Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Stáir-chúntas Dhún Garbhán.</title><author><persName>Ó Dálaigh, Pádraig</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11619</note>
		 <note type="L">484</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Samhain, 1908</date><idno>IG18-11619</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Dálaigh, Pádraig</author><title>Stáir-chúntas Dhún Garbhán.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Stáir-chúntas Dhún Garbhán.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Samhain, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span><pb n="484"/></span>
<lb n="1"/><span>"Stáir-chúntas Dhún Garbhán."</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Do léigheas an cúntas úd do sgríbh mo dhuine muinteardha, </span>
<lb n="4"/><span>Liam Ó Míodhcháin, ar Dhún Garbháin go cruinn is go cúramach 'sis </span>
<lb n="5"/><span>méinn anois liom tagairt do dhéanamh dho, agus b'fhéidir beagán </span>
<lb n="6"/><span>do chur leis.  Acht ná bíodh uamhan ná eagla ar Liam.  Ní'l sé </span>
<lb n="7"/><span>de rún agam síth sanntach ná ionnsuighe aithiseach ná fogha fuil-</span>
<lb n="8"/><span>teach faobhrach do thabhairt faoi de chionn a bhfuil ráidhte aige.  Do </span>
<lb n="9"/><span>thaithnigh a chaint ró-eólach go breagh liom ar a iomláine bhí, agus </span>
<lb n="10"/><span>ar mhéid a ghrádha féin do Dhún na mbád sna méithbhreac ar thaoibh </span>
<lb n="11"/><span>na mara theas mar i rabhas-sa go minic i n-a theannta go subhach </span>
<lb n="12"/><span>soi-mheanmnach imeasg mo charad is mo chompánach Gaedheal.  Is </span>
<lb n="13"/><span>foirbhthe an t-eolas atá ag Liam ar chúrsaidhibh is ar dhálaibh </span>
<lb n="14"/><span>an "tSeanbhárdais" ó thús na n-aimsear, acht mar sin féin ní'l </span>
<lb n="15"/><span>sé ceanndána.  Admhuigheann sé go breagh, macánta, neimh-</span>
<lb n="16"/><span>chinnteacht do bheith ar anois is arís annso is annsúd.  Acht </span>
<lb n="17"/><span>pé neimh-chinnteacht a bhí air i dtaoibh Dhún Garbháin, ní'l, adeir, sé </span>
<lb n="18"/><span>aon mhearbhthall ar domhan air mar gheall ar Dhún na Mainis-</span>
<lb n="19"/><span>treach.  Acht, a Liam a ghráidh, sé is eagal liom féin ná fuil aon </span>
<lb n="20"/><span>tseanchas ró-chruinn againn ar Dhún aca seachas a chéile.  Tá sé </span>
<lb n="21"/><span>ráidhte gur sa mbliadhain 1268 do fothuigheadh Mainistear Díth-</span>
<lb n="22"/><span>reabhach Abhuistín ar an dtaobh thuaidh dhe'n abhainn.  Acht ar bh'iad </span>
<lb n="23"/><span>na Brianaigh nó na Crathaigh do chuidigh leis na manachaibh dá </span>
<lb n="24"/><span>tógaint?  Is deacair a mheas gur bh'iad, is bíodh a fhiadhnaise sin </span>
<lb n="25"/><span>ar an dtráchtadh beag so i n-ár ndiaidh.  Níor ghabh Brianaigh </span>
<lb n="26"/><span>Thuadhmhumhan neart ná fearonn i nDéisibh go dtí an bhliadhain </span>
<lb n="27"/><span>1450.  Sliocht Thoirdhealbhaigh Mhaoil an chéad dhream de Bhrian-</span>
<lb n="28"/><span>aighibh a chuir fútha i nDúthaigh Déise.  Bhí an Toirdhealbhach Maol </span>
<lb n="29"/><span>so n-a rí Thuadhmhumhan timcheall na bliadhna 1375.  Inghean do </span>
<lb n="30"/><span>Iarla Dheas-mhumhan badh bhain-chéile dho.  Tárla de chumhacht na </span>
<lb n="31"/><span>mná gur éirghidh an Brianach Gallda i n-a mheón is i n-a mhean-</span>
<lb n="32"/><span>main, ionnus gur thaobhuigh sé le Gallaibh.  Acht má thaobhuigh an </span>
<lb n="33"/><span>rí níor thug an treabh aonta leis, acht d'iompuigheadar air </span>
<lb n="34"/><span>féin, is d'aithríoghadar é, is thugadar "ruaig Uaithne thar teór-</span>
<lb n="35"/><span>ainn" air.  I gceann tamaill na dhiaidh san do cuireadh ógánach </span>
<lb n="36"/><span>de sna Gearaltaighibh ar oileamhaint imeasg na mBrianach .i. </span>
<lb n="37"/><span><pb n="485"/> </span>
<lb n="38"/><span>Séamus mac an Iarla, is ar mbeith sealad imeasg Gaedheal </span>
<lb n="39"/><span>bhfial bhfairsing Thuadhmhumhan do, do líon dá ngrádh, agus ar </span>
<lb n="40"/><span>bhfeiscint sliocht Thoirdhealbhaigh Mhaoil gan oighreacht do, tháinig a </span>
<lb n="41"/><span>chroidhe ortha agus do ghabh truagh dhóibh é, ionnus nuair a dheineadh </span>
<lb n="42"/><span>Iarla Dheasmhumhan de féin gur thug fearonn i nDéisibh dhóibh áit i </span>
<lb n="43"/><span>raibh bith-dhílse is urlamhas aige.  Agus ar rochtain i nDéisibh do </span>
<lb n="44"/><span>shliocht Thoirdhealbhaigh Mhaoil dheineadar fos is comhnuidhe i bhpar-</span>
<lb n="45"/><span>óisde an Chumaraigh mar ar thógadar dún-phort nó caisleán, is </span>
<lb n="46"/><span>airghim go bhfuil fothrach an chaisleáin chéadna le feiscint i </span>
<lb n="47"/><span>mBeárnain na Coille go dtí an lá tá indiu ann.  Badh shin </span>
<lb n="48"/><span>é mar a tháinig an chéad Bhrianach riamh ó Thuadhmhumhain go </span>
<lb n="49"/><span>Dúthaigh Déiseach.  Bhí snadhm caradais idir na Brianaighibh so is </span>
<lb n="50"/><span>Gearaltaighibh ó thosach.  Chailleadar roinnt mhaith dhá gcuid </span>
<lb n="51"/><span>talmhan i gcogadh na nGearaltach i n-aimsir na bainríoghna </span>
<lb n="52"/><span>ionnruice úd Eilís.  Badh é Brian mac Dhonnchadha mic Thoirdheal-</span>
<lb n="53"/><span>bhaigh Uí Bhriain ba cheannfine ortha an tráth soin, agus dheineadh </span>
<lb n="54"/><span>"attainting" air, nó cuireadh ar foghail is ar forfhógradh é. </span>
<lb n="55"/><span>Badh é Diarmaid Ó Briain do bhí 'n-a cheannfine i n-aim-</span>
<lb n="56"/><span>sir Chromaill.  Bhí an Diarmuid so ar thaoibh Ghaedheal sa </span>
<lb n="57"/><span>gCoimheasgar úd agus ba leis do cuireadh cath an Chumaraigh </span>
<lb n="58"/><span>ar Ghallaibh.  Bhí aithne agam féin ar an mBrianach badh dhéighean-</span>
<lb n="59"/><span>aighe do bhí ann .i. Piaras Mac Mathghamhna Uí Bhriain.  Bhí Piaras </span>
<lb n="60"/><span>n-a ghaisgidheach mheanmnach lúbach láidir, agus fuair sé bás </span>
<lb n="61"/><span>sa mBaile Íochdarach ar éadan an chnuic dhá mhíle slighe ar an </span>
<lb n="62"/><span>dtaobh thuaidh de Dhún Garbháin tá timcheall fiche bliadhan ó shoin. </span>
<lb n="63"/><span>Do chinn an Piaras so ar fhearaibh a chomhaimsire ar chródhacht a </span>
<lb n="64"/><span>chroidhe ar lúth a chos agus ar neart a ghéag, agus badh é an feall </span>
<lb n="65"/><span>dearg a aindeise do chuaidh báthadh fá dheire ar theaghlach an </span>
<lb n="66"/><span>Chumaraigh .i. ar "Bhrianaighibh na srianta síoda." </span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>As an méid sin is follas ná raibh aon bhaint ag Brianaighibh </span>
<lb n="69"/><span>leis an Mainistir seo a thógaint.  Anois, an raibh páirt ag </span>
<lb n="70"/><span>Crathaighibh ann?  Dhéarfainn ná raibh ar na fáthaibh seo.  Bíodh </span>
<lb n="71"/><span>gur adhlacadh Domhnall Mac Craith i nDún na Mainistreach sa </span>
<lb n="72"/><span>bhliadhain 14- ní raibh réim na ceannas ag Crathaighibh i nDéisibh is </span>
<lb n="73"/><span>ní rabhadar iomráidhteach ann, go dtí an 16adh agus an 17adh </span>
<lb n="74"/><span>aois nuair a bhi Pilib na Mumhan n-a cheannfine ortha, agus ní </span>
<lb n="75"/><span>raibh Caisleán Dhúin na Mainistreach i n-a sheilbh ag Pilib, mar </span>
<lb n="76"/><span>dá mbeadh níor ghábhadh dho Cúirt Churraigh na Slaodaighe do </span>
<lb n="77"/><span><pb n="486"/> </span>
<lb n="78"/><span>thógaint nuair do phós sé Máire Paor .i. inghean do'n Tighearna </span>
<lb n="79"/><span>Paorach ó'n gCurrach Mór. </span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Is fios dúinn go léir cad ba chor do'n gCrathach nuair a thug </span>
<lb n="82"/><span>sé Máire do bhaile dtí Sliabh gCua leis.  Is cosmhail ná raibh an </span>
<lb n="83"/><span>teach do bhí roimpe aige galánta a dóthain do inghin Tighearna </span>
<lb n="84"/><span>an Churraigh Mhóir.  Agus sé dubhairt sí ná caithfeadh sí lá ná </span>
<lb n="85"/><span>oidhche i bhfochair Philib, go dtí go ndéanfadh sé árus a diong-</span>
<lb n="86"/><span>mhála a thógaint di.  Bhí Pilib bocht i dteanta.  Chuir sé gairm </span>
<lb n="87"/><span>sgoile amach agus d'aithin sé dá mhuintir .i. do Chlann a' Buidhe </span>
<lb n="88"/><span>go gcaithfidís teacht i gcabhair agus i gcongnamh air san éigean-</span>
<lb n="89"/><span>dáil úd i n-a raibh.  Dheineadar amhla go feidhmeamhail is go </span>
<lb n="90"/><span>fonnmhar.  Bhí cúirt Churraigh na Slaodaighe seacht mbliadhna ghá </span>
<lb n="91"/><span>thógaint agus badh é críoch an sgéil de bharr conganta is cabhrach </span>
<lb n="92"/><span>a chinidh is a charad go mba shaidhbhre d'fhear é Pilib as diaidh an </span>
<lb n="93"/><span>Chaisleáin do thógaint do ná mar do bhí sé fá'r thosnuigh sé ar </span>
<lb n="94"/><span>an obair. </span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Acht mo dhearmhad cia chuidigh leis na manachaibh chun an </span>
<lb n="97"/><span>mhainistear úd do thógaint?  Sé mo thuairim féin gurbh iad na </span>
<lb n="98"/><span>Gearaltaigh a chéad-thóg an mhainistear seo agus gurbh é duine go </span>
<lb n="99"/><span>sonnradhach fá ndear a tógaint Tomas Mac Gearailt sinnsear </span>
<lb n="100"/><span>Chlainne Thomáis (Mac Thomas Geraldines), ó ráidhtear Coill </span>
<lb n="101"/><span>Mhic Thomáisín i nDéisibh indiu.  Bíodh an méid sin mar bharamhail </span>
<lb n="102"/><span>uaimse, is dom dhóigh ní baramhail gan bharánta í, acht fírinne </span>
<lb n="103"/><span>follasach an tseanchais.  Acht cár chuma cia thóg í?  Pé duine </span>
<lb n="104"/><span>thóg í, ní'l aon tinneas cinn anois air agus cá gábhadh dhúinne </span>
<lb n="105"/><span>tinneas cinn a thabhairt orainn féin ghá shuidheamhnughadh ar a chéile. </span>
<lb n="106"/><span>Leigim an méid seo leat, a Liaim, .i. gur thugadar Brianaigh </span>
<lb n="107"/><span>is Crathaigh cíos, cádhas is cothughadh do'n Mainistir le na linn, </span>
<lb n="108"/><span>acht maidir le n-a fothughadh badh é an Gearaltach a chéid-leag </span>
<lb n="109"/><span>an chloch-bhuin i n-a hionad sa mbliadhain 1268. </span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>Cuirimse an-tsuim i n-a leithéid seo de dhíospóireacht. </span>
<lb n="112"/><span>Admhuighim féin, ní nach nár liom, go bhfuil báidh os meadhon </span>
<lb n="113"/><span>agam leat-sa a shean-chlogáis úd thíos atá le sé chéad bliadhain </span>
<lb n="114"/><span>id' sheasamh ar bhruach na fairrge fiadhaine, ar bhall do sna ball-</span>
<lb n="115"/><span>aibh is aoibhne ann.  Ar sgáth do bheann nglas 'seadh tá mo shean </span>
<lb n="116"/><span>is mo shinnsir leis na ciantaibh Éireann go suanmhar n-a luighe ag </span>
<lb n="117"/><span>feitheamh le gall-trompa an aingil lá an tSléibhe, agus fád' </span>
<lb n="118"/><span>mhúraibh naomhtha is eadh do eisteas féin aifrionn Dé gach </span>
<lb n="119"/><span>Domhnach is lá saoire ar feadh fiche éigean bliadhan de m' shaoghal. </span>
<lb n="120"/></p>
</div>
<pb n="487"/>
<div><lb n="121"/><p><span>Tá mórán eile eólais mar gheall ar an "Seanbhárdas" le fagháil </span>
<lb n="122"/><span>sa Seanchas seachas a bhfuil dá fhaisnéis ag Liam i n-a chuntas. </span>
<lb n="123"/><span>Seo giota mar shompla.  Fuaireas i leabhar éigin Béarla é </span>
<lb n="124"/><span>agus tá culaidh Gaedhilge dá chur agam féin air.  "Sluaigheadh </span>
<lb n="125"/><span>mór le clainn an ridire Séamus Mac Seagháin (Mac </span>
<lb n="126"/><span>Gearailt) i nDéisibh agus le Síol mBriain an Chumaraigh .i. le </span>
<lb n="127"/><span>Donnchadh Mac Chinnéidigh agus le Toirdhealbhach Mac Dhonnchadha </span>
<lb n="128"/><span>agus le clainn Thomáis Mic Raidhri Mic Mhaolmhuire Mic Chraith .i. </span>
<lb n="129"/><span>Tomás Óg.  Do rug Eoghan Mac Raidhri ortha ag Mádhm na </span>
<lb n="130"/><span>Caorthannaighe ar an dtaoibh thoir d'abhainn Choiligeáin.  Do </span>
<lb n="131"/><span>fearadh cath eatorra agus do briseadh de Ghearaltaighibh is dá </span>
<lb n="132"/><span>lucht leanamhna.  Do gabhadh iomorro triúr mac an ridire Séamas </span>
<lb n="133"/><span>Mac Seagháin agus do dheineadh príosúnaigh díobh .i. Tomás meir-</span>
<lb n="134"/><span>geach agus Seaghán an Ghleanna Dhoimhinn agus Gearóid.  Tugadh </span>
<lb n="135"/><span>go Dungarbháin go dtí Captaein Sir Liam Morgan iad.  Do </span>
<lb n="136"/><span>chroch Sir Liam beirt aca láithreach i nDúngarbháin .i. Tomás </span>
<lb n="137"/><span>meirgeach agus Seaghán an Ghleanna, agus sheól sé an fear eile </span>
<lb n="138"/><span>.i. Gearóid go Portláirge áit a bhfuair sé sin an oíde chéadna, </span>
<lb n="139"/><span>agus do dheineadh ceathramhna dhíobh ar an 14/2/1583."  Badh shin í </span>
<lb n="140"/><span>an obair ar a dtugtaoi "Caoruigheacht" acht dhíol na Gearaltaigh </span>
<lb n="141"/><span>go daor aisti. </span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Tá na céadtha dá leithéid sin de ghiota le faghail sna State </span>
<lb n="144"/><span>Papers agus is dóigh liom go mbadh cheart iad do bhailiughadh </span>
<lb n="145"/><span>mar ní'l giota aca nár bh'féidir eólas éigean a bhaint as. </span>
<lb n="146"/><span>Coinnle nó Lóchrainn bheaga seadh iad do dhéanfadh solus do </span>
<lb n="147"/><span>sgaipeadh dhúinn ar bheatha agus ar chúrsaidhibh ár sean agus ar </span>
<lb n="148"/><span>sinnsear romhainn. </span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>PÁDRAIG Ó DÁLAIGH.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p>
<lb n="153"/><span>Beannacht Dé na nGrás let anam, a MHICHÍL BHREATHNAIGH. </span>
<lb n="154"/><span>Táid na Gaedhil is dilse ag sleamhnughadh uainn ndiaidh ar </span>
<lb n="155"/><span>ndiaidh.  Tá Éire is an fuighlach beag dá fírcháirdibh ot caoineadh </span>
<lb n="156"/><span>go deorghuirt. </span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p>
<lb n="159"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Stáir-chúntas Dhún Garbhán.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Stáir-chúntas Dhún Garbhán.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
