Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Sean-fhocla
Title
Sean-fhocla
Author(s)
Cú Uladh,
Pen Name
Cú Uladh
Composition Date
1914
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1914_01_17_04> <L 04> <B 1914> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cú Uladh> <F An Claidheamh Soluis> Sean-fhocla. IV. Pós ar an chárn-aoiligh ach díol do bhó bhfad ó'n bhaile. II. Chá raibh san Máirnéalach ach leas- ainm ar Thadhg Mac Paidín de bhrigh go raibh sé ar bhórd luinge seal i n-aimsir a óige. Bhí sé na fheirmeóir bheag ó shoin. Bhí sé 'na bhaintreabhach agus chá raibh aige de chloinn ach Sighle, a inghean. Bhí an bheirt aca rud beag crosta, agus char mhaith liom go bpósfadh Pádraig an cailín ach bhí fhios agam dá ndéanamaois cleamhnas féin go mb'fhuras a bhriseadh ach clampar éighinteach do thógbháil fá dtaoibh de spré nó fá dtaoibh de rud éighinteach eile. Níorbh dheacair bruighean do thógbháil le Tadhg nó le Sighle. “Labhair mé le Pádraig.” “Goidé'n aois atá uirthi,” arsa séisean go hamhrusach. “A dó dhéag is fiche.” “Bhfuil sí buidhe?” “Chan fhuil.” “Bhfuil féasóg uirthi?” “Chan fhuil.” Ní raibh mé cinnte an raibh sé ag magadh nó ar íribh, ach chá raibh rún agam barraidheach eolais do thabhairt dó ar eagla go locfadh sé. “Seo linn i n-ainm Dé,” ar sé. Char dhubhairt mé Amen leis seo, óir dar liom nárbh É an Fear shuas a bhí gar stiúradh fá láthair ach chá raibh morán aimsire caithte nó móran cainnte ach oiread go rabhamar ag toigh an Mháirnealaigh. Bhí sé ag éirigh mall san oidhche ach bhí solus breagh ó'n fhuinneóig agus rinneamar díreach ar an doras. Chá dearnamar stop nó truisle fá'n doras ach tharraing an sreang agus shiúbhail isteach. Chá raibh aon duine ins an chistineach ach an Máirnéalach fein: b'éidir go raibh Sighle i na leabaidh. Bhí an Máir- néalach i na shuidhe ar stól cois an teallaigh, a spéaclairí ar an shróin, péire sean-bhrístí ar a ghlúin agus snáthadh in a láimh dheis, agus é go dímheirceach ag cur paiste ar na brístí. Léim se 'n-a sheasamh nuair chur mise mo cheann isteach. Bhí cuma fiadhain air agus bhain sé preab asam féin, agus shleamhnuigh mé ar gcúl beagan go raibh mé i gcúl an dorais. Chár stad Pádraig go raibh sé i lár an urláir agus chá dtug sé fá deara mhise ag sleamhnú ar gcúl. “Cé tú féin?” arsa an Máirnéalach, go fíochmhar, “nó goide thag annseo thú?” Ní thug Pádraig freagair air: is dóigh liom go raibh sé barraidheacht fríd a chéile le n-thuigbheáil go maith. Chá dearn an Máirnéalach ach cromadh ar an stól ar a raibh sé n-a shuidhe sul ar éirigh sé, rug sé ar an stól, chas thar a cheann é agus thug palltóg do Phádraig i mullach a chinn. Thuitfeadh sé ar an úrlár ach gur rug mé air. Bhí an stól ins an aer arís ach bhris mé an buille le mo láimh. Bhí caragal againn, an triúr againn, i gcúl an dorais ach 'sa' deireadh fuaramar gabhail amach ar an doras agus as go bráthach linn síos an ród ar ar sean-ruith. “Goidé'n diabhal do bhí ar an fhear sin?” arsa Pádraig, “nó an dtug tú mé chuig fear mire le n-a inghin d'iarraidh?” “Ní thug: chan fhuil mire ar bith ag baint leis ach bhí se ar buile leat teacht isteach air agus é ag fuagháil a bhríste. Creidim go raibh Sighle i n-a leabaidh: is iongantach liom nárbh ise do bhí ag fuagháil.” Char labhair Pádraig arís agus shiúbhlamar linn giota maith. Bhí se mall san oidhche anois agus an chuid is mó de na daoinibh, bhí siad a luighe. Ach thug mé fá deara go raibh solus breagh i dtoigh Bhriain Néill. Bhí cailín breagh aige sin. Gormfhlaith Bhriain agus labhair mé le Pádraig i na taoibh.” “Áit ar bith is mian leat,” ar séisean: “is cuma liom cé gheobhas mé anois ach gan dul ar ais folamh thar éis na hoidhche seo.” Siúd ar aghaidh linn go toigh Bhriain. “Nuair a chuadhamar isteach bhí an teaghlach uilig ag suidhe thart, teine bhreagh ar an teallach, lampa ar lasadh ar an chlár, agus buidéal uisge beatha agus dornán gloine in aice leis. Bhí beirt diúlach ó'n chomharsanacht n-a suidhe cois na teineadh. Bhí Gormfhlaith 'n-a suidhe i n-aice duine aca agus í cóiriste go measardha maith agus ní fhaca mé cuma níos fearr uirthi le fada: go dearbhtha ba chailín dóigheamh- ail í ar sgór ar bith. “Bhí aoibh bhreagh ar Bhrian agus budh dhóígh leat air fur bhlas se braon de'n bhuidéal.” “Sé bhur mbeatha, a fheara,” ar séisean. “Cé seo tá leat, a Mhichil?” “Duine muinteardha damh, as a leithéid seo d'áit. Pádraig Mac Fhionnlaoich, a ainm agus a shloinne.” “Sé bheatha, agus is maith liom go dtáinig sibh isteach. Támaoid ag déanamh cleamhnais annseo, nó tá sé déanta is ceart damh a rádh, eadar Diarmaid Mac Crosáin agus m'in- ghean-sa agus ó thárla sibh ann tá fáilte romhaibh, agus ólfaidh sibh sláinte na beirte.” “D'ólamar agus chár dhubhairt a dhath ach chá raibh Pádraig ar a shuaimhneas gur fhág muid an teach arís.” “Chan fhuil bean i ndán damh anocht, a Mhichil, agus is fearr damh fill- eadh.” “Tá seans amháin eile againn,” arsa mise. “Cé'n seans é sin,” ar séisean. “Tá aithne agat ar Éadhmonn Ó Griana,” arsa mise. “Tá,” ar séisean. “Tchím go minic é ar na haontaighibh. Tá áit bhreagh aige, cluinim. Ach is dóigh liom go mbeadh sé ag iarraidh áit mhaith dá inghin fosda. Chá mheud inghean aige?” “Tá beirt; acht tá ceann aca ró-óg duit agus mar gheal ar an Righ agus leig déithe-se an iarraidh seo.” “Goidé an aois atá ar an cheann eile?” “Tá sí deich mbiadhna agus corrú níos óige na tú féin agus nach leor sin duit?” “Is leor, creidim,” arsa Pádraig go hamhrasach. Shiubhalamar linn go toigh Éamoinn. Bhí áit bhreagh ag Éamonn agus bhíodh sé ag ceannach 's ag díol éallaigh go minic ar na haontaighibh mar dubhradh. Má 'seadh féin bhí sé lom go leor ar an tsaoghal; bhí fhios agam fein go raibh fiacha troma air, ná ní thiubhradh sé aire dá ghnoithe ach ar shiúbhal as baile achan lá i n-áit éighinteach. Bhíodh gunna aige agus sgat madadh eadar conaibh agus gadhraibh agus madaibh lathaighe, an rud is míofhortúnaighe bhí ag aon duine riamh agus chaitheadh sé lá foghmhair ag fiadhach girrfhiadh nó ag lámhach cearc-fhraoich. Bhí sé mórtusach go leor, má tá mar is minic luigheann an bród agus an bochtanas i n-aon leabaidh. Bhí mé ag déanamh nach dtiubhradh sé a inghean do Phádraig agus sin go díreach an fáth ar mhol mé do Phádraig seuchail do chur air, nó níor bha dhóigh liom go bhfóirfeadh inghean Éamoinn dó; chaithfeadh sí a fheirm taoibh istigh do chúig bliadhna. B'éigin dúinn Éamonn do chur as a leabaidh agus hóbair go mbeadhmais ithte ag na madaidhibh sul a tháinig sé go dtí an doras. Leig sé isteach sinn, ní gan doicheall, mheas mé, ach nuair tharraing Pádraig amach buidéal chárta tháinig aoibh ní b'fhearr air. D'ólamar bolgam maith ar dtús sul ar nochtuigheamar ar ngnoithe dó. Chár chuir an t-eolas aon fhearg air. Chuir sé an inghean na suidhe agus a bhean agus chuadhmar i mbun an chleamhnais. Ar ball beag fuair Pádraig faill ar chogar do thabhairt damhsa. “Chá phósfainnse í sin ar a bhfaca mé riamh,” ar séisean. “Goidé an breall atá agat uirthi?” arsa mise. “Tá a srón ró-fhada agus a pusa ró-thanaidhe. Bheadh sí go síor ag cabaracht agus chá bheadh lá suaimhnis agam léithe.” “Tá an donas ort!’ arsa mise. “ach ar d'anam na leig ort. Má gheibh Éamonn amach go bhfuil tú ag <L05> lochtú a hinghne sgaoilfeadh sé an gunna leat comh héasgaidh is smuaineacadh sé air. Fág fúmsa é agus deanfaidh mé an cleamhnas do mhilleadh fá'n spré.” “Beidhmid ag dúil le ceirtlín maith airgid uait, a Éamoinn,” arsa mis go dána. “Nach leor daoibh m'inghean fhághail?” ar séisean go doicheallach. “Ní leor,” arsa mise. “Cá mhéad bheadh sibh a d'iarraidh?” ar séisean. “Céad go leith,” arsa mise. “An bhfuil tú as do chéill?” “Chan fhuil,” arsa mise. “Budh cheart go mbeadh grabhar maith airgid agat-sa abois. Tá feirm mhaith ag mo charaid ach ta triúr dearbhráthair aige agus caithfidh siad a gcuid féin dh'fhághail.” “An fiú mórán an fheirm?” arsa Éamonn. “Cúig chéad púnta,” arsa mise. “Ní fiú cúig chéad púnta a bhfuil de thalamh ar an taoibh thall de chnoc Mhín an Fhir Ruaidh,” ar séisean go dí- múinte. “Maiseadh is iongantach go gcuir- feá thusa d'inghean ann mar sin,” arsa Pádraig agus gus air. “Chár chuir go fóill,” arsa Éamonn, “agus ní'l mé cinnte go gcuirfidh.” “Déan do rogha rud,” arsa Pádraig. “Chan fhuil mise i-na muinighin.” “Más mar sin atá tóg ort ar mo thoigh-se agus ná feicim arís tú,” “Bíodh geall nach bhfeicfidh go bráthach,” arsa Pádraig. Bhíomar i n-ar seasamh cheana féin agus ag tarraingt ar an doras. “Slán leat,” arsa mise le hÉamonn agus an doras eadrainn. “Imtheacht gan philleadh daoibh, a bhacaigh!” arsa séisean. Bhí na madaidh ag drantán ar an tsráid ar ghabháil amach dúinn. Ag binn an toigh bhí beart uirleisí na seasamh ann. Rug mé greim ar phíce agus thug mé sean-spád do Phádraig. Dar liom go dteastóichadh siad uainn agus theastuigh. Dhreasuigh Éamann na dadaidh ionnainn agus chár mhór an dreasú theastuigh uatha. Bhí siad timchioll orainn agus gach aon guldar asta mheasfá go mbeadhmaois slugtha aca ar an phointe. Fuair aimear ar cheann aca agus sháith mé píce ann agus bhuail Pádraig ceann eile aca leis an spád. Theich siad agus na míle murdar asta. “Ruith anois an méid atá in do chorp,” arsa mise, “nó sgaoilfidh sé an gunna linn.” As go bráthach linn. Go díreach ar rochtain an bhealigh mhóir dúinn sgaoileadh dhá urchar linn. Bhíomar ró-fhada ar shiubhal le dochar ar bith do dhéanamh dúinn ach thar na bhárach fuaramar gránacha luaidhe i n-ar gcuid éadaigh. “Hobair dúinn an iarraidh sin,” arsa Pádraig nuair bhíomar leath-mhíle ó'n teach. “Ní rachaidh mé i n-áit ar bith eile leat anocht.” “Is mithid stad,” arsa mise, “tá an mhaidin ann. Ach, cogar, a Phádraig,” arsa mise leis ar ball, “nach bhfuil inghean ag Thoirdhealbhach Ó Fearadhaigh béal dorais agat féin.” “Tá,” arsa Pádraig. “Nach bhfóirfeadh sí sin dhuit agus nach mbpósfadh sí thú?” “Is dóigh liom go bhfóirfeadh; ní'l fhios agam an bpósfadh sí mé; chár chuir mé an cheist urithi riamh.” “Maiseadh is mithid duit an cheist do chur uirthi agus ar an hathair. Rachaidh mise leat anocht agus iarr- famaoid a inghean ar Thoirdhealbhach. Cá hainm sin atá uirthi?” “Nellí,” arsa Pádraig go fait- cheach. Déanfaidh mé sgéal goirid dé anois. Fuaramar Nellí agus pósadh iad roimh an Charghaos. Tá mé cinnte dearbhtha gurbh í an bhean amháin de'n tseachtar a d'fhóir do Phádraig. Thuig sí é agus thuig séisean ise. Bhí aithne aicí ar an áit agus ar an teaghlach agus chá raibh sí ag dúil go mbeadh an saoghal i n-aisge aici, rud nach raibh. Chá dtug Toirdhealbhach deithe mar spré ach colpach dhá bhliadhain: an duine bocht ba bheag an saidhbhreas do bhí aige féin ach bhí beirt dearbhráthar óg ag Nellí agus chuidigh siad go mór leobhtha ag saothrughadh na feirme nuair d'éirigh dearbhráithreacha Phádraig féin ró- shean nó ró-fhalsa le hobair do dhéanamh. Is maith an chomhairle é, ‘pós ar an charn aoiligh’ sé sin pós cailín a bhfuil sean-aithne agat uirthi. “Ach an chuid eile de'n chomhairle,” arsa mise. “Díol do bhó abhfad as baile, goidé is ciall dí?” “Ní'l sé chomh bríoghmhar leis an chéad chuid, mar ní ionnann bó agus bean agus ní ionnann margadh eile agus margadh an phósda, ach is í an chiall atá leis sin gur fearr an bhó do dhíol le strainséir ná le comhursain. Má bhíonn locht ar an bhoin nó má théid rud ar bith amugha léithe is furas socrú dhéanamh le strainséir, ach má thuiteann tú amach le comhursain, agus is fusa tuitim amach ná tuitim isteach arís, rachaidh an pléidhe níos fuide. Chá bheadh fhios agat a choidhche an méid díoghbhála thigeadh as ins an deireadh.” Cú Uladh.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
