Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">An Mac Mallachtain.</title><author><persName>Ó Domhnalláin, Pádhraic</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11638</note>
		 <note type="L">552</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Mí na Nodlag, 1908</date><idno>IG18-11638</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Domhnalláin, Pádhraic</author><title>An Mac Mallachtain.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">An Mac Mallachtain.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Mí na Nodlag, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>An Mac Mallachtain.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>PÁDHRAIC Ó DOMHNALLÁIN do scríobh.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Aimsear na Nodlag seadh bhí ann.  Bhí sgata de na comhur-</span>
<lb n="7"/><span>sannaibh bailighthe i dteannta a chéile fá dhíon tíghe Bhríghid Ní </span>
<lb n="8"/><span>Fhathaig - "Bhríghid Mháirtín", mar ghlaoidhidís uirthi.  B'iomdha </span>
<lb n="9"/><span>sin sgéal agus sguan bhíodh le cloisteál ann.  Bí ag cainnt ar </span>
<lb n="10"/><span>dheagh-chainnt, acht is ann a bhíodh sí.  B'iomdha bail bharamhail </span>
<lb n="11"/><span>cuirtí ar mhuinntir na háite ar an teallach céadna. </span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>"Ó! an bitheamhnach bradach," arsa Partholán Breathnach, </span>
<lb n="14"/><span>"céard eile bheiththeá ag súil leis?  Táim-se ag dul amudha go </span>
<lb n="15"/><span>mór, nó sé an rópa bhéas aige fá'n a mhuineál sul aireóchas sé é </span>
<lb n="16"/><span>féin." </span></p>
<lb n="17"/>
<lb n="18"/><p><span>"Tuilleadh tubaiste chuig an mac céadna gach lá éireóchas </span>
<lb n="19"/><span>air!  Sin í mo phaidir-sa dhó ó mo chroidhe amach," arsa Seaghán </span>
<lb n="20"/><span>Ó Máille. </span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>"Ní bhéidh ifreann líonta go deó go bhfeichtear taobh istigh de </span>
<lb n="23"/><span>na geataibh an buachaill céadna," ars' an "Yank".  "Agus </span>
<lb n="24"/><span>rachaidh sé rithte leis an diabhal é féin má bhíonn sé i n-ann smacht </span>
<lb n="25"/><span>a chongbháil air.  Go bhfóiridh Dia anuas ar a mháthair bhoicht.  Is </span>
<lb n="26"/><span>mór an díol truaighe í, go bhfuil uirthi cur suas le n-a leithéide </span>
<lb n="27"/><span>de rifíneach - is mór sin!" </span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>"Muise! nár leige Dia go dtiocfadh sé sa lá go rachadh an </span>
<lb n="30"/><span>buachaill bocht ann," arsa Bríghid, agus í ag gabháil leithsgéil an </span>
<lb n="31"/><span>ghasúir.  "Céard tá sé ag déanamh as bealach acht an oiread le </span>
<lb n="32"/><span>stóicín ar bith eile sa mbaile.  Tá sé breágh cróidheamhail agus </span>
<lb n="33"/><span>beagáinín dithchéillidhe, b'fhéidir; acht tiocfaidh ciall chuige go </span>
<lb n="34"/><span>fóill, feicfidh sibh féin." </span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>"Acht féach, a Bhríghid," arsa Pádhraic Ó Dorchaigh, "a dtug </span>
<lb n="37"/><span>tusa riamh fá deara" -</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>"Seadh! ní bhéadh an sgéal ceart go mbuailfeá-sa do ladar </span>
<lb n="40"/><span>isteach sa gcomhrádh.  'Mór an t-iongnadh nach mbéadh múnadh </span>
<lb n="41"/><span>eicínt ar dhaoinibh, agus tuisgint ionnta thar a bheith i gcomhnuidhe </span>
<lb n="42"/><span><pb n="553"/> </span>
<lb n="43"/><span>'gcomhnuidhe ag cur rudaí i leith daoine nach dtag leobhtha a </span>
<lb n="44"/><span>chruthughadh?  Is olc an béas a bheith ag cúlchainnt ar dhaoinibh </span>
<lb n="45"/><span>agus ag rádh seo agus siúd fútha.  Má bhíonn sé chomh maith is </span>
<lb n="46"/><span>tá cuide de na daoinibh atá ag cur síos air, ní mórán gaisge </span>
<lb n="47"/><span>dhó é!  Tá daoine sa saoghal anois agus níl uatha acht a bheith ag </span>
<lb n="48"/><span>clamhsán faoi seo agus faoi siúd ó mhaidin go faoidhchinn.  Dhá </span>
<lb n="49"/><span>mbeidís breágh croidheamhail greannmhar subháilceach b'amhlaidh </span>
<lb n="50"/><span>b'fhearr dhóibh féin agus don tír é," arsa Bríghid. </span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>"Greann agus spóirt go deimhin!  Tá greann agus greann </span>
<lb n="53"/><span>ann, agus duine ar bith a chéapas sic nach maith liom-sa croidheamh-</span>
<lb n="54"/><span>lacht na hóige is mór an dul amudha atá air," arsa Pádhraic </span>
<lb n="55"/><span>(agus fonn air a chuid féin den chainnt a bheith aige).  "Acht </span>
<lb n="56"/><span>nuair nach mbíonn acht cúpla ubh le tabhairt isteach agad ar maidin </span>
<lb n="57"/><span>agus chomh maith le sgór ceart agat, agus nuair sguabtar an </span>
<lb n="58"/><span>coileach breágh Márta tá agat uait; agus nuair" -</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>"Ní hiongnadh go mbéadh aimhreas ag duine ar dhaoinibh </span>
<lb n="61"/><span>áithridhe," arsa Partholán Breathnach. </span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>"Ní headh, ná chor ar bith," arsa Máirtín Mac Gabhann, "agus </span>
<lb n="64"/><span>céard fá na daoinibh ar goideadh a mbuidéal poitín uatha bhí i </span>
<lb n="65"/><span>bhfolach sa gcruaich mhónadh aca.  Is furusta go leor do bhoicínibh </span>
<lb n="66"/><span>áithride a bheith ag caitheamh tobac agus saoghal duine uasail </span>
<lb n="67"/><span>aca.  Mo chonsias! dhá n-oibreóchaidís chomh cruaidh is oibrigheas </span>
<lb n="68"/><span>cuide de na daoine go siúbhalóichidís níos réichte agus gur fíor-</span>
<lb n="69"/><span>bheagán bhéadh aca, b'fhéidir, le cur sa bpíopa t'réis a dtrioblóid </span>
<lb n="70"/><span>agus a gcuid anróigh." </span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>"Mh'anam péin fhéin gur fíor duit," arsa Pádhraic.  "Tá a </span>
<lb n="73"/><span>fhios againn go maith cé hiad féin, is cuma cé thóigfeas a bpáirt. </span>
<lb n="74"/><span>Ró-fhada tá an sgéal ag dul," ar seisean. </span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>"Ró-fhada, go cinnte," arsa Máirtín, "acht, mo chraiceann-</span>
<lb n="77"/><span>sa ó'n d-l! ní rachaidh sé mórán níos fuide nó caillfidh mise </span>
<lb n="78"/><span>leagan leis." </span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>"Óra! a Thighearna an domhain! a gcualaidh duine na </span>
<lb n="81"/><span>deóraidhe a leithéide de chainnt riamh, nó céard atá ag tidheacht </span>
<lb n="82"/><span>orraibh.  Níl ag ceachtar agaibh acht baramhail - buille fá </span>
<lb n="83"/><span>thuairim - agus ní ceart ná cóir dhíbh a bheith ag cainnt mar sin. </span>
<lb n="84"/><span>Tá Dia ag éisteacht libh!  Bíodh a fhios agaibh gur bh'iomdha sin </span>
<lb n="85"/><span>duine crochadh 'san éagcóir agus ní mise an chéad duine ar </span>
<lb n="86"/><span>mhaith liom é a rádh gur gaduidhe é "An Mac Mallachtain," agus </span></p>
</div>
<pb n="554"/>
<div><lb n="87"/><p><span>má thógann sibh mo chomhairle dúnfaidh sibh bhur mbéal feasta. </span>
<lb n="88"/><span>Níl a fhios ag daoine cá mbeadh "poll ar an teach", agus ní hé </span>
<lb n="89"/><span>an déagh fhocal cloistear i gcomhnuidhe," arsa Bríghid. </span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>"Muise, go dtugaidh Dia ciall dhuit annsin, a Bhríghid, cé'n </span>
<lb n="92"/><span>maith dhuit a bheith ag cainnt mar sin.  Nach bhfaca Máirtín Ruadh </span>
<lb n="93"/><span>é Dia Sathairn seo chuaidh thorainn ag teacht amach as an roilig, i </span>
<lb n="94"/><span>Sean-Teach a' Phobail.  Bhí cárr na n-uibheacha ag dul thart agus </span>
<lb n="95"/><span>ghlaoidh sé ar fhear an cháirr.  Bhí sé annsin ag comhaireamh is ag </span>
<lb n="96"/><span>comhaireamh, is ag baint as an gciseán bhí aige go rabh cúig sgór </span>
<lb n="97"/><span>comhairighthe aige má bhí ceann," arsa Máirtín. </span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>"Ha! ha!" arsa Partholán.  "Tá uibheacha ocht bpighinn </span>
<lb n="100"/><span>déag an sgór fá láthair.  Sin -" </span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>"Nach maith atá fhios agat?" arsa Bríghid.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>"Máire Neillí, chualaidh mé dhá rád, tigh Bheairtlí Uí Neachtain </span>
<lb n="105"/><span>aréir agus mé i gcoinne gráinne tobac ann.  Fuair sé a sheacht </span>
<lb n="106"/><span>is sé pighinne as an gcruinniughadh sin ar chaoi ar bith.  Leabhar-</span>
<lb n="107"/><span>sa féin, ní iongnadh ar bith go dtag le daoinibh neart tobac a </span>
<lb n="108"/><span>bheith aca agus saoghal ar a gcomhairle féin; ag iasgaireacht </span>
<lb n="109"/><span>agus ag bualadh liathróide láimhe agus gach cleas eile ar mhian </span>
<lb n="110"/><span>leobhtha." </span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>"Is beag a bhéadh le déanamh agam, muis'," arsa Brighid, "an </span>
<lb n="113"/><span>lá chreidfinn céard déarfadh Máirtín Ruadh, an spiadóir salach, </span>
<lb n="114"/><span>an té a mhionnuigh ar Sheaghán Mhór agus ar Mhicheál Thaidhg an </span>
<lb n="115"/><span>tráth seo anuraidh, nuair mharbhuighdear cúpla bradán beag dhóibh </span>
<lb n="116"/><span>féin le haghaidh na haimsire beannuighthe bhí ann.  Mara bhfuil </span>
<lb n="117"/><span>d'fhiadhnaise agat acht Máirtín Ruadh, tá sé chomh maith dhuit do </span>
<lb n="118"/><span>bhéal a dhúnadh agus gan níos mó a bheith agat le rádh faoi - tá </span>
<lb n="119"/><span>sin," ar sise go teann banamhail. </span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>"Go deimhin is go dearbhtha, ní meas thar bhárr mar sin atá </span>
<lb n="122"/><span>agam-sa ar Mháirtín Ruadh, nó ar a chineál chabach," arsa </span>
<lb n="123"/><span>Máirtín; "acht dheamhan blas níos measa é 'ná "An Mac Mall-</span>
<lb n="124"/><span>achtain," creid mise ann." </span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>"Tá an ceart agat.  Cé'n chaoi sa tubaiste a dtag leis a </span>
<lb n="127"/><span>bheith ag spaisdeoireacht thart ó Luain go chéile agus a dhá láimh </span>
<lb n="128"/><span>chomh fada le chéile aige?  Tá a phíopa i n-órdughadh i gcomhnuidhe </span>
<lb n="129"/><span>aige, pé ar bith cé'r b'as a dtagann an tobac, agus, maidir le </span>
<lb n="130"/><span>teinidh, is aige a bhíos an teine, a dhuine!  Cé chonnaic é ag </span>
<lb n="131"/><span>baint lá mónadh dhó féin riamh?" arsa Seaghán Ó Máille, agus </span>
<lb n="132"/><span>é ag smaoineadh ar cé'n bhail cuireadh ar an mbuidéal poitín. </span>
<lb n="133"/></p>
</div>
<pb n="555"/>
<div><lb n="134"/><p><span>"Sin í an chainnt a bhfuil an croiceann uirthi," arsa Par-</span>
<lb n="135"/><span>tholán, ag caitheamh leathshúil ar Bhrighid.  "Ar ndóigh, mar deir-</span>
<lb n="136"/><span>eas Seaghán, bíonn teine aige an lá is teocha sa mbliadhain agus </span>
<lb n="137"/><span>d'fhéadfá mart a róstadh uirthi - d'fhéadfá sin." </span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>"Ní buille fá thuairim é sin ar chaoi ar bith," ars' Máirtín. </span>
<lb n="140"/><span>"Sin lom-chlár na fírinne, dá ríribh píre," ar seisean. </span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>"B'fhéidir gur b'eadh agus b'fhéidir nach headh," arsa Brighid. </span>
<lb n="143"/><span>Ní rabh a fhios aice céard a b'fhearr di a rádh.  Bhí na fir ag cur </span>
<lb n="144"/><span>go cruaidh uirthi, acht ina dhiaidh sin is uilig ní fhéadfadh sí </span>
<lb n="145"/><span>d'fhagháil ó'n-a croidhe a rádh gur gaduidhe ná rógaire bhí sa "mac </span>
<lb n="146"/><span>mallachtain".  "Má bhí sé aerach agus ar nós cuma liom fá go </span>
<lb n="147"/><span>leor rudaí féin níor bh'shin é an fáth go mba cheart go gceapfadh </span>
<lb n="148"/><span>daoine gur ab é ghníodh gach éan nídh as bealach gníthí sa </span>
<lb n="149"/><span>gceanntar. </span></p>
<lb n="150"/>
<lb n="151"/><p><span>"Dheamhan a stadfaidh sé go bráthach," ars' an Yank, "go </span>
<lb n="152"/><span>gcuirir críoch leis ar an gcroich.  Chonnaiceas go leór mar é san </span>
<lb n="153"/><span>Oileán Úr agus ba shin é an bás fuaireadar.  "Ní deagh-bhás a </span>
<lb n="154"/><span>gheibheas an mac céadna, creid mise ann," ar seisean. </span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>"Seadh! céard eile bheiththeá ag súil leis," ar sa Máirtín, </span>
<lb n="157"/><span>"an rud oiltear go holc imthigheann sé go holc."  Ní deagh-bhás </span>
<lb n="158"/><span>a thuilleas sé agus ní deagh-bhás a gheibheas sé.  Ar ndóigh mar </span>
<lb n="159"/><span>dubhairt an tAthair Réamonn ó'n altóir an Domhnach seo ghabh </span>
<lb n="160"/><span>thorainn: "an rud gheibhtear go holc imthigheann sé go holc." </span>
<lb n="161"/><span>Leaghann sé mar leaghadh an leac-oidhre le teas na gréine.  Ní </span>
<lb n="162"/><span>fhéadfadh an t-ádh ná an rath a bheith air, ní fhéadfadh sin." </span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>"Go maithidh Dia dhuit é, a Mháirtín," arsa Brighid, "agus go </span>
<lb n="165"/><span>maithidh sé ar bpeacaigh dhúinn go léir an oidhche bheannuighthe seo. </span>
<lb n="166"/><span>Is sibh atá ag leagan go cruaidh ar an dílleacht bhocht agus ó </span>
<lb n="167"/><span>thárla gur bhain sibh asam é, níl sé blas níos measa ná sibh féin. </span>
<lb n="168"/><span>Cé goid an ghé bhreágh ramhar bhí ag mo mháthair an Fhéil Mhartain, </span>
<lb n="169"/><span>úd fadó, a Mháirtín?  A gcuimhnigheann tú ar an oidhche sin, a </span>
<lb n="170"/><span>Mháirtín?  Agus ó's ag cainnt ar uibheachaibh é, b'fhéidir go </span>
<lb n="171"/><span>gcuimhnigheann an Yank annsin ar an oidhche goideadh an cléibhín </span>
<lb n="172"/><span>uibheacha ó Nel Ghort an Chárnáin agus b'fhéidir go gcuimhnigheann </span>
<lb n="173"/><span>sé cár bruitheadh agus cár itheadh iad freisin.  Maidir le </span>
<lb n="174"/><span>Pádhraic Ó Dorchaigh annsin, ar ndóigh rinne sé an oiread </span>
<lb n="175"/><span>diabhailidheachta le linn a óige is nach bhfuil cur síos air. </span>
<lb n="176"/><span>B'fhéidir nár chuala sibh faoi'n lá casadh an sagart air, nuair </span>
<lb n="177"/><span><pb n="556"/> </span>
<lb n="178"/><span>thairg sé an buidéal poitín as a phóca dhó.  Ar innis tú riamh </span>
<lb n="179"/><span>céard dubhairt an sagart leat?  Á, bhí baoghal ort!  Mise 'mbann-</span>
<lb n="180"/><span>aidhe nár innis!   Agus de dheamhan blas níos fearr bhí tusa, </span>
<lb n="181"/><span>a Phartholáin.  Céard a rinne Seaghán Ó Catháin, agus an </span>
<lb n="182"/><span>Cléireach agus na buachaillí eile ort nuair chas tú orra as </span>
<lb n="183"/><span>baile?  Ba dheas an chaoi chuireadar ort.  Agus an tír ag </span>
<lb n="184"/><span>cainnt fút go ceann deich mbliadhna ina dhiaidh sin.  Níl focal </span>
<lb n="185"/><span>ar bith fá na rudaíbh sin!  Tuige a mbéadh?  Má thógann sibh mo </span>
<lb n="186"/><span>chomhairle-sa fágfaidh sibh "an mac mallachtain" mar tá sé.  Gheobh-</span>
<lb n="187"/><span>faidh sibh rud eicínt eile le déanamh thar a bheith ag cúl-chainnt is </span>
<lb n="188"/><span>ag cumadh na mbréag faoi.  Ná cloisim focal níos mó faoi </span>
<lb n="189"/><span>feasta," ar sise. </span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>Th'réis an mhéid sin cainnte a sgaoileadh uaithe, shuidh sí síos i </span>
<lb n="192"/><span>mbun a coda cárdála agus níor leig uirthi féin gur chualadh sí </span>
<lb n="193"/><span>focal de'n chómhrádh bhí idir na fearaibh reamhráidhte. </span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>(Ní chríoch).</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Mac Mallachtain.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Mac Mallachtain.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
