Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Archivium Hibernicum
Title
Archivium Hibernicum
Author(s)
Torna,
Pen Name
Torna
Composition Date
1913
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1913_02_22_06> <L 06> <B 1913> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Torna> <F An Claidheamh Soluis> Archivium Hibernicum. An tír ná tugtar aire dá stair innti, mura bhfuil sé i n-umar na himiléise, ní miste a rádh nach fada uaithi tuitim ann. Is tre eolus a chur ar sheanchus ar dtíre a mhúscailtear ionnainn an grádh soin nach fuláir ar stiúradh i gcúrsaíbh an lae indiu, idir pholaitidheacht is tráchtáil is gach nídh eile bhaineann linn. Leath- smuigh den teangain dúthchais ní fheicimse gur féidir a áireamh ceangal is tábhachtaighe idir mhuinntir éintíre 'ná an ceangal soin an tseanchais. Acht chun feidhm cheart a bhaint as an gceangal ní fuláir eólus a chur ar an seanchus. Cadé an mhaitheas adhbhar an tseanchuis a bheith ann mura sgrúduighthear é? Na cineadhacha atá a bhfad chun tosaigh san tsaoghal fé láthair isiad is mó chuireann spéis ina seann- dálaibh. Tá cuid aca go deimhin, ar nós Shasana Nua, agus ní fada siar a théidheann na seanndála aca. Acht tar a éis sin is uile féach an cúram a dheinid den ádhbhar seanchais atá aca do leathadh is do mhúineadh coitcheanta don aos óg. I dtíorthaibh na hEórpa fein, is amhlaidh a bhíd ag formad le chéile féachaint ciaca is mó mhúinfidh a stair féin dá gcineadh féin. Agus i Sasan leis ní ceaduighthear gan stair na tíre a mhúineadh insana scoileannaibh. Tuigid siadsan go léir a usáidhighe do mhuinntir tíre ar bith atá eólus a chur ar mhórghníomharthaibh a sean is a sinsear, agus tuigid leis a fheabhas a théadheann an t-eólus soin chun daoine do stiúrfadh i gceart i gcúrsaibh an stáit is i gcúrsaibh ghnótha. Ag smaoineamh mar sin dúinn, féachaimís timcheall orainn féin i nÉirinn, agus fiaf- raighmís dínn féin an bhfuil seanchus ar dtíre san treó inar cheart dó bheith. An bhfuil eólus ag muinntir na hÉireann ar stair a dtíre féin? An bhfuil an stair sin dá foghluim ag leanbhaiíbh sgoile na tíre? Ní healadha dhamh freagra a thabhairt ar na ceisteannaibh sin. Tá's ag an saoghal gur beag de stair na hÉireann a múintear i sgoileannaibh na hÉireann, agus gur lugha go mór 'ná soin an tsuim a cuirtar innti. Mara ndéinimíd seift éigin chun an sgéil sin do leigheas beidh a rian ar an dtír, agus ní móide go n-eireóghaidh le riaghaltas dúthchais sinn a chur ar ar mbonnaibh ina éagmuis. Ní dócha go bhfuil an sgéal imthighthe thar fóir, amhthach. Tá beagbhuidhean de lucht na dílseacht ag obair chun snadhmanna ar seanchuis a sgaoileadh agus chun eólus a thabhairt dúinn ar neithibh a bhí d'uireasbhaidh orainn go dtí so. I measc na buidhne sin atá muinntir an Record Society i gColláisde Pádraig i Muigh Nuadhad. Chuir- eadarsan amach an chéad leabhar dá gcuid soláthair an lá fé dheireadh, agus ní baoghal ná go mbeidh fáilte roimhe ag gach éinne a chuireann suim i seanchas na hÉireann. Isé rud atá ann ná cnuasach de sheanrudaíbh agus a n-urmhór ag baint le stair na hEaglaise i nÉirinn. Agus ar shon go n-abraim gur le stair na hEaglaise is mó bhainid siad, ní fhágann soin ná go bhféadfaidhe feidhm a bhaint asta i leith stair choitcheanta na hÉireann. Ní'l aon nídh ann, agus is fada ó bhaile do chnuas- uigheadh cuid aca, ná fuigheadh an té a loirgeann eólus ar Éirinn an oiread agus badh mhaith leis de. Éinne bhíonn ag déanamh mionscrúdú ar chuid airithe den tseanchas nó ag obair ar bheathaidh dhuine éigin go bhfuil trácht air san tseanchus, níor mhiste dhó an leabhar so do chuar- dach. Ca bhfios ná go bhfuigheadh sé ann an t-eólus a theip air a fhagháil i n-aon áit eile. Tá trí cinn de áistíbh Gaedhilge ann, agus bfhéidir gur ionntasan is mó a chuirfidh muinntir na Gaedhilge suim. “A Fragment used by Keating,” sin é an ainm atá ar cheann aca. An tAthair Pól Breatnach do sholáthruigh é. Giota beag is eadh é ina bhfuil cur síos ar theórannaibh na Midhe. Tá aistriú len ais agus tagra anúsáideach ar na hainmneacha áite ann. Ní fuláir gan a dhearmhad gur ughdar le tuiscint é an tAthair Pól i neithibh bhaineas leis an Mhidhe. An dara aiste Gaedhilge ann, .i. “Eóin Ó Cuileannáin, Easpog Ráth Bhoth,” do b'é an tAthair Eóin Mac Giolla Eáin do sholáthruigh é. Seacht gcinn de dhántaibh deibhidhe atá ann. Do Sgríobhadh iad i dtómus an easbuig oirdheirc úd, ar ócáid éigin. Deallruigheann sé gur ar fleidh a bhí na filidhe ag an easbog, agus gur ar an adhbharsan a sgríobhadar na danta a thugann an tAthair Eóin dúinn sa leabhar. Isé sin an aiste is mó i nar chuireas féin suim. Tá aistriú deanta ag an Athair Eóin ar na dántaibh go léir, agus gearrchunntas aige ar an Easbog is ar an mhuinntir. An tríomhadh aiste sa Ghaedhilg “Comainm- nighud Noem Hérand” atá mar ainm air, agus Donnchadh Ó Brosnacháin do sholáthruigh é as an Leabhar Laighneach. Isé rud atá ann ná liosta, do réir aibghitreach, ar chuid de naomhaibh agus de bhannaomhaibh na hÉireann, i ngach chás gur thárla níos mó ná duine amháin aca agus an ainm chéadna air. Tá easnamh amháin ar aonchuma agus fóghnfaidh an liosta soin chun é leigheas. Isé easnamh é ná ainmneacha baistidhe le tabhairt ar bhanleaíbh. Agus, an dagha, badh mhithid dúinn tosnú ar ainmneacha Gaedhealacha a thabhairt ar ar n-aos óg. Tá rud eile 'sa leabhar agus cuirfid Gaedhil- geóirí, nó cuid aca go háirithe, spéis nach beag ann. Isé rud é sin ná “The Irish Seminary at Toulouse.” San áit sin do hoirdneadh a lán sagart ó Chúige Mumhan i n-aimsir na géirleanamhna ar Chaitlicíbh na hÉireann. I measg na n-ainmneacha atá luaidhte ann tugaim fe ndeara “Simon Quinn, Diocesis Cloynensis” agus Cornelius Ó Bryen fils legitime de Jean Ó Brien et d'Elizabeth Barry du diocése de Clauen(Cluain) en Irlande, a été recú cejourd'hui 3 Decembre 1684.“ Bhí an Conchubhar céadna n-a shagart ann i mbliadhain a 1689. Sin giota de bheatha an Athar Conchubhar Ó Briain ó bhruach na Brighde, a bhí n-a fhile mhaith Gaedhilge. Táimíd buidheach dhen Athair Pádraig Ó Baoighill do sholáthruigh cunntaisí an cholláiste sin dúinn. Badh mhaith liom cur síos ar a lán eile dena neithibh taitneamhacha atá sa leabhar úd, mar atá “Report on the State of Popery in Ireland in 1731(Ulster)” do sholáthruigh an Fear Eagir, “Catholic Episcopal Wills (1683)” do sholáthruigh an Canónach Ó Carragáin, agus “Regestum Monasterii Fratrum Praedicatorum de Athenry” do sholáthruigh an tAth. Ambrós Ó Colmáin d'Órd San Doiminic. Acht tá oiread ráidhte agam agus a chuirfidh i n-umhail do dhuine cadé an mianach atá sa leabhar, agus oiread agus a chuirfidh fonn air(mar is chuige sin atáim) chun an leabhar do cheannach. Is i leabhraibh den tsord so a gheóbhmíd ar ball fios cruinn chun seanchus fírinneach na hÉireann do sgríobhadh. Ar an adhbharsan is dóigh liom go bhfuil orainn go léir mar dhualgus cuidiú de réir ar ngustail leis an obair fhóghanta atá dá dhéanamh ag an Record Society i Muigh Nuadhad. Tuillid siad é mar tá obair mhaith “náisiúnta” dá dhéanamh aca, obair a sholáthróidh clú an léighinn dóibh féin is dá dtír dhúthchais, agus obair go mairfidh a tairbhe an fhaid a mhairfid na cnuic. Isiad Muinntir an Ghoill i mBaile Átha Cliath atá ag cur an leabhair amach. Cúig scillinge déag a fhiacha, acht éinne atá ina dhalta den Chumann gheóbha sé an leabhar ar leathshabharn. Gheóbhtar gach eólus ina thaobhsan acht sgríobhadh ag triall ar an Rúnuidhe is an Fear Eagair, .i. An tAth. Séamus Mac Gathfraidh, Dochtúir sa bhfeallsamhnacht, Colláiste Pádraig, i Muigh Nuadhad, agus tá súil agam go ndéanfar amhlaidh go tiugh. Torna
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
