Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An tÁrd-Léigheann</title><author><name type="main">Ní fios</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1909_05_22_08</note>
                         <note type="L">8</note>
                         <note type="B">1909</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1909_05_22_08</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Ní fios</author><title>An tÁrd-Léigheann</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1909</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>An Claidheamh Soluis.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>May 22, 1909.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>An tÁrd-Léigheann</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Má's fíor a ráidhte béil, is iongantach an</span>
<lb n="8"/><span>fonn atá ar dhream áirithe an t-árd-léigheann</span>
<lb n="9"/><span>do chur ar aghaidh san Iolsgoil nuaidh.  Tús</span>
<lb n="10"/><span>an árd-léighinn, dar leo so, an Laidin agus</span>
<lb n="11"/><span>an Ghréigis.  Tugann Gaedhil a n-ómós féin</span>
<lb n="12"/><span>do na sean-teangthachaibh oirdhearca sin, acht ní</span>
<lb n="13"/><span>admhuigheann siad gurab iad tús agus deireadh</span>
<lb n="14"/><span>agus bun agus bárr an léighinn iad.  Is iomdha</span>
<lb n="15"/><span>duine sár-léigheannta do bhí ar bheagán Laidne</span>
<lb n="16"/><span>agus ar fhíor-bheagán Gréigise.  Goidé an</span>
<lb n="17"/><span>saghas léighinn is dual do'n Ghaedheal?  Tá,</span>
<lb n="18"/><span>léigheann Gaedhealacha.  Tús an léighinn Ghaedh-</span>
<lb n="19"/><span>ealaigh an Ghaedhilg.  Ní féidir léigheann</span>
<lb n="20"/><span>Gaedhealacha a bheith ann i n-a héaghmuis siúd.  Ní</span>
<lb n="21"/><span>féidir, dá réir seo, gradam fír léighinn do</span>
<lb n="22"/><span>thabhairt, ó cheart, d'aon Ghaedheal nach bhfuil</span>
<lb n="23"/><span>an Ghaedhilg aige.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Acht ná tuigtear uainn gurab í an Ghaedhilg</span>
<lb n="26"/><span>bun agus bárr an léighinn.  Badh dheacair do</span>
<lb n="27"/><span>dhuine bheith i n-a fhear fhíor-léigheannta, an</span>
<lb n="28"/><span>t-am atá i láthair, agus gan aige acht Gaedhilg.</span>
<lb n="29"/><span>Ní hionann an saoghal so agus saoghal ár</span>
<lb n="30"/><span>sinnsear.  Teastuigheann níos mó eolais anois</span>
<lb n="31"/><span>'ná mar theastuigh fad ó, má's mian le duine</span>
<lb n="32"/><span>cáil fir léighinn do thuilleamh.  Acht, dar ndóigh,</span>
<lb n="33"/><span>d'admhuigh ar sinnsir féin “nach léighinn go</span>
<lb n="34"/><span>Laidin.”  Ní féidir an sean-fhocal do shárughadh.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Tuigtear, mar sin, nach bhfuil ó Ghaedhealaibh</span>
<lb n="37"/><span>an Laidin ná an Ghréigis do dhíbirt as Iolsgoil</span>
<lb n="38"/><span>na hÉireann.  Tugtar a cheart féin do ghach</span>
<lb n="39"/><span>dán agus ealadhain, acht ná tugtar d'aon dán</span>
<lb n="40"/><span>ná d'aon-ealadhain an onóir is dual do'n</span>
<lb n="41"/><span>Ghaedhilg amháin.  An rígh-ionad do'n rígh, agus</span>
<lb n="42"/><span>a ionad féin do gach flaith agus fó-fhlaith de</span>
<lb n="43"/><span>réir a uaisleachta.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Ní “obscurantists” ná “provincialists” ná</span>
<lb n="46"/><span>“mediaevalists” Gaedhil.  Níl aon léigheann dá</span>
<lb n="47"/><span>áirde, níl aon smaointe dá dhoimhne, níl aon eolas</span>
<lb n="48"/><span>dá dhiamhaire, nár mhian linn, dá sgrúdughadh</span>
<lb n="49"/><span>agus dá míniughadh san Iolsgoil nuaidh.  Agus</span>
<lb n="50"/><span>ó's dual sinnsear dúinn bheith ceanamhail ar</span>
<lb n="51"/><span>an Laidin agus ar an nGréigis b'olc an mhaise</span>
<lb n="52"/><span>dhúinn gan áit oireamhnach do thabhairt do na</span>
<lb n="53"/><span>sár-theangthachaibh sin ar réim léighinn na</span>
<lb n="54"/><span>hIolsgoile.  Ná ceapadh éinne go gcuirfeadh</span>
<lb n="55"/><span>an Ghaedhilg isteach ortha.  Is amhlaidh, de réir</span>
<lb n="56"/><span>mar adubhairt Seosamh Ó Dóláin an oidhche cheana,</span>
<lb n="57"/><span>ag labhairt i gColáiste na hIolsgoile dhó, is</span>
<lb n="58"/><span>amhlaidh do chuideochadh an Ghaedhilg leis an</span>
<lb n="59"/><span>Laidin agus leis an Ghréigis do chur ar aghaidh;</span>
<lb n="60"/><span>agus ar an láimh eile do chuideochadh an Láidin</span>
<lb n="61"/><span>agus an Ghréigis leis an nGaedhilg.  Is iomdha</span>
<lb n="62"/><span>cruadh cheist i ngráiméar, i litridheacht, agus</span>
<lb n="63"/><span>i stair na Laidne agus na Gréigise nach féidir</span>
<lb n="64"/><span>a fhuasgailt i n-éagmhuis na Gaedhilge; agus</span>
<lb n="65"/><span>is deacair graiméar na Gaedhilge do thuigsint</span>
<lb n="66"/><span>i gceart an té nach bhfuil eolas éigin aige ar an</span>
<lb n="67"/><span>Laidin.  Cuid d'obair Iolsgoile 'seadh il-chraobha</span>
<lb n="68"/><span>an eolais do sgrúdughadh taobh le taoibh, m.s. an</span>
<lb n="69"/><span>teanga so do chur i gcomórtas leis an teanga</span>
<lb n="70"/><span>sin, an litridheacht so do mhíniughadh tré chabhair</span>
<lb n="71"/><span>na litridheachta úd; óir níl aon teanga ná</span>
<lb n="72"/><span>litridheacht nach léirigheann agus nach bhfoill-</span>
<lb n="73"/><span>sigheann teangthacha agus litridheachta eile.  Foill-</span>
<lb n="74"/><span>sigheann gach ealadha ealadha eile, mar bhaineann</span>
<lb n="75"/><span>na healadhna ar fad le n-a chéile ó nach bhfuil</span>
<lb n="76"/><span>ionnta go léir acht ranna d'aon mór-ealadhain</span>
<lb n="77"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>Ba thráthamhail do labhair Seosamh Ó Dóláin i</span>
<lb n="80"/><span>gColáiste na hIolsgoile, agus badh cheart dúinn</span>
<lb n="81"/><span>bheith buidheach de.</span></p></div></body></text></TEI>
Corpas Stairiúil na Gaeilge
1600 - 1926

An tÁrd-Léigheann

Cuardaigh Téacsanna

Corpas Stairiúil na Gaeilge1600 - 1926

An tÁrd-Léigheann

Cuardaigh Téacsanna

Corpas Stairiúil na Gaeilge
1600 - 1926
