Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Aiseirghe
Title
Aiseirghe
Author(s)
Ó Donnchadha, Éamonn,
Composition Date
1911
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<N CS1911_04_15_07> <L 07> <B 1911> <C Prós> <M 8> <T An Claidheamh Soluis> <U Éamonn Ó Donnchadha> <F An Claidheamh Soluis> Aiseirghe. Tá tráthanna áirighthe i saoghal an duine agus is maith leis bheith ag maireachtain. Uaireannta eile dhó, agus badh leath-chuma leis ciaca as nó ann bheadh sé. Sealad fé leith don dubh agus don gheal dá fhiosrughadh: sidé bun agus bárr agus leath-imeall an tsaoghail a chaitheann gach duine againn. Ní móide gur taise dhamh-sa an t-áthas agus a atharrach im' bhreith idir dhá linn. Acht, a bhuidhe le Dia, an croidhe a bheith gá thógant ionnam fé láthair. Tá breacadh an tsonais ar an nGaedhilg agus ar an nGaedheal. Is maith liom an breacadh sain a d'fhecsint. Cuireann sé áthas orm, agus ní féidir liom gan mo chás a chur i n-umhal. Ó gach áird tá an deagh-sgéal le fagháil i dtaobh na Gaedhilge. Annso agus annsúd tá an laige ag imtheacht uirthi, agus is dóigh le n-a namhaid gurab í laige an bháis atá dá breith. Tá daoine ann leis, a dh'áiteochadh ort go bhfuil an Ghaedhilg ag dul i n-éag i n-aghaidh an lae, agus gur gairid ná cloisfar focal di dá labhairt i dteaghlachaibh na tíre. Acht an meath bhí ag dul do'n Ghaedhilg agus do bhí dá breith chun báis, tá cosg curtha leis. An táir agus an t-ainbhios do thug ar an Ghaedheal a theanga dhúthchais do leogaint uaidh, gan fiú a caoineadh a dhéanamh, tá snáithín aithreachais imthighthe go croidhe ann dá dheasgaibh agus tá an Gaedhilg anois ag lonnughadh go seasgair sa bhaile dhúthachais do ceapadh di, agus an dream is uaisle agus is léigheanta dá lucht labhartha ag tabhairt a bhfuil 'en tsaoghal aca chun a slán- uighthe agus ag fógairt go bagarthach ar aicme an Ghalldachais go bhfuiltar chuca agus gur gearr go ndéanfar a sguabadh as an dtír maran áil leo iompáil anall ar bhealach na Gaedhealtachta. Tá aiseirighe ag dul do'n tír seo i ngach slighe, agus is maith liom a rádh gur aiseirghe le feabhas atá ag imtheacht uirthi. Gach lá dá ghabhann thoirsti, agus gach cor dá chuireann sí di, is é a leas a thagann chuici dá bhárr. Minic don Ghaedheal ar atharrach tuairime le 'n-a bhráthair; minic dó i bhfonn chun troda agus easaontais; minic an namhaid ag leamh-gháire fé'n luaith- intinn seo a dh'imrigheann a aimhleas agus a chaitheann an tír bhocht níosa dhoimhne i n-adhgán na haindeise. Acht an bóthar is sia slighe ar treo na haindeise, bíonn lúb ann. An túisge tháinig tuigsint le cóir chun an Gaedhil do chonnaic sé toradh a dhíthchéille. Do chimil sé a shúile; do bhain sé na fachaillíní dhíobh agus d'fhéach sé n-a thimcheall. Do thug sé fé ndeara an cló mílítheach a bhí ar a thír de dheascaibh an choidrimh a dhein sé leis an iasacht. Do bheartuigh sé i n-aigne an iasacht so do sheachaint agus iarracht do thabhairt ar seasamh ar a bhonnaibh féin. Tugaim fé ndeara gur de réir mar atá an Gaedheal ag iarraidh bheith 'n-a Gaedheal atá an rath ag dul dó. Tá teanga a shinsear, agus nósanna agus sean-shaoghal a shinsear ag filleadh air do réir a dhílse agus a dhéine atá an iarracht dá dhéanamh aige chun siubhal i gcosaibh a shinsear. Tá an rath agus an séan ag filleadh ar an dtír le teacht na haimsire. Aoinne a dhéanfadh cuaird na tíre indiu, agus chuirfeadh an tslacht agus an treo atá uirthi i gcóimhmheas leis an aindeis a bhí uirthi le linn í bheith fé chuing na hiasachta ní féidir dó bheith i n-amhras i dtaobh na Gaedhilge ná i dtaobh an Ghaedhil. Do b'í an Ghaedhilg ba bhun leis an saothar mór gnótha so do rug an tír. Tháinig an saothar díreach ar thóir na Gaedhilge. Tá an dá cheann ar siubhal ar chabhair a chéile indiu ag tabhairt beathadh agus sláinte do Cháit Ní Dhuibhir. Gach duine i bpobal na Gaedhilge a dh'fhanann i bhfeidhil na Gaedhilge amháin, an tráth dh'imthigheann an fhaillighe ar chúrsaibh na tíre i gcoitchianta, ní féidir dó a rádh go bhfuil a dhual dá chóimh- líonadh aige. Tá de dhualgas áirighthe ar lucht na Gaedhilge páirt do ghabháil i ngach ghluaiseacht dá deintar chun leasa na tíre, agus tá d'fhiachaibh ortha iarracht do thabhairt ar gach gluaiseacht do riaradh ar sgáth na Gaedhilge. Go dtí go mbeidh saoghal na tíre seo tógtha ar theangaain na Gaedhilge agus ag braith uirthi mar thaca, ní féidir dúinn a rádh go bhfuilimid slán ó'n iasacht nó go bhfuil breacadh lae na Gaedhilge istigh againn. Éamonn Ó Donnchadha.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services
