Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Cló - Niamh.</title><author><persName>Ua Laoghaire, Peadar</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG17-11354</note>
		 <note type="L">410</note>
		 <note type="B">1907</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Deireadh-Foghmhair, 1907</date><idno>IG17-11354</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">17</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ua Laoghaire, Peadar</author><title>Cló - Niamh.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Cló - Niamh.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Deireadh-Foghmhair, 1907</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span><pb n="410"/></span>
<lb n="1"/><span>CLÓ.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>NIAMH: ón'Athair Peadair Ua Laoghaire, Canónach, S.P. </span>
<lb n="4"/><span>Ar na chur amach do Mhuintir na Leabhar Gaedh-</span>
<lb n="5"/><span>ilge, 6 Sráid Dh'olier, Baile-Átha-Cliath, 1907. </span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Leabhar nuadh é seo do tháinig amach go </span>
<lb n="8"/><span>déidheanach ó láimh an Athar Peadar ó </span>
<lb n="9"/><span>Laoghaire.  Is éachtach, iongantach an fear </span>
<lb n="10"/><span>an t-Athair Peadar; leabhar agus leabhar i </span>
<lb n="11"/><span>ndiaidh a chéile — seo chugainn iad.  Is ar </span>
<lb n="12"/><span>éigean do scuireamar de chaint ar "Séadhna" </span>
<lb n="13"/><span>agus ar "an Craos-deamhan" nuair thigeas </span>
<lb n="14"/><span>amach saothar eile i gceann míosa nó dhá </span>
<lb n="15"/><span>mhíos.  Do shaoil an saoghal go raibh an </span>
<lb n="16"/><span>t-ughdar ag léigean a scíthe, acht do bhí sé </span>
<lb n="17"/><span>ag obair gan fhios don tsaoghal. </span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Righthe agus bainríoghna, sagairt agus </span>
<lb n="20"/><span>easpuig, manaigh agus abanna, fir uaisle </span>
<lb n="21"/><span>agus mná uaisle, lucht cogaidh agus lucht </span>
<lb n="22"/><span>síothchána, Éireannaigh agus Lochlannaigh — </span>
<lb n="23"/><span>gluaisid san leabhar so ós ar gcomhair i </span>
<lb n="24"/><span>ndiaidh a chéile, go taidhbhseach, taithneamhach. </span>
<lb n="25"/><span>"Finnscéal" nó seanscéal é seo san chéill </span>
<lb n="26"/><span>go dtráchtann sé ar sean-neithibh, ar sean-</span>
<lb n="27"/><span>laochra, ar na sean-aimsearaibh agus ar na </span>
<lb n="28"/><span>daoinibh móra do mhair ionnta — acht i gcéill </span>
<lb n="29"/><span>eile is cóir "úirscéal" do thabhairt air </span>
<lb n="30"/><span>mar gheall go ndéantar trácht orra le </span>
<lb n="31"/><span>scríbhneoir atá ar marthain againn le n-ár </span>
<lb n="32"/><span>linn féin, agus chleachtas gnáth-Ghaedhlig an </span>
<lb n="33"/><span>lae 'ndiu ag aithris a scéil dúinn.  Nach </span>
<lb n="34"/><span>aoibhinn a leithéid de scéal do bheith againn </span>
<lb n="35"/><span>in ár dteangaidh dhuthchais! </span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>Gairm aithgheárr atá ar an leabhar so.  </span>
<lb n="38"/><span>Bhí "Séadhna" cheana againn — seo chugainn </span>
<lb n="39"/><span>"Niamh".  Ainm fir bhí san "Séadhna" sin, </span>
<lb n="40"/><span>ainm mná atá san "Niamh" so.  Ní forus </span>
<lb n="41"/><span>mórán do bhaint as a leithéidibh seo de </span>
<lb n="42"/><span>thiodal, acht is dóigh go dtaithnigheann siad </span>
<lb n="43"/><span>leis an ughdar, agus gur d'aon toisc do </span>
<lb n="44"/><span>thogh sé iad.  Acht cia h-í an "Niamh" so ar </span>
<lb n="45"/><span>aon chor?  An í seo an Niamh oirdhearc sin </span>
<lb n="46"/><span>"do b'áilne snódh," "Niamh Chinn óir" do </span>
<lb n="47"/><span>rug Oisín léi go Tír na n-Óg?  Ní h-í — ní </span>
<lb n="48"/><span>tháinig sise an ath-uair go h-Éirinn — tá sí </span>
<lb n="49"/><span>fós in a dúthaigh álainn féin — maireann sí </span>
<lb n="50"/><span>fós san tír aoibhinn sin tar éis dhá mhíle </span>
<lb n="51"/><span>bliadhan — óir ní fhághann na daoine maithe </span>
<lb n="52"/><span>agus na daoine móra bás go deo, "meath </span>
<lb n="53"/><span>ná éag ní fheicfidh siad!" </span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Cia'n Niamh í seo ar aon chor?  Inghean </span>
<lb n="56"/><span>Thaidhg Mhóir Uí Cheallaigh rígh na Máine i </span>
<lb n="57"/><span>dtosach an aonmhadh céad bliadhan déag </span>
<lb n="58"/><span>b'eadh í.  Ní'l fhios agam an duine fírinn-</span>
<lb n="59"/><span>each staramhail an bhean sin, nó duine thig </span>
<lb n="60"/><span>as intinn an ughdair ar fad — acht is cuma </span>
<lb n="61"/><span>cia aca.  Ba ghnáthach le mnáibh uaisle na </span>
<lb n="62"/><span>nGaedheal an t-ainm deas sin in allód, acht </span>
<lb n="63"/><span>'na dhiaidh sin deir an t-Athair Peadar linn </span>
<lb n="64"/><span>nach raibh ann acht ainm ceana nó ainm báidhe </span>
<lb n="65"/><span>d'inghin Thaidhg Mhóir Uí Cheallaigh, óir ba </span>
<lb n="66"/><span>Mhórling a h-ainm féin ar dtús, agus ba </span>
<lb n="67"/><span>h-iad a cáirde 'sa comharsana go léir do </span>
<lb n="68"/><span>thug "Niamh" uirre agus "Niamh Chinn Óir" </span>
<lb n="69"/><span>leis ag tagairt ar an ainnir álainn eile </span>
<lb n="70"/><span>luaidhtear san seanlaoi.  Bean táscamhail </span>
<lb n="71"/><span>an scéil í — a "bhanlaoch" go deimhin — acht </span>
<lb n="72"/><span>ní buaidh an laochais ná an ghaiscidh, ní buaidh </span>
<lb n="73"/><span>catha ná comhraic do rug sí, acht buaidh na </span>
<lb n="74"/><span>h-áilneachta agus na geanamhlachta, buaidh </span>
<lb n="75"/><span>soilbhris agus subháilce, buaidh grádha ar a </span>
<lb n="76"/><span>h-athair agus fós ar a h-athardha. </span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Acht cheana má's sí Niamh as banlaoch don </span>
<lb n="79"/><span>scéal, sé Brian Mac Cinnéidigh taoiseach </span>
<lb n="80"/><span>Dáil Chais as laoch an ughdair agus laoch an </span>
<lb n="81"/><span>leabhair.  'Siad a ghníomhradh agus gníomhradh </span>
<lb n="82"/><span>a mhuintire, a thréithe agus a thuairisce, a </span>
<lb n="83"/><span>theachta agus a imtheachta as mó dhéanas </span>
<lb n="84"/><span>ádhbhar an scéil seo — 'sé Cath Chluana Tarbh, </span>
<lb n="85"/><span>na neithe do bhain leis, na cúiseanna agus </span>
<lb n="86"/><span>na siocracha do thug an ghléic ionchuimhne </span></p>
</div>
<pb n="411"/>
<div><lb n="87"/><p><span>sin — 'siad so uile tosach, ceartlár, agus </span>
<lb n="88"/><span>deireadh an leabhair ar fad, d'á n-aithris </span>
<lb n="89"/><span>dúinn ag scéalaidh binn, blasda.  Is breagh </span>
<lb n="90"/><span>an t-adhbhar scéil bhí ag an ughdar 'san chath </span>
<lb n="91"/><span>cródha, clúmhail sin — an cath do shaor Éire </span>
<lb n="92"/><span>agus Alba agus iarthar Eorpa fa dheireadh </span>
<lb n="93"/><span>ó smacht na Lochlannach — comhrac do bhí ar </span>
<lb n="94"/><span>mór-chathaibh an domhain, cidh nach meastar </span>
<lb n="95"/><span>mar sin é ag ughdaraibh Sasanacha bhíos 'na </span>
<lb n="96"/><span>d-tost ar fad uim an gcúis, mar as gnáth </span>
<lb n="97"/><span>leo.  Tá comhairle nó "plot" ag rith tré </span>
<lb n="98"/><span>san scéal — comhairle dhoimhin freisin — agus </span>
<lb n="99"/><span>is maith coimhéadtar na rúin go dtí an </span>
<lb n="100"/><span>deireadh.  Cleas in aghaidh an chluithche, "cor </span>
<lb n="101"/><span>in aghaidh an chaim," "breall ar an bhfeall" </span>
<lb n="102"/><span>— do gheobhaidh tú iad uile. </span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Is dóigh go raibh Brian chomh deagh-labhar-</span>
<lb n="105"/><span>thach agus do bhí móir-ghníomhach — ba dhual an </span>
<lb n="106"/><span>tréith sin riamh d'uaislibh na Mumhan, agus </span>
<lb n="107"/><span>go deimhin d'uaislibh Gaedheal go léir.  Seo </span>
<lb n="108"/><span>beagán don rosc-catha do labhair sé lá </span>
<lb n="109"/><span>oirdhearc Chluana Tarbh: </span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>"A Chlann Chais, a shliocht ríoga! a mhuin-</span>
<lb n="112"/><span>tir na n-arm ngéar, agus na gcruadh-lámh, </span>
<lb n="113"/><span>nár staon agus nár stríoc do namhaid fós </span>
<lb n="114"/><span>riamh, i gcath d'á thruime, in éigin d'á ghéire, </span>
<lb n="115"/><span>i spéirlinn d'a dhéine, mo sheasamh indiu </span>
<lb n="116"/><span>oraibh! </span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>-</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>"Féuch ansúd iad!" ar seisean, ag síneadh </span>
<lb n="121"/><span>a chlaidhimh i dtreo na Lochlanach, "cruinn-</span>
<lb n="122"/><span>ghthe cnuasta os bhur gcomhair.  Tá rian </span>
<lb n="123"/><span>bhur lámh go daingean cheana ortha.  Ní </span>
<lb n="124"/><span>thugan san ciall dóibh.  Is minic le fiche </span>
<lb n="125"/><span>bliain a chuireabhair-se anaithe agus teitheadh </span>
<lb n="126"/><span>agus ár agus dearg-ruathar ortha, ar fuid </span>
<lb n="127"/><span>réidhthe agus gleannta agus machairí Éirean. </span>
<lb n="128"/><span>Is mór d'á gcuid fola agus feola atá ag </span>
<lb n="129"/><span>cur geamhair agus féir ghlais ag fás in </span>
<lb n="130"/><span>Éirinn indiu. </span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>-</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>"Gabhaidh chúcha, a chlann ó, in ainim Dé agus </span>
<lb n="135"/><span>Mhuire.  Tugaidh an faobhar dóibh! gabhaid </span>
<lb n="136"/><span>de chosaibh ionta!  Ní hé an chéad uair </span>
<lb n="137"/><span>agaibh é.  Ná téidheadh aon mhac máthar </span>
<lb n="138"/><span>acu beo uaibh.  Ná cuiridh suim 'na gcótaibh </span>
<lb n="139"/><span>iarainn.  Cótaí troma iseadh iad.  Tá aon </span>
<lb n="140"/><span>mhaith amháin ionta; coimeádfaid siad na </span>
<lb n="141"/><span>fir daoibh-se chun na gceann a bhaint díobh. </span>
<lb n="142"/><span>Do thanadar chun fanamhaint.  Fanaidís in </span>
<lb n="143"/><span>ainim Dé.  Tá slígh fé'n bhfód anso dhóibh. </span>
<lb n="144"/><span>Tugtar dóibh é go fial!" </span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Do mheasfá gur b'i lár cath agus comh-</span>
<lb n="147"/><span>rac do thug an sagart aosda so leath a </span>
<lb n="148"/><span>shaoghail, cuireann sé síos orra chomh beodha, </span>
<lb n="149"/><span>bríoghmhar sin — acht tá fuil na Laoghaireach </span>
<lb n="150"/><span>leoghanta ag rith agus ag léimnigh 'na shean-</span>
<lb n="151"/><span>chuisleannaibh fós.  Éist leis agus é ag </span>
<lb n="152"/><span>trácht ar an gcath mór: </span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>"Do lean an comhrac, gan stad gan </span>
<lb n="155"/><span>staonadh, ó cheann ceann de pháirc an chatha. </span>
<lb n="156"/><span>Na h-Éireannaigh lán cheapaithe, fé mar a bhí </span>
<lb n="157"/><span>socair go daingean acu a bhfad roimh ré, </span>
<lb n="158"/><span>ar bhás a dh'fhághail sa' chath san, pé taobh ar </span>
<lb n="159"/><span>a mbéadh buadh an chatha.  Iongnadh agus </span>
<lb n="160"/><span>alltacht ar na Lochlanaigh go léir, idir righthe </span>
<lb n="161"/><span>agus daoine, a rádh go raibh a leithéid de </span>
<lb n="162"/><span>sheasamh ag na Gaedhil 'á dhéanamh.  "Má </span>
<lb n="163"/><span>seasuightear in ár gcoinnibh puinn eile </span>
<lb n="164"/><span>aimsire ar an gcuma so buadhfar orainn!" </span>
<lb n="165"/><span>a deiridís le n-a chéile, agus iongnadh a </span>
<lb n="166"/><span>gcroidhe ortha.  Ghéaruighdar sa chomhrac, </span>
<lb n="167"/><span>mar 'dheadh go sguabfaidís na Gaedhil </span>
<lb n="168"/><span>rómpa.  Do chaitheadar iad féin i gcoinnibh </span>
<lb n="169"/><span>na nGaedhal díreach mar a chaithean an fhar-</span>
<lb n="170"/><span>aige í féin i gcoinnibh na caraige lá gaoithe. </span>
<lb n="171"/><span>Ní raibh aon mhaith dhóibh ann.  Do seasaimh </span>
<lb n="172"/><span>clanna Gaedhal 'na gcoinnibh díreach mar a </span>
<lb n="173"/><span>sheasuighean an charaig i gcoinnibh uisge na </span>
<lb n="174"/><span>faraige." </span>
<lb n="175"/></p>
</div>
<pb n="412"/>
<div><lb n="176"/><p><span>Déarfaidh daoine éigin nach bhfuil lom na </span>
<lb n="177"/><span>fírinne le fághail san leabhar seo — go bhfuil </span>
<lb n="178"/><span>neithe bréagacha ar n-a gcumasc le neithibh </span>
<lb n="179"/><span>fírinneacha.  Cadé an dochar?  Níl ann </span>
<lb n="180"/><span>acht scéal, ní raibh faoi'n ughdar acht scéal </span>
<lb n="181"/><span>do chumadh agus do scríobhadh, ní leabhar </span>
<lb n="182"/><span>seanchuis é, ní stair é, ní leabhar annáladh </span>
<lb n="183"/><span>é, nír mhian leis an ughdar a leithéid do </span>
<lb n="184"/><span>scríobhadh.  Agus an miste an leabhar é? </span>
<lb n="185"/><span>an miste an scéal é?  Scéal seanchuis é </span>
<lb n="186"/><span>go deimhin, scéal ag a bhfuil an tsean-</span>
<lb n="187"/><span>chuis, bun na fírinne, agus is leor sin le </span>
<lb n="188"/><span>mórán nach iarann acht aoibhneas agus caith-</span>
<lb n="189"/><span>eamh aimsire, agus le nach maith cnámha loma, </span>
<lb n="190"/><span>tiorma an tseanchuis a bheith d'á sír-fhéachain </span>
<lb n="191"/><span>agus d'á síor-scrúdadh.  Nár mhaith an </span>
<lb n="192"/><span>leabhar é, nár mhaith mar scéal é dá mbadh </span>
<lb n="193"/><span>toradh na h-intinne ar fad do bheadh ann? </span>
<lb n="194"/><span>Badh mhaith go deimhin.  Acht tá ní as mó ná </span>
<lb n="195"/><span>an t-aoibhneas amháin le fághail san leabhar </span>
<lb n="196"/><span>— tá mórán eoluis agus oideachais ann </span>
<lb n="197"/><span>leis.  Tá cosamhlacht na fírinne ar fhurmhór </span>
<lb n="198"/><span>an scéil agus réir mo mheasa níl sé abhfad </span>
<lb n="199"/><span>as an tslighe mar sheanchus féin.  In a leith-</span>
<lb n="200"/><span>éid seo de shaothar abhfus nó thall, Gaedh-</span>
<lb n="201"/><span>ealach nó Gallda, atá an sochar so a </span>
<lb n="202"/><span>gcomhnuighe — go dtugann sé beagán eoluis </span>
<lb n="203"/><span>ar an seanchus do dhaoinibh éigin nach léigh-</span>
<lb n="204"/><span>feadh an seanchus féin go bráth, agus go </span>
<lb n="205"/><span>dtugann ar dhaoinibh eile grádh do thabhairt </span>
<lb n="206"/><span>don tseanchus agus 'na dhiaidh sin a thoibh-</span>
<lb n="207"/><span>rheacha d'iarraidh agus do chuartughadh dhóibh </span>
<lb n="208"/><span>féin. </span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Ní thugaim fá'm' aire graiméar ná litriu-</span>
<lb n="211"/><span>ghadh ná feabhas Gaedhilge an ughdair. </span>
<lb n="212"/><span>Bíonn Gaedhlig mhaith ag an tuata féin go </span>
<lb n="213"/><span>minic, acht cia h-é chuireas suim in a Ghaedh-</span>
<lb n="214"/><span>lig? — muna bhfuil amhrán nó laoi nó scéal </span>
<lb n="215"/><span>aige, agus annsin is annamh as leis féin an </span>
<lb n="216"/><span>Ghaedhlig atá ionnta.  Is féidir Gaedhlig </span>
<lb n="217"/><span>mhaith do scríobhadh ar sheanchus na Síneach </span>
<lb n="218"/><span>san domhan thoir nó ar nósaibh na bhfear </span>
<lb n="219"/><span>ndubh san Afraic, acht cia chuirfeadh a spéis </span>
<lb n="220"/><span>ann, cia léighfeadh é?  Teastuigheann rud </span>
<lb n="221"/><span>eile uainn seach an nGaedhlig amháin — tá </span>
<lb n="222"/><span>súil againn le brigh, le tádhbhacht, le h-adhbhar </span>
<lb n="223"/><span>maith scéil, le feabhas na smuaineadh, le </span>
<lb n="224"/><span>h-uaisle gníomh — bímíd ag súil le rud a </span>
<lb n="225"/><span>bhaineas le n-ár sinsearaibh nó le n-ár dtír. </span>
<lb n="226"/><span>San scéal so ar "Niamh" do gheibhimíd na </span>
<lb n="227"/><span>tréithe seo ar fad. </span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>Acht d'fhéadfadh na cáilidheachta so bheith i </span>
<lb n="230"/><span>scéal nó i leabhar gan mórán de réim a </span>
<lb n="231"/><span>bheith ann, 'sé sin an tslighe labhartha nó </span>
<lb n="232"/><span>scríbhneorachta as dual do thír nó do mhuin-</span>
<lb n="233"/><span>tir — an cháil ar a dtugthar style ag ughdar-</span>
<lb n="234"/><span>aibh Shasana agus na Fraince, ag taithighe </span>
<lb n="235"/><span>téarma ó'n Laidin.  Tá a réim féin ag na </span>
<lb n="236"/><span>Gaedhealaibh, nó is córa dhom a rádh, tá </span>
<lb n="237"/><span>mórán de réimeannaibh aca — réim ag </span>
<lb n="238"/><span>labhairt, réim ag scríobhadh, réim ag filidh-</span>
<lb n="239"/><span>eacht, féim ag scéalaidheacht; in gach uile </span>
<lb n="240"/><span>shórt d'aiste atá ár ngnás díleas, dúth-</span>
<lb n="241"/><span>chasach, féin againn.  Bhí cinéal don réim </span>
<lb n="242"/><span>seo chean i "Séadhna", tá cinéal eile san </span>
<lb n="243"/><span>scéal so "Niamh".  Acht ní cosamhail </span>
<lb n="244"/><span>"Séadhna" ar aon chor le "Niamh" agus </span>
<lb n="245"/><span>ní nach iongnadh, tá a mhalairt de réim san </span>
<lb n="246"/><span>leabhar nuadh.  Ní abraim go bhfuil an réim </span>
<lb n="247"/><span>Ghaedhealach go glan agus go h-iomlán san </span>
<lb n="248"/><span>úirscéal so, acht tá mórán di ann; agus </span>
<lb n="249"/><span>'nuair a bhéas eolus as fairsinge agus as </span>
<lb n="250"/><span>cruinne ar ár n-ughdaraibh féin, ar ár sean-</span>
<lb n="251"/><span>scéalaidhtibh duthchasacha ag an gCanónach </span>
<lb n="252"/><span>Peadar Ó Laoghaire, tá súil againn go </span>
<lb n="253"/><span>bhfuighmíd an fhír-réim Ghaedhealach go beacht </span>
<lb n="254"/><span>agus go h-iomlán aige. </span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>Is mór an moladh ag daoinibh áiridhe don </span>
<lb n="257"/><span>"tsimplidheacht" so.  Nuair as ionann í </span>
<lb n="258"/><span>agus leanbaidheacht, nó macántacht, nó </span>
<lb n="259"/><span>neimhchionntacht, is deas an nidh í, is geal, </span>
<lb n="260"/><span>geanamhail an nidh í, ar leanbh, ar fhear, nó </span></p>
</div>
<pb n="413"/>
<div><lb n="261"/><p><span>ar mhnaoi; acht ar scéal nó ar dhán — leath-</span>
<lb n="262"/><span>amuigh d'á gcumthar do na leanbhaibh nó do </span>
<lb n="263"/><span>lucht gan léigheann — is ró mhinic nach bhfuil </span>
<lb n="264"/><span>san "tsimplidheacht" úd acht leithscéal — </span>
<lb n="265"/><span>cuma a rádha nach bhfuil in aiste chinnte acht </span>
<lb n="266"/><span>rud gan réim gan riaghail, gan brigh gan </span>
<lb n="267"/><span>buaidh, gan deise gan deaghbhlas — rud nach </span>
<lb n="268"/><span>bhfuil ann acht olcas na Gaedilge agus a </span>
<lb n="269"/><span>lán Galldachas. </span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Cuireadh an cheist go minic — ca h-uair a </span>
<lb n="272"/><span>thiucfas in Éirinn scéalaidh mar Ualtar</span>
<lb n="273"/><span>Scott do dhéanfadh ar son ar dtíre agus </span>
<lb n="274"/><span>ar a seanchus an mhéid do rinne seisean ar </span>
<lb n="275"/><span>son Alban? Ba trom an cheist sin le </span>
<lb n="276"/><span>daoinibh éigin, agus do rinneadh beagán </span>
<lb n="277"/><span>d'iarrachtaibh le n-a dó nó a trí d'ughdaraibh </span>
<lb n="278"/><span>chum an cheist d'fhreagairt agus scéalta </span>
<lb n="279"/><span>seanchuis do scríobhadh i mBéarla ar nós an </span>
<lb n="280"/><span>Scottaigh.  Ní abraim gur do-dhéanta é, </span>
<lb n="281"/><span>acht deirim gur deacair é, agus deirim fós </span>
<lb n="282"/><span>nach bhfuil samhail an Scottaigh le fághail go </span>
<lb n="283"/><span>dtí seo.  Acht muna dtáinig ár Scott fós, </span>
<lb n="284"/><span>measaim féin go bhfuilmíd ag druidim leis </span>
<lb n="285"/><span>— mealladh mise go mór muna bhfuighmíd é </span>
<lb n="286"/><span>fa dheireadh in san Athair Peadar ó </span>
<lb n="287"/><span>Laoghaire. </span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>Déarfar — agus go deimhin tá sé ráidhte </span>
<lb n="290"/><span>cheana — nach bhfuil in a leithéid seo d'obair </span>
<lb n="291"/><span>acht aithris ar an Scottach.  Cuir i gcás gur </span>
<lb n="292"/><span>b'amhlaidh atá.  Nár mhaith an sompla nó </span>
<lb n="293"/><span>samhlachas bhí ag ár n-ughdar?  Ní mór an </span>
<lb n="294"/><span>mhaise d'ughdar nó d'fhear-léighinn ar bith </span>
<lb n="295"/><span>'sna laethibh seo a rádh nár léigh sé úirscéal-</span>
<lb n="296"/><span>ta an Scottaigh, nó nach bhfuil eolus aige </span>
<lb n="297"/><span>orra.  Is air éigean atá cineadh san Eoraip </span>
<lb n="298"/><span>nár fhoghlaim rud éigin, a bheag nó a mhór, </span>
<lb n="299"/><span>ó'n Scottach agus ó n-a scéaltaibh.  Is beag </span>
<lb n="300"/><span>pobull san Eóraip nách ndeárna aithris ar </span>
<lb n="301"/><span>an Scottach in a leithéid seo de scríbhneor-</span>
<lb n="302"/><span>acht — ní h-eadh amháin 'sna rightheachtaibh nuadha </span>
<lb n="303"/><span>saora mar tá an Ungair, an Ghréig agus </span>
<lb n="304"/><span>an Noruaigh, acht imeasc na sean-righeacht </span>
<lb n="305"/><span>mór féin mar tá Sasana, an Fhrainc agus </span>
<lb n="306"/><span>an Ghearmáin.  Ar mhór an milleán d'Éirinn </span>
<lb n="307"/><span>bhoicht an lorg so do leanamhain? </span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>Acht 'sé deirim annso, má tá cosamhlacht </span>
<lb n="310"/><span>idir "Niamh" agus aon scéal staramhail </span>
<lb n="311"/><span>an Scottaigh, nach dtig an chosamhlacht so as </span>
<lb n="312"/><span>aithris ar an ughdar sin chomh mór agus </span>
<lb n="313"/><span>thigeas ó'n nidh seo — go bhfuil mórán don </span>
<lb n="314"/><span>aigne agus don dúthchas céadna ag an dá </span>
<lb n="315"/><span>ughdar.  Bhí ainm Gaedhealach ar an Scottach </span>
<lb n="316"/><span>— bhí an aigne agus an dúthchas Gaedhealach </span>
<lb n="317"/><span>aige leis.  Bhí an grádh Gaedhealach aige do </span>
<lb n="318"/><span>na séan-scéaltaibh agus do na sean-laoch-</span>
<lb n="319"/><span>raidh, grádh ar radharcaibh breagha nádúrdha </span>
<lb n="320"/><span>a thíre, ar a sléibhtibh 's ar a gleanntaibh, ar </span>
<lb n="321"/><span>a lochaibh 's ar a h-aibhneachaibh, bhí grádh fós  </span>
<lb n="322"/><span>agus eolus ar an réim scéalaidheachta ba </span>
<lb n="323"/><span>ghnath leis na Gaedhealaibh.  Deir ár sean-</span>
<lb n="324"/><span>rádh "Briseann an duthchas tré shúilibh an </span>
<lb n="325"/><span>chait;" is amhlaidh fós bhriseas an duthchas </span>
<lb n="326"/><span>Gaedhealach tré Ghall-Bhéarla an Scottaig. </span>
<lb n="327"/><span>Ní raibh an duthchas Gaedhealach go lán ná </span>
<lb n="328"/><span>go h-iomlán aige — ní féidir sin a thasbáin-</span>
<lb n="329"/><span>eadh go ceart ná go lán-chumhachtach acht tré </span>
<lb n="330"/><span>san nGaedhlig amháin.  'Na dhiaidh sin as </span>
<lb n="331"/><span>uile b'í an réim Ghaedhealach — an mhéid do </span>
<lb n="332"/><span>bhí aige dhí — agus an blas Gaedhealach do bhí </span>
<lb n="333"/><span>air do rinne a scéalta chomh taithneamhach </span>
<lb n="334"/><span>sin, agus do chuir an rath iongantach orra. </span>
<lb n="335"/><span>Dubhradh gur b'ó na Ceilteachaibh d'fhoghlaim </span>
<lb n="336"/><span>nuaidh-chinéil na h-Eorpa style, .i. réim agus </span>
<lb n="337"/><span>deise scríbhneorachta; sé Maitiú Árnold </span>
<lb n="338"/><span>dubhairt sin — é féin 'na Shasanach agus 'na </span>
<lb n="339"/><span>scríbhneoir oirdhearc.  Agus má tá mórán </span>
<lb n="340"/><span>don cháilidheacht so le fághail ag ughdaraibh </span>
<lb n="341"/><span>áiridhe Sasanacha leis an dá chéad bliadhan </span>
<lb n="342"/><span>chuaidh tharainn, is ó Ghaedhealaibh Éireann </span>
<lb n="343"/><span>agus Alban d'fhoghlaim siad í, cidh bé aca tré </span>
<lb n="344"/><span>Ghaedhlig nó tré Bhéarla do scríobhadar. </span>
<lb n="345"/><span>Mar bhárr air seo uile — má tá cosamhlacht </span>
<lb n="346"/><span>idir an t-Athair Peadar agus an Scottach </span>
<lb n="347"/><span>ní mar gheall ar aithris do ghnídh ár n-ughdar </span>
<lb n="348"/><span>ar an scéalaidh Albanach é, acht mar gheall </span></p>
</div>
<pb n="414"/>
<div><lb n="349"/><p><span>go ndeárna an Scottach aithris ar seanréim </span>
<lb n="350"/><span>scéal Alban agus Éireann, agus go raibh </span>
<lb n="351"/><span>an duthchas Gaedhealach aige. </span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>Is maith agus is maiseachan scéal do thug </span>
<lb n="354"/><span>an Canónach Ó Laoghaire dhúinn; réir mo </span>
<lb n="355"/><span>bharamhla-sa is cóir a bheith ar prímh-scéalt-</span>
<lb n="356"/><span>aibh ár dtíre ó seo amach, "an fhaid a bheidh </span>
<lb n="357"/><span>uisge ag ruith agus féar ag fás in Éirinn". </span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>TOMÁS Ó FLANNGHAILE.</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>-</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cló - Niamh.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cló - Niamh.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
