Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An tAthair Eóghan Ó Caoimh: A Bheatha agus a Shaothar
Title
An tAthair Eóghan Ó Caoimh: A Bheatha agus a Shaothar
Author(s)
Tórna,
Pen Name
Tórna
Composition Date
1912
Publisher
Association of Modern-Irish Studies
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Gad.1912_101> <L 101> <B 1912> <C Filíocht> <M 8> <T Gadelica: A Journal of Modern Irish Studies> <U Tórna> <F Association of Modern-Irish Studies> AN tATHAIR EÓGHAN Ó CAOIMH: A BHEATHA AGUS A SHAOTHAR II. — A PHÓSADH Is deallrathach go ndeachaidh Eóghan ar cuaird i gCiarraighe i mbliadhain a 1685 nó 1686. Um an dtaca soin is eadh do scríobh sé dán beag ag moladh Artúir Haset. Tá an dán soin ar fagháil, óna láimh féin, sa leabhar úd 23 M 28, leathanach 10. Ní innistear dúinn ciar bh'é an tArtúr gur scríobhadh an dán dó, acht isé is dóichighe gur dearbhráthair é do Sheón Haisiadh do cailleach i mbliadhain a 1709, agus gur cheap Aodhagán Ó Rathaille marbhna dhó. 1 Sidé an dán: Timcheall na bliadhna céadna úd 1685/6 do scríobh Eóghan 23 M 30. I dtosach an leabhair sin tá aiste eile, agus níor bh'iongnadh liom dá mb'é féin do cheap é. Ní'l a ainm sin leis, ná ainm duine ar bith eile acht chómh beag. Ar nós na haiste úd ar “Bharamhail na nUghdar” do b'fhéidir dó dul nísa shia siar ná soin, acht ar an dtaobh eile dhen scéal is i láimhscríbhinn Eóghain atá an chóib is seannda dá bhfuil againn de. Castar ar dhuine giotaí dhe annso is annsúd i láimhscríbhinnibh, acht sliocht leabhair Eóghain Uí Chaoimh iad go léir. Táim dá chur annso, ní de bharr a dheimhnithighe liom gur bh'é Eóghan féin a cheap é, nó a bhain a leabhar Béarla nó Laidne é, acht ar scáth tuille eólais n-a thaobh de bharr a bheith fé láimh gach éinne i gcló. Ógláchas ar an nDeibhidhe iseadh an dán thuas. Ceathramha Amhráin iseadh an Ceangal, agus is é seo a dhlúth: Tá chúig céimeanna i ngach líne, agus comhfhuaim ar a + u i lár buill. Do b'fhéidir líne ceithre gcéim do dhéanamh de tre chur ó u oi i n-aonchéim amháin mar seo ouu, acht is fearr na cúig céimeanna do chur ann. Sleamhnuightar thar “do” sa tríomhadh líne, agus tar an tarna “ag” sa cheathramhadh íne. <L 106> Sin deireadh Chalendair Eóghain Uí Chaoimh, agus é díreach mar atá ina leabhar féin aige. Ar leathanach a cúig fichead sa leabhar chéadna tá aiste ghairid eile ag áireamh na gcúis fé ndearr troscadh ar an Aoine. Ní fios dúinn ciaca ar bh'é Eóghan féin a cheap é nó <L 107> nár bh'é; acht ó táimíd le haistíbh cainnte scurtha níor chuibhe an ceann gairid seo d'fhágbháil ar lár: Do pósadh Eóghan i bhFeabhra na bliadhna 1680. Dubhairt Seán Ó Dálaigh i “bhFilidheacht na Mumhan” gur phós Eóghan go hóg, acht níor thug sé an bhliadhain dúinn. Do Pheadair Ó hAnnracháin is dual ar mbuidheachas i dtaobh an eólais seo inar ndiaidh. Fuair sé greim ar láimhscríbhinn ó láimh Eóghain. Isé rud do bhí ann ná Forus Feasa ar Éirinn. I measc na ngeinealach i ndeireadh an leabhair sin, do scríobh Eóghan a gheinealach féin. Ag trácht air féin dó, deir sé mar seo: 42 Láimhscríbhinn dó-san, 23 M 30, l. 443 (nuachomhaireamh 25). Tá sé gan teideal sa lscr. [Tá innsint eile ar an aiste seo i gcló ag an gCraoibhín i n”Abhráin Diadha Chúige Chonnacht,” ii. 218; as láimhsgríbhinn dá chuid féin do bhain sé í.] 43 Tá soin ag bun leathanaigh aige, agus dubhairt sé ní ba dhéadhnaighe: <L 108> dearbhráthair again, i. Lughaidh agus Conchubhar fuair bás a Carraig na Siúire. Mac Caoimh. Mac Eóghain. Mac Conchubhair.” Ní beag linn an méid sin don chor so. De réir na tuairisce sin bhí an ceart ag an nDálach nuair adubhairt gur phós Eóghan go hóg; i mbliadhain a 1680 ní raibh sé acht cheithre bliadhna fichead d'aois. Do mheasfadh duine ar chunntas an Dálaigh, ná raibh de chloinn ag Eóghan acht Art do cailleadh san bhFraingc. Tá fhios againn anois, amh, go raibh ceathrar mac aige agus triúr inghean; go raibh beirt dearbhráthar aige; agus gur Caomh do b'ainm dá athair. Eilíonóir de Nógla do b'ainm is sloinneadh dá mhnaoi. Acht ní heól dúinn anois cá treibh desna Nóglaigh gur di í, ná cá mbíodh comhnuidhe uirthi sarar Phós sí Eoghan, ní mó ná mar tá fhios againn cár chomhnuigh an bheirt d'éis a bpósta. Bean lághach, dhiadhanta, thionnscalach do b'eadh í de réir thuairisce Eoghain féin uirthi. De réir gach deallraimh is i bPort na Máighe do bhíodh Eoghan ina chomhnuidhe tar éis a phósta. Ar aonchuma is ann a bhí i mbliadhain a 1692. An bhliadhain sin do cuireadh as a thigh é de dheascaibh airgid teallaigh, agus b'éigin dó dul ar an sliabh. Sam Abbot, fear airgid teallaigh do bhailiughadh, is é d'imir an creachadh air, mar is follus as an amhrán so inár ndiaidh: 44 Láimhscríbhinne: 23 M 30, l. 455 (nuachomhaireamh, 35), óna láimh féin; 23 H I, a, leath. 98, ó láimh Liam an Dúna; 23 B 37, l. 107, agus 23 K 25, l. 38, an dá cheann soin ó láimh Mhaoilsheachlainn Uí Chomhruidhe; 23 M 47, l. 107, ó láimh Sheáin Uí Dhála; 23 G 20, l. 224 ó láimh Mhichíl Óig Uí Longáin; trí cinn i gColáiste Mhuighe Nuadhad, mar atá Mur. 95, fo. 26b (ó láimh Sheáin na Ráithíneach), Mur. 5, l. 230, agus Mur. 12, l. 69; leabhar do scríobh Domhnall Mac Cáib ón mBáintír; agus a lán láimhscríbhinn eile. Cuireadh i gcló sa Nation é v.-15-1858; agus tá sé ar fagháil (as Add 29614, leabhar do scríobh Seán na Ráithíneach) ar l. 527 den Chlár do rinne Staindis Ó Gráda do na leabhraibh Gaedhilge san mBritish Museum. “Qui scripsit cct. Anno Dni 1693” an teideal atá air i M30, B, K. 45 na marcradh, G. 46 fearantas, Nation. 47 Éilim, M30. 48 seasgaireacht, G, Mur. 95, Ó Gráda. <L 109> 49 ghasraidh ghil, M47. 50 tsaosgain, G. 51 Éibhir, G. 52 Rígh Féinniodh, B; Rígh Fhéinne, Mur. 95; ríghfhéinnidh, Ó Gráda. 53 gcroidhe ghréagaig, G, Mur. 95. 54 Éireann, Ó Gráda. 55 slímghnéitheach, G. 56 Gan easba at bith, Mur.95, Nat., Ó Gráda. 57 daoi-bhéarla, Mac C. 58 do chloinn, G; ar síol, M47; do shíol, Ó Gráda. 59 thairn- greacht, G. 60 bíodh sé libh, M47, Mur. 95, Ó Gráda; biodh se leo, Nation. 61 toir, M47; shoir, Mur. 95. 62 “bhfaiciomne” do scríobhadh ar dtúis i M30, acht do scríobadh tairis agus do cuireadh “cclaisiomne” or a chionn; go bhfeiciomna, Mac C. 63 acra, G. 64 gan tar(a)muin, G, Mur. 95, Nation. 65 .i. Sam Abbot bhíos i bPort na Máighe, ler creachadh mé an 28 lá do 7ber, A.D. 1692, M47, Mur. 95; “bíodh” (i n-ionad “bhíos”) agus “Feabhra,” Mac C; “an tochtmhadh la,” Nation; “is leis do creachadh me, 7ber 28, 1690,” G. An cheathramha agus an nóta araon i n-easnamh, M30. 66 .i. go raibh an fanatic im ghlacaibhse go n-agrainn, agus rl. 67 gan eagla. Mac <L 110> Mar aguisín leis an amhrán soin cuirfead síos annso freagra a thug Liam an Dúna air. Níor bhuail sé umam acht i n aon láimhscríbhinn amháin, .i. 23 N 32, leabhar a scríbh Micheál Óg Ó Longáin. Ní abrann an Longánach gur freagra ar an amhrán tuas é, acht is fuirist a aithint ar an gcainnt agus ar an meadar féin gurab eadh. C; “gan eagla” do chéadscríobhadh ag an ughdar in M30; líne do tharraing tríd-sin agus “go bhfaiceamne” do scríobhadh os a chionn aige. 68 “agus go háirithe Eóin mac Sleighne, Easbog Chorcaighe, Chluana agus c.,” tagra ag Mac C. Gné Amhráin é sin. Ceithre céimeanna i ngach líne. Comhuaim ar a ón gcéad chéim go dtí an dara céim. Cheithre siollabha san chéad céim agus san dara céim. Siollabh amháin san tríomhadh céim. Céim dhá shiollabh, an ceathramhadh ceann. Sidé a dhlúth: Agus leantar den dlúth chéadna soin tríd síos. Tugathar fé ndeara go n-áiríthear an “epenthetic vowel” i gcomhaireamh an dlúith san Amhrán i gcomhnuidhe. Sa cheathramhain deiridh thuas léightar: “Athchuinghim gan dear(a)mad” agus rl, agus sa cheathramhain roimhe sin, léightar “gan amh(a)ras” agus “ead(a)rainn” agus “go n-ag(a)rainn;” agus mar sin dóibh go léir. 69 Láimhscríbhinn: 23 N 32, l. 317: “An fear céadna arís cct” (.i. Uilliam Mac Cairteáin an Dúna), sin é a thideal ann. 70 nach; agus is dóigh liom gurab shin gnás a phioc an Longánach a Graiméar an Athar Pól Ó Briain, .i. “nach” i n-ionad “ná” le diúltach an Mhodha Orduighthigh. <L 111> Bhí post aige i roinn éigin d'eachraidh Ríogh Séamus. Is follus as an ngiota soin nár fhan puinn croidhe aige i gcóir “ghníomhartha gairce” d'éis imtheacht na nGéadhna Fiaidhne. Do cheap Dáibhí Ó Bruadair amhrán beag ar an meadar chéadna atá sa dá amhrán thuas ó Eóghan agus ó Liam an Dúna. Sidí líne thosaigh aiste Dháibhí: “Is fada liom go dearbhtha 's is lánbhrónach.” I leabhar Dhomhnaill Mhic Cháib go bhfuil tagairt do thuas, cuireann sé an iarracht so n i leith Eóghain Uí Chaoimh, acht níl aon amhras agam ná gur bh'é Dáibhí a cheap é. [Tuilleadh fós] TÓRNA Is beag nách ionann meadar dom amhrán soin agus d'aiste Eóghain tuas. Sa chéim deiridh den líne annso is ó atá fén aiceann ann; é atá sa bhall chéadna i n-aiste Eóghain. Sidé a dhlúth so: 73 Féachtar “Dánta Sheáin na Ráithíneach” l. 7 agus arís l. 207
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
