Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Óráid Phádraic Uí Bhirn os comhair na feise bhí ins na Frasa i dTír Chonaill</title><author><name type="main">Pádraic Ó Birn</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">CS1900_01_13_690</note>
                         <note type="L">690</note>
                         <note type="B">1900</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>CS1900_01_13_690</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Pádraic Ó Birn</author><title>Óráid Phádraic Uí Bhirn os comhair na feise bhí ins na Frasa i dTír Chonaill</title></analytic><monogr>
					<title level="j">An Claidheamh Soluis</title><imprint><publisher>An Claidheamh Soluis</publisher><date>1900</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Óráid Phádraic Uí Bhirn</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Os comhair na feise bhí ins na Frasa i dTír Chonaill</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Tá sean-rádh inar measg adeir gur "fear gan teanga</span>
<lb n="6"/><span>fear gan tír;" ag cur i gcuimhne dhúinn gur ionann</span>
<lb n="7"/><span>cúis teanga agus cúis tíre; nach féidir iad do sgara-</span>
<lb n="8"/><span>mhuint ó chéile, agus gurab í an teanga bun agus ceann, tús</span>
<lb n="9"/><span>agus deireadh, brígh agus neart gach náisiúnachta. Má tá</span>
<lb n="10"/><span>duine ar bith annso anocht a shaoileas nach bhfuil an</span>
<lb n="11"/><span>sean-rádh so fíor, gheabhaidh sé dearbhadh a fhírinne i</span>
<lb n="12"/><span>stáir tíre no dó 'san domhan, agus b'fhéidir go bhfuigheadh</span>
<lb n="13"/><span>sé a fhírinne i sgeul dubh doilghiosach brónach ar dtíre</span>
<lb n="14"/><span>bocht féin.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Glacamaois an Ghreug mar shómpla. So tír bheag</span>
<lb n="17"/><span>a chaill a saoirse, agus a luigh faoi smachd agus faoi dhaoirse</span>
<lb n="18"/><span>an tíoránaigh ar feadh dhá mhíle bliadhain. B'fhada an</span>
<lb n="19"/><span>t-am é sin do dhaoinibh ar bith a bheith i sglábhuidheachd,</span>
<lb n="20"/><span>adeir sibh. Acht an raibh na Gréaguigh 'ná sclábhuidheachdibh</span>
<lb n="21"/><span>dearbhtha ar feadh an ama so? Bhí agus ní raibh. Go</span>
<lb n="22"/><span>cinnte bhí siad faoi riaghail agus faoi réim a námhad rith</span>
<lb n="23"/><span>an ama - bhí a gcoirp i sclábhuidheachd, acht bhí inntinne</span>
<lb n="24"/><span>agus spiorad na nGreugach glan saor agus gan truailleadh;</span>
<lb n="25"/><span>chomh saor agus chomh neamh-thruaillighthe leis an ghaoith a bhí</span>
<lb n="26"/><span>ag séideadh ar na sléibhtíbh thart timchioll Maraton ar</span>
<lb n="27"/><span>feadh na gceudtadh mbliadhan inár mhair na daoine sin</span>
<lb n="28"/><span>i mbrón agus i mbochtanas. Chaill siad a maoin, chaill</span>
<lb n="29"/><span>siad a dtalamh, chaill siad a saoirse ar feadh tamaill,</span>
<lb n="30"/><span>agus ar feadh tamaill mhóir fhada; acht bhí aon nídh amháin</span>
<lb n="31"/><span>nár chaill siad; aon nídh amháin nár bh'fhéidir a bhuaint</span>
<lb n="32"/><span>uatha, agus budh h-é an nídh sin, a dteanga dhúthchais féin.</span>
<lb n="33"/><span>Ina mbuaidhreadh agus ina mbrón; in ndonas agus ina</span>
<lb n="34"/><span>ndaoirse, ghreamuigh siad d'á dteanga. Ó ghlún go</span>
<lb n="35"/><span>glún coimhéadaidh an Ghréigís bhinn; chleachd na daoine</span>
<lb n="36"/><span>go léir í; budh h-í an Ghréigís an chéad teanga do</span>
<lb n="37"/><span>labhair an páisde, agus budh h-í an teanga ina dtug an</span>
<lb n="38"/><span>seanduine a bheannacht déidheannach d'á chloinn agus é ar</span>
<lb n="39"/><span>leabaidh a bháis. Seadh, mhair an Ghréigis, agus léithi mhair</span>
<lb n="40"/><span>sean-chuimhne a saoirse agus a mórdhachda ins na haoisibh</span>
<lb n="41"/><span>a chuaidh tharsda, agus mhair dóchas ina gcroidhthibh go</span>
<lb n="42"/><span>mbéidheadh sé ina gcumas lá éigin an saoirse agus an</span>
<lb n="43"/><span>mhórdhachad sin do thabhairt d'á dtír ar ais arís. I</span>
<lb n="44"/><span>bhfocal, chomh fhad agus mhair a dteanga féin ina mbeulaibh,</span>
<lb n="45"/><span>chomh fad agus chongbhuigh siad nósa agus beusa a námhad as a</span>
<lb n="46"/><span>mbeatha laetheamhail, bhí banna daingean eatorra, bhí'n</span>
<lb n="47"/><span>spiorad ceart beó ina gcroidhthibh, agus fá dheireadh tháinic</span>
<lb n="48"/><span>a n-ócáid. Trí fichid bliadhain ó shoin chaith sia dualach</span>
<lb n="49"/><span>trom na daoirse uatha, agus d'éirigh siad suas buaidheach</span>
<lb n="50"/><span>agus saor as leathtrom agus as sclábhuidheachd mhillteanaigh</span>
<lb n="51"/><span>na míle bliadhain. Sin sompla a tharla tamaill ó shoin,</span>
<lb n="52"/><span>acht tá sómpla eile inár súilibh anois.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Mar atá fhios agaibh uile, agus mar atá fhios ag an</span>
<lb n="55"/><span>domhan mór, tá cogadh trom ag dul ar aghaidh andiu</span>
<lb n="56"/><span>sé míle mhíle ó'n áit so. Ní'l mé ag glacadh páirt le</span>
<lb n="57"/><span>h-aon taobh amháin nó le h-aon taoibh eile san gcogadh</span>
<lb n="58"/><span>so, de bhrígh nach bhfuil a leithid ceaduighthe i gcruin-</span>
<lb n="59"/><span>niughadh mar é so atá againn anocht, acht siubhalfaidh</span>
<lb n="60"/><span>mé ar imeall na trioblóide de bhrígh go mbaineann</span>
<lb n="61"/><span>sé go dlúth le cúis na teanga. Ní deurfaidh mé</span>
<lb n="62"/><span>níos mó 'ná go bhfuil bacla bheag feilmeoir amuigh i</span>
<lb n="63"/><span>dtír chóigcríghe ag tabhairt a sáith troide do náisiún</span>
<lb n="64"/><span>mór láidir cumhachdach agus saidhbhir. B'fhéidir go bhfuil</span>
<lb n="65"/><span>an tír bheag 'san gceart agus b'fhéidir nach bhfuil, acht is</span>
<lb n="66"/><span>cuma fá sin, óir ní'l buaint againn leis. So í an cheist</span>
<lb n="67"/><span>atá againn d'fhuasgailt i dtaoibh an chogaidh sin; cad</span>
<lb n="68"/><span>é an banna atá ag tarraing na ndaoineadh 'san tír</span>
<lb n="69"/><span>bhig úd le chéile agus atá d'a gcongbháil le chéile mar aon</span>
<lb n="70"/><span>fhear i n-aghaidh neirt agus cumhachta naisiúin chomh mór agus</span>
<lb n="71"/><span>atá ar dhruim na cruinne andiú. Cluinimid go bhfuil</span>
<lb n="72"/><span>na feilmeoiridhe so, - an t-óg agus an sean, an fear agus an</span>
<lb n="73"/><span>bhean, an t-athair agus a mhac, - ag troid ar son a dtíre</span>
<lb n="74"/><span>mar nár throid aon chineadh eile inár gcuimhne. Tá</span>
<lb n="75"/><span>banna iongantach láidir éigin eatorra go cinnte, agus</span>
<lb n="76"/><span>is é an banna sin, a dteanga dhúthchais choithchionn. Bhí</span>
<lb n="77"/><span>difre idir an dá thír so go díreach mar bhídheas idir</span>
<lb n="78"/><span>comhársanaibh go minic, agus is cosamhail go raibh na difre</span>
<lb n="79"/><span>go léir ar bhealach a bheith socruighthe acht aon difir</span>
<lb n="80"/><span>amháin. Dubhairt an cumhachd mór leis an gcumhachd</span>
<lb n="81"/><span>bheag, deun súd agus deun so, agus dubhairt an cúmhacht beag,</span>
<lb n="82"/><span>"tá mé sásta." Fá dheireadh ars' an cúmhacht mór:</span></p>
</div>
<pb n="691"/>
<div><lb n="83"/><p><span>"Caithfidh tú mo theanga-sa d'admhail agus do chleachdadh</span>
<lb n="84"/><span>i n-áit do theanga féin, nó caithfidh tú, d'á laighead,</span>
<lb n="85"/><span>áit a thabhairt dí taobh ar taoibh le do theanga féin."</span>
<lb n="86"/><span>Annsin d'éirigh fearg an chumachda bhig, agus dubhairt:</span>
<lb n="87"/><span>"ní bheidh a leithid de chúis in mo thír-se; ní bheidh</span>
<lb n="88"/><span>aon teanga d'a cleachdadh againn acht an teanga atá</span>
<lb n="89"/><span>againn anois. Is í do labhair ar n-aithreacha romhainn,</span>
<lb n="90"/><span>agus tá sí maith go leór ag a gcloinn. Mar sin de</span>
<lb n="91"/><span>má's mian leat do Bheurla do bhunáiteadh inár measg,</span>
<lb n="92"/><span>dar m'fhocal caithfidh tú troid, agus troid mhaith mhór</span>
<lb n="93"/><span>do dheunadh ar a shon." Sin é an fáth go bhfuil na</span>
<lb n="94"/><span>gunnaidhe beaga agus na gunnaidhe móra ag pléasgadh,</span>
<lb n="95"/><span>agus no bhfuil fir mhaithe cródha ag tuitim ar gach taoibh</span>
<lb n="96"/><span>go díreach mar thuiteas gasracha coirce roimhe corrán</span>
<lb n="97"/><span>no speil 'san bhfoghmhar. Bhí fhios ag an bhfear beag</span>
<lb n="98"/><span>chomh luath geur agus thiocfadh teanga úr 'ga cleachdadh</span>
<lb n="99"/><span>le n-a mhuinntir go dtiocfadh nósa agus beusa a</span>
<lb n="100"/><span>námhad léithi, agus faoi thamall go mbrisfidhe an sean-</span>
<lb n="101"/><span>bhanna láidir a mhair eatorra agus go raibh deireadh go</span>
<lb n="102"/><span>deó le n-a chúmhacht féin agus le cúmhacht a mhuinntire.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>An bhfeiceann sibh léigheann ar bith i gcás an dá thír</span>
<lb n="105"/><span>sin, nó an gcaithfidh mé sómpla eile a thabhairt daoibh.</span>
<lb n="106"/><span>Go míofhortúnach ní'l agam le dhul taobh amuigh d'ár</span>
<lb n="107"/><span>dtír féin le taisbeáint daoibh anuair a bristear banna</span>
<lb n="108"/><span>na teanga go mbristear spiorad agus aondachd na</span>
<lb n="109"/><span>ndaoineadh leis, agus go bhfághann mórán de na</span>
<lb n="110"/><span>súbháilcibh a bhuain le beatha na ndaoineadh bás. An</span>
<lb n="111"/><span>bhfuil fear nó bean 'san teach so anocht nach n-admhóchaidh</span>
<lb n="112"/><span>go raibh spiorad na nÉireannach níos fearamhla agus</span>
<lb n="113"/><span>níos treuna anuair do chleachd siad a nGaedhilg, agus</span>
<lb n="114"/><span>anuair nár chleachd siad acht a nGaedhilg amháin, 'ná</span>
<lb n="115"/><span>atá a spioradh anois. An bhfuil fear no bean i láthair</span>
<lb n="116"/><span>annso nach n-admhóchaidh go raibh daoine na hÉireann níos</span>
<lb n="117"/><span>subháilcighe agus níos diadhantaighe 'san tsean-aimsir</span>
<lb n="118"/><span>ioná táid 'san naomhadh aois deug so? Ins an tsean-</span>
<lb n="119"/><span>aimsir ar aon chaoi ní raibh eagla nó náire orra admháil</span>
<lb n="120"/><span>gur Éireannaigh do bhí ionnta; acht mo mhíle brón!</span>
<lb n="121"/><span>ní'l an sgeul sin fíor i dtaoibh móráin aca anois, gidh</span>
<lb n="122"/><span>gur mórtusach atáid i dtaoibh a bhfoghlumtha. Seadh,</span>
<lb n="123"/><span>d'fhoghluim cuid aca droch-Bheurla - Beurla chomh h-olc</span>
<lb n="124"/><span>sin a's go bhfuilid anois gan teanga thuigsionaigh ar</span>
<lb n="125"/><span>bith - agus i n-aoinfheacht leis an droch-Bheurla, d'fhógh-</span>
<lb n="126"/><span>luim siad mórán neitheadh nach raibh maith no súbhailceach.</span>
<lb n="127"/><span>Chaill, nó thréig, mórán aca Gaedhilg a n-aithreach, agus</span>
<lb n="128"/><span>le cailleadh na Gaedhilge chaill siad na sean-nósa a bhí</span>
<lb n="129"/><span>subháilceacha agus maith. Tá'n Ghaedhilg ag eugadh lá</span>
<lb n="130"/><span>le lá, agus lá le lá tá'n banna coitchionn agus an</span>
<lb n="131"/><span>muinnteardhas cinéalta agus an aondachd láidir a</span>
<lb n="132"/><span>mhair i measg na ndaoineadh i n-aimsir ar sinnsir ag</span>
<lb n="133"/><span>lagudhadh, muna bhfuil siad briste go h-iomlán.</span>
<lb n="134"/><span>Támuid ag cathadh na Gaedhilge uainn andiú, agus</span>
<lb n="135"/><span>támuid ag cathadh ar siúbhal léithi bídh ár n-anam agus</span>
<lb n="136"/><span>ár naisiúnachta. Caidé tá againn ina h-áit? An</span>
<lb n="137"/><span>Beurla agus gach nidh eile a leanas é, agus tá fios ag</span>
<lb n="138"/><span>Dia agus agaibh-se go bhfuil mór-chuid de na neithibh sin</span>
<lb n="139"/><span>nách bhfuil ró-fhalláin no ró-oireamhnach d'inntinn no do</span>
<lb n="140"/><span>chorp Éireannaigh. Tá'n Beurla againn agus is dócha</span>
<lb n="141"/><span>go mairfidh sé inar mbeulaibh go ceann tamaill fada</span>
<lb n="142"/><span>le teacht, acht an é an Beurla teanga na tíre so go</span>
<lb n="143"/><span>ceart? Feuchaidh thart in bhur dtimchioll agus freagraidh</span>
<lb n="144"/><span>an cheist sin. Ní h-é. 'Sí an Ghaedhilg a cumadh dhúinn</span>
<lb n="145"/><span>le láimh Dé, agus ní chóir dúinn a thabhairt suas go</span>
<lb n="146"/><span>brath na bréithe. Choimeád ár sean-sinnsear í; throid</span>
<lb n="147"/><span>siad ar a son le h-í do bheith 'na teanga ag a gcloinn</span>
<lb n="148"/><span>ar feadh na síorruidheachta. D'fhág siad againn í mar</span>
<lb n="149"/><span>oighreachhd, agus tá sinne gá díol go náireach gan proinn</span>
<lb n="150"/><span>maith bracháin féin d'fhághail uirri.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>(Tuilleadh)</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Óráid Phádraic Uí Bhirn os comhair na feise bhí ins na Frasa i dTír Chonaill

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Óráid Phádraic Uí Bhirn os comhair na feise bhí ins na Frasa i dTír Chonaill

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
