Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Lios an Phúca.</title><author><persName>Laoide, Seosamh</persName></author><editor><name type="main">Ó Donnchadha, Tadhg</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG17-11317</note>
		 <note type="L">323</note>
		 <note type="B">1907</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Bealtaine, 1907</date><idno>IG17-11317</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">17</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Laoide, Seosamh</author><title>Lios an Phúca.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Lios an Phúca.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Bealtaine, 1907</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>Lios an Phúca.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>[Aiste do léigheadh os comhair Chraoibhe an </span>
<lb n="3"/><span>Chéitinnigh]. </span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Tá sean-fhocal ann agus sean-fhocal ó'n </span>
<lb n="6"/><span>dílinn é: "An rud a sgríobhas an púca, </span>
<lb n="7"/><span>léigheann sé féin é."  Má's amhlaidh do'n </span>
<lb n="8"/><span>phúca féin do réir gnáth-eolais ár sean </span>
<lb n="9"/><span>agus ár sinnsear, cá mór damhsa a rádh </span>
<lb n="10"/><span>anocht nach taise do "Lios an Phúca"? </span>
<lb n="11"/><span>Táim deimhnightheach go gcuirfead an sgéal </span>
<lb n="12"/><span>sain i dtuigsint díbh sul a mbead réidh </span>
<lb n="13"/><span>leis an dtrácht so. </span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>Sgathamh ó shoin ann do léigheadh trácht </span>
<lb n="16"/><span>beag ó Énrí Ó Muirgheasa os comhair na </span>
<lb n="17"/><span>hÁrd-chraoibhe i dtaobh iarsmaí na sean-</span>
<lb n="18"/><span>Ghaedheal atá fós ar fághail ar fud na </span>
<lb n="19"/><span>tíre, .i., na liosanna, na cathaireacha, na </span>
<lb n="20"/><span>cloigtheacha, na clocha tógála, &rl.  Bhí </span>
<lb n="21"/><span>duine éigin de Chraobh an Chéitinnigh i láth-</span>
<lb n="22"/><span>air, agus, 'sa díosbóireacht dúinn, 'sé dubh-</span>
<lb n="23"/><span>airt sé: "Tá na sean-liosanna so ann," </span>
<lb n="24"/><span>ar seisean, "le dhá mhíle bliadhain agus, dá </span>
<lb n="25"/><span>ndéarfainn, os a chionn."  Ní abraim ná </span>
<lb n="26"/><span>gur chuir an chaint sin ag machtnamh mé. </span>
<lb n="27"/><span>Má's ceart dúinn dícheall do dhéanamh ar </span>
<lb n="28"/><span>gan a leigean d'éinne na sean-oibreacha </span>
<lb n="29"/><span>so do shracadh as a chéile agus do leagadh, </span>
<lb n="30"/><span>chum talamh socair comhthrom do dhéanamh </span>
<lb n="31"/><span>díobh nó chum tigh nua do chur suas, cá </span>
<lb n="32"/><span>misde dhúinn aire thabhairt mar an gcéadna </span>
<lb n="33"/><span>do na hainmneachaibh a bhaist síol Ghaedhil </span>
<lb n="34"/><span>Ghlais mhic Niúill ortha an fhaid do bhíodar </span>
<lb n="35"/><span>i dtreise agus i dtreóir ins an Éirinn so </span>
<lb n="36"/><span>againn-ne, "an t-éan-oileán ba suthaighe </span>
<lb n="37"/><span>agus ba torthaighe agus ba mheasardha teas </span>
<lb n="38"/><span>agus fuacht a bhí i n-urmhór Eorpa, i n-ar </span>
<lb n="39"/><span>bh'iomdha mil agus cruithneacht, i n-a raibh </span>
<lb n="40"/><span>iasg iomdha, aibhne, easa agus innbheara," </span>
<lb n="41"/><span>a ndubhairt an t-ughdar mór clúiteach </span>
<lb n="42"/><span>léighinn úd, Lughaidh Ó Cléirigh, i "mBeatha </span>
<lb n="43"/><span>Aodha Ruaidh Uí Dhomhnaill."  Go deimhin is </span>
<lb n="44"/><span>go dearbhtha dhíbh, agus ná bíodh a thuilleadh </span>
<lb n="45"/><span>ann, is fada tugadh faillighe 'sa sgéal so. </span>
<lb n="46"/><span>Faillighe, an eadh?  'Sé mo thuairim féin </span>
<lb n="47"/><span>gurab iad na dromanta dubha atá curtha </span>
<lb n="48"/><span>leis ag an bpobal nGaedhealach go dtí a </span>
<lb n="49"/><span>bhfuil le fíor-dhéidheanaighe.  Má dhúisigh-</span>
<lb n="50"/><span>eann an tráchtín seo beagán beag cainte </span>
<lb n="51"/><span>i dtaobh seoid de sheodaibh ár sean, sin é, </span>
<lb n="52"/><span>ár ndinnseanchas, ní bheidh cuaird na </span>
<lb n="53"/><span>hoidhche seo i n-aistear agam. </span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Bhí árd-speois ag sean-Ghaedhealaibh i n-a </span>
<lb n="56"/><span>ndinnseanchas, .i., ins na sgéaltaibh do </span>
<lb n="57"/><span>bhain leis na háiteannaibh, ag cur síos ar </span>
<lb n="58"/><span>cad ba bhun le gach ainm agus ar cionnus </span>
<lb n="59"/><span>mar do baisteadh ar an áit é.  Do rinneadh </span>
<lb n="60"/><span>leabhar ann féin de na sgéaltaibh seo ar </span>
<lb n="61"/><span>fad, agus seo mar do cuireadh tús air: —</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>"I n-ainm an Athar, an Mhic agus an </span>
<lb n="64"/><span>Spioraid Naoimh amén.  Seo síos Seanchas </span>
<lb n="65"/><span>Dionn Éireann do rinne Aimhirgin mac </span>
<lb n="66"/><span>Amhalghadha, file de na Déisibh, .i., file </span>
<lb n="67"/><span>Dhiarmada mhic Cearbhaill.  Is é d'iarr </span>
<lb n="68"/><span>d'athchuinge ar Fhiontain mhac Bóchra i </span></p>
</div>
<pb n="324"/>
<div><lb n="69"/><p><span>dTeamhair nuair a bhí cóimhthionól fear </span>
<lb n="70"/><span>n-Éireann i dTeamhair um Dhiarmaid mhac </span>
<lb n="71"/><span>Cearbhaill agus um Fhlann Feabhla mac </span>
<lb n="72"/><span>Sgannláin, comharba Phádraig, agus um </span>
<lb n="73"/><span>Cheannfhaoladh mhac Oilealla mhic Eoghain </span>
<lb n="74"/><span>mhic Néill, agus um Fhionntain mhac Bóchra, </span>
<lb n="75"/><span>árd-tseanóir Éireann, gur throisg Aimhir-</span>
<lb n="76"/><span>gin trí lá agus trí oidhche i bhfiadhnaise </span>
<lb n="77"/><span>fear n-Éireann, idir mhacaibh agus inghean-</span>
<lb n="78"/><span>aibh, i dTeamhair, go ndeachadar do shean-</span>
<lb n="79"/><span>chas fíre dionn inse hÉireann, mar do chuir </span>
<lb n="80"/><span>gach duine agus gach díne di ó aimsir </span>
<lb n="81"/><span>Cheasrach — is í cheana do ghabh Éire — go </span>
<lb n="82"/><span>flaitheas Dhiarmada mhic Cearbhaill." </span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Sin mar do thosnaíodar ar an ngnó, </span>
<lb n="85"/><span>agus do réir an sgéil níor fhágadar sliabh, </span>
<lb n="86"/><span>cnoc ná tulach, abhainn, innbhear ná loch, </span>
<lb n="87"/><span>nár chuireadar a thuairisg go dtí, i ndeir-</span>
<lb n="88"/><span>eadh bárra, go raibh sanas gach áite go </span>
<lb n="89"/><span>cruinn aca. </span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Seo solaoid ar cionnus mar do cuir-</span>
<lb n="92"/><span>eadh i sgríbhinn iad: </span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>"Bóinn, cad as gur hainmnigheadh í?  Is </span>
<lb n="95"/><span>furus an cheist sin do réidhteach.  Bóinn, </span>
<lb n="96"/><span>bean Neachtain mhic Labhradha mhic Namhad </span>
<lb n="97"/><span>do-chuaidh leis na dáileamhnaibh go tobar </span>
<lb n="98"/><span>faithche an dúna.  Gach n-aon do théigheadh </span>
<lb n="99"/><span>chuige, ní thiocfadh thar n-ais uaidh gan </span>
<lb n="100"/><span>ainimh (tarcaisne).  Dob' iad so ainmneacha </span>
<lb n="101"/><span>na ndáileamh bhí ag Neachtain, Fleasg agus </span>
<lb n="102"/><span>Leasg agus Luamh.  Muna mbeadh Neach-</span>
<lb n="103"/><span>tain agus na dáileamhain do théigheadh chum </span>
<lb n="104"/><span>an tobair, ní thiocfadh neach daonna uaidh </span>
<lb n="105"/><span>gan ainimh. </span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Chuaidh an bhainríoghan le corp uaille</span>
<lb n="108"/><span>agus díomais chum an tobair 'na haonar, </span>
<lb n="109"/><span>agus dubhairt ná raibh oiread de rún agus </span>
<lb n="110"/><span>de chumhacht ann agus go bhféadfadh sé </span>
<lb n="111"/><span>míochuma thabhairt ar a deilbh, agus do-</span>
<lb n="112"/><span>chuaidh mór-thimcheall an tobair ar tuathal </span>
<lb n="113"/><span>chum cumhachta an tobair do fhéachain. </span>
<lb n="114"/><span>Briseann trí tonna as an tobar tháirsti </span>
<lb n="115"/><span>gur bhris go ró-obann a sliasad dheas agus </span>
<lb n="116"/><span>a lámh dheas agus a súil deas agus ann-</span>
<lb n="117"/><span>sain do chuaidh sí as an sídh ar teicheadh </span>
<lb n="118"/><span>ó'n áit agus ó'n tobar gur shroich an </span>
<lb n="119"/><span>fhairrge agus an t-uisge i n-Innbhear Bóinne. </span>
<lb n="120"/><span>As sain a tháinig Bóinn agus Innbhear </span>
<lb n="121"/><span>Bóinne." </span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Sgéalta an-dheasa is eadh cuid aca so. </span>
<lb n="124"/><span>'Sé mo mheas féin gur mhaith an t-adhbhar </span>
<lb n="125"/><span>filidheachta iad, dá mb'áil le duine úsáid </span>
<lb n="126"/><span>do bhaint asta 'na chomhair sin.  Tá mór-</span>
<lb n="127"/><span>chuid aca agus gan focal de'n fhírinne </span>
<lb n="128"/><span>ionnta, acht má tá féin, cuirid siad i </span>
<lb n="129"/><span>n-umhail dúinn caidé a mhéid de spéis a </span>
<lb n="130"/><span>bhí ag Gaedhealaibh i ndinnseanchas na </span>
<lb n="131"/><span>hÉireann 'sa tsean-shaoghal agus a rádh nár </span>
<lb n="132"/><span>bh'fhuláir leó sgéal do cheapadh as a stuaim </span>
<lb n="133"/><span>féin, má theastuigh a leithéid uatha chum </span>
<lb n="134"/><span>bunudhais dionn-anma do mhíniughadh do'n </span>
<lb n="135"/><span>phobal. </span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Nach tuigthe dhúinn as an méid sin nár </span>
<lb n="138"/><span>bh'ionann aigneadh do Ghaedhealaibh na sean-</span>
<lb n="139"/><span>aimsire agus d'á sliocht atá suas anois ar </span>
<lb n="140"/><span>thalamh na hÉireann gur cuma leo ar </span>
<lb n="141"/><span>domhan cad a bheas mar ainm ar aon áit i </span>
<lb n="142"/><span>nÉirinn acht gur Gallda an ainm í agus </span>
<lb n="143"/><span>gan puinn céille bheith léithi?  Fiú na </span>
<lb n="144"/><span>n-ainmneacha nGaedhealach d'fhan i bhfeidhm </span>
<lb n="145"/><span>aca, is ar éigin báis a thuigid siad iad. </span>
<lb n="146"/><span>Seo solaoid air sin: Tráth de na tráth-</span>
<lb n="147"/><span>annaibh do thárla go rabhas ar cuaird i </span>
<lb n="148"/><span>gceanntar Ghaedhealach.  Do thugas fá </span>
<lb n="149"/><span>ndeara go raibh dhá áit annsúd go nglaoidh-</span>
<lb n="150"/><span>tí Lios an Bhaile agus Leath-bhaile ortha. </span>
<lb n="151"/><span>D'fhiosruigheas de dhuine éigin caidé an </span>
<lb n="152"/><span>bhun-bhrígh a bhí ionnta.  Níor fhéad sé a </span>
<lb n="153"/><span>innsint dam.  "Caidé an Béarla do </span>
<lb n="154"/><span>chuirfeá ar Lios an Bhaile?" arsa mise. </span>
<lb n="155"/><span>"Lisavally", ar seisean.  "Acht caidí an </span></p>
</div>
<pb n="325"/>
<div><lb n="156"/><p><span>chiall atá le gach focal de'n ainm fá </span>
<lb n="157"/><span>leith?"  Do theip air an cheist do réidh-</span>
<lb n="158"/><span>teach.  "A' dtuigeann tú an focal </span>
<lb n="159"/><span>'lios'?" arsa mise.  "Tuigim go maith," </span>
<lb n="160"/><span>ar seisean; "sin é an rud go nglaoidhmid </span>
<lb n="161"/><span>fort air i mBéarla; tá siad fairsing ins </span>
<lb n="162"/><span>an tír seo."  "Agus a' dtuigeann tú </span>
<lb n="163"/><span>'baile'?"  "Tuigim, ar ndóigh," ar </span>
<lb n="164"/><span>seisean.  "'Nois, a' dtuigeann tú 'Lios </span>
<lb n="165"/><span>an Bhaile'?"  Dubhairt sé annsain go </span>
<lb n="166"/><span>mb'fhéidir go bhféadfaidhe an chiall sain a </span>
<lb n="167"/><span>bhaint as, acht is mór do bhí sé i n-amhras </span>
<lb n="168"/><span>leis; bhí sé socair chean i n-a aigneadh nár </span>
<lb n="169"/><span>oir mar Bhéarla ar "Lios an Bhaile" acht </span>
<lb n="170"/><span>Lisavally.  B'in é nó a dhálta ag "Leath-</span>
<lb n="171"/><span>bhaile" leis.  Thuig sé "leath" agus thuig sé </span>
<lb n="172"/><span>"baile", acht dá mbeinn ag gabháil dó go </span>
<lb n="173"/><span>lá na leac, ní fhéadfainn a chur ar a shúilibh </span>
<lb n="174"/><span>dó go raibh i "Leathbhaile" acht ainm áite </span>
<lb n="175"/><span>nár thuig sé i n-éan-chor agus gur bh'é an </span>
<lb n="176"/><span>Béarla bhí air ná Lavally. </span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Cuirfead ceist anois ar nós an Dinn-</span>
<lb n="179"/><span>seanchais: "An iomdha tonn ainmnighthe </span>
<lb n="180"/><span>bhris thar fionn-chlár Fódla?"  Mo fhreagra </span>
<lb n="181"/><span>air sin gur furus í réidhteach.  Chúig thonn </span>
<lb n="182"/><span>ainmnighthe tháinig uirthi, go bhfuil a rian </span>
<lb n="183"/><span>innti go dtí an lá atá indiu ann, dhá cheann </span>
<lb n="184"/><span>aca uaithi féin agus trí cinn aca ó'n </span>
<lb n="185"/><span>imigcéin nó ó thíorthaibh thar lear.  'Siad so </span>
<lb n="186"/><span>iad: </span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>(1) Tonn na Págántachta;</span>
<lb n="189"/><span>(2) Tonn na Críostaidheachta;</span>
<lb n="190"/><span>(3) Tonn na Lochlannach;</span>
<lb n="191"/><span>(4) Tonn na Sean-Ghall;</span>
<lb n="192"/><span>(5) Tonn na Nua-Ghall.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Cuirfead síos anois tuairisg bheag ar </span>
<lb n="195"/><span>gach tuinn aca, ag trácht orrtha i ndiaidh a </span>
<lb n="196"/><span>chéile. </span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>(1) Tonn na Págántachta.  Ní gábhadh </span>
<lb n="199"/><span>dham innsint dhíbh gurab í seo tonn is </span>
<lb n="200"/><span>ársaidhe aca.  Ise amháin 'n-a bhfuil faisnéis </span>
<lb n="201"/><span>nó tuairisg uirthi ins an Dinnseanchas.  Is </span>
<lb n="202"/><span>dóigh liom gurab iad so — an méid d'fhan </span>
<lb n="203"/><span>beó dhíobh 'n-ar measg — na hainmneacha is </span>
<lb n="204"/><span>deise agus is athchomaire, is áilne agus is </span>
<lb n="205"/><span>bríoghmhaire d'ar baisteadh riamh.  Tá mór-</span>
<lb n="206"/><span>chuid aca beó.  Táid siad sain ar ár </span>
<lb n="207"/><span>srothannaibh, ar ár n-aibhneachaibh, agus ar </span>
<lb n="208"/><span>ár n-innbhearaibh taobh-uaine, ar ár sléibhtibh </span>
<lb n="209"/><span>árda agus ar ár gcnocaibh sídhe, ar ár </span>
<lb n="210"/><span>dtíorthaibh agus ar ár ndúithchíbh, ar ár lios-</span>
<lb n="211"/><span>annaibh agus ar ár sean-rathannaibh, &rl. </span>
<lb n="212"/><span>Badh mhaith liom féin, dá bhféadfaidhe é </span>
<lb n="213"/><span>dhéanamh i n-éan-chor, go n-aithbheodhfaidhe </span>
<lb n="214"/><span>cuid d'ar cailleadh de na hainmneachaibh </span>
<lb n="215"/><span>seo.  Is féidir sain do dhéanamh, im' </span>
<lb n="216"/><span>thuairim-se.  Cuir i gcás, "Island Magee," </span>
<lb n="217"/><span>áit atá anois in partibus infidelium, sin é, </span>
<lb n="218"/><span>i dtír Ghalldachta i nÉirinn cár bh'fhearr </span>
<lb n="219"/><span>dúinn ainm do thiubharfamaois air ná Rinn </span>
<lb n="220"/><span>Seimhne atá chomh hársa sain gur chuir </span>
<lb n="221"/><span>Ptolomaeus cuma Ghréigise air, .i., Isamnion </span>
<lb n="222"/><span>Akron.  Rud eile, Rinn Seimhne bhí ar an </span>
<lb n="223"/><span>áit go haimsir na Planntála tugadh ar </span>
<lb n="224"/><span>Chúige Uladh.  B'fhéidir gurab iad na Goill </span>
<lb n="225"/><span>fá ndear Island Magee, siúd is go bhfuil </span>
<lb n="226"/><span>dul na Gaedhilge air, chomh maith is dá </span>
<lb n="227"/><span>mbadh ó "Oileán Mhig Aoidh" a tháinig sé. </span>
<lb n="228"/><span>Is iomdha áit eile 'n-a bhféadfaidhe an </span>
<lb n="229"/><span>cleas céadna d'imirt air, ins na cúigíbh </span>
<lb n="230"/><span>go léir.  Ar na hainmneachaibh nár cailleadh </span>
<lb n="231"/><span>riamh atá an tSionainn, an Fheoir, an </span>
<lb n="232"/><span>tSiuir, an Bhearbha, an Bhuas, Loch Éirne, </span>
<lb n="233"/><span>Loch Léin, Loch Súilighe, &rl., .i., na haibh-</span>
<lb n="234"/><span>neacha agus na lochanna is mó d'á bhfuil i </span>
<lb n="235"/><span>n-ár dtír indiu. </span></p>
<lb n="236"/>
<lb n="237"/><p><span>(2) Tonn na Críostaidheachta.  Is dóigh </span>
<lb n="238"/><span>liom go bhfuil furmhór na n-ainmneacha so </span>
<lb n="239"/><span>beó fós.  Is flúirseach fóirleitheadamhail </span>
<lb n="240"/><span>iad 'n-a n-ainmneachaibh paróiste.  Seo mar </span>
<lb n="241"/><span>do tugadh iad.  Tháinig fir naomhtha éigin </span>
<lb n="242"/><span>agus chuireadar fútha i n-áit.  An teampall </span></p>
</div>
<pb n="326"/>
<div><lb n="243"/><p><span>do chuireadar ar bun agus an tobar do </span>
<lb n="244"/><span>thaithighidís, do hainmnigheadh iad as an té </span>
<lb n="245"/><span>'n-ar leis ar dtúis iad.  Ní mheasaim go </span>
<lb n="246"/><span>dtug aon cheann aca so an bás do na </span>
<lb n="247"/><span>hainmneachaibh págánta.  Ní raibh ann acht </span>
<lb n="248"/><span>dinnseanchas na hÉireann d'fhairsingiughadh </span>
<lb n="249"/><span>agus do naomhughadh.  An rian is mó d'fhág </span>
<lb n="250"/><span>súd ar ár dtír Cill agus Teampall agus </span>
<lb n="251"/><span>Domhnach i dtús ainmneacha. </span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>(3) Tonn na Lochlannach.  Ba lag an </span>
<lb n="254"/><span>tonn í seo.  Ar an dtaobh thoir de chrios-</span>
<lb n="255"/><span>lach cuanta na hÉireann is mó bhrúcht sí. </span>
<lb n="256"/><span>Do baisteadh ainmneacha úr-nua ar Loch </span>
<lb n="257"/><span>Cuan, ar Reachrainn Breagh, ar Chill Mhann-</span>
<lb n="258"/><span>táin, ar an Innbhear Mór, ar Loch Gar-</span>
<lb n="259"/><span>man, ar Phortláirge, agus ar áiteannaibh </span>
<lb n="260"/><span>nach iad.  Do chuireadh earball Lochlannach </span>
<lb n="261"/><span>le hOllarbha, le Cáirlinn, le Grianphort, </span>
<lb n="262"/><span>le Carn, etc.  Do cuireadh cuid de na </span>
<lb n="263"/><span>sean-ainmneachaibh Gaedhealacha i dteangaidh </span>
<lb n="264"/><span>na Lochlannach, m.sh., Léim an Bhradáin, </span>
<lb n="265"/><span>Léim Chongculainn, &rl.  Níor tháinig acht </span>
<lb n="266"/><span>fíor-bheagán de na hainmneachaibh Loch-</span>
<lb n="267"/><span>lannacha so isteach 'sa Ghaedhilg agus cuma </span>
<lb n="268"/><span>Ghaedhealach ortha, mar sh., Inis Ubhdonn (nó </span>
<lb n="269"/><span>Inis Sibhtonn) i lár na Sionainne, Baile an </span>
<lb n="270"/><span>Araldaigh i nUíbh Dúnchadha, &rl. </span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>(4) Tonn na Sean-Ghall.  Dob' éachtach </span>
<lb n="273"/><span>an tonn í seo.  B'í seo an tonn do chéad-</span>
<lb n="274"/><span>loit an t-ainmniughadh ársa naomhtha d'fhág </span>
<lb n="275"/><span>ár seacht sinnsir ar thulchaibh féar-uaine </span>
<lb n="276"/><span>Fódla.  Tá an Mhidhe agus Laighin loithte </span>
<lb n="277"/><span>go mór léi, nó do réir na roinne d'fhág </span>
<lb n="278"/><span>Goill ar Éirinn, Contae Lughbhaidh, Co. </span>
<lb n="279"/><span>Bhaile Átha Cliath, Co. na Midhe, Co. na </span>
<lb n="280"/><span>hIarmhidhe, Co. Chille Dara, Co. Chille Coinnigh, </span>
<lb n="281"/><span>agus an taobh theas de Cho. Locha Garman. </span>
<lb n="282"/><span>Ní hé ná fuil a rian ins na cúigíbh eile </span>
<lb n="283"/><span>leis; tá gan amhras.  Ceapaim-se, gach </span>
<lb n="284"/><span>aon áit go bhfuil Gráinseach nó Gráig i n-a </span>
<lb n="285"/><span>thosach, agus nach mór gach aon bhaile go </span>
<lb n="286"/><span>bhfuil -town i n-a dheireadh, gurab iad na </span>
<lb n="287"/><span>Sean-Ghoill do bhaist an ainm sin air.  Bí </span>
<lb n="288"/><span>de threise agus d'fheabhas na Gaedhilge i </span>
<lb n="289"/><span>gCúige Laighean an uair sin, ámh, gur </span>
<lb n="290"/><span>cuireadh iad so i nGaedhilg láithreach bonn </span>
<lb n="291"/><span>nó geall leis.  Seo solaoidí air sin: Tá </span>
<lb n="292"/><span>áit i n-Uíbh Máil go raibh Blacoston air le </span>
<lb n="293"/><span>linn Hannrí a III. a bheith i gceannus </span>
<lb n="294"/><span>Shasana.  'Sé an ainm Ghaedhilge bhí air 'sa </span>
<lb n="295"/><span>seiseadh céad déag ná Baile an Bhlácaigh.  </span>
<lb n="296"/><span>Ní gábhadh dham a rádh gur Blakestown atá </span>
<lb n="297"/><span>air ó bhrúcht tonn an Bhéarla thars an gcúige. </span>
<lb n="298"/><span>Tá baile beag éigin eile i n-Uíbh Muireadh-</span>
<lb n="299"/><span>aigh go bhfuil Prumplestown anois air.  Seo </span>
<lb n="300"/><span>mar thárla.  Do chuir Normánach éigin </span>
<lb n="301"/><span>dar bh'ainm Frombald faoi ins an áit agus do </span>
<lb n="302"/><span>ghlaoidh na Sean-Ghoill ar an mbaile, d'á </span>
<lb n="303"/><span>bhárr, Frombaldestone.  'Sé an ainm </span>
<lb n="304"/><span>Ghaedhilge bhí air 'sa seiseadh céad déag ná </span>
<lb n="305"/><span>Baile an Bhruthmálaigh, .i. an rud céadna i </span>
<lb n="306"/><span>nGaedhilg.  Tá dhá chuma air ins na Fiants </span>
<lb n="307"/><span>úd ó Eilís, bainríoghain Shasana, Frompols-</span>
<lb n="308"/><span>towne agus Ballyfrompole, ceann aca ó'n </span>
<lb n="309"/><span>Sean-Bhéarla agus ceann aca ó'n nGaedh-</span>
<lb n="310"/><span>ilg.  Uaireannta, is í an chuma Ghaedhealach </span>
<lb n="311"/><span>do fuair an bhuaidh i ndeireadh na dála, </span>
<lb n="312"/><span>mar sh., Hokeston Hooke's town 'sa </span>
<lb n="313"/><span>tSean-Bhéarla gur cuireadh Baile hÚc air </span>
<lb n="314"/><span>mar Ghaedhilg, agus Ballyhook an ainm </span>
<lb n="315"/><span>Béarla atá anois air.  Acht is beag an </span>
<lb n="316"/><span>sásamh an méid sin, agus a rádh gur dhíbir </span>
<lb n="317"/><span>ainmneacha de'n tsórd so na sean-ainmn-</span>
<lb n="318"/><span>eacha fíor-Ghaedhealacha bhí rómpa ar na </span>
<lb n="319"/><span>bailtibh.  Cuireadh an ruaig glan ortha </span>
<lb n="320"/><span>agus táid siad caillte anois. </span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>(5) Tonn na Nua-Ghall.  Sidí tonn is </span>
<lb n="323"/><span>mó baoghal dúinn d'á dtáinig riamh orainn. </span>
<lb n="324"/><span>'Sí atá anois ann ag básughadh na n-ainmn-</span>
<lb n="325"/><span>eacha ndúthchasach d'fhan againn.  Tá sí ag </span>
<lb n="326"/><span>báthadh lorg ársa na Sean-Ghaedheal 'sa </span>
<lb n="327"/><span>tír.  Tá gach aon dream ag cabhrughadh léi, </span></p>
</div>
<pb n="327"/>
<div><lb n="328"/><p><span>an Riaghaltas, oifigí an Riaghaltais, Árd-</span>
<lb n="329"/><span>oifig an Phuist 'n-a measg, na Goill agus </span>
<lb n="330"/><span>na Gaedhil féin.  Ní abraim ná gurab iad </span>
<lb n="331"/><span>na Gaedhil is mó dúil ins an ghnó so, agus </span>
<lb n="332"/><span>is géire sainnt chuige.  Táid na céadta </span>
<lb n="333"/><span>áit i nÉirinn go bhfuil na daoine ag iarraidh </span>
<lb n="334"/><span>Béarla do chur ortha gach aon ré sholuis, </span>
<lb n="335"/><span>agus ní hannamh a bhítear 'ghá dhéanamh go </span>
<lb n="336"/><span>dona agus go han-dhona, toisg gan tuig-</span>
<lb n="337"/><span>sint cheart a bheith aca ar an ainm féin </span>
<lb n="338"/><span>agus ar an mBéarla.  Tá Lady's Bridge </span>
<lb n="339"/><span>ar Dhroichead na Sguab i gCo. Chorcaighe, </span>
<lb n="340"/><span>tá Chaffpool ar Loch na Cátha i gCúige </span>
<lb n="341"/><span>Chonnacht, agus mar sin dóibh.  Go deimhin </span>
<lb n="342"/><span>féin, ní'l an bhuidhean odhar i gCúige Uladh </span>
<lb n="343"/><span>leath chomh holc le Gaedhealaibh — táid siad </span>
<lb n="344"/><span>súd lán-tsásta le Derry, le Belfast, agus </span>
<lb n="345"/><span>dá ndéarfainn, le Tamnificarbet, le </span>
<lb n="346"/><span>Derrygortreavy, le Ballykilbeg, le Bally-</span>
<lb n="347"/><span>magarry, le Mullaghfernaghan, agus leis </span>
<lb n="348"/><span>na céadtaibh mar iad, nach furus dóibh </span>
<lb n="349"/><span>úsáid do bhaint asta, ó'n uair is ná tuigid </span>
<lb n="350"/><span>siad iad agus go bhfuilid an-fhada. </span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>Acht táid na seoiníní agus na Goill </span>
<lb n="353"/><span>ghalánta ag déanamh a láin díoghbhála </span>
<lb n="354"/><span>leis.  Bíd ainmneacha nua Béarla d'á </span>
<lb n="355"/><span>mbaisteadh i nÉirinn ó bhliadhain go </span>
<lb n="356"/><span>bliadhain, agus, dá ndéarfainn, ó lá </span>
<lb n="357"/><span>go lá.  Cailltear cuid aca gan amhras, </span>
<lb n="358"/><span>acht fanann an chuid eile ar ár mbail-</span>
<lb n="359"/><span>tibh agus ar áiteannaibh nach iad.  Is </span>
<lb n="360"/><span>le n-ár linn féin do cailleadh Muine Beag </span>
<lb n="361"/><span>ar Bagenalstown, Bun Clóidighe ar New-</span>
<lb n="362"/><span>townbarry, Cnoc an Teampaill ar Free-</span>
<lb n="363"/><span>mount, Meathus Truim ar Edgeworths-</span>
<lb n="364"/><span>town, Baile na gCros ar Castlepollard, </span>
<lb n="365"/><span>agus Port Laoighise ar Maryborough, </span>
<lb n="366"/><span>&rl.  Tá an Riaghaltas, agus go mór-</span>
<lb n="367"/><span>mhór lucht an Phuist, ag cabhrughadh </span>
<lb n="368"/><span>leis sin ar a lán-dícheall, mar, má </span>
<lb n="369"/><span>bhíonn ainm ghlan-Bhéarla le fághail i </span>
<lb n="370"/><span>n-éan-chor, is í ghabhaid siad do roghain, </span>
<lb n="371"/><span>abair is ná beadh sí i n-úsáid acht ag an </span>
<lb n="372"/><span>seoinín féin do bhaist í.  Tá Mount </span>
<lb n="373"/><span>Uniacke ag an Riaghaltas ar áit éigin </span>
<lb n="374"/><span>i gCo. Chorcaighe, cé gur Cúil Ó gCorra </span>
<lb n="375"/><span>ata ag gach éinne de'n phobal air, má's as </span>
<lb n="376"/><span>an mBéarla féin a bhíd siad ag labhairt, </span>
<lb n="377"/><span>agus sgríobhann fear cinn riain na bpílears </span>
<lb n="378"/><span>i mBaile Nua Newtown, cé fá fuil acht an </span>
<lb n="379"/><span>chéad ainm ag muintir na háite air. </span>
<lb n="380"/><span>Maidir le muintir an Phuist, níor tháinig </span>
<lb n="381"/><span>lá d'á chuimhne chugam gur dhual agus gur </span>
<lb n="382"/><span>dhúthchas dóibh bheith lán-Ghallda.  Seo mar </span>
<lb n="383"/><span>théid siad i bhfeidhil a gcuid oibre.  Cuir i </span>
<lb n="384"/><span>gcás go dtáinig seoinín nó fear Gallda </span>
<lb n="385"/><span>chum comhnuidhthe i n-áit áirithe.  Bhí an </span>
<lb n="386"/><span>Cnoc Mór riamh mar ainm ó na seacht </span>
<lb n="387"/><span>sinnsearaibh air.  Ní thaithneann an ainm </span>
<lb n="388"/><span>sin lem' sheoinín breagh galánta.  Ní fuláir </span>
<lb n="389"/><span>leis ainm binn Béarla do sholáthar dó </span>
<lb n="390"/><span>a bheas comh breagh comh galánta leis féin. </span>
<lb n="391"/><span>Seo é ag machtnamh i n-a aigneadh agus, ó </span>
<lb n="392"/><span>thárla gur Fox is sloinneadh dhó, beart-</span>
<lb n="393"/><span>uigheann sé dhó féin nár bh'fhearr dó ainm </span>
<lb n="394"/><span>do thiubharfadh sé air ná Foxhall nó Fox-</span>
<lb n="395"/><span>hole — ní fheadar ciaca, mar is d'á chéile </span>
<lb n="396"/><span>iad.  Sin mar chuireann sé ós áird a </span>
<lb n="397"/><span>shloinneadh suarach Gallda nach fiú casnamh </span>
<lb n="398"/><span>i gcomhnáird d' Ua Néill nó do Mhac </span>
<lb n="399"/><span>Cárthaigh Mór nó d' Ua Dhrisceoil.  Tagaid </span>
<lb n="400"/><span>litreacha ag triall air i gceann tamaill </span>
<lb n="401"/><span>agus ceapann sé nach mór dó oifig phuist </span>
<lb n="402"/><span>d'fhághail, 'na chomhair féin go háirithe. </span>
<lb n="403"/><span>Tiomáineann sé litir ag triall ar Árd-</span>
<lb n="404"/><span>mhaighistir an Phuist, ag déanamh gearáin i </span>
<lb n="405"/><span>dtaobh na moille do cuireadh ar a chuid </span>
<lb n="406"/><span>litreacha agus ag rádh go mbadh mhór a </span>
<lb n="407"/><span>raghadh sé i dtairbhe do'n dúthaigh sin ar </span>
<lb n="408"/><span>fad, dá gcuirfidhe oifig ar bun innti. </span>
<lb n="409"/><span>Gheibheann sé a ghuidhe, cé ná raibh aon trácht </span>
<lb n="410"/><span>ná cuimhneamh féin ar a leithéid riamh roimhe </span></p>
</div>
<pb n="328"/>
<div><lb n="411"/><p><span>sin, dá líonmhaire an pobal ann.  I n-ionad </span>
<lb n="412"/><span>an ceart do dhéanamh, .i., an oifig d'ainm-</span>
<lb n="413"/><span>niughadh as an mbaile, an roinnt is ársaidhe </span>
<lb n="414"/><span>agus is suaichnidhe bhí riamh ar an dtalamh, </span>
<lb n="415"/><span>is amhlaidh dheinid Lucht an Phuist ná é </span>
<lb n="416"/><span>d'ainmniughadh nó leas-ainmniughadh as tigh </span>
<lb n="417"/><span>an tseoinín úd, siúd is ná fuil acht aon </span>
<lb n="418"/><span>teach amháin 'san áit go bhfuil an ainm sin </span>
<lb n="419"/><span>air. </span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>Uaireanta ní dheinid na seoiníní seo </span>
<lb n="422"/><span>acht casadh do chur ins an ainm Ghaedhilge. </span>
<lb n="423"/><span>B'é sin dálta ag Lios Linne i n-Inis </span>
<lb n="424"/><span>Eoghain.  Má tá go bhfuil Linsfort anois </span>
<lb n="425"/><span>mar ainm Béarla ar an mbaile, tá Lislin </span>
<lb n="426"/><span>fós ar chnoc i n-a lár istigh, agus is follus </span>
<lb n="427"/><span>as sain gur Lios Linne ainm cheart an </span>
<lb n="428"/><span>bhaile agus an chnuic i n-éinfheacht.  Solaoid </span>
<lb n="429"/><span>mhaith eile ar an rud céadna is eadh an </span>
<lb n="430"/><span>ainm do chuireas mar theideal ar an </span>
<lb n="431"/><span>dtrácht so.  'Sé mo thuairim-se, agus </span>
<lb n="432"/><span>tuairim láidir is eadh é, munab meallta </span>
<lb n="433"/><span>atáim, gur "Lios an Phúca" a bhíodh mar </span>
<lb n="434"/><span>ainm ar an áit úd i gContae Chiarraidhe ná </span>
<lb n="435"/><span>tugtar acht Beaufort air anois, ní hamháin </span>
<lb n="436"/><span>as Béarla acht as Gaedhilg féin, le sgathamh </span>
<lb n="437"/><span>maith aimsire.  Tá "Lios an Phúca" fós ar </span>
<lb n="438"/><span>lios atá i gceartlár an bhaile.  'Sé mheas-</span>
<lb n="439"/><span>aim-se, an té do chuir an forba nó an </span>
<lb n="440"/><span>pháirc mhór ar dtúis ann, nár bh'fhuláir leis </span>
<lb n="441"/><span>casadh Béarla do chur 'san tsean-ainm </span>
<lb n="442"/><span>Ghaedhealach agus seo mar do rinne sé é, </span>
<lb n="443"/><span>do réir mo bharamhla: cheap sé gur bh'ionann </span>
<lb n="444"/><span>"Púca" agus Puck i mBéarla, acht níor </span>
<lb n="445"/><span>thaithin Puckfort leis — ní raibh sé galánta. </span>
<lb n="446"/><span>Do smaoinigh sé annsain gur bh'ionann </span>
<lb n="447"/><span>"poc" i nGaedhilg agus buck i mBéarla, </span>
<lb n="448"/><span>agus ó thárla, ag baint céille eile as buck, </span>
<lb n="449"/><span>gur bh'ionann buck agus beau, b'é an ainm </span>
<lb n="450"/><span>bhreagh ghalánta bhí aige de bhárr a chuid </span>
<lb n="451"/><span>machtnaimh ná Beaufort!  Ba dhiabhalta an </span>
<lb n="452"/><span>fear é siúd.  Fuair sé buaidh ar na </span>
<lb n="453"/><span>Gaedhilgeoiríbh féin, mar ní'l aca ar an áit </span>
<lb n="454"/><span>ó shoin anuas acht Beaufort!  Nár dheas an </span>
<lb n="455"/><span>gnó é?  Is minic a bhí sgoláirí Gaedhilge </span>
<lb n="456"/><span>ag cabhrughadh le n-a leithéid sin.  Sean-</span>
<lb n="457"/><span>bhean Ghaedhealach — beannacht dílis Dé le </span>
<lb n="458"/><span>n-a hanam — do innis an sgéal beag so </span>
<lb n="459"/><span>dham.  Bhí sí 'na comhnaidhe ar bhaile go </span>
<lb n="460"/><span>raibh Carraig na gCailleach air mar ainm. </span>
<lb n="461"/><span>Bhíodh sagart ann go raibh grádh mór aige </span>
<lb n="462"/><span>do'n Ghaedhilg agus bhí sé an-eolach innti. </span>
<lb n="463"/><span>Is é do thug an tuarasgbháil úd ar an </span>
<lb n="464"/><span>bhfile Peadar Ó Doirnín do Sheaghán Ó </span>
<lb n="465"/><span>Dálaigh, (Poets and Poetry of Munster, 39, </span>
<lb n="466"/><span>40).  An tAthair Ó Luain ab' ainm dó.  Níor </span>
<lb n="467"/><span>mheas sé gur cheart mar Bhéarla ar Charraig </span>
<lb n="468"/><span>na gCailleach Carricknagalliagh; bhí sé </span>
<lb n="469"/><span>ró-Ghaedhealach, dar leis.  Dubhairt sé leis </span>
<lb n="470"/><span>an bpobal go gcaithfidís Rockbeldam do </span>
<lb n="471"/><span>ghlaodhach air as Béarla.  Míle altughadh do </span>
<lb n="472"/><span>Dhia! níor ghlacadar a chomhairle, agus tá </span>
<lb n="473"/><span>an ainm cheart ar an áit go dtí an lá </span>
<lb n="474"/><span>indiu.  Níor mhar sin do gach aon áit, ámh. </span>
<lb n="475"/><span>Tá ainmneacha Gallda ar a lán de bhailtibh </span>
<lb n="476"/><span>anois.  Caithfear an tsean-ainm Ghaedhealach </span>
<lb n="477"/><span>do chur ar gach ceann aca arís.  Cionnus </span>
<lb n="478"/><span>is féidir é dhéanamh, go mór-mhór má's i </span>
<lb n="479"/><span>n-áit Ghallda atá an baile?  Mo fhreagra </span>
<lb n="480"/><span>air sin, tá a bhfurmór le fághail ins na </span>
<lb n="481"/><span>hInquisitiones, ins na Patent Rolls, &rl. </span>
<lb n="482"/><span>Ní maith an t-adhbhar léighte iad sain.  Ní'l </span>
<lb n="483"/><span>súg ná brígh ionnta, agus an té léighfeas </span>
<lb n="484"/><span>iad, cuirfidh siad brón ar a aigneadh, mar </span>
<lb n="485"/><span>is iad tuairisgí creachta na nGaedheal iad. </span>
<lb n="486"/><span>Mar sin féin, caithfear claoi leis an obair </span>
<lb n="487"/><span>sin, má's mian linn aghaidh ár dtíre do </span>
<lb n="488"/><span>dhéanamh fíor-Ghaedhealach arís.  Ní hé rud </span>
<lb n="489"/><span>dob ' indéanta dhúinn, na hainmneacha </span>
<lb n="490"/><span>Bhéarla bhaist na Goill ar na bailtibh seo </span>
<lb n="491"/><span>do chur i nGaedhilg, mar is é aigneadh na </span>
<lb n="492"/><span>nGall do cheap iad, agus ar ndóigh, aon </span>
<lb n="493"/><span>rud do cheapadar súd, ní healadha dhúinn </span></p>
</div>
<pb n="329"/>
<div><lb n="494"/><p><span>é ghabháil chugainn.  Ní'l acht fíor-bheagán i </span>
<lb n="495"/><span>gcúram na hoibre seo agus an saoghal le </span>
<lb n="496"/><span>déanamh.  Ní hé amháin gur féidir sean-</span>
<lb n="497"/><span>ainmneacha na mbailte d'fhághail as na </span>
<lb n="498"/><span>hInquisitiones, acht 'na dteannta sain </span>
<lb n="499"/><span>ainmneacha bhí ar pháirceannaibh beaga i </span>
<lb n="500"/><span>gceartlár Ghalltíre Chúige Laighean táid </span>
<lb n="501"/><span>siad thíos go cruinn ionnta. </span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>Tá locht eile agam ar na sgoláiribh móra </span>
<lb n="504"/><span>Gaedhilge bhí ann tá leath-chéad bliadhain ó </span>
<lb n="505"/><span>shoin ann.  Do ceapadh iad, .i. Seaghán Ó </span>
<lb n="506"/><span>Donnabháin, Eoghan Ó Comhraidhe, an </span>
<lb n="507"/><span>Caomhach agus Mac Uí Chonchubhair, chum </span>
<lb n="508"/><span>cabhrughadh le Forrachánacht an Ordonáis. </span>
<lb n="509"/><span>'Sé an gnó do fágadh fútha an tslighe ab' </span>
<lb n="510"/><span>fhearr chum na hainmneacha Gaedhealacha do </span>
<lb n="511"/><span>chur i litriughadh an Bhéarla.  Cad 'n-a thaobh </span>
<lb n="512"/><span>nár labhradar go tur agus go neamh-mbalbh </span>
<lb n="513"/><span>leis an Riaghaltas, ag rádh leó ná féad-</span>
<lb n="514"/><span>faidís é dhéanamh, agus nár oir do na </span>
<lb n="515"/><span>hainmneachaibh sin acht aon litriughadh amháin </span>
<lb n="516"/><span>.i., an litriughadh Gaedhealach?  Ní raibh </span>
<lb n="517"/><span>splannc misnigh ionnta.  Ní raibh aon </span>
<lb n="518"/><span>leithsgéal aca i dtaobh Gort Rúscach nó </span>
<lb n="519"/><span>Cnocán Bán, &rl., ná raibh ionnta acht </span>
<lb n="520"/><span>ainmneacha glan-Ghaedhilge, pé leathsgéal </span>
<lb n="521"/><span>do bheadh acha i dtaoibh ainmneacha mar </span>
<lb n="522"/><span>Cork, Belfast nó Dublin atá ins an </span>
<lb n="523"/><span>Bhéarla leis na céadtaibh bliadhan.  Tá an </span>
<lb n="524"/><span>sgéal níos fearr ag na Breathnachaibh agus </span>
<lb n="525"/><span>ag Gaedhealaibh na hAlban.  Do throid-</span>
<lb n="526"/><span>eadar súd ar son a litrighthe, agus d'á </span>
<lb n="527"/><span>chomhartha sain féin, tá sé aca go ceart </span>
<lb n="528"/><span>cruinn ar gach aon léarsgáil dár cuireadh </span>
<lb n="529"/><span>i gcló riamh. </span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>An cheist dhéidheanach anois: Cionnus </span>
<lb n="532"/><span>an cath so do chur ar lucht an Riaghaltais, </span>
<lb n="533"/><span>ar Ghallaibh agus ar na seoiníníbh?  Tá, go </span>
<lb n="534"/><span>gcaithfimíd na sean-ainmneacha d'aithbheodh-</span>
<lb n="535"/><span>chaint ar fud na tíre ó Cheann Cléire go </span>
<lb n="536"/><span>Reachrainn Dáil Riada agus ó Cheann </span>
<lb n="537"/><span>Léime go hInbhear Colpa.  Ní'l ins na </span>
<lb n="538"/><span>hainmneacha Gallda acht rian ár ndaor-</span>
<lb n="539"/><span>bhruide, agus caithfear deireadh chur leis </span>
<lb n="540"/><span>sin.  Is maith fóghanta na meodhain seo </span>
<lb n="541"/><span>chuige sin: </span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>(1) A iarraidh ar an Riaghaltas tosnughadh </span>
<lb n="544"/><span>ar an bhforrachánacht as an nua.  Abartar </span>
<lb n="545"/><span>leó go tur agus go neamh-mbalbh go gcaith-</span>
<lb n="546"/><span>fidh siad na hainmneacha chur síos i n-a </span>
<lb n="547"/><span>litriughadh féin ar na léarsgáilibh agus nár </span>
<lb n="548"/><span>cheart dóibh riamh iad do litriughadh i </span>
<lb n="549"/><span>mBéarla chodail amuigh ar nós an duine </span>
<lb n="550"/><span>ná beadh aon tabhairt suas i n-éan-chor air. </span>
<lb n="551"/><span>Cuirtear i n-umhail dóibh go mbíonn sé </span>
<lb n="552"/><span>chuma uaireannta ar an litriughadh Gallda. </span>
<lb n="553"/><span>Is fíor sain.  Cuirfead síos solaoid air. </span>
<lb n="554"/><span>Tá baile éigin i gContae Liathdroma; </span>
<lb n="555"/><span>baile Uí Ruairc ab' eadh é, agus ní'l acht </span>
<lb n="556"/><span>Druim Dhá Eithiar air i nGaedhilg. Cionnus</span>
<lb n="557"/><span>a litrighthear i mBéarla é?  Tá go bhfuil </span>
<lb n="558"/><span>Dromahair, Drumahair, Dromahaire, </span>
<lb n="559"/><span>Dromohair, Drumahaire, Drumohair, agus </span>
<lb n="560"/><span>litrighthe nach iad air.  Tá na céadta, agus </span>
<lb n="561"/><span>dá ndéarfainn, na mílte, ainm mar sin. </span>
<lb n="562"/><span>Abartar leis an Riaghaltas gur trioblóid-</span>
<lb n="563"/><span>each achrannach an rud é sin agus, dá </span>
<lb n="564"/><span>litrighidís ar an nós ceart í, ná beadh acht </span>
<lb n="565"/><span>aon chuma amháin ar an ainm. </span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>(2) Na sean-ainmneacha do sgríobhadh i </span>
<lb n="568"/><span>gcomhnaidhe, má's ar nós an Bhéarla féin a </span>
<lb n="569"/><span>chaithfear cuid aca do sgríobhadh i dtosach </span>
<lb n="570"/><span>bárra.  Dá laighead blas agam ar an </span>
<lb n="571"/><span>litriughadh mBéarla, b'fhearr liom míle uair </span>
<lb n="572"/><span>Portleix ná Maryborough agus Dingen ná </span>
<lb n="573"/><span>Philipstown, agus is dóigh liom, i gceann-</span>
<lb n="574"/><span>traibh Gallda mar iad soin, go mb' fhearrde </span>
<lb n="575"/><span>d'aithbheodhfaidhe ainm í sgríobhadh ar an nós </span>
<lb n="576"/><span>Gallda ar dtúis. </span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>(3) Na sean-ainmneacha chur i gcaint </span>
<lb n="579"/><span>comh minic & is féidir linn é.  Féach mar </span>
<lb n="580"/><span>atá O'Connell St. lán-bheó d'aindheoin an </span>
<lb n="581"/><span>Riaghaltais. </span>
<lb n="582"/></p>
</div>
<pb n="330"/>
<div><lb n="583"/><p><span>(4) Sgríobhadh chum na gComhairlidhe </span>
<lb n="584"/><span>gConntae & chum na gComhairlidhe eile, </span>
<lb n="585"/><span>dh'á iarraidh ortha na sean-ainmneacha </span>
<lb n="586"/><span>d'aithbheodhchaint i n-a gceanntar féin. </span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>(5) Na Craobhacha do dhéanamh a ndíchill. </span>
<lb n="589"/><span>Má tá oifig phosta i n-a gceanntar agus </span>
<lb n="590"/><span>ainm Ghallda uirthi agus go bhfuil ainm </span>
<lb n="591"/><span>Ghaedhealach níos coitchinne i mbéal na </span>
<lb n="592"/><span>ndaoine, ceapaidís rún 'na dtaobh agus </span>
<lb n="593"/><span>tiomáinidís ag triall ar Árd-mhaighistir an </span>
<lb n="594"/><span>Phuist é dh'á rádh leis go gcaithfear an </span>
<lb n="595"/><span>ainm d'athrughadh. </span></p>
<lb n="596"/>
<lb n="597"/><p><span>(6) Cóimhthionóil do chruinniughadh i dtaobh </span>
<lb n="598"/><span>na ceiste seo ar fud na tíre, go háirithe </span>
<lb n="599"/><span>ins gach baile mór go bhfuil ainm Gallda </span>
<lb n="600"/><span>air, agus rún do cheapadh le cur ag triall </span>
<lb n="601"/><span>ar na feisiríbh agus ar an Riaghaltas. </span></p>
<lb n="602"/>
<lb n="603"/><p><span>Deirim-se libh-se, go dtug na hainm-</span>
<lb n="604"/><span>neacha Gallda agus an litriughadh Gallda </span>
<lb n="605"/><span>a seal go dona & do díoghbhálach.  Nach </span>
<lb n="606"/><span>mithid dúinn anois iad do mharbhadh amuigh </span>
<lb n="607"/><span>'s amach, má's féidir sin? </span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>Tagra.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Ba suthaighe agus ba torthaighe, the most prolific and</span>
<lb n="612"/><span>fruitful.</span>
<lb n="613"/><span>Ba mheasardha teas agus fuacht, the most temperate</span>
<lb n="614"/><span>as to heat and cold = the most equable in temperature.</span>
<lb n="615"/><span>Gurab iad na dromanta dubha atá curtha leis ag</span>
<lb n="616"/><span>an bpobal nGaedhealach, that the Irish public have</span>
<lb n="617"/><span>completely renounced it, lit., that the black backs (of</span>
<lb n="618"/><span>the hands) have been set to it by the Irish public.</span>
<lb n="619"/><span>Dinnseanchas, topography, etymological and his-</span>
<lb n="620"/><span>torical.</span>
<lb n="621"/><span>Seanchas Dionn Éireann, the history  of the forts</span>
<lb n="622"/><span>(inhabited or fortified hills) of Ireland.</span>
<lb n="623"/><span>Do sheanchas fíre, to ascertain the truth or true</span>
<lb n="624"/><span>origin of the names.</span>
<lb n="625"/><span>Díne, race, tribe; still a spoken word in Oriel.</span>
<lb n="626"/><span>Sanas, the etymon.</span>
<lb n="627"/><span>Dáileamhain, cup-bearers; ns. dáileamh.</span>
<lb n="628"/><span>Dionn-ainm, a name of a fort or hill.</span>
<lb n="629"/><span>Tonn, time, period; - tonn ainmnighthe, period of </span>
<lb n="630"/><span>nomenclature.  Apparently, only a secondary use of</span>
<lb n="631"/><span>tonn, wave; the writer uses it so at any rate.  Very</span>
<lb n="632"/><span>common in the spoken tongue, but rarely written:</span>
<lb n="633"/><span>Níor phós sé go raibh tonn mhaith aoise aige, he did</span>
<lb n="634"/><span>not marry until he was well advanced in age (Sgéal</span>
<lb n="635"/><span>Mhic an Bhradáin, Aran folk-tale).  There is, however,</span>
<lb n="636"/><span>another word tuan of similar sense; cp. Tuan mac</span>
<lb n="637"/><span>Cairill, a competitor of Fionntan and of Phra the</span>
<lb n="638"/><span>Phœnician in the matter of living at different periods</span>
<lb n="639"/><span>or ages.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>Oileán Mhic Aoidh an Inis Mhic Aoidh: I have since</span>
<lb n="642"/><span>found these in the poetry of Oriel MSS.  The name</span>
<lb n="643"/><span>is then very probably a later native one.  Rincheune</span>
<lb n="644"/><span>(= Rinn Seimhne) is found in the Fiants as the name of </span>
<lb n="645"/><span>the parish.</span>
<lb n="646"/><span>Fóirleatheadamhail, very abundant; a household</span>
<lb n="647"/><span>word in Corca Uí Dhuibhne.</span>
<lb n="648"/><span>Gach aon re sholuis, every hour of the day.</span>
<lb n="649"/><span>An bhuidhean odhar, the Orangemen.</span>
<lb n="650"/><span>Beartuigheann sé dhó féin, he makes up his mind,</span>
<lb n="651"/><span>he decides.</span>
<lb n="652"/><span>I gomhnáird d'Ua Néill, as compared to O'Neill,</span>
<lb n="653"/><span>in comparison with O'Neill.</span>
<lb n="654"/><span>Forba, demesne.</span>
<lb n="655"/><span>Rockbeldam = Rockbeldame, i.e. bad English for</span>
<lb n="656"/><span>*Beldames' Rock.</span>
<lb n="657"/><span>Forrchánacht an Ordonáis, the Ordnance Survey.</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>I must here add that I am not now quite certain of</span>
<lb n="660"/><span>my proposed etymology of Beaufort being well</span>
<lb n="661"/><span>grounded.  Moreover, Beirt Fhear gave na hAcraí</span>
<lb n="662"/><span>as the Irish name of Beaufort in the Claidheamh ("Lá</span>
<lb n="663"/><span>an Fhiadhaigh agus an Lá 'na Dhiaidh?) To alter the</span>
<lb n="664"/><span>thing, however, would mean re-casting my paper</span>
<lb n="665"/><span>considerably, with the result that what has already </span>
<lb n="666"/><span>remained long unpublished would be delayed</span>
<lb n="667"/><span>indefinitely.  </span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>Seosamh Laoide.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>—</span></p>
<lb n="672"/>
<lb n="673"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Lios an Phúca.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Lios an Phúca.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
