Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Archivium Hibernicum</title><author><name type="main">Torna</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1913_02_22_06</note>
                         <note type="L">06</note>
                         <note type="B">1913</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1913_02_22_06</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Torna</author><title>Archivium Hibernicum</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1913</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Archivium Hibernicum.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>An tír ná tugtar aire dá stair innti, mura</span>
<lb n="4"/><span>bhfuil sé i n-umar na himiléise, ní miste a</span>
<lb n="5"/><span>rádh nach fada uaithi tuitim ann.  Is tre eolus</span>
<lb n="6"/><span>a chur ar sheanchus ar dtíre a mhúscailtear</span>
<lb n="7"/><span>ionnainn an grádh soin nach fuláir ar stiúradh</span>
<lb n="8"/><span>i gcúrsaíbh an lae indiu, idir pholaitidheacht is</span>
<lb n="9"/><span>tráchtáil is gach nídh eile bhaineann linn.  Leath-</span>
<lb n="10"/><span>smuigh den teangain dúthchais ní fheicimse</span>
<lb n="11"/><span>gur féidir a áireamh ceangal is tábhachtaighe</span>
<lb n="12"/><span>idir mhuinntir éintíre 'ná an ceangal soin</span>
<lb n="13"/><span>an tseanchais.  Acht chun feidhm cheart a bhaint </span>
<lb n="14"/><span>as an gceangal ní fuláir eólus a chur ar an</span>
<lb n="15"/><span>seanchus.  Cadé an mhaitheas adhbhar an tseanchuis</span>
<lb n="16"/><span>a bheith ann mura sgrúduighthear é?  Na</span>
<lb n="17"/><span>cineadhacha atá a bhfad chun tosaigh san tsaoghal</span>
<lb n="18"/><span>fé láthair isiad is mó chuireann spéis ina seann-</span>
<lb n="19"/><span>dálaibh.  Tá cuid aca go deimhin, ar nós</span>
<lb n="20"/><span>Shasana Nua, agus ní fada siar a théidheann</span>
<lb n="21"/><span>na seanndála aca.  Acht tar a éis sin is uile</span>
<lb n="22"/><span>féach an cúram a dheinid den ádhbhar seanchais</span>
<lb n="23"/><span>atá aca do leathadh is do mhúineadh coitcheanta</span>
<lb n="24"/><span>don aos óg.  I dtíorthaibh na hEórpa fein, is</span>
<lb n="25"/><span>amhlaidh a bhíd ag formad le chéile féachaint ciaca</span>
<lb n="26"/><span>is mó mhúinfidh a stair féin dá gcineadh féin.</span>
<lb n="27"/><span>Agus i Sasan leis ní ceaduighthear gan stair</span>
<lb n="28"/><span>na tíre a mhúineadh insana scoileannaibh.  Tuigid</span>
<lb n="29"/><span>siadsan go léir a usáidhighe do mhuinntir tíre</span>
<lb n="30"/><span>ar bith atá eólus a chur ar mhórghníomharthaibh a</span>
<lb n="31"/><span>sean is a sinsear, agus tuigid leis a fheabhas</span>
<lb n="32"/><span>a théadheann an t-eólus soin chun daoine do</span>
<lb n="33"/><span>stiúrfadh i gceart i gcúrsaibh an stáit is i</span>
<lb n="34"/><span>gcúrsaibh ghnótha.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Ag smaoineamh mar sin dúinn, féachaimís</span>
<lb n="37"/><span>timcheall orainn féin i nÉirinn, agus fiaf-</span>
<lb n="38"/><span>raighmís dínn féin an bhfuil seanchus ar dtíre</span>
<lb n="39"/><span>san treó inar cheart dó bheith.  An bhfuil eólus</span>
<lb n="40"/><span>ag muinntir na hÉireann ar stair a dtíre</span>
<lb n="41"/><span>féin?  An bhfuil an stair sin dá foghluim ag</span>
<lb n="42"/><span>leanbhaiíbh sgoile na tíre?  Ní healadha dhamh</span>
<lb n="43"/><span>freagra a thabhairt ar na ceisteannaibh sin.</span>
<lb n="44"/><span>Tá's ag an saoghal gur beag de stair na</span>
<lb n="45"/><span>hÉireann a múintear i sgoileannaibh na</span>
<lb n="46"/><span>hÉireann, agus gur lugha go mór 'ná soin an</span>
<lb n="47"/><span>tsuim a cuirtar innti.  Mara ndéinimíd</span>
<lb n="48"/><span>seift éigin chun an sgéil sin do leigheas beidh</span>
<lb n="49"/><span>a rian ar an dtír, agus ní móide go n-eireóghaidh</span>
<lb n="50"/><span>le riaghaltas dúthchais sinn a chur ar ar mbonnaibh</span>
<lb n="51"/><span>ina éagmuis.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Ní dócha go bhfuil an sgéal imthighthe thar fóir,</span>
<lb n="54"/><span>amhthach.  Tá beagbhuidhean de lucht na dílseacht</span>
<lb n="55"/><span>ag obair chun snadhmanna ar seanchuis a sgaoileadh</span>
<lb n="56"/><span>agus chun eólus a thabhairt dúinn ar neithibh a</span>
<lb n="57"/><span>bhí d'uireasbhaidh orainn go dtí so.  I measc</span>
<lb n="58"/><span>na buidhne sin atá muinntir an Record Society</span>
<lb n="59"/><span>i gColláisde Pádraig i Muigh Nuadhad.  Chuir-</span>
<lb n="60"/><span>eadarsan amach an chéad leabhar dá gcuid</span>
<lb n="61"/><span>soláthair an lá fé dheireadh, agus ní baoghal</span>
<lb n="62"/><span>ná go mbeidh fáilte roimhe ag gach éinne a</span>
<lb n="63"/><span>chuireann suim i seanchas na hÉireann.  Isé</span>
<lb n="64"/><span>rud atá ann ná cnuasach de sheanrudaíbh agus</span>
<lb n="65"/><span>a n-urmhór ag baint le stair na hEaglaise i</span>
<lb n="66"/><span>nÉirinn.  Agus ar shon go n-abraim gur le</span>
<lb n="67"/><span>stair na hEaglaise is mó bhainid siad, ní</span>
<lb n="68"/><span>fhágann soin ná go bhféadfaidhe feidhm a bhaint </span>
<lb n="69"/><span>asta i leith stair choitcheanta na hÉireann.</span>
<lb n="70"/><span>Ní'l aon nídh ann, agus is fada ó bhaile do chnuas-</span>
<lb n="71"/><span>uigheadh cuid aca, ná fuigheadh an té a loirgeann</span>
<lb n="72"/><span>eólus ar Éirinn an oiread agus badh mhaith</span>
<lb n="73"/><span>leis de.  Éinne bhíonn ag déanamh mionscrúdú</span>
<lb n="74"/><span>ar chuid airithe den tseanchas nó ag obair</span>
<lb n="75"/><span>ar bheathaidh dhuine éigin go bhfuil trácht air san</span>
<lb n="76"/><span>tseanchus, níor mhiste dhó an leabhar so do chuar-</span>
<lb n="77"/><span>dach.  Ca bhfios ná go bhfuigheadh sé ann an</span>
<lb n="78"/><span>t-eólus a theip air a fhagháil i n-aon áit eile.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>Tá trí cinn de áistíbh Gaedhilge ann, agus</span>
<lb n="81"/><span>bfhéidir gur ionntasan is mó a chuirfidh muinntir</span>
<lb n="82"/><span>na Gaedhilge suim.  “A Fragment used by</span>
<lb n="83"/><span>Keating,” sin é an ainm atá ar cheann aca.</span>
<lb n="84"/><span>An tAthair Pól Breatnach do sholáthruigh é.</span>
<lb n="85"/><span>Giota beag is eadh é ina bhfuil cur síos ar</span>
<lb n="86"/><span>theórannaibh na Midhe.  Tá aistriú len ais</span>
<lb n="87"/><span>agus tagra anúsáideach ar na hainmneacha áite</span>
<lb n="88"/><span>ann.  Ní fuláir gan a dhearmhad gur ughdar</span>
<lb n="89"/><span>le tuiscint é an tAthair Pól i neithibh bhaineas</span>
<lb n="90"/><span>leis an Mhidhe.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>An dara aiste Gaedhilge ann, .i. “Eóin Ó</span>
<lb n="93"/><span>Cuileannáin, Easpog Ráth Bhoth,” do b'é an</span>
<lb n="94"/><span>tAthair Eóin Mac Giolla Eáin do sholáthruigh é.</span>
<lb n="95"/><span>Seacht gcinn de dhántaibh deibhidhe atá ann.  Do</span>
<lb n="96"/><span>Sgríobhadh iad i dtómus an easbuig oirdheirc úd,</span>
<lb n="97"/><span>ar ócáid éigin.  Deallruigheann sé gur ar</span>
<lb n="98"/><span>fleidh a bhí na filidhe ag an easbog, agus gur</span>
<lb n="99"/><span>ar an adhbharsan a sgríobhadar na danta a</span>
<lb n="100"/><span>thugann an tAthair Eóin dúinn sa leabhar.</span>
<lb n="101"/><span>Isé sin an aiste is mó i nar chuireas féin suim.</span>
<lb n="102"/><span>Tá aistriú deanta ag an Athair Eóin ar na</span>
<lb n="103"/><span>dántaibh go léir, agus gearrchunntas aige ar</span>
<lb n="104"/><span>an Easbog is ar an mhuinntir.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>An tríomhadh aiste sa Ghaedhilg “Comainm-</span>
<lb n="107"/><span>nighud Noem Hérand” atá mar ainm air, agus</span>
<lb n="108"/><span>Donnchadh Ó Brosnacháin do sholáthruigh é as</span>
<lb n="109"/><span>an Leabhar Laighneach.  Isé rud atá ann ná</span>
<lb n="110"/><span>liosta, do réir aibghitreach, ar chuid de naomhaibh</span>
<lb n="111"/><span>agus de bhannaomhaibh na hÉireann, i ngach</span>
<lb n="112"/><span>chás gur thárla níos mó ná duine amháin aca</span>
<lb n="113"/><span>agus an ainm chéadna air.  Tá easnamh amháin</span>
<lb n="114"/><span>ar aonchuma agus fóghnfaidh an liosta soin</span>
<lb n="115"/><span>chun é leigheas.  Isé easnamh é ná ainmneacha</span>
<lb n="116"/><span>baistidhe le tabhairt ar bhanleaíbh.  Agus, an</span>
<lb n="117"/><span>dagha, badh mhithid dúinn tosnú ar ainmneacha</span>
<lb n="118"/><span>Gaedhealacha a thabhairt ar ar n-aos óg.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Tá rud eile 'sa leabhar agus cuirfid Gaedhil-</span>
<lb n="121"/><span>geóirí, nó cuid aca go háirithe, spéis nach beag</span>
<lb n="122"/><span>ann.  Isé rud é sin ná “The Irish Seminary</span>
<lb n="123"/><span>at Toulouse.”  San áit sin do hoirdneadh a</span>
<lb n="124"/><span>lán sagart ó Chúige Mumhan i n-aimsir na</span>
<lb n="125"/><span>géirleanamhna ar Chaitlicíbh na hÉireann.</span>
<lb n="126"/><span>I measg na n-ainmneacha atá luaidhte ann</span>
<lb n="127"/><span>tugaim fe ndeara “Simon Quinn, Diocesis</span>
<lb n="128"/><span>Cloynensis” agus Cornelius Ó Bryen fils </span>
<lb n="129"/><span>legitime de Jean Ó Brien et d'Elizabeth</span>
<lb n="130"/><span>Barry du diocése de Clauen(Cluain) en</span>
<lb n="131"/><span>Irlande, a été recú cejourd'hui 3 Decembre</span>
<lb n="132"/><span>1684.“  Bhí an Conchubhar céadna n-a shagart</span>
<lb n="133"/><span>ann i mbliadhain a 1689.  Sin giota de bheatha</span>
<lb n="134"/><span>an Athar Conchubhar Ó Briain ó bhruach na Brighde,</span>
<lb n="135"/><span>a bhí n-a fhile mhaith Gaedhilge.  Táimíd buidheach</span>
<lb n="136"/><span>dhen Athair Pádraig Ó Baoighill do sholáthruigh</span>
<lb n="137"/><span>cunntaisí an cholláiste sin dúinn.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Badh mhaith liom cur síos ar a lán eile dena</span>
<lb n="140"/><span>neithibh taitneamhacha atá sa leabhar úd, mar</span>
<lb n="141"/><span>atá “Report on the State of Popery in</span>
<lb n="142"/><span>Ireland in 1731(Ulster)” do sholáthruigh an</span>
<lb n="143"/><span>Fear Eagir, “Catholic Episcopal Wills</span>
<lb n="144"/><span>(1683)” do sholáthruigh an Canónach Ó</span>
<lb n="145"/><span>Carragáin, agus “Regestum Monasterii</span>
<lb n="146"/><span>Fratrum Praedicatorum de Athenry” do </span>
<lb n="147"/><span>sholáthruigh an tAth.  Ambrós Ó Colmáin d'Órd</span>
<lb n="148"/><span>San Doiminic.  Acht tá oiread ráidhte agam</span>
<lb n="149"/><span>agus a chuirfidh i n-umhail do dhuine cadé an</span>
<lb n="150"/><span>mianach atá sa leabhar, agus oiread agus a</span>
<lb n="151"/><span>chuirfidh fonn air(mar is chuige sin atáim) chun</span>
<lb n="152"/><span>an leabhar do cheannach.  Is i leabhraibh den</span>
<lb n="153"/><span>tsord so a gheóbhmíd ar ball fios cruinn chun</span>
<lb n="154"/><span>seanchus fírinneach na hÉireann do sgríobhadh.</span>
<lb n="155"/><span>Ar an adhbharsan is dóigh liom go bhfuil orainn</span>
<lb n="156"/><span>go léir mar dhualgus cuidiú de réir ar ngustail</span>
<lb n="157"/><span>leis an obair fhóghanta atá dá dhéanamh ag</span>
<lb n="158"/><span>an Record Society i Muigh Nuadhad.  Tuillid</span>
<lb n="159"/><span>siad é mar tá obair mhaith “náisiúnta” dá </span>
<lb n="160"/><span>dhéanamh aca, obair a sholáthróidh clú an léighinn</span>
<lb n="161"/><span>dóibh féin is dá dtír dhúthchais, agus obair go</span>
<lb n="162"/><span>mairfidh a tairbhe an fhaid a mhairfid na cnuic.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>Isiad Muinntir an Ghoill i mBaile Átha </span>
<lb n="165"/><span>Cliath atá ag cur an leabhair amach.  Cúig</span>
<lb n="166"/><span>scillinge déag a fhiacha, acht éinne atá ina</span>
<lb n="167"/><span>dhalta den Chumann gheóbha sé an leabhar ar</span>
<lb n="168"/><span>leathshabharn.  Gheóbhtar gach eólus ina thaobhsan</span>
<lb n="169"/><span>acht sgríobhadh ag triall ar an Rúnuidhe is an</span>
<lb n="170"/><span>Fear Eagair, .i. An tAth. Séamus Mac</span>
<lb n="171"/><span>Gathfraidh, Dochtúir sa bhfeallsamhnacht,</span>
<lb n="172"/><span>Colláiste Pádraig, i Muigh Nuadhad, agus tá </span>
<lb n="173"/><span>súil agam go ndéanfar amhlaidh go tiugh.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>Torna</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Archivium Hibernicum

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Archivium Hibernicum

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
