Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Scéilín Shéimín Dochtúra.</title><author><persName>Féach ainm cleite</persName></author><author><addName type="alias">An Crathach</addName></author><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG14-10992</note>
		 <note type="L">801</note>
		 <note type="B">1905</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Meitheamh, 1905</date><idno>IG14-10992</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">14</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Féach ainm cleite</author><title>Scéilín Shéimín Dochtúra.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Scéilín Shéimín Dochtúra.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Meitheamh, 1905</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>SCÉILÍN SHÉIMÍN DOCHTÚRA.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Tráthnóna stailiceach, stuacach, scéird-</span>
<lb n="3"/><span>eamhail sa dubh-gheimhreadh do b'eadh é,</span>
<lb n="4"/><span>timcheall dhá bhliadhain déag ó shoin.  Bhí</span>
<lb n="5"/><span>gasra aguinn bailighthe i dteannta a chéile</span>
<lb n="6"/><span>timcheall teinteáin Sheagháinín Uí Fhaoláin,</span>
<lb n="7"/><span>feirmeóir beag, lághach, macánta, bhí n-a</span>
<lb n="8"/><span>chomhnuidhe i mBaile Dhughbhaill, tamall maith</span>
<lb n="9"/><span>amach ó Chathair Ch -.  Ag cuardaigheacht</span>
<lb n="10"/><span>bhíomair dár ndóigh.  Ba bheag oidhche ná</span>
<lb n="11"/><span>rabhmair le fághail sa tigh chéadna, mar bhí</span>
<lb n="12"/><span>sé de bhéas ag ógánaigh na háite cruinn-</span>
<lb n="13"/><span>iughadh isteach le clap-sholus chum Sheagháinín</span>
<lb n="14"/><span>chum cuid mhaith den oidhche a chaitheamh ag</span>
<lb n="15"/><span>scoraidheacht is ag scéaluidheacht agus ag</span>
<lb n="16"/><span>spailteóracht dóibh féin.  Is maith is</span>
<lb n="17"/><span>cuimhin liom an oidhche úd; bhí an tigh nach</span>
<lb n="18"/><span>mór lán go béal, cuid aca ag rinnce agus</span>
<lb n="19"/><span>cuid eile aca ag imirt cártaí, agus móir-</span>
<lb n="20"/><span>sheisear seanóirí nó mar sin 'na suidhe cois</span>
<lb n="21"/><span>na teine agus Seagháinín féin 'na measc agus iad</span>
<lb n="22"/><span>ag cur tré chéile rudaí a thuit amach na</span>
<lb n="23"/><span>bliadhanta fada roimhe sin.  Grabaire beag</span>
<lb n="24"/><span>de gharsún do b'eadh mé féin, agus siúd is go</span>
<lb n="25"/><span>raibh dúil mhóir sa rinnce agam b'fhearr</span>
<lb n="26"/><span>liom ná míle púnt bheith ag éisteacht le</span>
<lb n="27"/><span>sean-scéaltaibh.  Ní haon iongnadh mar</span>
<lb n="28"/><span>sin, gur fhágas an suidheachán mar a rabhas</span>
<lb n="29"/><span>im shuidhe i dtosach na hoidhche ag féachaint</span>
<lb n="30"/><span>ar na rinnceóiríbh agus gur sháitheas mé féin</span>
<lb n="31"/><span>isteach 'sa chúinne i ngaobhar na teineadh</span>
<lb n="32"/><span>chum na scéalta d'aireachtain.</span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>I dtosach bárra, bhíodar ag cur síos ar</span>
<lb n="35"/><span>Fhionn Mac Cumhaill agus ar ghaiscidhigh na</span>
<lb n="36"/><span>Féinne agus ar na gníomharthaibh éachtacha dhein-</span>
<lb n="37"/><span>eadar-san sa tsean-aimsir.  Ba ghearr an</span>
<lb n="38"/><span>mhoill, ámhthach, gur iompuigh an chainnt ar</span>
<lb n="39"/><span>spioraidíbh agus rudaí dá shaghas-san, agus do</span>
<lb n="40"/><span>chuirfeadh sé critheagla ort bheith ag</span>
<lb n="41"/><span>éisteacht leis na scéaltaibh uathbásacha</span>
<lb n="42"/><span>d'innis Máirtín an tSléibhe agus Peadar Ó</span>
<lb n="43"/><span>Bhréandáin.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Bhí seanduine beag, teóstalach, 'nár</span>
<lb n="46"/><span>measc ag éisteacht leó-san agus gan gíog</span>
<lb n="47"/><span>as ar feadh tamaill.  Feirmeóir sa chomh-</span>
<lb n="48"/><span>ursanacht do b'eadh é, agus cé gur bheag é a</span>
<lb n="49"/><span>scar de shaidhbhreas an tsaoghail, fear mór</span>
<lb n="50"/><span>tábhachtach, dar leis féin, do b'eadh é, agus</span>
<lb n="51"/><span>fear léigheanta leis.  Bhí mac leis n-a</span>
<lb n="52"/><span>shagart, agus bhí méirnéis agus mórdháil agus mór-</span>
<lb n="53"/><span>chúis dá réir air.  Bhí sé amuigh air ná</span>
<lb n="54"/><span>tiubhradh sé géilleadh d'aon scéal ar spior-</span>
<lb n="55"/><span>aidíbh agus gur lugha air ná a bhás bheith ag</span>
<lb n="56"/><span>éisteacht le n-a leithéid de "chainnt gan</span>
<lb n="57"/><span>éifeacht," mar adeireadh sé féin.</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>Taréis dhá scéal den tsaghas so a chlos</span>
<lb n="60"/><span>do bhris ar an bhfoidhne aige agus ní bhfaghadh</span></p>
</div>
<pb n="802"/>
<div><lb n="61"/><p><span>sé cur suas le na thuilleadh aca.  "Éist,</span>
<lb n="62"/><span>arú," ar seisean le Peadar Ó Bréandáin</span>
<lb n="63"/><span>bhí ag tosnughadh ar an dtarna scéal,</span>
<lb n="64"/><span>"bíodh ciall agat, a dhuine, agus cuir uait an</span>
<lb n="65"/><span>chainnt sin; an amhlaidh a mheasann tú gur</span>
<lb n="66"/><span>amadáin chríochnuighthe nó sean-mhná díth-</span>
<lb n="67"/><span>chéillídhe sinn agus go n-éistfimís le n-a leithéid</span>
<lb n="68"/><span>sin de scaothaireacht agus de dhearg-éitheach;</span>
<lb n="69"/><span>éist, a dhuine, nó cuirfidh tú fonn úir-</span>
<lb n="70"/><span>leacain agus iompódh goile orainn."</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>Níor thaithnigh an chainnt seo le fear an</span>
<lb n="73"/><span>tighe.  Is amhlaidh bhí sé ar na caorain mar</span>
<lb n="74"/><span>gheall uirthi, mar fear mór spioraidí do</span>
<lb n="75"/><span>b'eadh é, agus ba bheag rud ba bhreághtha leis ná</span>
<lb n="76"/><span>bheith n-a shuidhe go compórdach ar aghaidh na</span>
<lb n="77"/><span>teine amach, agus duine a d'iarraidh air a</span>
<lb n="78"/><span>dh'innsint don chuileachtain (chuideachtain)</span>
<lb n="79"/><span>cionnus a chonnaic sé an bhean mharbh an</span>
<lb n="80"/><span>oidhche úd bhí sé ag dul go Caisleán an</span>
<lb n="81"/><span>Chumair, agus cionnus a dhearg sí a phíopa dhó</span>
<lb n="82"/><span>le fód móna agus é ar lasadh.  Annsan, tar</span>
<lb n="83"/><span>éis na teine a phriochadh le n-a bhata agus a</span>
<lb n="84"/><span>phíopa a bhaint as a dhranndal, chromfadh sé</span>
<lb n="85"/><span>ar an éitheach ba mhó dár airigheadh riamh a</span>
<lb n="86"/><span>radadh uaidh.  Acht bhí sórt scáth nó eagla</span>
<lb n="87"/><span>air roimh Micil Ó Muirgheasa mar gheall</span>
<lb n="88"/><span>ar a mhac bheith 'na shagart is dócha; agus ní</span>
<lb n="89"/><span>raibh sé dána a dhaothaint chum cur n-a</span>
<lb n="90"/><span>choinne nó dul a saoibhint leis nuair</span>
<lb n="91"/><span>dubhairt Micil ná raibh aon spioraid i</span>
<lb n="92"/><span>n-éan-chor ann.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Níor mhar sin do Shéimín Dochtúra.</span>
<lb n="95"/><span>Thugtaí Séimín Dochtúra air de bhrigh go</span>
<lb n="96"/><span>raibh sé de cháil air gur bh'é an fear ba mhó</span>
<lb n="97"/><span>eólas sa pharóisde ar gach aon sórt aicíd agus</span>
<lb n="98"/><span>galair a bhíonn ag gabháilt d'eallach nó</span>
<lb n="99"/><span>d'áirnéis.  Dá mbeadh bó ar linn breithe,</span>
<lb n="100"/><span>ghlaodhfaidhe ar Shéimín chum teacht ag</span>
<lb n="101"/><span>féachaint n-a diaidh; dá mbeadh an múnadh</span>
<lb n="102"/><span>dearg ar bhulán no ar sheafaid, d'iarrfaidhe</span>
<lb n="103"/><span>ar Shéimín purgóid a thabhairt dóibh; dá</span>
<lb n="104"/><span>mbeadh maodhann nó tart bruilleacháin ar</span>
<lb n="105"/><span>chapall, Séimín a chaithfeadh é léigheas.  Agus,</span>
<lb n="106"/><span>dá mba rud é ná déanfadh purgóidí agus</span>
<lb n="107"/><span>plástair an gnó dhó, bhí a chuid arthaí aige;</span>
<lb n="108"/><span>acht, 'pé scéal é, nó scéal eile, níor theip</span>
<lb n="109"/><span>riamh ar Shéimín, le cuimhne na ndaoine,</span>
<lb n="110"/><span>beithidheach a thabhairt saor ón mbás.  Dár</span>
<lb n="111"/><span>ndóigh, má thuit amach babhtaí gur scuaib</span>
<lb n="112"/><span>galar éighint beithidheach bocht chum siubhail</span>
<lb n="113"/><span>agus Séimín ag tabhairt aire dhó, tá a fhios</span>
<lb n="114"/><span>agaibh nach é an "Dochtúir" ba chiontach leis</span>
<lb n="115"/><span>sin; duine éigint eile ba thrúig bháis dó,</span>
<lb n="116"/><span>nó b'éidir na daoine maithe.  Maith is</span>
<lb n="117"/><span>cuimhin liom sean-rádh bhíodh i gcomhnuidhe</span>
<lb n="118"/><span>n-a bhéal aige nuair adeireadh duine leis </span>
<lb n="119"/><span>go raibh beithidheach aige agus rud éigint nár</span>
<lb n="120"/><span>bh'fhiú trácht air ag goilleamhaint air.  "A,"</span>
<lb n="121"/><span>ar seisean, "cuir ceiridhe den neamh-shuim</span>
<lb n="122"/><span>leis agus rud beag den chuma liom."  Acht, is</span>
<lb n="123"/><span>ró-fhada dhom ag seanchus ar Shéimín féin,</span>
<lb n="124"/><span>ba dhá chirte dom bheith ag druideamhaint</span>
<lb n="125"/><span>leis an scéal.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Mar a bhíos á rádh, dheamhan scáth ná</span>
<lb n="128"/><span>sceón bhí ar Shéimín roimh Mhicil Ó Muirigheasa</span>
<lb n="129"/><span>agus bhí sé ceapaithe aige gan a leigint leis</span>
<lb n="130"/><span>chomh bog sain.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>"Adhe mhaise, a Mhicil," ar seisean "ní</span>
<lb n="133"/><span>ghéilleann tusa go bhfuil spioraidí ann,</span>
<lb n="134"/><span>beag atá 's agat ciaca 'bhfuil nó ná fuil; </span>
<lb n="135"/><span>acht "ar seisean" mise annso agus fios agam</span>
<lb n="136"/><span>air."</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>"Tar slán a Shéimín a mhic ó!" arsa fear</span>
<lb n="139"/><span>an tighe agus áthas air a rádh is go raibh Séimín</span>
<lb n="140"/><span>chomh dána soin ar Mhicil.  "Cuir n-a luidhe</span>
<lb n="141"/><span>anois air go bhfuil a leithéid ann, mar tá</span>
<lb n="142"/><span>sé ráidhte age sna comhursanaibh go</span>
<lb n="143"/><span>bhfeacaís féin spioraid fad ó."</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>"Fíor dhuit an focal céadna go bhfeacas-</span>
<lb n="146"/><span>sa spioraid uair," arsa Séimín, agus taidhbhse</span>
<lb n="147"/><span>agus bóiceáil air agus é ag féachaint n-a thimcheall</span>
<lb n="148"/><span>orainn go léir.  Níor iarr sé aon tathant</span></p>
</div>
<pb n="803"/>
<div><lb n="149"/><p><span>eile chum an scéil a dh'innsint; acht do</span>
<lb n="150"/><span>shuidh sé siar go compórdamhail dó féin;</span>
<lb n="151"/><span>bhain sé a dhiuidín as a bhéal agus do dhírigh</span>
<lb n="152"/><span>sé ar an scéilín seo leanas a chaitheamh uaidh.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>"Tá a fhios agaibh, a dhaoine mhuinteardha,</span>
<lb n="155"/><span>go raibh carn mór airgid ag m'athair bocht</span>
<lb n="156"/><span>— céad slán leis! — agus mé féin im ghrabaire</span>
<lb n="157"/><span>beag; agus bhí a rian soin orm, bhínn-se ag</span>
<lb n="158"/><span>imtheacht ar fuaid na dúithche ag baint</span>
<lb n="159"/><span>aoibhnis agus pléisiúir dom féin as gach aon</span>
<lb n="160"/><span>rud, agus méirnéis agus mórchúis orm.  Is annamh</span>
<lb n="161"/><span>a bhínn-se ag gabháilt aon phíosa bhóthar gan</span>
<lb n="162"/><span>an láirín dubh fúm.  Lá éigint i dtosach an</span>
<lb n="163"/><span>fhoghmhair thuit sé amach gur ghlaoidh m'athair</span>
<lb n="164"/><span>bocht orm — go ndeinidh Dia an trócaire</span>
<lb n="165"/><span>air - tar éis ár ndinnéir a chaitheamh dúinn,</span>
<lb n="166"/><span>agus arsa sé: 'A Shéimín, a mhaoineach, téirigh</span>
<lb n="167"/><span>isteach go dtí an baile mór indiu agus faigh</span>
<lb n="168"/><span>meitheal chum spealadóireacht; chím go</span>
<lb n="169"/><span>bhfuil féara na dúithche bainte cheana féin</span>
<lb n="170"/><span>acht ár gcuid-na féin, agus dár ndóigh tá sé i</span>
<lb n="171"/><span>n-am aguinn bheith ag tosnughadh air mar</span>
<lb n="172"/><span>obair.'  Ní gábhadh dhom a rádh gur thaithnigh</span>
<lb n="173"/><span>an t-aistear go han-mhaith liom, agus gur bheag</span>
<lb n="174"/><span>an mhoill orm mé féin a ghléasadh go deas,</span>
<lb n="175"/><span>canta im chulaidh éadaigh a b'fhearr agus go</span>
<lb n="176"/><span>rabhas im shuidhe ar mhuin mo láirín.  Ní</span>
<lb n="177"/><span>dheigheamair ar árd-réim ná ar cos-in-</span>
<lb n="178"/><span>áirde i n-aon-chor, acht ar sodar go righin</span>
<lb n="179"/><span>deas ar ár mbog-shocaracht, agus bhí sé abhfad</span>
<lb n="180"/><span>sa tráthnóna nuair a shroicheamair an</span>
<lb n="181"/><span>baile mór.  Dheineas mo ghnó chomh luath agus</span>
<lb n="182"/><span>d'fhéadas, agus ba ghearr go raibh socruighthe</span>
<lb n="183"/><span>agam le móir-sheisear nó mar sin, agus</span>
<lb n="184"/><span>dubhraigheadar go mbeidís amuigh san áit</span>
<lb n="185"/><span>aguinne go doth ar maidin an lae dár</span>
<lb n="186"/><span>gcionn chum luighe isteach san obair.  Tar</span>
<lb n="187"/><span>éis an méid sin a chur díom, thugas cuairt</span>
<lb n="188"/><span>ar bheirt nó triúrar dem ghaoltaibh, agus</span>
<lb n="189"/><span>tar éis scaithimín annso dhom thugas fogha</span>
<lb n="190"/><span>ar dhuine mhór mhuinteardha dhom bhí n-a</span>
<lb n="191"/><span>chomhnuidhe sa choláiste.  Fé'n am so bhí sé</span>
<lb n="192"/><span>ag teacht déidheanach agus bhí sé, mar adéarfá,</span>
<lb n="193"/><span>timcheall chomh-sholus agus fear le tor.  Acht</span>
<lb n="194"/><span>ba ró-luath liom fós dul a-bhaile, agus thugas</span>
<lb n="195"/><span>tamall maith eile ag siubhalóid agus ag</span>
<lb n="196"/><span>máirseáil dom féin mór-thimcheall an</span>
<lb n="197"/><span>bhaile.  Fé dheire thiar dubhraigheas liom</span>
<lb n="198"/><span>féin go raibh sé chomh maith agam bheith ag</span>
<lb n="199"/><span>priocadh liom fé dhéin mó bhaile fhéin mar</span>
<lb n="200"/><span>bhí an oidhche ag tuitim.  Síos liom go dtí</span>
<lb n="201"/><span>stábla Thomáis Mhág Craith mar a raibh mo</span>
<lb n="202"/><span>láirín agus ghléasas í go luath.  Bhí Tomás féin</span>
<lb n="203"/><span>i láthair agus é a d'iarraidh bheith ag baint</span>
<lb n="204"/><span>mhoille asam le seanchus gan éifeacht — ba</span>
<lb n="205"/><span>dhiabhaltach an firín é chum cainnte — acht</span>
<lb n="206"/><span>níor leigeas leis; d'fhágas slán agus ceil-</span>
<lb n="207"/><span>eabhar aige agus beannacht Dé, agus siúd chum</span>
<lb n="208"/><span>siubhail mé féin agus an láirín.  Píosa maith</span>
<lb n="209"/><span>bóthair bhí romhainn agus níor mhór tamall maith</span>
<lb n="210"/><span>chum é chur dínn.  Acht d'fhóbair dom</span>
<lb n="211"/><span>dearmhad a dhéanamh ar an meid seo ná</span>
<lb n="212"/><span>rabhas im phótaire, ar shon go n-ólainn</span>
<lb n="213"/><span>braéinín beag ó am go ham.  Ní raibh aon</span>
<lb n="214"/><span>dúil agam i ndigh meisceamhail ná aon bhlas</span>
<lb n="215"/><span>agam innte.  Ní dhéanfaidh mé aon bhréag</span>
<lb n="216"/><span>libh gur chaitheas siar cúpla fiteán rith an </span>
<lb n="217"/><span>lae; acht mo lámh agus m'fhocal díbh, ná raibh</span>
<lb n="218"/><span>aon ól mór déanta agam.  Mar gheall</span>
<lb n="219"/><span>air sin, ní rabhas ar meisce ná 'maith go</span>
<lb n="220"/><span>leór' féin ar mo theacht a-bhaile.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>"Bhí 'dtiúnta cheithre mhíle curtha dhíom</span>
<lb n="223"/><span>agam nuair bhraitheas go raibh sé ag dul i</span>
<lb n="224"/><span>nglaise.  Oidhche spéir-ghealaighe do b'eadh</span>
<lb n="225"/><span>í agus bhí na réiltíní ag taithneamh go gléineach.</span>
<lb n="226"/><span>Chuireas an láirín ar sodar go mear.  Níor</span>
<lb n="227"/><span>bh'fhada gur sroicheas Cnoc an Ráithín mar a</span>
<lb n="228"/><span>bhfuil ceardcha Roibeárd Uí Chadhlaigh anois.</span>
<lb n="229"/><span>Acht san am san ní raibh aon cheardcha ann</span>
<lb n="230"/><span>ná aon tigh chomhnuidhthe i ngiorracht cheath-</span>
<lb n="231"/><span>ramhadh mhíle ar gach taoibh dhi.  Scaitheamh</span>
<lb n="232"/><span>n-a dhiaidh soin tháinig mé suas le Bóithrín</span></p>
</div>
<pb n="804"/>
<div><lb n="233"/><p><span>an Mhadra.  Ní rabhas ag cuimhneamh ar</span>
<lb n="234"/><span>aon rud acht ag marcaigheacht ar mo</span>
<lb n="235"/><span>shuaimhneas.  Díreach le linn dúinn gabháilt</span>
<lb n="236"/><span>thar an mbóithrín cuireadh sceón sa láirín.</span>
<lb n="237"/><span>Do stad sí lom láithreach agus coiscéim eile</span>
<lb n="238"/><span>ar aghaidh ní thiubhradh sí.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>"Níor chuireas aon tsuim innti i dtosach,</span>
<lb n="241"/><span>acht chromas ar í mhealladh beagáinín.</span>
<lb n="242"/><span>Beag an mhaith dhom soin.  Tháinic mí-fhoighne</span>
<lb n="243"/><span>dham léi agus thugas an bata go dlúth dá</span>
<lb n="244"/><span>cliathán le faobhar-ghoin.  Dheamhan a</span>
<lb n="245"/><span>b'fhearr a dh'éirigh liom mar sin.  'Ní fheadar</span>
<lb n="246"/><span>an ag cur suas scailc athá tú' arsa mise</span>
<lb n="247"/><span>'máiseadh, ní raghaidh sé leat chomh bog is a</span>
<lb n="248"/><span>shíleann tú.'  Bhí sé chomh maith agam bheith ag</span>
<lb n="249"/><span>bualadh na cairrge.  'Seadh' arsa mise</span>
<lb n="250"/><span>liom fhéin 'déanfad tamaillín cinnireacht</span>
<lb n="251"/><span>léi.'  Do tháinic mé anuas agus do thriallas é</span>
<lb n="252"/><span>sin léi, acht, ní chuirfeadh sí cos léi thar an</span>
<lb n="253"/><span>gcois eile.  'Go bhfóiridh Dia orm' arsa</span>
<lb n="254"/><span>mise 'nach bocht an cás agam é, is baoghalach</span>
<lb n="255"/><span>go gcaithfead fuireach annso go maidin.'</span>
<lb n="256"/><span>Chuadhas i n-áirde arís agus dheineas mo</span>
<lb n="257"/><span>dhicheall ar í chur thar béal an bhóithrín, acht</span>
<lb n="258"/><span>b'fhánach an obair agam é.  Theip orm glan.</span>
<lb n="259"/><span>bCia'n d—l athá ag cur eagla uirthi,' arsa</span>
<lb n="260"/><span>mé féin, agus d'fhéachas tharm ar gach taobh.</span>
<lb n="261"/><span>Bhí an oidhche an-gheal agus i gceann nóimint</span>
<lb n="262"/><span>thugas fé ndeara rud éigint dubh, dorcha,</span>
<lb n="263"/><span>cruinn, ar nós liathróide agus é i mbéal an</span>
<lb n="264"/><span>bhóithrín.  Bhí sé mar adéarfá ar crochadh</span>
<lb n="265"/><span>san aér agus é ar luascadh anonn is anall.</span>
<lb n="266"/><span>Tháinic iongantas orm ar dtúis; acht ba</span>
<lb n="267"/><span>chuimhin liom gan mhoill go raibh ainm an-</span>
<lb n="268"/><span>aérach ar an áit seo.  Mar athá 's agaibh,</span>
<lb n="269"/><span>tá cabhail tighe tamaillín isteach sa bhóithrín.</span>
<lb n="270"/><span>Droch-thigh ba eadh é sin fad ó, agus deirtí go</span>
<lb n="271"/><span>mbíodh spioraidí agus samhailte ag éirghe i</span>
<lb n="272"/><span>gcomhnuidhe sa bhóithrín.  Ní fheaca mise aon</span>
<lb n="273"/><span>spioraid riamh roimhe sin agus ní raibh mórán</span>
<lb n="274"/><span>eagla orm rompa.  D'fhanas tamall ag féach-</span>
<lb n="275"/><span>aint ar an rud; dá fhaid bhíos ag féachaint air,</span>
<lb n="276"/><span>seadh is mó an scáth bhí ag teacht orm.  B'ait</span>
<lb n="277"/><span>ar fad an radharc é; é ar crochadh san aér</span>
<lb n="278"/><span>timcheall trí troighthe ón dtalamh agus gan aon</span>
<lb n="279"/><span>bhaint aige le haon rud mar shlabhradh nó</span>
<lb n="280"/><span>téadán agus é ar luascadh go mall ó thaobh go</span>
<lb n="281"/><span>taobh.  Bhí na criotháin ar an láir bhocht le</span>
<lb n="282"/><span>scannradh agus bí an sceimhle ar fad orm féin.</span>
<lb n="283"/><span>D'iompuigheas an láirín fé dhéin an bhaile</span>
<lb n="284"/><span>mhóir, agus nuair ghabhas leath-mhíle dhen bhóthar,</span>
<lb n="285"/><span>do chasas arís í agus ghabhas uirthi den bhata chomh</span>
<lb n="286"/><span>maith is d'fhéadas gur shroicheamair i</span>
<lb n="287"/><span>n-árd-réim arís an bóithrín.  Nuair tháng-</span>
<lb n="288"/><span>amair go dtí an bóithrín stad sí go</span>
<lb n="289"/><span>hobann agus ba bheag nár chaitheadh thar a ceann</span>
<lb n="290"/><span>mé.  Bhí an spioraid ann i gcomhnuidhe.</span>
<lb n="291"/><span>"Cabhair Dé chugham;" arsa mise "tá</span>
<lb n="292"/><span>beortha orm anois nó riamh," agus chromas ar</span>
<lb n="293"/><span>phaidireóireacht.  Dheineas an cleas céadna</span>
<lb n="294"/><span>arís agus thugas an fhuip chomh géar soin dí</span>
<lb n="295"/><span>an uair seo gur tháinic sinn aníos an</span>
<lb n="296"/><span>cnoc ar nós na gaoithe.  Bhí buaidhte</span>
<lb n="297"/><span>agam, acht d'óbair go ndíolfainn as.</span>
<lb n="298"/><span>Bí an láirín ag imtheacht chomh mear soin, ná</span>
<lb n="299"/><span>faghadh sí stad agus cad a dhein sí annsain ?</span>
<lb n="300"/><span>Ar an taobh eile dhen bhóthar, tá falla</span>
<lb n="301"/><span>beag, agus le linn dí gabháilt thar béal an</span>
<lb n="302"/><span>bhóithrín, do chuaidh sí chomh gairid sain do</span>
<lb n="303"/><span>thaobh an fhalla gur bheag nár bhain sé an</span>
<lb n="304"/><span>chos díom ó'n nglúin anuas.  Buidheachas</span>
<lb n="305"/><span>mór le Dia!  Thugas fé ndeara i n-am an</span>
<lb n="306"/><span>bob bhí dá imirt aici agus d'árduigheas mo chos</span>
<lb n="307"/><span>ar chuma gur thugas saor í.  Chomh luath is</span>
<lb n="308"/><span>bhíomair thar an bhóithrín chuir sí na cosa</span>
<lb n="309"/><span>fúithi chomh tapaidh i nÉirinn is d'fhéad sí, agus</span>
<lb n="310"/><span>geallaim-se dhíbh gur ghearr an mhoill orainn</span>
<lb n="311"/><span>an chuid eile dhen tslighe a chur dínn.  Tá</span>
<lb n="312"/><span>dhá mhíle ó mhullach an chnuic go dtí mo thigh-</span>
<lb n="313"/><span>se — an tigh céadna bhí ag m'athair, beannacht</span>
<lb n="314"/><span>Dé len' anam! - agus tá roilig ar leath slighe.</span>
<lb n="315"/><span>Ní bréag a rádh go raibh scannradh agus uathbhás</span></p>
</div>
<pb n="805"/>
<div><lb n="316"/><p><span>an domhain orm dá dheascaibh sin.  Bhí mo</span>
<lb n="317"/><span>chroidhe ag bíogarnaoil agus ag preabadh im</span>
<lb n="318"/><span>chliabh, na srothanna fuar-allais anuas</span>
<lb n="319"/><span>liom agus mé ag crith le hanaithe agus le</span>
<lb n="320"/><span>sceimhleadh.  Bhí eagla an domhain orm go</span>
<lb n="321"/><span>bhfeiceoghainn samhailt eile le linn dom</span>
<lb n="322"/><span>gabháilt thar an reilig, agus bhí anaithe an bháis</span>
<lb n="323"/><span>orm agus mé ag tarraint uirthi, acht ba</span>
<lb n="324"/><span>leónughadh ó Dhia, míle moladh is buidheachus</span>
<lb n="325"/><span>len A mhór-ghlóire!  ná feacas aon rud.</span>
<lb n="326"/><span>Siúd ar aghaidh arís sinn ar nós an</span>
<lb n="327"/><span>ghuairneáin, agus níor bh'fhada go rabhmair ag</span>
<lb n="328"/><span>druideamhaint lem bhaile féin.  Buidheachas</span>
<lb n="329"/><span>mór le Dia uile-chumhachtach!  Bhí an geata</span>
<lb n="330"/><span>ar dian-leathadh agus isteach linn san otrann,</span>
<lb n="331"/><span>agus gleó agus torann uathbhásach aguinn.  Thuit</span>
<lb n="332"/><span>an láirín bocht ar an dtalamh le neart</span>
<lb n="333"/><span>uamhain agus tuirse, mar a bheadh sí 'na meaig</span>
<lb n="334"/><span>agus chuaidh mé féin i luige.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>"D'airigh lucht an tighe an gleó agus an</span>
<lb n="337"/><span>tuairt agus ritheadar amach féachaint cad a bhí</span>
<lb n="338"/><span>ar siubhal.  Fuarthas mé féin agus gan cor</span>
<lb n="339"/><span>ionnam, gan gíog asam, díreach mar bheinn</span>
<lb n="340"/><span>im' phleist.  Do tógadh isteach mé agus cuireadh</span>
<lb n="341"/><span>mé im' luidhe ar leabaidh.  Cúrsaí an láirín,</span>
<lb n="342"/><span>d'fhan m'athair bocht, solas na bhflaitheas dá</span>
<lb n="343"/><span>anam, agus buachaill aimsire n-a feighil ag</span>
<lb n="344"/><span>tabhairt aireachuis dí ar feadh cúpla uair a</span>
<lb n="345"/><span>chluig go dtí gur tháinic feabhas uirthi.</span>
<lb n="346"/><span>Acht, maidir liom fhéin, ba bheag nár cailleadh</span>
<lb n="347"/><span>mé ar fad, bhí fiabhrus cinn ag gabháilt dom</span>
<lb n="348"/><span>ar feadh seachtmhaine agus shíl gach éinne go</span>
<lb n="349"/><span>rabhas réidh.  Cuireadh fios ar an Athair</span>
<lb n="350"/><span>Séamas Ua Murchadha, agus do léigh sé urnaighthe</span>
<lb n="351"/><span>os mo chionn agus ón lá soin amach chuadhas</span>
<lb n="352"/><span>i bhfeabhus, agus ba ghearr go rabhas chomh láidir</span>
<lb n="353"/><span>lúbach bríoghmhar is bhíos riamh.  Sin é mo</span>
<lb n="354"/><span>scéal-sa anois, agus geallaim-se dhíbh ná fuil</span>
<lb n="355"/><span>bréag ann, agus táim chomh deimhnitheach dhe go</span>
<lb n="356"/><span>bhfaca mé spioraid an oidhche úd is atáim go</span>
<lb n="357"/><span>bhfuilim m' shuidhe annso nbhur measc."</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>D'fhan Séimín ina thost na dhiaidh-san agus</span>
<lb n="360"/><span>gan gíog as.  Ní dubhairt éinne nár bh'í an</span>
<lb n="361"/><span>fhírinne bhí aige, mar bhí a fhios ag gach</span>
<lb n="362"/><span>éinne go raibh droch-cháil ar an mbóithrín</span>
<lb n="363"/><span>céadna le cuimhne na ndaoine do b'aosta</span>
<lb n="364"/><span>sa pharóiste.  Agus, cé gur chnáimhseáluidhe</span>
<lb n="365"/><span>b'eadh Micil Ó Muirgheasa, gan toradh aige</span>
<lb n="366"/><span>ar shamhailtaibh ná ar rudaí dá saghas, ghéill</span>
<lb n="367"/><span>sé an babhta so go raibh rud éigint ann</span>
<lb n="368"/><span>nár thuig sé i gceart ; acht, 'n-a choinnibh</span>
<lb n="369"/><span>sin arís, dubhairt sé go bhfiafróghadh den</span>
<lb n="370"/><span>tsagart, an chéad uair eile bheadh sé 'gá</span>
<lb n="371"/><span>ghlúin, an raibh a leithéid i n-éan-chor ann.</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Bhí sé ag teacht an-dhéidheanach san oidhche</span>
<lb n="374"/><span>anois; bhí sé ag tarraint amach ar an</span>
<lb n="375"/><span>mheadhon-oidhche agus bhí na daoine ag sleamh-</span>
<lb n="376"/><span>nughadh a-bhaile leó féin, na mbeirt agus na</span>
<lb n="377"/><span>dtriúrar.  Glaoidh m'úncail féin orm-sa</span>
<lb n="378"/><span>ghá rádh gur mhithid dúinn bheith ag gluais-</span>
<lb n="379"/><span>eacht.  D'fhágamair slán agus beannacht ag</span>
<lb n="380"/><span>Seagháinín agus ag lucht a thighe agus d'imthigheam-</span>
<lb n="381"/><span>air linn.  Bhí scannradh orm fhéin ar feadh</span>
<lb n="382"/><span>an bhóthair, agus gach sceach gheal nó stampa</span>
<lb n="383"/><span>crainn theangmhaidheadh linn, rith sé liom-sa</span>
<lb n="384"/><span>gur spioraidí iad.  Bhíos ag tabhairt cat-</span>
<lb n="385"/><span>súil agus ag strac-fhéachaint ar gach taobh, acht</span>
<lb n="386"/><span>ní fheacas aon teidheall spioraide ná</span>
<lb n="387"/><span>samhailte i n-éan-chor.  Ní gábhadh dhom a</span>
<lb n="388"/><span>rádh nár chodlas gó sámh an oidhche sin.  Mé</span>
<lb n="389"/><span>ag taidhbhreamh ar shamhaltaibh agus ar dheamhnaibh</span>
<lb n="390"/><span>agus ar mhadraíbh móra craosacha agus a léithidí</span>
<lb n="391"/><span>sin, agus ba mhór an sólás dom múscailt go</span>
<lb n="392"/><span>doth ar maidin agus solus an lae ghil d'fheicsint</span>
<lb n="393"/><span>aríst.</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>AN CRATHACH.</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>Gluais.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>Stailiceach stuacach = scráibeach = fiadhain gaothmhar.</span>
<lb n="400"/><span>Scéirdeamhail = chomh glas sain gur dhóigh leat go</span>
<lb n="401"/><span>mbainfeadh sé an croiceann díot.</span>
<lb n="402"/><span>Cuardaigheacht = cuairt ist oidhche = céilidh i Leath</span>
<lb n="403"/><span>Chuinn.</span>
<lb n="404"/><span>Spailteóireacht = ag caitheamh aimsire.</span></p>
</div>
<pb n="806"/>
<div><lb n="405"/><p><span>Teóstalach = tidy.</span>
<lb n="406"/><span>Méirnéis = self-importance, sa Bhéarla.</span>
<lb n="407"/><span>Iompódh goile = tinneas builg.</span>
<lb n="408"/><span>Bhí sé ar na caorainn = (caortheine?) = ar dearg-</span>
<lb n="409"/><span>bhuile.</span>
<lb n="410"/><span>Cur 'na choinne = contradict.</span>
<lb n="411"/><span>Ag saoibhint = ag diospóireacht nó ag argóint.</span>
<lb n="412"/><span>Múnadh dearg = red murrain.</span>
<lb n="413"/><span>Maodhann agus t. bruilleacháin = "haws".</span>
<lb n="414"/><span>Arthaí = charms i.e. superstious prayers.</span>
<lb n="415"/><span>Taidhbhse agus bóiceáil = mór-dháil = pride.</span>
<lb n="416"/><span>Tá féara na dúithche bainte = tá an féar bainte ag</span>
<lb n="417"/><span>gach éinne san nduthaigh.</span>
<lb n="418"/><span>Canta = go deas; is treise d'fhocal é 'ná deas.</span>
<lb n="419"/><span>I n-árd-réim = ar cos-in-áirde.</span>
<lb n="420"/><span>Scaithimhín = tamall beag.</span>
<lb n="421"/><span>Thugas fogha ar dhuine = thugas cuairt ghearr air.</span>
<lb n="422"/><span>"Timcheall com-sholus agus fear le tor." = Bhí an clap-</span>
<lb n="423"/><span>sholas ann nuair ná aithneochthá fear thar tor dá</span>
<lb n="424"/><span>mbeadh sé tamaillín uait.</span>
<lb n="425"/><span>Máirseáil - spaisdeóracht.</span>
<lb n="426"/><span>Baint moille asam = moill a chur orm.</span>
<lb n="427"/><span>Slán agus ceileabhar = slán agus beannacht.</span>
<lb n="428"/><span>Aon bhlas agam innti = any taste for it.</span>
<lb n="429"/><span>Fiteán fuiscí = "half one".</span>
<lb n="430"/><span>Ní raibh aon ól mór déanta agam = I was not</span>
<lb n="431"/><span>intoxicated.</span>
<lb n="432"/><span>I dtiúnta cheithre mhíle = timcheall 4 míle.</span>
<lb n="433"/><span>Táim réidh = tá mo ghnó déanta.</span>
<lb n="434"/><span>Ag bíogarnaoil = palpitating.</span>
<lb n="435"/><span>Ba leónughadh ó Dhia = bé toil Dé.</span>
<lb n="436"/><span>Ag tabhairt aireachais (rach accented syllable) = ag</span>
<lb n="437"/><span>tabhairt aire.</span>
<lb n="438"/><span>Ag glúin an tsagairt = at confession.</span>
<lb n="439"/><span>Ní fheacas aon teidheall s. = no sign of.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>Tá an Strachánach d'éis coigthigheas a chaitheamh ar</span>
<lb n="442"/><span>Scoil na Sean-Ghaedhilge i mBaile Átha Cliath.  Bhíodh</span>
<lb n="443"/><span>sé ag múineadh ar feadh dhá uair gach tráthnóna i</span>
<lb n="444"/><span>gcaitheamh an choigthighis.  Tá a bhuidhean ag tarraint</span>
<lb n="445"/><span>chun cinn go seóidh.  D'aithneoghadh an duine is measa </span>
<lb n="446"/><span>againn "infixed pronoun" i n-éan-bhall anois; seadh,</span>
<lb n="447"/><span>agus i bpoll ná beadh sé leis.  Thug an tAimhirgineach</span>
<lb n="448"/><span>cuaird orainn.  Tá sé ag dul i láidreacht is i nGear-</span>
<lb n="449"/><span>máineachus go tiugh.  Is saith linn a chlos go bhfuil a</span>
<lb n="450"/><span>athair gan bheith ar fóghnamh, acht tá súil againn go</span>
<lb n="451"/><span>dtiocfaidh feabhus air gan mhoill.</span></p>
<lb n="452"/>
<lb n="453"/><p><span>Bolg an tSoláthair m'ainm gan gó,</span>
<lb n="454"/><span>A chléirigh chóir, guidh go géar,</span>
<lb n="455"/><span>An scríbhneóir a bheith gan brón.</span>
<lb n="456"/><span>'Sé dhul fá ród go Flaithis Dé.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Scéilín Shéimín Dochtúra.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Scéilín Shéimín Dochtúra.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
