Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Seanchus Grinn na Tuaithe.  VII - Muiris Ó Murchadha agus an "SIGNUM."</title><author><persName>Ó Conchubhair, Mícheál</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11627</note>
		 <note type="L">517</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Samhain, 1908</date><idno>IG18-11627</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Conchubhair, Mícheál</author><title>Seanchus Grinn na Tuaithe.  VII - Muiris Ó Murchadha agus an "SIGNUM."</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Seanchus Grinn na Tuaithe.  VII - Muiris Ó Murchadha agus an "SIGNUM."</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Samhain, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Seanchus Grinn na Tuaithe.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>MÍCHEÁL Ó CONCHUBHAIR </span>
<lb n="3"/><span>do scríobh.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>VII. - MUIRIS Ó MURCHADHA AGUS AN "SIGNUM."</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Bhí Seán an Chipín ar na feirmeóiríbh ba thábhachtaighe i bpar-</span>
<lb n="8"/><span>óisde an Chlocháin.  Tuigeadh gach n-aon nách Seán an Chipín a </span>
<lb n="9"/><span>bhaist an sagart air, acht Seán Ó Murchadha; acht ní raibh áil-</span>
<lb n="10"/><span>theóiridhe na háite sásta gan a n-athbhaiste féin a dhéanamh air </span>
<lb n="11"/><span>agus ar gach fear agus buachaill ar fuid na paróisde.  Siúinéir </span>
<lb n="12"/><span>a b'eadh athair Sheáin, agus dá bhrígh sin do tugadh Seán an Chipín </span>
<lb n="13"/><span>mar leas-ainm ar an mac, cé nár chuaidh sé i n-aon chor leis an </span>
<lb n="14"/><span>gcéird.  Níor chuir sé riamh suas den ainm.  Bhí sé chomh maith </span>
<lb n="15"/><span>aige.  Dá gcuireadh ní fhágfadh sain go mbeadh sé scartha leis. </span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Acht ní hé sin mo scéal.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Oidhche áirithe i gcaitheamh an Abráin bhí Seán agus a bhean </span>
<lb n="20"/><span>ina suidhe cois na teineadh go seascair sóghach.  Bhí na leanbh-</span>
<lb n="21"/><span>aidhe ina gcodladh le tamall, agus gan éinne san gcistin acht an </span>
<lb n="22"/><span>bheirt chéadna.  An oidhche seo luaidhte, ámhthach, ní raibh aon obair </span>
<lb n="23"/><span>idir lámhaibh aca. </span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>"A Mháire," arsa Seán as a machtnamh amach dó, "ó's rud é </span>
<lb n="26"/><span>go bhfuil an aimsear bhreagh anois againn agus an samhradh </span>
<lb n="27"/><span>chughainn, ná beadh sé chomh maith Muiris a chur ar scoil?  Tá </span>
<lb n="28"/><span>a sheacht mbliadhna slánuighthe aige, agus ní ghortóghadh sé é siubhal </span>
<lb n="29"/><span>as so go scoil an Mháma." </span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Muiris an mac ba shine bhí aca.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>"Táim-se ar aon aigne leat san méid sin," arsa Máire. </span>
<lb n="34"/><span>"Go deimhin do raghadh suaimhneas ar mo chroidhe dá mbeadh </span>
<lb n="35"/><span>sé thoir nó thiar aca i n-áit go gcuirfidhe smacht air.  Ní théigh-</span>
<lb n="36"/><span>eann lagar ais, Dia dá bheannachadh, ó éirgheann sé ar maidin go </span>
<lb n="37"/><span>tuiteam oidhche acht ag déanamh cros.  An uair bhíonn gnóthaidhe </span>
<lb n="38"/><span>an tighe ag rith orm-sa is minic ná féadaim súil a bheith ina dhiaidh </span>
<lb n="39"/><span>agam, agus ar ball b'fhéidir gurab í Nóra Ní Mhathghamhna bhuail-</span>
<lb n="40"/><span>fidh chugham isteach dá ghearán gur mhairbh sé cearc uirthi.  Cá </span>
<lb n="41"/><span>bhfuaireas indé é, an dóigh leat?  Theastuigh uaim é chur siar go </span>
<lb n="42"/><span><pb n="518"/> </span>
<lb n="43"/><span>dtí an pháirc ag glaodhach chun bídh ar na fearaibh.  Chuadhas amach </span>
<lb n="44"/><span>féachaint an bhfeicfinn é.  Ní raibh sé amuigh ar an gclaidhe ná ar </span>
<lb n="45"/><span>an mbóthar.  Do stadas neómat.  Do chualadh an liughaireacht </span>
<lb n="46"/><span>thuas i nGarraidhe na gCupóg.  Cad a bheadh ann ná Muiris agus </span>
<lb n="47"/><span>gabhar an Cheannuidhe ar adhastar aige agus é ag marcaigheacht </span>
<lb n="48"/><span>air.  B'fholláin dó ná feacaidh an Ceannuidhe é: ní chloisfimís </span>
<lb n="49"/><span>deireadh uaidh go fóill." </span></p>
<lb n="50"/>
<lb n="51"/><p><span>"Tá a fhios agam," arsa Seán, "ná téigheann suidhe suaimhnis </span>
<lb n="52"/><span>air i rith an lae.  Cuirimís ar scoil é an tseachtmhain seo </span>
<lb n="53"/><span>chughainn, i n-ainm Dé.  Tiocfaidh ciall fós dó, agus ní fheadaraís </span>
<lb n="54"/><span>nách ádhbhar sagairt a bheadh ann.  Má ritheann linn d'fhéadfaimís </span>
<lb n="55"/><span>scoláireacht a dhóthain a thabhairt dó." </span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>"Seadh," arsa Máire, "agus an ar an scoil seo thíos nó ar </span>
<lb n="58"/><span>scoil an Mháma chuirfeam é?  Dá raghadh sé chum scoile na </span>
<lb n="59"/><span>Carraige Duibhe d'fhéadfadh sé bheith le cois Mháire Nic Sheoin </span>
<lb n="60"/><span>ag dul is ag teacht dó gach lá.  Má chuirtear ar an Mám é </span>
<lb n="61"/><span>ní bheidh acht buachaillidhe mar chuideachtain aige, agus tá eagla </span>
<lb n="62"/><span>orm go gcuirfidh siad fuath na scoile air." </span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>"Deirim-se," arsa Seán, "ná raghaidh aon chos leis ar dtaoibh </span>
<lb n="65"/><span>istigh de dhoras tighe scoile na Carraige Duibhe.  Tá brealláinín </span>
<lb n="66"/><span>de mháighistir ann a loitfeadh scoláiridhe an domhain.  Cloisim </span>
<lb n="67"/><span>nách mór go gcoisgeann sé aon leanbh ar Ghaedhilg a labhairt. </span>
<lb n="68"/><span>Tá a rian ortha.  Ní mór go n-airighthear focal Béarla uatha ag </span>
<lb n="69"/><span>baile ná ar sráid.  Ní mar sin do scoláiríbh an Mháma.  Ann-</span>
<lb n="70"/><span>soin atá an fear a chuireann smacht ortha.  Tá cloigeann capaill </span>
<lb n="71"/><span>i dtigh na scoile aige, agus aon leanbh go mbíonn sé de míádh </span>
<lb n="72"/><span>air focal Gaedhilge do labhairt, crochtar an cloigeann óna </span>
<lb n="73"/><span>mhuinéal ar feadh leath-uaire an chluig.  I n-a theannta so tá </span>
<lb n="74"/><span>"Signum" aige.  Mo thruagh-sa an garsún go siubhlann </span>
<lb n="75"/><span>an "Signum" air ó Luan go Satharn, ná ó Satharn go Luan arís. </span>
<lb n="76"/><span>Tá a chómhartha sain ar a scoláiríbh.  Cuirfeadh sé áthas is </span>
<lb n="77"/><span>aoibhneas ort na cairgeacha breághtha Béarla aca dá gcaitheamh </span>
<lb n="78"/><span>le chéile is iad ag teacht a-bhaile gach tráthnóna.  Do phriocas </span>
<lb n="79"/><span>féin suas abairt dá ndubhairt duine aca an lá fé dheireadh. </span>
<lb n="80"/><span>"You pragnastickle jackdaw", ar seisean. </span>
<lb n="81"/><span> </span>
<lb n="82"/><span>("You pragmatical jackdaw" is dócha.  I scuimhn liom go mbíodh téarma</span>
<lb n="83"/><span>éigin dá shamhail i gceann de sna leabharthaibh a bhíodh is na Scoileannaibh</span>
<lb n="84"/><span>Náisiúnta le linn m'óige.  - M. Ua C. )  Táim ag cleachtadh </span>
<lb n="85"/><span><pb n="519"/> </span>
<lb n="86"/><span>na bhfocal sain ó chualadh iad.  Nách breagh an fhuaim atá aca? </span>
<lb n="87"/><span>Ní headh go dtuigim féin iad, ná an cúigmheadh focal dá ndeirid </span>
<lb n="88"/><span>na garsúin.  Acht cuirimís Muiris ar an Mám, agus gheóbhaidh </span>
<lb n="89"/><span>sé Béarla agus léigheann ann." </span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>"Abair na focail úd ó chianibh sic arís dom, a Sheáin," arsa </span>
<lb n="92"/><span>Máire. </span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>"An amhluidh ba mhaith leat-sa leis iad a bpriocadh suas, a </span>
<lb n="95"/><span>Mháire?  Seo dhuit iad.  "You pragnastickle jackdaw" - trí </span>
<lb n="96"/><span>focail." </span></p>
<lb n="97"/>
<lb n="98"/><p><span>"Ó, a Sheáin, caithfir iad a mhúineadh dho Mhuiris," ar sise, </span>
<lb n="99"/><span>agus chrom sí féin ar iad a chleachtadh go dícheallach. </span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>B'é toradh tháinig as díospóireacht na hoidhce úd ná Muiris </span>
<lb n="102"/><span>do chur ar scoil an Mháma. </span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Anois b'fhéidir nár mhisde focal a rádh i dtaobh an </span>
<lb n="105"/><span>t-"Signum".  Ní raibh ann acht blúirín adhmuid, saghas cómhartha. </span>
<lb n="106"/><span>An uair bhíodh na scoláiridhe ag fágaint tighe na scoile tráthnóna </span>
<lb n="107"/><span>do roinntí na cómharthaidhe seo ortha.  Thugadh an máighistir </span>
<lb n="108"/><span>ceann do gharsún praitneamhail go mbeadh Bóthar na Léime aige </span>
<lb n="109"/><span>le gabháil agus é ag dul a-bhaile, cuir i gcás.  Théigheadh </span>
<lb n="110"/><span>"Signum" mar chúram air, bhí sé fé gheasaibh é bhronnadh ar an </span>
<lb n="111"/><span>gcéad scoláire chloisfeadh sé ag labhairt na Gaedhilge.  D'fhéadh-</span>
<lb n="112"/><span>fadh sé seo an cleas céadna do dhéanamh le scoláire eile. </span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>An uair ghlaodhadh an máighistir ortha so gheibheadh "Signum", </span>
<lb n="115"/><span>chaitheadh ceachtar aca admhughadh cia dhó gur thug sé é; agus ba </span>
<lb n="116"/><span>ghearr an mhoill na peachaigh ar fad d'fhagháil amach.  Gheibheadh </span>
<lb n="117"/><span>gach ceann aca luach a shaothair.  Do théithtí na deárnain go maith </span>
<lb n="118"/><span>aca i gcómhair an lae agus níor bh'fhánach cairidhe deór le </span>
<lb n="119"/><span>Gaedhilgeóríbh óga na haimsire úd. </span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Chuaidh Muiris ar scoil an Mháma.  Do rith leis ar feadh </span>
<lb n="122"/><span>abhfad gan an "Signum" a theacht ina threó, cé gur mhinic </span>
<lb n="123"/><span>Gaedhealg ina phus.  B'fhéidir ó thárla óg é go mbíodh truagh </span>
<lb n="124"/><span>ag coimeádaidhe an t-"Signum" dó.  Deireadh fé féin nách </span>
<lb n="125"/><span>ar a óige badh cheart a bhuidheachas a beith, acht go mbíodh mílseáin </span>
<lb n="126"/><span>aige gach lá beagnach agus go mbreabadh sé na garsúin eile leó. </span>
<lb n="127"/><span>Agus tá a fhios ag an saoghal go raghadh garsúin fé'n roth </span>
<lb n="128"/><span>ar mhílseán. </span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>Ní bréag a rádh go raibh teanga bhlasta Ghaedhilge ag Muiris </span>
<lb n="131"/><span>dá óige é.  Bhíodh buachaill aimsire ag a athair i rith na bliadhna. </span>
<lb n="132"/><span><pb n="520"/> </span>
<lb n="133"/><span>Bhí buachaill aige um an am so agus ní mór go dtuigeadh sé </span>
<lb n="134"/><span>focal Béarla, agus i dtaoibh é labhairt ní bheadh sé ag smearadh </span>
<lb n="135"/><span>a bhéil leis.  Dá bhfaghadh Muiris a thoil féin do chaithfeadh sé </span>
<lb n="136"/><span>iomlán an lae agus gach uile lá ag éisteacht leis an mbuachaill </span>
<lb n="137"/><span>seo ag gabháil dá chuid fiannaidheachta.  Is minic nuair mheasadh </span>
<lb n="138"/><span>a athair agus a mháthair Muiris a bheith imthighthe a chodladh go </span>
<lb n="139"/><span>mbíodh sé sínte ar phunainn fhéir amuigh 'san stábla, agus cluas </span>
<lb n="140"/><span>air ag éisteacht leis an mbuachaill agus leis na fearaibh oibre </span>
<lb n="141"/><span>ag cur síos ar imtheachtaibh na Féinne nó ar aistear Oisín go Tír </span>
<lb n="142"/><span>na nÓg.  Bhí a rian air.  Ba róannamh aon teanga ar siubhal </span>
<lb n="143"/><span>aige acht Gaedhealg dá laighead é an meas a bhí ag a athair uirthi. </span>
<lb n="144"/><span>Nuair bhí Muiris dhá bhliadhain déag d'aois ní raibh buachaill </span>
<lb n="145"/><span>ar scoil a b'fhearr chum reatha 'ná é.  Bhíodh éad ag na buachaillíbh </span>
<lb n="146"/><span>eile leis mar gheall air san.  Go dtí so, mar dubharthas cheana, </span>
<lb n="147"/><span>ní raibh fear an "tSignum" dian air.  Bheadh air aige feasda </span>
<lb n="148"/><span>féachaint amach dó féin.  Nár bhuaidh sé go fairsing ar Dhonnchadh </span>
<lb n="149"/><span>Ó Domhnaill i rás a bhí aca o cheann Bhóthair na Lathaighe go binn </span>
<lb n="150"/><span>tighe na scoile.  B'é Donnchadh captaen na scoile i ngach cleas </span>
<lb n="151"/><span>go dtí so.  Chuirfeadh buaidh Mhuiris deireadh le n-a réim, acht </span>
<lb n="152"/><span>bhainfeadh Donnchadh sásamh amach ar chuma éigin. </span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Donnchadh is mincí bhíodh i bhfeighil an "tSignum" ar Bhóthar </span>
<lb n="155"/><span>na Reanna Buidhe.  Ní raibh Muiris ró-aireach air féin, agus níor </span>
<lb n="156"/><span>bh'fhada gur scéith sruthán Gaedhilge uaidh i bhfiadhnaise Dhonnchadh. </span>
<lb n="157"/><span>Tugadh cúram an "tSignum" láithreach dó.  Máiseadh, níor chuir </span>
<lb n="158"/><span>so mórán buaidheartha ar Mhuiris.  Bhí a fhios aige cad a </span>
<lb n="159"/><span>bhí ina chómhair an chéad lá raghadh sé ar scoil.  Ba mhór aige é. </span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>"Ar mh'anam," ar seisean ós árd, "má tá leasughadh na </span>
<lb n="162"/><span>ndeárnann i n-áirithe dhomh-sa ná fuighead é gan é thuilleamh, </span>
<lb n="163"/><span>agus ná cloisfear focal Béarla uaim go raghad ar scoil </span>
<lb n="164"/><span>Dia Luain.  Agus, a bhuachaillidhe, tugaim mo lánchead díbhse </span>
<lb n="165"/><span>bhur ndóthain Gaedhilge do labhairt, má tá dúil agaibh innti.  Ní </span>
<lb n="166"/><span>baoghal díbh an cipín seo: coingheobhadsa féin im sheilbh é." </span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Chuir fearamhlacht na cainnte náire ar Dhonnchadh.  "Níor </span>
<lb n="169"/><span>mheasas riamh," ar seisean, "go raibh it chainnt acht gaoth mhór. </span>
<lb n="170"/><span>Tuigim a mhalairt anois.  Caith chugham a leith an cipín sin, agus </span>
<lb n="171"/><span>coimeádfad féin é." </span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Acht ní scarfadh Muiris leis." </span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>An Satharn a bhí ann lá ar n-a bháireach.  Ráinig le Muiris</span></p>
</div>
<pb n="521"/>
<div><lb n="176"/><p><span>agus le garsún eile de scoláiríbh an Mháma casadhle chéile ar </span>
<lb n="177"/><span>an mbóthar puiblidhe tamall slighe ó thigh Sheáin an Chipín.  Ag </span>
<lb n="178"/><span>seóladh na ngamhan a bhí Muiris agus gaidhrín le n-a chois an uair </span>
<lb n="179"/><span>thárlaidh an buachaill eile leis. </span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>"A Mhuiris," arsa an buachaill seo, "is cuimhin liom na </span>
<lb n="182"/><span>focail a dubhraís aréir, agus ní'l aon eagla orm go dtabharfair </span>
<lb n="183"/><span>dom an "Signum" mar gheall ar mé bheith ag labhairt Gaedhilge </span>
<lb n="184"/><span>leat.  Tá an máighistir ag gabháil Árd an Bhóthair anois agus dhá </span>
<lb n="185"/><span>bheithidheach roimis amach dá gcur ar féarach go hÁth na Croise. </span>
<lb n="186"/><span>Coga, an mb'fhéidir aon chleas a dh'imirt air?  Is minic a ghaibh </span>
<lb n="187"/><span>sé orainn araon agus gan mórán cúise ar cheachtar againn. </span>
<lb n="188"/><span>Cad deireann tú? </span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>Leig Muiris scearta gáire as.  "Is fíor dhuit," ar seisean. </span>
<lb n="191"/><span>"An fada soir uainn é?" </span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>"Beidh sé annso láithreach má shaothruigheann sé na beithidhigh </span>
<lb n="194"/><span>leis, rud nách furuist dó." </span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>"Máiseadh, greadse let thar claidhe síos agus teighir i </span>
<lb n="197"/><span>bhfolach ann.  Ná feiceadh sé thú." </span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>D'imthigh an garsún eile.</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>Bhí crann breagh fuinnseóige ag fás deich ráinne isteach ón </span>
<lb n="202"/><span>mbóthar san bpáirc len' ais.  Ba ghearraid an mhoill ar Mhuiris </span>
<lb n="203"/><span>é féin a neadughadh i mbárr an chrainn.  Ní fhéadfaidhe é fheicsint </span>
<lb n="204"/><span>ón mbóthar bhí an duilleabhar chomh tiugh san.  Níor bh'fhada </span>
<lb n="205"/><span>i n-áirde dho go bhfeacaidh sé an máighistir ag gluaiseacht i leith, </span>
<lb n="206"/><span>agus saothar is allus i dteannta a chéile air.  Pé rud is dhéan-</span>
<lb n="207"/><span>fadh scoláiridhe na scoile níor dheallramhaigh sé go raibh na </span>
<lb n="208"/><span>beithidhigh rómhór fé shmacht aige.  Aon fhonn ní raibh ortha an </span>
<lb n="209"/><span>bóthar díreach do leanamhaint.  Níor ghabhadar thar beárnain ná </span>
<lb n="210"/><span>cros-bhóthar ó fhágadar an baile gan iarracht a thabhairt ar ghabháil </span>
<lb n="211"/><span>ann.  Ba chráidhte an fear é an máighistir an mhaidean úd. </span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>D'fhan Muiris chomh ciuin le luich choidhche go raibh an máighistir </span>
<lb n="214"/><span>nách mór ar a aghaidh amach.  Annsoin do labhair sé i gcogar </span>
<lb n="215"/><span>leis an ngadhairín a bhí i n-a luighe go socair ag bun an chrainn. </span>
<lb n="216"/><span>"Beir ortha, a ghadhairín," ar seisean.  An deamhan faic d'airigh </span>
<lb n="217"/><span>n máighistir nó gur preab gearra-mhadradh thar claidhe chuige, </span>
<lb n="218"/><span>agus dhein fé sna beithidhigh'.  Chasadar sain agus thug aghaidh ar </span>
<lb n="219"/><span>an mbaile agus an gadhar greamuighthe i n-earball beithidhigh aca. </span>
<lb n="220"/><span>Dhein an máighistir a dhícheall ar iad a chosc, acht bheadh sé chomh </span>
<lb n="221"/><span><pb n="522"/> </span>
<lb n="222"/><span>maith aige bheith a d'iarraidh cosc do chur le gaoith ghlan-fhuar na </span>
<lb n="223"/><span>Márta bhí ag séide thar a chluasaibh.  Chaith sé é féin ar charn </span>
<lb n="224"/><span>cloch agus bhain de a hata.  "Ó mhaise, go mbeiridh an </span>
<lb n="225"/><span>t-ainspioraid leis thú mar ghadhar," ar seisean, i nGaedhilg </span>
<lb n="226"/><span>bhlasta. </span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Le n-a linn sin phreab Muiris amach ar an mbóthar. </span>
<lb n="229"/><span>"Rómpa," ar seisean leis an ugadhar: "Cas iad."  B'é a </span>
<lb n="230"/><span>b'fhearr chuige.  Thiomáin sé roimis anoir arís iad.  Thabharfá </span>
<lb n="231"/><span>an leabhar gur balbhán a deineadh den mháighistir.  Focal níor </span>
<lb n="232"/><span>labhair nó gur seoladh na beithidhigh thairis siar. </span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>"Ba ghreannmhar an cleas é sin a dh'imris orm, má's tú sháith </span>
<lb n="235"/><span>an gadhar sain," ar seisean; agus i nGaedhilg bhinn do labhair. </span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>Bhí Muiris lántsásta.  Bhí beortha aige ar an máighistir, agus </span>
<lb n="238"/><span>b'shin ar theastuigh uaidh. </span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>"A mháighistir," ar seisean, i mBéarla briste, "do cheapas </span>
<lb n="241"/><span>go bhfaghainn amach pé aca labhrann tusa Gaedhealg nó ná </span>
<lb n="242"/><span>deineann tú.  Tugadh cúram an chipín seo dhomhsa aréir; </span>
<lb n="243"/><span>bronnaim ortsa anois é.  Ní córa dh'éinne é bheith aige 'ná dhuit </span>
<lb n="244"/><span>féin.  Caithfir a admhughadh anois gur comhgaraighe thagann an </span>
<lb n="245"/><span>Ghaedhealg chughas-sa leis ná an Béarla.  An aon iongnadh é má </span>
<lb n="246"/><span>scéitheann sí uaimse agus óm leithéid eile, sinne ná fuil focal </span>
<lb n="247"/><span>Béarla againn dhá chlos san mbaile." </span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>"Tá beortha go cruinn agat orm, a mhic ó," ars' an </span>
<lb n="250"/><span>máighistir; "ní thuigeann tú mo chás, ámhthach.  Ní'l ionnamsa, </span>
<lb n="251"/><span>a dhalta, acht seirbhíseach.  Is é fear an tighe mhóir, an tighearna </span>
<lb n="252"/><span>talmhan, bainisteóir na scoile.  Do thoigh sé mise mar mháighistir </span>
<lb n="253"/><span>agus do chuir i mbun na scoile mé ar choingheall go ndíbreógh-</span>
<lb n="254"/><span>ainn an Ghaedhealg aisti.  Cad do b'fhéidir liom a dhéanamh?  Bhí </span>
<lb n="255"/><span>mo mháthair is mo bheirt dheirbhsheathar is mé féin go beó bocht ar </span>
<lb n="256"/><span>an saoghal choidhche gur tháinig an bheart so im threosa.  Do </span>
<lb n="257"/><span>ghlacas le coingheall an bhainisteóra ar a shon gur ródheachair </span>
<lb n="258"/><span>liom mo dhrom iompódh leis an nGaedhilg.  Ní raibh cuimhne agam </span>
<lb n="259"/><span>ar an éagcóir a bhí agam dá dhéanamh do theangain mo dhúthchais </span>
<lb n="260"/><span>agus díbhse.  Tá mo shúile ar oscailt anois agus beidh malairt </span>
<lb n="261"/><span>scéil againn feasta.  Táim an-bhuidheach dhíotsa, creid mé leis." </span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Tráthnóna an lae chéadna chuaidh an máighistir ag triall ar an </span>
<lb n="264"/><span>mbainisteóir.  Is léir go raibh aighneas éigin eatortha a chuir </span>
<lb n="265"/><span>buile ar an bhfear mór.  Baineadh eochair tighe na scoile den </span>
<lb n="266"/><span>mháighistir ar an láthair sin. </span>
<lb n="267"/></p>
</div>
<pb n="523"/>
<div><lb n="268"/><p><span>I gcionn lae nó dhó bhí fógraidhe curtha amach ón mbainisteóir </span>
<lb n="269"/><span>dá innsint do chách go raibh oide ag teastáil i gcómhair scoile </span>
<lb n="270"/><span>an Mháma.  Do bhailigh muinntear na háite i n-aon tsluagh amháin </span>
<lb n="271"/><span>agus d'ionnsaigheadar tighe an bhainisteóra.  Nochtadh dó go </span>
<lb n="272"/><span>neamhmbalb ná sáiseóghadh aon mháighistir scoile iad acht an </span>
<lb n="273"/><span>fear go raibh seanaithne agus seanthaithighe aca air, agus ná cuir-</span>
<lb n="274"/><span>fidís oiread is leanbh ar scoil dá mbeadh a mhalairt ina bun. </span></p>
<lb n="275"/>
<lb n="276"/><p><span>B'éigean don bhainisteóir géilleadh; cuireadh an maighistir </span>
<lb n="277"/><span>ina inead féin thar n-ais, agus tá an Ghaedhealg fé réim ins an </span>
<lb n="278"/><span>scoil sain ón lá úd gur indiu. </span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p>
<lb n="281"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Seanchus Grinn na Tuaithe. VII - Muiris Ó Murchadha agus an "SIGNUM."

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Seanchus Grinn na Tuaithe. VII - Muiris Ó Murchadha agus an "SIGNUM."

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
