Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An Spidéal Thiar (ar leanamhaint)
Title
An Spidéal Thiar (ar leanamhaint)
Author(s)
Nic Ghabhann, Cáitlín,
Composition Date
1912
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1912_08_03_05> <L 5> <B 1912> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Caitlín Nic Gabhann> <F An Claidheamh Soluis> Sa Spidéal Thiar (ar leanamhaint) Chuadhamar chun cainnte le cuide dhe na daoinibh a chomhnuigheas lámh leis an gColáisde. Is fada leo uatha an t-am a mbéidh "na Gaedhil- geoirí" chuca. "Gaedhilgeoirí" a bheireas muinntir an Spidéil ar na daoinibh a thagas ar lorg Gaedhilge, agus ní ortha fhéin. Nach raibh siad-san ann i gcomhnuidhe agus gan ainm ar bith fá leith ortha? Is beag má bhí, nó má tá, aca acht Gaedhilge, agus cad chuige a ndéanfaidhe iongantas de? Acht daoine a tóigeadh gan Gaedhilg agus a tháinig ghá piocadh suas, caithfidhe ainm faoi leith a thabhairt ortha. Nár'bh' é. "Seá" a dubhairt i mBéarla nach gcuireann muinntir aon tíre ruim ar bith sa náisiúntacht go mbíonn sí caillte aca, nó geall leis. Minic a cuimhnighim ar an gcainnt sin nuair léighim tracht ar "an neamh-shuim" atá ag muinntir na Gaedhealtachta sa gCúis". Ní neamh-shuimeamhail atáid. Ní thuigid an Chúis. Sin an chaoi a bhfuil an sgéal. Níor mhothuigheadar easbhaidh Ghaedhilge ariamh. Ní thuigeann siad cé mhéad is fiú an teanga. Ní thuigid sgéal na Galldachta. Agus ní cheapaid go bhfuil aon baoghal báis ar an teangaidh. "Ara, nach bhfuil díol Éireann de Ghaedhilg againn annseo?" adubhairt sean-bhean liom an lá fá dheireadh. Acht tá cuid de muinntir an Spidéil a thuigeas sgéal na Gaedhilge go maith agus táid- sean ag dul i méid - bíodh a chreideamhaint sin ag an gColáisde. Taisbéanann sin, ar chaoi, cé'n mhaith a ghníos Coláisde san nGaedhealtacht. B'fhéidir, mar dubhradh, go ndéanfadh sé beagán dochair Béarlóirí - bíodh is go bhfuilid ar lorg Gaedhilge féin - do thabhairt isteach san nGaedhealtacht. Acht ar ndóigh caithfidh siad dhul ann. Cé'n chaoi eile a dtig leo eolas ceart fhágháil ar an nGaedhilg? Acht is beag le rádh an dochar sin i gcomórtas leis an tsuim a chuireas na daoine sa nGluaiseacht nuair a chídhid gur fiú leis an oiread sin daoine trioblóid agus costas a chur ortha féin ag iarraidh Gaedhilg d'fhoghuim. Feicid daoine árd-nósacha, dar leo, agus gan de chúram ortha acht iad féin a Ghaedhealughadh. Cloisid muinntir an Choláisde ag déanamh grinn agus ag déanamh graithe tríd an nGaedhilg. Cloisid cainnt fá'n nGluaiseacht ag féiseannaibh agus ag aeridh- eachtannaibh agus sna tighthibh. Cuirtear i dtuigsint dóbhtha, de réir a chéile an chaoi a bhfuil an sgéal sa ngalldacht. Cuirtear ag cainnt agus ag machtnamh ar an sgéal iad go gcuiridh rómpa gan a ngreim féin a sgaoileadh de'n Ghaedhilg. I n-áiteachaibh eile a bhfuil eolas agam ortha - áiteacha a mbítear ag teagasg thríd an Ghaedhilg chomh maith leis an mBéarla sna sgoileannaibh, bíonn cuid de na haithreachaibh agus na máith- reachaibh ag casaoid agus ag fágháil locht ar an oideachas sin. "Ara nach bhfuil a sáith Ghaedhilge ag na páisdibh bochta?" adeirid. "Béarla atá uatha". Ní mar sin do mhuinntir an Spidéil, bail ó Dhia ortha! Tá siad-san bródamhail as an oideachas Gaedhilge atá d'á fhágháil ag a gclainn. Thugamar cuairt ar theacht Choisdealbha agus ar theach Fhlannchadha agus ar go leor eile. Cuireadh na múrtha fáilte romhainn i ngach áit. Bhí an- tseanchus amach a's amach againn fá na daoinibh a pósadh, nó a cailleadh, nó a chuaidh go Meiriocá - mó bhrón! - ó bhíomar annseo anuraidh. Chuir- eadar ceisd i ndiaidh ceisde orainn. An fíor go bhfuil an tAthair Tomás ag tigheacht a baile chugainn? An fíor go bhfuair an tAthair Brian gradam ó'n Easbog? Gur pósadh Caitlín gheal- ghaireach Ní Chasarlaigh? Go bhfuil Maighréad Ní Mhonacháin le pósadh? Agus mar sin de. Chualamar sgéal an fhir phinsin. "Ceolán a bhí ann. Cneamhaire!" Agus gan focal Gaedhilge i n-a phluic. Dheamhan é, muis' - acht é ag magadh fúinne nuair nach raibh Béarla againn. Bhí an-bród ar chách nuair cuireadh ar ais go Sasanaibh é. An Gaedhilgeoir atá againn anois? Mh'anam nach eadh. Sasanach eile atá ann. Acht tá sé seo lághach go leor leis na daoinibh. Agus deirtear go mbadh mhaith leis Gaedhilg bheith aige." Gáire an tSasanaigh is docha. B'fhearr do'n Ghaedhilg an fear eile bheith ann. Acht idir fir pheinsin agus mná cócaireachta nó beanachais tighe agus dochtúirí agus eile gan Gaedhilge tá an sgéal dona go leor - tá sin. Acht tá na daoine féin ag éirghe tuirseach díobhtha, agus is mór an gar é sin. Sul ar thugamar an bóthar a bhaile orainn féin Dia Máirt shocruigheamar chuile shórt fá'n dreas camóguidheachta atá le bheith againn ag an gColáisde. Tá cumann maith Camóguidheachta ar bun i mbaile mór na Gaillimhe, agus tá cailíní an Chunainn sin le dhul ag féachaint cailíní an Choláisde ar pháirc an bhuailte an dara Domhnach nó an treas Domhnach de'n Lughnas. Bíonn ádhbhar fuirne maithe i gcómh- naidhe ag na cailínibh a thagas chuig an gColáisde agus tá súil agam go gcuirfidh siad iad féin fá réir i gcomhair oibre an Domhnaigh úd. Tá na buachaillí ag cainnt ar dhreas peile a imirt an lá céadna agus is cosamhail go mbéidh an-lá againn. Acht níl ann acht ceann amháin de na laethibh móra bheás againn ag an Spidéal, le congnamh Dé. Caitlín Nic Ghabhann
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
