Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Cath Cluana Tairbh. I.
Title
Cath Cluana Tairbh. I.
Author(s)
Ní fios,
Compiler/Editor
Mac Néill, Eoin
Composition Date
1896
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?> <TEI><teiHeader type="text"> <fileDesc> <titleStmt> <title type="main">Cath Cluana Tairbh. I.</title><author><persName/></author><editor><name type="main">Mac Néill, Eoin</name></editor><respStmt> <resp>Electronic edition compiled by</resp> <name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name> </respStmt> </titleStmt> <editionStmt> <edition> <note type="N">IG07-10244</note> <note type="L">8</note> <note type="B">1896</note> <note type="C"/> <note><p>Description of how and why changes were made</p></note> </edition> </editionStmt> <publicationStmt> <publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher> <pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>May, 1896</date><idno>IG07-10244</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor> <availability> <p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p> </availability> </publicationStmt> <seriesStmt> <title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">7</biblScope> </seriesStmt> <sourceDesc> <biblStruct> <analytic><author/><title>Cath Cluana Tairbh. I.</title></analytic> <monogr> <title level="j">Cath Cluana Tairbh. I.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>May, 1896</date></imprint> </monogr> </biblStruct> </sourceDesc> </fileDesc> <profileDesc> <langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage> </profileDesc> </teiHeader> <text><body><div><p><span>CATH CLUANA TAIRBH. I.</span> <lb n="1"/><span>(d'aithris ughdar éigin.)</span></p> <lb n="2"/> <lb n="3"/><p><span>Do bhí Brian go sona socair síothchánta i</span> <lb n="4"/><span>gCeann Coradh agus ba hí a bhean phósda an</span> <lb n="5"/><span>tráth sin deirbhshiúr Mhaolmórdha rí Laighean.</span></p> <lb n="6"/> <lb n="7"/><p><span>Athchuingis Brian ar rígh Laighean trí</span> <lb n="8"/><span>seol-chrainn d' fhiodhaibh Coilleadh Gaibhle do</span> <lb n="9"/><span>chur chuighe. Do baineadh na crainn le</span> <lb n="10"/><span>Maolmórdha mac Murchudha, agus triallais</span> <lb n="11"/><span>féin leó go Ceann Coradh, mar a raibh Brian</span> <lb n="12"/><span>an tráth sin. Agus thug fá deara ar Uíbh</span> <lb n="13"/><span>Fáilghe crann díobh d'iomchur, crann eile</span> <lb n="14"/><span>ar Uíbh Muireadhaigh, agus an treas chrann ar</span> <lb n="15"/><span>Uíbh Faoláin. Tharla iomarbháidh chainte</span> <lb n="16"/><span>eatortha ag dul i n-aghaidh aoirde i gCoill</span> <lb n="17"/><span>Ghaibhle, agus leis sin téid rí Laighean agus cuiris</span> <lb n="18"/><span>lámh fá'n gcrann do bhí ag Uíbh Faoláin, agus</span> <lb n="19"/><span>an brat sróil thug Brian dó roimhe sin uime.</span> <lb n="20"/><span>Agus le méid na feadhma do chuir an rí air</span> <lb n="21"/><span>féin fá'n gcrann, do bhrís cos na cnaipe do</span> <lb n="22"/><span>bhí ann. Cidh tra acht, iar rochtain dóibh go</span> <lb n="23"/><span>Ceann Coradh, do dháil an rí an brat 's an</span> <lb n="24"/><span>chnaipe dá shiair Gormfhlaith ban-chéile</span> <lb n="25"/><span>Bhriain. Agus iar n-a innsint di cionnus</span> <lb n="26"/><span>do chaill an dealg nó an cnaipe a chos, do</span> <lb n="27"/><span>theilg sí urchor de san teinidh bhí 'na fiadh-</span> <lb n="28"/><span>naise, agus is é adubhairt, ag tabhairt iomcháine</span> <lb n="29"/><span>ar a dearbhráthair: gur nár dó beith fá</span> <lb n="30"/><span>dhaoirse nó fá mhoghsaine ag neach san domhan,</span> <lb n="31"/><span>“an ní ná deárna neach dá dtáinig reomhat.</span> <lb n="32"/><span>Agus an síleann tú,” ar sí, “ná hiarrfadh</span> <lb n="33"/><span>mac Mhurcudha nó Bhriain an ní céadna ar</span> <lb n="34"/><span>do mhac sa?”</span></p> <lb n="35"/> <lb n="36"/><p><span>Do chuaidh an comhrádh sin go mór fá rígh</span> <lb n="37"/><span>Laighean, agus ba chumhthach é thríd.</span></p> <lb n="38"/> <lb n="39"/><p><span>Tharla do Mhurchadh mac Briain agus do</span> <lb n="40"/><span>Chonaing mac Donnchuain bheith ag imirt</span> <lb n="41"/><span>fidhchille le chéile. Gabhais rí Laighean ag</span> <lb n="42"/><span>teagasg beart ar Mhurchadh, go rug Conaing</span> <lb n="43"/><span>an cluithche air. Gabhais fearg agus loinne</span> <lb n="44"/><span>mhór Murchadh De sin, agus is é adubhairt le rígh</span> <lb n="45"/><span>Laighean: “Is tú thug chomhairle do Loch-</span> <lb n="46"/><span>lannaibh, d'ar briseadh dhóibh i gcath Ghlinne</span> <lb n="47"/><span>Madhma.” D' fhreagair rí Laighean é agus is é</span> <lb n="48"/><span>adubhairt, “Má thugas comhairle dhóibh ré'r</span> <lb n="49"/><span>briseadh díobh insan gcath sin, do bhéar</span> <lb n="50"/><span>comhairle eile dhóibh d'á mbrisfid díot-sa i</span> <lb n="51"/><span>gcath eile.” “A shlán sin fút!” ar Murchadh.</span></p> <lb n="52"/> <lb n="53"/><p><span>Ba feargach rí Laighean de'n chomhagallamh</span> <lb n="54"/><span>soin, go nach fuarthas uaidh teacht do'n teach</span> <lb n="55"/><span>n-óla an oidhche sin, acht do chuaidh dá teach</span> <lb n="56"/><span>leabtha, agus d'imthigh go moch iar n-a bháireach</span> <lb n="57"/><span>gan ceileabhradh do Bhrian.</span></p> <lb n="58"/> <lb n="59"/><p><span>Iar n-a chlos soin do Bhrian do chuir</span> <lb n="60"/><span>giolla ghrádha dá mhuintir 'na dhiaidh, agus adu-</span> <lb n="61"/><span>bhairt ris a nochtadh dhó gan imtheacht go</span> <lb n="62"/><span>labhradh leis, agus go dtugadh seoide agus tuaras-</span> <lb n="63"/><span>dal do. Tháinig an giolla suas leis i</span> <lb n="64"/><span>gcionn droichid Chille Dá Lua, agus thug a theach-</span> <lb n="65"/><span>taireacht do. Fillis rí Laighean ar an</span> <lb n="66"/><span>ngiolla agus thug buille de shlait iubhair do bhí</span> <lb n="67"/><span>'na láimh dhó, gur blodhadh leis a sheicne.</span> <lb n="68"/><span>Cogarán ainm an ghiolla agus is uaidh atáid</span> <lb n="69"/><span>Uí Chogaráin san Mumhain). Adubhradar</span> <lb n="70"/><span>dronga de'n teaghlach a leanamhain agus gan a</span> <lb n="71"/><span>leigean as go mbadh riarach ó Bhrian é.</span> <lb n="72"/><span>Adubhairt Brian ná déanfaidhe feall air ina</span> <lb n="73"/><span>theaghlach, agus gurab ina dhúthaigh féin do bhain-</span> <lb n="74"/><span>feadh éirig de.</span></p> <lb n="75"/> <lb n="76"/><p><span>Iar rochtain do Mhaolmórdha mac Mur-</span> <lb n="77"/><span>cudha dá thír féin, cuiris coimhthionól agus</span> <lb n="78"/><span>cruinniughadh ar a cháirdibh agus ar Ghallaibh Átha</span> <lb n="79"/><span>Cliath go haon láthair, agus nochtais dóibh é</span> <lb n="80"/><span>féin agus a dhúthaigh uile d'fhagháil mí-chádhais agus</span> <lb n="81"/><span>tarcaisne mhóir i gCeann Coradh. Is í co-</span> <lb n="82"/><span>mhairle do rinneadar, iompódh ar Bhrian, iad</span> <lb n="83"/><span>féin agus neart Lochlannach.</span></p> <lb n="84"/> <lb n="85"/><p><span>Dála Bhriain mhic Cinnéide, ar gclos an</span> <lb n="86"/><span>sgéil sin dó, do léir-thionóil sluaighte agus</span> <lb n="87"/><span>maithe fear Mumhan um Chian mac Maol-</span> <lb n="88"/><span>mhuaidh agus um Dhomhnall mac Duibh-dá-</span> <lb n="89"/><span>Bhuireann, rí Ua nEathach, mar aon le</span> <lb n="90"/><span>sluaightibh agus maithibh comhuaisle Connacht; go</span> <lb n="91"/><span>ndeachadar go Laighnibh agus do bhíodar i bhfos-</span> <lb n="92"/><span>longphort ar Laighnibh agus ar Ghallaibh Átha</span> <lb n="93"/><span>Cliath ó Lughnasadh go Nodlaig, agus ní bhfuair</span> <lb n="94"/><span>Brian cath uatha ris an rae sin.</span></p> <lb n="95"/> <lb n="96"/><p><span>Annsin cuiris Maolmórdha mac Murchadha</span> <lb n="97"/><span>agus Lochlannaigh Átha Cliath feasa agus teachta</span></p> </div> <pb n="9"/> <div><lb n="98"/><p><span>go rígh Lochlannach d'iarraidh congnamha</span> <lb n="99"/><span>sluaighte air i n-aghaidh Bhriain mhic Cinnéide</span> <lb n="100"/><span>rí Éireann go Muigh nEalta i gCluain</span> <lb n="101"/><span>Tairbh; agus iar rochtain sgéal uatha go rígh</span> <lb n="102"/><span>Lochlann, do chuir a dhís mhac .i. Carolus agus</span> <lb n="103"/><span>Aindrias, mar aon le dá mhíle dheug</span> <lb n="104"/><span>Lochlannach lán d' arm agus d'éideadh o bhathas</span> <lb n="105"/><span>go bonn do chongnamh le rígh Laighean i</span> <lb n="106"/><span>n-aghaidh Bhriain mhic Cinnéide, agus Síothrach mac</span> <lb n="107"/><span>Luadair mac ríogh Inse hOrc. Thángadar</span> <lb n="108"/><span>ann fós sluagh Oileán Lochlannach agus Inse</span> <lb n="109"/><span>Ceat, Manann agus Cinn Tíre Oirir Ghaedheal,</span> <lb n="110"/><span>agus Fionn-Lochlann, agus Aindriú mac Éibhrig,</span> <lb n="111"/><span>Dólat agus Conmhaol, dá thréin-mhílidh na</span> <lb n="112"/><span>talmhan, agus Asgal mac Godhfraidh, mac ríogh</span> <lb n="113"/><span>Thíre-an-tsneachta, agus Liath na laoidheinge,</span> <lb n="114"/><span>agus laochradh Lochlann ina gcaol-longaibh</span> <lb n="115"/><span>meadhónacha, agus a raibh as sin go sléibhtibh</span> <lb n="116"/><span>Rífe, dá reich féin ar ór agus ar airgead i</span> <lb n="117"/><span>n-aghaidh Bhriain mhic Cinnéide agus tsleachta</span> <lb n="118"/><span>Eoghain Mhóir. Tháinig ann fós i n-aghaidh</span> <lb n="119"/><span>Bhriain, árd-rí Éireann, Maolmórdha mac</span> <lb n="120"/><span>Murchadha agus ríoghradh Laighean uime, mar aon</span> <lb n="121"/><span>le Gallaibh Átha Cliath. Agus do chuir Maol-</span> <lb n="122"/><span>Seachlainn, rí Midhe, fios ós íseal, an oidhche</span> <lb n="123"/><span>roimh an gcath go rígh Laighean, agus chum na</span> <lb n="124"/><span>Lochlannach, dá rádh leó teacht do thabhairt</span> <lb n="125"/><span>catha do Bhriain; de bhrígh gur chuir Brian,</span> <lb n="126"/><span>an lá roimhe sin, a mhac Donnchadh, mar aon</span> <lb n="127"/><span>le trian an tsluaigh Mhuimhnigh, do chreachadh</span> <lb n="128"/><span>Laighean, agus do gheall féin go dtréigfeadh</span> <lb n="129"/><span>Brian ag dul chum an chatha dhóibh.</span> <lb n="130"/><span>Ó'dchonncadar Laighnigh agus Lochlainn rí</span> <lb n="131"/><span>Éireann ar uathadh sluaigh, thángadar féin</span> <lb n="132"/><span>na seacht gcathaibh ro-chóirighthe 'na choinne, agus</span> <lb n="133"/><span>annsin do roinneadar i dtrí cathaibh iad</span> <lb n="134"/><span>féin, .i. Lochlannaigh i gcath ar leith um</span> <lb n="135"/><span>chloinn ríogh Lochlann, Laighnigh um Mhaol-</span> <lb n="136"/><span>mórdha mac Murchadha i gcath eile, agus Gaill</span> <lb n="137"/><span>Átha Cliath i gcath leó féin.</span></p> <lb n="138"/> <lb n="139"/><p><span>Ar na fheicsint sin go Bhrian, do roinn a</span> <lb n="140"/><span>shluagh i dtrí cathaibh, mar do bhí Murchadh</span> <lb n="141"/><span>mac Bhriain go n-a theaghlach príomh-thaoiseach,</span> <lb n="142"/><span>seacht bhfichid mac ríogh a líon, agus tríocha céad</span> <lb n="143"/><span>dúthaigh gach duine dhíobh; Toirdhealbhach mac</span> <lb n="144"/><span>Mhurchadha, Tadhg, Domhnall, Conchobhar, agus</span> <lb n="145"/><span>Flann, ceithre mic Bhriain, agus Donnchuan mac</span> <lb n="146"/><span>Cinnéide, Lonnragán, Ceiliochair, Fionghalach,</span> <lb n="147"/><span>agus Ionnrachtach, le maithibh Dáil gCais agus</span> <lb n="148"/><span>Tuadhmhumhan umpa, agus trí rígh Teabhtha, agus</span> <lb n="149"/><span>Laoghagán agus Ultán, mar aon le Carnán</span> <lb n="150"/><span>Conmhaicne Mara i n-aghaidh cloinne ríogh</span> <lb n="151"/><span>Lochlann agus Síothraigh mhic Bhruadair, rí Inse</span> <lb n="152"/><span>hOrc.</span></p> <lb n="153"/> <lb n="154"/><p><span>Tháinig ann Cian mac Maolmhuaidh, go</span> <lb n="155"/><span>maithibh Deasmhumhan agus sleachta Eoghain</span> <lb n="156"/><span>Mhóir um Dhomhnall mac Dhuibh-dá-Bhuireann,</span> <lb n="157"/><span>rí Cinéil Laoghaire agus Ua nEachach. Tháinig</span> <lb n="158"/><span>ann rí na nDéiseach rí Ó Liatháin, agus</span> <lb n="159"/><span>Sgannlán mac Cathail, rí Locha Léin, Cathal</span> <lb n="160"/><span>Ó Donnabháin, rí Chairbre Aobhdha, agus</span> <lb n="161"/><span>Loingseach mac Dúnlaing, rí Ua gConaill</span> <lb n="162"/><span>Gabhra, agus Beothach mac Muireadhaigh, rí</span> <lb n="163"/><span>Ciarraighe Luachra. Tháinig ann Géibhean-</span> <lb n="164"/><span>nach Ó Dubhagáin rí Fear-Muighe, agus Ó Cear-</span> <lb n="165"/><span>bhaill, rí Éile. Táinig ann fós Cathal</span> <lb n="166"/><span>Ó Conchubhair, rí Connacht, Maolruanadha</span> <lb n="167"/><span>Ó hEidhin, rí Aidhne, Tadhg Ó Ceallaigh, rí</span> <lb n="168"/><span>Ó Máine, mar aon le maithibh Connacht. Do</span> <lb n="169"/><span>bhádar fós tuilleadh de ríoghraidh Mhumhan</span> <lb n="170"/><span>insan chath so ag congnamh do Bhrian .i. Aodh</span> <lb n="171"/><span>Goineach mac Donnghaile agus Fógartach mac</span> <lb n="172"/><span>Domhnaill, dá rígh Ó gCuanach, agus Corc, rí</span> <lb n="173"/><span>Musgraighe Miothaine, agus Eachthighearn mac</span> <lb n="174"/><span>Donnagáin, rí Ara.</span></p> <lb n="175"/> <lb n="176"/><p><span>Annsin d'ionnsuigh Murchadh mac Briain</span> <lb n="177"/><span>agus na príomh-ghaisgidhigh de'n Dáil gCais do</span> <lb n="178"/><span>bhí ar a theaghlach na Lochlannaigh. D'ionnsuigh</span> <lb n="179"/><span>Cian mac Maolmhuaidh agus Domhnall mac</span> <lb n="180"/><span>Duibh-dá-Bhuireann mar aon le ríoghaibh</span> <lb n="181"/><span>deiscirt Mhumhan na Laighnigh agus Maolmórdha</span> <lb n="182"/><span>mac Murchadha. D'ionnsuigh Tadhg Ó</span> <lb n="183"/><span>Ceallaigh agus Cathal Ó Conchobhair mar aon le</span> <lb n="184"/><span>maithibh Connacht Gaill Átha Cliath. Agus</span> <lb n="185"/><span>adubhairt Brian nach é deireadh do chuirfeadh</span> <lb n="186"/><span>ar an gCarrghas dul ag marbhadh daoine, agus</span> <lb n="187"/><span>d'fhan ina phubaill agus a shaltair ina fhiadhnaise.</span> <lb n="188"/><span>D'fheuch Murchadh mac Briain tairis, agus do </span> <lb n="189"/><span>chonnairc gur thréig Maolseachlainn, rí</span> <lb n="190"/><span>Midhe, iad, agus gur fhág an cath faoi féin, (agus is</span></p> </div> <pb n="10"/> <div><lb n="191"/><p><span>mar sin do gheall sé an oidhche roimhe sin do</span> <lb n="192"/><span>na Gallaibh), agus do chuir gort branair idir é</span> <lb n="193"/><span>agus iad. Amharcais Murchadh Dúnlaing Ó</span> <lb n="194"/><span>hArtagáin uaidh san gcath, agus d'fháiltigh</span> <lb n="195"/><span>Mhurchadh roimhe agus is é adubhairt, “Creud</span> <lb n="196"/><span>fá'r fhanais an fad so uaim, a Dhúnlaing, agus</span> <lb n="197"/><span>ba hiad fuaim do bhuillidhe agus dho bhéimeann</span> <lb n="198"/><span>d'aithneamar-ne?” “Beag an t-iongnadh,”</span> <lb n="199"/><span>do ráidh Dúnlaing, “óir do bhí beanna agus</span> <lb n="200"/><span>niamh-bhrat draoidheachta orm-sa ó Aoibhill,</span> <lb n="201"/><span>go nach dtiucfainn 'san gcath so do chabhair</span> <lb n="202"/><span>Bhriain ná dod' chabhair-se. Gidheadh ní bhfuil</span> <lb n="203"/><span>tairbhe dhom ag teacht, óir do gheabhair-se agus</span> <lb n="204"/><span>Brian agus do mhac Toirdhealbhac bás insan</span> <lb n="205"/><span>chath so indiu, agus mórán maille ribh de mhaithibh</span> <lb n="206"/><span>Éireann. Agus atáid sgeula móra agam</span> <lb n="207"/><span>duit, dá mbadh am a nochtta duit, agus ó nach</span> <lb n="208"/><span>eadh, díngeabhad-sa an fear comhlainn céad</span> <lb n="209"/><span>is doilighe leat id' aghaidh insan chath so.”</span> <lb n="210"/><span>“Truagh sin,” ar Murchadh; “is iomdha sin</span> <lb n="211"/><span>ar an muigh so indiu.” “Tar liom gus an</span> <lb n="212"/><span>áit i bhfuil Aoibheall ós cionn an chatha so,”</span> <lb n="213"/><span>do raidh Dúnlaing. Agus iar rochtain gus</span> <lb n="214"/><span>an áit sin dóibh adubhairt Aoibheall, “Ní</span> <lb n="215"/><span>bhfuil tairbhe ann, a Mhurchaidh,” ar sí, “óir</span> <lb n="216"/><span>do gheabhair-se bás insan gcath so;” agus</span> <lb n="217"/><span>adubhairt an rann:</span></p> <lb n="218"/> <lb n="219"/><p><span>A. Cé maith do mhisneach, a chara dhil,</span> <lb n="220"/><span>Roimh cách ag dul 'san gcath,</span> <lb n="221"/><span>T' aghaidh gheal mar mhaoth-shról ndearg,</span> <lb n="222"/><span>Claochló'idh do dhealbh is do dhath.</span></p> <lb n="223"/> <lb n="224"/><p><span>D. D'áireómhainn-se dhuit roimh gleic</span> <lb n="225"/><span>Sgeul beag agus é fíor,</span> <lb n="226"/><span>Nach é eagla m'aighthe féin</span> <lb n="227"/><span>Fo-deara dom' ghné dol díom.</span></p> <lb n="228"/> <lb n="229"/><p><span>Da dtuitmíd-ne, tuitfid Gaill,</span> <lb n="230"/><span>Is biaid Gaedhil 'na raon ar rath;</span> <lb n="231"/><span>Ní háireómhthar go dtí an bráth</span> <lb n="232"/><span>A dtuitfe lem' láimh 'san gcath.</span></p> <lb n="233"/> <lb n="234"/><p><span>A. A Dhúnlaing, seachain an cath</span> <lb n="235"/><span>Go dtí an mhaidin i mbárach.</span> <lb n="236"/><span>Do gheabhair dá fhichid bliadhan do rae,</span> <lb n="237"/><span>Is seachain cath an aon-lae.</span></p> <lb n="238"/> <lb n="239"/><p><span>D. Ní thiubhar-sa Murchadh mór</span> <lb n="240"/><span>Ar airgead ná ar dhearg-ór,</span> <lb n="241"/><span>Is ní mó thréigfead mo bhladh</span> <lb n="242"/><span>Ar an éag nach seachantar.</span></p> <lb n="243"/> <lb n="244"/><p><span>A. Ní hionann daoibh insan gcath,</span> <lb n="245"/><span>Gaill agus gasradh Theamhrach, </span> <lb n="246"/><span>Léinteacha sróil ar shíol Chuinn</span> <lb n="247"/><span>Is Goill 'n-a n-aonbhróin iarainn.</span></p> <lb n="248"/> <lb n="249"/><p><span>D. Ós is airgead cloinne Luirc</span> <lb n="250"/><span>Tug Murchadh ós cionn mo chuirp.</span> <lb n="251"/><span>Do bhéar-sa an corp séimhidh seang</span> <lb n="252"/><span>Tar cheann mic árd-ríogh Éireann.</span></p> <lb n="253"/> <lb n="254"/><p><span>A. Tuitfidh Murchadh, tuitfidh Brian,</span> <lb n="255"/><span>Is tuitfid uile ar aon-rian.</span> <lb n="256"/><span>Budh dearg do'n mhuigh so i mbárach</span> <lb n="257"/><span>Ó n-bhur bhfuil, cé mórdhálach.</span></p> <lb n="258"/> <lb n="259"/><p><span>Ceann Coradh, árus Bhriain (Kincora)</span></p> <lb n="260"/> <lb n="261"/><p><span>Athchuingis, the old S-preterite, 3rd sing. = d'athchuing.</span> <lb n="262"/><span>This ending -is has been corrupted to -as, and modern</span> <lb n="263"/><span>grammarians have adopted for it the title of “historical</span> <lb n="264"/><span>present!” The initial consonant of this form is not</span> <lb n="265"/><span>aspirated. It must be distinguished from the relative</span> <lb n="266"/><span>form in -as of the present and future. Other instances of</span> <lb n="267"/><span>pret.3.sg. in -is in this chapter are: triallais, cuiris,</span> <lb n="268"/><span>gabhais, fillis, nochtais, amharcais.</span></p> <lb n="269"/> <lb n="270"/><p><span>Iomarbháidh chainte, a battle of words.</span></p> <lb n="271"/> <lb n="272"/><p><span>Aoirde or áirde, a height.</span></p> <lb n="273"/> <lb n="274"/><p><span>Feidhma, gen. of feidhm, effort.</span></p> <lb n="275"/> <lb n="276"/><p><span>Cnaipe, brooch, usually a button: cos, the pin of the</span> <lb n="277"/><span>brooch.</span></p> <lb n="278"/> <lb n="279"/><p><span>Iar rochtain dhóibh: tar a éis dóibh rochtain (srochtain)</span> <lb n="280"/><span>would now be said.</span></p> <lb n="281"/> <lb n="282"/><p><span>Do dháil, gave, handed over.</span></p> <lb n="283"/> <lb n="284"/><p><span>Moghsaine, servitude; mogh, mugh, a slave.</span></p> <lb n="285"/> <lb n="286"/><p><span>Do chuaidh fá, troubled: cumthach, sad, cumha, grief.</span></p> <lb n="287"/> <lb n="288"/><p><span>Conaing, hence O Conaing, Cunning, Gunning.</span></p> <lb n="289"/> <lb n="290"/><p><span>Loinne, fury, lonn, fierce.</span></p> <lb n="291"/> <lb n="292"/><p><span>D'ar briseadh dóibh (by reason) of which it was broken</span> <lb n="293"/><span>for them (they were defeated).</span></p> <lb n="294"/> <lb n="295"/><p><span>Do bhéar, now do bhéarad, I shall give. Dependent</span> <lb n="296"/><span>form occurs in the verses, ní thiubhar, now ní thiubhrad, I</span> <lb n="297"/><span>shall not give. Futures whithout F, tiubhrad, rachad or</span> <lb n="298"/><span>raghad, beidhead, an all futures in which the root-vowel</span> <lb n="299"/><span>is lengthened, as béarad, adéarad, geóbhad, inneósad,</span> <lb n="300"/><span>íosad, míneóchad, etc.</span></p> <lb n="301"/> <lb n="302"/><p><span>A shlán fút! I challange or defy you to do it. Slán</span> <lb n="303"/><span>and dubhshlán are used in the sense of a challenge.</span></p> <lb n="304"/> <lb n="305"/><p><span>Fuarthas or fuaras = fríth, irreg.pret.pass. “was got”.</span> <lb n="306"/><span>“He could not be induced to come.”</span></p> <lb n="307"/> <lb n="308"/><p><span>Gur blodhadh leis a sheicne, so that his brainpan was</span> <lb n="309"/><span>smashed thereby.</span> <lb n="310"/></p> </div> <pb n="11"/> <div><lb n="311"/><p><span>riarach ó Bhrian, submissive to B., taking riar or re-</span> <lb n="312"/><span>gulation from B.</span></p> <lb n="313"/> <lb n="314"/><p><span>Cuiris coimhthionól ar a cháirdibh, he held a meeting of</span> <lb n="315"/><span>his friends. An idiom to be noted.</span></p> <lb n="316"/> <lb n="317"/><p><span>Mí-chadhais, unbecoming treatment. Cáidh, decent,</span> <lb n="318"/><span>chaste.</span></p> <lb n="319"/> <lb n="320"/><p><span>Cinnéide or Cinnéididh, head-armed, from éideadh,</span> <lb n="321"/><span>armour. O Cinnéididh, O'Kennedy.</span></p> <lb n="322"/> <lb n="323"/><p><span>Do léir-thionóil, he made a full muster.</span></p> <lb n="324"/> <lb n="325"/><p><span>Maolmhuaidh, O Maolmhuaidh, O'Molloy.</span></p> <lb n="326"/> <lb n="327"/><p><span>Uí Eathach peopled the present barony of Kinalmeaky,</span> <lb n="328"/><span>Cineál mBéice, Co. Cork.</span></p> <lb n="329"/> <lb n="330"/><p><span>Magh nEalta, the plain of North County Dublin.</span></p> <lb n="331"/> <lb n="332"/><p><span>Cluain Tairbh is included in it, and the text should pro-</span> <lb n="333"/><span>bably read go m. nE. go Cl. Tairbh.</span></p> <lb n="334"/> <lb n="335"/><p><span>Síothrach or Síoghradh, a Norse name, probably the same</span> <lb n="336"/><span>as Sigurd. MacSíoghraidh, MacSheery, Seery. Sitric,</span> <lb n="337"/><span>another Norse name, whence MacSitric, MacKittrick.</span> <lb n="338"/><span>Luadar, perhaps the same as Lothair.</span></p> <lb n="339"/> <lb n="340"/><p><span>Inse hOrc, Orkney Islands.</span></p> <lb n="341"/> <lb n="342"/><p><span>Oileáin Lochlannach, evidently a synonymized form of</span> <lb n="343"/><span>Inse Gall, the Hebrides.</span></p> <lb n="344"/> <lb n="345"/><p><span>Inse Ceat, the Islands of Caithness, the Shetlands?</span></p> <lb n="346"/> <lb n="347"/><p><span>Mana, gen. Manann, Isle of Man.</span></p> <lb n="348"/> <lb n="349"/><p><span>Ceann Tíre, Kintyre. Oirear Gaedheal, Argyle.</span></p> <lb n="350"/> <lb n="351"/><p><span>Fionn-Lochlainn, the Fair Norsemen, the Scadinavians.</span></p> <lb n="352"/> <lb n="353"/><p><span>Asgal and Godhfraidh (later Gothraidh), Norse names.</span> <lb n="354"/><span>Gurry, Corry, and Guthrie probably = Mac Gothraidh.</span></p> <lb n="355"/> <lb n="356"/><p><span>Tír an tSneachta, Land of the Snow, Norway?</span></p> <lb n="357"/> <lb n="358"/><p><span>Laoidheang, a kind of boat. The ending suggests a</span> <lb n="359"/><span>Norse origin, which perhaps some reader can supply.</span></p> <lb n="360"/> <lb n="361"/><p><span>Sléibhe Rífe, Riphæan or Ural Mountains.</span></p> <lb n="362"/> <lb n="363"/><p><span>Ríoghradh, laochradh, feminine collective nouns, genitive</span> <lb n="364"/><span>-aidhe.</span></p> <lb n="365"/> <lb n="366"/><p><span>Maolsheachlainn or Maoileachlainn (Maol Seachnaill</span> <lb n="367"/><span>votary of Seachnall or St. Secundinus, whence Dún Sea-</span> <lb n="368"/><span>chlainn, Dunshaughlin), usually translated “Malachy.”</span> <lb n="369"/><span>Still common in Clare families, and in parts of Ulster, in</span> <lb n="370"/><span>the form 'Leachlainn, Loughlin. O Maoileachlainn =</span> <lb n="371"/><span>O'Loghlen, MacLoughlin, etc. (the Mac being often a</span> <lb n="372"/><span>corruption). MacMaoileachlainn, MacLoughlin.</span></p> <lb n="373"/> <lb n="374"/><p><span>Ar uathadh sluaigh, on fewness of army, i.e., having but</span> <lb n="375"/><span>a small army. Uimhir uathaidh, number of fewness, “sin-</span> <lb n="376"/><span>gular number” in grammar.</span></p> <lb n="377"/> <lb n="378"/><p><span>Tríocha (triúcha) céad, a cantred = 30 townlands</span> <lb n="379"/><span>(baile) or 120 quarterlands or carucates (ceathramha)</span> <lb n="380"/><span>containing each 120 Irish acres. Hence Triúcha an aicme</span> <lb n="381"/><span>in Kerry, an Triúcha, Trough, in Monaghan.</span></p> <lb n="382"/> <lb n="383"/><p><span>Lonnragáin, whence O Lonnragáin O'Lonergan.</span> <lb n="384"/><span>Ceiliochar, whence O Ceiliochair, O'Kelleher, Keller.</span> <lb n="385"/><span>Fionghalach, whence O Fionghalaigh, O'Fennelly.</span> <lb n="386"/><span>Ionnrachtach, whence O hIonnrachtaigh, O'Hanratty.</span> <lb n="387"/><span>Maithe Dáil gCais, the nobles of the Dalcassians, one</span> <lb n="388"/><span>of the two royal races of Munster, the O'Briens, etc.</span></p> <lb n="389"/> <lb n="390"/><p><span>Tuadhmhumha, North Munster, Thomond = Clare and</span> <lb n="391"/><span>Limerick.</span></p> <lb n="392"/> <lb n="393"/><p><span>Teabhtha, Teffia in Westmeath.</span></p> <lb n="394"/> <lb n="395"/><p><span>Conmhaicne Mara, Connemara, the Conmhaicne or</span> <lb n="396"/><span>Conmhac's race of the sea. Four other septs called</span> <lb n="397"/><span>Conmhaicne are given by O'Donovan in Leabhar na</span> <lb n="398"/><span>gCeart.</span></p> <lb n="399"/> <lb n="400"/><p><span>Bruadar (given also as Luadar) a Norse name, whence</span> <lb n="401"/><span>Mac Bruadair = Magroder, Broderick, etc.</span></p> <lb n="402"/> <lb n="403"/><p><span>Deasmhumha, South Munster, Desmond.</span></p> <lb n="404"/> <lb n="405"/><p><span>Cineál Laoghaire, Uí Laoghaire, Iveleary, West Cork.</span> <lb n="406"/><span>Déise Mumhan, in the two baronies of Decies, County</span> <lb n="407"/><span>Waterford.</span></p> <lb n="408"/> <lb n="409"/><p><span>Uí Liathain, in East Cork; Caisleán Ua Liatháin,</span> <lb n="410"/><span>Castlelyons.</span></p> <lb n="411"/> <lb n="412"/><p><span>Cairbre Aobhdha, O'Donovan's country, “comprised</span> <lb n="413"/><span>the barony of Coshma (cois Mágha, Maigh-side), the</span> <lb n="414"/><span>districts around Bruree (Brugh Ríogh) and Kilmallock (Cill</span> <lb n="415"/><span>mo Cheallóg, Cill dá Cheallóg), and the plains along</span> <lb n="416"/><span>the river Maigh on the west side, down to the Shannon.” —</span> <lb n="417"/><span>O'Donovan, Book of Rights.</span></p> <lb n="418"/> <lb n="419"/><p><span>Loingseach, whence O Loingsigh, Lynch.</span> <lb n="420"/><span>Dúnlaing, whence O Dúnlainge, Dowling.</span> <lb n="421"/><span>Uí Chonaill Gabhra, the baronies of Connello, County</span> <lb n="422"/><span>Limerick.</span> <lb n="423"/><span>Ciarraighe Luachra, North Kerry.</span> <lb n="424"/><span>Géibheannach, O Géibheannaigh, Ganey?</span> <lb n="425"/><span>O Dubhagáin, Duggan,</span></p> <lb n="426"/> <lb n="427"/><p><span>Feara Muighe or Feara Muighe Féine, now Críoch</span> <lb n="428"/><span>Róisteach or Roche's country, formerly Fleming's</span> <lb n="429"/><span>country, and still more anciently the teritory of O Caoimh</span> <lb n="430"/><span>(O'Keeffe) and O Dubhagáin. Mainistir Fhear Muighe</span> <lb n="431"/><span>= Fermoy.</span></p> <lb n="432"/> <lb n="433"/><p><span>Éile Uí Chearbhaill part of King's County and County</span> <lb n="434"/><span>Tipperary.</span></p> <lb n="435"/> <lb n="436"/><p><span>Maolruanadha, O Maolruanadha, O'Mulroney,</span> <lb n="437"/><span>O'Moroney.</span></p> <lb n="438"/> <lb n="439"/><p><span>O hEidhin, Hynes. Aidhne, O'Heidhin's country, round</span> <lb n="440"/><span>Ardrahan, County Galway.</span></p> <lb n="441"/> <lb n="442"/><p><span>Uí Mháine in South Roscommon.</span></p> <lb n="443"/> <lb n="444"/><p><span>Donnghal, O Donnghaile, O'Donnelly. Baile Uí</span> <lb n="445"/><span>Dhonnghaile, O'Donnelly's town, now Castlecaulfield</span> <lb n="446"/><span>County Tyrone. The ending ghaile in proper names is</span> <lb n="447"/><span>now pronounced as if -aoile, O Fearghaile, O'Farrell,</span> <lb n="448"/><span>Farrelly, O Conghaile, O'Coneely, Connolly, &c.</span></p> <lb n="449"/> <lb n="450"/><p><span>Fógartach, whence O Fógartaigh, O'Fogarty.</span> <lb n="451"/><span>Uí Chuanach, Coonagh barony, E. Limerick.</span> <lb n="452"/><span>Corc, whence O Cuirc, Quirke.</span></p> <lb n="453"/> <lb n="454"/><p><span>Musgraighe Miothaine or Musgraighe Uí Fhloinn</span> <lb n="455"/><span>(of O'Flynn) now Musgrylin, N.W. of Cork County.</span></p> <lb n="456"/> <lb n="457"/><p><span>Eachtighearn (lord of steeds), whence O hEachthigheirn,</span> <lb n="458"/><span>Ahern.</span></p> <lb n="459"/> <lb n="460"/><p><span>Donnagán, whence O Donnagáin, O'Donegan.</span></p> <lb n="461"/> <lb n="462"/><p><span>Ara, in N.W. Tipperary. “O Ciarmhaic, now bar-</span> <lb n="463"/><span>barized to 'Kirby', was the chief.” O'Donovan, L.</span> <lb n="464"/><span>na gC.</span></p> <lb n="465"/> <lb n="466"/><p><span>Carrghas (pr. Karreess) Lent. For gha = ee see note on</span> <lb n="467"/><span>Donnghal above.</span></p> <lb n="468"/> <lb n="469"/><p><span>pubaill, tent. saltair, psalter. branar, a fallow.</span></p> <lb n="470"/> <lb n="471"/><p><span>do ráidh, archaic = adubhairt.</span></p> <lb n="472"/> <lb n="473"/><p><span>beanna, corners of a mantle, etc. niamh-bhrat, a</span> <lb n="474"/><span>bright cloak.</span></p> <lb n="475"/> <lb n="476"/><p><span>Díngeabhad, future of díongbhaim, I ward off.</span></p> <lb n="477"/> <lb n="478"/><p><span>Fear comhlainn céad, a man (capable) of fighting 100.</span></p> <lb n="479"/> <lb n="480"/><p><span>Gus an áit, now go dtí an áit.</span></p> <lb n="481"/> <lb n="482"/><p><span>Ins an (in the) is followed by either eclipsis or aspiration.</span></p> <lb n="483"/> <lb n="484"/><p><span>In Munster and Ulster aspiration is used, in Connacht</span> <lb n="485"/><span>eclipsis.</span></p> <lb n="486"/> <lb n="487"/><p><span>Maoth-shról, soft silk. Claochlóchaidh, will change.</span></p> <lb n="488"/> <lb n="489"/><p><span>D'áiréomhainn, I would recount, áirmhim.</span></p> <lb n="490"/> <lb n="491"/><p><span>Gleic, conflict; gleacaidhe, a combatant.</span></p> <lb n="492"/> <lb n="493"/><p><span>Aighthe, gen. of aghaidh. Fo-deara, caused. Gné, aspect.</span></p> <lb n="494"/> <lb n="495"/><p><span>'na raon ar rath, in their path on success, in victory's</span> <lb n="496"/><span>path.</span></p> <lb n="497"/> <lb n="498"/><p><span>I n-aon-bhróin iarainn, in one sheet of iron.</span></p> <lb n="499"/> <lb n="500"/><p><span>Séimhidh, strengthened form of séimh.</span></p> <lb n="501"/> <lb n="502"/><p><span>Budh dearg do'n mhuigh so, it will be red for this plain,</span> <lb n="503"/><span>this plain will be red. Compare “it is well for you.”</span></p> <lb n="504"/> <lb n="505"/><p><span>Budh, future of is, now disused.</span></p> <lb n="506"/> <lb n="507"/><p> <lb n="508"/></p></div></body></text></TEI>
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services