Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Sgéalaidheacht Nua-Dhéanta.  An Coigcríoch Thar Sáile.</title><author><persName>Ó Neachtain, Eoghan</persName></author><editor><name type="main">Laoide, Seosamh (Lloyd, Joseph H.)</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG10-11090</note>
		 <note type="L">497</note>
		 <note type="B">1900</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Aibréil, 1900</date><idno>IG10-11090</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">10</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Ó Neachtain, Eoghan</author><title>Sgéalaidheacht Nua-Dhéanta.  An Coigcríoch Thar Sáile.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Sgéalaidheacht Nua-Dhéanta.  An Coigcríoch Thar Sáile.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Aibréil, 1900</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span><pb n="497"/></span>
<lb n="1"/><span>AN COIGCRÍOCH TAR SÁILE.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Gidh gur fíor an nídh adeir an iomad</span>
<lb n="4"/><span>daoine .i. gur mór an mío-fhortún agus an </span>
<lb n="5"/><span>mí-ádh do thír a clann 'imtheacht uaithe, an</span>
<lb n="6"/><span>uair budh cheart di féin do bheith acfuin-</span>
<lb n="7"/><span>neach ar a dtógbháil, óir tá sé cruth-</span>
<lb n="8"/><span>uighthe go dtógfadh Éire a clann féin (mar</span>
<lb n="9"/><span>is ar Éirinn amháin a thráchtaim anois) dhá</span>
<lb n="10"/><span>mbeidheadh balla práis 'na thimchioll; gidh</span>
<lb n="11"/><span>go ndeirid gurab é tarrang a cuid fola</span>
<lb n="12"/><span>é, muintir na tíre do dhíbirt, agus eallach a</span>
<lb n="13"/><span>chur 'na n-áit, 'na dhiaidh sin 's uiliog, sílim</span>
<lb n="14"/><span>nach bhfuil an díbirt seo gan a leas agus a</span>
<lb n="15"/><span>mhaitheas féin ann.  Muna mbeidheadh eu-</span>
<lb n="16"/><span>gcóir dhá dheunadh, ní bheidheadh buaidh le</span>
<lb n="17"/><span>fághail ag an gceart, ná ní bheidheadh an</span>
<lb n="18"/><span>saoghal daonna, agus is minic do-ghnidheas</span>
<lb n="19"/><span>duine le eugcóir agus le mailís droch-bhearta,</span>
<lb n="20"/><span>ann a mbeirtear faoi dheireadh air féin,</span>
<lb n="21"/><span>mar beirtear ar sgadán i líon.  Chuala-</span></p>
</div>
<pb n="498"/>
<div><lb n="22"/><p><span>bhair go léir i dtaoibh an ríogh do thug a</span>
<lb n="23"/><span>mhallacht do'n dlighe do dhíbir uaidh na</span>
<lb n="24"/><span>saighdiúirí do bhuaidh an cath i n-a aghaidh féin,</span>
<lb n="25"/><span>agus ní'l a fhios agam-sa nach beag nach</span>
<lb n="26"/><span>bhfuil an mallacht ceudna le tabhairt ag an</span>
<lb n="27"/><span>té tá suidhte san áit a raibh an rí sin do 'n</span>
<lb n="28"/><span>dlighe do dhíbir fir eile tá ag troid indiú</span>
<lb n="29"/><span>i n-aghaidh an riaghaltais cheudna.  Acht an</span>
<lb n="30"/><span>ndeirid lucht an riaghaltais seo gur eugcóir</span>
<lb n="31"/><span>atá aca féin d'á deunadh anois?  Is beag</span>
<lb n="32"/><span>an baoghal atá orra sin a rádh, ó! go deimhin</span>
<lb n="33"/><span>ní eugcóir, ní rabhadar acht ag iarraidh saor-</span>
<lb n="34"/><span>racht bheag do thabhairt dá muintir bhocht féin</span>
<lb n="35"/><span>do bhí faoi pheannaid agus faoi gheur-smacht ag</span>
<lb n="36"/><span>Pól gránna crúbach úd.  Bheidís gabhtha sásta</span>
<lb n="37"/><span>le fóiríthin beag dhá laighead a fhághail dá</span>
<lb n="38"/><span>muintir bhocht féin.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>Acht bíodh sin mar atá sé, agus gidh gur chaoin</span>
<lb n="41"/><span>an bárd gur'b é “dibirt is imtheacht na</span>
<lb n="42"/><span>ndaoine do mheuduigh a bhrón 'na chroidhe,”</span>
<lb n="43"/><span>imthigheann siad, agus ar sgaramhaint le gach</span>
<lb n="44"/><span>nídh d'á dtug a gcroidhe grádh agus gean</span>
<lb n="45"/><span>ariamh, “an iongantach é a gcroidhe bheith</span>
<lb n="46"/><span>lán?”  ná go ndeirid mar dubhairt an file</span>
<lb n="47"/><span>Sasanach: </span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>“Acht mo leun! sé coróin an bhróin é</span>
<lb n="50"/><span>Aoibhneas t'óige bheith 'n do chroidhe.”</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Ar ngluaiseacht dúinn as Sasana chum na</span>
<lb n="53"/><span>hAfraice Theas, admhuighim anois gur eu-</span>
<lb n="54"/><span>dtromuigh mo chroidhe, agus gur imthigh mórán</span>
<lb n="55"/><span>bróin díom, óir ní rabhas an tan sin cáir-</span>
<lb n="56"/><span>deamhuil ná carthannach leis an dtír sin, ar</span>
<lb n="57"/><span>bhfeicsint dam go raibh buaidhreadh agus dólás</span>
<lb n="58"/><span>ar dhaoinibh eile ar an ádhbhar cheudna agus bhí</span>
<lb n="59"/><span>agam-sa .i. ar bhfágáil a dtíre dhóibh; acht</span>
<lb n="60"/><span>'pé i nÉirinn é, shroicheamar caladh tar éis</span>
<lb n="61"/><span>trí seachtmhainí, agus trí lá agus teora oidhche</span>
<lb n="62"/><span>'na dhiaidh sin bhíomar (ár bhfurmhór, ar nós ar</span>
<lb n="63"/><span>bith, agus bhí os cionn sé cheud againn ar bhórd</span>
<lb n="64"/><span>na luinge) 'stigh i gceartlár an Transbhaal.</span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>Bhí go maith, agus ní raibh go holc, sin í go</span>
<lb n="67"/><span>díreach an áit a raibh gach uile mhac máthar</span>
<lb n="68"/><span>againn, muna raibh beirt nó thriúr as an</span>
<lb n="69"/><span>gceud, 'na choigcríoch cheart chríochnuighthe.</span>
<lb n="70"/><span>Bheidheadh sé dona go leor ag duine bheith</span>
<lb n="71"/><span>'na dheoraidhe, agus a bheith imeasg daoine</span>
<lb n="72"/><span>aitheantais, a threoróchadh é ar shlighe i n-a</span>
<lb n="73"/><span>saothróchadh sé a bheatha, acht 'sé an chaoi a raibh</span>
<lb n="74"/><span>sé agam féin, agus ní'l a fhios agam ag cé</span>
<lb n="75"/><span>eile 'raibh an sgeul ceudna le n'innsint,</span>
<lb n="76"/><span>ní raibh mac an éin ann ar ar sgairt an ghrian</span>
<lb n="77"/><span>do chonnaic mé ariamh go dtí sin, agus an</span>
<lb n="78"/><span>méid do chonncas an uair sin féin chítear</span>
<lb n="79"/><span>dham nach cosmhaileacht mhór carthannais ná</span>
<lb n="80"/><span>déagh-chóntanúis do bhí aca faoi mo chómhair.</span>
<lb n="81"/><span>Budh é sin luighe mo smuainte ar nós ar bith,</span>
<lb n="82"/><span>acht, dhá mbeidheadh maith ag caint air, b'fheárr</span>
<lb n="83"/><span>do dhuine bheith gan smuainte ar aon chor,</span>
<lb n="84"/><span>nó, muna bhféadfadh sé bheith amhlaidh sin, bheith</span>
<lb n="85"/><span>go cruadh-dhúr-chroidheach ar sheachrán an</span>
<lb n="86"/><span>domhain, 'ná bheith go caoin séimh simplidhe</span>
<lb n="87"/><span>adhnáireach, gan chealg, gan ghangaid, gan</span>
<lb n="88"/><span>mhailís, ag géilleadh do theanntás uaibhreach</span>
<lb n="89"/><span>dhroch-mhúinte.</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Fearacht gach tíre óir eile dhá bhfuil le</span>
<lb n="92"/><span>fághail, bhí an iliomad dream daoine ar</span>
<lb n="93"/><span>Shliabh an Uisge Bháin, an t-ainm atá ag</span>
<lb n="94"/><span>daoinibh dúthchais na tíre ar an áit seo.  Bhí</span>
<lb n="95"/><span>gaca le dream daoine ann agus tá 'san</span>
<lb n="96"/><span>Roinn Eorpa, agus tuilleadh le n-a chois, agus ní</span>
<lb n="97"/><span>breug a rádh nach ait an áit bheith ar sgoil,</span>
<lb n="98"/><span>mar deurfá, 'n-a measg.  Sgaipighthe ar</span>
<lb n="99"/><span>fud na tuaithe agus ar fud an bhaile mhóir</span>
<lb n="100"/><span>bhíodar so go léir fillte fuaighte i ngnó lé</span>
<lb n="101"/><span>n-a chéile, ag maireachtáil, agus i dtuilleamaidh</span>
<lb n="102"/><span>agus ar neamh-thuilleamaidh le n-a chéile; iad ar</span>
<lb n="103"/><span>fad ag forcamhás agus ag buaint bheatha</span>
<lb n="104"/><span>as an óir, agus an chuid aca nach bhfeudfadh</span>
<lb n="105"/><span>aon t-slighe bheatha bhuaint amach (agus is beag,</span>
<lb n="106"/><span>sílim, nach raibh gacha le duine ag imtheacht</span>
<lb n="107"/><span>as, ar uairibh, agus bhí ag teacht ann), ghread-</span>
<lb n="108"/><span>faidís leo go háit eile.</span>
<lb n="109"/></p>
</div>
<pb n="499"/>
<div><lb n="110"/><p><span>Is beag céard de'n domhan nach raibh dream</span>
<lb n="111"/><span>daoine as ann-sa' mbaile seo, agus ar fud na</span>
<lb n="112"/><span>n-áiteach óir.  As gach uile thír ó Éire go</span>
<lb n="113"/><span>Rusland (mar thugaidh Iúdaidhthe na Ruissa, </span>
<lb n="114"/><span>i n-a mbeagáinín féin Beurla, ar an dtír</span>
<lb n="115"/><span>sin), as an tSín Mhóir agus as na hoileánaibh</span>
<lb n="116"/><span>ó dheas di, chomh fada 's tá ann; as Ameiriocá,</span>
<lb n="117"/><span>ó dheas agus ó thuaidh, agus dhá dhream eile</span>
<lb n="118"/><span>do rugadh agus do tógadh ann-sa' dtír féin</span>
<lb n="119"/><span>.i. na Búra, agus na fir dhubha — nó mar thugtar</span>
<lb n="120"/><span>annsúd orra, na malraigh, nó na buachaillí.</span>
<lb n="121"/><span>Agus ó is ag an dá dhream dheiridh seo do</span>
<lb n="122"/><span>bhí an talamh ar dtús, is mó aca atá ann,</span>
<lb n="123"/><span>agus a castar ar dhuine aca ná de aon</span>
<lb n="124"/><span>mhuintir eile.  Is ait an sadhas duine é an</span>
<lb n="125"/><span>fear dubh.  Tá teanga ar leith aige, nósa</span>
<lb n="126"/><span>ar leith, dlighthe ar leith, agus tá déanamh ar</span>
<lb n="127"/><span>leith air.  Tá an dath atá ar chuid aca chomh</span>
<lb n="128"/><span>dubh leis an sméir, agus tá tuilleadh aca a</span>
<lb n="129"/><span>bhfuil a ndath dubh-bhuidhe nó dubh-dhonn, nó</span>
<lb n="130"/><span>idir eatorra, mar deurfá.  Acht cia ar bith</span>
<lb n="131"/><span>bunudhas do bhí ag a ndath, ná ag a ndéanamh,</span>
<lb n="132"/><span>sin é uile 'bhfuil de dhithfir idir iad féin agus na</span>
<lb n="133"/><span>fir bhána, an dithfear eile atá eatorra is é</span>
<lb n="134"/><span>an t-oiliughadh agus an tógbháil do-ghnidheas é.</span>
<lb n="135"/><span>Tá na fir dubha so i n-ainbhfios, i mbochtain-</span>
<lb n="136"/><span>eacht, 'na sglábhuidhthe, agus 'na n-ain-chríostuighthe.</span>
<lb n="137"/><span>Táid ag obair do'n fhear bhán anns gach áit</span>
<lb n="138"/><span>a bhfuil sglábhuidheacht le déanamh, faoi</span>
<lb n="139"/><span>thalamh no as a chionn, agus is minic gur beag</span>
<lb n="140"/><span>an rogha atá le fághail aige, acht a dhul ag</span>
<lb n="141"/><span>déanamh an rud a hiarrfar air; tá na fir</span>
<lb n="142"/><span>bhána chomh cleachtach sin orra nach mbeidheadh</span>
<lb n="143"/><span>aon déanamh dhá n-uireasbaidh aca, agus ní</span>
<lb n="144"/><span>haistighe é sin féin ná an chaoi a dtugtar</span>
<lb n="145"/><span>ann iad.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Is iondamhuil go mbíonn daoine ar fud</span>
<lb n="148"/><span>na tíre annso agus annsúd imeasg treabh na</span>
<lb n="149"/><span>bhfear-ndubh 'ghá gceannach ó'n rígh, nó 'ghá</span>
<lb n="150"/><span>bhfághail, b'fhéidir, ar ghealla go bhfuighfidís</span>
<lb n="151"/><span>saothrughadh maith ag obair ann-sna fodhuir-</span>
<lb n="152"/><span>meachánaibh óir.  Ceannuigheann siad so an</span>
<lb n="153"/><span>oiread buachaillidhe dubha agus fheudfas siad, agus</span>
<lb n="154"/><span>cuirid iad ag triall ar obair, an áit a gcos-</span>
<lb n="155"/><span>nuigheann siad ó phúnt go dtí cheithre phúnt an</span>
<lb n="156"/><span>duine, do réir mar bhios ganntanas no fair-</span>
<lb n="157"/><span>sneacht buachaillidhe ann.  Chonnaic mé féin</span>
<lb n="158"/><span>go minic chomh maith le ceud aca ag teacht</span>
<lb n="159"/><span>i n-éinfheacht, agus go deimhin deurfá nach</span>
<lb n="160"/><span>gcuirfeá a' ruagadh na bpriachán iad.  (Is</span>
<lb n="161"/><span>corr-dhuine, is dóigh liom, nár chualaidh caint</span>
<lb n="162"/><span>ar an bhfear bréige, atá ag an bhfeilméir 'na</span>
<lb n="163"/><span>gharrdha arbhair san earrach, leis na priacháin</span>
<lb n="164"/><span>do sgannrughadh as.)  Ní'l spreac ná</span>
<lb n="165"/><span>éifeacht ná gliocas ionnta, i gcosmhaileacht,</span>
<lb n="166"/><span>acht go bhfuilid ar fad óg.  Tá siad o dheich</span>
<lb n="167"/><span>mbliadhna go dtí fiche bliadhain d'aois, agus</span>
<lb n="168"/><span>gidh go bhfuil siad suarach go leor ag obair</span>
<lb n="169"/><span>le bheith san aois sin dóibh, níor bh'fhiú dhuit,</span>
<lb n="170"/><span>bheith ga da mheathadh féin leo ar dteacht</span>
<lb n="171"/><span>dhóibh go haois a seanóireachta.  Ní fheadair</span>
<lb n="172"/><span>mé féin an bhfuil fhios cia mheud treabh de'n</span>
<lb n="173"/><span>mhuintir seo ann, acht tá a fhios agam go</span>
<lb n="174"/><span>bhfuil teanga ar leith ag gach aon treibh de</span>
<lb n="175"/><span>thuairim deich no dó dheug de cheannaibh ar</span>
<lb n="176"/><span>ar chuireas eolas.  Gidh gur phiocas suas</span>
<lb n="177"/><span>corr-fhocal d'á dteangthaibh éagsamhla annso</span>
<lb n="178"/><span>'s annsúd, do bheidheadh úsáideach dham 'mo</span>
<lb n="179"/><span>chuid oibre leo, ní raibh an oiread eolais </span>
<lb n="180"/><span>ar na teangthaibh agus go bhfeudfainn idir-</span>
<lb n="181"/><span>dhealughadh do dhéanamh eatorra, agus cuimh-</span>
<lb n="182"/><span>nighim go dtáinig aon mheitheal úr amháin aca</span>
<lb n="183"/><span>as an dtír ó thuaidh, chomh maith le cheithre cheud</span>
<lb n="184"/><span>míle suas, nár thuig aon treibh eile dá raibh</span>
<lb n="185"/><span>san áit áirighthe sin.  Tá sé riachtanach ag</span>
<lb n="186"/><span>gach uile dhuine san áit a bheag no a mhór dhá</span>
<lb n="187"/><span>dteangaidh d'fhóghluim, mar nach bhfuil bóthar</span>
<lb n="188"/><span>ná teach ná obair a gcuirfir do lámh ná do</span></p>
</div>
<pb n="500"/>
<div><lb n="189"/><p><span>chos nach bhfuilid ann romhat, agus ag teastáil</span>
<lb n="190"/><span>uait.  Bhí fodhuirmeachán amháin ann, ann</span>
<lb n="191"/><span>a raibh ocht míle de na créatúiríbh seo ag</span>
<lb n="192"/><span>obair, agus mo léan! budh furusda iad a riar, —</span>
<lb n="193"/><span>níor bh'fheárr leis an gcuid do bhidheadh ag</span>
<lb n="194"/><span>obair 'san oidhche suidheachán dá mbeidheadh</span>
<lb n="195"/><span>aca ná sínte sa ngréin a' codhladh a sátha.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Gidh go bhfuillid seo “faoi amhgar 's faoi</span>
<lb n="198"/><span>leathtrom an tsaoghail” mar deir an file,</span>
<lb n="199"/><span>ann-san áit a bhfacas-sa iad is dóigh liom go</span>
<lb n="200"/><span>bhfuil dlighthe agus beusa, earrach agus fóghmhar,</span>
<lb n="201"/><span>treabhadh agus forsadh aca ann a dtaltaibh</span>
<lb n="202"/><span>athardha féin mar tá ag gach aon treibh eile </span>
<lb n="203"/><span>de shíol Ádhaimh; acht ní rabhas-sa ariamh ann</span>
<lb n="204"/><span>a mbothánáibh, ná imeasg a mbailte beaga, ní</span>
<lb n="205"/><span>féidir liom a rádh acht gur chualas sgeulta</span>
<lb n="206"/><span>iomadamhla ó dhaoinibh do mhair ann a measg,</span>
<lb n="207"/><span>agus do thuig a dteanga, do chuir i gcéill dam</span>
<lb n="208"/><span>iad do bheith chomh síbhialta do réir a dtuig-</span>
<lb n="209"/><span>sint féin le daoinibh ar a bhfuil cáil mhór do </span>
<lb n="210"/><span>bheith síbhialta.</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>Is iad na Búra na daoine ag a bhfuil</span>
<lb n="213"/><span>ordlámh ar an dtír sin, agus ann a dteangaidh-</span>
<lb n="214"/><span>san is Búr (Boer) do thugaid ar fheilmeoir.</span>
<lb n="215"/><span>Cheapfadh duine gur aisteach símplidhe,</span>
<lb n="216"/><span>b'éidir cealgach na daoine iad na Búra,</span>
<lb n="217"/><span>acht is iongantach spioradamhail atáid, agus is</span>
<lb n="218"/><span>mór a ngrádh ar an tsaorsacht.  Do bheidh-</span>
<lb n="219"/><span>eadh saorsacht aca cia bé áit ann a</span>
<lb n="220"/><span>mbeidís, agus, is uime sin do throideadar agus do</span>
<lb n="221"/><span>shíor-throideadar ar a son, ionnus gur</span>
<lb n="222"/><span>díbrigheadh agus gur sgaipeadh iad isteach ar</span>
<lb n="223"/><span>dhruim shléibhte an fhásaigh ar feadh fiche ceud</span>
<lb n="224"/><span>míle.  Is dócha gur mar gheall ar an anró</span>
<lb n="225"/><span>agus an easbaidh d'fhulaingeadar de ghnáth ar</span>
<lb n="226"/><span>an mbealach so atáid i gcomhnuidhe gabhtha</span>
<lb n="227"/><span>leis an tsean-stáid sean-nósach atá d'fhia-</span>
<lb n="228"/><span>chaibh orra a chleachtadh agus úsáid do dhéanamh</span>
<lb n="229"/><span>de gach nídh a castar orra.  Tá an tír faoi</span>
<lb n="230"/><span>chnocaibh agus faoi ghleanntaibh, an talamh lom-</span>
<lb n="231"/><span>nocht, searg, agus farsaing, agus is éigean do na</span>
<lb n="232"/><span>feilmeoiríbh giota talmhan do shaothrughadh</span>
<lb n="233"/><span>i ngleann, no ar áit a mbeidh cosmhaileacht</span>
<lb n="234"/><span>éigin uisge ann.  Beidh teach nó dhó annso</span>
<lb n="235"/><span>sa ngleann, agus ceann eile i bhfoisgeacht dó</span>
<lb n="236"/><span>nó trí 'mhílte, nó b'éidir chúig mhíle dhó, ceann</span>
<lb n="237"/><span>eile ar an dtaoibh eile de'n chnoc agus fál</span>
<lb n="238"/><span>timchioll na feilme.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>Is ar an nós sin do mhairid, agus ní hiongnadh</span>
<lb n="241"/><span>gur eallach, capaill agus múillí an saidhbhreas</span>
<lb n="242"/><span>ann a gcuirid spéis.  Ní'l meas ar aon</span>
<lb n="243"/><span>fhear nach bhfuil capall, srian is diallaid</span>
<lb n="244"/><span>aige, agus má bhíonn péire aige atá a dhá oiread</span>
<lb n="245"/><span>measa air.  D'innis Gearmánach dam, do</span>
<lb n="246"/><span>mhair ocht mbliadhna deug ann a measg, dá</span>
<lb n="247"/><span>mbeidheadh capall maith, srian is diallaid</span>
<lb n="248"/><span>aige, go mb'fhéidir leis aisdear dhá cheud</span>
<lb n="249"/><span>deug míle do thabhairt thríotha agus nach gcos-</span>
<lb n="250"/><span>nóchadh sé leith-phinginn air.  Ní chómhairid an</span>
<lb n="251"/><span>t-aisdear do réir na mílte acht do réir an</span>
<lb n="252"/><span>asdair a dheunfas an capall san uair.</span>
<lb n="253"/><span>D'fiarfhuigheas, lá, de dhuine aca cá 'aide</span>
<lb n="254"/><span>uair bhí baile áirighthe chum a rabhas ag dul</span>
<lb n="255"/><span>ar mo rothar, agus dubhairt sé go raibh sé</span>
<lb n="256"/><span>cheithre huaire uaim, “gidh,” adeir se, “go</span>
<lb n="257"/><span>ndeárnas féin é aon lá amháin i dtrí uaire</span>
<lb n="258"/><span>go leith, acht má rinneas, bí capall maith </span>
<lb n="259"/><span>agam.”  Sé mhíle san uair an comhthrom a </span>
<lb n="260"/><span>cheaptar do chapall a dheunamh, agus má ghni-</span>
<lb n="261"/><span>dheann sé níos mó is de fheabhas air féin a</span>
<lb n="262"/><span>bheidheas sé.  Is cuid eile dhá saidhbhreas an</span>
<lb n="263"/><span>t-eallach; agus is uime sin gur beag nár sgrios-</span>
<lb n="264"/><span>adh a bhfurmhór an bhliadhain cheana annso,</span>
<lb n="265"/><span>nuair tháinig an tinneas tógbhálach ar ar</span>
<lb n="266"/><span>thugadar rinderpest mar ainm fútha.  Caill-</span>
<lb n="267"/><span>eadh na ceudta mílte an t-am sin, ionnus,</span>
<lb n="268"/><span>faoi dheireadh, nach raibh bulán ná gamhan, ar </span>
<lb n="269"/><span>éigin, ag an bhfeilmeoir do chuirfeadh sé</span>
<lb n="270"/><span>roimh chairt ná cheuchta.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>Bhí iarsma na pláighe sin ag teultughadh</span>
<lb n="273"/><span>as, agus bhíodar ag éirghe níos spleodaraighe</span>
<lb n="274"/><span>arís nuair bhuail pláigh eile fútha .i. cogadh;</span></p>
</div>
<pb n="501"/>
<div><lb n="275"/><p><span>agus ní hé an beithidheach do buaileadh an t-am</span>
<lb n="276"/><span>so, acht na daoine.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>Gidh go ndeunann cogadh athrúiteacha</span>
<lb n="279"/><span>cumasacha i ndaoinibh go hiondamhail, ní</span>
<lb n="280"/><span>dóigh liom go ndeunfadh sé aon athrughadh</span>
<lb n="281"/><span>mór i mbeusaibh ná i n-imtheacht na bhfeil-</span>
<lb n="282"/><span>meoiridhe símplidhe neimh-spleádhach so.  Ní</span>
<lb n="283"/><span>cheapaid gur cumaoin ort é thú ghlacadh go</span>
<lb n="284"/><span>lághach carthannach fialmhar, má castar ann </span>
<lb n="285"/><span>a measg thú ag taisdeal.  Tá ceud fáilte,</span>
<lb n="286"/><span>croidheamhlacht, leabaidh, biadh, gnaoidheamh-</span>
<lb n="287"/><span>lacht agus meas le fágháil ag coigcríoch uatha,</span>
<lb n="288"/><span>acht má bhídheann sé ag taisdeal dhá chois ní</span>
<lb n="289"/><span>chuirid an oiread suime ann — ceapaid go</span>
<lb n="290"/><span>mb'éidir go bhfuil an duine ceart go leor</span>
<lb n="291"/><span>ann a bhealach féin, acht is mór an locht air</span>
<lb n="292"/><span>gan a chapall marcuigheacht' do bheith faoi;</span>
<lb n="293"/><span>acht cibé caoi a bheidheas air, ní chaithfear</span>
<lb n="294"/><span>caoitheas na daoitheamhlacht leis munab é</span>
<lb n="295"/><span>féin is ciontach.</span></p>
<lb n="296"/>
<lb n="297"/><p><span>Ní gnáth leis na Bura cómhnuidhe sna bailtibh</span>
<lb n="298"/><span>móra, ná ní'l siad luighte leis; go deimhin</span>
<lb n="299"/><span>tá cuid aca nach raibh ariamh ceud míle ón</span>
<lb n="300"/><span>áit a rugadh iad; tá siad sásta leis an</span>
<lb n="301"/><span>ngunna, an bíobla agus an baile.  Is dá bhrígh</span>
<lb n="302"/><span>sin atáid chomh haineolach ar nuadh-bhealghaibh</span>
<lb n="303"/><span>na coda eile de'n domhan, agus chomh neamh-</span>
<lb n="304"/><span>shuimeamhail ann.  Gidh gur bochtuigheadh go</span>
<lb n="305"/><span>leor aca leis an bhpláigh bhí ar an eallach, ní</span>
<lb n="306"/><span>rabhadar toilteanach ar dhul ag obair faoi</span>
<lb n="307"/><span>thalamh.  Bhí meitheal aca ag obair faoi</span>
<lb n="308"/><span>thalamh liom aon uair amháin, agus chonnaiceas</span>
<lb n="309"/><span>go ndearnadar an oiread oibre agus dheunfadh</span>
<lb n="310"/><span>meitheal ar bhith eile, gidh go rabhadar doich-</span>
<lb n="311"/><span>eallach ar a dhul síos.  Bhí aon fhear amháin</span>
<lb n="312"/><span>ann do chuaidh síos, agus do chinn air fanacht </span>
<lb n="313"/><span>ann níos faide ná uair a' chluig.  Dubhairt </span>
<lb n="314"/><span>sé, tar éis a theacht aníos, nár orduigh Dia</span>
<lb n="315"/><span>d'aoinneach ariamh oibriughadh gan solus na</span>
<lb n="316"/><span>gréine, agus ní dheachaidh sé síos 'na dhiaidh sin.</span>
<lb n="317"/><span>Bhí nídh eile do chuir toirmeasg ar na Búraibh</span>
<lb n="318"/><span>gan a dhul ann-sna fodhuirmeachánaibh, agus is</span>
<lb n="319"/><span>mar gheall air nach ndeachadar mórán ariamh</span>
<lb n="320"/><span>ar lorg na hoibre .i. gur ag na Sasanaibh</span>
<lb n="321"/><span>do bí ordlámh, agus ní thiubhraidís seo slighe-</span>
<lb n="322"/><span>bheathadh dhóibh, dhá mbeidís ag fágháil bháis ar</span>
<lb n="323"/><span>an bhfód le hocrus.  Ón bhfear is áirde ag</span>
<lb n="324"/><span>a raibh cumhacht ar na taltaibh óir go dtí</span>
<lb n="325"/><span>an t-oiffigeach is ísle bhí faoi, ní raibh le</span>
<lb n="326"/><span>fághail ag an mBúr bocht acht droch-mheas,</span>
<lb n="327"/><span>masla, agus tarcuisne, agus ní hiongnadh, do réir</span>
<lb n="328"/><span>an nádúir dhaonna atá ionnainn, gur mhol</span>
<lb n="329"/><span>na Búra an eascainidhe cheudna, agus gaimbín</span>
<lb n="330"/><span>le n-a chois ar an Sasanach.  Agus tá bealach</span>
<lb n="331"/><span>eile ag na Búraibh leis an míol-chúntanús sin</span>
<lb n="332"/><span>do chúitiughadh .i. gan aon tSasanach do</span>
<lb n="333"/><span>leigean ann aon oifig faoi n-a Riaghaltas.</span>
<lb n="334"/><span>Glacfar Gearmánach, nó Éireannach nó</span>
<lb n="335"/><span>Holóndach 'na oifigeach, agus tá muinighin asta,</span>
<lb n="336"/><span>acht ní gan fáth, mar tá cuid aca chomh dílis</span>
<lb n="337"/><span>do'n Riaghaltas leis na Búraibh féin.  Bhí mé </span>
<lb n="338"/><span>lá ag an bposda ag iarraidh beirt bhig</span>
<lb n="339"/><span>rudaidhe do tháinig chugam thríd an bposda,</span>
<lb n="340"/><span>agus nuair shín máighistir an phosda an beartín</span>
<lb n="341"/><span>chugam amach d'iarr sé orm é fhosgailt.</span>
<lb n="342"/><span>Cheapas féin go raibh sé dlisdeanach aige é</span>
<lb n="343"/><span>fheiceáil fhosgailte ar fhaitcheas go mbeidheadh</span>
<lb n="344"/><span>aon nídh ann ar a gcaithfinn íoc, acht mar</span>
<lb n="345"/><span>mar sin féin, ní raibh fonn ar bith orm a thais-</span>
<lb n="346"/><span>beánt dó, agus roighin réidh go leor thosuigheas</span>
<lb n="347"/><span>ag cuartughadh mo sgeine im' phóca, nó go</span>
<lb n="348"/><span>ngearrfainn an deirteul.  Faoi dheireadh</span>
<lb n="349"/><span>thairg sé é ghearradh, agus nuair bhreathnuigh sé</span>
<lb n="350"/><span>thríd sgiorr sé amach arís chugam é, agus bhí</span>
<lb n="351"/><span>fearg mo sháith orm faoi gur chuir sé</span>
<lb n="352"/><span>d'fhiachaibh orm a fhosgailt.  Dubhras leis go </span>
<lb n="353"/><span>mbudh cheart dó iad a cheangal suas arís</span>
<lb n="354"/><span>dham, réir mar sgaoil sé iad.  “Ní mé sgaoil</span>
<lb n="355"/><span>iad,” adeir sé, “acht thusa.  Is Sasanach</span>
<lb n="356"/><span>thusa, is Gearmánach atá ionnam-sa agus feicfidh</span>
<lb n="357"/><span>tú go bhfuilimíd-ne chomh glic chomh clisde</span>
<lb n="358"/><span>libh féin.”  Thosuigh mé ag luadh mionna</span></p>
</div>
<pb n="502"/>
<div><lb n="359"/><p><span>móra air, ag easgainidhe, a' sgioladóireacht,</span>
<lb n="360"/><span>agus 'ghá mhaslughadh i nGaedhilg, agus nuair chualaidh</span>
<lb n="361"/><span>sé sin, shaoilfeá go dtáinig aithmheul air, agus </span>
<lb n="362"/><span>dubhairt sé “ó b'éidir gur Albanach thú, no</span>
<lb n="363"/><span>munab eadh is Breathnach tú.”  “B'éidir,”</span>
<lb n="364"/><span>arsa mise, “b'éidir go mbéarfadh dall ar</span>
<lb n="365"/><span>gheirrfhiadh, nó b'éidir go bhfuilir níos</span>
<lb n="366"/><span>críonna 'nois ná bhídhis cheana,” is leis sin</span>
<lb n="367"/><span>bhuaileas amach uaidh.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Tá dream eile no dhó as na hIndiachaibh</span>
<lb n="370"/><span>ann de'n dath dubh, agus ní mór gur feárr iad</span>
<lb n="371"/><span>ar aon nós ná fir dhubha na tíre; ta deunamh</span>
<lb n="372"/><span>lag-bhrígheach éidtreorach orra, acht go</span>
<lb n="373"/><span>bhfuilid meabhrach go maith.  Ní'l obair le </span>
<lb n="374"/><span>fághail aca so go coitchionnta, agus dá bhíthin sin,</span>
<lb n="375"/><span>mairid ar cheannuidheacht bheag annso 's</span>
<lb n="376"/><span>annsúd, agus is bocht an mhaireachtáil í; acht</span>
<lb n="377"/><span>mar sin féin, is cosmhail gur feárr í ná</span>
<lb n="378"/><span>mar tá aca i dtír bhocht the thirm sheasgach </span>
<lb n="379"/><span>na nIndiach.</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>An chuid is mó de mhuintir na hEorpa atá </span>
<lb n="382"/><span>'san tír úd is as Sasana do thángadar, agus is iad</span>
<lb n="383"/><span>so atá ag obair 'sna fodhuirmeachánaibh faoi</span>
<lb n="384"/><span>thalamh; tá corr-dhuine as Ameriocá, agus as</span>
<lb n="385"/><span>tíorthaibh eile Shasanacha, beirt no dhó as an</span>
<lb n="386"/><span>bhFrainc, agus as an nGearmáin, agus corr-Éir-</span>
<lb n="387"/><span>eannach agus Albanach, agus sin é an t-ádhbhar a</span>
<lb n="388"/><span>bhfuil ó sheisear go deichneabhar Sasanach</span>
<lb n="389"/><span>i n-obair ann i n-aghaidh duine ó aon áit eile.</span>
<lb n="390"/><span>Ní de bhrígh feabhais 'ná fearr is bárr maith-</span>
<lb n="391"/><span>easa orra féin é seo, óir gur feárr agus gur</span>
<lb n="392"/><span>eolgaighe go mór na hAmeirocánaigh ná iad</span>
<lb n="393"/><span>ann gach uile áit ar chuireas-sa teurma ar</span>
<lb n="394"/><span>bith isteach.  Ní mór dham a rádh annso</span>
<lb n="395"/><span>b'eidir, ó thárla nár luaidheas cheana é, nach</span>
<lb n="396"/><span>bhfuil gráin ar bith dhá laighead agam ar</span>
<lb n="397"/><span>Shasanach, mar gheall ar a thír; dhá mbeidheadh,</span>
<lb n="398"/><span>níor mhór dham bheith ar nós ar bith cáir-</span>
<lb n="399"/><span>deamhail le gach Eireannach, acht faraoir níl</span>
<lb n="400"/><span>sin le rádh agam leo.</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>'Sé mianach an óir bun agus tús an ádhbhair </span>
<lb n="403"/><span>do tharraing gach uile choigcríoch chum na</span>
<lb n="404"/><span>rainne úd de'n domhan, agus ní hiongnadh sin</span>
<lb n="405"/><span>nuair smaoinimíd go ndeirid lucht eolais</span>
<lb n="406"/><span>an mhianaigh, go mairfidh sé 'ghá thógbháil go </span>
<lb n="407"/><span>ceann dhá fhichead bliadhan fós.  Níor fríth</span>
<lb n="408"/><span>amach go nuige seo a dhoimhneacht, gídh go</span>
<lb n="409"/><span>ndeachas síos os cionn trí mhíle troigh ar a </span>
<lb n="410"/><span>lorg síos díreach.  I n-áiteannaibh tá sé</span>
<lb n="411"/><span>troigh ar tiughas, agus as sin suas go deich</span>
<lb n="412"/><span>dtroighthe, agus cuid dhe tuilleadh, agus tá sé ag</span>
<lb n="413"/><span>rith thríd an talamh ar feadh trí fichead míle.</span>
<lb n="414"/><span>Sin é an t-achar atá idir dhá chríoch, an rainn</span>
<lb n="415"/><span>is mó dhe, acht tá giotaidhe beaga eile anonn</span>
<lb n="416"/><span>'s anall atá dhá n-oibhriughadh, agus atá ag íoc</span>
<lb n="417"/><span>go maith freisin.</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>Acht is deacair do dhuine laethe agus saoghal</span>
<lb n="420"/><span>a óige do dhearmad.  Gidh gur féidir beusa</span>
<lb n="421"/><span>agus teanga do dhearmad, gidh go n-athróchadh,</span>
<lb n="422"/><span>agus go n-athruigheann an aimsir nádúr féin na</span>
<lb n="423"/><span>ndaoine muna ndeunfaidhe iarracht ar a </span>
<lb n="424"/><span>gcoimheud, agus gidh go n-abair an sean-fhocal</span>
<lb n="425"/><span>gurab é an gnás an dara nádúr, 'na dhiaidh</span>
<lb n="426"/><span>sin 's uile, ní féidir splannc dhúthchais na</span>
<lb n="427"/><span>tíre ann ar hoileadh duine do mhúchadh chomh</span>
<lb n="428"/><span>críochnuighthe sin amach 's amach ann, nach</span>
<lb n="429"/><span>sprogfadh a chroidhe uair éigin, agus nach ndeur-</span>
<lb n="430"/><span>fadh:— “Mo leun is mo dheacair nach bhfeic-</span>
<lb n="431"/><span>im mo shean-tír dhúthchais, aon uair amháin</span>
<lb n="432"/><span>eile sul dá gheabhad bás, nach mairg nach</span>
<lb n="433"/><span>bhfuil sé i ndán dam?”  Agus muna bhfuil</span>
<lb n="434"/><span>sé ar a chumas is iondamhail go gcuirfidh</span>
<lb n="435"/><span>an smaoineadh sin spreacadh ann le iarr-</span>
<lb n="436"/><span>acht do dheunamh ar é bheith ar a chumas.  Is</span>
<lb n="437"/><span>minic go n-éirigheann leis, agus ar dteacht</span>
<lb n="438"/><span>ar ais dó tagann sólás áidhmhéil air, agus</span>
<lb n="439"/><span>lasann a chroidhe le gáirdeachas agus lúth-</span>
<lb n="440"/><span>gháire; d'fhágaibh sé uaigneas agus aduantas</span>
<lb n="441"/><span>an tsaoghail 'na dhiaidh, agus gidh gur deacair</span>
<lb n="442"/><span>lorg agus fithínidhe na mbliadhanta do bhuaint</span>
<lb n="443"/><span>amach as eudan an duine, tá an t-athrughadh</span>
<lb n="444"/><span>chomh mór sin, go dtugann sé sásadh agus</span></p>
</div>
<pb n="503"/>
<div><lb n="445"/><p><span>samhaoin a óige chuige arís, i gcruth 's go</span>
<lb n="446"/><span>ndeurfadh leis féin:</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>Cibé fód ar dhruim an domhain</span>
<lb n="449"/><span>'Bhfuil roghain an euga orm breith,</span>
<lb n="450"/><span>Tá mé gabhtha, bíodh gur sleamhain</span>
<lb n="451"/><span>An bealach úr tá faoi mo chois.</span></p>
<lb n="452"/>
<lb n="453"/><p><span>EOGHAN Ó NEACHTAIN.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgéalaidheacht Nua-Dhéanta. An Coigcríoch Thar Sáile.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgéalaidheacht Nua-Dhéanta. An Coigcríoch Thar Sáile.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
