Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Ghaedhilg sa Ghleann Gharbh</title><author><name type="main">An Craoibhín Aoibhinn</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1900_06_09_194</note>
                         <note type="L">194</note>
                         <note type="B">1900</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1900_06_09_194</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>An Craoibhín Aoibhinn</author><title>An Ghaedhilg sa Ghleann Gharbh</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1900</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>An Ghaedhilg sa Ghleann Gharbh</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Is fada nár baineadh macalla as ailltibh na h-áite</span>
<lb n="4"/><span>seo chómh bríoghmhar is do baineadh indiu.  Do fógradh</span>
<lb n="5"/><span>ó'n altóir seachtmhain ó shoin go mbeadh tionól poiblidhe</span>
<lb n="6"/><span>ann Dia Domhnaigh, agus go labharfadh "Fear na Gaedhilge</span>
<lb n="7"/><span>go léir" - sé sin Mac Uí Chonceannainn.  Do bhailigh an</span>
<lb n="8"/><span>bheag 's an mhór indiu i dteannta a chéile chum a chlos.</span>
<lb n="9"/><span>Do líneadar an crosaire i g-cás ná raibh slíghe dá chat</span>
<lb n="10"/><span>a rinnce i n-aon chúinne dhe.  An fhaid is do bheafá ag</span>
<lb n="11"/><span>dhúnadh do shúl ní raibh stáitse farsuing daingean á</span>
<lb n="12"/><span>chur suas ar aghaidh tighe Mhíchil Bháin amach.  I n-easbaidh</span>
<lb n="13"/><span>an tsagairt ar a raibh dul chum aifrinn eile do</span>
<lb n="14"/><span>thabhairt uaidh, do tóghadh máighistir Scoile an bhaill mar</span>
<lb n="15"/><span>chathaoirleach, agus Domhnall Ó Séaghdha, mangadóir</span>
<lb n="16"/><span>"bea fithí" agus neithe eile, 'na rúnuidhe.  Deirthear gur</span>
<lb n="17"/><span>luchd Béarla fada do labhairt na máighistrí Scoile</span>
<lb n="18"/><span>seo; acht gidh go raibh dáréag aca ar an stáitse níor</span>
<lb n="19"/><span>chualaidh aonne fiú an fhocail de uatha rith an lae, ná</span>
<lb n="20"/><span>ag aonne eile acht chomh beag leo.  Go deimhin ó thúis</span>
<lb n="21"/><span>go deireadh níor labhair uasal na íseal acht teanga a</span>
<lb n="22"/><span>sinsear.  Do tháinig an Coitearach ó'n gCaol-choill agus</span>
<lb n="23"/><span>budh mhaith an mhaise aige é.  Níl áit i n-a d-tiocfadh</span>
<lb n="24"/><span>le duine buille do bhualadh ar son a thire ná mothuigh-</span>
<lb n="25"/><span>thear slios-bhuillí Uilliam ann.  Do tháinig mórán dá</span>
<lb n="26"/><span>chomharsanaibh leis ann, bail ó Dhia orra.  Do tháinig</span>
<lb n="27"/><span>Seaghán Ó Séaghdha agus a dheirbhshiúr ó Dhoire an Chairn, agus</span>
<lb n="28"/><span>am' bhriathar gur mhaith an díol orra é.   Do chuir Seaghán</span>
<lb n="29"/><span>óráid as do chuir iongnadh mhór ar a gcualaidh é; agus</span>
<lb n="30"/><span>i dtaobh na deirbhshiúra, do sheinn sí chomh binn, blasda</span>
<lb n="31"/><span>sain, go d-tógfadh sí an lionn dubh ded' chroidhe.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Dála Mhic Uí Chonceannainn, is deacair cur síos ar</span>
<lb n="34"/><span>an sult do bhuain na daoine as.  Ar uairibh do bhuain-</span>
<lb n="35"/><span>feadh sé gáir a fear marbh; ar uairibh eile do chuirfeadh</span>
<lb n="36"/><span>sé na clocha glasa ag gol.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>Do labhair an cathaoirleach mar leanas: -</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>"Táim an-bhuidheach díbh, a dhaoine uaisle agus a cháirde, i</span>
<lb n="41"/><span>d-taobh mé thoghadh mar chathaoirleach ar an gcruinnughadh</span>
<lb n="42"/><span>so.  Ní'l a fhios agam cia aco is córa dham mórdháil</span>
<lb n="43"/><span>do bheith orm indiu, nó náire agus ceann-síos.  Nuair</span>
<lb n="44"/><span>d'fhéachaim ar phobul an Ghleanna Ghairbh, maille le</span>
<lb n="45"/><span>mórán ó'n dtaobh amuigh de teórantacht na paróiste,</span>
<lb n="46"/><span>bailighthe i dteannta a chéile ar an gcrosaire seo agus</span>
<lb n="47"/><span>nuair do smaoinighim gur chum cúis na Gaedhilge do</span>
<lb n="48"/><span>chur chum cinn do thug ann iad do b'olc an mhaise</span>
<lb n="49"/><span>d'aonne do thógfadh orm bheith mórdhálach.  Acht bíonn</span>
<lb n="50"/><span>dhá thaobh ar an m-billeoig.  Nuair do mhachtnuighim gur</span>
<lb n="51"/><span>b'amhlaidh do bhí teanga ár dtíre ag dul i n-éag i n-ár</span>
<lb n="52"/><span>measg go raibh sí a leaghadh idir ár lámhaibh, go raibh</span>
<lb n="53"/><span>neamh-chion agus mí-mheas agus dí-mhéid againn uirre i gcás</span>
<lb n="54"/><span>gur b'éigin do chuid againn gairm scoile do chur amach</span>
<lb n="55"/><span>chum sibh a thabhairt i n-éinfheacht, agus stróinséaraigh do</span>
<lb n="56"/><span>bhreith ó na ceithre hárdaibh chum méid ár g-córa do</span>
<lb n="57"/><span>chur i n-umhail dúinn - nuair do mhachtnuighim ar an</span>
<lb n="58"/><span>ndroch-shompla so do thug m'áit dhúthchais uaithe - ní</span>
<lb n="59"/><span>fhanann gíog ionnam tre náire agus dobrón.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>"Mar, faríor, is ró-fhíor an t-acmhusán-so atá dá</span></p>
</div>
<pb n="195"/>
<div><lb n="62"/><p><span>chúr d'ár leith; go bhfuil morán daoine eadrainn gur</span>
<lb n="63"/><span>scoirn leo focal Gaedhilge do labhairt - focal do</span>
<lb n="64"/><span>labhairt de'n teanga i n-ar baisdeadh a muintir, i n-ar</span>
<lb n="65"/><span>pósadh iad, agus ina ndubhradar tre a mbeatha a bpaid-</span>
<lb n="66"/><span>reacha le Dia na Glóire!</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>"Ní furuiste teacht ar bhunadhas na gaigeamhlachta</span>
<lb n="69"/><span>so.  Ní furuiste fhagháil amach cad do dhallann na</span>
<lb n="70"/><span>dhaoine.  Ní'l aonne 'nbhur measg do cheileann gur</span>
<lb n="71"/><span>Éireannach é, acht ceileann mórán dínn teanga na</span>
<lb n="72"/><span>hÉireann.  Ná teasbeánann sain go bhfuil náire orainn</span>
<lb n="73"/><span>i dtaobh ar dtíre?  Ní'l aonne 'nbhur measg admhóchadh</span>
<lb n="74"/><span>go bhfuil náire air i dtaobh a mhuintire; acht i nuair do</span>
<lb n="75"/><span>shéanann sé teanga agus nósa, agus beusa a mhuintire ná</span>
<lb n="76"/><span>taisbeánann sain go bhfuil sé náireach 'na dtaobh?</span>
<lb n="77"/><span>Ní'l aonne againn do chéileann agus dá mbeadh do</span>
<lb n="78"/><span>bhreagfadh stair na tíre é - ní'l aonne againn do</span>
<lb n="79"/><span>chéileann go raibh fir chalma, céimeamhla i nÉirinn</span>
<lb n="80"/><span>fad ó.  Bhí feisirí againn, 'nuair do bhí feis againn</span>
<lb n="81"/><span>féin, naomh do scaip an creideamh críostaidhe ó</span>
<lb n="82"/><span>cheann ceann na hEórpa, gaisgidhigh chum laochais, agus</span>
<lb n="83"/><span>filidhe chum cur síos orra, má bhí an Ghaedhilg maith a</span>
<lb n="84"/><span>ndóthain dóibh-sean, cad fáth ná fuil sí maith ár ndóthain</span>
<lb n="85"/><span>dúinne?  'San teanga so do cumadh dlighthe na</span>
<lb n="86"/><span>hÉireann, mílte bliadhain ó shoin, 'san teanga-so</span>
<lb n="87"/><span>do labhair Naomh Padraig le rígh Laoghaire an páganach</span>
<lb n="88"/><span>ar chullach na Teamhrach; 'san teanga-so do mhúin</span>
<lb n="89"/><span>Caoimhghein i nGleann da Loch, Columcille i nDún na</span>
<lb n="90"/><span>nGall, Ciarán i gCluain-mhac-Nóis, Breandán i nÁrd-</span>
<lb n="91"/><span>fheart, Fáchtna i Ros Ó Cairbre, agus Fionn-Barr i nÍbh</span>
<lb n="92"/><span>Laoghaire.  Cia hé i n-ár measg na atá chómh dána is</span>
<lb n="93"/><span>é féin do chur suas ná anuas leo-san? agus má bhí an</span>
<lb n="94"/><span>Ghaedhilg maith a ndóthain dóibh-sean, nách bhfuil sí maith</span>
<lb n="95"/><span>ár ndóthain dúinne?  'San teanga so do mhol Oisín</span>
<lb n="96"/><span>binn-ghlórach féile agus flaitheamhlacht Fhinn Mhic Cumhaill,</span>
<lb n="97"/><span>do chuir sé síos ar ghaisgeadh Osgair agus Dhiarmuda, agus ar</span>
<lb n="98"/><span>rógaireacht Chonáin Mhaoil.  'Sa teanga so do labhair</span>
<lb n="99"/><span>Brian leis na hÉireannaigh lá Chluana Tairbh nuair do</span>
<lb n="100"/><span>spriúgh sé iad chum catha do thabhairt i n-aghaidh na</span>
<lb n="101"/><span>Lochlannach ar son a dtíre agus a gcreidimh.  Is í an</span>
<lb n="102"/><span>teanga so do bhí i mbéalaibh uaisle agus ísle na hÉireann</span>
<lb n="103"/><span>as sain anuas go dtí beagán bliadhan ó shoin; macht-</span>
<lb n="104"/><span>nuighidh ar so agus cuimhnighidh gur bh'í an Ghaedhilg do</span>
<lb n="105"/><span>cheanglann an t-am so leis an am fadó, agus do thais-</span>
<lb n="106"/><span>beánann do'n domhan gur ó na daoinibh treasna úd do</span>
<lb n="107"/><span>tángamar, agus feasda ní shaoilfidh sibh go bhfaghaidh sibh</span>
<lb n="108"/><span>náire ná tarcuisne, acht beidh a fhios agaibh gurab í an</span>
<lb n="109"/><span>cleite is aoirde 'nbhur gcaipín í.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Síleann daoine dalla go ndéanaid siad maitheas</span>
<lb n="112"/><span>mór dá gcloinn nuair do choisgid Gaedhilg orra,</span>
<lb n="113"/><span>agus chuirid d'fhiachaibh orra Béarla do labhairt.  Acht</span>
<lb n="114"/><span>deirim-se libh gur dheacair dóibh leathchumaidh is mo</span>
<lb n="115"/><span>ná é do dhéanamh ar na páisdibh.  Is deacair dóibh</span>
<lb n="116"/><span>éagcóir is mó ná é d'imirt orra.  Tá sé 'nbhur gcumas-</span>
<lb n="117"/><span>sa Gaedhilg chóir do labhairt; acht ní'l agaibh - ní á chur</span>
<lb n="118"/><span>libh é - agus tá súil agam ná tógfaidh sibh orm é rádh - ní'l</span>
<lb n="119"/><span>agaibh acht Béarla briste.  Nuair do thugann sibh fé</span>
<lb n="120"/><span>Bhéarla do mhúineadh dóibh, ar an adhbhar sain, loiteann</span>
<lb n="121"/><span>sibh iad, agus tagaid siad ar sgoil le Beurla chómh</span>
<lb n="122"/><span>brúidhte, briste, báidhte sin, is dá mbéadh an Máighistir</span>
<lb n="123"/><span>sgoile leó go "Lá Philib an Chléite" ní thiocfadh leis</span>
<lb n="124"/><span>é leasughadh.</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>Fágaidh feasda an Béarla fé chúram an Mhaighistir</span>
<lb n="127"/><span>sgoile; 's é a chúram dleaghthach é; beidh sé imnidheach</span>
<lb n="128"/><span>ann.  Bídh-se cúramach i dteanga bhur d-tíre féin; is</span>
<lb n="129"/><span>í bhur gcúram dleaghthach í.  Bíodh sí agaibh cois na teine,</span>
<lb n="130"/><span>ag déanadh bhur ngnótha; tugaidh libh ar an argadh í, ar</span>
<lb n="131"/><span>an aonach, chum an phátrúin.  Bíodh sí 'nbhur mbéalaibh i</span>
<lb n="132"/><span>dtigh an tabhairne agus ar an gcrosaire.  Labhraidh í ar an</span>
<lb n="133"/><span>bpósadh agus ar an dtórramh.  Déanaidh seo go fonnmhar,</span>
<lb n="134"/><span>grádhmhar, agus beidh Gaedhilg ag bhur gcloinn agus ag clann</span>
<lb n="135"/><span>bhur g-cloinne in a n-diaidh; agus nuair ghlanfaidh grian</span>
<lb n="136"/><span>na saoirse agus na síothchána an ceo de chnocaibh glasa na</span>
<lb n="137"/><span>Banbha, is ins an teangaidh seo adéarfaidh a fhir</span>
<lb n="138"/><span>chalma, agus a mná mánla - Buidheachas le Dia.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Ghaedhilg sa Ghleann Gharbh

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Ghaedhilg sa Ghleann Gharbh

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
