Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Mar leagadh an teach.</title><author><persName>Féach ainm cleite</persName></author><author><addName type="alias">Clann Conchobhair</addName></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG08-10441</note>
		 <note type="L">160</note>
		 <note type="B">1898</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Feabhra, 1898</date><idno>IG08-10441</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">8</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Féach ainm cleite</author><title>Mar leagadh an teach.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Mar leagadh an teach.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Feabhra, 1898</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span><pb n="160"/></span>
<lb n="1"/><span>Mar Leagadh an Teach.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>San mbliadhain 1876, an méad </span>
<lb n="4"/><span>is féidir liom cuimhniughadh air,</span>
<lb n="5"/><span>thárla an gníomh ait so atáim </span>
<lb n="6"/><span>ar tí d'aithris anois.  Is iom-</span>
<lb n="7"/><span>chubhaidh a rádh libh go gcuirinn </span>
<lb n="8"/><span>i gcomhnuidhe suim agus spéis mhór i gcéimean-</span>
<lb n="9"/><span>naibh maiseacha deacra na rinnceadh </span>
<lb n="10"/><span>nÉireannach, agus go háirithe 'san sige fhada, </span>
<lb n="11"/><span>'san righil, agus 'san raighil fhada (nó damhsa </span>
<lb n="12"/><span>suidhte nó corn-phíopa).  Acht do bíodh síor-</span>
<lb n="13"/><span>dhúil go sonnradhach agam de ghnáth ar </span>
<lb n="14"/><span>chéimeannaibh nua d'fhoghlaim.  Do bhí 'san </span></p>
</div>
<pb n="161"/>
<div><lb n="15"/><p><span>am úd i mBaile-Átha-Cliath fear darbh' </span>
<lb n="16"/><span>ainm S., do bhí na dheagh-shompla ar shean-</span>
<lb n="17"/><span>sgoil teagaisg na rinnce, agus 'na theagasgóir </span>
<lb n="18"/><span>an-ghasda sár-chliste.  Ó bheith i n-a ógánach </span>
<lb n="19"/><span>shaidhbhir dhó, do bhí sé 'san am úd 'na shean-</span>
<lb n="20"/><span>fhear bhocht.  Do bhíodh sé fá'n tráth sin ag </span>
<lb n="21"/><span>teagasg an damhsa agus na pionnsóireachta </span>
<lb n="22"/><span>(nó na gcleas bata) ar an gcéad urlár </span>
<lb n="23"/><span>de shean-tigh ag ceann thiar sráidín Greg, </span>
<lb n="24"/><span>áit ar a bhfuil Sráidín Findlater mar </span>
<lb n="25"/><span>ath-ainm fó láthair, i ngar do'n áit i </span>
<lb n="26"/><span>bhfuilmid anois.  Teach breágh mór do bhí </span>
<lb n="27"/><span>ann, fad' ó, dála formhóir na dtighthe mór </span>
<lb n="28"/><span>measamhail i n-allód, an cruth nach bhfuil </span>
<lb n="29"/><span>orra, dar go deimhin, ar an uair so.  Do </span>
<lb n="30"/><span>bhí pláta simné ann, agus é gléasta as glan-</span>
<lb n="31"/><span>mharmor, ceann tighe luaidhe, agus doirse </span>
<lb n="32"/><span>mathóghanaigh, acht do bhí an teach fá'n am </span>
<lb n="33"/><span>sin ar críonadh agus ar feóchadh agus beag nach i </span>
<lb n="34"/><span>riocht a leagtha.  'Sé duine bhí ag éileamh </span>
<lb n="35"/><span>seilbhe ar an tigh mór so, giolla guail do </span>
<lb n="36"/><span>bhí 'n-a chomhnuidhe thíos ar an sráidín </span>
<lb n="37"/><span>chéadna, do bhíodh d'á mhaoidheamh féin mar </span>
<lb n="38"/><span>shealbhadóir dlisteanach do'n tigh, dá mbadh </span>
<lb n="39"/><span>toil libh a chreideamhaint uaidh.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Dá chéim déag ar fhichid na raighle fada, </span>
<lb n="42"/><span>is iad do chleachtainn-se fá smacht an </span>
<lb n="43"/><span>mhaighistir sin go cúramach friochnamhach </span>
<lb n="44"/><span>fuireachair, go ndubhairt agus gur dhearbhuigh </span>
<lb n="45"/><span>sé go raibh an oiread eolais agus clisteachta</span>
<lb n="46"/><span>agam-sa ar an damhsa sin agus do bhí ag aon </span>
<lb n="47"/><span>cheardaidhe damhsa puiblidhe.</span>
<lb n="48"/><span>                                                                         </span>
<lb n="49"/><span>Bhí go maith agus ní raibh go holc, gurab é </span>
<lb n="50"/><span>rud do rinneas-sa, aon lá amháin, dul go </span>
<lb n="51"/><span>caladh na habhann agus culaidh éadaigh mair-</span>
<lb n="52"/><span>néalaigh do chur d'á déanamh, mar aon le </span>
<lb n="53"/><span>brógaibh éadtroma agus búclaidhe geal </span>
<lb n="54"/><span>chruaidhe ar dhath an airgid orra, chum go </span>
<lb n="55"/><span>ndéanfainn an damhsa ar nós mair-</span>
<lb n="56"/><span>néalaigh go díreach ceart mar ba dhual.  </span>
<lb n="57"/><span>Do bhíos am' chomhnuidhe an uair sin </span>
<lb n="58"/><span>ar an taobh thuaidh de Dhruim Chonnrátha.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Do bhí ceardcha ghabhann am' aice.  Do bhí </span>
<lb n="61"/><span>an gabha i n-a fhear mhór mhuinnteardha </span>
<lb n="62"/><span>lághach.  Séamus a Murchudha dob' </span>
<lb n="63"/><span>ainm dhó.  Cailleadh ó shoin é — go raibh Dia le </span>
<lb n="64"/><span>n-a anam!  Do chuireadh sé seo dúil </span>
<lb n="65"/><span>díchéillidhe sa' rinnce agus 'san uile shúgradh </span>
<lb n="66"/><span>ar bith.  Nuair do chuala sé go raibh a bhara </span>
<lb n="67"/><span>fúm-sa an raighil fhda do dhamhsughadh agus mé </span>
<lb n="68"/><span>gléasta i n-éadach gorm mairnéalaigh, </span>
<lb n="69"/><span>d'iarr sé d'athchuingidh orm a leigean dó </span>
<lb n="70"/><span>teacht liom go bhfeiceadh sé an damhsa, agus </span>
<lb n="71"/><span>beirt charad do thabhairt leis.  D'aontui-</span>
<lb n="72"/><span>gheas-sa leis, nídh nárbh' iongnadh.  Maidin </span>
<lb n="73"/><span>Domhnaigh do cinneadh do'n damhsa, óir ba </span>
<lb n="74"/><span>ghnáthach lem' mhaighistir teagasg rinnce do </span>
<lb n="75"/><span>thabhairt do bhuachaillibh na dtighthe tábhairne </span>
<lb n="76"/><span>ar an Domhnach, már nach raibh uain ar bith </span>
<lb n="77"/><span>eile aca ar é d'fhoghlaim.  Mar sin de, do </span>
<lb n="78"/><span>chuireas-sa mo chulaidh mhairnéalaigh agus mo </span>
<lb n="79"/><span>bhróga éadtroma i mála stráille, agus do </span>
<lb n="80"/><span>ghabhas ag bualadh an bhóthair ó Dhruim </span>
<lb n="81"/><span>Chonnrátha go Baile Átha Cliath i gcuideachta </span>
<lb n="82"/><span>le Séamus Ó Murchudha agus le n-a bheirt </span>
<lb n="83"/><span>charad.  Bhí an maighistir istigh rómhainn agus </span>
<lb n="84"/><span>é ullamh réidh fá n-ar gcomhair agus a bheidhlinn </span>
<lb n="85"/><span>aige.  Do bhí cuireadh ceanamhail cuirthi </span>
<lb n="86"/><span>agam roimhe sin ar fhear darbh' ainm </span>
<lb n="87"/><span>Pádraig Mac Giolla Aindriais, fear ar a </span>
<lb n="88"/><span>raibh árd-chlú mar gheall ar chlisteacht agus ar </span>
<lb n="89"/><span>chleasaibh lútha.  Tuilleadh fós, do bhí rogha </span>
<lb n="90"/><span>an eolais aige ar gach uile chineál damhsa.  </span>
<lb n="91"/><span>Is amhlaidh thugas cuireadh dhó ag tnúth le </span>
<lb n="92"/><span>go mbéarfadh sé breith agus léir-mheas ar mo </span>
<lb n="93"/><span>chuid rinnce, agus go dtiubhradh sé comhairle </span>
<lb n="94"/><span>thábhachtach fhoghainteach dham d'á leith.  Saor </span>
<lb n="95"/><span>cóistí do bhí ann, agus bhí teach oibre le haghaidh </span>
<lb n="96"/><span>na ceirde do bhí ag á athair, acht lena chois </span>
<lb n="97"/><span>sin do bhíodh gnó aige féin go minic sa' </span>
<lb n="98"/><span>tigh aisde.  Do bhíomar ag feitheamh air seo </span>
<lb n="99"/><span>am ár sáith agus feárr as bárr, agus sinn féin </span>
<lb n="100"/><span>ullamh feisdighthe, agus ó bhí sé fós gan teacht, </span>
<lb n="101"/><span>do bhris ar an bhfoidhidin againn fá dheireadh.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Is annsin do labhair S. agus adubhairt gur </span>
<lb n="104"/><span>mhithid dam tosughadh ar an raighil fhada.</span></p>
</div>
<pb n="162"/>
<div><lb n="105"/><p><span>Tar éis tamaill eile dham ag fuireach, do </span>
<lb n="106"/><span>chuadhas isteach i seomra beag do bhí le </span>
<lb n="107"/><span>hais halla an damhsa agus do chuireas mo </span>
<lb n="108"/><span>chuid éadaigh mhairnéalaigh umam.  Is é </span>
<lb n="109"/><span>áit do bhí san seoimrín, áit le haghaidh na </span>
<lb n="110"/><span>lúth-chleas d'fhoghlaim, do chleachtadh, agus do </span>
<lb n="111"/><span>lán-chleachtadh, agus ní'l aon chineal uirleise </span>
<lb n="112"/><span>do'n inneall agus do'n ordughadh sin nach raibh </span>
<lb n="113"/><span>ann.  Bhí an seomra againn féin, ó nach </span>
<lb n="114"/><span>raibh macradh na dtighthe n-óil ann chomh </span>
<lb n="115"/><span>luath sin.  Nuair tháinig mé amach, agus ní gan </span>
<lb n="116"/><span>mire orm ná gan mo bhrostughadh ó na </span>
<lb n="117"/><span>cáirdibh do bhí ann, do ghabhas ag cur dá</span>
<lb n="118"/><span>chéim déag ar fhichid na raighle fada dhíom </span>
<lb n="119"/><span>go díreach beachtuighthe.  Ní bréag a rádh </span>
<lb n="120"/><span>gur saothrach tuirseach an gníomh é sin, agus </span>
<lb n="121"/><span>cuireadh an t-allus agus an anál asam ghá </span>
<lb n="122"/><span>dhéanamh.  Go deimhin ní misde a rádh dham </span>
<lb n="123"/><span>go rabhas trom tuirseach teasaidhe d'á </span>
<lb n="124"/><span>bhárr.  Acht d'eagla go bhfuighinn slaghdán </span>
<lb n="125"/><span>agus an t-éadach caol fuar do bhí orm, tar </span>
<lb n="126"/><span>'éis dam mo sgíth do leigean ar feadh </span>
<lb n="127"/><span>tamaillín, do chuadhas thríd an damhsa </span>
<lb n="128"/><span>céadna an ath-uair.  Acht do bhíos níos </span>
<lb n="129"/><span>óige an uair úd 'ná táim anois.</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>Ní huair ba luaithe ná an t-am sin </span>
<lb n="132"/><span>tháinig an t-Aindriasach isteach.  “Thugad </span>
<lb n="133"/><span>leat, a dhuine antráthaigh,” arsa mise.  </span>
<lb n="134"/><span>“Cia an fáth fá' dtagann tú chomh deirean-</span>
<lb n="135"/><span>nach so, agus sinn-ne ag fanamhaint ort chomh </span>
<lb n="136"/><span>fada sin?”</span></p>
<lb n="137"/>
<lb n="138"/><p><span>“Go dearbhtha, ní fhéadfainn teacht ní </span>
<lb n="139"/><span>budh luaithe,” ar se', “acht budh chóir dhuit an </span>
<lb n="140"/><span>raighil fhada do dhamhsadh anois, mar is mór </span>
<lb n="141"/><span>an dúil agam i n-a fheicsint.”</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Tar éis beagáin cainte agus tagartha </span>
<lb n="144"/><span>dhúinn ar an gcuma sin, d'aontuigheas-sa </span>
<lb n="145"/><span>an damhsa do dhéanamh uair eile.  Do bhí </span>
<lb n="146"/><span>seisean ag dearcadh go cruinn ar na </span>
<lb n="147"/><span>chéimeannaibh.  Bhí go maith mar sin, agus </span>
<lb n="148"/><span>d'éirigh an gníomh go ráthamhail linn a </span>
<lb n="149"/><span>chomhfhad sin, acht mo mhóide dhaoibh go rabhas </span>
<lb n="150"/><span>tuirseach corrtha dá éis.  Bhí an t-allus ag </span>
<lb n="151"/><span>rith síos liom agus le MacGiolla Aindriais </span>
<lb n="152"/><span>mar an gcéadna, óir bhí seisean ag déanamh </span>
<lb n="153"/><span>an rinnce liom, agus sul ar chríochnuigh sé é, </span>
<lb n="154"/><span>do chuir sé a dhá láimh ar an urlár agus do </span>
<lb n="155"/><span>sheas ar a chloigeann bun os cionn.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>Annsin do cheap an Murchudhach teachdaire </span>
<lb n="158"/><span>do chur i gceann dighe dhúinn, nídh nár </span>
<lb n="159"/><span>thaithin liom-sa ar chor ar bith.  Acht do lean </span>
<lb n="160"/><span>sé dá chomhairle féin, i n-aindeóin go raibh </span>
<lb n="161"/><span>na tighthe ósda dúinte an uair sin ar fad.</span>
<lb n="162"/><span>Dubhairt S. go bhféadfadh sé deoch d' </span>
<lb n="163"/><span>fhagháil agus chuir sé cailín beag i n-a ceann, </span>
<lb n="164"/><span>agus fá cheann beagáin aimsire, d'fhill sí ar </span>
<lb n="165"/><span>ais agus roinnt buidéal de chuirm dhuibh </span>
<lb n="166"/><span>(pórtar) fo n-a práiscín.  Tar 'éis dúinn </span>
<lb n="167"/><span>bolgam d'ól, ba mhian linn ar mbóthar do </span>
<lb n="168"/><span>chur dhínn agus imtheacht rómhainn.  Ar mbeith </span>
<lb n="169"/><span>dham féin ag teacht anuas an staighre, </span>
<lb n="170"/><span>thugas dom' aire sail adhmaid díreach os mo </span>
<lb n="171"/><span>chionn agus í dá cromadh fá ualach an tighe do </span>
<lb n="172"/><span>bhí ar iomchur aici.  “Maiseadh dar liom </span>
<lb n="173"/><span>féin,” arsa mise, ag bualadh mo dhuirn ar </span>
<lb n="174"/><span>an sail, “beidh an sean-teach so ag tuitim </span>
<lb n="175"/><span>agus ní fada an mhoill dó é.”  Do chuir an </span>
<lb n="176"/><span>buille crioth thríd an tigh ó bhun go bárr.  </span>
<lb n="177"/><span>Tháinig sgannradh mór ar Sh.  “Seachain!” </span>
<lb n="178"/><span>ar seisean.  “Go dearbhtha, is baoghlach </span>
<lb n="179"/><span>corrach i gcoimhnuidhe atá na sean-tighthe.”  </span>
<lb n="180"/><span>”Is fíor duit,” ar cách.  “Níor bh'iongnadh </span>
<lb n="181"/><span>é, a leitheid sin de thubaiste do theangmhail </span>
<lb n="182"/><span>do'n tigh so ar an mball.”  Leis sin, </span>
<lb n="183"/><span>d'fhágamar an foirgneamh foirbhthe sin agus do </span>
<lb n="184"/><span>ghluaiseamar rómhainn.  </span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach timcheall a </span>
<lb n="187"/><span>hocht a chlog, do casadh orm an gabha agus </span>
<lb n="188"/><span>gnúis imnidheach thromdha air, mar do </span>
<lb n="189"/><span>bheidheadh duibh-néal roimh anfadh obann.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>“'Bhfuil a fhios agat,” ar sé, “cér'd do </span>
<lb n="192"/><span>chuala mné anois díreach — sgéal iongantach </span>
<lb n="193"/><span>do-chreidte?”</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>“Ní'l aon fhios agam air,” arsa mise.</span>
<lb n="196"/><span>Cé'r do chualais?”</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>“Táthar d'á innsint,” ar seisean, “gur </span>
<lb n="199"/><span>leagadh an tsean-fhoirgint úd aréir.”</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>“An ag fonomhaid fúm atá tú, a Shéa-</span></p>
</div>
<pb n="163"/>
<div><lb n="202"/><p><span>muis?” arsa mise.  “Ní féidir gur </span>
<lb n="203"/><span>leagadh an teach 'n-ar rabhamar ar maidin </span>
<lb n="204"/><span>indé!”</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>“Go deimhin, sin é an sgéal atá amuigh </span>
<lb n="207"/><span>dá thaobh,” ar seisean, “acht caithfidh mé dul </span>
<lb n="208"/><span>ann go mbeidh a fhios agam an fíor é.”</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>“Déan má's maith leat ar an uile </span>
<lb n="211"/><span>ghléas,” arsa mise.</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>D'imthigh sé leis.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Go dearbhtha do b'fhíor é an sgéal.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>Taca an mheadhóin oidhche nó tamall gearr </span>
<lb n="218"/><span>'n-a dhiaidh do thuit an sean-teach mór i </span>
<lb n="219"/><span>n-éinfheacht le fothrom adhbhal agus le fuaim </span>
<lb n="220"/><span>uathbhásach, gur líonadh béal an tsráidín le </span>
<lb n="221"/><span>carnán luaithridhe, le brícidhibh agus le clochaibh.  </span>
<lb n="222"/><span>Níor mhór nár leagadh an teach do bhí ar an </span>
<lb n="223"/><span>taobh thall de'n tsráidín, teach reaca glas-</span>
<lb n="224"/><span>raidhe agus toradh do bhí ag ban-cheannaidhe </span>
<lb n="225"/><span>d'ar shloinneadh Ní Mhaoilchiaráin, agus cuireadh </span>
<lb n="226"/><span>sgannradh mór agus critheagla uirri féin.  </span>
<lb n="227"/><span>Do bhí sí 'n-a codladh i seomra os cionna </span>
<lb n="228"/><span>an tsiopa bhig.  Muna mb'é gur imthigh </span>
<lb n="229"/><span>an giolla-guail ar siubhal as an sean-tigh, </span>
<lb n="230"/><span>díreach roimh thuitim do'n tigh, do bhí sé </span>
<lb n="231"/><span>caillte.  Acht le deónughadh Dé ní thárla </span>
<lb n="232"/><span>dochar ná díoghbháil ar dhuine ar bith.  D'á </span>
<lb n="233"/><span>éis sin do chart lucht riaghalta na cathrach </span>
<lb n="234"/><span>an brúsgar cloch agus salchair as an sráidín, </span>
<lb n="235"/><span>agus do chuireadar fál thart timcheall ar an </span>
<lb n="236"/><span>áit, acht níor éirigh leó sealbh d'fhagháil ar </span>
<lb n="237"/><span>an ionad go ceann dá bhliadhain, mar nach </span>
<lb n="238"/><span>raibh aon tuaraisg aca ar an sealbha dóir </span>
<lb n="239"/><span>dleaghthach.  'Sé do rinneadar, nuair fuar-</span>
<lb n="240"/><span>adar féin sealbh air, teach nua do thógbháil </span>
<lb n="241"/><span>le hais siopa an ghréasaidhe, an áit i </span>
<lb n="242"/><span>bhfuilmid anois.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Is amhlaidh sin do rinneas-sa, agus ní dem' </span>
<lb n="245"/><span>dheóin, an sean-teach do leagadh ag rinn-</span>
<lb n="246"/><span>ceadh na raighle fada.  Fairíor géar! na </span>
<lb n="247"/><span>daoine fiala ceanamhla lághacha sin d'</span>
<lb n="248"/><span>ainmnigheas thuas, Séamus Ó Murchudha, </span>
<lb n="249"/><span>Pádraig MacGiolla Aindriais, agus an maighi-</span>
<lb n="250"/><span>stir S., — fuaradar go léir bás ó shoin — go </span>
<lb n="251"/><span>dtugaidh Dia suaimhneas agus síothcháin d'á </span>
<lb n="252"/><span>n-anamnaibh.  Acht deirim-se libh-se dá ríre </span>
<lb n="253"/><span>nach bhfuil aon fhocal sa sgéal so acht an </span>
<lb n="254"/><span>fhírinne ghlan gan cur leis ná baint uaidh </span>
<lb n="255"/><span>ar aon mhodh.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>Clann Chonchobhair.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Mar leagadh an teach.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Mar leagadh an teach.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
