Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Cuanta Trí Cúigeadh.</title><author><persName/></author><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG13-10795</note>
		 <note type="L">362</note>
		 <note type="B">1903</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Lughnasa, 1903</date><idno>IG13-10795</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">13</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author/><title>Cuanta Trí Cúigeadh.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Cuanta Trí Cúigeadh.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Lughnasa, 1903</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>CUANTA TRÍ gCÚIGEADH.</span></p>
<lb n="1"/>
<lb n="2"/><p><span>Seo dhíbh, a cháirde, cuanta na h-Éireann</span>
<lb n="3"/><span>ó Bhinn Éadair i n-íochtar sean-Laighean go</span>
<lb n="4"/><span>Druim Cliabh i bhfíor-íochtar Chonnacht, ag</span>
<lb n="5"/><span>gluaiseacht ar deiseal, acht amháin na trí</span>
<lb n="6"/><span>hinbheara úd i dTonn Tóime atá thíos ar</span>
<lb n="7"/><span>tuathal agus, b'fhéidir, trí cuanta eile i dTír</span>
<lb n="8"/><span>Fhiachrach Aidhne d'fhéadfadh bheith 'sa treó</span>
<lb n="9"/><span>chéadna.  Is mór an áireamh í, go deimhin,</span>
<lb n="10"/><span>agus go bhfuil beagnach ceithre fichid ainm</span>
<lb n="11"/><span>innti.  Tá dhá ainm nach mór ar gach aon</span>
<lb n="12"/><span>áit, mar atá, an tsean-ainm, .i. an chéad</span>
<lb n="13"/><span>ainm, agus an nua-ainm, .i. an ath-ainm.  Ní</span>
<lb n="14"/><span>hi n-aghaidh sean-ainme atá gach aon ath-</span>
<lb n="15"/><span>ainm, ámh, mar, an té chuardóchadh go</span>
<lb n="16"/><span>mion do gheobhadh sé amach uaireanta gur</span>
<lb n="17"/><span>ar áit eile i n-aice na céad áite atá sé agus</span>
<lb n="18"/><span>gurab uime do sáitheadh isteach é chum dá</span>
<lb n="19"/><span>ainm a chur os comhair súl an léightheóra.</span>
<lb n="20"/><span>Ní gábhadh acht Inbhear Breagh agus Bearna</span>
<lb n="21"/><span>Gaoithe d'ainmniughadh mar shompla air sin.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Badh cheart go gcuirfeadh an áireamh so</span>
<lb n="24"/><span>iongnadh ar dhuine, dá eólgasaighe é.  An</span>
<lb n="25"/><span>cuan (nó an t-iolchuan) is mó agus is fearr,</span>
<lb n="26"/><span>is deise agus is áidhbhseamhla d'á bhfuil i n-Éirinn,</span>
<lb n="27"/><span>ní fheadar dhe'n domhan bhraonach cad fá</span>
<lb n="28"/><span>ndear do'n sgríbhneóir gan é chur uirthi,</span>
<lb n="29"/><span>mar badh cheart agus badh chóir.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Is mó 'ná sain is iongnadh liom ó'n sgríbh-</span>
<lb n="32"/><span>neóir an oiread sain modha agus onóra thabhairt</span>
<lb n="33"/><span>d'Áth Cliath na mallacht agus na nDanar ar</span>
<lb n="34"/><span>ar bhaist fear éigin aonair, agus ní le grádh é,</span>
<lb n="35"/><span>"Baile i bhfad síos," cé nach síos a luigheas</span>
<lb n="36"/><span>sé i n-aon chor, do réir mo thuairime-se</span>
<lb n="37"/><span>acht é i lár boill os comhair na háirde</span>
<lb n="38"/><span>anoir, mar a mbíonn éirghe na gréine gile.</span>
<lb n="39"/><span>Acht ní hé sin a dheireadh dhúinn, fóiríor.</span>
<lb n="40"/><span>Ní hé amháin go bhfuil Áth cliath 'sa sgéal,</span>
<lb n="41"/><span>acht bailte atá na mílte níos sia síos 'ná</span>
<lb n="42"/><span>Baile Átha Cliath, mar atá, Binn Éadair agus</span>
<lb n="43"/><span>Sligeach, tá siad ar an áireamh leis!</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Is mór an seód í cuid Chúige Laighean agus</span>
<lb n="46"/><span>a rádh go bhfuil a sé déag d'ainmneachaibh</span>
<lb n="47"/><span>áite ar fághail as agus iad go léir ag baint</span>
<lb n="48"/><span>le Laighnibh.  Na Laighnigh bhochta!  Ba mhór</span>
<lb n="49"/><span>le rádh iad, lá d'á raibh.  Is calma sheasadar</span>
<lb n="50"/><span>i mbearnain an bhaoghail le linn Sibéile </span>
<lb n="51"/><span>bheith i gceannas Shasana agus fós i n-aimsir</span>
<lb n="52"/><span>an Éirghe Amach a bhí ar siubhal i Nochaid a</span>
<lb n="53"/><span>hOcht.  Do theip ortha agus mar bharr ar</span>
<lb n="54"/><span>gach donas, ó's iad ba ghiorra do phríomh-</span>
<lb n="55"/><span>shuidhe na nGall, do chailleadar a dteanga</span>
<lb n="56"/><span>dúthchais.  Acht ní hionghabhála a leithsgéal</span>
<lb n="57"/><span>mar, dá leanaidís de'n chaint aigeanta bhí</span>
<lb n="58"/><span>aca - agus cá bhfuil an té adéarfadh nach raibh</span>
<lb n="59"/><span>sé ar gcumas dóibh leanamhaint di, dá mb'</span>
<lb n="60"/><span>áil leo é? - ní bheithidhe anois ag magadh</span>
<lb n="61"/><span>fútha ná ag trácht ar a "dtseannggaidh"</span>
<lb n="62"/><span>.i. sadhas éigin úrlabhra allta chuireas fearg</span>
<lb n="63"/><span>ar chluais sgoláire "nach bhfuilim do luadh,"</span>
<lb n="64"/><span>nídh nach iongnadh.  "Is buidhe le bocht a</span>
<lb n="65"/><span>bhfaghann," arsa an seanfhocal, sin é go</span>
<lb n="66"/><span>fáithchiallach, pé rud a shoillsigheas dinn-</span>
<lb n="67"/><span>seanchas Laighean, gur ceart dúinn céad</span>
<lb n="68"/><span>fáilte chur roimhe indiu, an mhéid nach féidir</span>
<lb n="69"/><span>é fhághail ó bhéalaibh binne Gaedhilgeoirí.</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>Támaoid réidh le cuid Chúige Laighean</span>
<lb n="72"/><span>anois, buidheachas le Dia.  Tá breis agus a dhá</span>
<lb n="73"/><span>oiread léi i gCúige Mumhan .i. ceithre cinn</span>
<lb n="74"/><span>déag ar fhichid d'ainmneachaibh áite.  Níor</span>
<lb n="75"/><span>dheacair dam a bhfurmhór d'aimsiughadh, acht</span>
<lb n="76"/><span>is beag é mo shásamh ar cuid Chontae</span>
<lb n="77"/><span>Chorcaighe, mar, tar éis mo dhíchill, is</span>
<lb n="78"/><span>éideimhin do fágadh roinn díobh fós, fóiríor.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>An chuid déidheanach anois, .i. cuid Chúige</span>
<lb n="81"/><span>Chonnacht.  Maidir leó so, tá sé ainm</span>
<lb n="82"/><span>fichead áirimhthe 'sa sgríbhinn, agus samhluighthear</span>
<lb n="83"/><span>dam go raibh eólas cruinn, agus, dá ndéar-</span></p>
</div>
<pb n="363"/>
<div><lb n="84"/><p><span>fainn, min-eólas, ag an sgríbhneoir ar</span>
<lb n="85"/><span>Tír Fhiachrach Aidhne agus a rádh, na hainmneacha</span>
<lb n="86"/><span>atá thíos aige gur ar ghóilíníbh nó chrom-</span>
<lb n="87"/><span>páiníníbh an-chaola ar fad atáid siad,</span>
<lb n="88"/><span>má's ceart a ráinig liom iad d'aimsiughadh.</span>
<lb n="89"/><span>Ní fhágann soin, ámh, nach i gCúige Mumhan </span>
<lb n="90"/><span>a sgríobhadh an leabhar láimhe úd dara'</span>
<lb n="91"/><span>comhainm, nó leasainm ó cheart, Egerton</span>
<lb n="92"/><span>149.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Tá eagla orm, le linn na cainte seo,</span>
<lb n="95"/><span>gur thugas faillighe 'san rud gur cheart</span>
<lb n="96"/><span>dam trácht air i bhfad ó shoin.  Sin é gur</span>
<lb n="97"/><span>sliocht Cath Finntrága do chuir Cúnó</span>
<lb n="98"/><span>Meidher i n-eagar an méid seo 'nar ndiaidh,</span>
<lb n="99"/><span>agus beachtaigheacht agam-sa d'á baint as, an</span>
<lb n="100"/><span>mhéid ab' fhéidir liom é.  Pé duine gur</span>
<lb n="101"/><span>maith leis é léigheadh gan mo phiobar-sa</span>
<lb n="102"/><span>beith ann i n-aon chor, faghadh sé cóib de</span>
<lb n="103"/><span>"Anecdota Oxoniensia, Texts, Documents</span>
<lb n="104"/><span>and Extracts, chiefly from the Bodleian</span>
<lb n="105"/><span>and other Oxford Libraries, Mediaeval and</span>
<lb n="106"/><span>Modern Series, Vol. I., Part IV., Cath</span>
<lb n="107"/><span>Finntrága, edited by Kuno Meyer: Oxford,</span>
<lb n="108"/><span>at the Clarendon Press, 1885," agus buaileadh</span>
<lb n="109"/><span>sé a lámh go haicillidhe agus go hathchomair ar</span>
<lb n="110"/><span>"Variants from Egerton 149," fá mar a</span>
<lb n="111"/><span>gheobhaidh sé ar leathanaigh 59 agus 60 é.  Sin</span>
<lb n="112"/><span>é a lán-dearbhadh uaim-se nach mise cheap, ná</span>
<lb n="113"/><span>fuil agam-sa acht mar a fuaras, ná fuaras</span>
<lb n="114"/><span>acht mar a clóbhuaileadh, agus rl, agus rl.  Pé</span>
<lb n="115"/><span>athrughadh do chuireas ann, mar sh., "Tobair"</span>
<lb n="116"/><span>i n-ionad "Tobuir," níor bhfiú biorán agus é.</span>
<lb n="117"/><span>Mar sin féin, tá sórd eagair air, .i.</span>
<lb n="118"/><span>ceartughadh púncanna, agus "[agus]" i n-aon áit</span>
<lb n="119"/><span>amháin.</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Ar shon gur leamh an gnó dham é, ní</span>
<lb n="122"/><span>bhfaghainn óm' chúthaltas gan rud éigin do</span>
<lb n="123"/><span>chur síos annso i ndán.  Is dócha gur</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>"Mór báis, mór buile,</span>
<lb n="126"/><span>Mór coll céille, mór mire"</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>damh-sa bheith ag gabháil d'á leithéid, acht seo</span>
<lb n="129"/><span>dhíbh é ar aon-chuma : -</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Ag muintir Laighean ní mhair -</span>
<lb n="132"/><span>Is fíor dam, ar fear aonair -</span>
<lb n="133"/><span>An ní labhraim - ní nár libh -:</span>
<lb n="134"/><span>Canmhain ar lár ag Laighnibh.</span></p>
<lb n="135"/>
<lb n="136"/><p><span>'San taoibh aniar, mar tá aniú,</span>
<lb n="137"/><span>I gConnachtaibh trá, adchiú:</span>
<lb n="138"/><span>Ionann é is eólaidhe siúil,</span>
<lb n="139"/><span>An té dob' eólaighe aird-iúil.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>Cuan darab tús coll go n-oir,</span>
<lb n="142"/><span>Airm i dtáim, ar fear aonair -:</span>
<lb n="143"/><span>An bheart bhaoth! - nach fiú a luadh?</span>
<lb n="144"/><span>Nach ceart an t-iúl an t-iolchuan?</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Fer óenair asbert beos: -</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Baile ittáu fommchain lóid luin</span>
<lb n="149"/><span>Fommchain bélre binn nád cél,</span>
<lb n="150"/><span>Fommchain céol, fommchain trírech,</span>
<lb n="151"/><span>Fommchain sírecht - binn cech bél!</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Is binne liom beól ceólmhar is múinte meall,</span>
<lb n="154"/><span>Gach siolla go beó seólta i n-ughaim 's i n-am,</span>
<lb n="155"/><span>'Ná briotacht an bheóil leónta, cé dubhairt liom</span>
<lb n="156"/><span>dream</span>
<lb n="157"/><span>Gur codladh 's gur ceó treórach ba thrúig di treall.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>Glúass nó tagra.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Ní mhair .i. ní mhaireann.  An ní labhraim .i. a </span>
<lb n="162"/><span>ndeirim, a labhraim.  Canmhain .i. canamhaint, na</span>
<lb n="163"/><span>focail do thabhairt i gceart.  Aniú .i. indiú.  Trá .i. </span>
<lb n="164"/><span>'seadh, maiseadh.  Adchiú .i. chím.  Eólaidhe siúil .i.</span>
<lb n="165"/><span>mairnéalach.  Aird-iúl .i. réim dhíreach, cúrsa cruinn</span>
<lb n="166"/><span>(nó eólas áite?).  Coll go n-oir .i. coll agus oir (Co).</span>
<lb n="167"/><span>Airm i dtáim .i. áit i bhfuilim.  Iúl .i. réim, cúrsa.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>Bale ittáu .i. áit i bhfuilim, mar a bhfuilim.</span>
<lb n="170"/><span>Fommchain .i. bíonn ag ceileabhar (déanamh ceóil)</span>
<lb n="171"/><span>dam.  Lóid .i. laoidh.  Bélre .i. caint, teanga.  Nád</span>
<lb n="172"/><span>cél .i. ná ceilfead.  Trírech .i. ceileabhar, ceól.</span>
<lb n="173"/><span>Sírecht .i. ceól binn; is dóigh liom gur "sírechtae"</span>
<lb n="174"/><span>an ceart, acht cmh. it chin = it chinaid, agus rl.  Cech</span>
<lb n="175"/><span>.i. gach.  Meall .i. aoibhinn, álainn.  I n-ughaim .i. </span>
<lb n="176"/><span>gléasta i gceart.  Trúig .i. tucait .i. cúis, fáth.</span>
<lb n="177"/><span>Treall .i. seal.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Dálta Fhinn Mhic Cumhaill, ag snámh i Loch</span>
<lb n="180"/><span>na Caillighe Béarra dhó, thugas iarracht faoi</span>
<lb n="181"/><span>"fó chúig."  Tá caint fir aonair an-chruaidh,</span>
<lb n="182"/><span>nídh nach locht air, ámh, agus é ina árd-sgoláire.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cuanta Trí Cúigeadh.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cuanta Trí Cúigeadh.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
