Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Nodlaig, 1921.
Title
Nodlaig, 1921.
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1922
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1922_01_02> <L 6> <B 1922> <C Prós> <M 8> <T The Gael> <U Údair éagsúla> <F Nolan Bros> NODLAIG, 1921. Tá an Nodlaig ann airís agus is mó 'cor do chuir an saoghal de ó'n taca seo anuiridh. Ba chruaid cham garbh an ród 'tá siubhalta ag ár Máthair dílis Éire agus namhaid fíochmhar neamh- throcaireach neamscrupallach 'ghá chrádh agus 'gá céasadh i gcomhnuidhe riamh ach buidheacas mór le Dia na Glóire, tháinigh sí slán as. Bhí sólás le fáil an fhaid agus do bhí an t-ár agus an géar- leanúint a' siubhal i bhfoclaibh an tseana ráite. “Da fhaid an oidhche tagann an lá.” Cheapadh go raibh Éire na nGaedheal sínte sa tuama gan glór ach ní mar sin do bhí ágam agus moladh le Dia dá chionn tá fíor sprid agus Nái- siúntas na hÉireann chomh beó bríoghmhar indiu agus do bhí riamh. Le congnamh Dé tá neamh- spléachas agus saoirse iomlán ó smact na nGall indán dúinn feasta agus 'na theannta san tá sí a' teacht thar nais — an Ghaoluinn bínn uasal ár Sínsear. Tá comhacht an tSasanaigh shochalaigh geall le bheith thar lear. Dá bhrígh sin, guidhmís go dúthrachtach go mbrostuighidh Íosagán an lá áthais. Bfhada linn a theacht ach anois tá comharthaí an lae ghil na saoirse le feiscint 'sa' spéir agus sgamaill dubha na daoirse do bhí innti leis na céadtaibh 'gá scaipeadh gan teacht orra go deó. An Nodlaig seo, a cháirde, líonaimíd ár gcuirn le fíon dearg nú uisge ná fuil cáin gallda air agus ólaimís sláinte Róisín. PÁDRAIG Ó HODHRÁIN. “CA BHFUIL AN GHE” Oidhche Nodlag do bhí gasra fear bailighte tim- cheall na teine i dTig na mBocht i gCorcaigh. Bhí duine acu ní ba ghalántaighe ná an cuid eile; bhí casóg chuirp air; bríste gairid; stocaí fada ar cholpaibh ná raibh ró-théagartha. “A Mhícíl,” arsa duine des na fearaibh, “cad na thaobh tú bheith annso, nó an amhlaidh a bhís id mheisceóir.” “Ní h-amhlaidh i n-aon chor a mhic ó, acht seo mar a thárla:— Bíos im bhuitléir ag mnaoi airthe agus is dócha, a leithéad do spriúnlóir ní raibh i n-Éirinn na taobh amuigh dí le na linn. Bhí súil aici le deabhráthair athar dí a bhí ag teacht anall ó Americha cun na Nodlag so chaith- eamh na teannta. Ba mhaith lei cuid dá chuid airgid do mhealladh uaidh agus mar sin de do cheannuigh sí gé — costas ana-mhór dar leí. Tháinig lá Nodlag; bhí an dínnéar ollamh, an gé i lár an bhúird agus sinn go léir ag feitheamh leis an deóraidhe. “Ní lar síltear bítear.” 'Sé a tháinig na teachtaireacht teintrighe ghá rádh ná féadfadh sé teacht. “A Mhíchíl,” arsa bean a' tighe, “tóg an ghé sin agus cuir fé glas í.” Bhí fear a' tighe ag cur na súl tríd an ngé, acht ba bheag an maith dó é. Pe mearbhall a bhí ormsa, do chuireas an eochair isteach an póca i n-ionad í thabhairt thar n-ais don mháigistreás. B'féidir gurb' é fear a' phuist fé ndeár é mar bhí sé díreach ag teacht isteach féachaint an bhfaigheadh sé síntiús i gcóir na Nodlag. 'Sé rud dubhairt bean a' tighe leis na:— “Tá dá phinngin sa tseachtmhain agam á thabhairt duit agus mura bhfuilir sásta leis an méid sin ní shásochadh Éire thú.” D'imthigheas féin go dtí an chistin cun mo bhéile do chaitheamh. Bhí beirt eile ann. Do cuireadh putóg anuas cugainn. B'shin í an phutóg gan amhras! Ba dhóigh leat gur de mharthaoil do deineadh í bhí sí chomh cruaidh sinn. Ba chuma í nó tor aitinn ag dul síos scórnach duine, fuaiream- ar braon uisce beatha i mball éigin; do chneasuigh san ár scórnacha nach mór; ag útamáil dom cad do gheóbhainn im phóca acht an eochair; laithreach, do chuimhnigheas ar an ngé; is dócha gurb' é an mac mallachtain a bhí ag séideadh fúim; d'itheamar. an triúr againn, an ghé. Annsan nuair ná raibh a thuilleadh le déanamh againn. D'imthigheamar a chodladh. Tráth san oidhche, taidhbhrigeadh dom go raibh an seomra lán de géanaibh agus iad ar mo thí go fíochmar; dhúisigheas go h-oban, agus féach! siúd í an máighistreás féin agus í na seasamh ag taobh na leaptan, coinneal na láimh aice agus faobhar na guth agus í á rádh:— “Cá bhfuil an ghé?” le na linn sin bhí gléas teine do mhúchadh ag gabháil thar an dtigh. “Sin í annsan thuas an teine,” arsa duine éigin. Do h-iompuigheadh an piópán suas agus do stalladh an t-uisce díreach isteach i mbéal na mná do cuir san an ghé as a cuimhne, ar feadh tamail pé i n-Éirinn é. Maidean lár na bhárach dubhradh liomsa imtheacht liom féin; níor sé sin an thaobh ba mheasa de'n scéal acht nár thug sí aon teistiméireacht dom, agus gur chuir sí gach aon duine creideamhnach so chathair im choinnibh. Sin í is cúis dom bheith annso i nbur measc anocht. Is measa bhí an scéal aice siúd, mar gach aon uair a théigheadh sí amach do bhíodh aós óg na Cathrach ar a sálaibh agus iad ag screadaigh:— “Cá bhfuil an ghé?” Cá bhfuil an ghé.” B'é críoch an scéil gurbh' éigin dí imteacht as an áit. ÉIRE. I dtigh na mBan Riaghalta, I Muigh Nuadhat. <L 7> INDIU AGUS INDE An Connradh le Sasana An Ceart i n-Urras Ní fios dom agus mé ag tosnú ar aisde na seachtmhaine seo an ndeimhneóchar an Connradh Síothchána le Sasana, nó an gcaithfear amach é; acht sé baramhail formhóir na ndaoine go nglac- far leis. Mar sin féin, is maith an rud é go bhfuil an tUachtarán, agus cuid de'n Aireacht ag cur n-a aghaidh, mar ní féidir a rádh le fírinne go bhfuil aon duine lántsásta leis mar Chonnradh; na daoine atá toilteanach glacadh leis, sé a mbar- amhail nach féidir níos mó bhaint amach gan bárr buaidh bhreith linn ar pháirc an chath. Má thagann na Sé-Chonndae isteach, agus ní bheidh neart aca air, beidh saorstáit againn sa tír seo bhéas saor i ndá ríre, taobh istigh de fhairrgibh na hÉireann; agus a bhéas saor taobh amuigh, maidir le cúrsaí poilitigheachta idirnáisiúnta cé is móite de'n lag- cheangail bhéas idir í féin agus na Saorstáiteanna atá fighte le chéile faoi chomairce coróineach na Bratain. Agus ní ag dul i dtréise bhéas an ceangal sin: saorstáit i ndá ríre atá ionnta indiu, chomh saor leis an mBeilg nó leis an Eil- bhéis, saorstáiteanna beaga atá gan comhacht idir- náisiúnta, cogadh chur nó siothcháin dhéanamh gan cur iseach ó na mór Chomhachtaibh. An tsaoirse atá aca is ag dul i méid bhí sí, mar nach bhfuil sé adhmhuighthe anois féin, ag uachtaráin Shasana, go bhféadfadh Canada nó an Austráil an téad a ghearradh dá dtogróchaidís féin é. Beidh ceart céadna ag Saorstáit na hÉireann; ní hé amhain go bhfuil an ceart sin ag muinntir na hÉireann faoi'n gConnradh, acht bhí síí aca ó thús agus beidh sé aca go deire aimsire. Tá sé de cheart ag gach náisiún a rogha cineál ríaltais a bhuanú nó a chaitheamh ar leathtaobh; go deimhin tá gach ceart ag náisiún acht aon cheart amháin — ní féidir le aon náisiún ceart an náisiúin sin do dhíol; ní hiad na daoine atá ar an saoghal indiu an náisiún, acht iad féin agus na daoine atá le teacht n-a ndiaidh, na milliúin nár rugadh fós, agus aon cheart dá bhfuil againn níl sé againn acht i n-urrus do na milliúin atá le teacht n-ár ndiaidh. Aon Chonnradh dá ndéantar indiu, ní cheangluigheann sé acht an glún seo, agus má's éigin dúinn glacadh le níos lugha ná ár gceart, féadfaidh aon ghlún bhéas ann n-ár ndiaidh athrú de réir a thola déanamh ar an margadh, agus é sin go hónóireach freisin. Níl ríachan le gluaiseacht náisiúin mar adubhairt Parnell. Piostal le Cluais. Is léir do'n saoghal mór cé'n difridheacht atá idir Teachtaí na Dála faoi'n gceist seo: acht ní difridheacht ó bhun é, má tá an difrigheacht mór féin. Répubiacánaigh lucht na Dála, gach duine dá bhfuil ann, de réir mionn agus móide. Le poblacht sin do dhaingniú sa tír, cuireadh chuig an Dáil iad; agus níl fear ná bean ann nach dtubhradh bóta do'n phoblacht sin dá mbéadh aon fhágáil ar a leithéid ar an láthair. An dream atá sásta glacadh leis an gConnradh, ní le saor- thoil ghlacann siad leis; an dream nach bhfuil sásta glacadh leis, tá siad ag deimhniú ós comhair an tsaoghail mhóir nach saor Chonnradh idir dhá náisiúin shaora atá ann, acht an ceart ag géilleadh do'n neart. Ní féidir an ceart féin a mhúchadh; ní féidir le aon dream i dtír, ceart dúth chasach na tíre sin a dhíol ar aionach nó ar mhargadh, mar ní leó an ceart, acht leó féin agus na glúineacha atá le teacht. Na seantaoiseacha Gaedheal thug dúithchí a muinntire i mbannaidhe do'n ochtmhadh Hannraoi, agus do ghlac teidealacha Gallda uaidh, admhuigh- tear indiu nach raibh aon cumhacht aca é déanamh agus go raibh an margadh sin ar neamhní, nach seasfadh sé acht chomh fada is sheasfadh an neart bhí taobh thiar dhe; aon mhargadh déanfar indiu shéan- fas aon chuid de'n cheart ar an náisiún seo, aon mhargadh déanfar agus nach ndéanfaidh marach neart Shasana, ní ceanglóchaidh sé an glún seo ná an glún thiocfas n-ár ndiaidh. Má chuirim piostal le cluais duine, agus má bhainim a sparán dhe agus má chuirim íallach air a rádh gur liomsa an sparán sin ó cheart, ní ceangal ar an duine sin an t-admhachtáil ab' éigin dó thabhairt uaidh i n-aghaidh a thola; ní ceangal ar an nglún thiocfas nár ndiaidh é, más éigin dúinn-ne cuid dá gceart dúthchasach náisiúnta leigint uainn i n-aghaidh ar dtola. B'fhéidir go n-abróchaidhe liom nach mbéadh aon mhaith i n-aon Chonnradh idir dá náisiún, go bhféad- fadh ceann aca é briseadh nuair d'fheilfead dhóibh sin a dhéanamh. Ní amhlaid atá ar cor ar bith: Connradh idir dhá shaornáisiún déantar go taoilteannach gan lamh láidir tá brígh agus buaidh leis an gConnradh sin agus ní ghéadfaidhe é bhris- eadh le onóir. Níl aon duine d'fhéadfadh a rádh le fírinne gur Connradh de'n tsórt sin an Connradh atá ós comhair Dála Éireann i láthair na huaire seo; dá mbéadh comhaireamh ceann ann ar maidin, cé aca a bhuaidfeadh Saorstáit ó Poblacht? Caithfear admhachtáil go mbéadh for- mhór mór millteach ag an bPoblacht; acht caithfear glacadh leis an bpighin bheag toisg gan deis againn an pighin mhór bhaint amach. Glacadh no gan Glacadh? Glacadh leis an gConnradh, nó gan glac- adh — cé aca ba chóra dhéanamh. Dá mb' ionnan 's a rádh nach bhféadfaidhe coisméig eile ar aghaidh a thabhairt ar shlighe na náisiúntachta iomláine thabh- arit le onóir dá nglactaoi leis an gConnradh seo thug ár dTosgairí anall chugainn ó Londainn, is beag duine chuirfeadh ainm leis cuma céard a thiocfadh. Acht ní amhlaidh atá. Tig linn bheith ag dul ar aghaidh i gcomhnaidhe le onóir faoi'n gConnradh go mbainfear an tsaoirse iomlán amach. Nuair bhéas na Comhachtaí atá geallta dhúinn faoi'n gConnradh againn, agus iad cúig bliadna abair i bhféidhm, níl comhacht dá láidre fhéadfas muid a ionnsighe, le aon chuid dár gcuid féin bhaint dhínn, mar tig linn arm agus gléas cogaidh dár gcuid féin bheith againn leis an tír a chosaint; cuirim i gcás go raibh saorstáit de'n tsórt atá geallta faoi'n gConnradh againn nuair do thosaigh an Cogadh Gearmáineach nach bhféadfadh an tír, le ceart agus le neart, an uile fhalach de'n Ghalldachas chaitheamh dhí, agus saor Chonnradh fíor cáirdeasa dhéanamh le Sasana, nó a mhalairt, de réir mar d'fheilfeadh dúinn? An gcuirfidhe n-ár n-aghaidh? Mise 'mo bhainnidhe nach gcuir- fidhe: níl aon náisiún dá dhána d'fhéacfadh leis. Bhéadh ár saoirse iomlán poilitigheachta againn an uair sin, le ceart agus le neart, gan fiú urchar a chaitheamh dá mbéadh Saorstáit againn i dtosach an Chogaidh Mhóir? Dorchadas na Daoirse. Ar an taobh eile de'n sgéal, tá daoine ann, Républiacánaigh córa atá eaglach go mbeidh muinntir na hÉireann sásta leis an ngléas agus nach mbeidh tada eile ghá eileamh aca. Ceapann siad só gcaithfar ar leathtaobh an ideal ar a dtug na mílte laoch i ngach aois anam, go séanfar gach gaisgidheach Gaedheal ó Thomás an tSíoda anuas go dtí an seadaire deireannach thug a saoghal ar an gcroich i Mountjoy; daonie gan mórán muin- ghín aca as a dtír na daonie a cheapann é sin agus ní fiú iad mórán áird thabhairt orra. Ní thuigeann siad go bhfuil toil chun saoirse iomláine go doimhin i gcroidhe na nÉireannach agus nach gclaoidhfear an toil sin go brách acht an oiread is múchfar an teine d'athain Pádraic Naomhtha ar an gCnoc fadó. Dá mhéid ar n-eólas agus ár dtaigh- ithe ar an Saoirse, is amhlaidh is mílse agus is aoibhne linn í. An sglábhaidhe a bhí sáithte síos i ndorchadas na daoirse le cuimhneam na bhfear ní áil leis an tsaoirse; mar bíonn sé eaglach roimpi; acht an duine atá i gcleachtadh na saoirse nó cuid dhi, ní shasóchaidh aon rud eisean acht an t-iomlán. Tá an múineadh sin le baint as stáir gach tíre bhí i mbraghdanas tráth. Sé tús agus deire an sgéil go bhfuil subtsaint na saoirse le fágháil ag an tír faoi'n gConnradh, agus gur féidir linn an tsaoirse iomlán bhaint amac san am le teacht má glactar leis an gConnradh anois, agus ní móide go n-eireóchadh linn é shaothrú ar aon dóigh eile. Tá aon rud amháin eile le rádh agus ba chóir go mbéadh muinntir na tíre seo mórdhálach as mar tá fáth aca leis: an difrigheacht mhór a bhí agus atá idir treóraidhthe an phobuil faoi ghlacadh nó gan glacadh leis an gConnadh, níor chuir an oif- righeacht sin isteach ar aon bealach ar an gcáird- eas aoibhinn bhí eatorra ó thús, ná ar an muinghín bhí aca as a chéile. Dá mba i n-aon tír eile bhéadh an difrigheacht mhór seo idir dhaoine, ná i nÉirinn féin roinnt bheag de bhliadhantaibh ó shoin nach ann bhéadh an sgolladh agus na focla cruadha nimh- neacha! Nach ar Éirinn atá an t-athrú mór tagtha agus nach é an t-athrú le feabhas é! Fearlaoi Emmet. Ní bheidh sé de chead ag muinntir na hÉireann feartlaoi Emmet do sgríobhadh faoi'n gConnradh nuadh seo, acht beidh sé n-a gcumas a leacht a thóg- áil, acht gan nadubhradáin ná sínte fada chur ar na foclaibh: tá sé de cheart againn a leacht a thóg- áil i mBaile Átha Cliath, san mball ar thug sé a anam ar son a thíre, agus feartlaoi sgríobhadh i litreacha móra soillseacha electreacha i n-aghaidh na spéire, acht gan síneadh chur ar aon ghuthdhocal, nó dubhradáin chur ar aon chonsonan, agus é fhág- áil annsin gan críochnú, 'n-a dubhshlán ag an tsliocht bhéas ann n-ár ndiaidh, agus súil le Dia againn go gcuirfidh siadsan deis ar an gcuid de'n obair fágfar gan déanamh ag an nglún seo. CEANN CAIT. <L 13> DO'N LEIGHTHEOIR Tá agam duit annso a léightheoir, adhbhar mach- tnaimh in aghaidh an lae. Is iomda rádh a bheidh le fágháil annso. Tá mín agus garbh ann, iseal agus uasal, naomhtha agus saoghalta d'réir mar a dirfidh siad. Tá siad cnuasuighthe agam mar a fuaireas iad 'nár leitridheacht dílis féin. Is in leitiridheacht tíre atá éifeacht agus meon agus croidhe a muintire mar is innte atá curtha síos go beacha agus go soiléir ar ghníomhartha gaile agus gaisce a sár fhear groidhe. Is innte atá le fágháil deágh-tréithe agus dílseacht a bantracht; is innte atá tagairt dá h-éigse agus dá lucht oideachais agus árd-léighinn; is innte atá teacht ar ghile agus finne agus ar dhóchas na h-óige. Tá an teampal ar lár. Tá an fiaghaile agus an neantóg agus an Lus Mór ag fás go fairsing gan teora mar a mbíodh an naomh ag tabhairt moladh agus glóire do Dhia le lán a chroidhe de dhúthracht agus mar a gcaitheadh gasra firéin an lá ag obair go saothrach ag déanamh rudaí áilne le maise inntinne agus láimhe. Acht buidheachas le Dia, má tá an teampal sin ar lár féin tá an creideamh a thóg é an chéad lá beo fós agus an grádh tíre le n-ar deineadh an iodhbairt is treise gan aithis gan eagla, tá sé beo fós. Agus an fhaid a mhairfidh siad sin i gcroidhe na ndaoine, mairfidh spioraid agus uaisleacht an náisiúin. Cuireann an spioraid sin mineach a sinsire 'na n-aigne agus spriocann sé an t-aos óg chum saoirse a dtíre do éilaemh agus do bhaint amach. An t-anam a chuir Dia sa duine ní féidir é d'aithriú. Is mar sin de spioraid náisiúin. Is mairg a bhíonn gan adhbhar machtnaimh, agus an té bhíonn in aonar, ní uaigneach do an fhaid a bhíonn sé ag maranna ar rud éigin — uasal nó greannmhar. Is minic nach mian le duine a chaipín machtnaimh a chur air féin, agus níorbh' fhearra dho rud a dheanfadh sé idir an dá linn ná leabhar beag a tharraing chuige cois na teine. Leis an inntinn sin iseadh capadh duit-se a léightheoir an cnuasacht so. EANAIR. An Chéad Lá. 'Dir fhear agus bean, 'dir óg agus críona! Bail ó Dhia orainn i dtosach na bliadhna! Go gcumhdaigh Muire Mhór sa tslighe sinn! 'S go mbeiridh Dia Mhór ar an aimsear seo arís sinn! [Eilís ní Partholáin. An Dara Lá. D'éag Seán Ó Dubhghaill, 1868. Ná bídh sásta le taidhrithe amháin bíd ag dian- iarraidh bhur dtaidhrithe d'fhíoradh, taidhrithe ná deineann gníomhatha uaisle dhíobh is taidhrithe baoise gan bhrígh iad. [Eamon de Bhaléra. An Tríomhadh Lá. Cath Chinn tSáile, 1602. Bíonn dóchas agam … an dóchas go bhfuighbhead mo pháirceanna áille ar ais arís. An dóchas go ruaigfead na stroinséaraí as an teach. [“Caitlín ní Uallacháin.” An Ceáthramhadh Lá. Is minic gan fios a ghuidhe féin ag an duine, agus nuair tá sí faighte aige badh é badh fhearr leis uaidh í. [An Dr. Ó Siothcháin. An Cúigmhadh Lá. Suairc an ceól le croidhe gach éinne Uasal óg is íseal aosta, Suairc fé dhó le buidhean de Ghaedhealaibh Ceól is réim na píbe. [Tórna. An Séamhadh Lá. Imthighean na bríathra le gaoith, ach mairfidh na gníomhartha maithe agat féin, is ag cách id' dhiaidh. An Seachtmhadh Lá. Béidheadh stór ag an stórach, ní baoghal dí Béidheadh bó-lacht gan baodhachas 's fós A stóir dhíl! do stórach má thréigfir Gan stóradh ná ré 'gat am dheóidh. [Sean Amhrán. FEILE NA n-OGLACH LIAM P. O'RIAIN DO SCRIOBH. 1/- NET, 1/2 POST FREE. FLEADH FILIDHEACHTA. POEMS OF THE HEROIC PRESENT. Seo an Soisgeal ata ionnta — “'Se an Bar Buadh is breaghtha, Barr ar nDichill.” FILL IN THE COUPON UNDERNEATH. WRAP YOUR P.O. OR CHEQUE IN IT. WE WILL DO THE REST. THE GAEL CO-OP., LTD., 73 Lower Mount Street, Dublin. Please send me “Feile na n Oglach,” for which I enclose 1/2. Name Address <L 17> SOLAS DON MAC LEIGHINN “RENASCENCE.” “MARANN BEIGH GAEDHIL ROIMH AN CHAISC, 1916.” A Éire is duit mo shaothar, is leat mo shaoghal, Adeirid liom lucht céille gur baoth mo bhearg, gur baoghlach Go bhfuilim ar díth céille, go gcaillfead me féin; Mo cháirde ní'lid sásta muna bhfuil fánaire dem' leithéid. A amadáin, adeir mo mháthair, glac stuidéar Is ná bhí ar rith mar táir, mar a bheadh leanbh beag gan chéill. Tá mo leath cháirde le h-áthas im' spreagadh, Is á rádh mo grádh tú, táir go diabhail; Is cuirid romham-sa fáilte i ngach áit 'na mbíonn mo thriall. Acht ní fheicim-se san áireamh an sár fhear geal ná sior A leagfann féin mo láimh air, 's a dhéanfadh dom mo riar. Nuair a thagann tóir im' chrádhchant mo cháirde brughaid siar Is bainid desna sála is fágaid me fé Dhia. Mo namhaid ní gall a áirighim, acht dream de clann na nGaedheal; Bhfuil cam is feall 'na stáir úd, de chionn a mbearta claon. Ní beann leo leann i dtabhairne gan greann a dhéanamh ar Ghaedheal. An breall nach dall atá sé an rann atá 'ca go léir. Nach airatá an t-eirghe anáirde is nach aithnid do é féin. Is amhlaidh do clanna Gaedheal; mo mhairg mo léan. Tá a gcroidhe calcuighthe le h-ainbhfios le h-aindise agus le fallsaí an tsaoghail. Táid ar lár — an t-anam caithte leo, an croidhe caillte acu. Táid fé sháil an tSasnaig; é ag siubhal anuas sa chorp orra agus gan cor asta, ná cás orra 'na thaobh. Táid meallta, meathta, caithte in éadóchais gan súil le faothamh go deo. Táid sásta leis an staid sin. In aindise dóibh, agus is ó aindise dóibh, agus is ó oindise go h-aindise dóibh. o n-agfaidh. Is leamh iad so, mar ráidhte, is lag, is faon Acht maireann fós i gllár Luirc gasra firéin, A scaipfidh ceo gan spléadhchas amach ar fuaid an tsaoghail, 'S a bhearfaidh leo go bráth dúinn ceart is reacht na nGaedheal. DÁN NA CÁSCA. Fonn — “Ingheann an faoit fn nGleann. I. A Mhuire Naomhtha fuasgail, tabhair dom féith is fuadar Is bríathra béil dom cuardaig chum mo scéil a chur i gcrích; Mar ta m'inntinn buadhartha is im' néalta ní'l aon tsuaimhneas, Ó gabhadh de phléir i bhfuar fhuil 'nár scuainthe sár fhear Gaedheal. II. Mo ghrád na sár fhir néata a chuir a lámha le chéile Chum a 'sbáint do lucht an tsaoghail seo gur sinn féin sinn féin go deo Cé go bhfuilid doimhin fé chré thíos is curtha i gcéin fé ghéar ghlais Bainfear díol de mhéirlig len a samhail i nÉirinn fós. III. Tá na gala phuic go craosach ag iarraidh an fhuil thaoscadh Le púdar is le géar nimh is le dainsiúin dorcha dubha; Ní bhfuighdís iad do thraochadh nuair a bhíodar teann sa scléip leo, Acht lámhadar iad mar fhaolchoin 'na seasamh os a gcomhair. IV. Is deacair ar an té úd nár théidh an braon in fhéith istig Nuair a shéid na pléi trí éadain plúr na bhfear gan cháim; Acht na madraí gan truagh mhéil ní airighim iad ar aon chor Mar b'fhada iad gan méile ar shár fhuil na nGaedh- eal. V. Pé do dein an fóghla go dtaga an treighid go luath air, Pianta ifrinn naoi n-uaire ní mór liom do gan mhoill; Tocht is traocha á mhúchadh, luighe ar leaba amugha air, Ceailbhean is liútar á rúsca dtí 'n diabhal. VI. Tá máthair Phéirs ag géar ghol is a dhrifúirín in éaghmais, A Íost ós Tú céasadh tabhair faothamh dóibh 'na gcás; Is an triúr déag a bhí taobh leo a fuair an raoba céadna. Ná ceill an suaimhneas saoghalta ar an méidh atá 'na ndeoidh. CEANGAL. Maidir leis na séimh fhir atá mar sin in éag uainn, Mairfidh siad in Éirinn faidh a bheidh féar ag fás; Grádhlar a dtír féineach, ghabhdar bás á saoradh 'Sé 's lugha 's gann do Ghaedheala a mbuanú go bráth. Cuireadh thar sáile gach fear a bhí páirteach agus a raibh amhras láimhte air insan tír; I bpríosúin dhorcha bhíoda sáidhte ar feadh chúig ráithe gan áit le luighe; Ba ghairid tar éis sin gur tháinigh scéala go rabh- dar saor agus amach arís, Cuireadh rompa na tuartha fáilte is bhí teinte cnámh dóibh i ngach árd sa tír. Go mbadh fada buan iad chum ár gceart a phlé dhúinn Is cham meas do thuilleamh do Cháit ní Dhuibhir. GAEDHILGORÍ, NUAIR A BHÉIDH TÚ I nGLARIU, TABHAIR CUAIRC DO SRÁID NA CORÓIN, a 54 FEAR AN TIGHE: TOMÁS MAC EUFIOTH. <L 27> CEACHTANNA GAEDHILGE CEACHT A 10. Verb. Present Tense. Buailim Buailir Buaileann sé, sí Buailimíd Buaileann sibh Buailid Buailim, I strike. Eirighim Eirighir Eirigheann sé, sí Eirighmíd Eirigheann sibh Eirighid Eirighim, I rise. The present tense of the verb is based on “bím,” not on “atáim.” Hence “buailim” means I strike or I do strike. Teigheam Mícheál Ó Bhriain go dtí 'n aonach uair sa mhí. Feirmeoir iseadh é. Díolann sé beithidhig agus ceannuigheann sé beithidhig. Ar an Mháirt a bhíonn an t-aonach. Eirighann sé go moch ar maidin agus glaodhann sé ar a bhuachaill. Tománann an bheirt aca na beithidhig go dtí'n aonach. Seasann an buachaill leis na beithidhig ar aon aonach. Siubh- alann Micheál timcheall, tar éis tamaill tagann fear, agus ceannuigheann sé na beithidhig. Cm thráthnóna fágaid an t-aonach. CEISTEANNA. Cé theidheann dtp 'n aonach. Cad a dhéineann sé ann? Cathain a bhíonn a t-aonach. Cad é an lá? Cad déineann Micheál ar maidin? Cé tománann na beithidhig? Cé seasann leis na beithidhig? Cé thagann? Cathoin a fhágaid an t-aonach? GLUAIS. Teigheann, goes. Uair sa mhí, once a month. Beithidhig, beasts. Díolann, sells. Ceannuigheann, buys. Go moch, early. Glaodhann, calls. Tománann drives. Seasann, stands. Siubhalann, walks. Timcheall, around, about. Tar éis tamaill, after a while. Tagann, comes. Ceannuigheann, buys. Fágann, leaves. AN t-ATHAIR MARTAN. “Chuaidh me isteach. Árd Aingeal áluinn a bhí romham. Bhí scíotháin air a bhí chomh dubh le daol agus an brat a bhí air bhí gileacht ag teacht uaidh níos treise na gileacht na gréine. Bhí eocair mhór ar sileadh as chrios a bhí thimchall air. Bhí cleite 'na áimh agus é ag scríobhadh leis — cra- cra-cra — in leabhar mhór, leabhar ní ba mhó ná leabhar Naomh Peadair. “‘Cad a thug annso thú?’ arsa an t-Aingeal. “‘A Aingil áluinn Dé,’ arsa mise; “ar lorg eolais atáim. Béidir go mbeinn ró-fhiosrach. Má bhím ná tóg orm é. An bhfeaadr tú dhom 'dé mhéid de mhuintir an Charainn annso agat?’ “‘'Dé mhéid de mhuintr an -- i 'Dé'n ainm adeir tú atá ar an áit?’ “‘An Carann — mise sagart paróiste an Char- ainn.’ “‘Ó seadh, anois a chuimhnighim. Tusa an t-Athair Mártan.’ “‘Mise an fear céadna. DAOL. Dearg-daol no darbh daol. TREISE. Níos láidre. CLEITE. Peann. AG SCRÍOBHADH. Ag scríobh. TÓG. Gabh mo leath sceul. “Ní'l aon tágaint air.” AN bhFEADAR TÚ DHOM. An dtabharfá an t-eolas dom. SLIABH NA mBAN. V. Is iomdha fear aosta is crobhaire gléigeal Ó am go chéile do chuaidh thar lear, A bhfuil córdaí caola ag baint lúth a ngéag díobh I ndainsiúin daortha go doimhin fé ghlas. Gárdaí taobh leo ná leomhfaidhe sméid orra Ag déanamh pléidhe dóibh i dtíortha thar lear, Á dtabhairt saor ón a namhaid gan bhuidheachas In am an tsaothair ar Sliabh na mBan. CROBHAIRE. Fear garbh láidir. SEAL. Tamall, scathamh. LÚTH A nGÉAG. Néart a lámh. GÁRDAÍ … orra. Bhí an-choinne ag muintir an eirghe amach in '98 le cabhair ón bhFrainc. Bhí an Sasnach a umhlú don bhFrainc an uair seo mar bhí an chomhacht ag an bhFrainc. 'Sí an Frainc na gárdaí annso. LEOMHTHAÍ SMÉID ORRA. Ná leigfeadh eagla baint leo. AG DEANAMH PLÉ. Ag déanamh cirt. AM AN tSAOTHAIR. Am an chatha. AISTÍ. (1) Comhrádh idir Muinteoir Gaedhilge agus múinteoir náisiúnta. (2) Scéilín. Madra leanb agus tobar. (3) “An rud badh mheasa leat ná an bás ní bheadh fhios nárbh' é lár do leasa é.”
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
