Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Déantúisí Gaedhlacha.  IV. - Galamhnach.</title><author><persName>Féach ainm cleite</persName></author><author><addName type="alias">Tórna</addName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG18-11554</note>
		 <note type="L">182</note>
		 <note type="B">1908</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Aibreán, 1908</date><idno>IG18-11554</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">18</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Féach ainm cleite</author><title>Déantúisí Gaedhlacha.  IV. - Galamhnach.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Déantúisí Gaedhlacha.  IV. - Galamhnach.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Aibreán, 1908</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Déantúisí Gaedhlacha.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>IV. - GALAMHNACH.</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>(A). BEAGÁN DÁ STAIR.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Fírbheagán de stair na galamhnaighe atá ar fagháil.  Deir </span>
<lb n="7"/><span>Plín, an seanchadh Rómhánach, gur bh'iad muinntir na Gáille a </span>
<lb n="8"/><span>chéadthosnaigh ar a déanamh, agus gur de shaill gabhar is de </span>
<lb n="9"/><span>luaithreach na faidhbhile do dheinidís í.  Ó sna Gáilligh a fuair na </span>
<lb n="10"/><span>Rómhánaigh eólus uirthi, agus ndiaidh ar ndiaidh do leath an </span>
<lb n="11"/><span>chéird ar fuid na hEórpa.  Ar feadh ré fada dh'aimsir is thuas i </span>
<lb n="12"/><span>ndeisceart na Fraingce do dheintí an ghalamhnach do b'fheárr le </span>
<lb n="13"/><span>fagháil.  Gheibhtear annsúd saghas feamann ar a dtugtar </span>
<lb n="14"/><span>"barilla".  Do dóightí í sin agus an luaithreach a bhíodh n-a </span>
<lb n="15"/><span>diaidh, do measctaí ar shaill is ar íle é i gcóir ghalamhnaighe.  Bhí </span>
<lb n="16"/><span>ainm mhór ar Mharsoil, tráth dá raibh sí, i dtaobh na hearradh so. </span>
<lb n="17"/><span>Bhí sí comhgarach dhon bhfairrge mar a bhfásann an "bharilla" úd, </span>
<lb n="18"/><span>agus bhí íle an chrainn ola le fagháil go flúirseach sa dúthaigh </span>
<lb n="19"/><span>timcheall uirthi. </span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Sa tseanaimsir, amh, ba le duadh mór do b'fhéidir an </span>
<lb n="22"/><span>ghalamhnach a dhéanamh.  Do caithtí coigthigheas nó trí seachtmhaine </span>
<lb n="23"/><span>ghá beirbhadh agus ghá cruadhadh.  Deintear an obair go léir anois </span>
<lb n="24"/><span>i gcionn a ceathair nó a cúig de laetheantaibh.  Sa tseanaimsir </span>
<lb n="25"/><span>do b'éigin beilthigheach teine a choimeád fé gach coire.  Anois, </span>
<lb n="26"/><span>bíonn an fhuirnéis is an t-inneal gaile abhfad ón ait n-a mbíd na </span>
<lb n="27"/><span>dabhcha.  Fadó, nuair a bhítí ag míniughadh soille, .i. ag baint na </span>
<lb n="28"/><span>geire dhi, d'éirigheadh balaithe bréana as.  Anois, coimeádthar na </span>
<lb n="29"/><span>coirí fé chlúdach is seóltar an bhréan-ghail thar n-ais go dtí an </span>
<lb n="30"/><span>bhfuirnéis mar a slogtar go hamplach í. </span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Ní tháinig ar an gcéird seo feabhus go mb'fhiú feabhus a </span>
<lb n="33"/><span>thabhairt air go dtí timcheall is cheithre fichid bliadhain ó choin. </span>
<lb n="34"/><span>Roimhe sin ní raibh dul ar mhonarchain mhóir a chur suas.  Ní </span>
<lb n="35"/><span>rabhadar na bunearraidhe le fagháil flúirseach a ndóthain.  Ní </span>
<lb n="36"/><span>hamhlaidh nach rabhadar ann, acht ní raibh fagháil ortha sa chruth n-a </span>
<lb n="37"/><span>bhféadfaidhe a n-usáid i ndéanamh na galamhnaighe.  I mbliadhain </span>
<lb n="38"/><span>a 1823 chuir duine dar bh'ainm Chevreul, i gcló, leabhar ag cur </span>
<lb n="39"/><span>síos ar thréithibh na "méath" nádúire.  Ón uair sin ale tá </span></p>
</div>
<pb n="183"/>
<div><lb n="40"/><p><span>feabhus i n-aghaidh na bliadhna ag teacht ar an gcéird, agus ní </span>
<lb n="41"/><span>dócha go mbeidh deireadh leis go fóill. </span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>(B). CAD IS "GALAMHNACH" ANN?</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Na méatha nádúire, mar atá stéirín is margairín, pailmidín </span>
<lb n="46"/><span>is ílín, agus rl, isé rud atá i ngach ceann aca ná glóithín agus </span>
<lb n="47"/><span>searbhlach áirithe, mar atá searbhlach stéiríneach, nó searbhlach </span>
<lb n="48"/><span>margairíneach, agus rl, ar na meascadh i n-a chéile.  Má deintear </span>
<lb n="49"/><span>"alcailí" loiscneach a mheascadh ar aon cheann de sna méathaibh </span>
<lb n="50"/><span>úd agus an meascán soin a théigheamh tagann malairt crotha </span>
<lb n="51"/><span>ortha.  Gabhann an ghlóithín ar leithligh, agus táithtar le chéile an </span>
<lb n="52"/><span>searbhlach is an alcailí.  An earradh do-gheibhtar de bhárr an táithte </span>
<lb n="53"/><span>úd seadh an rud ar a dtugtar "galamhnach," nó "salann </span>
<lb n="54"/><span>miotaltha" an mhéith mar a tugtar air sa Chéimheacht.  An </span>
<lb n="55"/><span>obair atá riachtanach chun an "tsalainn" a dhéanamh, tugtar </span>
<lb n="56"/><span>"galamhnughadh" air sin. </span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>Ar shon go mb'fhéidir galamhnach a thabhairt ar an "salann" </span>
<lb n="59"/><span>do bainfidhe a méath de bhárr a mheascaithe ar aon tsaghas alcailí </span>
<lb n="60"/><span>is gnáthach gan an ainm a thabhairt acht amháin ar dhá mheascán </span>
<lb n="61"/><span>aca, .i. méath + sóda, agus méath + cala.  De bhárr an tsóda </span>
<lb n="62"/><span>gheibhtar galamhnach chruaidh, agus de bhárr an chala galamhnach bhog. </span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>(C). BUN-EARRAIDHE.</span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>Saill an earradh is mó usáidtear i ndéanamh galamhnaighe. </span>
<lb n="67"/><span>Geir agus blunaig an dá shaghas saille is coitcheanta. </span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>Den bhuin is den chaoirigh a baintear an gheir.  Leaghtar an </span>
<lb n="70"/><span>tsaill amh i gcorcánaibh, le neart gaile teó, agus d'éis a </span>
<lb n="71"/><span>mínighthe go maith cuirtar i dtaisce é i ndabhchaibh móra.  Gheibh-</span>
<lb n="72"/><span>tear mórchuid geire i nÉirinn, acht tagann suaicheantuis di ó </span>
<lb n="73"/><span>Ameirice Theas, ón Austráil, is ón Rúise. </span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>Saill muice iseadh an bhlunaig, is ní gábhadh cur síos uirthi </span>
<lb n="76"/><span>annso. </span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Usáidtear saghsanna íle leis.  Is furaiste galamhnach a </span>
<lb n="79"/><span>dhéanamh d'íle 'ná de shaill, mar nach gábhadh an íle a leaghadh i </span>
<lb n="80"/><span>dtosach bárra.  Sidiad na saghsanna íle go ndeintar usáid díobh: </span>
<lb n="81"/><span>Íle síol cadáis.  Gheibhtear an íle seo acht síol an chadáis a </span>
<lb n="82"/><span>bhrughadh.  D'éis na híle a bhaint den tsíol ceannuighthear an </span></p>
</div>
<pb n="184"/>
<div><lb n="83"/><p><span>fuighlach .i. císte síol cadáis, i gcóir bó, agus rl.  Tagann an íle </span>
<lb n="84"/><span>seo ó Shasana Nua is ón Éigipht. </span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>Íle cnó cócó.  A meas an chrainn cócó seadh baintear an íle </span>
<lb n="87"/><span>seo.  Fásann an crann cócó coitcheanta sa Chéalóin, agus ón </span>
<lb n="88"/><span>oileán soin a thagann furmhór na gcnó.  Bíonn de thréith sa </span>
<lb n="89"/><span>ghalamhnaigh a deintear den íle seo, go gcuireann sí cubhar </span>
<lb n="90"/><span>breagh bog go mear ar uisce.  Níl fuláir mórchuid alcailí a chur </span>
<lb n="91"/><span>léi, amh.  Ní maith soin. </span></p>
<lb n="92"/>
<lb n="93"/><p><span>Íle pailme.  San Aifric Theas d'fhásann an crann go bhfaghtar </span>
<lb n="94"/><span>an íle seo as a thoradh.  Gheibhtar dhá shaghas íle a cnó na pailme </span>
<lb n="95"/><span>seo, agus foghnaid araon do lucht déanta galamhnaighe. </span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Sóda loiscneach agus cala an dá alcailí a cuirtear leis an </span>
<lb n="98"/><span>méath.  Seo mar deintear an sóda.  Dóightear i bhfuirnéis </span>
<lb n="99"/><span>sulpháid sóda, agus cloch aoil agus gual.  Ar an luaithreach </span>
<lb n="100"/><span>dubh a fágtar n-a ndiaidh, bíonn ciarán sóda.  Cuirtear an </span>
<lb n="101"/><span>luaithreach dubh soin i n-uisce mara i leaghann sé ar nós siúicre. </span>
<lb n="102"/><span>Scaoiltear isteach i gcoiríbh an biotáille sin.  Meascthar aol </span>
<lb n="103"/><span>beó air agus cuirtear ag fiuchaidh é.  Deineann soin "lois-</span>
<lb n="104"/><span>chneach" é. </span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>Earradh eile go ndeintear usáid de i gcóir ghalamhnaighe </span>
<lb n="107"/><span>buidhe is eadh roisín.  Sé rud é an roisín seo ná an fuighlach a </span>
<lb n="108"/><span>fágtar i ndiaidh tuirpintín.  Tagann sé chugainn ó dheisceart </span>
<lb n="109"/><span>Shasana Nua, is ón bhFraingc, is ón Spáinn. </span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>(D). MAR DEINTEAR AN GHALAMHNACH.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>I gcoiríbh móra iarainn a deintear an ghalamhnach.  Bíonn </span>
<lb n="114"/><span>gléas ag dul le gach coire chun an ghalamhnach a thógaint as nuair </span>
<lb n="115"/><span>bhíonn sí déanta.  Cuirtar isteach i gcoire aca-san geir leaghta </span>
<lb n="116"/><span>nó íle agus beagán den bhiotáille sóda úd (.i. an alcailí). </span>
<lb n="117"/><span>Scaoiltear gail te tríd an meascán soin go dtí go gcuirtar </span>
<lb n="118"/><span>ag fiuchaidh é.  Bítar ag cur geire agus sóda leis go mbíonn </span>
<lb n="119"/><span>dóthain an choire ann.  D'éis tamaill dó ag fiuchaidh cuirtear </span>
<lb n="120"/><span>roinnt salainn tríd.  Deineann soin "scaoileadh" ar an </span>
<lb n="121"/><span>ngalamhnaigh, .i. tagann an ghalamhnach i n-uachtar agus téigheann </span>
<lb n="122"/><span>an "biotáille" is an salann go híochtar.  Stadthar den </span>
<lb n="123"/><span>bhfiuchaidh annsoin.  Cuirtear clúdach ar an gcoire agus fágtar </span>
<lb n="124"/><span>mar sin é a trí nó a ceathair de laetheanta.  Nuair thigtar air </span>
<lb n="125"/><span>arís bíonn sé n-a thrí chuid.  Bíonn sraith thanaidhe n-a bharra mar </span></p>
</div>
<pb n="185"/>
<div><lb n="126"/><p><span>bheadh uachtar ar bhainne.  Fúithi-se bíonn sraith dhoimhinn; is é </span>
<lb n="127"/><span>sin an ghalamhnach féin, agus i mbun an choire bíonn dríodar dubh </span>
<lb n="128"/><span>"biotáille."  Bailightear an t-uachtar, agus féadtar é chur </span>
<lb n="129"/><span>isteach sa chéad choire eile.  Leigtar an ghalamhnach isteach i </span>
<lb n="130"/><span>n-oghnaibh go mbíonn ag casadh timcheall ionnta buailteáin ar </span>
<lb n="131"/><span>nós inneal cháthaidh.  Má bhíonn gábhadh le hearraidhibh i gcóir </span>
<lb n="132"/><span>datha, bolaidh, agus rl., cuirtar léi annso iad.  Castar timcheall na </span>
<lb n="133"/><span>buailteáin, agus meascthar go maith an ghalamhnach.  Scaoiltear </span>
<lb n="134"/><span>í anois isteach i gcófraíbh nó i "bhfrámaíbh," n-a raghadh timcheall </span>
<lb n="135"/><span>is dá chéad ghalamhnaigh i ngach cófra aca.  Fágtar ionnta-san í </span>
<lb n="136"/><span>go gcruadhann sí, agus annsoin gearrthar í i mbaraíbh mar do-</span>
<lb n="137"/><span>chítear go minic sa siopa í. </span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Maidir leis an dríodar i mbun an choire, bíonn glóthín ann, </span>
<lb n="140"/><span>agus salann, agus uisce, agus rl.  Tairngthear é tré pholl i mbun </span>
<lb n="141"/><span>an choire, agus déintear an ghlóithín is an salann a bhaint as. </span>
<lb n="142"/><span>Díoltar an ghlóithín agus féadfar feidhm a bhaint as an salann </span>
<lb n="143"/><span>arís.  Chítear dhúinn gur beag de sna bun-earraidhe a théigheann </span>
<lb n="144"/><span>amugha.  Fiú an dríodair féin baintear usáid as. </span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>(E). GALAMHNACH LÁIMHE.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Seo nós atá ag teacht i bhfeidhm ndiaidh ar ndiaidh, .i. </span>
<lb n="149"/><span>galamhnach fé leith a chaitheamh i gcóir na lámh is na haighthe a nighe.  </span>
<lb n="150"/><span>Don ngalamhnaigh sin is éigin na bunearraidhe d'fhagháil ar a </span>
<lb n="151"/><span>bhfeabhus.  Cuirtar bolaidh cumhra éigin léi, agus dath fé leith </span>
<lb n="152"/><span>uirthi.  Seo mar deintear í: </span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Gheibhtear an ghalamhnach bhán is fearr.  Gearrthar n-a baraíbh </span>
<lb n="155"/><span>í.  Thuas i n-uachtar na monarchan, bíonn gléas ann chun na </span>
<lb n="156"/><span>mbaraí a scúmhadh, mar a scúmhtar turnaip i gcóir eallaigh. </span>
<lb n="157"/><span>Scaoiltear an ghalamhnach scúimhte sin tré umar síos go dtí </span>
<lb n="158"/><span>seomra eile fe'n gceann thuas.  Cuirtear i bhfrámaíbh é agus </span>
<lb n="159"/><span>tíorthar le teas gaile é.  Beirtear na frámaí sin go dtí gléas </span>
<lb n="160"/><span>ar a dtugtar an "muileann."  Sa mhuileann so bíonn cheithre </span>
<lb n="161"/><span>cinn de chlochaibh iompála, nó de raidhléirí, a bhíonn ag síorchasadh </span>
<lb n="162"/><span>timcheall.  Deintear an dath agus an bolaidh cumhra a mheascadh </span>
<lb n="163"/><span>ar an scúmhlach annso, agus leigtear tríd an muileann é, idir </span>
<lb n="164"/><span>na raidhléirí, a trí nó a ceathair, no b'fhéidir a chúig d'uaireanta. </span>
<lb n="165"/><span>Tagann sé as fé dheóidh n-a "ribíní" breágh daithte cumhra. </span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>Beirtear na "ribíní" anois go dtí gléas ar a mbíonn umar.</span></p>
</div>
<pb n="186"/>
<div><lb n="168"/><p><span>Leathstíos de sin bíonn poll ar síneadh amach, agus scriú ann. </span>
<lb n="169"/><span>Téigheann an scriú isteach furmhór an phuill.  As soin amach amh, </span>
<lb n="170"/><span>caoluigheann an poll, go dtí, i mbéal a ghuib, ná bíonn tar </span>
<lb n="171"/><span>órdlach ar aoirde agus órdlach go leith an leithead ann. </span>
<lb n="172"/><span>Tiomáineann an scriú na ribíní amach an gob soin i slighe is go </span>
<lb n="173"/><span>ndaingnighthear ar a chéile iad, is go dtagann an ghalamhnach </span>
<lb n="174"/><span>amach n-a bhara deas gleóite.  Gearrthar na baraí n-a ngiotaíbh </span>
<lb n="175"/><span>beaga.  Cuirtear gach giota i ngléas eile agus bualtear </span>
<lb n="176"/><span>stampa nó clódh air.  Mar sin do ceannuighthear sa siopa é. </span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>(F). MONARCHA BHARRAINGTIN.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Ó bhainisteóir mhonarchan Bharraingtin i mBaile Átha Cliath do </span>
<lb n="181"/><span>fuaireas an t-eólus chun na haiste seo a scríobhadh.  Badh mhaith </span>
<lb n="182"/><span>leis me dhul ag triall air.  Do thespeáin sé an áit go léir dam, </span>
<lb n="183"/><span>agus do thug dam míniughadh soléir ar na hiongntuisí atá le </span>
<lb n="184"/><span>feicsint ann.  Mara bhfuil mo chunntus-sa soléir ní hair siúd </span>
<lb n="185"/><span>is cóir a mhilleán. </span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Éireannach sochroidheach is eadh Seón Barraingtin féin, an </span>
<lb n="188"/><span>fear gur leis an áit, agus cuirenn sé ana-spéis i n-aith-</span>
<lb n="189"/><span>bheódhchant déantús na tíre seo.  Tá monarcha ana-mhór aca </span>
<lb n="190"/><span>agus bíonn ruaicheantuis daoine ag obair ann.  I mbliadhain a </span>
<lb n="191"/><span>1775 do cuireadh an obair ar bun.  Ba mhinic a bhítheas "síos </span>
<lb n="192"/><span>seal is suas seal" ó shoin, acht monarcha Bharraingtin, bhíodh sí </span>
<lb n="193"/><span>suas i gcomhnuidhe.  Gura fada a bheidh amhlaidh. </span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Déintear suas le céad saghas galamhnaighe i monarchain </span>
<lb n="196"/><span>Bharraingtin.  Scríbh chúcha, a léightheóir, agus cuirfid fios agus </span>
<lb n="197"/><span>somplaí ag triall ort.  Tá ainm mhór ortha i leith galamhnaighe </span>
<lb n="198"/><span>láimhe, agus ní hiongnadh é.  Tugaid togha na haire don taobh </span>
<lb n="199"/><span>soin dá ngnó.  An ghalamhnach ar a dtugtar "An Ghráinne," </span>
<lb n="200"/><span>ba dheacair í shárughadh agus ó thárla ainm Ghaedhilge buailte </span>
<lb n="201"/><span>uirthi níor mhiste dho mhuinntir na Gaedhiige a taithighe a dhéanamh. </span>
<lb n="202"/><span>An ghalamhnach do dheinid i gcóir beárrtha raghad féin i n-urradhus </span>
<lb n="203"/><span>ar a fheabhus agus atá sí.  Earraidhe Gaedhlacha a chaithid, an </span>
<lb n="204"/><span>oiread is is féidir leó.  Bíonn geir Ghaedhlach aca is blunaig </span>
<lb n="205"/><span>Ghaedhlach; páipéar Gaedhlach is boscaí Gaedhlacha; agus táid </span>
<lb n="206"/><span>daoine breaghtha Gaedhlacha ag obair aca. </span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>(G). BEAGÁN COMHAIRLE.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>De réir na gcunntuisí is déadhnaighe do fríoth ón nDipairt-</span>
<lb n="211"/><span>mint i mbliadhain a 1905 do tháinig isteach i nÉirinn 132,951 </span>
<lb n="212"/><span><pb n="187"/> </span>
<lb n="213"/><span>céad mheadhchaint de ghalamhnaigh, agus do measadh luach £136,599 </span>
<lb n="214"/><span>a bheith sa méid sin.  Tháinig trí cheathramhna dhe sin isteach i </span>
<lb n="215"/><span>mBéal Feirste is i mBaile Átha Cliath.  Tespeánann soin gur </span>
<lb n="216"/><span>fhág céad go leith míle púnt an tír seo an bhliadhain úd ar </span>
<lb n="217"/><span>ghalamhnaigh amháin.  Is ionann soin agus a rádh go raibh sé de </span>
<lb n="218"/><span>dhígh céille ag munntir na hÉireann gur chuireadar uatha an </span>
<lb n="219"/><span>méid sin airgid gan súil le na chasadh go bráth, agus soin ar </span>
<lb n="220"/><span>earraidh do b'fhéidir d'fhagháil annso.  Má mhachtnaímíd ar an </span>
<lb n="221"/><span>méid oibre do bhéarfadh feidhm an chéad go leith míle punt soin </span>
<lb n="222"/><span>do Éirnchaibh seadh is fearr a thuigfimíd ár ndígh céille.  Do </span>
<lb n="223"/><span>chothóghadh an t-airgead soin ar a laighead trí mhonarchain eile de </span>
<lb n="224"/><span>shaghas monarchan Bharraingtin, agus thabharfadh obair do chúig </span>
<lb n="225"/><span>céad duine.  Abair is go mbeadh sé féin is triúr eile ag brait </span>
<lb n="226"/><span>ar gach nduine aca súd, nach shin cothughadh dá mhíle pearsa á </span>
<lb n="227"/><span>chaitheamh uainn againn i n-aghaidh na bliadhna, de bhárr ár ndíth </span>
<lb n="228"/><span>céille, agus ár ndaoine féin ag imtheacht na fairrgí amach </span>
<lb n="229"/><span>d'easbhaidh oibre.  Nár mhithid dúinn ár machtnamh a dhéanamh, </span>
<lb n="230"/><span>agus stad a chur ar an dteibirsin úd?  Tosnuighdís ar mná </span>
<lb n="231"/><span>tighe leis an ngalamhnaigh.  Ó's earradh chun glanta í, glanadh sí </span>
<lb n="232"/><span>ar dtúis na fachaillí dár súilibh. </span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>TÓRNA.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>TAGRA.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>(a).  Galamhnach, no galaoireach, soap.  Plín, Pliny, the Roman historian.</span>
<lb n="239"/><span>An Gháill, Gáilleach, Gaul, a native of Gaul.  Saill, fat.  Marsoil, Marseilles</span>
<lb n="240"/><span>(emphasis on last syl.).  Íle an chrainn ola, olive oil.  Béilthigheach, a large fire.</span>
<lb n="241"/><span>Fuirnéis, furnace.  Geir, tallow.  Monarcha, a factory.  Na bunearraidhe, the</span>
<lb n="242"/><span>raw materials.  "Meath" nádúire, a natural "fat".</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>(b).  Stéirín, stearine.  Margairín, margarine.  Pailmidin, palmitine. Ílín,</span>
<lb n="245"/><span>oleine.  Glóithín, glycerine.  Searbhlach, an acid.  Searbhlach stéiríneach, stearic</span>
<lb n="246"/><span>acid.  S. Margairíneach, margarine acid Alcailí loiscneach, caustic alkali.</span>
<lb n="247"/><span>Táithtear le chéile, are united.  "Salann miotaltha," metallic salts; is dóigh</span>
<lb n="248"/><span>liom go mb'fhearr "gránlach" a thabhairt ar "salts" amhthach,  Céimheacht,</span>
<lb n="249"/><span>chemistry.  Galamhnughadh, saponification.  Sóda, soda.  Cala, potash.</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>(c).  Saill amh, raw fat.  D'éis a mínighthe, when refined.  Blunaig, lard.  Íle</span>
<lb n="252"/><span>síol cadáis, cotton seed oil.  An Chéalóin, Ceylon.  Cubhar, lather.  Íle pailme,</span>
<lb n="253"/><span>palm oil.  Sóda loiscneach, caustic soda.  Sulpháid sóda, Sulphate of soda.</span>
<lb n="254"/><span>An Luaithreach, the "ash."  Ciaran sóda, carbonate of sode.  Biotáille, liqour,</span>
<lb n="255"/><span>liquid.  Aol beo, quicklime.  Roisín, rosin.  Fuighlach, residue.  Tuirpintín,</span>
<lb n="256"/><span>turpentine (distilled or manufactured); sugh giúise, raw turpentine.</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>(d).  Coire, a large pot.  The technical term in English is a "pan".  Geir</span>
<lb n="259"/><span>leaghta, melted tallow.  "Scaoileadh," "opening."  i n-oghnaibh, into pans,</span>
<lb n="260"/><span>"pots"; tugtar "crutching pots" ortha i mBéarla.  Buailteáin, "revolving</span>
<lb n="261"/><span>arms."  Inneal cháthaidh, winnowing machine.  Bolaidh, perfume.  I mbaraíbh, into</span>
<lb n="262"/><span>bars.  Díordar, dregs, "lyes."  </span>
<lb n="263"/></p>
</div>
<pb n="188"/>
<div><lb n="264"/><p><span>(e.)  Galamhnach láimhe, toilet soap.  Scumhadh, act of chipping, chopping.</span>
<lb n="265"/><span>Cloch iompála, raidhléir, a roller.  Scumhlach, chippings, shavings.  "Ribíní,"</span>
<lb n="266"/><span>"ribbons."  Umar, a trough.  Scriú, a screw.  Daingniughadh, compressing.</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>(F).  Bainisteóir, manager.  A mhilleán, the blame for it.  Aithbheodhchant,</span>
<lb n="269"/><span>revival.  Síos seal, a while (going) down.  Somplaí, samples.  Sárughadh, to </span>
<lb n="270"/><span>excel.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>(g).  Cunntuisí, statistics.  An Dipáirtmint, the Department of Agriculture.</span>
<lb n="273"/><span>Feidhm, use.  Na fairrgí amach, over the sea.  Teibirsin, wearing, wasting away.</span>
<lb n="274"/><span>Fachaillí, corrupt matter on the eyes.</span></p>
<lb n="275"/>
<lb n="276"/><p>
<lb n="277"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Déantúisí Gaedhlacha. IV. - Galamhnach.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Déantúisí Gaedhlacha. IV. - Galamhnach.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
