Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Átha-Cliath, Bealtaine, 1900
Title
Átha-Cliath, Bealtaine, 1900
Author(s)
Údair éagsúla,
Composition Date
1900
Publisher
Patrick O'Brien
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N Európ1900_05> <L 33> <B 1900> <C Prós> <M 8> <T An t-Európach> <U Údair éagsúla> <F Patrick O'Brien> AN T-EURÓPACH. IRISLEABHAR IL-THEANGADH NA HEURÓPA. Leabhar I. Uibhir 5. VOL. I No. 5. ÁTHA-CLIATH, BEALTAINE, 1900. DUBLIN, MAI, 1900, DÁ PHINGHIN. 20 CENTIMES. ORÁID AN MHANGAIRE AR AONACH BHAILE-NA-MÓNA. Ho, stad annsan a láirín. Bail ó Dhia oraibh, a cháirde go léir. Táim-se ag teacht nbhur measg i mbliadhna arís. Ní'l sibh tuirseach dhíom fós, is dócha. Ní'lim-se tuirseach dhíbh-se fós, ar aon tslighe; agus mar leis sin de, ní dóigh liom go mbheinn tuirseach dhíbh go bráth acht mo chuid arraí do cheannach uaim. Th'anam 'n fiall, a Shíle! Eirigh id' sheasamh, agus tar anuas. Un id' chodhladh ataoi, nó an amhlaidh mheasann tú mé choinneált annso feadh an lae ag feitheamh ort? Brostuigh ort, i n-ainm na fláige; féach an capall nach mór sgaoilte agam, agus tusa ar do chorra-ghiob annsan istigh fós. Seadh, seadh; go réidh anois. Ná bris do luirgní de bharra an deithnis, ná rud ba mheasa ná sain dúinn go léir, ná bris na trosgáin ar na daoinibh go bhfuilid siad ag teastáil uatha. Seadh, sleamhnuigh anois. Sin é é. Mhuise, mo ghreinn chroidhe tu, is breágh thugais-se sin. Bhís uair agus ba bheag ort sain do thabhairt. Un cnmhin leat an lá thugais Cumar an Phúca d'aon léim amháin? Tá an spréach ionnat fós agus beidh go fóil, le congnamh Dé. Geoch amach a láirín. Nó stad anois agus gheabhad sa rud éigint duit le n-ithe, agus dar fiadh ná feadar ná go bhfuil sé ag teas- táil uait. Faigh an canafás agus na hursain, a Shíle, agus buailfead-sa síos na bioráin. Ca bhfuil mo lámh- órd-sa? T'anam as láthair an diabhail, agus ná bhfuil an canafás leathta agat fós. Seadh, tarruing an téadán so. Tarruing, tarruing. Seadh, ní beag duit de. Déin a cheangal. Tá sé "ál raighit" anois. Cád d'imthigh ar leath-chois tosaigh an bhúird seo, airiú? Ní héidir gurab amhlaidh bhrisis í. M'anam do Dhia 's do Mhuire, acht tá sí briste glan agat. Seadh, faigh spaicín éigint dam a chuirfead fé an turus so. Tóg amach an bórd eile. Un 'in é an ceann deiridh? Is é, a bhuidhe le Dia. Seadh, táid siad go léir 'na seasamh anois agam. Is gairid <L 34> anois go mbeidh na daoine ag bailiughadh isteach chugainn. Eirigh i n-áirde ar an dtrucaill agus faigh an síoda agus an sról dam. Seo Máire Sheaghain Óig chughainn, agus teastuigheann an sróll uaithe mar beidh sí dá pósadh tar éis an Charrghais. Do, dhíol an t-athair dá bhuin in ndiu, agus tá an t-airgead go réirseamhail aige. Cad tá sa mbosca sain? leathair. Seadh. Tabhair dham é. Sa mbosca eile? Bioráin. Cuirfead-sa air an gclár sain tall é. Fágfad fút fhéinig na capáin agus na cácaí agus na deasaí deasa eile i gcomhair na leanbhaí. Bhuil gach éinní as an trucaill fós agat? Nach fada ataoi leo. Caidé an rud é sin agat anois? O, an sean-chlog. Tabhair isteach annso é; b'fhéidir go bhfuighmís a dhíol indiu, mar is ró-fhada liom againn é. Níor bh'fhiú móráin riamh é, acht ní gábhadh dhúinn an rún a leigean leis an saoghal go léir. Bhfuil gach éinní ullamh agat? Má tá ná bí-se id' shuidhe, acht bí ag ramsáil timcheall mar'dh eadh go bhfuil fústar an domhain ort. Táid daoine ag teacht. Dia 's Muire dhíbh, a cháirde. Dar ndóigh táthaoi go léir ag féachaint go háluinn. Tá's agam go a maith go bhfuiltí tar éis mórán mhaithis do dhéanamh indiu. Conách a shéin ar gach éinne agaibh; is é an deigh-sgéal 'a b'fheárr liom a chlos i gcomhnuidhe. Ba mhaith liom riamh an t-airgead ag rith ó dhuine go duine. Ni'l éinnídh chomh maith leis. Sin é díreach do thug annso indiu me fhéin agus Síle; bail ó Dhia uirri. Ná druidfidh sibh isteach, agus féachaint timcheall? Tá roinnt de rudaibh maithe ar díol indiu agam. Tá gach éinnídh ar díol agam saor agus daor. Togha agus rogha, gan díogha, ag gach éinne. Céad míle fáilte romhat, a chailín óig, agus so-nuachar chughat gan aon ró-mhoíll. Seadh, tá's agam. Síoda atá uait? Tá sé againne de gach aon tsaghas, idir buidhe agus dearg agus uaine. Seadh anois, a Shíle, leig dod' chuid ghearr-chainte agus 'speán cuid de'n tsíoda do'n mhnaoi uasail seo. Ná bí ró-chruaidh uirri, mar tá's agam go maith gur gairid go mbeidh sí dá pósadh. Táid siad tar éis an fháinne a cheannach, agus is comhartha mhaith í sin. Go mairid do'n chéad, pé sgéal é, fé mhaise 's fé shláinte, fé ghreann Dé agus na gcomharsan. Seadh, a cháirde, tá céad míle fáilte romhaibh chum teacht isteach im' bothán-sa. Tá earraí de gach aon tsórd agam. Pící agus carráin, sluaiste agus sleagháin, builg is sgeana is grafáin, rásuirí is meanuithe is píopaí is maisteanna. Druididh-se isteach a cháirde. Saor, saor! Un uile nídh saor! Trumpaí ceoil, búclaí bróig agus laincisí bó, geocaigh gabhar, ringí muc agus tromáin túirinn; tealla, gáirtéirí, spuir ó'n gCeatharlach; bioráin agus pion-cuisionna, agus gach éinídh sa hard-mhaor ó'n snáthaid go dtí an ancuir, agus iad go léir dá ndíol ar luach oireamh- nach. Bannaí ó'n mBarsaileona a raghadh trí huaire mórthimcheall do hata, ar aon pinginn amháin; agus go bhfuil de threise agus de sheasmhacht ionnta go dtarraiceoidís tarbh go dtí n-a mhainséar, nó long láidir isteach i gcuan is i gcaladh-phort. Agus mura gcreidfidh sibh uaim é, déinidh féin a dtoghadh agus a bfromhadh. Cuireadh agus cáirde agus leath-airgid i láimh, agus cáirde go Nodlaig chum an leath eile dhe. Airgead síos ó'n té go bhfuil an t-airgead aige; agus an té ná fuil an t-airgead aige go bhfóiridh Dia air; mar ní bheidh air choidhche acht an chruadháil agus an buairt aigne, fé mar atá orm féinig. Acht ná bímís ag gearán ámh. Einne ná fuil geall ná airgead aige gheabhaidh sé earra gan aon rud. Seadh, a Shíle, bí briosg agus díol a bhfuil agat. Is olc an chomhartha í an leisge ort. Togha agus rogha de'n tobac annso. Taboc agus snaoisín. Cuir-se led' choingcín í. Sniuf ain tib-aicí. Aráin breágh milis annso. Pinginn an cáca agus é go háluinn. Tabhair dham an prás agus tiubhrad- sa an t-arán duit. Gach aon tsórd raoil agus airgid dá nglacadh annso. Arán sínséir annso, lán do bhuilg de ar leath-thuistiún. Luach dhá phinginn de ar an bpinginn um thráthnóna. "A sgéal féin sgéal gach éinne, agus sgéal Mháire an t-airgead!" TÓRNA DRAOI. CODEX DIABOLI. (Leis an Siothbhradh). An tráthnóna fé dheireadh do bhí diabhal an chlódhadóra (1) i leabharlann Coláisde na Trío- nóide ag léigheadh pé leabhair as a nguideann sé a mbíonn de smaointibh aige. Tá sé ag sgrí- bheadh leabhar gurbh ainm bhias air ná "An Magaire Criochnuighthe." (2) Beidh deas-chaint na h-Eorpa bailighthe i dteannta chéile ann, agus annsan díonbhrollach beidh mionna martartha fé <L 35> na láimh gurb é féin do cheap agus do chúm agus do chuimhnigh air gach aon ruaine dhe. Ní gádh dham a rádh gur i nGaedhilig a bheidh an leabhar so — agus i ndroch-Gaedhilig thairis sin. Tá sé mbliadhna ann ó thosnuigh sé ar an leabhar so, Agus bhí obair na sé mbliadhna i dteannta chéile aige — sin trí leathanach. Do léigh sé trí líne dhe dham, agus do léighfeadh a thuile acht gur chuimhnigheas ar an nóimiot san ar coinne bí agam le fear chúig mhile ó bhaile agus gan agam acht deich nóimití chum mo choinne do chongmháilt leis. Bhí a chogus dhá spreagadh i dtaobh bheit ag guid smuainte na bhfear thall, agus ní déar- fainn ná gurb é sin do bí ag cur an lasadh 'na shúilibh — lasadh claoidhte ceisdightheach mar a bheidheadh i súilibh chait i gcúl-lochta choimhthcach. Ní mhaireann de munab é sin do thug air gur chaill sé a lámh-sgríbhinn (.i. na trí leathanacha, obair a sé bliadhna), i n-aon sgrios amháin. Budh mhór an tubaiste leis é agus an mí-ádh, agus do chuardaigh sé shíos agus shuas, i ngach cúinne agus gach cadhaiséar acht annsan áit cheart. "An rud ná himigheann faghtar e," deirid siad, agus dar ndóigh do frith bonn-sgríbhinn "an Mhagaire Criochnuighthe" 'leis, acht is é maor an leabharlainn do fuair é. Nuair chonairc an fear macánta sain gur lám-sgribhinn allmhurach (dar leis) do bhí ann, do chuir sé a dtaisge go frioch- namhach fíorchoimeádach é go bhfeicfeadh sé duine éigin go raibh úghdarás aige anns na neithibh sin. Do b'fhurus a leithéid sin d'fhear d'fhághail i gColáisde na Tríonóide ámh, agus lá air na mhárach do thug an maor ós comhair dhuine aca an lámh-sgríbhinn. D'fheuch an t-ollamh air, do chroth a cheann agus do tosnuigh sé air chaint leis féin mar leanas: Ní Laidion é; ní Gréigis; ní h-Eabhrais; ní haon teanga é d'á bhfeaca-sa riamh — ní hé gur b'é an sean-Choptaic na h-Éigipte bheidheadh ann — má's seadh tá mo bhológ beirbhthe! — caithfead é thaisbeáint do'n Phriomhaist. (3) I d'fhonn sgeul ghairid do dhéanadh de, do thaisbeán an t-ollamh so do'n Phríomhaist é, agus do thug seisean an oidhche ós a chionn gan codladh gan suan. Fé mheadhon-oidhche do dhein sé amach gur teanga na n-Indiadhach Úit (4) do bhí ann; air an dtrí a chlog, gur teanga na Mailig-theas 5; agus uim maidin d'admhaig sé gur teanga na Maorí 6 é, acht foth-fhocal annso agus annsúd de theanga d-Tor-bhfear Theastriallach. 7 Lá air na mhárach do chruinnigh an "Clár". Ní clár do deilbheadh de chrainn ná feasa, acht Clár Riaghaltais an coláisde. Bí gach oide agus ollamh san gColáisde cruinnighthe ann. Nó mar dubhairt Diabhal an Chlódhadora liom fein nuair bhí sé ag innsint an sgéil fhírinigh seo dham: Bhí sochaid na chochal, Gach oide agus ollamh Go bodachamhuil borb, Le cloigeannaibh folamh. Ba bhog leo a n-obair, Ag tóladh 's ag stolladh, 'S ag cogaint na bhfocal. Dubhairt Dochtúir A. gur Sean-sgribhte (8) bhí ann, acht go raibh sé níos ársa ná aon sgríbhinn annsan teangaidh sin dá bhfeaca sé riamh roimhe sin. "Ní Sean-sgribthe ná cuid de Shean-scribhte!" ars an Dochtúir árd-fhoghlumanta B. "'Neos- fad-sa dhíbh ar nóimiot de chloig cad tá ann! Tá cuid de sgríobhnoireacht Saigheád-chruith na h-Easardha! (9) Ná feiceann tú, a Dhochtúir C., an litir díreach sain, is deallrach le cabhaltar (10) ceachta, agus an ceann eile sin is cosmhail le tigh trí theine? Cad is brigh leo? Brigh go leor, dar an Bhradáin leigheanta! Léighfead díbh é — "Seághan ach Garab, Righ na Righthe, Dho dhein so i n-onóir féin." An rud céadna do fuair na hollaimh (11) Nac- Dáibhí agus Ua Cinneide agus Slabhra agus Gabha agus Teampall-Phádruig agus Tomán- tóir i sgríbhneoireacht na h-Easardha. Sidé an Righ do thnrling ar na Iudaighibh. (Ní críoch.) <L 34> <L 35> <L 36> NÓTAIDHE AN CHOLÁISTE. Tá an bhainríoghan imthighthe agus tá radharc againn air an ghréin arís. Tógadh anuas an téadach go léir d'fholluigh an spéir — na bairlínighe ioldhathacha bhí ag crochadh leis na cleathachaibh agus na ríofaibh beaga bhí fuaidhte ar théadaibh caola. Airighimíd an ghaoth ghlan fholláin ag séideadh tríd na sráideannaibh arís. Cé go bfuil eagla orainn gur 'mó an bachaillín bíodhgach borb tá ar iomchur aici, go mór-mhór tá an eagla is mó orainn roimh na ceannaibh baineadh as na hionadaibh an a rabhadar fíllte. Is breágh an nidh agus is glórmhar radharc an tsoluis, mar adubhairt an sean-fháidh. O! ba mhór an aimsir do bhí againn. Is iomdha asna do briseadh agus do brughadh i ndaoinibh. Is iomdha póca do piocadh. Is iomidha uaraire do sladadh, is iomdha ordóg coise do brúgadh, agus is iomdha duine bhris a sgórnach agus a sgairt, 's do fágadh gan ghuth acht múchta le ciach ó bheit ag seinm "Go Saoraidh Dia an Bhainríoghan." Rit linn go rabhamar i dtír na n-Óg roimh rae nuair chuadhmar amach chéad oidhche an bhochraim agus chonncamar an teine sighe ag lasadh air gach taobh, agus coróineacha agus reulta soluis ag briseadh amach as gach fala. D'fheuch Nelson anuas orainn as a ionad anns na sgamallaibh, mar thaidhbhse ag seasamh ameasg teinteadh gorm, agus i mbárr an D.B.C. bhí fáthach mór áidhbheil ag ionntáil a shúile timcheall ós cionn na cathrach. Le spiorad baoth na hainleasa, thugamar pingin do gach bacach ó "Bháin-tSeipéal" casadh linn. Cheannuigheamar gach margadh mór tairgeadh dhúinn — leabhair gan dúilleoga, sgeana nach ngeárrfadh Gorgonsóla, agus trumpaidhe gan glór aca chomh láidir le míoltóig. Tháinig eunlaith an dorchadais as a bpollaibh 'gá searradh 's 'gá síneadh féin i lonnradh an Riaghal- achta, agus ag sladadh an luchd do dalladh leis an lonnradh ceudna. Mar sin féin is geárr go mbeidh cuimhne na droinge seo imtighthe, acht ní imtheochaidh chomh tapaidh sin cuimhne gníomhartaoileachta muinntre Baile-átha-cliath. Is ait an drong daoineadh atá 'sa tsaoghal; ní dóigh le cuid aca é, acht is deacair an sean-fhocal do shárughadh; sé sin, "gur dóigh le fear na buile gur b'é féin fear na céille." "Cá bhfeictear iad?" arsa duine éigin. Tá mo fhreagra ullamh agam do'n fhear sin. Fe cthear mór chuid díobh i bhfaithche an Choláiste nuair bhidheann grian na Bealthaine ag taithneamh. Eist go fóil go inneosfad dhaoibh cread do thugann ann iad — chum go bhfeicidís timcheall le fiche ógánach 'na seasamh breac-diomhaoin i lár na páirce glaise, agus éadach bán iompa. Tá an bán chomh mín chomh réid le uachtar locha nuair ná beidheadh leoithne gaoithe ann. Níor bh'fhéidir leis an tsúil ba ghéire nóinín ná tráithnín d'fheicsint ann, agus steapaite timcheall air (mar mheithiol d'iosfadh breis min-choirce lá Meithimh, agus na beidheadh sé ionnta aon obair do dhéanamh). Atá na hógánaigh so go díreach mar adubhairt me cheana. Is mar sin do shamhlóchadh an radharc d'aon duine ar dtús; acht dá bhféachfadh sé níos géire chidhfeadh sé beirt nó triúr ag imirt cleas ná beidheadh leanbh bodhar le n-a déanamh. Chidhfeadh sé trí cipínidhe sáidhte 'sa talamh, taobh le taobh, agus fear n-a sheasamh taobh leo, mar a <L 37> bheidheadh saighdiúir, agus maide 'n-a láimh aige, nachar bhfada ó dheallradh camáin, acht go mbeidheadh sé níos dírighe. Leis an saghas camáin seo cosnuigheann sé na trí cipínidhe úd ó fhear eile bhidheann ag iaraidh iad do leagadh le liathróidín beag. Is mar seo chos- nuigheann sé iad. Tar éis greim daingin do bhreith ar an gcumán, cuireann sé a chosa i dteannta chéile, agus ag cromadh beagáinín, buaileann sé dó nó trí buillidhe beaga de'n choinán ar an dtalamh, agus annsan fanann sé leis an fear atá ag caitheamh na liathróide. Maidir leis an fear sin, téidheann sé ar gcúl, agus annsin ritheann sé mar fhear buille ar aghaidh, agus caiteann sé an liathróid le lán neirt a ghéig agus a chuisle fá dhéin na dtrí gcipín. Ba dhóigh leat gur cheart go mbainfidhe an inchinn as an fhear cosanta gach nóimeit, acht mar sin féin tá sé chomh cliste ar an liatróid do chaiteamh go mbuaileann sé an cumán nó an talamh taobh leis gach iarracht, agus bualleann an fear eile thar n-ais arís é le buille d'á chamán, Dá dtéidheadh sé dhe fear na liatróide an camán nó na cipínidhe d'aim- siughadh, agus nár bhféidir le fear an chumáin é chosg, bidheann fear eile ar a choir-ghiob ag faire agus ag síor- fhaire go mbeireann sé air, agus caitheann thar n-ais arís é. Loiteann siad an lá ar an gcuma so, gur dhóigh leat ná mbeidís curtha go bráth. Agus is é seo an radharc tagann an sluagh chum a fheicsint; agus thairis sin tháinig na mílte aca an lá fá dheireadh, agus do dhíol gach duine aca sgillinn as bárr a bhaise chum dulta isteach. "Go bhfóiridh Dia orainn," arsa mise liom féin, "mar is diomhaoin atá bhur n-airgead agaibh, agus muna mór é mear- bhal bhur n-íntinn." Ba bhreágh an nidh bheith ag féachaint ar sgata garsún ag caitheamh méaróg 'san aer, seachas an obair shuarach so. "Ní haon iongna an saoghal mar atá, agus Gleann 'Atha mar a bhfuil?" Do chuadhaigh sé d'úghdaraibh léigheanta deanadh amach ciaca is measa — na cloig nó na cait. Clogann na cloig do chluasa, agus caiteann na cait san oidhche a mbíonn de fhoighne fágtha agat tar éis an lae. Abair 's gur tú féin do bheidheadh ann, a léighteoir cheannsa, fhoighneach, fhaid fhulaingeach, agus tú bheith ag dul fé ceusadh na ceastuighthe. Leath-uair roimh an ceistiughadh, annsan am is mó go n-oirfeadh duit bheith socair, calma, buaileann an clog mór "ding! dong!" agus as go bráth le muinighin agus le caráisde. Sin mar bhí sé riamh agus mar bheidh go deo. Sin mar shocruigheann an chlog mór le hárd dothchas an "fhír úir." Annsan nuair thiocfaidh tú a bhaile, is doigh leat, nuair leathfaidh aingeal na codlata a sgiatháin shítheach ort, go mbeidh suaimhneas agat ó bhuaidhreadh an t-saoghail mí-ádhbharaigh seo; agus ná beidh cuimh- neamh ná smaoineamh agat ar dhiombáidh an dómhain. Ucht, mo leun! ní'l an acht mealladh. Díreach agus tú ag tuitim id' codladh tosnuigheann na cait. Sin beus atá ag cataibh. Ní thosnuigheann siad choidhche ar a gceol go dtí go mbíonn tú díreach ag tuitim id' chodladh. Dá bfaighdís sgeula go rabhais id' dhúiseacht, d'fhanfaidís ciuin. Níor bh'aon sólás leo fothram a dhéanamh muna loitfidís codladh dhuine éigin. Is mar staincín ort do dheinid siad é. Tá oinseach cait annsan taobh so do'n Choláisde, agus tá abhrán aige d'fhoghlumaigh sé ós na macaibh léighin annso. Déinim amach gur uatha d'fhoghlumaigh sé é pé sgeul é; óir ní fheudfadh sé aon cheann chomh dona leis cheapadh do féin, ná é fhághail i n-aon áit eile. Do mhúin sé é seo do cheithre cheud eile de chataibh níos measa 'ná é féin; agus gach oidhche (go mór-mhór aon oidhche go mbionn tuirse orm) tagann an bhuidhean so i n-aon dáil amháin ós comhair m'fhuineoige-se. Un tráth chaithim arus nó earraidh, nó buatais 'na measg, is amhlaidh do spreagann sé chum a ngótha iad. Déanann sé atharughadh poirt, acht is measa an port nuadh 'ná an sean-cheann. Léighim le dioghaltas mór Sailm na mallacht ortha, acht is móide a dtrustrum. Do cheapas an oiread paidreacha do na cataibh sin agus do líonfadh trí fithchead leabhar octabhó; acht is neimhnídh é. Ní sgaipfidh éinnidh níos lugha 'ná guna-mór iad. Sin iad cait Choláisde na Tríonóide. Budh dhoigh le duine símplidhe gur cóir anns an áit in a bhfuil an oiread san cat ná beidheadh aon luch; óir ná beidheadh "greidheanaigh ag luch le fághail." Dá mb'aon cait eile bheidheadh ann acht cait choláisde, bheidheadh fáth leis sin mar bharamhuil. Ucht is dóigh liom féin gur b'amhlaidh do dheineann na cait seo cómhádh agus coingioll daingean do-sgaoilte leis na luchaibh gan iad do mharbhadh. Saoilim go gcosnaid siad na luich nuair fhaghaid siad caoi air. Oir tá na mílte luch annso agus na ceudta cat; agus ní chuiireann ceachtar díobh garrabhuaic ar a chéile, Táid araon i gcoinnibh an duine; agus an rud ná iteann agus na hólann dream áca, itheann agus ólann an dream eile. Dá mbeideadh gach aon "bean mhic agus mátair céile" chomh grádhmhar agus chomh carthanach agus "tá cat agus luch le chéile" annsan gcolláisde seo, bheidheadh an milennium ag an dtáirsigh againn! <L 36> "Ní thig liom siúbhal, a's ni thig liom siúbal Ni thig liom siúbhal ar mo pác-se fein" <L 38> NA PRÁS-ADHRUIGHTHEOIRIDHE. Fuaramar an cúntas seo thíos i nduilleogaibh ár gcómh- pháipéir charáistigh, thaithneamhaigh, "T.C.D." Támuid féin ag cur tuairisg i dtaoibh na neitheadh seo, agus 'réis trioblóide móire fuaramar cúpla cinn de na dioscannaibh seo (do sgann- ruigheamar gasúr beag nó gur thug sé dhúinn iad). Ar thaoibh de'n diosc tá dealbh na Bainríoghna, agus ar an dtaoibh eile tá dealbh chonstábla mhiotropuiligh leath-lomnochtuighthe, agus gabhlóg tóstáilte 'na láimh chlí, agus rothtrocail 'na láimh deis aige. Is righ-mhaith na deilbh iad, acht go sonnradhach an constábla. Tá iris nuadh 'réis éirghe 'nár measg. Tá a "bhóitínidhe." Le feicsint gach uile lá, agus a ndeas-ghnátha dorcha ar siúbhal acú, agus an feuchaint teultuightheach úd ar a gcionnachaibh, fhoillsigheas go soilléir go bhfuil eolas a gcoir acú. Acht is 'réir an phroinn-choitchinn go sonn- radhach a bhíonn siad ar fághail. Innsin ar na neartughadh le biadh, agus faobhar a gcoinsias ar na maoladh le digh diabhlaidhe, nó ar mbeith dhóibh meisneamhuil do bhárr an dorchadais, cruin- nigheann siad i dteannta a chéile 'san áit úd na ngníomh ngáibhseach, dá ngoirthear "An Cuan," agus is ann a shollamnuigheas siad a ngnátha ngruamacha. Fuaramar an cúntas seo leanas ó n-ár "gcoimhfhreagarthóir speisialta" (atá ar aimsir againn, cé gur mór an costas) — "Ar mbeith do na "bhóitínidhibh" ar fad cruin- nighthe i dteannta a chéile, tagann an t-árd- shagart a chaitheas praisgín leathair (rud do shamhluigheas ó'n modh ar labhair a chompánaigh leis), agus leis an obair a thosughadh, greadann sé, "fáinne," ós árd. Ní'l fhios agam féin cé'n bhrigh atá leis seo, acht facas dam gur mhór an t-ádhbhar bróin agus feirge d'aos óg an chomh- luadair é, mar thógadar an clampar. Nuair laghduighthear an mongar, tógann an t-árd- shagart altóir bheag cloiche, agus tarraingeann sé fáinne 'na timcheall. Feicthear gur b'é seo aithbheochain sean-chreidimh na nDruadh, agus baineadh geit as an gcomhfhreagarthóir, do bhí i bhfolach i sgeich, ar fhaitchios go ndeunfaidhe duine beo d'iodhbhairt ar an altóir. Acht ba mhór a shásadh aigne nuair a tháinig an t-Árd- shagart, agus do chaith diosc beag práis fá dhéin na haltóra. Ba mhaith an t-urchur é, mar thuit an diosc taobh istigh de'n fháinne. Ba mhór an chúis gáirdeachais do'n Árd-shagart é sin, óir do léim sé 'san aer, agus thosnuigh ag béiceadh orthann easarluidheachta. Ní mar sin do'n chuid eile acú, iomorro, mar do ghabhadar do theil- geann a ndioscann féin go lag-chroidheach, meirt- neach, agus níor eirigh leis an bhformhór acú, mar nár thuit acht dhá dhiosc amháin 'san bhfáinne. B'ait an rud thárla as a haithle sin. Chuaidh an triúr gur thuit a ndioscanna 'sa bhfáinne ar aghaidh go sollamnach, agus chaitheadar na dios- canna ceann indiaigh a chéile fá dhéin na bhflai- theas. Ní fheudfainn a rádh ar bh'é sin iodhbairt ó'n ngréin nó módh faistine. Má's é an rud déigheannach, bhí an tuar an-shábharach do'n árd- shagart, óir leig sé sgread lúthgháire as, agus bhailigh sé mámaidhe de dhioscannaibh. Rinneadh an rud ceudna d'aithris arís agus arís eile, nó go dtáinig míogarnach ar an gcómhfhreagarthóir, agus d'fhág sé an áit ag sroichtin dó liughar- naigh na n-adhruightheorach chuige ó imchéin. FREAGARTHA AR DHAOINIBH FIAFHRUIGHEACHA. "COMHARTHA AN APA." — Mealladh thú; níor chongbhuigh áirtiogal Koroshima Sama an teacht- aireacht Seapánach ó theacht go dtí an Oireachtas- Bhí adhbhair politidheacha i bhfad níos tábhachtaigh ná sin acú, acht má chuirfidh thú chugainn do sheoladh tiúbhramuid duit na hádhbhair, mar tá faitchíos orainn nach bhfuil siad oireamhnach chum foillsighthe. "TIGH NA NGEALT." — Níor cheart duit creideamh a chur ins gach uile ráfla chluineas tú. Is iomdha masluightheoir ar thóir eagarthóra an "Európaigh," acht dearbhuighmid go bhfuil fiadhnuise againn gur bh'é "Swift's," agus ní hé an "Richmond." "FIAFHRUIGHTHEACH." — Támuid ar aon intinn leat i dtaoibh an "All Ireland Review." Ní fheudfhaimis a rádh an é an Tighearna Baireud atá ag tabhairt oideachais i nGaedhilg ann nó nach é. "CHUM." — Tá faitchíos orainn go bhfuil an cás geineamhnach fós i ndroch-chás. Fiafhruigh de'n Ruiséalach. J. P. M., F.T.C.D. — Ní'l do dhán "iomadán- tamhail, cráibhtheach, ná gársamhail," agus ar a shon sin ní oireann sé do pháipeur Gaodhalach." "TEANN." — Séideann sinn féin an cubhar de; b'fheárr le daoinibh áirighthe sgian. "LIFFE." — Ní hiad na faoileáin is freagar- thach leis an mbaladh." <L 39> SOCHAID NA SAOI. (Tuilleadh.) (Leis an Siodhbhra.) Adeirid siad i n-Íochtar Acla gur — Captaoin mise bhí ar áthrach, 'S gur chaith mé mo shaoghal ar luing, Buainfinn fios de na speurthaoi, 'S do bhainfinn na reultaoi liom; Téidhim anonn go Jiméicear, 'S do bhaininn ann tae agus rum — 'Gus is iomaí bean deas acú dear tú, A! faraor! nár eulaigh liom! Do thugas le tuigsin di nár ceal ban agam é ar aon chor, acht go dtabharfainn drom mo lámh leo go bráth arís ar son féin. Mar a dubhairt Cear- bhall ó Dáluigh, nó duine éigin — Na mná sd tá im' mhealladh-sa, Im' shugha, im' shádhadh, is im' tharrac leo, Do thabharfainn diultadh feasda dhóibh, A Eibhlín a rún! Do fuaras amach uaithe-se 'leis, gurab oificeach mór a hathair fá ríoghacht na Sín — Mandairín do thug sí air. Dubhart-sa léi go raibh a leithéidí sin againn féin in Eirinn, acht gur Squire-ín do thuga- maois ortha; agus gur rith liom go inb'ionann Man- dar agus Squire. Dubhairt sí gur sgéal fáigheamhuil é, agus go raibh deallramh leis, pé sgéal é, d'éirigh mo dhóthchas nuair a chualadh go raibh muintear mo céile (le bheith) chomh hárd annsan tír. "Coingnimh suas do charáisde, a Mhic ui Gabhann," arsa mise liom fhéin; "imir do chártuidhe i gceart agus tn d'shaidhbhreas déanta." Cár bh'fhios d'éinneach ná faghainn féin bheith im Mhandairín fós. Cuimhnighím ar Mandairín ó'n nGaillimh sa tSín; agus dá mbeidhinn im' Mhándairín aon uair amháin ca fios d'éinneach ná héireochainn chum bheith im' árd-cheann-urradh ar an dtae, nó im' árd-reachtaire na gcearc ríogha; nó im' cheann dithceannóir impireamhuil; nó i ndeirigh na dála, b'fheidir im' impire féin! Do chuireas mo lámh siar ar mo chúl feuchaint a raibh mo ghruaig fada a dóthain chum earbaill-earbaill do dhéanamh di, acht faraoir! ní raibh. A gcreidfeadh sibh go raibh eud agam leis an asal daona do bhí d'ár dtarrac! Do thugas mo mhíle mallacht do Hanraoi a h-Ocht, nó pé Hanraoi, nó pé righ do dhein dlighthe i gcoin- nibh glib na hEireann. "Uch!" arsa mise liom fhéin, "do bhidheadh sean-fhocal ann fadó a deireadh, Is fada bhidheann an fear ag fás, Is geárr do bhidheann an bás d'á bhreith! Acht budh cirtisí a rádh — Is fada bhidheann an ghruaig ag fás, Is geárr go mbidheann an pláitín ruis! Acht nuair ná raibh leigheas air, do sguras de cuimh- neamh air — sin eaganacht ceart. Ucht an fhaid bhidheas ag smaoineamh mar seo, do bhíos ag caint chomh maith. Do chuireas ar a cead í iarraidh ar a hathair mar mhnaoi. "Cad dubhairt sí?" ars an File — (tá an fear ocht féin i ngrádh, acht ní leigfeadh eagla do an ceisd a chur.) "O!" ars an Gabha, "dubhairt sí, "tá sé seo chomh hobann-san, a Bheisteir ui Gabha!" agus do leig sí a ceann ar mo ghualainn. Do phógfainn í acht ná feudfainn a beul d'aimsiughadh, bhí sé chomh beag sin aici; agus rud eile — nuair thugainn tailm air do chuirinn mo choinncínn na súl, óir na raibh tathuighe again ar a leithéidí sin de shúilibh — shuas ar chúnníbh a héadain. Seadh; do sroitheamar abhaile, agus d'innis sí d'á hathair gach ar thárlaigh. Do bhí sé lán-sásda; acht 'nuair chonnarc féin é, ní mó ná sásda bhíos. Bhí sé chomh gairid, chomh ramhar, chomh méith le muice. Bhí feasóg air mar bheidheadh ar ghabhar, agus iongain mar bheidheadh ar fhiolar. Ní mór a bhí le rádh aige, óir d'fhághadh sé a dhóthain le déanadh a anál do thabhairt leis; agus do bhí a leithéid sin de spuchaigheal agus de ghrunaigheal air, gur shaoileas céad uair go dtachtfaidh é. Nuair d'imthigh sise amach chum proinn d'fhághail ullamh, do dhírigh sé ar í mholadh. "Cailín áluin iseadh í," ar seisean, "an cailín is seárr sa Ríoghacht Néamh- rach iseadh Cú-chooc. Sin é a hainm. Ní'l a leithéid eile ann. Fuagháil, cnotáil, nígheachán, deisiughchán — tá an uile 'n-a láimh — agus a cócaireacht! acht ní dearfad gíog. Ní dham-sa is cóir í mholadh. Mise a hathair. Mar adeir an sean-fhocal do cheap Con Fiuiseas, "Moladh gach éinneach an t-ádh mar a gheabhaigh. Cidhfir féin agus blaisfir i ndiaigh chéile!" Annsan do leig sé srann, agus do thuiit 'n-a chodladh. Bhí an t-ocras tar bárr orm féin, agus do bhí mo shúl anáire ag feitheamh leis an bproinn, agus an deithneas go léir agam leis. Badh gheárr dúinn gur chualamar cloigín dhá bhualadh, agus do dhúisigh fear- a'-tigh, agus dubhairt sé liom gluaiseacht, go raibh an próinn ullamh. Níor ghádh aon tsárughadh do dhéanamh orm-sa — is árd-sáruightheoir an t-ocras. Do ghluais- eamar. Do shuigh an Mandairín ar cheann cláir, agus Cú-chooc ar an gceann eile, agus mise ead- tora. Ní raibh a thuile ann. Do luigheas asteach chum ithe. A dhághda mhóir! mar imthigh biadh de'n bhórd sin. Do shaoileas go dtabharfainn gorta agus gádh- tar thar an tSín i gcóir na haibhliadhna. An lá is feárr do bhí Conán Maol riamh ní sloigfeadh sé biadh mar do shloigeas é. (Ní Críoch.) <L 40> FREAGRA AR "SGARADH." Fonn: "An Táiliúirín Magaidh." Is a chumainn na gcarad cá maitheas duit dánta cumhaidh? Nár b'eol duit cheana ná sgarfainn le grádh mar thú? Ba dhreoil an mhalairt dam Eanair an cháithte dhlúith Seoch soindeann is aiteas is táithneamh is áilneacht Iúil. O cuir se chum reathaibh an sgamal atá ar do thí; An tsnaidhm do snaidhmeadh ní heagal go ngeárrfar linn; Ná síltear agaibh gurabh aithis do bháith mo chroidhe, 'S an tuile seo 'n cheana ann do ghreadfadh le fánaidh í. Ná himthigh chum leanna dhuibh seachain na ráidhte léin; Siúd sgaodhta n-ealtan ag cantan ar bhárraibh géag; Is féach go dtagann le taithneamh chugat fáinne an lae, 'S go sginneann na sgamail 'san aisling úd d'átharruigh mé. 'S a chisde gan chealg de shean stoc ársaidh Gaedheal, Mo dhíol de charaid ní ghlacfainn gan fagháil ort féin; is bíom go dearbhtha ag atal 's ag ábhacht go tréan O thuigim dod' ghalar, 's do bh'fhearr go bráth dhuit é. TÓRNA DRAOI. AISTRIUGHADH. "Plain Language from Truthful James." — Bret Harte. Noch is fonn liom a rádh, 'Gus mo thrácht tá soilléir, Gur i slighthibh tá táir, 'Gus i gcleasaibh tá báoth, Tá'n Síneach mí-chríostamhail go hiongantach, Noch an céadna is fonn liom a léigheadh. Bé a ainm "A" claon — Gus ní sheunfad-sa choidhch' Dalá 'n ainm sin féin; Cad dob' fhéidir a bhrigh, Acht do smig sé go modh mhail 's go páisteamhail. Mar thagaras tráth do 'Liam Naoi. Do b'é lughnasa an trí, Agus bog buidhe do bhí 'n spéir; A's ar b'fhéidir baint brigh Gurab 'in slighe ag "A" claon, Acht d'imir ar mise 's an Naoiseach I slighe is ró-bheag orm fhéin! Do bhí cluithche beag réidh 'guinn, 'S "A" claon, thóg sé lámh, Dob' é Iúcar, an ceudna, Níor léir leis a ghabháil; Acht do smig sé nuair shuigh sé ag bórd linn, Le smige mar bhróinc bhig gan cháim. Bhí na cártaí úd curtha I slighthibh fuathaighim, 'Gus budh nár liom an cumadh Bhí ar muinirtle Naoi, Noch bhí lán suas de aontaibh 's cuiliot, 'Gus an céadna d'fhonn imirt calghaois. Acht na cluithchí do shaorthaigh an Geintleach Sínigh, 'Gus na púnca do dhéin, Dob' áidhbhéil thar gach nídh; Acht fá dheireadh do imir deas-cuiliot, Noch damhsa do roinn Uilliam Naoi. Annsan d'fheuchas-sa ar 'Liam, Agus d'fheuch orm arís, Agus d'éirigh le liach, 'S dubhairt "Ciach ort mar dhlighe! Támaoid creachta ag saor shaothar na Síneach!" Annsan ngníomh bhí 'n-a dheoigh sin Níor thógas sa lámh, Acht bhí cáirne go leor Mar duilleoga ar a' dtráigh D'éis na cártaí do fholuigh an claonach Annsan chluithche "nár léir leis a gabháil." In a mhuinirtlighe fada Bhí naoi gcarn deug — Noch tá láidir go maith. Cidh ní abraim breug — Gus do frith ar a iongnaibh bhí choinleach, Rud is gnáthach i gcoinlibh — sin céir! Chuige is fonn liom a rádh. 'Gus mo thrácht tá soilléir, Gur i slightibh tá táir, Gus i gcleasaibh tá baoth. 'S duine leis féinig an tSineach — Noch an gceudna táim saor chum a phléidh! CEANNAIGH "FÁINNE AN LAE." Gheabhair go leor Gaedhilge bhlasda ann. BRIAN O DUBHGHAILL, Clódhadóir Gaodhalach, 9 Ceibh Oirmhiumhan Uachtair, Baile-átha-cliath. Tamall geárr sul a bhfuair an t-Athair Eoin O Gramhna bás, sgríbh sé litir chum clódhadóra an pháipéir so, agus dubhairt sé, "Gach uile dhuine do casadh orm anns an tír so, a chean- naigh leabhair uait-se, dubhradar liom go rabhadar buidheach díot. "AN T-EURÓPACH," Páipeur iltheangadh, foilsighthear sé uaire 'san mbhiadhain le Pádruig O Brian, 46 Sráid Chuffe, Baile-átha-cliath, do na sealbhthóiridhibh. Díolaidheacht bliadhnamhuil, 1s. 6p., saor tré'n phort. Cuirtear gach sgeula ag truall ar an seoladh so thuas.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
