Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An tAthair Eóghan Ó Caoimh: A Bheatha agus a Shaothar</title><author><name type="main">Tórna</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Gad_1912_101</note>
                         <note type="L">101</note>
                         <note type="B">1912</note>
                         <note type="C">Filíocht</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Gad_1912_101</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Tórna</author><title>An tAthair Eóghan Ó Caoimh: A Bheatha agus a Shaothar</title></analytic><monogr>
					<title level="j">Gadelica:  A Journal of Modern Irish Studies</title><imprint><publisher>Association of Modern-Irish Studies</publisher><date>1912</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN tATHAIR EÓGHAN Ó CAOIMH:</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>A BHEATHA AGUS A SHAOTHAR</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>II. — A PHÓSADH</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Is deallrathach go ndeachaidh Eóghan ar cuaird i gCiarraighe</span>
<lb n="8"/><span>i mbliadhain a 1685 nó 1686.  Um an dtaca soin is eadh do scríobh</span>
<lb n="9"/><span>sé dán beag ag moladh Artúir Haset.  Tá an dán soin ar fagháil,</span>
<lb n="10"/><span>óna láimh féin, sa leabhar úd 23 M 28, leathanach 10.  Ní innistear</span>
<lb n="11"/><span>dúinn ciar bh'é an tArtúr gur scríobhadh an dán dó, acht isé is</span>
<lb n="12"/><span>dóichighe gur dearbhráthair é do Sheón Haisiadh do cailleach i mbliadhain</span>
<lb n="13"/><span>a 1709, agus gur cheap Aodhagán Ó Rathaille marbhna dhó. 1  Sidé</span>
<lb n="14"/><span>an dán:</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Timcheall na bliadhna céadna úd 1685/6 do scríobh Eóghan</span>
<lb n="17"/><span>23 M 30.  I dtosach an leabhair sin tá aiste eile, agus níor bh'iongnadh</span>
<lb n="18"/><span>liom dá mb'é féin do cheap é.  Ní'l a ainm sin leis, ná ainm duine</span>
<lb n="19"/><span>ar bith eile acht chómh beag.  Ar nós na haiste úd ar “Bharamhail na</span>
<lb n="20"/><span>nUghdar” do b'fhéidir dó dul nísa shia siar ná soin, acht ar an</span>
<lb n="21"/><span>dtaobh eile dhen scéal is i láimhscríbhinn Eóghain atá an chóib is</span>
<lb n="22"/><span>seannda dá bhfuil againn de.  Castar ar dhuine giotaí dhe annso</span>
<lb n="23"/><span>is annsúd i láimhscríbhinnibh, acht sliocht leabhair Eóghain Uí Chaoimh</span>
<lb n="24"/><span>iad go léir.  Táim dá chur annso, ní de bharr a dheimhnithighe liom</span>
<lb n="25"/><span>gur bh'é Eóghan féin a cheap é, nó a bhain a leabhar Béarla nó Laidne</span>
<lb n="26"/><span>é, acht ar scáth tuille eólais n-a thaobh de bharr a bheith fé láimh gach</span>
<lb n="27"/><span>éinne i gcló.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>Ógláchas ar an nDeibhidhe iseadh an dán thuas.  Ceathramha Amhráin iseadh</span>
<lb n="30"/><span>an Ceangal, agus is é seo a dhlúth:</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Tá chúig céimeanna i ngach líne, agus comhfhuaim ar a + u i lár buill.  Do</span>
<lb n="33"/><span>b'fhéidir líne ceithre gcéim do dhéanamh de tre chur ó u oi i n-aonchéim amháin</span>
<lb n="34"/><span>mar seo ouu, acht is fearr na cúig céimeanna do chur ann.  Sleamhnuightar</span>
<lb n="35"/><span>thar “do” sa tríomhadh líne, agus tar an tarna “ag” sa cheathramhadh</span>
<lb n="36"/><span> íne.</span>
<lb n="37"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="38"/><p><span>Sin deireadh Chalendair Eóghain Uí Chaoimh, agus é díreach mar</span>
<lb n="39"/><span>atá ina leabhar féin aige.  Ar leathanach a cúig fichead sa leabhar</span>
<lb n="40"/><span>chéadna tá aiste ghairid eile ag áireamh na gcúis fé ndearr troscadh</span>
<lb n="41"/><span>ar an Aoine.  Ní fios dúinn ciaca ar bh'é Eóghan féin a cheap é nó</span></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="42"/><p><span>nár bh'é; acht ó táimíd le haistíbh cainnte scurtha níor chuibhe an</span>
<lb n="43"/><span>ceann gairid seo d'fhágbháil ar lár:</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Do pósadh Eóghan i bhFeabhra na bliadhna 1680.  Dubhairt Seán</span>
<lb n="46"/><span>Ó Dálaigh i “bhFilidheacht na Mumhan” gur phós Eóghan go hóg, acht níor</span>
<lb n="47"/><span>thug sé an bhliadhain dúinn.  Do Pheadair Ó hAnnracháin is dual</span>
<lb n="48"/><span>ar mbuidheachas i dtaobh an eólais seo inar ndiaidh.  Fuair sé</span>
<lb n="49"/><span>greim ar láimhscríbhinn ó láimh Eóghain.  Isé rud do bhí ann ná</span>
<lb n="50"/><span>Forus Feasa ar Éirinn.  I measc na ngeinealach i ndeireadh an</span>
<lb n="51"/><span>leabhair sin, do scríobh Eóghan a gheinealach féin.  Ag trácht air</span>
<lb n="52"/><span>féin dó, deir sé mar seo:</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>42 Láimhscríbhinn dó-san, 23 M 30, l. 443 (nuachomhaireamh 25).  Tá sé gan</span>
<lb n="55"/><span>teideal sa lscr.  [Tá innsint eile ar an aiste seo i gcló ag an gCraoibhín</span>
<lb n="56"/><span>i n”Abhráin Diadha Chúige Chonnacht,” ii. 218; as láimhsgríbhinn dá chuid féin</span>
<lb n="57"/><span>do bhain sé í.]</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>43 Tá soin ag bun leathanaigh aige, agus dubhairt sé ní ba dhéadhnaighe:</span>
<lb n="60"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="61"/><p><span>dearbhráthair again, i. Lughaidh agus Conchubhar fuair bás a</span>
<lb n="62"/><span>Carraig na Siúire.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>Mac Caoimh.</span>
<lb n="65"/><span>Mac Eóghain.</span>
<lb n="66"/><span>Mac Conchubhair.”</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>Ní beag linn an méid sin don chor so.  De réir na tuairisce</span>
<lb n="69"/><span>sin bhí an ceart ag an nDálach nuair adubhairt gur phós Eóghan go</span>
<lb n="70"/><span>hóg; i mbliadhain a 1680 ní raibh sé acht cheithre bliadhna fichead</span>
<lb n="71"/><span>d'aois.  Do mheasfadh duine ar chunntas an Dálaigh, ná raibh de chloinn</span>
<lb n="72"/><span>ag Eóghan acht Art do cailleadh san bhFraingc.  Tá fhios againn</span>
<lb n="73"/><span>anois, amh, go raibh ceathrar mac aige agus triúr inghean; go raibh</span>
<lb n="74"/><span>beirt dearbhráthar aige; agus gur Caomh do b'ainm dá athair.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>Eilíonóir de Nógla do b'ainm is sloinneadh dá mhnaoi.  Acht</span>
<lb n="77"/><span>ní heól dúinn anois cá treibh desna Nóglaigh gur di í, ná cá mbíodh</span>
<lb n="78"/><span>comhnuidhe uirthi sarar Phós sí Eoghan, ní mó ná mar tá fhios againn</span>
<lb n="79"/><span>cár chomhnuigh an bheirt d'éis a bpósta.  Bean lághach, dhiadhanta,</span>
<lb n="80"/><span>thionnscalach do b'eadh í de réir thuairisce Eoghain féin uirthi.</span></p>
<lb n="81"/>
<lb n="82"/><p><span>De réir gach deallraimh is i bPort na Máighe do bhíodh Eoghan</span>
<lb n="83"/><span>ina chomhnuidhe tar éis a phósta.  Ar aonchuma is ann a bhí i mbliadhain</span>
<lb n="84"/><span>a 1692.  An bhliadhain sin do cuireadh as a thigh é de dheascaibh airgid</span>
<lb n="85"/><span>teallaigh, agus b'éigin dó dul ar an sliabh.  Sam Abbot, fear</span>
<lb n="86"/><span>airgid teallaigh do bhailiughadh, is é d'imir an creachadh air, mar</span>
<lb n="87"/><span>is follus as an amhrán so inár ndiaidh:</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>44 Láimhscríbhinne: 23 M 30, l. 455 (nuachomhaireamh, 35), óna láimh féin;</span>
<lb n="90"/><span>23 H I, a, leath. 98, ó láimh Liam an Dúna; 23 B 37, l. 107, agus 23 K 25, l. 38,</span>
<lb n="91"/><span>an dá cheann soin ó láimh Mhaoilsheachlainn Uí Chomhruidhe; 23 M 47, l. 107, ó</span>
<lb n="92"/><span>láimh Sheáin Uí Dhála; 23 G 20, l. 224 ó láimh Mhichíl Óig Uí Longáin; trí cinn</span>
<lb n="93"/><span>i gColáiste Mhuighe Nuadhad, mar atá Mur. 95, fo. 26b (ó láimh Sheáin na</span>
<lb n="94"/><span>Ráithíneach), Mur. 5, l. 230, agus Mur. 12, l. 69; leabhar do scríobh Domhnall</span>
<lb n="95"/><span>Mac Cáib ón mBáintír; agus a lán láimhscríbhinn eile.  Cuireadh i gcló sa</span>
<lb n="96"/><span>Nation é v.-15-1858; agus tá sé ar fagháil (as Add 29614, leabhar do</span>
<lb n="97"/><span>scríobh Seán na Ráithíneach) ar l. 527 den Chlár do rinne Staindis Ó Gráda</span>
<lb n="98"/><span>do na leabhraibh Gaedhilge san mBritish Museum.  “Qui scripsit cct. Anno</span>
<lb n="99"/><span>Dni 1693” an teideal atá air i M30, B, K. 45 na marcradh, G.</span>
<lb n="100"/><span>46 fearantas, Nation.  47 Éilim, M30.  48 seasgaireacht, G, Mur. 95,</span>
<lb n="101"/><span>Ó Gráda.</span>
<lb n="102"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="103"/><p><span>49 ghasraidh ghil, M47. 50 tsaosgain, G. 51 Éibhir, G. 52 Rígh</span>
<lb n="104"/><span>Féinniodh, B; Rígh Fhéinne, Mur. 95; ríghfhéinnidh, Ó Gráda. 53 gcroidhe</span>
<lb n="105"/><span>ghréagaig, G, Mur. 95. 54 Éireann, Ó Gráda. 55 slímghnéitheach,</span>
<lb n="106"/><span>G. 56 Gan easba at bith, Mur.95, Nat., Ó Gráda. 57 daoi-bhéarla,</span>
<lb n="107"/><span>Mac C. 58 do chloinn, G; ar síol, M47; do shíol, Ó Gráda. 59 thairn-</span>
<lb n="108"/><span>greacht, G. 60 bíodh sé libh, M47, Mur. 95, Ó Gráda;  biodh se leo, Nation.</span>
<lb n="109"/><span>61 toir, M47; shoir, Mur. 95. 62 “bhfaiciomne” do scríobhadh ar dtúis</span>
<lb n="110"/><span>i M30, acht do scríobadh tairis agus do cuireadh “cclaisiomne” or a</span>
<lb n="111"/><span>chionn; go bhfeiciomna, Mac C. 63 acra, G. 64 gan tar(a)muin, G,</span>
<lb n="112"/><span>Mur. 95, Nation.  65 .i. Sam Abbot bhíos i bPort na Máighe,  ler creachadh mé an</span>
<lb n="113"/><span>28 lá do 7ber, A.D. 1692, M47, Mur. 95; “bíodh” (i n-ionad “bhíos”) agus</span>
<lb n="114"/><span>“Feabhra,” Mac C; “an tochtmhadh la,” Nation; “is leis do creachadh me,</span>
<lb n="115"/><span>7ber 28, 1690,” G. An cheathramha agus an nóta araon i n-easnamh, M30.</span>
<lb n="116"/><span>66 .i. go raibh an fanatic im ghlacaibhse go n-agrainn, agus rl. 67 gan eagla. Mac</span>
<lb n="117"/></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="118"/><p><span>Mar aguisín leis an amhrán soin cuirfead síos annso freagra</span>
<lb n="119"/><span>a thug Liam an Dúna air.  Níor bhuail sé umam acht i n aon</span>
<lb n="120"/><span>láimhscríbhinn amháin, .i. 23 N 32, leabhar a scríbh Micheál Óg Ó</span>
<lb n="121"/><span>Longáin.  Ní abrann an Longánach gur freagra ar an amhrán tuas</span>
<lb n="122"/><span>é, acht is fuirist a aithint ar an gcainnt agus ar an meadar féin</span>
<lb n="123"/><span>gurab eadh.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p>
<lb n="126"/><span>C; “gan eagla” do chéadscríobhadh ag an ughdar in M30; líne do tharraing</span>
<lb n="127"/><span>tríd-sin agus “go bhfaiceamne” do scríobhadh os a chionn aige.  68 “agus</span>
<lb n="128"/><span>go háirithe Eóin mac Sleighne, Easbog Chorcaighe, Chluana agus c.,” tagra ag Mac C.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>Gné Amhráin é sin.  Ceithre céimeanna i ngach líne.  Comhuaim ar a ón</span>
<lb n="131"/><span>gcéad chéim go dtí an dara céim.  Cheithre siollabha san chéad céim agus san</span>
<lb n="132"/><span>dara céim.  Siollabh amháin san tríomhadh céim.  Céim dhá shiollabh, an ceathramhadh</span>
<lb n="133"/><span>ceann.  Sidé a dhlúth:</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Agus leantar den dlúth chéadna soin tríd síos.  Tugathar fé ndeara go</span>
<lb n="136"/><span>n-áiríthear an “epenthetic vowel” i gcomhaireamh an dlúith san Amhrán i</span>
<lb n="137"/><span>gcomhnuidhe.  Sa cheathramhain deiridh thuas léightar: “Athchuinghim gan</span>
<lb n="138"/><span>dear(a)mad” agus rl, agus sa cheathramhain roimhe sin, léightar “gan amh(a)ras”</span>
<lb n="139"/><span>agus “ead(a)rainn” agus “go n-ag(a)rainn;” agus mar sin dóibh go léir.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>69 Láimhscríbhinn: 23 N 32, l. 317: “An fear céadna arís cct” (.i. Uilliam</span>
<lb n="142"/><span>Mac Cairteáin an Dúna), sin é a thideal ann.  70 nach; agus is dóigh liom</span>
<lb n="143"/><span>gurab shin gnás a phioc an Longánach a Graiméar an Athar Pól Ó Briain,</span>
<lb n="144"/><span>.i. “nach” i n-ionad “ná” le diúltach an Mhodha Orduighthigh.</span>
<lb n="145"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="146"/><p><span>Bhí post aige i roinn éigin d'eachraidh Ríogh Séamus.  Is follus</span>
<lb n="147"/><span>as an ngiota soin nár fhan puinn croidhe aige i gcóir “ghníomhartha</span>
<lb n="148"/><span>gairce” d'éis imtheacht na nGéadhna Fiaidhne.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>Do cheap Dáibhí Ó Bruadair amhrán beag ar an meadar chéadna</span>
<lb n="151"/><span>atá sa dá amhrán thuas ó Eóghan agus ó Liam an Dúna.  Sidí líne</span>
<lb n="152"/><span>thosaigh aiste Dháibhí:  “Is fada liom go dearbhtha 's is lánbhrónach.”</span>
<lb n="153"/><span>I leabhar Dhomhnaill Mhic Cháib go bhfuil tagairt do thuas, cuireann</span>
<lb n="154"/><span>sé an iarracht so n i leith Eóghain Uí Chaoimh, acht níl aon amhras agam</span>
<lb n="155"/><span>ná gur bh'é Dáibhí a cheap é.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>[Tuilleadh fós]</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>TÓRNA</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p>
<lb n="162"/><span>Is beag nách ionann meadar dom amhrán soin agus d'aiste Eóghain tuas.</span>
<lb n="163"/><span>Sa chéim deiridh den líne annso is ó atá fén aiceann ann; é atá sa bhall</span>
<lb n="164"/><span>chéadna i n-aiste Eóghain.  Sidé a dhlúth so:</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>73 Féachtar “Dánta Sheáin na Ráithíneach” l. 7 agus arís l. 207</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An tAthair Eóghan Ó Caoimh: A Bheatha agus a Shaothar

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An tAthair Eóghan Ó Caoimh: A Bheatha agus a Shaothar

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
