Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Mar Caithtear an Nodlaig 'san Tuaith</title><author><name type="main">Fear-Gan-Ainm</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1901_01_05_673a</note>
                         <note type="L">673</note>
                         <note type="B">1901</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1901_01_05_673a</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Fear-Gan-Ainm</author><title>Mar Caithtear an Nodlaig 'san Tuaith</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1901</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Mar Caithtear an Nodlaig 'san Tuaith</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Ní'l lá saoire 'ná féile 'san mbliadhain is mó a</span>
<lb n="4"/><span>chuireann sólás agus sásamh ar aigneadh na ndaoine 'ná</span>
<lb n="5"/><span>an Nodlaig.  Idir bocht agus saidhbhir, i dtigh mór an</span>
<lb n="6"/><span>duine uasail agus i mbothán an sglábhaidhe bíonn áthas agus</span>
<lb n="7"/><span>suaimhneas aignidh ortha go léir, bíonn compórd, sult</span>
<lb n="8"/><span>agus subhailceas, síothcháin agus fialtas 'na measg acht go</span>
<lb n="9"/><span>mór-mhór i measg daoine bocht, suaithte, cráidhte,</span>
<lb n="10"/><span>ciapaidhthe na h-Éireann.  Faoi luighe na gréine ní'l</span>
<lb n="11"/><span>cineadh is mó bhfuil creideamh, síbháltas agus cineáltas</span>
<lb n="12"/><span>'na gcroidhthibh agus 'na n-aigneadh ná mar atá ag ár</span>
<lb n="13"/><span>gcineadh féin.</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>An bhliadhain so chuaidh thorainn thuit an margadh mór</span>
<lb n="16"/><span>ar an lá roimh Nodlaig.  Bhí beagán gnótha agam féin</span>
<lb n="17"/><span>le déanamh 'san mbaile mór agus ó nach raibh mórán peiri-</span>
<lb n="18"/><span>acail orm bhuaileas amach go dóich (go moch).  Lá cruaidh</span>
<lb n="19"/><span>fuar seaca, bh'eadh é.  Ghreadas liom go mear tapaidh.</span></p>
</div>
<pb n="674"/>
<div><lb n="20"/><p><span>Chonnarcas Seaghan na Cille ag fágaint a thighe féin agus</span>
<lb n="21"/><span>budh mhaith liom teacht suas leis 'nós go mbeimís i</span>
<lb n="22"/><span>bhfochair a chéile go dtí an baile mór.  Fear meadhón-</span>
<lb n="23"/><span>aosta 'seadh é, a thugann aire mhaith dá ghnó féin.  Thóg</span>
<lb n="24"/><span>sé a chlann go múinte macánta.  Thug sé sgoil agus</span>
<lb n="25"/><span>léigheann dóibh go léir, agus rud is feárr ná sin.  Ní</span>
<lb n="26"/><span>bhfuaradar riamh acht togha agus rogha sómpla maith uaidh.</span>
<lb n="27"/><span>Tá beirt dá chloinn ag déanamh dhóibh féin agus sin go ríogh-</span>
<lb n="28"/><span>mhaith, duine aca thall i Lunnduin agus an fear eile thuas</span>
<lb n="29"/><span>i mBaile-Átha-Cliath.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Amach liom ar an mbóthar mór.  Bhí sé anshleamhain</span>
<lb n="32"/><span>agus cuid de 'na lic oidhre.  Bhí an oiread sin deabhtha</span>
<lb n="33"/><span>orm gur sgeinn na cosa uaim agus sul raibh fhios agam</span>
<lb n="34"/><span>cá raibh mé, síneadh mé ar chúl mo chinn ar lár an</span>
<lb n="35"/><span>bhóthair.  Nuair a chonnairc Seaghán mé ag tuitim, rith</span>
<lb n="36"/><span>sé chúgam.  “Dia linn, táir marbh, a dhuine bhoicht.” ar</span>
<lb n="37"/><span>seisean.  “Ní'lim, 'ná faic orm.” arsa mise.  “Is</span>
<lb n="38"/><span>amhlaidh chuir an gréasaidhe bradach sin thall tárnaidhe</span>
<lb n="39"/><span>cruaidhe faoi bhonn mo bhróg agus shleamhnuigheadar uaim</span>
<lb n="40"/><span>ar an leac-oidhre.”</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>D'éirigheas am sheasamh.  “Nach fuar an aimsir í?”</span>
<lb n="43"/><span>arsa mé féin.  “Aimsear mhaith oibre seadh í d'aon 'ne</span>
<lb n="44"/><span>bheidheadh ag obair.” ar seisean.  Bhí sinn ag cur síos</span>
<lb n="45"/><span>ar an gcogadh no gur shroicheamar an baile mór.</span>
<lb n="46"/><span>Dheinneadar ár ngnó gan mhoill.  Seo amach linn</span>
<lb n="47"/><span>araon ar an tsráid.  Bhí an baile lán de dhaoinibh.</span>
<lb n="48"/><span>Cuid aca ag díol ime, prátaidhe agus mar sin leó.</span>
<lb n="49"/><span>Roinnt eile ag ceannach earraidhe i gcomhair na</span>
<lb n="50"/><span>Nodlag.  Bhí lucht imeartha na gcleasann go fairsing,</span>
<lb n="51"/><span>fear an mhéaracáin, fear an trick-of-the-loop, Seaghán</span>
<lb n="52"/><span>na gcártaidhe agus mórán eile de'n tsórt sin.  Bhí</span>
<lb n="53"/><span>tincéirithe ann ag díol agus ag reic a gcuid asal, ag</span>
<lb n="54"/><span>aighneas lena chéile, nó le h-aon 'ne do thabharfadh</span>
<lb n="55"/><span>toradh ortha.  Fear mór téagartha buidhe smeartha</span>
<lb n="56"/><span>b'eadh duine aca.  Bhí féachaint millteach aige agus é ag</span>
<lb n="57"/><span>gabháil do bhata ar asal bhocht ag teasbáint do'n</span>
<lb n="58"/><span>tsaoghal go raibh rith agus léim ag an asal sin.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Bhí muintir an tsléibhe ann ó mhaidin go doich agus bíodh</span>
<lb n="61"/><span>geall gur ortha nach raibh aon deabhadh chum dul a bhaile.</span>
<lb n="62"/><span>Ní fheacas riamh iad acht gur b'iad budh deireannaighe</span>
<lb n="63"/><span>d'fhágfadh an baile mór.  Bhí deabhadh ar Sheaghán abhaile</span>
<lb n="64"/><span>go dtí na páisdidhe agus chuadhas féin leis.  Casadh corr-</span>
<lb n="65"/><span>dhuine orrainn raibh braon ólta aige, acht ní rabhadar</span>
<lb n="66"/><span>ró-dhona.  Bhíodar súgach nó mar adéarfadh siad féin,</span>
<lb n="67"/><span>“maith go leór.”  Ar taobh na sráide bhí “Seaghán</span>
<lb n="68"/><span>Saor” ar lom a dhíchill ag iarraidh gach aon'ne a</span>
<lb n="69"/><span>shásamh.  Bhí gach aon rud ag imtheacht aige ar “trian</span>
<lb n="70"/><span>a luach” do réir focail Sheaghain.  Díreach ós a chomhair</span>
<lb n="71"/><span>amach ar an taobh eile de'n tsráid bhí fear dall ag</span>
<lb n="72"/><span>gabháil no ag seinm abhráin agus chloisfeá é míle ó bhaile.</span>
<lb n="73"/><span>Ní deirim go raibh an fonn 'na cheart 'ná go binn aige,</span>
<lb n="74"/><span>acht mar sin féin bhí a dhóthain agus breis glóir aige.  Bhí</span>
<lb n="75"/><span>bean bhocht ag bailiughadh na déirce agus leanbh ar a bac-</span>
<lb n="76"/><span>lainn aici agus beirt no triúr putlachán ag rith lena cois.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>“Muisea go bhféacha Dia orainn” arsa Seaghán, “nach</span>
<lb n="79"/><span>mór an truagh-Mhuire an bhean bhocht sin!”  Shín sé</span>
<lb n="80"/><span>píosa airgid chuici agus thugas féin mo chion dí.  “Go</span>
<lb n="81"/><span>ra' seacht míle milliún is feárr a bheidh sibh ag teacht</span>
<lb n="82"/><span>do'n Nodlaig arís agus solas na bhflaitheas go dtugaidh Dia</span>
<lb n="83"/><span>d'anamaibh bhur marbh!” arsa'n bhean bhocht.  “Siubhail</span>
<lb n="84"/><span>leat a bhaile, is mór an sgorn dúinn a bheith ar an</span>
<lb n="85"/><span>tsráid an uair so de ló.  Is fada atá Seagháinín ag</span>
<lb n="86"/><span>baile rómhainn agus gach uile rud a cheannuigheas indiu</span>
<lb n="87"/><span>go cruinn baileach aige 'san trucaill.”</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>Ghreadamar linn go dtángamar go geata Sheagháin</span>
<lb n="90"/><span>agus ní sgarfadh sé liom no go mbudh éigean dam</span>
<lb n="91"/><span>geallamhain dó go dtiocfainn ar cuairt chucha comh</span>
<lb n="92"/><span>luaith agus do bheadh gach aon rud réidh agam féin.  Nuair</span>
<lb n="93"/><span>bhuaileas chucha isteach ag baile bhí fuadar an domhain</span>
<lb n="94"/><span>fúithi féin agus an uile rud geall le bheith réidh aici.</span>
<lb n="95"/><span>Lasadh an choinneal mhór.  Choisrigh sinn go léir sinn</span>
<lb n="96"/><span>féin agus i gceann tamaill d'éirigheas am' sheasamh chum</span>
<lb n="97"/><span>dul ar ragairne go dtí teach Sheagháin.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Bhí sé 'na shuidhe le ais na teine rómham ag caitheamh</span>
<lb n="100"/><span>an phíopa dho féin.  Bhí fáilte agus fiche aca rómham.</span>
<lb n="101"/><span>Shuidheas ag an teine ag feuchain ar gach uile rud.  Bhí</span>
<lb n="102"/><span>gach aon rud níos feárr agus níos deise 'ná chéile ann,</span>
<lb n="103"/><span>an seomra déanta suas le h-eidhnéan agus cuileann,</span>
<lb n="104"/><span>páipéir ar an mballa ag cur fáilte roimh an Nodlaig</span>
<lb n="105"/><span>agus an bhliadhain nua agus céad rud eile nach cuimhnighim</span>
<lb n="106"/><span>ortha anois.  Géana agus turcaois crochta suas ar thaobh</span>
<lb n="107"/><span>an bhalla i gcomhair an tsaoire.  Bhí an-chuid bronn-</span>
<lb n="108"/><span>tanas ó na comharsanaibh agus ó na daoinibh muinteardha.</span>
<lb n="109"/><span>Bhí Máire féin go deithneasach ag feistiughadh agus ag cur</span>
<lb n="110"/><span>sglop ar gach uile rud a bhí le déanamh.  Is amhlaidh</span>
<lb n="111"/><span>bhí na garsúin ag tabhairt féir dona ba (buaibh) agus dona</span>
<lb n="112"/><span>capaillibh, na cailínidhe beaga ag tabhairt congnaibh dá</span>
<lb n="113"/><span>máthair.  Ar ball tháinig na buachaillidhe isteach, shuidhe-</span>
<lb n="114"/><span>adar anuas go dtí an teine, agus do léigh Seaghán ar</span>
<lb n="115"/><span>feadh tamaill as “Beatha Chríost.”  B'ait leat bheith</span>
<lb n="116"/><span>ag éisteacht leis, gach uile fhocal ag teacht óna chroidhe.</span>
<lb n="117"/><span>Níor bhfada gur airigheamar an torann amuigh, d'osgladh</span>
<lb n="118"/><span>an doras agus bhuail beirt fhear chughainn isteach.  D'éiri-</span>
<lb n="119"/><span>gheamar 'nár seasamh, chaitheadar díobh a gcótaidhe</span>
<lb n="120"/><span>móra agus a hataidhe.  Ar crapadh do shúl, do rith Máire</span>
<lb n="121"/><span>chúcha, chroith sí lámh leó agus adubhairt, “Céad míle fáilte</span>
<lb n="122"/><span>rómhaibh a Shéamuis agus a Thomáis!  Tá sibh leathta, suidhidh</span>
<lb n="123"/><span>síos chum na teineadh go bhfágh' mé rud éigean a</span>
<lb n="124"/><span>théithfeadh sibh.”  Dá bhfeictheá Seaghán féin, is ar</span>
<lb n="125"/><span>éigin do chreidfeadh sé gur bh'iad a bheirt mhac a bhí</span>
<lb n="126"/><span>ann.  Faoi dheireadh d'aithin sé iad.  Chuir sé fáilte a</span>
<lb n="127"/><span>chroidhe agus a anama rómpa.  Beirt bhuachaillidhe óga</span>
<lb n="128"/><span>breágha 'seadh iad.  Bhí siad lom, árd agus comh díreach le</span>
<lb n="129"/><span>riaghail.  Tharraing siad amach páipéir Bhaile átha Cliath</span>
<lb n="130"/><span>agus Lunduin féachain cia an tuairisg bhí ó'n gcogadh</span>
<lb n="131"/><span>ionnta, acht níor bhfiú biorán le Seaghán iad.  “Seo</span>
<lb n="132"/><span>páipéur ar fiú é léigheadh.” ar seisean, ag tabhairt an</span>
<lb n="133"/><span>Clare Record dóibh.  “Ní'l páipeur i n-Éirinn níos</span>
<lb n="134"/><span>feárr 'ná é.  Tá gach uile cheist a bhaineas leis na</span>
<lb n="135"/><span>daoinibh dá pléidhe aige.  Ní'l greim aige ar a chuid</span>
<lb n="136"/><span>airgid agus ní spáráileann sé a thrioblóid ag iarraidh gach</span>
<lb n="137"/><span>uile chúis a chur ar aghaidh.”</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Bhí an bheirt go fiosrach fiafrach i dtaobh a ndaoineadh</span>
<lb n="140"/><span>muinteardha agus na gcomharsan acht bhíodar lán de</span>
<lb n="141"/><span>thrácht ar na bailtibh móra.  Cheapadar go raibh gach</span></p>
</div>
<pb n="675"/>
<div><lb n="142"/><p><span>aon rud cumhang beag, suarach againn.  Anois agus arís</span>
<lb n="143"/><span>thugainn féin súil-fheuchain ar Sheaghán agus ar a mhnaoi.</span>
<lb n="144"/><span>Dá bhfeictheá an sásamh a bhí air ag éisteacht leó araon</span>
<lb n="145"/><span>agus dhá mbreathnughadh.  Maidir lena mháthair, ní dóigh</span>
<lb n="146"/><span>liom go raibh bean ar thalamh na cruinne budh mhó áthas</span>
<lb n="147"/><span>ná í an oidhche sin.  Bhí na garsúin agus na cailínídhe go</span>
<lb n="148"/><span>cúthal ar dtúis acht i gceann tamaill thángadar lena</span>
<lb n="149"/><span>n-ais 'na nduine agus 'na nduine.  D'osgladar a málaidhe</span>
<lb n="150"/><span>siubhail, bhí siad lán de bhronntanasaibh, píopa cos-</span>
<lb n="151"/><span>airgid  dó féin, paidrín comh geal le h-airgead dá</span>
<lb n="152"/><span>máthair, leabhair agus pictiúiridhe dos na garsúnaibh agus dos</span>
<lb n="153"/><span>na cailínidhibh beaga agus millseáin dos na leanbhaidhe.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Nuair bhí an suipéar réidh ag Máire, do shuidheadar</span>
<lb n="156"/><span>chum buird.  Bhí siad go léir ag tafaint orm féin acht</span>
<lb n="157"/><span>d'éirigheas am' sheasamh agus chuireas lámh ar chlaibín an</span>
<lb n="158"/><span>doruis.  Ó chonnairc Seághan nach raibh aon mhaith ann,</span>
<lb n="159"/><span>do thionnlaic sé mé amach go d-tí an bóthar mór.  “Is</span>
<lb n="160"/><span>sásta an fear tú anocht.” arsa mé féin leis.  “Moladh</span>
<lb n="161"/><span>mór le Dia agus le Muire, a mháthair!  Sé Dia a dheinn</span>
<lb n="162"/><span>dóibh é, a Dhiarmaid.” arsa Seaghán liom.  Suas liom</span>
<lb n="163"/><span>a bhaile.  Bhí an suipéar ar an mbord rómham gach uile</span>
<lb n="164"/><span>rud réidh, comh glan, comh feistighthe agus bheidheadh sé i</span>
<lb n="165"/><span>bpálas an ríogh.  Bhí sí féin ar buile liom mar gheall</span>
<lb n="166"/><span>ar fanacht amuigh cómh déidheanach sin.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Duadhamar ár suipéar go compórdach, buidheach,</span>
<lb n="169"/><span>beannachtach, dubhramar ár bpáidreacha, an Choróin</span>
<lb n="170"/><span>Mhuire, Liodán na Maighdine agus urnuighthe eile nach iad.</span>
<lb n="171"/><span>Níor dhinneamar dearmhad ar anamaibh na marbh.  Chuadh-</span>
<lb n="172"/><span>mar a chodladh faoi dheireadh agus budh dheacair na garsúin</span>
<lb n="173"/><span>a chur ó'n teine, d'fhan sí féin 'na suidhe i bhfad 'nár</span>
<lb n="174"/><span>ndiaidh ag bácáil, agus ag déanadh fiche rud eile.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>Ar maidin bhí siad go léir 'na suidhe ó ghlaoidh an</span>
<lb n="177"/><span>choiligh chum dul go dtí an chéad aifreann.  Bhíos féin</span>
<lb n="178"/><span>gléasta ar iompódh do bhaise.  Seo amach linn ar fad</span>
<lb n="179"/><span>acht amháin Tomáisín d'fhan i bhfeighil an tighe.  Budh fheárr</span>
<lb n="180"/><span>liom féin siubhal acht bhí an capall agus carr ag an gcuid</span>
<lb n="181"/><span>eile.  Amach linn ar an mbóthar mór.  Muintir an</span>
<lb n="182"/><span>tsléibhe ar lom a ndíchill, déanadh ar thigh-an-phobuil,</span>
<lb n="183"/><span>seocham-seacham aca ag caint.  Cheapfá ná béarfa-</span>
<lb n="184"/><span>daois ar an aifreann choidhche.  Nuair thángamar go</span>
<lb n="185"/><span>dtí an séipéal bhí sé lán amach go dtí na doirse.  Bhí</span>
<lb n="186"/><span>sé an-dhorcha acht go raibh an lóchrann no an lampa</span>
<lb n="187"/><span>lasta os comhair na h-altóra agus go raibh coinnle lasta</span>
<lb n="188"/><span>ag corr-dhuine a bhí ag léigheadh.  Lasadh na coinnle</span>
<lb n="189"/><span>móra ar an altóir.  Léigheadh an t-aifreann agus atáim</span>
<lb n="190"/><span>deimhneach nach raibh fiche duine 'san séipéal nár chuaidh</span>
<lb n="191"/><span>chum comaoineach, óg agus aosta, fir agus garsúin, mná agus</span>
<lb n="192"/><span>cailínidhe beaga, iad go léir ag dul chum na h-altóra.</span>
<lb n="193"/><span>Thar éis an aifrinn, bhailigh na daoine timcheall ar</span>
<lb n="194"/><span>chloinn Sheagháin na Cille ag cur fáilte rómpa.  Chroith</span>
<lb n="195"/><span>an sagart paráiste lámh leó.  “Cia h-iad féin, no cár</span>
<lb n="196"/><span>ab as iad?” arsa fear leis an té budh ghoire dho.</span>
<lb n="197"/><span>“Sin iad clann Sheagháin na Cille, nach geall le daoine</span>
<lb n="198"/><span>uaisle iad!” arsa an fear eile.  Chuadar abhaile, thar</span>
<lb n="199"/><span>éis a mbreicfeast chuadar ag feuchain na gcomharsan agus</span>
<lb n="200"/><span>a ndaoineadh muinteardha.  Cheapfá gur anuas as an</span>
<lb n="201"/><span>speur thuiteadar chucha.  Níor bhfada gur chromadar</span>
<lb n="202"/><span>ar an nGaedhilge a labhairt, agus is aca atá sí go binn</span>
<lb n="203"/><span>blasta.  Budh éigean dóibh imtheacht ar éirghe, lae lá'r</span>
<lb n="204"/><span>n-a bhárach, mar nach bhfuaradar acht laetheanta saoire</span>
<lb n="205"/><span>gairide.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Lá féile Steafáin bhí buachaillidhe an dreoilín amuigh</span>
<lb n="208"/><span>ag seinm ceoil, ag rinnce agus ag bailiughadh airgid ó</span>
<lb n="209"/><span>dhoras go doras.  Tráthnóna bhíodar 'na maidrínidhe</span>
<lb n="210"/><span>laithighe ar na stártha le meisge.  Budh cheart do ghach</span>
<lb n="211"/><span>uile dhuine bhfuil meas aige ar a chreideamh agus ar a thír</span>
<lb n="212"/><span>iarracht a dhéanadh ar a leithéid a chur síos.  Is mar</span>
<lb n="213"/><span>sin faghtar taithidhe ar bhiotáille d'ól.  Cailltear a</span>
<lb n="214"/><span>náire agus an t-Éireannach a chailleann a náire ná bíodh</span>
<lb n="215"/><span>súil agat leis.  Ní deirim focal i gcoinne gach uile</span>
<lb n="216"/><span>sean-nóis atá saor ó pheacadh agus ó tharcaisne.  Nár</span>
<lb n="217"/><span>cailltear go deo ná choidhche iad, agus ná raibh Éire na</span>
<lb n="218"/><span>Naomh agus na n-Ollamh gan fearaibh agus buachaillidhibh óga</span>
<lb n="219"/><span>mar Sheaghán na Cille agus a chlann.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>FEAR-GAN-AINM</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Mar Caithtear an Nodlaig 'san Tuaith

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Mar Caithtear an Nodlaig 'san Tuaith

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
