Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Cath na mBan.</title><author><persName>Stiubhairt MacAlasdair, R. A.</persName></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG08-10404</note>
		 <note type="L">100</note>
		 <note type="B">1897</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>Deireadh Foghmhair, 1897</date><idno>IG08-10404</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">8</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Stiubhairt MacAlasdair, R. A.</author><title>Cath na mBan.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Cath na mBan.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>Deireadh Foghmhair, 1897</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span><pb n="100"/></span>
<lb n="1"/><span>Cath na mBan.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Bíonn greann agus gleó ann go </span>
<lb n="4"/><span>minic i mbaile Droichid an </span>
<lb n="5"/><span>Chaim, acht ní cuimhin le </span>
<lb n="6"/><span>duine ar bith ann greann </span>
<lb n="7"/><span>chomh mór leis a ngreann do bhí ann ar an </span>
<lb n="8"/><span>chéad lá fichead de Bhealtaine i mbliadhna.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>Is é so adhbhar an ghleó sin, mar leanas.  </span>
<lb n="11"/><span>Atá árdsgoil an-aosda ann.  Do cuireadh </span>
<lb n="12"/><span>ar bun í le haghaidh fear óg 'san naomhadh </span>
<lb n="13"/><span>céad bliadhan d'aois Chríosd.  Ba mhaith le </span>
<lb n="14"/><span>comhairle na hárdsgoile so, tamall gearr </span>
<lb n="15"/><span>ó shoin, an rún so do chur i dtairgsin .i. ar </span>
<lb n="16"/><span>chóir mná do leigean isteach i gcomhaltas na </span>
<lb n="17"/><span>hárdsgoile?  B'olc leis an sgoláiríbh an </span>
<lb n="18"/><span>rún so, agus bhíodar ag athchuingidh go láidir i </span>
<lb n="19"/><span>n-a aghaidh.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Do bhí dhá chúis ag na sgoláiribh do'n </span>
<lb n="22"/><span>easaontaidh so.  An chéad chúis .i. ceart </span>
<lb n="23"/><span>oidhreachta do bheith aca féin, óir ba hárd-</span>
<lb n="24"/><span>sgoil le haghaidh fear í ar feadh míle </span>
<lb n="25"/><span>bliadhan.  An dara cúis .i. na cinn-bhearta </span>
<lb n="26"/><span>móra is gnáth leis na mnáibh do chur orra </span>
<lb n="27"/><span>féin; óir bíd eití nó blátha gléasta go </span>
<lb n="28"/><span>hárd ar na cinn-bheartaibh sin, do dhruid-</span>
<lb n="29"/><span>feadh idir shúilibh na sgoláirí agus an clár dubh </span>
<lb n="30"/><span>le linn na léigheacht, rud do chuirfeadh </span>
<lb n="31"/><span>searg agus mí-fhonn ar na fearaibh.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>'Nuair bhí an chonspóid ar an rún ullamh </span>
<lb n="34"/><span>aca, b'éigean a chur le toilidheacht.  Caith-</span>
<lb n="35"/><span>fear a innsint ar dtús caidé an gnás </span>
<lb n="36"/><span>toilidheachta cleachdtar i árdsgoil Droi-</span>
<lb n="37"/><span>chid an Chaim.  Ní bhíonn acht aon toil </span>
<lb n="38"/><span>amháin ag gach duine de'n chomhairle, agus ní </span>
<lb n="39"/><span>ceaduighthear dó a thoil do thabhairt muna </span>
<lb n="40"/><span>mbídh sé féin do láthair i dtigh na comhairle.  </span>
<lb n="41"/><span>Sgríobhann gach toilidhe “aontuighim” nó </span>
<lb n="42"/><span>”diúltuighim” ar cháirtín agus tugann sé an </span>
<lb n="43"/><span>cáirtín do'n uachdarán toilidheachta : d'á </span>
<lb n="44"/><span>dhruim sin ráidhtear “aontuightheach” nó</span>
<lb n="45"/><span>“díultuightheach” le gach toilidhe.  Bíonn </span>
<lb n="46"/><span>gach maighistir ealadhan 'san árdsgoil i n-a </span>
<lb n="47"/><span>chomhairleach, agus ó bhíd go léir sgartha i n-a </span>
<lb n="48"/><span>gcomhnuidhe ar fuaid na tíre, is éigean </span>
<lb n="49"/><span>dóibh teacht i gceann a chéile 'san árdsgoil,</span>
<lb n="50"/><span>as gach áit i n-a mbíd.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Bhí an baile mór go ciúin ar feadh na </span>
<lb n="53"/><span>maidne.  Bhí na sgoláirí i gcionn na léi-</span>
<lb n="54"/><span>gheacht nó cibé obair eile ba ghnáth leó.  </span>
<lb n="55"/><span>Níor thosuigh an greann go dtí go dtáinig </span>
<lb n="56"/><span>an traen speisialta, agus mór-chuid de na </span>
<lb n="57"/><span>toilidhthibh innti.  Bhí sé timcheall a haon a </span>
<lb n="58"/><span>chlog an uair sin.  Is beag nach raibh car-</span>
<lb n="59"/><span>baid an bhaile go léir ar tuarasdal ag na </span>
<lb n="60"/><span>sgoláiríbh, agus thugadar leo go port an </span>
<lb n="61"/><span>bhóthair iarainn iad.  'Nuair thigeadh toilidhe </span>
<lb n="62"/><span>amach as an bport d'fhiafruigheadh an tio-</span>
<lb n="63"/><span>mánach dhe caidé an chaoi 'n-a raibh sé ar tí </span>
<lb n="64"/><span>a thoil do thabhairt.  Dá bhfreagradh sé “Is</span>
<lb n="65"/><span>fear diúltuightheach mé,” deireadh an tio-</span>
<lb n="66"/><span>mánach leis,  “Isteach leat, agus gheobha tú </span>
<lb n="67"/><span>marcaigheacht go háit na toilidheacht i </span>
<lb n="68"/><span>n-aisge.”  Acht dá bhfreagradh an toilidhe </span>
<lb n="69"/><span>“Is fearr aontuightheach mé,” deireadh an </span>
<lb n="70"/><span>tiománach leis, “Amach leat agus siubhail ar </span>
<lb n="71"/><span>do dhá chois.”</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Cheap fear de na sgoláiríbh cóisde mór </span>
<lb n="74"/><span>do ghabháil ar tuarasdal, agus clár do chur </span>
<lb n="75"/><span>ins na fuinneogaibh agus na focail so air </span>
<lb n="76"/><span>“Le haghaidh lucht aontuighthe”.  Annsin </span>
<lb n="77"/><span>'nuair do bheidheadh an cóisde lán de lucht </span>
<lb n="78"/><span>aontuighthe, do shaoil sé a dtiomáint go </span>
<lb n="79"/><span>hAth na Sleagán, .i. baile beag atá a </span>
<lb n="80"/><span>ceathair nó a cúig de mhíltibh ó Dhroichead </span>
<lb n="81"/><span>an Chaim.  Gidheadh ní dheárna sé sin, óir bhí </span>
<lb n="82"/><span>a eagla air go n-imreóchthaidhe díoghaltas </span>
<lb n="83"/><span>air ar a shon.  </span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Is iad na sgoláirí féin do thiomáin cuid </span>
<lb n="86"/><span>mhaith de na carbadaibh.  Do bhí fear aca</span></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="87"/><p><span>ag tiomáint charbaid agus an srian 'n-a láimh </span>
<lb n="88"/><span>chlí aige, piostol 'n-a láimh dheis agus é d'a </span>
<lb n="89"/><span>bheartughadh i n-a thimcheall.  Chuala mé </span>
<lb n="90"/><span>sgéal ar fhear diúltuighthe éigin do bhí ar </span>
<lb n="91"/><span>chóisde agus é d'á thiomáint ag beirt sgoláire;</span>
<lb n="92"/><span>greim ag fear aca ar an leath-shriain, agus </span>
<lb n="93"/><span>adharc thiománaigh gléasta aige; greim ag </span>
<lb n="94"/><span>an dara fear ar an leath-shrian eile, agus </span>
<lb n="95"/><span>buabhall gléasta aige-sean.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>Thángadar na toilidhthe 'n-a nduine 's 'n-a </span>
<lb n="98"/><span>nduine, agus thionóladar ar fhaithche an tighe </span>
<lb n="99"/><span>comhairle.  Tá an fhaithche so ar an taobh </span>
<lb n="100"/><span>deas de'n tigh, agus tá an tsráid 'n-a </span>
<lb n="101"/><span>teorainn do'n fhaithche.  Thionóladar na </span>
<lb n="102"/><span>sgoláirí 'san tsráid.  Bhí fuagartha agus </span>
<lb n="103"/><span>bratacha thuas ar na tighthibh i n-a dtimcheall, </span>
<lb n="104"/><span>agus bhí duine bréige fíor-ghránda crochta ar </span>
<lb n="105"/><span>fhuinneóig thighe 'san gcomhursanacht.  Is í </span>
<lb n="106"/><span>an dealbh bhí air so, dealbh mhná agus í 'n-a </span>
<lb n="107"/><span>suidhe ar rothar agus culaidh “chéillidhe” uirri. </span></p>
<lb n="108"/>
<lb n="109"/><p><span>Níor bh'fhada gur thosuigheadar na sgo-</span>
<lb n="110"/><span>lairí ag caitheadh blúiríní de pháipéar </span>
<lb n="111"/><span>dathta, agus i gceann tamaill bhig bhí féar na </span>
<lb n="112"/><span>faithche lán de na blúiríníbh so.  Acht ní </span>
<lb n="113"/><span>raibh greann a ndóthain ag na sgoláiríbh </span>
<lb n="114"/><span>ionnta sin.  Seal gearr 'n-a dhiaidh so, </span>
<lb n="115"/><span>thosuigh cineál eile urchor ag teacht uatha</span>
<lb n="116"/><span>.i. “pléasgadóirí” agus oibreacha teineadh nach </span>
<lb n="117"/><span>iad, oráisdí fós agus uibheacha.  Bhí mórán </span>
<lb n="118"/><span>cainte ann mar gheall ar uibheachaibh lobhtha </span>
<lb n="119"/><span>roimh lá na toilidheachta, acht níor caitheadh </span>
<lb n="120"/><span>mórán díobh.  Bhí sgéal d'á innsint 'san </span>
<lb n="121"/><span>mbaile go ndeachaidh fear de na sgoláiríbh </span>
<lb n="122"/><span>isteach i siopa agus go ndubhairt sé, “Teas-</span>
<lb n="123"/><span>tuigheann uibheacha uaim.”  “An uibheacha </span>
<lb n="124"/><span>diúltuighthe atá uait, a dhuine uasail?” </span>
<lb n="125"/><span>arsa fear an tsiopa.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Bhí gnó eile de na huibheachaibh.  Bhí </span>
<lb n="128"/><span>duine díchéillidhe éigin ag féachaint amach </span>
<lb n="129"/><span>ar fhuinneóig uachdair thighe os cionn an </span>
<lb n="130"/><span>chruinnighthe, agus é ag dórtadh uisge anuas ar </span>
<lb n="131"/><span>na daoinibh.  Ar an nóimint bhí na sgoláirí </span>
<lb n="132"/><span>ag caitheadh na n-ubh leis an tigh, agus i gceann </span>
<lb n="133"/><span>tamaill bhig, bhí cuid fuinneóg an tighe sin </span>
<lb n="134"/><span>go léir briste.  </span>
<lb n="135"/><span>                                                            </span>
<lb n="136"/><span>Ar a trí a chlog cuireadh stad ar an </span>
<lb n="137"/><span>toilidheacht, agus tháinig an t-uachdarán </span>
<lb n="138"/><span>amach as an tigh chomhairle do nochtadh na </span>
<lb n="139"/><span>breithe.  'Nuair chuala cách gur diúltuigheadh </span>
<lb n="140"/><span>do'n rún, chuir an cruinniughadh uile tréan-</span>
<lb n="141"/><span>gháir ós árd, agus annsin do sgaradar le </span>
<lb n="142"/><span>chéile go ciúin.  Acht dobhain fir éigin an </span>
<lb n="143"/><span>bhean bhréige anuas, bhain siad a ceann di, </span>
<lb n="144"/><span>cuir siad ar mhuin charbaid í, rugadar ar </span>
<lb n="145"/><span>an srian, sguireadar an capall, agus tharrain-</span>
<lb n="146"/><span>geadar féin an carbad fá'n mbaile, agus an </span>
<lb n="147"/><span>íomháigh so ar rothar ann agus í gan ceann.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Bhí an baile go socair 'n-a dhiaidh sin go </span>
<lb n="150"/><span>dtí an tráthnóna.  Ar a hocht a chlog, </span>
<lb n="151"/><span>thosuigh daoine ag cruinniughadh i n-áit an </span>
<lb n="152"/><span>mhargaidh.  Bhailigheadar adhmad i lár na </span>
<lb n="153"/><span>háite agus chuireadar tré theinidh é, agus ba ghearr </span>
<lb n="154"/><span>go raibh teine chnámh bhreágh aca.  Ba dheas </span>
<lb n="155"/><span>an t-amharc é, óir oidhche dhorcha bhí ann, gan </span>
<lb n="156"/><span>rae gan reult, agus bhí an teine ag deallradh </span>
<lb n="157"/><span>go hiongantach ar an sean-teampoll agus ar </span>
<lb n="158"/><span>na foirgeantaibh eile i mór-thimcheall áite </span>
<lb n="159"/><span>an mhargaidh.  Bhí na daoine ag caitheadh </span>
<lb n="160"/><span>mion-oibreacha teineadh i n-áirde, agus bhí na </span>
<lb n="161"/><span>splanncacha ag fearthainn ar gach taoibh.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Chuaidh na sgoláirí ar fuaid an bhaile ag </span>
<lb n="164"/><span>iarraidh adhmaid do'n teinidh.  'Nuair chídís </span>
<lb n="165"/><span>foirgneamh úr ar bith nach raibh críochnuighthe, </span>
<lb n="166"/><span>agus fál cláir 'n-a thimcheall, shracaidís anuas </span>
<lb n="167"/><span>na cláir, agus bheiridís fá dhéin na teineadh </span>
<lb n="168"/><span>iad.  Tá sráid ann i n-a bhfuil fál mór </span>
<lb n="169"/><span>fada cláir ar leathtaoibh dhi, agus tearra ar </span>
<lb n="170"/><span>adhmad an fháil.  Bhí lóchrann gal-sholuis </span>
<lb n="171"/><span>ar an bhfál so.  Bhris na sgoláirí an fál agus </span>
<lb n="172"/><span>an lóchrann leis.  Rith an ghal as an bpíopa </span>
<lb n="173"/><span>briste amach, agus cuireadh cipín lasda léi, go </span>
<lb n="174"/><span>raibh lasair mhór agus solas breágh aca.  Chui-</span>
<lb n="175"/><span>readar adhmad an fháil ar chárr, agus tharraing-</span>
<lb n="176"/><span>eadar go háit an mhargaidh é, agus chuireadar </span>
<lb n="177"/><span>an t-adhmad go léir ar an teinidh, agus an </span>
<lb n="178"/><span>cárr 'n-a theannta.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Is é dlighe na hárdsgoile gan aon </span>
<lb n="181"/><span>sgoláire bheith amuigh tar éis an mheadhóin </span>
<lb n="182"/><span>oidhche, agus 'nuair tháinig an t-am sin, do rith </span>
<lb n="183"/><span>siad ar fad go dian as an margadh, agus </span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="184"/><p><span>d'fhág siad an áit folamh.  Annsin tháinig </span>
<lb n="185"/><span>bhuidhean na múchadóirí agus a ngléas múchta </span>
<lb n="186"/><span>leó, agus choisgeadar an teine.  Do thuit suan </span>
<lb n="187"/><span>agus sámh-chodladh ar an mbaile d'á éis </span>
<lb n="188"/><span>sin.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>R.A. Stiubhairt MacAlasdair.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cath na mBan.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cath na mBan.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
