Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cuallacht Lúthchleas na mBan, an Chamóg
Title
Cuallacht Lúthchleas na mBan, an Chamóg
Author(s)
Ní Dhonnchadha, Cáit,
Composition Date
1913
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1913_09_06_02> <L 02> <B 1913> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Cáit Ní Dhonnchadha> <F An Claidheamh Soluis> Cuallacht Lúthchleas na mBan, an Chamóg. Do bhí ana-thabhairt amach ag lucht camóige Dia Domhnaigh, an 24adh lá de Lughnasa. Fé sgáth Scoil Éanna i Ráth Fhearnáin do bhí an taisbeánadh comóige úd. Ní beag iongnadh an scannradh a fuair lucht leanmhna ar lúth chleasa nuair do chonnacadar a dheise is a aiclidhe do dhein na cailíní láimhseáil ar an gcamóig. Ní mó ná an iongnadh ortha é na scuainí líommhaire do thug aghaidh ar an mbáire agus do réir dheall- raimh bhíodar go léir lán tsásta le n-a bhfeacadar. Do bhí beirt leangairí im theanntas-sa agus bhíodar ag gáire a n-anma amach le neart grinn is suilt! Is beag is eol do'n phobal an duadh a ghabhann leis an bhfritheálamh camóige úd ná an méid grithealán atá dá leanamhaint, acht bhíodar chomh séimh deisbhéalach soin gur beag ná gur ró-annamh le cuid aca í fheicsint. Dá mbeadh cluas le héisteacht ar dhuine ní chlisfeadh sé focal mí- thaitneamhach fan na haimsire. Ná beireadh éinne léi gur b'í an chamóg iomláine ár gcúram. Ní ceart dúinn a bheith ag síor-chadaráil uirthi; ní mó gur cóir dúinn gan acht trách uirthi mar adhbhar súgraidh. Tá lúthchleas eile ar gor againn agus nuair a gheobhfar an chaoi chuige, déanfar na riaghlacha d'fhoillsiughadh i nGaedhilg. Do réir mar atá an chamóg ag dul i gcomhacht ní mór di lúthchleas eile do sholáthar mar thaca léi. Is é mo thuairim féin ná raibh na cailíní ciotach ná maol ar an gcamóig Dia Domhnaigh. Táid ag dul na taithithe i n-aghaidh an lae. Tráth dá rabhadar agus do chífeá gasra aca ag rútáil fén liathróid. Tá deire leis an útamálacht soin. An túisce a thiocfaidh an aiclidheacht ba cheart chuca chun í chasadh le stuaim beidh meas agus urraim dá leanamhaint dá réir. Mar dheimhin ar a ghreim ortha cheana féin ní beag a luadh go bhfuil cuid aca ag gabháilt di ó laethibh a leanbuidheachta anuas. Ní beag nó suarach a dhéanfadh an aicme soin d'fhonn súgradh Gaedhealach do sholáthar dóibh féin is dá gcomh- shiúracha. Dhá bhliadhain ó shoin ba bheag le rádh a raibh n-a cúram. Ba náir le cuid dar mban- tracht trácht uirthi mar adhbhar súgraidh, agus mheasadar gur gnó ar bheagán tairbhthe dúinne a bheith a d'iarraidh a chur na luighe ar an saoghal go bhéadfaimís craobhsgaoileadh a dhéanamh uirthi. Tá sé amuigh ar phobal na tíre seo go bhfuilid ar an ndream is canncaraidhe ins na trí righeachta. Ní chreidfinn focal di. Tugaim fé ndeara gur mór aca an súgradh Gaedhealach so bheith ag dul i gcomhacht. Tá daoine ag dul na cúram anois ná rug draoidheacht an dúthchais greim riamh ortha. Tá fuinneamh agus beodhacht agus neart a sínsear dá mbreith agus dá lugha fotharaga a dhéanfar uirthi anois agus í i mbealach a bhuanuighthe 'seadh is mó a raghaidh dá leas. Maran féidir an cuallacht lúthchleas so na mban d'iompar le stuaim agus le céill agus le huaisleacht raghaidh sé i ndríodar orainn. B'fhéidir ná beadh gach éinne ar aon fhocal liom sa méid sin; acht, ar ndóigh, is greannmhar an lonán cinn a chuireann Dia — céad moladh go deo leis - ar chuid des na daoinibh sa tsaoghal atá anois ann, maran measa an máinléid atá ar súgradh iasachta i bhfuirim rinne atá dá thaithighe na haimsire seo, ní ghabhann rath ná bail leis. Ní'l an chamóg galánta a dóthain le cuid den iasacht soin. Mo lom! Acht seo mé ag cur díom is gan gaoth amháin dá thabhairt uaim fós ar an ngníomh laochais do dhein na cailíní Dia Domhnaigh. Deirtear nach é an dáthamhlacht a chuireann an corcán ar fiuchadh. Tá breall ar an sean-fhocal do'n chor so. Bhí ainnirí mhaiseacha ar fóirne an Domhnaigh do bhainfeadh an chraobh ó Éimhir féin agus bruinneala dá comh-aimsire tráth dá rabhadar — agus ní'l aon dheimhniughadh againn go rabhadar rud ollamh chun fóirthin do lúthchleasa a ndúthchais. Bhí an báire chun tosnuighthe ar a chúig. Leath-uair n-a dhiaidh soin bhí an dá fhuirin ar an bhfaithche innealta gléasta chun gleo. Bhí an reachtaire ar an bhfód agus 'sé a dhein a ghnó go haoibhinn. B'iad na Rócaigh an fhuireann do b'fhearr d'n iarracht so. Bhí Inghean Nic Ghill go cliste ar an gcamóig cé gur le fíor-dhéadhnaighe do ghaibh sí páirt léi. Do bhí triúr nó ceathrar eile ortha go maith leis. Ionganadh liom nár dhein na Caoimhnigh ní b'fhearr ná mar dheineadar agus ceannus Bhaile Átha Cliath aca ar an gcamóig. Mar chailín atá chomh hóg le Inghean Uí Raghallaigh is iongantach an fuinneamh a ghabhann le n-a himirt, agus do b'fhearr ná soin í dá mbeadh an comar ceart dá chleachtadh eatortha. Bhí soin i n-easnamh ortha Dia Domhnaigh agus dá dheascaibh soin do buadhadh go bog ortha. Ós ag tagairt don chomhar damh ní raibh na Crócaigh gan locht. Mar sin féin do thuilleadar an lá do dhul leo. Puinte sa mbreis do bhí aca. Cait Ní Dhonnchadha.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
