Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">An Leámainn Béarlóra</title><author><name type="main">Méarthóg Ghuill</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1900_04_21_81</note>
                         <note type="L">81</note>
                         <note type="B">1900</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1900_04_21_81</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Méarthóg Ghuill</author><title>An Leámainn Béarlóra</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1900</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>An Leámainn Béarlóra</span>
<lb n="2"/><span>(Gaedhilg Chonndae Mhuigheó)</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Tríona - Go mbeannuighidh Dia dhuit, a Chaitlín.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Caitlín - Go mbeannuighidh Dia agus Muire dhuit, a</span>
<lb n="7"/><span>Thríona.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>T. - Nach aoibhinn a lá é seo againn!</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>C. - Is aoibhinn, céad míle moladh mór agus buidheachas</span>
<lb n="12"/><span>agus altughadh do Dhia.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>T. - Cé an sgéal é indiu?</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>C. - Sgéal fada ar an annró.</span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>T. - God chuige a ndeir tu sin?</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>C. - Innseo' mé sin duit. Tá mo chroidhe briste le</span>
<lb n="21"/><span>brón agus dólas.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>T. - Ó bú! caidé an t-adhbhar?</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>C. - Ara, a dheirbhshiúr ó, nach bhfuil aithne agat ar</span>
<lb n="26"/><span>Thomás Chitín?</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>T. - Tá, maise, aithne mhaith.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>C. - Ar chuala tú faoi 'n gcliobóig d'inghin atá aige.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>T. - Mhuithigh mé beagán fúithi. Acht lean leat le</span>
<lb n="33"/><span>do sgéal.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>C. - Chuir sé a inghean bliadhain don taca so go sgoil</span>
<lb n="36"/><span>Bhéarla go Baile Átha Cliath, agus tá sé léis thidheacht a</span>
<lb n="37"/><span>bhaile agus is í an tuatóg agus an leámainn mná is mó í dá</span>
<lb n="38"/><span>bhfaca mé riamh. Ní'l fhios aici ar rud ar bith insa</span>
<lb n="39"/><span>domhan mhór a dhéanamh a bhaineanns do theach. Agus</span>
<lb n="40"/><span>maidir le Gaedhilge de, ní leigfidh acht meas madaidh</span>
<lb n="41"/><span>uirthi. Ní chamfadh sí a béal ar chéad punnta le focal</span>
<lb n="42"/><span>amháin Gaedhilge a chasadh. Ní leanann a heolas aici</span>
<lb n="43"/><span>ar an túirne lín ná ar an túirne olla. Ní'l sí i n-ann</span>
<lb n="44"/><span>léine a dhéanamh ná tobán éádaigh a nighe. Nuair a</span>
<lb n="45"/><span>labhruigheanns a máthair léithi, tá sí a' tabhairt ais-</span>
<lb n="46"/><span>fhreagra uirthi. Agus má labhruigheann sean-bhean nó</span>
<lb n="47"/><span>sean-fhear léithi i nGaedhilge, tá sí a' míthéad agus a' gall-</span>
<lb n="48"/><span>éigheamh orthu. Agus sin é an t-oideas a fuair an</span>
<lb n="49"/><span>sudóg mhná sin insan Árd-sgoil Bhéarla i mBaile Átha</span>
<lb n="50"/><span>Cliath.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>T. - Ara a Chaitlín dhílis, ar mar sin é?</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>C. - Tá sé amhlaidh.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>T. - A' gcuimhnigheann sí ar a' gcaoi ar tóigeadh í, agus</span>
<lb n="57"/><span>mur gcuimhnigheann budh chóir go gcuimhneochadh. Is</span>
<lb n="58"/><span>iomdha sin lá a bhí goile fann aici dh'uireasbhaidh bhídh, agus</span>
<lb n="59"/><span>is iomdha lá bocht annróiteach a d'oibrigh a hathair gan</span>
<lb n="60"/><span>bhróg ná stoca ar a chois agus a mhása nochtuighthe faoi n-a</span>
<lb n="61"/><span>bhríste, a seibhtiughadh agus a' soláthar, ag iarraidh béile</span>
<lb n="62"/><span>annróiteach bídh a chruinniughadh dhá chlainn, agus ba bhuidhe</span>
<lb n="63"/><span>bocht leis an óig-bhean i dtús a hóige pláta sgodalach</span>
<lb n="64"/><span>leite fhághail le n-ithe. Acht ó rinne sí dearmad ar a'</span>
<lb n="65"/><span>nGaedhilge agus ar sean-ghnása na hÉireann, déanann sí</span>
<lb n="66"/><span>dearmad mar a gcéadna ar a' gcaoi tóigeadh í.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>C. - Go bhfóiridh Dia ar do chéill, a Thríona ó! nach</span>
<lb n="69"/><span>bhfuil 'fhios agad maith go leor go síleann an leámainn</span>
<lb n="70"/><span>Bhéarlóra sin go bhfuighidh sí compánach a phósfas í a</span>
<lb n="71"/><span>dtugann sinne orthu "seóiníní."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>T. - Cé an cineál fir iad sin?</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>C. - Macsamhla na bhfear bréige a bhíonns a' sgann-</span>
<lb n="76"/><span>radh na bpréachán as na machairí. Fir a thréig a dtír</span>
<lb n="77"/><span>agus a dteanga, fir gan bláth gan slacht, fir gan maith</span>
<lb n="78"/><span>gan maoin, agus fir gan cuma ná ordughadh, fir a sgríobh</span>
<lb n="79"/><span>go Sasanaibh le haghaidh culaidh éudaigh fhagháil as, agus</span>
<lb n="80"/><span>tá an t-éadach sin déanta do chadás agus do dhíogha an</span>
<lb n="81"/><span>bharraigh.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>T. - Cé an cineál éadaigh é sin?</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>C. - Innseó' mé sin duit gan mhoill, má thugann tú</span>
<lb n="86"/><span>faill dom. Éadaigh a dtugann sinne ciomachaidhe</span>
<lb n="87"/><span>orthu, agus nuair a bhíonns na craistíní agus na gróintíní tá</span>
<lb n="88"/><span>i Sasanaibh tursach a' caitheadh na n-éadach so, cruinnigh-</span>
<lb n="89"/><span>thear iad i n-aon chárnán amháin, agus léir mar sgríobhann</span>
<lb n="90"/><span>na seóiníní tá againn i nÉirinn i gcoinne culaidhe</span>
<lb n="91"/><span>éadaigh, curtar na ciomachaidhe seo aca (chuca), agus sin</span>
<lb n="92"/><span>iad na sean-chiomachaidhe atá na hÉireannaigh bhréige</span>
<lb n="93"/><span>a chaitheadh i n-áit ar mbréidín te teólmhair agus ar</span>
<lb n="94"/><span>bhflainín buan-seasmhaigh.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>T. - Agus a Chaitlín na gcarad, ar as Sasanaibh atá</span>
<lb n="97"/><span>na sean-chiomachaidhe sin a' tidheacht?</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>C. - Is as.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>T. - Sin é an t-adhbhar nach bhfuilmid a' fagháil trácht</span>
<lb n="102"/><span>ar ar n-abhras mar bhíomar roimhe seo, sul már thoisigh</span>
<lb n="103"/><span>na ploibistí a' cur a gclainne chum na sgoltacha</span>
<lb n="104"/><span>béarla. Agus dhá gcuimhneochaidh Tomás Citín ar an</span>
<lb n="105"/><span>arán a hitheadh, ní chuirfeadh sé a inghean go Baile</span>
<lb n="106"/><span>Átha Cliath; agus béidh sí mar leannán aige rith a shaoghail</span>
<lb n="107"/><span>mur bhfuighidh sí ceann do na seóiníní seo lena pósadh,</span>
<lb n="108"/><span>ná ní'l maith ná maoin innti dhi féin ná do dhuine ar</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="109"/><p><span>bith eile, acht áilleacánacht ó mhaidin go faoi, mar</span>
<lb n="110"/><span>abhlóir gan meabhair gan arann.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>C. - Agus cé air atá an locht? Nach bhfuil 'fhios</span>
<lb n="113"/><span>agat maith go leor gur ar na sgoltachaibh? Agus cé</span>
<lb n="114"/><span>aige a' bhfuil a leigheas sin? Tá trian don leigheas i</span>
<lb n="115"/><span>lámha na maighistrí agus na maighistreás, agus tá dhá dtrian</span>
<lb n="116"/><span>do'n leigheas i lámha na hEaglaise, agus cé ar bith riaghal</span>
<lb n="117"/><span>a chuirfeas an Eaglais ar bun, comhallóchaidh na maighis-</span>
<lb n="118"/><span>tirí, agus na maighistreása i, agus má sheasann an sagart</span>
<lb n="119"/><span>i mbearna an chatha agus a chur i n-umhail don mhaighistir agus</span>
<lb n="120"/><span>do na sgoláirí an Ghaedhilge fhoghlaim agus sean-ghnáis na</span>
<lb n="121"/><span>hÉireann a aithbheóchan aríst, cuirfimid cúl leis na</span>
<lb n="122"/><span>seóiníní agus le beagán don Bhéarla srón-mhúchta so atá</span>
<lb n="123"/><span>againn.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>T. - Seadh, agus a Chaitlín, budh chóir gó gcuirfeadh</span>
<lb n="126"/><span>na mná riaghalta íognadh beag ar a gcnáimh agus beagán</span>
<lb n="127"/><span>do teangaidh na hÉireann a mhúnadh do na cailíní óga</span>
<lb n="128"/><span>so atá faoi n-a spraic. Acht fairíor tá an iomarcaidh</span>
<lb n="129"/><span>dúile aca insa mbéarla agus ins gach nídh a bhaineanns do</span>
<lb n="130"/><span>Shasanaibh. Acht dá mbeith ceart le fagháil, budh chóir</span>
<lb n="131"/><span>nach amhlaidh a bheith siad. Tá 'fhios aca maith go leór</span>
<lb n="132"/><span>gurab iad na Béarlóirí agus an Béarla thug an chéad</span>
<lb n="133"/><span>mhallacht inar dtír, agus gurab é easbhaidh ar nGaedhilge</span>
<lb n="134"/><span>d'fhág fir agus mná na hÉireann ina snagairí gan maith gan</span>
<lb n="135"/><span>maoin, agus gurab iad na sgoltacha náisiúnach i gceann</span>
<lb n="136"/><span>cungnamh na Sasanach a dhíbir an Ghaedhilge agus d'fhág</span>
<lb n="137"/><span>locáiste orainn na déidh.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>C. - Go bhfóiridh Dhia ar do chéill, a Thríona. Síleann</span>
<lb n="140"/><span>na péacóga mná atá againn anois, dá bhfeicthí 'na</span>
<lb n="141"/><span>suidhe iad a' sníomh abhrais na tíre, nach bhfuigheadh siad</span>
<lb n="142"/><span>aon-fhear lena bpósadh.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>T. - Tá dalladh mullóg orthu annsin. Nuair a bhí</span>
<lb n="145"/><span>mise i gcruth mo phósta, mur mbeith gach uile bhean insa</span>
<lb n="146"/><span>pharáisde i n-ann 'ch uile chineál abhrais a shníomh agus a</span>
<lb n="147"/><span>chasdáil a bhain do sheal a' tighe, ní bhfuigheadh siad aon</span>
<lb n="148"/><span>fhear.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>C. - Acht fairíor tá an t-am agus an saoghal athruighthe</span>
<lb n="151"/><span>anois. Acht sé mo chomhairle-se do na buachaillí ciall-</span>
<lb n="152"/><span>mhara tíorghrádhach a bhfuil modh agus meas aca dhá dtír agus dhá</span>
<lb n="153"/><span>dteangaidh, pósadh siad na mná tá i n-ann teanga na</span>
<lb n="154"/><span>hÉireann a labhairt agus abhras na hÉireann a shníomh, agus ar</span>
<lb n="155"/><span>a mbás ná pósadh siad aon bhéarlóir mná. Pósfaidh</span>
<lb n="156"/><span>na seóiníní na hóinseacha Béarla, leithidí inghine Thomáis</span>
<lb n="157"/><span>Chitín agus annsin cuirfidh sinn an ruaig orthu as Éirinn le</span>
<lb n="158"/><span>sgannal is náire, agus ná pósadh aon sagart Gaedhealach</span>
<lb n="159"/><span>na seóiníní i nÉirinn. Téidheadh siad go Sasanaibh agus</span>
<lb n="160"/><span>comhnuigheadh siad annsin, i measg a mac-samhla féin,</span>
<lb n="161"/><span>agus annsin béidh ar dtír faoi bhláth agus slacht againn mar</span>
<lb n="162"/><span>bhí sí cheana i ngrádh Dé agus i ngrádh na gcomhursan.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>Méarthóg Ghuill</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>Míniughadh - leámainn, a slut; Béarlóir, one who</span>
<lb n="167"/><span>speaks English; Tríona, a woman's name; altughadh,</span>
<lb n="168"/><span>offering of thanks or prayer; annró, misfortune;</span>
<lb n="169"/><span>god chuige = cad chuige, why? Tomás Chitín, Thomas</span>
<lb n="170"/><span>son of little Kitty; Cliobóg, an untidy girl; mhuithigh</span>
<lb n="171"/><span>= d'airigh, heard; bliadhain don taca so, a year ago.</span>
<lb n="172"/><span>léir = tar éis, after; tuatóg, an awkward woman;</span>
<lb n="173"/><span>bhaineanns = bhaineas, and so with all verbs in relative</span>
<lb n="174"/><span>present; olla, olna, genitive of olann, wool; tobán,</span>
<lb n="175"/><span>tub; labhruigheanns = labhras; ais-fhreagra, a "back-</span>
<lb n="176"/><span>answer."; míthéad, impudent language; gall-éigheamh,</span>
<lb n="177"/><span>mimicking a question through insolence; oideas, edu-</span>
<lb n="178"/><span>cation; sudóg, a dowdy woman; mur = muna, unless,</span>
<lb n="179"/><span>if not; annróiteach, wretched; más, thigh; seibh-</span>
<lb n="180"/><span>tiughadh, employing "shifts" working without method.</span>
<lb n="181"/><span>Ba bhuidhe bocht léi, she was heartily glad or thankful.</span>
<lb n="182"/><span>leite sgodalach, half-thickened porridge; orthu =</span>
<lb n="183"/><span>orra; macsamhla, copy, facsimile, very image; bláth,</span>
<lb n="184"/><span>bloom, prosperity; slacht, good appearance; díogha,</span>
<lb n="185"/><span>the worst of anything, opposed to rogha, the best; cadás,</span>
<lb n="186"/><span>cotton; barrach, tow, coarse flax; faill, opportunity;</span>
<lb n="187"/><span>ciomachaidhe, secondhand clothes, shoddy; craistín,</span>
<lb n="188"/><span>a big, self-important man; gróintín, same meaning;</span>
<lb n="189"/><span>tursach, tuirseach, tired; léir for réir, do réir, ac-</span>
<lb n="190"/><span>cording; breidín, homespun frieze; teolmhar, warm,</span>
<lb n="191"/><span>snug; abhras, home-made cloth of all kinds, or its</span>
<lb n="192"/><span>material; ploibiste, a fool; leannán, sweetheart,</span>
<lb n="193"/><span>metaphorically an idler, a plaything; áilleacánacht,</span>
<lb n="194"/><span>idling about, "fiddling"; ó mhaidin go faoi (or go</span>
<lb n="195"/><span>faoithean), from morning till sunset; abhlóir, a clown;</span>
<lb n="196"/><span>arann, feeling; comhall, fulfil; srón-mhúchta, ex-</span>
<lb n="197"/><span>tinguished in the nose; go gcuirfeadh na mná riagh-</span>
<lb n="198"/><span>alta íognadh beag ar a gcnáimh; that the nuns would</span>
<lb n="199"/><span>exert themselves; faoi n-a spraic, under their con-</span>
<lb n="200"/><span>trol; snagaire, a tattler, a useless fellow; i gceann,</span>
<lb n="201"/><span>along with; locáiste, want, destitution; péacóg,</span>
<lb n="202"/><span>peacock; dalladh mullóg, obscurity of sight, error;</span>
<lb n="203"/><span>bhain do sheal an tighe, pertained to the use of the</span>
<lb n="204"/><span>house; modh, honour.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Leámainn Béarlóra

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Leámainn Béarlóra

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
