Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
An tÁrd-Léigheann
Title
An tÁrd-Léigheann
Author(s)
Ní fios,
Composition Date
1909
Publisher
An Claidheamh Soluis
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
An Claidheamh Soluis. May 22, 1909. An tÁrd-Léigheann Má's fíor a ráidhte béil, is iongantach an fonn atá ar dhream áirithe an t-árd-léigheann do chur ar aghaidh san Iolsgoil nuaidh. Tús an árd-léighinn, dar leo so, an Laidin agus an Ghréigis. Tugann Gaedhil a n-ómós féin do na sean-teangthachaibh oirdhearca sin, acht ní admhuigheann siad gurab iad tús agus deireadh agus bun agus bárr an léighinn iad. Is iomdha duine sár-léigheannta do bhí ar bheagán Laidne agus ar fhíor-bheagán Gréigise. Goidé an saghas léighinn is dual do'n Ghaedheal? Tá, léigheann Gaedhealacha. Tús an léighinn Ghaedh- ealaigh an Ghaedhilg. Ní féidir léigheann Gaedhealacha a bheith ann i n-a héaghmuis siúd. Ní féidir, dá réir seo, gradam fír léighinn do thabhairt, ó cheart, d'aon Ghaedheal nach bhfuil an Ghaedhilg aige. Acht ná tuigtear uainn gurab í an Ghaedhilg bun agus bárr an léighinn. Badh dheacair do dhuine bheith i n-a fhear fhíor-léigheannta, an t-am atá i láthair, agus gan aige acht Gaedhilg. Ní hionann an saoghal so agus saoghal ár sinnsear. Teastuigheann níos mó eolais anois 'ná mar theastuigh fad ó, má's mian le duine cáil fir léighinn do thuilleamh. Acht, dar ndóigh, d'admhuigh ar sinnsir féin “nach léighinn go Laidin.” Ní féidir an sean-fhocal do shárughadh. Tuigtear, mar sin, nach bhfuil ó Ghaedhealaibh an Laidin ná an Ghréigis do dhíbirt as Iolsgoil na hÉireann. Tugtar a cheart féin do ghach dán agus ealadhain, acht ná tugtar d'aon dán ná d'aon-ealadhain an onóir is dual do'n Ghaedhilg amháin. An rígh-ionad do'n rígh, agus a ionad féin do gach flaith agus fó-fhlaith de réir a uaisleachta. Ní “obscurantists” ná “provincialists” ná “mediaevalists” Gaedhil. Níl aon léigheann dá áirde, níl aon smaointe dá dhoimhne, níl aon eolas dá dhiamhaire, nár mhian linn, dá sgrúdughadh agus dá míniughadh san Iolsgoil nuaidh. Agus ó's dual sinnsear dúinn bheith ceanamhail ar an Laidin agus ar an nGréigis b'olc an mhaise dhúinn gan áit oireamhnach do thabhairt do na sár-theangthachaibh sin ar réim léighinn na hIolsgoile. Ná ceapadh éinne go gcuirfeadh an Ghaedhilg isteach ortha. Is amhlaidh, de réir mar adubhairt Seosamh Ó Dóláin an oidhche cheana, ag labhairt i gColáiste na hIolsgoile dhó, is amhlaidh do chuideochadh an Ghaedhilg leis an Laidin agus leis an Ghréigis do chur ar aghaidh; agus ar an láimh eile do chuideochadh an Láidin agus an Ghréigis leis an nGaedhilg. Is iomdha cruadh cheist i ngráiméar, i litridheacht, agus i stair na Laidne agus na Gréigise nach féidir a fhuasgailt i n-éagmhuis na Gaedhilge; agus is deacair graiméar na Gaedhilge do thuigsint i gceart an té nach bhfuil eolas éigin aige ar an Laidin. Cuid d'obair Iolsgoile 'seadh il-chraobha an eolais do sgrúdughadh taobh le taoibh, m.s. an teanga so do chur i gcomórtas leis an teanga sin, an litridheacht so do mhíniughadh tré chabhair na litridheachta úd; óir níl aon teanga ná litridheacht nach léirigheann agus nach bhfoill- sigheann teangthacha agus litridheachta eile. Foill- sigheann gach ealadha ealadha eile, mar bhaineann na healadhna ar fad le n-a chéile ó nach bhfuil ionnta go léir acht ranna d'aon mór-ealadhain amháin. Ba thráthamhail do labhair Seosamh Ó Dóláin i gColáiste na hIolsgoile, agus badh cheart dúinn bheith buidheach de.
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services