Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Gaodh_1922_01_02</note>
                         <note type="L">6</note>
                         <note type="B">1922</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Gaodh_1922_01_02</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">The Gael</title><imprint><publisher>Nolan Bros</publisher><date>1922</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>NODLAIG, 1921.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tá an Nodlaig ann airís agus is mó 'cor do</span>
<lb n="4"/><span>chuir an saoghal de ó'n taca seo anuiridh.  Ba</span>
<lb n="5"/><span>chruaid cham garbh an ród 'tá siubhalta ag ár</span>
<lb n="6"/><span>Máthair dílis Éire agus namhaid fíochmhar neamh-</span>
<lb n="7"/><span>throcaireach neamscrupallach 'ghá chrádh agus 'gá</span>
<lb n="8"/><span>céasadh i gcomhnuidhe riamh ach buidheacas mór le</span>
<lb n="9"/><span>Dia na Glóire, tháinigh sí slán as.  Bhí sólás le</span>
<lb n="10"/><span>fáil an fhaid agus do bhí an t-ár agus an géar-</span>
<lb n="11"/><span>leanúint a' siubhal i bhfoclaibh an tseana ráite.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>“Da fhaid an oidhche tagann an lá.”</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Cheapadh go raibh Éire na nGaedheal sínte sa</span>
<lb n="16"/><span>tuama gan glór ach ní mar sin do bhí ágam agus</span>
<lb n="17"/><span>moladh le Dia dá chionn tá fíor sprid agus Nái-</span>
<lb n="18"/><span>siúntas na hÉireann chomh beó bríoghmhar indiu</span>
<lb n="19"/><span>agus do bhí riamh.  Le congnamh Dé tá neamh-</span>
<lb n="20"/><span>spléachas agus saoirse iomlán ó smact na nGall</span>
<lb n="21"/><span>indán dúinn feasta agus 'na theannta san tá sí</span>
<lb n="22"/><span>a' teacht thar nais — an Ghaoluinn bínn uasal ár</span>
<lb n="23"/><span>Sínsear.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Tá comhacht an tSasanaigh shochalaigh geall le bheith</span>
<lb n="26"/><span>thar lear.  Dá bhrígh sin, guidhmís go dúthrachtach go</span>
<lb n="27"/><span>mbrostuighidh Íosagán an lá áthais.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>Bfhada linn a theacht ach anois tá comharthaí an</span>
<lb n="30"/><span>lae ghil na saoirse le feiscint 'sa' spéir agus</span>
<lb n="31"/><span>sgamaill dubha na daoirse do bhí innti leis na</span>
<lb n="32"/><span>céadtaibh 'gá scaipeadh gan teacht orra go deó.</span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>An Nodlaig seo, a cháirde, líonaimíd ár gcuirn</span>
<lb n="35"/><span>le fíon dearg nú uisge ná fuil cáin</span>
<lb n="36"/><span>gallda air agus ólaimís sláinte Róisín.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>PÁDRAIG Ó HODHRÁIN.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>“CA BHFUIL AN GHE”</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>Oidhche Nodlag do bhí gasra fear bailighte tim-</span>
<lb n="43"/><span>cheall na teine i dTig na mBocht i gCorcaigh.  Bhí</span>
<lb n="44"/><span>duine acu ní ba ghalántaighe ná an cuid eile; bhí</span>
<lb n="45"/><span>casóg chuirp air; bríste gairid; stocaí fada ar</span>
<lb n="46"/><span>cholpaibh ná raibh ró-théagartha.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>“A Mhícíl,” arsa duine des na fearaibh,</span>
<lb n="49"/><span>“cad na thaobh tú bheith annso, nó an amhlaidh a</span>
<lb n="50"/><span>bhís id mheisceóir.”</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>“Ní h-amhlaidh i n-aon chor a mhic ó, acht seo</span>
<lb n="53"/><span>mar a thárla:—  Bíos im bhuitléir ag mnaoi</span>
<lb n="54"/><span>airthe agus is dócha, a leithéad do spriúnlóir ní</span>
<lb n="55"/><span>raibh i n-Éirinn na taobh amuigh dí le na linn.</span>
<lb n="56"/><span>Bhí súil aici le deabhráthair athar dí a bhí ag</span>
<lb n="57"/><span>teacht anall ó Americha cun na Nodlag so chaith-</span>
<lb n="58"/><span>eamh na teannta.  Ba mhaith lei cuid dá chuid</span>
<lb n="59"/><span>airgid do mhealladh uaidh agus mar sin de do</span>
<lb n="60"/><span>cheannuigh sí gé — costas ana-mhór dar leí.</span>
<lb n="61"/><span>Tháinig lá Nodlag; bhí an dínnéar ollamh, an gé</span>
<lb n="62"/><span>i lár an bhúird agus sinn go léir ag feitheamh</span>
<lb n="63"/><span>leis an deóraidhe.  “Ní lar síltear bítear.”</span>
<lb n="64"/><span>'Sé a tháinig na teachtaireacht teintrighe ghá rádh</span>
<lb n="65"/><span>ná féadfadh sé teacht.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>“A Mhíchíl,” arsa bean a' tighe, “tóg an ghé</span>
<lb n="68"/><span>sin agus cuir fé glas í.”</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Bhí fear a' tighe ag cur na súl tríd an ngé,</span>
<lb n="71"/><span>acht ba bheag an maith dó é.  Pe mearbhall a bhí</span>
<lb n="72"/><span>ormsa, do chuireas an eochair isteach an póca i</span>
<lb n="73"/><span>n-ionad í thabhairt thar n-ais don mháigistreás.</span>
<lb n="74"/><span>B'féidir gurb' é fear a' phuist fé ndeár é</span>
<lb n="75"/><span>mar bhí sé díreach ag teacht isteach féachaint an</span>
<lb n="76"/><span>bhfaigheadh sé síntiús i gcóir na Nodlag.  'Sé</span>
<lb n="77"/><span>rud dubhairt bean a' tighe leis na:—  “Tá dá</span>
<lb n="78"/><span>phinngin sa tseachtmhain agam á thabhairt duit</span>
<lb n="79"/><span>agus mura bhfuilir sásta leis an méid sin ní</span>
<lb n="80"/><span>shásochadh Éire thú.”</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>D'imthigheas féin go dtí an chistin cun mo bhéile</span>
<lb n="83"/><span>do chaitheamh.  Bhí beirt eile ann.  Do cuireadh</span>
<lb n="84"/><span>putóg anuas cugainn.  B'shin í an phutóg gan</span>
<lb n="85"/><span>amhras!  Ba dhóigh leat gur de mharthaoil do</span>
<lb n="86"/><span>deineadh í bhí sí chomh cruaidh sinn.  Ba chuma í nó</span>
<lb n="87"/><span>tor aitinn ag dul síos scórnach duine, fuaiream-</span>
<lb n="88"/><span>ar braon uisce beatha i mball éigin; do chneasuigh</span>
<lb n="89"/><span>san ár scórnacha nach mór; ag útamáil dom cad</span>
<lb n="90"/><span>do gheóbhainn im phóca acht an eochair; laithreach,</span>
<lb n="91"/><span>do chuimhnigheas ar an ngé; is dócha gurb' é an mac</span>
<lb n="92"/><span>mallachtain a bhí ag séideadh fúim; d'itheamar.</span>
<lb n="93"/><span>an triúr againn, an ghé.  Annsan nuair ná raibh</span>
<lb n="94"/><span>a thuilleadh le déanamh againn.  D'imthigheamar a</span>
<lb n="95"/><span>chodladh.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Tráth san oidhche, taidhbhrigeadh dom go raibh</span>
<lb n="98"/><span>an seomra lán de géanaibh agus iad ar mo thí go</span>
<lb n="99"/><span>fíochmar; dhúisigheas go h-oban, agus féach! siúd</span>
<lb n="100"/><span>í an máighistreás féin agus í na seasamh ag taobh</span>
<lb n="101"/><span>na leaptan, coinneal na láimh aice agus faobhar</span>
<lb n="102"/><span>na guth agus í á rádh:—  “Cá bhfuil an ghé?” le na</span>
<lb n="103"/><span>linn sin bhí gléas teine do mhúchadh ag gabháil thar</span>
<lb n="104"/><span>an dtigh.  “Sin í annsan thuas an teine,” arsa</span>
<lb n="105"/><span>duine éigin.  Do h-iompuigheadh an piópán suas</span>
<lb n="106"/><span>agus do stalladh an t-uisce díreach isteach i mbéal</span>
<lb n="107"/><span>na mná do cuir san an ghé as a cuimhne, ar feadh</span>
<lb n="108"/><span>tamail pé i n-Éirinn é.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>Maidean lár na bhárach dubhradh liomsa imtheacht</span>
<lb n="111"/><span>liom féin; níor sé sin an thaobh ba mheasa de'n</span>
<lb n="112"/><span>scéal acht nár thug sí aon teistiméireacht dom,</span>
<lb n="113"/><span>agus gur chuir sí gach aon duine creideamhnach so</span>
<lb n="114"/><span>chathair im choinnibh.  Sin í is cúis dom bheith annso</span>
<lb n="115"/><span>i nbur measc anocht.  Is measa bhí an scéal aice</span>
<lb n="116"/><span>siúd, mar gach aon uair a théigheadh sí amach do</span>
<lb n="117"/><span>bhíodh aós óg na Cathrach ar a sálaibh agus iad ag</span>
<lb n="118"/><span>screadaigh:—  “Cá bhfuil an ghé?”  Cá bhfuil an ghé.”</span>
<lb n="119"/><span>B'é críoch an scéil gurbh' éigin dí imteacht as an</span>
<lb n="120"/><span>áit.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>ÉIRE.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>I dtigh na mBan Riaghalta,</span>
<lb n="125"/><span>I Muigh Nuadhat.</span>
<lb n="126"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="127"/><p><span>INDIU AGUS INDE</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>An Connradh le Sasana</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>An Ceart i n-Urras</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Ní fios dom agus mé ag tosnú ar aisde na</span>
<lb n="134"/><span>seachtmhaine seo an ndeimhneóchar an Connradh</span>
<lb n="135"/><span>Síothchána le Sasana, nó an gcaithfear amach é;</span>
<lb n="136"/><span>acht sé baramhail formhóir na ndaoine go nglac-</span>
<lb n="137"/><span>far leis.  Mar sin féin, is maith an rud é go</span>
<lb n="138"/><span>bhfuil an tUachtarán, agus cuid de'n Aireacht ag</span>
<lb n="139"/><span>cur n-a aghaidh, mar ní féidir a rádh le fírinne go</span>
<lb n="140"/><span>bhfuil aon duine lántsásta leis mar Chonnradh; na</span>
<lb n="141"/><span>daoine atá toilteanach glacadh leis, sé a mbar-</span>
<lb n="142"/><span>amhail nach féidir níos mó bhaint amach gan bárr</span>
<lb n="143"/><span>buaidh bhreith linn ar pháirc an chath.  Má thagann</span>
<lb n="144"/><span>na Sé-Chonndae isteach, agus ní bheidh neart aca</span>
<lb n="145"/><span>air, beidh saorstáit againn sa tír seo bhéas saor</span>
<lb n="146"/><span>i ndá ríre, taobh istigh de fhairrgibh na hÉireann;</span>
<lb n="147"/><span>agus a bhéas saor taobh amuigh, maidir le cúrsaí</span>
<lb n="148"/><span>poilitigheachta idirnáisiúnta cé is móite de'n lag-</span>
<lb n="149"/><span>cheangail bhéas idir í féin agus na Saorstáiteanna</span>
<lb n="150"/><span>atá fighte le chéile faoi chomairce coróineach na</span>
<lb n="151"/><span>Bratain.  Agus ní ag dul i dtréise bhéas an</span>
<lb n="152"/><span>ceangal sin: saorstáit i ndá ríre atá ionnta</span>
<lb n="153"/><span>indiu, chomh saor leis an mBeilg nó leis an Eil-</span>
<lb n="154"/><span>bhéis, saorstáiteanna beaga atá gan comhacht idir-</span>
<lb n="155"/><span>náisiúnta, cogadh chur nó siothcháin dhéanamh gan</span>
<lb n="156"/><span>cur iseach ó na mór Chomhachtaibh.  An tsaoirse</span>
<lb n="157"/><span>atá aca is ag dul i méid bhí sí, mar nach</span>
<lb n="158"/><span>bhfuil sé adhmhuighthe anois féin, ag uachtaráin</span>
<lb n="159"/><span>Shasana, go bhféadfadh Canada nó an Austráil an</span>
<lb n="160"/><span>téad a ghearradh dá dtogróchaidís féin é.  Beidh</span>
<lb n="161"/><span>ceart céadna ag Saorstáit na hÉireann; ní hé</span>
<lb n="162"/><span>amhain go bhfuil an ceart sin ag muinntir na</span>
<lb n="163"/><span>hÉireann faoi'n gConnradh, acht bhí síí aca ó thús</span>
<lb n="164"/><span>agus beidh sé aca go deire aimsire.  Tá sé de</span>
<lb n="165"/><span>cheart ag gach náisiún a rogha cineál ríaltais a</span>
<lb n="166"/><span>bhuanú nó a chaitheamh ar leathtaobh; go deimhin tá</span>
<lb n="167"/><span>gach ceart ag náisiún acht aon cheart amháin — ní</span>
<lb n="168"/><span>féidir le aon náisiún ceart an náisiúin sin do</span>
<lb n="169"/><span>dhíol; ní hiad na daoine atá ar an saoghal indiu</span>
<lb n="170"/><span>an náisiún, acht iad féin agus na daoine atá le</span>
<lb n="171"/><span>teacht n-a ndiaidh, na milliúin nár rugadh fós,</span>
<lb n="172"/><span>agus aon cheart dá bhfuil againn níl sé againn</span>
<lb n="173"/><span>acht i n-urrus do na milliúin atá le teacht n-ár</span>
<lb n="174"/><span>ndiaidh.  Aon Chonnradh dá ndéantar indiu,</span>
<lb n="175"/><span>ní cheangluigheann sé acht an glún seo, agus má's</span>
<lb n="176"/><span>éigin dúinn glacadh le níos lugha ná ár gceart,</span>
<lb n="177"/><span>féadfaidh aon ghlún bhéas ann n-ár ndiaidh athrú de</span>
<lb n="178"/><span>réir a thola déanamh ar an margadh, agus é sin</span>
<lb n="179"/><span>go hónóireach freisin.  Níl ríachan le gluaiseacht</span>
<lb n="180"/><span>náisiúin mar adubhairt Parnell.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Piostal le Cluais.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>Is léir do'n saoghal mór cé'n difridheacht atá</span>
<lb n="185"/><span>idir Teachtaí na Dála faoi'n gceist seo: acht ní</span>
<lb n="186"/><span>difridheacht ó bhun é, má tá an difrigheacht mór</span>
<lb n="187"/><span>féin.  Répubiacánaigh lucht na Dála, gach duine</span>
<lb n="188"/><span>dá bhfuil ann, de réir mionn agus móide.</span>
<lb n="189"/><span>Le poblacht sin do dhaingniú sa tír, cuireadh chuig</span>
<lb n="190"/><span>an Dáil iad; agus níl fear ná bean ann nach</span>
<lb n="191"/><span>dtubhradh bóta do'n phoblacht sin dá mbéadh aon</span>
<lb n="192"/><span>fhágáil ar a leithéid ar an láthair.  An dream</span>
<lb n="193"/><span>atá sásta glacadh leis an gConnradh, ní le saor-</span>
<lb n="194"/><span>thoil ghlacann siad leis; an dream nach bhfuil sásta</span>
<lb n="195"/><span>glacadh leis, tá siad ag deimhniú ós comhair an</span>
<lb n="196"/><span>tsaoghail mhóir nach saor Chonnradh idir dhá náisiúin</span>
<lb n="197"/><span>shaora atá ann, acht an ceart ag géilleadh do'n</span>
<lb n="198"/><span>neart.  Ní féidir an ceart féin a mhúchadh; ní</span>
<lb n="199"/><span>féidir le aon dream i dtír, ceart dúth chasach na</span>
<lb n="200"/><span>tíre sin a dhíol ar aionach nó ar mhargadh, mar ní</span>
<lb n="201"/><span>leó an ceart, acht leó féin agus na glúineacha atá</span>
<lb n="202"/><span>le teacht.  Na seantaoiseacha Gaedheal thug dúithchí</span>
<lb n="203"/><span>a muinntire i mbannaidhe do'n ochtmhadh Hannraoi,</span>
<lb n="204"/><span>agus do ghlac teidealacha Gallda uaidh, admhuigh-</span>
<lb n="205"/><span>tear indiu nach raibh aon cumhacht aca é déanamh</span>
<lb n="206"/><span>agus go raibh an margadh sin ar neamhní, nach</span>
<lb n="207"/><span>seasfadh sé acht chomh fada is sheasfadh an neart bhí</span>
<lb n="208"/><span>taobh thiar dhe; aon mhargadh déanfar indiu shéan-</span>
<lb n="209"/><span>fas aon chuid de'n cheart ar an náisiún seo, aon</span>
<lb n="210"/><span>mhargadh déanfar agus nach ndéanfaidh marach</span>
<lb n="211"/><span>neart Shasana, ní ceanglóchaidh sé an glún seo ná</span>
<lb n="212"/><span>an glún thiocfas n-ár ndiaidh.  Má chuirim piostal</span>
<lb n="213"/><span>le cluais duine, agus má bhainim a sparán dhe</span>
<lb n="214"/><span>agus má chuirim íallach air a rádh gur liomsa an</span>
<lb n="215"/><span>sparán sin ó cheart, ní ceangal ar an duine sin</span>
<lb n="216"/><span>an t-admhachtáil ab' éigin dó thabhairt uaidh i</span>
<lb n="217"/><span>n-aghaidh a thola; ní ceangal ar an nglún thiocfas</span>
<lb n="218"/><span>nár ndiaidh é, más éigin dúinn-ne cuid dá gceart</span>
<lb n="219"/><span>dúthchasach náisiúnta leigint uainn i n-aghaidh ar</span>
<lb n="220"/><span>dtola.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>B'fhéidir go n-abróchaidhe liom nach mbéadh aon</span>
<lb n="223"/><span>mhaith i n-aon Chonnradh idir dá náisiún, go bhféad-</span>
<lb n="224"/><span>fadh ceann aca é briseadh nuair d'fheilfead</span>
<lb n="225"/><span>dhóibh sin a dhéanamh.  Ní amhlaid atá ar cor ar</span>
<lb n="226"/><span>bith:  Connradh idir dhá shaornáisiún déantar go</span>
<lb n="227"/><span>taoilteannach gan lamh láidir tá brígh agus buaidh</span>
<lb n="228"/><span>leis an gConnradh sin agus ní ghéadfaidhe é bhris-</span>
<lb n="229"/><span>eadh le onóir.  Níl aon duine d'fhéadfadh a</span>
<lb n="230"/><span>rádh le fírinne gur Connradh de'n tsórt sin an</span>
<lb n="231"/><span>Connradh atá ós comhair Dála Éireann i láthair</span>
<lb n="232"/><span>na huaire seo; dá mbéadh comhaireamh ceann ann</span>
<lb n="233"/><span>ar maidin, cé aca a bhuaidfeadh Saorstáit ó</span>
<lb n="234"/><span>Poblacht?  Caithfear admhachtáil go mbéadh for-</span>
<lb n="235"/><span>mhór mór millteach ag an bPoblacht; acht caithfear</span>
<lb n="236"/><span>glacadh leis an bpighin bheag toisg gan deis againn</span>
<lb n="237"/><span>an pighin mhór bhaint amach.</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Glacadh no gan Glacadh?</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>Glacadh leis an gConnradh, nó gan glac-</span>
<lb n="242"/><span>adh — cé aca ba chóra dhéanamh.  Dá mb' ionnan</span>
<lb n="243"/><span>'s a rádh nach bhféadfaidhe coisméig eile ar aghaidh</span>
<lb n="244"/><span>a thabhairt ar shlighe na náisiúntachta iomláine thabh-</span>
<lb n="245"/><span>arit le onóir dá nglactaoi leis an gConnradh</span>
<lb n="246"/><span>seo thug ár dTosgairí anall chugainn ó Londainn,</span>
<lb n="247"/><span>is beag duine chuirfeadh ainm leis cuma céard a</span>
<lb n="248"/><span>thiocfadh.  Acht ní amhlaidh atá.  Tig linn bheith</span>
<lb n="249"/><span>ag dul ar aghaidh i gcomhnaidhe le onóir faoi'n</span>
<lb n="250"/><span>gConnradh go mbainfear an tsaoirse iomlán</span>
<lb n="251"/><span>amach.  Nuair bhéas na Comhachtaí atá geallta</span>
<lb n="252"/><span>dhúinn faoi'n gConnradh againn, agus iad cúig</span>
<lb n="253"/><span>bliadna abair i bhféidhm, níl comhacht dá láidre</span>
<lb n="254"/><span>fhéadfas muid a ionnsighe, le aon chuid dár gcuid</span>
<lb n="255"/><span>féin bhaint dhínn, mar tig linn arm agus gléas</span>
<lb n="256"/><span>cogaidh dár gcuid féin bheith againn leis an tír</span>
<lb n="257"/><span>a chosaint; cuirim i gcás go raibh saorstáit de'n</span>
<lb n="258"/><span>tsórt atá geallta faoi'n gConnradh againn nuair</span>
<lb n="259"/><span>do thosaigh an Cogadh Gearmáineach nach bhféadfadh</span>
<lb n="260"/><span>an tír, le ceart agus le neart, an uile fhalach</span>
<lb n="261"/><span>de'n Ghalldachas chaitheamh dhí, agus saor Chonnradh</span>
<lb n="262"/><span>fíor cáirdeasa dhéanamh le Sasana, nó a mhalairt,</span>
<lb n="263"/><span>de réir mar d'fheilfeadh dúinn?  An gcuirfidhe</span>
<lb n="264"/><span>n-ár n-aghaidh?  Mise 'mo bhainnidhe nach gcuir-</span>
<lb n="265"/><span>fidhe: níl aon náisiún dá dhána d'fhéacfadh leis.</span>
<lb n="266"/><span>Bhéadh ár saoirse iomlán poilitigheachta againn an</span>
<lb n="267"/><span>uair sin, le ceart agus le neart, gan fiú urchar</span>
<lb n="268"/><span>a chaitheamh dá mbéadh Saorstáit againn i dtosach</span>
<lb n="269"/><span>an Chogaidh Mhóir?</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Dorchadas na Daoirse.</span></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>Ar an taobh eile de'n sgéal, tá daoine ann,</span>
<lb n="274"/><span>Républiacánaigh córa atá eaglach go mbeidh</span>
<lb n="275"/><span>muinntir na hÉireann sásta leis an ngléas agus</span>
<lb n="276"/><span>nach mbeidh tada eile ghá eileamh aca.  Ceapann</span>
<lb n="277"/><span>siad só gcaithfar ar leathtaobh an ideal ar a dtug</span>
<lb n="278"/><span>na mílte laoch i ngach aois anam, go séanfar gach</span>
<lb n="279"/><span>gaisgidheach Gaedheal ó Thomás an tSíoda anuas</span>
<lb n="280"/><span>go dtí an seadaire deireannach thug a saoghal ar</span>
<lb n="281"/><span>an gcroich i Mountjoy; daonie gan mórán muin-</span>
<lb n="282"/><span>ghín aca as a dtír na daonie a cheapann é sin</span>
<lb n="283"/><span>agus ní fiú iad mórán áird thabhairt orra.  Ní</span>
<lb n="284"/><span>thuigeann siad go bhfuil toil chun saoirse iomláine</span>
<lb n="285"/><span>go doimhin i gcroidhe na nÉireannach agus nach</span>
<lb n="286"/><span>gclaoidhfear an toil sin go brách acht an oiread is</span>
<lb n="287"/><span>múchfar an teine d'athain Pádraic Naomhtha ar an</span>
<lb n="288"/><span>gCnoc fadó.  Dá mhéid ar n-eólas agus ár dtaigh-</span>
<lb n="289"/><span>ithe ar an Saoirse, is amhlaidh is mílse agus is</span>
<lb n="290"/><span>aoibhne linn í.  An sglábhaidhe a bhí sáithte síos i</span>
<lb n="291"/><span>ndorchadas na daoirse le cuimhneam na bhfear ní</span>
<lb n="292"/><span>áil leis an tsaoirse; mar bíonn sé eaglach roimpi;</span>
<lb n="293"/><span>acht an duine atá i gcleachtadh na saoirse nó cuid</span>
<lb n="294"/><span>dhi, ní shasóchaidh aon rud eisean acht an t-iomlán.</span>
<lb n="295"/><span>Tá an múineadh sin le baint as stáir gach tíre bhí</span>
<lb n="296"/><span>i mbraghdanas tráth.  Sé tús agus deire an</span>
<lb n="297"/><span>sgéil go bhfuil subtsaint na saoirse le fágháil ag</span>
<lb n="298"/><span>an tír faoi'n gConnradh, agus gur féidir linn an</span>
<lb n="299"/><span>tsaoirse iomlán bhaint amac san am le teacht má</span>
<lb n="300"/><span>glactar leis an gConnradh anois, agus ní móide</span>
<lb n="301"/><span>go n-eireóchadh linn é shaothrú ar aon dóigh eile.</span>
<lb n="302"/><span>Tá aon rud amháin eile le rádh agus ba chóir go</span>
<lb n="303"/><span>mbéadh muinntir na tíre seo mórdhálach as mar</span>
<lb n="304"/><span>tá fáth aca leis: an difrigheacht mhór a bhí agus</span>
<lb n="305"/><span>atá idir treóraidhthe an phobuil faoi ghlacadh nó</span>
<lb n="306"/><span>gan glacadh leis an gConnadh, níor chuir an oif-</span>
<lb n="307"/><span>righeacht sin isteach ar aon bealach ar an gcáird-</span>
<lb n="308"/><span>eas aoibhinn bhí eatorra ó thús, ná ar an muinghín</span>
<lb n="309"/><span>bhí aca as a chéile.  Dá mba i n-aon tír eile bhéadh</span>
<lb n="310"/><span>an difrigheacht mhór seo idir dhaoine, ná i nÉirinn</span>
<lb n="311"/><span>féin roinnt bheag de bhliadhantaibh ó shoin nach ann</span>
<lb n="312"/><span>bhéadh an sgolladh agus na focla cruadha nimh-</span>
<lb n="313"/><span>neacha!  Nach ar Éirinn atá an t-athrú mór tagtha</span>
<lb n="314"/><span>agus nach é an t-athrú le feabhas é!</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>Fearlaoi Emmet.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>Ní bheidh sé de chead ag muinntir na hÉireann</span>
<lb n="319"/><span>feartlaoi Emmet do sgríobhadh faoi'n gConnradh</span>
<lb n="320"/><span>nuadh seo, acht beidh sé n-a gcumas a leacht a thóg-</span>
<lb n="321"/><span>áil, acht gan nadubhradáin ná sínte fada chur ar</span>
<lb n="322"/><span>na foclaibh: tá sé de cheart againn a leacht a thóg-</span>
<lb n="323"/><span>áil i mBaile Átha Cliath, san mball ar thug sé a</span>
<lb n="324"/><span>anam ar son a thíre, agus feartlaoi sgríobhadh i</span>
<lb n="325"/><span>litreacha móra soillseacha electreacha i n-aghaidh</span>
<lb n="326"/><span>na spéire, acht gan síneadh chur ar aon ghuthdhocal,</span>
<lb n="327"/><span>nó dubhradáin chur ar aon chonsonan, agus é fhág-</span>
<lb n="328"/><span>áil annsin gan críochnú, 'n-a dubhshlán ag an</span>
<lb n="329"/><span>tsliocht bhéas ann n-ár ndiaidh, agus súil le Dia</span>
<lb n="330"/><span>againn go gcuirfidh siadsan deis ar an gcuid</span>
<lb n="331"/><span>de'n obair fágfar gan déanamh ag an nglún seo.</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>CEANN CAIT.</span>
<lb n="334"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="335"/><p><span>DO'N LEIGHTHEOIR</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>Tá agam duit annso a léightheoir, adhbhar mach-</span>
<lb n="338"/><span>tnaimh in aghaidh an lae.  Is iomda rádh a bheidh le</span>
<lb n="339"/><span>fágháil annso.  Tá mín agus garbh ann, iseal</span>
<lb n="340"/><span>agus uasal, naomhtha agus saoghalta d'réir mar</span>
<lb n="341"/><span>a dirfidh siad.  Tá siad cnuasuighthe agam mar</span>
<lb n="342"/><span>a fuaireas iad 'nár leitridheacht dílis féin.  Is</span>
<lb n="343"/><span>in leitiridheacht tíre atá éifeacht agus meon agus</span>
<lb n="344"/><span>croidhe a muintire mar is innte atá curtha síos</span>
<lb n="345"/><span>go beacha agus go soiléir ar ghníomhartha gaile</span>
<lb n="346"/><span>agus gaisce a sár fhear groidhe.  Is innte atá</span>
<lb n="347"/><span>le fágháil deágh-tréithe agus dílseacht a bantracht;</span>
<lb n="348"/><span>is innte atá tagairt dá h-éigse agus dá lucht</span>
<lb n="349"/><span>oideachais agus árd-léighinn; is innte atá teacht</span>
<lb n="350"/><span>ar ghile agus finne agus ar dhóchas na h-óige.</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>Tá an teampal ar lár.  Tá an fiaghaile agus</span>
<lb n="353"/><span>an neantóg agus an Lus Mór ag fás go fairsing</span>
<lb n="354"/><span>gan teora mar a mbíodh an naomh ag tabhairt</span>
<lb n="355"/><span>moladh agus glóire do Dhia le lán a chroidhe de</span>
<lb n="356"/><span>dhúthracht agus mar a gcaitheadh gasra firéin an</span>
<lb n="357"/><span>lá ag obair go saothrach ag déanamh rudaí áilne</span>
<lb n="358"/><span>le maise inntinne agus láimhe.  Acht buidheachas</span>
<lb n="359"/><span>le Dia, má tá an teampal sin ar lár féin tá</span>
<lb n="360"/><span>an creideamh a thóg é an chéad lá beo fós agus</span>
<lb n="361"/><span>an grádh tíre le n-ar deineadh an iodhbairt is</span>
<lb n="362"/><span>treise gan aithis gan eagla, tá sé beo fós.  Agus</span>
<lb n="363"/><span>an fhaid a mhairfidh siad sin i gcroidhe na ndaoine,</span>
<lb n="364"/><span>mairfidh spioraid agus uaisleacht an náisiúin.</span>
<lb n="365"/><span>Cuireann an spioraid sin mineach a sinsire 'na</span>
<lb n="366"/><span>n-aigne agus spriocann sé an t-aos óg chum</span>
<lb n="367"/><span>saoirse a dtíre do éilaemh agus do bhaint amach.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>An t-anam a chuir Dia sa duine ní féidir é</span>
<lb n="370"/><span>d'aithriú.  Is mar sin de spioraid náisiúin.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>Is mairg a bhíonn gan adhbhar machtnaimh, agus</span>
<lb n="373"/><span>an té bhíonn in aonar, ní uaigneach do an fhaid a</span>
<lb n="374"/><span>bhíonn sé ag maranna ar rud éigin — uasal nó</span>
<lb n="375"/><span>greannmhar.  Is minic nach mian le duine a chaipín</span>
<lb n="376"/><span>machtnaimh a chur air féin, agus níorbh' fhearra dho</span>
<lb n="377"/><span>rud a dheanfadh sé idir an dá linn ná leabhar</span>
<lb n="378"/><span>beag a tharraing chuige cois na teine.  Leis an</span>
<lb n="379"/><span>inntinn sin iseadh capadh duit-se a léightheoir an</span>
<lb n="380"/><span>cnuasacht so.</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>EANAIR.</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>An Chéad Lá.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>'Dir fhear agus bean, 'dir óg agus críona!</span>
<lb n="387"/><span>Bail ó Dhia orainn i dtosach na bliadhna!</span>
<lb n="388"/><span>Go gcumhdaigh Muire Mhór sa tslighe sinn!</span>
<lb n="389"/><span>'S go mbeiridh Dia Mhór ar an aimsear seo arís</span>
<lb n="390"/><span>sinn!</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>[Eilís ní Partholáin.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>An Dara Lá.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>D'éag Seán Ó Dubhghaill, 1868.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>Ná bídh sásta le taidhrithe amháin bíd ag dian-</span>
<lb n="399"/><span>iarraidh bhur dtaidhrithe d'fhíoradh, taidhrithe ná</span>
<lb n="400"/><span>deineann gníomhatha uaisle dhíobh is taidhrithe baoise</span>
<lb n="401"/><span>gan bhrígh iad.</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>[Eamon de Bhaléra.</span></p>
<lb n="404"/>
<lb n="405"/><p><span>An Tríomhadh Lá.</span></p>
<lb n="406"/>
<lb n="407"/><p><span>Cath Chinn tSáile, 1602.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Bíonn dóchas agam … an dóchas go</span>
<lb n="410"/><span>bhfuighbhead mo pháirceanna áille ar ais arís.  An</span>
<lb n="411"/><span>dóchas go ruaigfead na stroinséaraí as an teach.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>[“Caitlín ní Uallacháin.”</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>An Ceáthramhadh Lá.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>Is minic gan fios a ghuidhe féin ag an duine,</span>
<lb n="418"/><span>agus nuair tá sí faighte aige badh é badh fhearr</span>
<lb n="419"/><span>leis uaidh í.</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>[An Dr. Ó Siothcháin.</span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>An Cúigmhadh Lá.</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>Suairc an ceól le croidhe gach éinne</span>
<lb n="426"/><span>Uasal óg is íseal aosta,</span>
<lb n="427"/><span>Suairc fé dhó le buidhean de Ghaedhealaibh</span>
<lb n="428"/><span>Ceól is réim na píbe.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>[Tórna.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>An Séamhadh Lá.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Imthighean na bríathra le gaoith, ach mairfidh</span>
<lb n="435"/><span>na gníomhartha maithe agat féin, is ag cách id'</span>
<lb n="436"/><span>dhiaidh.</span></p>
<lb n="437"/>
<lb n="438"/><p><span>An Seachtmhadh Lá.</span></p>
<lb n="439"/>
<lb n="440"/><p><span>Béidheadh stór ag an stórach, ní baoghal dí</span>
<lb n="441"/><span>Béidheadh bó-lacht gan baodhachas 's fós</span>
<lb n="442"/><span>A stóir dhíl! do stórach má thréigfir</span>
<lb n="443"/><span>Gan stóradh ná ré 'gat am dheóidh.</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>[Sean Amhrán.</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>FEILE NA n-OGLACH</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>LIAM P. O'RIAIN DO SCRIOBH.  1/- NET, 1/2 POST FREE.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>FLEADH FILIDHEACHTA.</span></p>
<lb n="452"/>
<lb n="453"/><p><span>POEMS OF THE HEROIC PRESENT.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>Seo an Soisgeal ata ionnta —</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>“'Se an Bar Buadh is breaghtha, Barr ar nDichill.”</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>FILL IN THE COUPON UNDERNEATH.  WRAP YOUR P.O. OR CHEQUE IN IT.  WE WILL DO</span>
<lb n="460"/><span>THE REST.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>THE GAEL CO-OP., LTD.,</span>
<lb n="463"/><span>73 Lower Mount Street,</span>
<lb n="464"/><span>Dublin.</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>Please send me “Feile na n Oglach,” for which I enclose 1/2.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Name</span></p>
<lb n="469"/>
<lb n="470"/><p><span>Address</span>
<lb n="471"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="472"/><p><span>SOLAS DON MAC LEIGHINN</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>“RENASCENCE.”</span></p>
<lb n="475"/>
<lb n="476"/><p><span>“MARANN BEIGH GAEDHIL ROIMH AN CHAISC,</span>
<lb n="477"/><span>1916.”</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>A Éire is duit mo shaothar, is leat mo shaoghal,</span>
<lb n="480"/><span>Adeirid liom lucht céille gur baoth mo bhearg,</span>
<lb n="481"/><span>gur baoghlach</span>
<lb n="482"/><span>Go bhfuilim ar díth céille, go gcaillfead me féin;</span>
<lb n="483"/><span>Mo cháirde ní'lid sásta muna bhfuil fánaire dem'</span>
<lb n="484"/><span>leithéid.</span>
<lb n="485"/><span>A amadáin, adeir mo mháthair, glac stuidéar</span>
<lb n="486"/><span>Is ná bhí ar rith mar táir, mar a bheadh leanbh beag</span>
<lb n="487"/><span>gan chéill.</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>Tá mo leath cháirde le h-áthas im' spreagadh,</span>
<lb n="490"/><span>Is á rádh mo grádh tú, táir go diabhail;</span>
<lb n="491"/><span>Is cuirid romham-sa fáilte i ngach áit 'na mbíonn</span>
<lb n="492"/><span>mo thriall.</span>
<lb n="493"/><span>Acht ní fheicim-se san áireamh an sár fhear geal</span>
<lb n="494"/><span>ná sior</span>
<lb n="495"/><span>A leagfann féin mo láimh air, 's a dhéanfadh dom</span>
<lb n="496"/><span>mo riar.</span>
<lb n="497"/><span>Nuair a thagann tóir im' chrádhchant mo cháirde</span>
<lb n="498"/><span>brughaid siar</span>
<lb n="499"/><span>Is bainid desna sála is fágaid me fé Dhia.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>Mo namhaid ní gall a áirighim, acht dream de</span>
<lb n="502"/><span>clann na nGaedheal;</span>
<lb n="503"/><span>Bhfuil cam is feall 'na stáir úd, de chionn a</span>
<lb n="504"/><span>mbearta claon.</span>
<lb n="505"/><span>Ní beann leo leann i dtabhairne gan greann a</span>
<lb n="506"/><span>dhéanamh ar Ghaedheal.</span>
<lb n="507"/><span>An breall nach dall atá sé an rann atá 'ca go</span>
<lb n="508"/><span>léir.</span>
<lb n="509"/><span>Nach airatá an t-eirghe anáirde is nach aithnid do</span>
<lb n="510"/><span>é féin.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>Is amhlaidh do clanna Gaedheal; mo mhairg mo</span>
<lb n="513"/><span>léan.  Tá a gcroidhe calcuighthe le h-ainbhfios le</span>
<lb n="514"/><span>h-aindise agus le fallsaí an tsaoghail.  Táid ar</span>
<lb n="515"/><span>lár — an t-anam caithte leo, an croidhe caillte</span>
<lb n="516"/><span>acu.  Táid fé sháil an tSasnaig; é ag siubhal</span>
<lb n="517"/><span>anuas sa chorp orra agus gan cor asta, ná cás</span>
<lb n="518"/><span>orra 'na thaobh.  Táid meallta, meathta, caithte</span>
<lb n="519"/><span>in éadóchais gan súil le faothamh go deo.  Táid</span>
<lb n="520"/><span>sásta leis an staid sin.  In aindise dóibh, agus</span>
<lb n="521"/><span>is ó aindise dóibh, agus is ó oindise go h-aindise</span>
<lb n="522"/><span>dóibh. o n-agfaidh.</span></p>
<lb n="523"/>
<lb n="524"/><p><span>Is leamh iad so, mar ráidhte, is lag, is faon</span>
<lb n="525"/><span>Acht maireann fós i gllár Luirc gasra firéin,</span>
<lb n="526"/><span>A scaipfidh ceo gan spléadhchas amach ar fuaid an</span>
<lb n="527"/><span>tsaoghail,</span>
<lb n="528"/><span>'S a bhearfaidh leo go bráth dúinn ceart is reacht</span>
<lb n="529"/><span>na nGaedheal.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>DÁN NA CÁSCA.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>Fonn — “Ingheann an faoit fn nGleann.</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>A Mhuire Naomhtha fuasgail, tabhair dom féith is</span>
<lb n="538"/><span>fuadar</span>
<lb n="539"/><span>Is bríathra béil dom cuardaig chum mo scéil a</span>
<lb n="540"/><span>chur i gcrích;</span>
<lb n="541"/><span>Mar ta m'inntinn buadhartha is im' néalta ní'l</span>
<lb n="542"/><span>aon tsuaimhneas,</span>
<lb n="543"/><span>Ó gabhadh de phléir i bhfuar fhuil 'nár scuainthe sár</span>
<lb n="544"/><span>fhear Gaedheal.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>Mo ghrád na sár fhir néata a chuir a lámha le chéile</span>
<lb n="549"/><span>Chum a 'sbáint do lucht an tsaoghail seo gur sinn</span>
<lb n="550"/><span>féin sinn féin go deo</span>
<lb n="551"/><span>Cé go bhfuilid doimhin fé chré thíos is curtha i gcéin</span>
<lb n="552"/><span>fé ghéar ghlais</span>
<lb n="553"/><span>Bainfear díol de mhéirlig len a samhail i nÉirinn</span>
<lb n="554"/><span>fós.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>Tá na gala phuic go craosach ag iarraidh an fhuil</span>
<lb n="559"/><span>thaoscadh</span>
<lb n="560"/><span>Le púdar is le géar nimh is le dainsiúin dorcha</span>
<lb n="561"/><span>dubha;</span>
<lb n="562"/><span>Ní bhfuighdís iad do thraochadh nuair a bhíodar teann</span>
<lb n="563"/><span>sa scléip leo,</span>
<lb n="564"/><span>Acht lámhadar iad mar fhaolchoin 'na seasamh os a</span>
<lb n="565"/><span>gcomhair.</span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>Is deacair ar an té úd nár théidh an braon in</span>
<lb n="570"/><span>fhéith istig</span>
<lb n="571"/><span>Nuair a shéid na pléi trí éadain plúr na bhfear</span>
<lb n="572"/><span>gan cháim;</span>
<lb n="573"/><span>Acht na madraí gan truagh mhéil ní airighim iad ar</span>
<lb n="574"/><span>aon chor</span>
<lb n="575"/><span>Mar b'fhada iad gan méile ar shár fhuil na nGaedh-</span>
<lb n="576"/><span>eal.</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>Pé do dein an fóghla go dtaga an treighid go</span>
<lb n="581"/><span>luath air,</span>
<lb n="582"/><span>Pianta ifrinn naoi n-uaire ní mór liom do gan</span>
<lb n="583"/><span>mhoill;</span>
<lb n="584"/><span>Tocht is traocha á mhúchadh, luighe ar leaba amugha</span>
<lb n="585"/><span>air,</span>
<lb n="586"/><span>Ceailbhean is liútar á rúsca dtí 'n diabhal.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="589"/>
<lb n="590"/><p><span>Tá máthair Phéirs ag géar ghol is a dhrifúirín in</span>
<lb n="591"/><span>éaghmais,</span>
<lb n="592"/><span>A Íost ós Tú céasadh tabhair faothamh dóibh 'na</span>
<lb n="593"/><span>gcás;</span>
<lb n="594"/><span>Is an triúr déag a bhí taobh leo a fuair an raoba</span>
<lb n="595"/><span>céadna.</span>
<lb n="596"/><span>Ná ceill an suaimhneas saoghalta ar an méidh atá</span>
<lb n="597"/><span>'na ndeoidh.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>CEANGAL.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>Maidir leis na séimh fhir atá mar sin in éag uainn,</span>
<lb n="602"/><span>Mairfidh siad in Éirinn faidh a bheidh féar ag fás;</span>
<lb n="603"/><span>Grádhlar a dtír féineach, ghabhdar bás á saoradh</span>
<lb n="604"/><span>'Sé 's lugha 's gann do Ghaedheala a mbuanú go</span>
<lb n="605"/><span>bráth.</span></p>
<lb n="606"/>
<lb n="607"/><p><span>Cuireadh thar sáile gach fear a bhí páirteach agus a</span>
<lb n="608"/><span>raibh amhras láimhte air insan tír;</span>
<lb n="609"/><span>I bpríosúin dhorcha bhíoda sáidhte ar feadh chúig</span>
<lb n="610"/><span>ráithe gan áit le luighe;</span>
<lb n="611"/><span>Ba ghairid tar éis sin gur tháinigh scéala go rabh-</span>
<lb n="612"/><span>dar saor agus amach arís,</span>
<lb n="613"/><span>Cuireadh rompa na tuartha fáilte is bhí teinte</span>
<lb n="614"/><span>cnámh dóibh i ngach árd sa tír.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>Go mbadh fada buan iad chum ár gceart a phlé</span>
<lb n="617"/><span>dhúinn</span>
<lb n="618"/><span>Is cham meas do thuilleamh do Cháit ní Dhuibhir.</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>GAEDHILGORÍ,</span>
<lb n="621"/><span>NUAIR A BHÉIDH TÚ I nGLARIU, TABHAIR</span>
<lb n="622"/><span>CUAIRC DO</span>
<lb n="623"/><span>SRÁID NA CORÓIN, a 54</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>FEAR AN TIGHE:  TOMÁS MAC EUFIOTH.</span>
<lb n="626"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="627"/><p><span>CEACHTANNA GAEDHILGE</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>CEACHT A 10.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>Verb.  Present Tense.</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>Buailim</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>Buailir</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Buaileann sé, sí</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Buailimíd</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>Buaileann sibh</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>Buailid</span></p>
<lb n="644"/>
<lb n="645"/><p><span>Buailim, I strike.</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>Eirighim</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Eirighir</span></p>
<lb n="650"/>
<lb n="651"/><p><span>Eirigheann sé, sí</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>Eirighmíd</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>Eirigheann sibh</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Eirighid</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>Eirighim, I rise.</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>The present tense of the verb is based on</span>
<lb n="662"/><span>“bím,” not on “atáim.”  Hence “buailim”</span>
<lb n="663"/><span>means I strike or I do strike.</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Teigheam Mícheál Ó Bhriain go dtí 'n aonach uair</span>
<lb n="666"/><span>sa mhí.  Feirmeoir iseadh é.  Díolann sé beithidhig</span>
<lb n="667"/><span>agus ceannuigheann sé beithidhig.  Ar an Mháirt a</span>
<lb n="668"/><span>bhíonn an t-aonach.  Eirighann sé go moch ar maidin</span>
<lb n="669"/><span>agus glaodhann sé ar a bhuachaill.  Tománann an</span>
<lb n="670"/><span>bheirt aca na beithidhig go dtí'n aonach.  Seasann</span>
<lb n="671"/><span>an buachaill leis na beithidhig ar aon aonach.  Siubh-</span>
<lb n="672"/><span>alann Micheál timcheall, tar éis tamaill tagann</span>
<lb n="673"/><span>fear, agus ceannuigheann sé na beithidhig.  Cm</span>
<lb n="674"/><span>thráthnóna fágaid an t-aonach.</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>CEISTEANNA.</span></p>
<lb n="677"/>
<lb n="678"/><p><span>Cé theidheann dtp 'n aonach.  Cad a dhéineann</span>
<lb n="679"/><span>sé ann?  Cathain a bhíonn a t-aonach.  Cad é an lá?</span>
<lb n="680"/><span>Cad déineann Micheál ar maidin?  Cé tománann</span>
<lb n="681"/><span>na beithidhig?  Cé seasann leis na beithidhig?  Cé</span>
<lb n="682"/><span>thagann?  Cathoin a fhágaid an t-aonach?</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>GLUAIS.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>Teigheann, goes.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Uair sa mhí,</span>
<lb n="689"/><span>once a month.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>Beithidhig, beasts.</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>Díolann, sells.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Ceannuigheann, buys.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>Go moch, early.</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>Glaodhann, calls.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>Tománann drives.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>Seasann, stands.</span></p>
<lb n="704"/>
<lb n="705"/><p><span>Siubhalann, walks.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>Timcheall,</span>
<lb n="708"/><span>around, about.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>Tar éis tamaill,</span>
<lb n="711"/><span>after a while.</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Tagann, comes.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>Ceannuigheann, buys.</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>Fágann, leaves.</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>AN t-ATHAIR MARTAN.</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>“Chuaidh me isteach.  Árd Aingeal áluinn a bhí</span>
<lb n="722"/><span>romham.  Bhí scíotháin air a bhí chomh dubh le daol</span>
<lb n="723"/><span>agus an brat a bhí air bhí gileacht ag teacht uaidh</span>
<lb n="724"/><span>níos treise na gileacht na gréine.  Bhí eocair</span>
<lb n="725"/><span>mhór ar sileadh as chrios a bhí thimchall air.  Bhí</span>
<lb n="726"/><span>cleite 'na áimh agus é ag scríobhadh leis — cra-</span>
<lb n="727"/><span>cra-cra — in leabhar mhór, leabhar ní ba mhó ná</span>
<lb n="728"/><span>leabhar Naomh Peadair.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>“‘Cad a thug annso thú?’ arsa an t-Aingeal.</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>“‘A Aingil áluinn Dé,’ arsa mise; “ar lorg</span>
<lb n="733"/><span>eolais atáim.  Béidir go mbeinn ró-fhiosrach.</span>
<lb n="734"/><span>Má bhím ná tóg orm é.  An bhfeaadr tú dhom</span>
<lb n="735"/><span>'dé mhéid de mhuintir an Charainn annso agat?’</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>“‘'Dé mhéid de mhuintr an -- i 'Dé'n ainm</span>
<lb n="738"/><span>adeir tú atá ar an áit?’</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>“‘An Carann — mise sagart paróiste an Char-</span>
<lb n="741"/><span>ainn.’</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>“‘Ó seadh, anois a chuimhnighim.  Tusa an t-Athair</span>
<lb n="744"/><span>Mártan.’</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>“‘Mise an fear céadna.</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>DAOL.  Dearg-daol no darbh daol.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>TREISE.  Níos láidre.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>CLEITE.  Peann.</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>AG SCRÍOBHADH.  Ag scríobh.</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>TÓG.  Gabh mo leath sceul.  “Ní'l aon tágaint</span>
<lb n="757"/><span>air.”</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>AN bhFEADAR TÚ DHOM.  An dtabharfá an</span>
<lb n="760"/><span>t-eolas dom.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>SLIABH NA mBAN.</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Is iomdha fear aosta is crobhaire gléigeal</span>
<lb n="767"/><span>Ó am go chéile do chuaidh thar lear,</span>
<lb n="768"/><span>A bhfuil córdaí caola ag baint lúth a ngéag díobh</span>
<lb n="769"/><span>I ndainsiúin daortha go doimhin fé ghlas.</span>
<lb n="770"/><span>Gárdaí taobh leo ná leomhfaidhe sméid orra</span>
<lb n="771"/><span>Ag déanamh pléidhe dóibh i dtíortha thar lear,</span>
<lb n="772"/><span>Á dtabhairt saor ón a namhaid gan bhuidheachas</span>
<lb n="773"/><span>In am an tsaothair ar Sliabh na mBan.</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>CROBHAIRE.  Fear garbh láidir.</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>SEAL.  Tamall, scathamh.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>LÚTH A nGÉAG.  Néart a lámh.</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>GÁRDAÍ … orra.  Bhí an-choinne ag</span>
<lb n="782"/><span>muintir an eirghe amach in '98 le cabhair ón</span>
<lb n="783"/><span>bhFrainc.  Bhí an Sasnach a umhlú don</span>
<lb n="784"/><span>bhFrainc an uair seo mar bhí an chomhacht ag</span>
<lb n="785"/><span>an bhFrainc.  'Sí an Frainc na gárdaí</span>
<lb n="786"/><span>annso.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>LEOMHTHAÍ SMÉID ORRA.  Ná leigfeadh eagla</span>
<lb n="789"/><span>baint leo.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>AG DEANAMH PLÉ.  Ag déanamh cirt.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>AM AN tSAOTHAIR.  Am an chatha.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>AISTÍ.  (1) Comhrádh idir Muinteoir Gaedhilge</span>
<lb n="796"/><span>agus múinteoir náisiúnta.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>(2) Scéilín.  Madra leanb agus tobar.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>(3) “An rud badh mheasa leat ná an bás</span>
<lb n="801"/><span>ní bheadh fhios nárbh' é lár do leasa</span>
<lb n="802"/><span>é.”</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Nodlaig, 1921.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Nodlaig, 1921.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
