Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Claidheamh Soluis' agus an Gaodhal, agus Eile
Title
An Claidheamh Soluis' agus an Gaodhal, agus Eile
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1903
Publisher
Nolan Bros
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gaodh.1903_01> <L 21> <B 1903> <C Prós> <M 8> <T An Gaodhal> <U Údair éagsúla> <F Nolan Bros> "An Claidheamh Soluis" agus An Gaodhal. Tá ár g-cómhaimsireach, "An Claidheamh Soluis," an-dhian go léir ar An Gaodhal, agus is mear, agus is eadhtrom-chroightheach a dhaorann se sinn, gan puin n duadh i chuir ar féin chum na cúise a thuigsint sul ar thug sé a bhreith nimhneach, thuathalach. Leigean sé ar go d-tuigeann sé gur mar gheall ar nár' toghadh sinn ar an g-Coiste Gnóta is eadh faoi n-deara dhúinn craobhsgaoileadh a dhéanamh ar an achrann a chuir Connradh na Gaedhilge in America faoi bhuan-tharcuisne. DO thugamar tuairisc ar chóimhthionól Philadelphia ar an ádhbhar céadna go d-tugann Irisleabhair eile tuairisc ar nídhthe in a g-cuirid siad suim. Níor chuir- eamar bréag ar aoinne, & níor chuireamar síos acht corplár na fírinne, acht is sean-fhocal é go m-bíonn an fhirinne searbh go minic. Ní sinne do tharraing is- theach san n-earráid so ainm aon duine atá i nÉirinn, mar nách é Dochtúir Ó hIceadha féin a sháthaidh a cheann, gan ghádh, gan ríochtanas san imreasg:& do dhéan sé é so ní mar mhaithe leis a g-ceart, acht chum comain a chuir ar a achara, an t-Athair Yorke. Tá a fhios againn 'nuair a bhí an t-Athair Yorke a cuir sínntiús airgid go d-tí Connradh na Gaedhilge gur chum Dochtúir Ó h- Iceadha a sheól sé é i n-ionad é chuir ar aghaidh go d-tí Cisteóir Connartha na Gaedhilge. Ní fhuil aon nídh bus os cionn annso acht amháin go d- taisbeánnan sé go bh-fuil an bheirt dhaoine uaisle so an-dhlúith le chéile i g-cáirdeas. Dhéanadh an Dochtúir a ghnó go ríg-mhaith & a láimh a coiméad as earrád ná raibh aon chrinn thuairisc aige uirthi, agus ní rid chóir do thaobhúghadh le duine i d-troid mar gheall ar cháirdeas nó caidreamh. Tá obair mhór le déanamh i gColláste Mhagh-Nuadait tá mollacha do shean-scriobhanna ann i dreógh, agus tá mórán do fhearaibh óige ann go bh-fuil fonn ortha chum Gaedhilge foghluim, acht is oth linn a rádh gur beag do'n t-saothar a thuitinn le láimh Oide na Gaedhilge. Badh mhaith leis an g-"Claidheamh" go n-déanfaimís pé troid a bhíodh ar láimh againn i nGaedhilg. Caithea- mar ár d-tuairisc a thabhairt i m-Béarla mar na daoine a fuair an "Buaidh" dár leis an g-"Claidh- eamh" ní thuigfidís aon teanga eile, agus ní'l ceathrar i n-a 'measg a fhéadfadh "an madradh a chur amach" i nGaedhilig. Nách iongantach ná cuireann an "Claidh- eamh" a bhriathra féin i bh-feidhm. Níor tháint sé linn nachor an troid leanbhaidhe a bhí idir an "Claidheamh" agus sagart in Arainn, a fhaic- sint clódhbhuailte i d-teanga na n-Gall. Agus an fear i nÉirinn a measg é féin i d-troid na nGaedheal san tír so, is sé an fear ceana atá a m-bun a's m- bárr na troide idir an "Claidheamh" agus an t-Athair Ó Fearachair Is éachthach go deó an cion atá aige Dochtúir Ó h-Iceadha an achrann, agus fógramaíd ar bhuidhean na Gaedhilge gan leigint do féin ná do aon eile teacht idir iad agus cúis na teangan, Tá sé mar locht ar chuid d'ár n-daoine go h-áirighthe ar dhaoine go bhfuil a bheag nó mór do theidil aca, gur dóigh leó gur bh'as an ndruim a éirigheann an grían. Go Saoradh Dia ó'n saghas sin daoine, saghas beag-ghnóthach mór ghlórach. Ní raibh riamh aon caitheamh againn a bheith ar Choiste Gnótha Connartha na Gaedhilge in America. Bhíodhmar le trí nó ceathair do bhliadhnaibh ar an g-Coiste-so, & d'ár n-aimhdheóin is eadh toghadh sinn gach bliadhain. Is sé an "Claidheamh" an chéad pháipéir a dubhairt go rabhamair ar lorg oifige ná aon teidil eile ó Chonn- radh na Gaedhilge, agus sin rud n'ár chuir ár namhaid na ár g-cáinteóiridhe faoi 'n ár leith. Thug an "Claidheamh" a thuairim, agus thug sé í ar d-tuathal. B'fhéidir ná fuilimíd gan locht, acht níl an "Claidhemah" gan bhreall, & deirimíd leis anois, má bhuaileann sé san leacain dhéis sinn ná beidh aon fhonn orrainn pléasg eile i fhulaing uaidh ar an leacain chlé. Do thug Dochtúir Ó h-Iceadha, leas-uachtarán Chonnartha na Gaedhilge, óráid bhríoghmhar uaidh i Liobharpúl isd' oidhche Dia Luin. Do thrácht sé thar chúis na teangan, a fás agus a feabhas. Ní'l amhras nágur fhás sí go h-éachtach. agus badh bhuntaisteach an rud dá g-cuirfidhe i n-umhail do Ghaedhealaibh cad iad na h-adhbhair do thiomán chómh tapaidh í chum cinn. Is soiléir go bhfuil na daoine os a cionn ag obair go dian. Is beag uainn aca chum cunntas na cúise d'aithris, is beag dúil aca a saothar féin do moladh. Ní minic deagh-Ghaedheal ag maoidheamh as a bhreithribh féin. Admhuigheann Dochtúir Ó h-Iceadha gur beag eolas ar chúis na teangan fós ins na dúthchaibh Gaedhealacha. Is greannmhar an scéal <L 22> é seo, má's fíor é, agus Timthiridhe í Chonnradh na Gaedilge ag taisteal na tíre le trí nó ceathair de bhliadhantaibh. Ní deacair a thuighsint nár' chuir na daoine aon an-shuim i g-cúis na teangan cheithre bliadhain ó shoin, acht ní féidir aon leith-scéal do bheith aca anois. Is beag seachtmhain 'na go g-clódhbhuaileann Connradh na Gaedhilge Leabhairín léigheannta i m-Béarla bríoghmhar & scaip- tear na leabhairínidhe seo gan staonadh ar fuid na dúithche. Do chuir an chéad leabhairín aca so, clódhbhuaileadh cheithre bliadhna ó shoin, crith-eagla ar Cholláiste na Tríonóide, agus, 'ná theannta soin, do cuir sé Connradh na Gaedhilge féin ar an m-bealach ceart. Go d-tí sin bhí sé ag dul amúgha: seo mar innstear dhúinn ar aon chuma. Ó shoin anuas cuireadh deich leabhairínidhe ficead éigin i g- clódh i ndiaigh a chéile, agus is beag 'ná go raibh gach uile ceann aca cómh fóghanta leis an g-ceann tosaigh. Nár' mhaith an rud dá g-clódhbhualfaidhe leabhairínidhe beaga i n- Gaedhilg agus iad do scaipeadh ins na dúthaighibh Gaedhealacha. Is mó suime chuirfeadh na daoine ionnta, is feárr a thuigfidís iad go mór. Agus b'fhéidir leis go g-cuirfeadh na leabhairínidhe seo eagla ar Cholláiste na Tríonóide. Má chuir duilleoigín i m-Béarla fhiachaibh ar leóghantaibh an Dhin Ghallda so rinnche cogaidh do dhéanadh mór-thímcheall scríobhnóra na duilleoga, is beag baoghal ná go m-bainfeadh duilleoigín i ngaedhilig geit asta cómh maith. Bá chóir, go h-áirighthe, go g-cuirfeadh na leabhair Gaedhilge go léir atá scríobhtha ag an Athair Ó Duinnín crith-eagla — náire, nó eagla, ar a laighead — ar na peithnidheachaibh diomhaoine i g-Colláiste Eibh- lís, labhrann go h-árd i d-taoibh na teangan, acht ná gnídheann faic eile ar a shon. Ní dócha gur chum an Ghaedhilig do chur i bhfeabh- as tugtar an tuarasral mór doíbh seo amach; is dóithighe go mór gur chum i do mhilleadh é. Le bliadhain no dho scríobh an t-Athair Ó Duinnín "Cormac Ó Conaill," "Cill Áirne," "Dánta Uí Dhonnchadha," "Dánta Eoghain Ruaidh," "Dánta Sheafraidh Uí Dhonnchadha," "Dánta Sheaghain Chlár- aigh," "Beatha Eoghain Ruaidh," & "Prós Gaedhealach," agus leabhair eile nách iad. Ba chóir go g-cuirfeadh na leabhair seo, gan trácht i n-aonchur thar an bh-Foclóir, critheagla ar mhuinntir an tuaras- tail mhóir is an díomhaointis, i g-Colláiste na Tríonóide. Ba chóir go g-cuirfeadh "Creideamh 's Gorta" agus "Tobar Draoidheachta" dearg-náire ortha. Dá ndéanfadh gach Gaedheal oiread oibre le h- ughdar na leabhar sé, nó ná n-déanfadh "Scolairidhe" na Gaedhilge a ficheamhadh chuid féin ní bheadh aon easba litreachta orrainn feas- ta. Acht is suarach an maitheas súil do bheith leis seo do réir gach deallraimh. CLÓDHANNA NUADH. "IRISLEABHAR NA GAEDHILGE." Irisleabhar Gaedhealach is eadh Irisleabhar na Gaedhilge anois, & ní fhaiceamar ó chuireamar aithne ar aon uibhir co bríoghmhar, có dhéigh-feicsionta ná có Gaedhealach le h-uibhir na Nodhlag. Tá culaith breágh nuadh ar, & tá pictiúiridhe ró-áilne ar gach duilleóg dé, agus is fur- aiste aithint go bhfuil an clisteacht dhruidheachtamhail i cidhtear is na sean leabhraibh ag aithbheódhugadh arís, & ní bhéidhmíd feasta gan lorguraidhe ar an m-buidhean naomhtha léigheannta, sár eólgach, deas-lámhach a bheacht- aigh Leabhar na g-Ceall (Book Of Kells), agus na mór-leabhartha eile a tháinig anuas chúghainn os na ciantaibh, agus a saoradh ó theine na n-eachtránach alldhtha. Ní'l focal Sacsann san uibhir so, agus is mór é ár d-truaig do'n Éireannach nách fuil uilte ar é a léigh- eadh. Tá trácht ann ar Fhéis Cholmáin ag an scríobhnóir bríoghmhar, Pádraig Mac Suibhne; "Scoil Gaedhealach,' ag "Comán Maol." Is maith an cómhairle atá san alt so, agus tá an chaint go bog & go blasta mar gach nidh dá'r scríobh Conán. 'Ba Dubha Locha na h-Eórnan,' ag "Gruagach an Tobair;" Is álainn go léir an nGaedhilig atá ag an nGruagach; 'Árdan na nGaedheal,'so trácht breágh ar an nDráma Gaedhealach, 'Foslonphort Dhúna Bhuidhe'ag Seághan Ó Muimhneacháin, is maith an tuairisc é so ar caith Dhúin Bhúidhe, Taobh na Fairrge,' ag "Oisín." So trácht ar shiúbhail cois na fairrge, agus is deacair áit ba bhreághtha chum siubhail a ghabhail 'ná an áit chéadh- na. Do chuir sé a shiúbhail chum sochair mar do tháinig feartrasna air go raibh an nGaedhilig go blasta aige, agus do scríobh "Oisín" síos an t-abhrán "An Áit Da'r Ghabhas" ó chanadh an Gadhealgeóra. Chuir an scríobhnóir gleus céól air. Tadhg Ó Donnchadha an Fear-eagair, agus nidh gádh gach sin do rádh. <L 23> "CILL ÁIRNE." Trácht an spéar-radharcaibh Locha Léin agus na tíre 'n a thímcheall. Leis an Athair Padraig Ua Duinnín. Leabharín iongantach is ead é seo; óir, do réir mar is í an dúthach tímcheal Locha Léin, ar a ' r' tuairisc é, an tír is druidheachtamhla feachain agus taisbéanadh dá bhfuil le fághbhail i n-Éirinn iath-ghlais na seoid- dheire, is é seó an leabhairín is deise, is anamamhla, & is tarraingthighe Gaedhilig dá'r' cuimhin linn d'fhaicsin. Níor bh'fhuaras do gan a bheith, & ní h-ionghnadh linn a bhéith amhlaidh, de bhárr eolais & fóghlumtha an úghdair & áilneachta na dúthchaighe ar a g-cuireann sé síos; acht, uime sin , is iongantas mór linn uimhir na n-dearmad a tá fágtha fan cheartúghadh i n-eagar na cainte, amh- ail, chímíd in san réamh-fhocal, "chum sult is scléip do dhéanamh;" i n-ionad "cum suilt agus scléipe do dhéanamh; "is linn ar fad í," in áit "is linn í ar fad;" "le na mílte bliadhain" mar a'r' cheart, "le na mílte bliadhain;" "is mór is dár d-tír léir-mhaise Locha Léin dá bh-faicimís í," mar a'r' léir "badh mhór a bh-fiú d'ár d'tír léar-mhaise Locha Léin dá bh-faicfimís í," an ceart. Acht ní fhuil slíghe againn chum leanta de so agus is oth linn aon locht do bheith le faicsin ann. Tá an t-úghdar cruinn go leór i n-a thuairisc. Ní léir dúinn acht amháin dh'á dhearmad air. Is dearmad do a rádh, as bhéal Mhic Uí Shúilleabháin Mhuc-ruis, gur ab' ar gheallamhain síothchána do mealladh Piaras Feir- téar go Cill-Áirne, óir is i g-coinibh a chos gan chead dó do tugadh ann é. Do bhí Piaras Féirtear i bh-folach i d-tígh an Treantaigh i m-Baile-an-t-sléibhe, i n-iarthar Fhionntrágha. Do bhraith fear de mhuinntir Léighin é; gabhadh an Feirtéarach & tugadh go Cill Áirne é; agus do theich fear a bhraithte tar fairrge, acht do casadh clann Phiarais air in san Spáin agus d'oídigheadar é. Is é an dara dhearmad go ngairmeann sé "muintir Eoghusa air na Husaedhchaibh, agus Muiris Ó h-Eoghusa ar Mhuiris Husaeidh Chathair-'n-fáinn; óir ní d'aon fhuil Ghaedhealaigh na Husaeidhigh. Dé Husaedhchaibh Chorca- Dhuibne de b'eadh muintir Chill Áirne; de theaghlach Ghalla-thruim i n-Oir-Mhidhe do b'eadh Husaeidhigh Chorca Dhuibhne, agus badh de sliocht Raymond Husé, a tháin- ig an-all i g-cosaibh Mhuiris mhic Ghearailt, do b'eadh Husaeidhigh Ghalla-truim. Ní fhaicimíd de easnamh air iomláne na tuairisce acht gan aon ainmiúghadh do bheith inte air naomhaibh Cill' Áirne ná ar Mhaolsuthain Ó Cearbhaill, agus gan an aimsir i n-a'r' mhair Dómhnall (na n-gimhleach) Ó Donnchadha do bheith áirighthe le fuaimeant. Ó sgilling go dhá sgilling, do réir an chumhdáig, is eadh fhiacha an leabhair. "LEABHAR MHÚNAIDH NA GAEDHILGE." Ag Peadar Mac Fhionnlaoich. Tá áthas mór orrainn an leabhar so fhaicsint mar is córtha eile é go bhfuil an Gaedhilg ag dul chum chinn, agus is mór is fiú dos na Gaedhilgeóirídhe nách bh-fuil puinn eólas aca ar mhúnadh an stiúrughadh agus an cabhair atá le fagháil aca ar an eadlann so i leabhair Mhic Fhionnlaoich. Tá ríaghalata chum na teangan do mhúnadh annso, agus má thuigtear a g-ceart iad & má leanta go dúthrachtach dá n' réir beidh an bhóthar a bh-fad níos réidh na bheidh sé reimhe so chum na teanga- an a leathanúghadh. Ní'l puinn meas ag an úghdar ar mhúnadh leabhair chum eolas a thabhairt ar aon teanga, & is a g-cómhrádh atá a mhuingín chum teanga a mhúnadh nó a fhóghluim. Is doigh linn gur aige atá an ceart mar is ó chómhrádh is eadh d'fhoghluimig gach duine againn pé teanga atá aige, & má's mian le h-Éireannchaibh Gaedhilig a bheith aca is sé an slíghe aicionta chum eolas a ghabhál uirthi i fóghluim ó bhéal an Gaedhilgeóirídhe. Ní cheart do aon mhúinteóir a bheith 'ghá eaghmais. Ag so Freagradh Dháibhidh Du Barra air Cheist Phádraig Cúndún i n-Gaodhal Mhithimh-an-Fhoghmhair — Pé air bith fear do scríobh an rann, 'S chuir fírinneach chrosda i laoi na g-crann, Badh mhaith an radharc duit é gan mheang; Óir is é Dia do chonnarchais ann. Na ceithre crainn a d'chonnarcais tria, An Trionóid naomhtha in aon Dia; 'S táid ceangailte d'á chéile có dluth 'san chás, Nách fios cia díobh ar a bhfuil an t-aon eile ag fás Agus muineann ár gcreideamh dúinn gach am, Go bhfúilid cómhárd, cómhfhoirtil cóimhreamhair. Do bhí an t-athair 'n a Dhia gan chumasg dhaonda, 'S an Mac 'n a Dhia 's 'na dhuine i n-aondacht; Do bhí bláth na daonachta ar an Mhac gan bharracht, A's bláth na diadhachta bhí ar an athair; A's badh aon toradh dhóich gan chlaonadh; Óir b'é an d-toil saoradh na cinne daona: As a chéile ó tád ag fás mar mhaoidhim-se Do ghnídh a n-uimhir a h-ocht de'n aon Dia cinnte. CAITHEAMH AN GHLAIS. Aistrighthe leis an Athair Eohgan Ó Gramhna. A Pháid a stóir, an g-cuadhlas fós go n-dearnadh aithne 's dlíghe. Gan Seamróg bheith ag fás i g-cré na h-Éireann feasta choidhch'? Gan lá Fhéil Pádraig chaitheamh, gan duille glas bheith 'r fágail, Air fhear nó mhnaoi — súd é an dlíghe as Sasanna anall! Ó! casadh Napper Tandi dham, a's rug sé ar mo láimh, "Cia 'n chaoi," ar sé, bhfuil Éire bocht? Nó bh-fuil sí fós d'á crádh?" "Sí an tír is boichte cráidhte í dá bhfuil 'san domhan air fad Gach fear a's bean a chaitheas glas dá g-crochadh suas gan stad." Má's é 'n dath le caitheamh, a n-Dearg fuilteach féin, Ó! cuirfidh sé i g-cuimhne dhúinn an fhuil do dhóirt na tréin; Cuir dhíot, mar sin, an t-Seamróg, caith uait í, acht na saoil Nach g-cuirfidh sí a fréamha síos: ní h-eagal dí, ní baoghal. 'Nuair a choisgfear dlíghe na Sasanach an feir ó bheith ag fás 'Nuair a choisgfear sé an duilleabar ins an samhradh ó bheith glas, Ó, bhainfidh mé an t-Seamróg de mo cháibhín an lá úd, Acht leanfaidh mé, le cungnamh Dé, do'n duille glas go súd.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
