Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Ughdair Ghaedhealacha na h-ochtmhadh aoise déag.  II.</title><author><persName>Féach ainm cleite</persName></author><author><addName type="alias">Mac Phádruic Naomhtha</addName></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG09-10542</note>
		 <note type="L">290</note>
		 <note type="B">1898</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Mí Nodlag, 1898</date><idno>IG09-10542</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">9</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Féach ainm cleite</author><title>Ughdair Ghaedhealacha na h-ochtmhadh aoise déag.  II.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Ughdair Ghaedhealacha na h-ochtmhadh aoise déag.  II.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Mí Nodlag, 1898</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>UGHDAIR GHAEDHEALACHA</span>
<lb n="1"/><span>NA H-OCHTMHADH AOISE DÉAG. — II.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Acht do cuireadh sgoil nuadh fhilidheachta</span>
<lb n="4"/><span>Gaedhilghe ar bun i dtosach na haoise do</span>
<lb n="5"/><span>chuaidh thort.  Thug filidh na haoise sin aire</span>
<lb n="6"/><span>mhór do na guthaidhibh.  Is é tionnsgnadh na</span>
<lb n="7"/><span>filidheachta so, oireamhnughadh na nguthadh</span>
<lb n="8"/><span>'sna siolladhaibh ar a bhfuil fioghair an</span>
<lb n="9"/><span>ghotha, i riocht go mbíd dánta Gaedhilge na</span>
<lb n="10"/><span>haoise sin go binn blasta láin-cheólmhar.</span>
<lb n="11"/><span>Ní fhuil aon dán 'san mBéurla comh ceoil-</span>
<lb n="12"/><span>bhinn leó; acht ní ar fhilidhibh Sasan atá</span>
<lb n="13"/><span>an locht, acht ar an mBeurla féin.  Ní</span>
<lb n="14"/><span>bheidheadh guthaidhe an Bhéarla oireamhnach</span>
<lb n="15"/><span>do na miosúraibh do chleacht filidh Ghaedheal-</span>
<lb n="16"/><span>acha na h-ochtmhadh aoise déag, mar atá</span>
<lb n="17"/><span>guthaidhe na Gaedhilge agus guthaidhe</span>
<lb n="18"/><span>teangadh na hIodáile.  Ní fhuil an ceól</span>
<lb n="19"/><span>úd le fagháil i léigheann na Sasan acht</span>
<lb n="20"/><span>amháin i ndántaibh Swinburne; acht dá</span>
<lb n="21"/><span>mhilse iad a chuid dánta sin, ní fiú trácht</span>
<lb n="22"/><span>orra 'n-a thaoibh seo seachas dánta Gaedh-</span>
<lb n="23"/><span>ilge na haoise do chuaidh thort.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Cor leis sin, ba mhór an meas do bhí ag</span>
<lb n="26"/><span>na filidhibh Gaedhilge sin ar choimhlitriughadh,</span>
<lb n="27"/><span>mar is follus as a ndántaibh do léaghadh.</span>
<lb n="28"/><span>Ní beag iad na línte i na dtosuigheann</span>
<lb n="29"/><span>gach focal leis an litir chéadna.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Ba mhaith linn cunntas do thabhairt ar na</span>
<lb n="32"/><span>filidhibh sin féin agus ar a n-oibreachaibh;</span>
<lb n="33"/><span>acht níor bh'fhéidir linn sin do dhéanamh gan</span>
<lb n="34"/><span>an páipeár so do bheith ro-fhada againn.  Ní</span>
<lb n="35"/><span>beag linn, maiseadh, sompladha éigin do</span>
<lb n="36"/><span>thabhairt ar dhántaibh príomh-ughdar na</span>
<lb n="37"/><span>buidhne sin.  </span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>1.  Toirdhealbhach O Cearbhalláin (1738).</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>“Ní'l ceol d'a bhinne fós d'ár sein-</span>
<lb n="42"/><span>neadh</span>
<lb n="43"/><span>“Nár bh'eolach dhi-si a dtuigsin 'sa rádh</span>
<lb n="44"/><span>in gach céim</span>
<lb n="45"/><span>“A gruadh mar rós ag drithleadh, is</span>
<lb n="46"/><span>buan 'na gcomharsa an lile,</span>
<lb n="47"/><span>“A rosg is míne gluise 'ná bláth na</span>
<lb n="48"/><span>gcraobh.  </span>
<lb n="49"/><span>“'Sé deir oll-dámh molta cláir shíl</span>
<lb n="50"/><span>Néill                   </span>
<lb n="51"/><span>“Go gcuirfeadh na corradha 'chodladh</span>
<lb n="52"/><span>lé sár-ghuith a béil,</span>
<lb n="53"/><span>“Ní'l amhras i n-a súil bhreagh lonnaigh,</span>
<lb n="54"/><span>“Acht óltar linn go grinn do shlámte </span>
<lb n="55"/><span>mhaith féin.”</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>(Máible shéimh ní Cheallaigh.)</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>2. Brian Mac Giolla-Mheidhre.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>“Tar éis do 'n aindir bheith tamall ag</span>
<lb n="62"/><span>éisteacht,</span>
<lb n="63"/><span>Léim 'n-a seasamh go tapaidh gan</span>
<lb n="64"/><span>foighidne;                          </span>
<lb n="65"/><span>“Labhair sí leis agus lasadh 'n-a súilibh </span>
<lb n="66"/><span>“'S rabharta feirge feillice fúithi.</span>
<lb n="67"/><span>“Dar coróin na Carraige, muna</span>
<lb n="68"/><span>mbeidheadh lé géilleadh</span>
<lb n="69"/><span>“Do d'chlód, do d'aindeise, 's d'eas-</span>
<lb n="70"/><span>baidh do chéille,</span>
<lb n="71"/><span>“'S d'fhonn na hurrama do'n chuid-</span>
<lb n="72"/><span>eachta shéimh seo,</span>
<lb n="73"/><span>“Do cheann lé m'iongain do sgiob-</span>
<lb n="74"/><span>fainn de d'chaol-sgroig.”</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>(Cúirt an Mheadhóin Oidhche.)</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>3.  Tadhg Gaodhlach O Súilliobháin.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>“Mo ghrádh-sa mo Dhia,</span>
<lb n="81"/><span>“Mo ghárda, mo liaigh</span></p>
</div>
<pb n="291"/>
<div><lb n="82"/><p><span>“Mo ghrádh geal mo Thighearna tró-</span>
<lb n="83"/><span>caireach,            </span>
<lb n="84"/><span>“Mo ghrádh milis Críost,</span>
<lb n="85"/><span>“'S grádhaim uile a chroidhe,</span>
<lb n="86"/><span>“Mo ghrádh ar fad thu, a Rí na glóire;</span>
<lb n="87"/><span>“Mo ghrádh-sa do shúil,</span>
<lb n="88"/><span>“Mo ghrádh-sa do shiubhal,</span>
<lb n="89"/><span>“Mo ghrád-sa do chlódh 's do chómhachta,</span>
<lb n="90"/><span>“Mo ghrádh thú lé fonn,</span>
<lb n="91"/><span>“Cé táim bun-os-cionn</span>
<lb n="92"/><span>“'S ná deárna, mo chumha, do</span>
<lb n="93"/><span>chomhairle.”</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>4. Donnchadh Ruadh Mac Con-Mara.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>“Do léig sé gáir ós árd as béiceadh,</span>
<lb n="98"/><span>“Lé fuaim a ghotha do chritheadar</span>
<lb n="99"/><span>spéartha,</span>
<lb n="100"/><span>“Do chualaidh an chruinne é, 's chuir</span>
<lb n="101"/><span>ifreann géim as.</span>
<lb n="102"/><span>“Téidheam tar sruthán 'san gcurachán</span>
<lb n="103"/><span>caol dubh,</span>
<lb n="104"/><span>“As déanam an t-aithghearr g'nuig</span>
<lb n="105"/><span>cnocán beag aedhearach        </span>
<lb n="106"/><span>“Go rángamar anaighe i raibh geataidhe</span>
<lb n="107"/><span>gan aon ghlas</span>
<lb n="108"/><span>“Áit a raibh maistín ag glamghail gan</span>
<lb n="109"/><span>traochadh.”</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>(Eactra Giolla an Amarráin.)</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Adubhramar cheana go ndearnadh 'san</span>
<lb n="114"/><span>aois ar a bhfuilmid ag trácht a lán de</span>
<lb n="115"/><span>dhántaibh Gaedhilge nár clóbhuaileadh riamh.</span>
<lb n="116"/><span>Lé n-a chruthughadh so, do bhéuramaid cuid</span>
<lb n="117"/><span>de na dántaibh sin, fuaramar 'sna láimh-</span>
<lb n="118"/><span>sgríbhnibh atá i gcoláisde Mhaighe-Nuadhad.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>1. Micheál Coimín ro chan.</span></p>
<lb n="121"/>
<lb n="122"/><p><span>“Do b'aisling dhom tríom néaltaibh go</span>
<lb n="123"/><span>bhfaca mise spéir-bhean             </span>
<lb n="124"/><span>“A gciumhais na coille craobh-ghlaise</span>
<lb n="125"/><span>ag déanamh dubróin,</span>
<lb n="126"/><span>“A dlaoithe ag feacadh fiar léi go</span>
<lb n="127"/><span>cíordha casta craobhach              </span>
<lb n="128"/><span>“Soillseach trillseach céibheach mar</span>
<lb n="129"/><span>Phoebus ar neóin,</span>
<lb n="130"/><span>“Do gheit mo chroidhe le géir-shearc</span>
<lb n="131"/><span>do'n mhaighre bhraghaid-gheal bhéasach,</span>
<lb n="132"/><span>“Chuir saghad i bhfeidhm am chréachta,</span>
<lb n="133"/><span>nach léighisfear go deó,</span>
<lb n="134"/><span>“Acht amháin mur bhfaighinn óm' chéad-</span>
<lb n="135"/><span>shearc cead luighe 'na coim le haon-</span>
<lb n="136"/><span>toil</span>
<lb n="137"/><span>“Is gur lé meidhir do mheallfainn cead</span>
<lb n="138"/><span>ó na bhéal balsom póg.  </span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>“A leabhar-ghais de'n tséadar 'na</span>
<lb n="141"/><span>dtugas searc mo chléibh dhuit</span>
<lb n="142"/><span>“Do mhalairt-se de chéile ní dhéanfad</span>
<lb n="143"/><span>dom dheóin,</span>
<lb n="144"/><span>“Is gur dalta thú d'oil déigh-bhean, 'sa </span>
<lb n="145"/><span>seabhach Laighneach léigheannda</span>
<lb n="146"/><span>“Ba ghasda bhlasda bhéarlach, a's gach</span>
<lb n="147"/><span>tréith eile dá shóirt.</span>
<lb n="148"/><span>“Tá mo shúil leis an úr-Mic Naomhtha</span>
<lb n="149"/><span>go mbiam go súgach séanmhar,</span>
<lb n="150"/><span>“A rúin, a gclúid a cheile tar 'éis so</span>
<lb n="151"/><span>gan bhrón,</span>
<lb n="152"/><span>“A's d'a bhrígh sin cuirim céad a's dá</span>
<lb n="153"/><span>mhíle beannacht séimh chughad</span>
<lb n="154"/><span>“Ó iarthar Chláir Luirc Eibhir, pé 'n</span>
<lb n="155"/><span>Éirinn tú a stóir.”</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>2. So tosach dáin chaointe do sgríobhadh san</span>
<lb n="158"/><span>mbliadain 1738:—</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>“A Uillíaim Uí bhriain, is dian do</span>
<lb n="161"/><span>ghlan-raobais</span>
<lb n="162"/><span>“Mo chroidhe am chlíabh lé diacair</span>
<lb n="163"/><span>phéine,</span>
<lb n="164"/><span>“A fharaire ghroidhe mo dhíth's mo léan thu</span>
<lb n="165"/><span>“Caithte ded chapall is t'anam dod</span>
<lb n="166"/><span>thréigean.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>“Budh mhór mo thnúth, a dhochtúir léi-</span>
<lb n="169"/><span>gheannta,</span>
<lb n="170"/><span>“Gurab tu mo dheacar gan easbaidh do</span>
<lb n="171"/><span>réidhfeadh;</span>
<lb n="172"/><span>“Iar bhfagháil garma gheallas am bhéars</span>
<lb n="173"/><span>duit,</span>
<lb n="174"/><span>“Do mealladh foiríor mé am laoithibh</span>
<lb n="175"/><span>bréige.</span>
<lb n="176"/></p>
</div>
<pb n="292"/>
<div><lb n="177"/><p><span>“Biad fá chumha 's fá phudhair i n-éin-</span>
<lb n="178"/><span>fheacht,</span>
<lb n="179"/><span>'Ó do cailleadh mo thaca 's mo thaobh</span>
<lb n="180"/><span>dheas,</span>
<lb n="181"/><span>“Creach na Mumhan is clú na cléire</span>
<lb n="182"/><span>“Do chuaidh i n-úir i dtúis a réimis.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>“Iar mbeith d'Aoibhill ag caoi go</span>
<lb n="185"/><span>déarach,</span>
<lb n="186"/><span>“Ag bualadh a bas gan stad gan</span>
<lb n="187"/><span>traochadh,</span>
<lb n="188"/><span>“Maith d'aithnigheas gur gar nídh éigin</span>
<lb n="189"/><span>“Do'n té 'bhfuil aoird do dhíoladh</span>
<lb n="190"/><span>éirghe (?).</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>3. So cuid bheag de dhán ar a nglaodhtar </span>
<lb n="193"/><span>“Eactra Capaill an Chuimín”:—</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>“A dhaoine, nó an díth libh na sgeólta </span>
<lb n="196"/><span>“Do h'innseadh araoir ar an ród dam, </span>
<lb n="197"/><span>“An díoga so ar shaoithibh an eóluis </span>
<lb n="198"/><span>“Fa'n gclampar ar mhac Shamhairle</span>
<lb n="199"/><span>gur séoladh.  </span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>“Sgafaire do chaith sealad go seoi-</span>
<lb n="202"/><span>deach</span>
<lb n="203"/><span>“Do bhí i gceannas is i rachmas go</span>
<lb n="204"/><span>ró-fhada </span>
<lb n="205"/><span>“Do bhí i bhflaitheas i ngradam 's i </span>
<lb n="206"/><span>nglóir </span>
<lb n="207"/><span>“An tsaoghail mheanmnaigh mhalairtigh </span>
<lb n="208"/><span>bhrónaigh.  </span>
<lb n="209"/><span>“Do chomhnuigh a gCorca na braoitre </span>
<lb n="210"/><span>mhomhuir (?) </span>
<lb n="211"/><span>“Lán de mheas ag flathaibh Fódla</span>
<lb n="212"/><span>“Lán de shuim ag daoinibh móra        </span>
<lb n="213"/><span>“Is do dhaoinibh bochta do ghníodh cothrom</span>
<lb n="214"/><span>is comghar.</span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>“Insan sráid i gcionn táinte 'na dheoidh sin</span>
<lb n="217"/><span>“Ag labhairt a gcáis a's ag fagháil a</span>
<lb n="218"/><span>gcomhairle</span>
<lb n="219"/><span>“Ag ursain an dlighidh do ghníodh a </span>
<lb n="220"/><span>ngnótha</span>
<lb n="221"/><span>“A's riamh níor ghlac ó 'n anbhruid</span>
<lb n="222"/><span>feórlinn.”</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Atámuid réidh anois leis na filidhibh</span>
<lb n="225"/><span>Gaedhealacha.  Cuirimid rómhainn labhairt</span>
<lb n="226"/><span>'san áit seo ar na sgéaltaibh Gaedhilge do</span>
<lb n="227"/><span>sgríobhadh 'san ochtmhadh aois déag.  Ní</span>
<lb n="228"/><span>fhuil siad comh ainmeamhail leis na dán-</span>
<lb n="229"/><span>taibh ar ar labhramar thuas agus is í mo</span>
<lb n="230"/><span>bharamhail-se nach bhfuilid comh luachmhar</span>
<lb n="231"/><span>leó.  Acht ní féidir a shéanadh gur fiú íad</span>
<lb n="232"/><span>a léigheadh, mar thaisbéanaid dúinn na</span>
<lb n="233"/><span>cleachta agus na nóis do bhí ag na hÉirean-</span>
<lb n="234"/><span>nachaibh 'san aoís i n-ar sgríobhadh iad.  Is</span>
<lb n="235"/><span>iad “Stáir Éamuinn Uí Chléirigh” ag</span>
<lb n="236"/><span>Seaghán Ó Neachtain, “Eachtra Thoirdheal-</span>
<lb n="237"/><span>bhaigh mhic Stairn,” agus “Eachtra triúir</span>
<lb n="238"/><span>mhac Thoirdhealbhaigh mhic Stairn” ag</span>
<lb n="239"/><span>Michéal Coimín, na stáire is mó clú d'á</span>
<lb n="240"/><span>bhfuil againn as an aois sin.  Ag so cuid</span>
<lb n="241"/><span>do “Stáir Éamuinn Uí Chléirigh,” agus is</span>
<lb n="242"/><span>cuid í nár craobh-sgaoileadh fós:— </span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>“D'fhiosruigh Ó Néill go hiongantach,</span>
<lb n="245"/><span>“Créad é an riachtanas do bhí lé scathaibh</span>
<lb n="246"/><span>an-mhóra na gcolum sin”?  “Atá,” ol</span>
<lb n="247"/><span>Cormac, “óir is éigin do mo ghiollaidhibh</span>
<lb n="248"/><span>colum, cúig míle colum do thabhairt do mo</span>
<lb n="249"/><span>ghiollaidhibh ainrighe gach aon tseachtmhain go</span>
<lb n="250"/><span>cinnte, agus 'na dhiaidh sin féin, bíd ag</span>
<lb n="251"/><span>casaoid.”  “A Chormaic,” ar Ó Néill, “an </span>
<lb n="252"/><span>misde a fhiosruighe, cionnus a chothuighthear</span>
<lb n="253"/><span>an uimhir each úd do-chím ag dul chum</span>
<lb n="254"/><span>uisge?”  “Furus go leór,” ol Cormac,</span>
<lb n="255"/><span>“oír ní fhuil aon acra i bhfearann na</span>
<lb n="256"/><span>Muláirne léigthear chum feoir, nach</span>
<lb n="257"/><span>spealtar ceithre céad cárr feoir de fá</span>
<lb n="258"/><span>dhó gach aon tseachtmhain.”  “Ceist ort,</span>
<lb n="259"/><span>cionnus gheibhthear leapacha go leór do do</span>
<lb n="260"/><span>ghnáth-mhuinntir féin, anuair a bhíos iomad</span>
<lb n="261"/><span>daoine ar aoighidheacht agad? nó an ar na</span>
<lb n="262"/><span>machairidhibh is éigean dóibh codladh?” </span>
<lb n="263"/><span>“Bíodh a fhios agat, a dhuine uasail, nárbh'</span>
<lb n="264"/><span>fhiú liom-sa, an duine is táire dá dtiucfadh</span>
<lb n="265"/><span>chum mo chúirte do chur 'na luighe ar an</span>
<lb n="266"/><span>leabaidh is dathamhla dá mbíonn ag mo</span>
<lb n="267"/><span>ghnáth-mhuinntir féin; gidh go bhfuil cuiltí</span>
<lb n="268"/><span>síoda snas-bháin go léor aca, agus nach</span></p>
</div>
<pb n="293"/>
<div><lb n="269"/><p><span>raibh mo theaghlach ríamh gan trí míle leabadh</span>
<lb n="270"/><span>árd áluinn ór-dhaithte rionnuighthe tim-</span>
<lb n="271"/><span>cheall lé meirgibh éagsamhla de shaoithibh an</span>
<lb n="272"/><span>bheatha.”</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Fá dheireadh, is dóigh linn gur mór an </span>
<lb n="275"/><span>truaighe é gan tuilleadh de na hoibreachaibh </span>
<lb n="276"/><span>seo do bheith lé fagháil ag léightheóiribh i </span>
<lb n="277"/><span>gcoitchinne.  Atá súil againn go gcraobh-</span>
<lb n="278"/><span>sgaoilfear cuid aca ag an “Irish Texts </span>
<lb n="279"/><span>Society” do cuireadh ar bun tamall beag </span>
<lb n="280"/><span>ó shoin.  </span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>“Mac Phádruic Naomhtha.”</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Ughdair Ghaedhealacha na h-ochtmhadh aoise déag. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Ughdair Ghaedhealacha na h-ochtmhadh aoise déag. II.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
