Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Cearnóg1925_01</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1925</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Cearnóg1925_01</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Chearnóg</title><imprint><publisher>Connacht Telegraph</publisher><date>1925</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN CHEARNÓG</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Uiml. II.  Uimhir 7.  EANAIR, 1925.  Luach 3 Píghinne.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>AN TURAS GO hÁRAINN.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Sa Samhradh a thárla sé.  Bhí an Cúrsa Gaedhilge fá</span>
<lb n="8"/><span>lán t-seóil i nGaillimh, agus bhí neart cailíní dathamhail</span>
<lb n="9"/><span>agus buachaillí croidheamhail sa gcathair.  Bhí aithne curtha</span>
<lb n="10"/><span>agam féin ar chailín deas, agus bhíos ag dul ar aghaidh</span>
<lb n="11"/><span>go maith leithe, ag siubhal amach léithe tráthnóna nó ghá</span>
<lb n="12"/><span>tabhairt chuig an amharclainn, agus ag caitheamh mo chuid</span>
<lb n="13"/><span>airgid ar mhilscáin dhuithe.  Cé go mbíodh an dearg mhí-</span>
<lb n="14"/><span>adh orm i gcomhnaidhe i gcúrsaí grádha, bhí dóchas láidir</span>
<lb n="15"/><span>agam go bhféadfainn an cailín seó a mhealladh abhaile</span>
<lb n="16"/><span>liom i ndeireadh an Cúrsa.  Ní raibh sé de mhisneach</span>
<lb n="17"/><span>agam an cheist mhór a chur uirthí fós, acht bhí tuairim agam</span>
<lb n="18"/><span>nach ndiúltóchadh sí mé nuair a chuirfinn í mar bhí sí</span>
<lb n="19"/><span>ceanamhail go maith orm.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>An t-seachtmhain áirithe seó bhí sé socruighthe ag na</span>
<lb n="22"/><span>maca-leighin a bhí ar na Coláistí Gaedhilge go mbéadh</span>
<lb n="23"/><span>turas go hÁrainn aca Dia Sathairn.  Bíonn an turas sin</span>
<lb n="24"/><span>acu chuile Shamhradh agus muna mbíonn spórt agus</span>
<lb n="25"/><span>siamsa, agus ar ndóigh togha spalluigheachta acu ní lá</span>
<lb n="26"/><span>go maidin é!</span></p>
<lb n="27"/>
<lb n="28"/><p><span>An ndeachaidh tú ar thuras go h-Árainn ariamh, a</span>
<lb n="29"/><span>léightheóir?  Muna ndeachaidh, ba cheart duit a dhul ann</span>
<lb n="30"/><span>an chéad uair a bhéas deis agat.  Tá sé mar a bheitheá ar</span>
<lb n="31"/><span>shaoghal eile ar fad.  Is cosamhail le aon mhuirighin mhóir</span>
<lb n="32"/><span>amháin an dream a bhíos ar bord na luinge, agus tig</span>
<lb n="33"/><span>leat dul chun cainnte le daoine nach bhfuca tú ariam</span>
<lb n="34"/><span>roimhe sin má's mian leat é.  Nach mór an gar é sin do</span>
<lb n="35"/><span>bhuachaillí óga mar mé féin atá ar thóir céile!  Nach</span>
<lb n="36"/><span>mór an gar é sin do bhuachaillí óga mar mé féin atá ar</span>
<lb n="37"/><span>thóir céile!  Nach minic ar an talamh tirim a chíos</span>
<lb n="38"/><span>buachaill cailín dá dtugann sé tnuthán a chroidhe, acht</span>
<lb n="39"/><span>toisg nach bhfuil aithne aige uirthí ní bhíonn sé de chead</span>
<lb n="40"/><span>aige labhairt léi, fiú amháin dreas spalluigheachta a</span>
<lb n="41"/><span>dhéanamh léithe.  Acht bíonn a mhalairt de sgéal ar fad</span>
<lb n="42"/><span>ar bhord na luinge ag dul amach go h-Árainn.  Ní cuir-</span>
<lb n="43"/><span>tear aon t-suim annsin ins na riaghlacha seafóideacha a</span>
<lb n="44"/><span>bhíos i bhfeidhm ar an talamh tirim.  Cuirtear ar neamh-</span>
<lb n="45"/><span>nidh ar fad iad.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Badh é b'fhada liom féin go ngealadh an Satharn, mar</span>
<lb n="48"/><span>bhí Caitlín le bheith ar an turas agus bí fhios agam go</span>
<lb n="49"/><span>mbéadh lá breágh fada agam 'na cuideachtain.  Tá, mar</span>
<lb n="50"/><span>a dubhras cheana, draoidheacht eicint ag baint leis an</span>
<lb n="51"/><span>turas agus leis an oileán é féin, agus muna n-éirigheadh</span>
<lb n="52"/><span>liom an chuthaileacht a chur ar leath-taoibh agus an cheist</span>
<lb n="53"/><span>níor a chur ar Chaitlín, agus sin beirt 5nár suidhe ar na</span>
<lb n="54"/><span>carraigeacha amuigh san oileán, b'aisteach an sgéal é.</span>
<lb n="55"/><span>Bhéadh leith-sgéal maith agam amuigh annsin le breith ar</span>
<lb n="56"/><span>láimh uirthí agus mo lámh a chur timcheall ar a cuim, áit a</span>
<lb n="57"/><span>mbéadh orm conghnamh a thabhairt duithe ag strapadh thar</span>
<lb n="58"/><span>na carraigeacha, agus ar ndóigh, ba thosach maith é sin,</span>
<lb n="59"/><span>agus deir an sean-fhocal gur leat na h-oibre tosach</span>
<lb n="60"/><span>maith.  Fadó a bhéadh an cheist curtha agam uirthí dá</span>
<lb n="61"/><span>bhféadainn an tosach úd a dhéanamh acht táim chomh dia-</span>
<lb n="62"/><span>bhaltach cuthail sin nach dtig liom breith ar láimh ar chailín</span>
<lb n="63"/><span>de'n céad uair gan leith-sgéal.  Acht ní bhéadh aon</span>
<lb n="64"/><span>easbaidh leith-sgéil orm i nÁrainn, agus dá bhrigh sin bhí</span>
<lb n="65"/><span>dóchas láidir agam go mbéinn féin agus Caitlín</span>
<lb n="66"/><span>luaidhte le chéile roimh fhilleadh ar Ghaillimh dhúinn trath-</span>
<lb n="67"/><span>nóna.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>Cheannuigh mé péire bróg trathnóna Dia hAoine.</span>
<lb n="70"/><span>Bróga uimhir a dó-dhéag a chaitheas mé de ghnath.  Sin</span>
<lb n="71"/><span>rud a chuireas buaidhreadh ar mo chroidhe go minic a</span>
<lb n="72"/><span>mhéid is atá mo chosa.  Tá daoine ann a bhfuil cosa</span>
<lb n="73"/><span>móra fútha, agus tá daoine ann a bhfuil cosa an-mhóra</span>
<lb n="74"/><span>ar fad futha, acht ní fhaca tú ariamh a leithéid de na</span>
<lb n="75"/><span>spága atá fúm-sa.  Sílim gur fearr go mór fada an</span>
<lb n="76"/><span>t-adh a bhéadh orm le na cailíní meireach iad.  Luigheann</span>
<lb n="77"/><span>sé le réasún gur lugha-de meas na gcailíní ar bhuachaill</span>
<lb n="78"/><span>bocht spága a bheith faoi.  Bítear ag magadh faoi, i</span>
<lb n="79"/><span>gcomhnaidhe agus, nidh nach ionghnadh, ní maith le cailín ar</span>
<lb n="80"/><span>bíth aon bhaint a bheith aici le buacháill atá 'na cheap</span>
<lb n="81"/><span>magaidh ag an bpobal.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Acht mar a bhíos a radh, cheannuigh mé péire bróg</span>
<lb n="84"/><span>trathnóna Dia hAoine.  Ní raibh aon phéire sa siopa de'n</span>
<lb n="85"/><span>uimhir a bhí ag teastáil uaim, acht mhól an buachaill a bhí</span>
<lb n="86"/><span>i mbun an t-siopa, mhól sé dhom péire uimhir a h-aon-</span>
<lb n="87"/><span>déag a cheannacht.  Dubhairt sé go mbéidís sathach-mhór</span>
<lb n="88"/><span>dhom acht a gcaithinn cúpla lá iad.  Dubhairt sé fós gur</span>
<lb n="89"/><span>laghduigh sé a chosa féin ar an dóigh sin, go gcaitheadh sé</span>
<lb n="90"/><span>uimhir a deich uair amháin, agus nach raibh dá chaitheamh</span>
<lb n="91"/><span>aige ar an lathair úd acht uimhir a seacht.  Is ionghantach</span>
<lb n="92"/><span>an rith-chainnte a bhíos ar chuid de na buachaillí úd ins</span>
<lb n="93"/><span>na siopaí!  Chuirfidhís an dubh 'na bhán ort.  Meallfaidhe</span>
<lb n="94"/><span>Naomh Peadar leó.  Ar chaoi ar bith mealladh mise leis</span>
<lb n="95"/><span>an mbuachaill seó, agus badh é deireadh an sgéil gur</span>
<lb n="96"/><span>thugas bróga uimhir a h-aon-déag abhaile liom, agus bhí</span>
<lb n="97"/><span>sé de rún daingean agam mo chosa a laghdughadh mar a</span>
<lb n="98"/><span>rinne an buachaill sa siopa.  Samhluigheadh dhom an lá, i</span>
<lb n="99"/><span>gceann cúig nó sé mbliadhain, nuair a d'fhéadfainn</span>
<lb n="100"/><span>siubhal ar na sráideanna gan aon duine ag tabhairt</span>
<lb n="101"/><span>sundais do mo chosa.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>D'éirigheas go moch maidin Dia Sathairn agus chuadhas</span>
<lb n="104"/><span>chuig Aifreann a h-ocht.  Bhí an long le n-imtheacht ar a</span>
<lb n="105"/><span>deich a chlog.  Ar theacht ón Aifreann dom d'itheas mo</span>
<lb n="106"/><span>bhrisfeasta agus annsin chuadhas suas staighre le mé</span>
<lb n="107"/><span>féin a bhearradh.  Níor mhór dhom, ar ndóighthe, a bheith go</span>
<lb n="108"/><span>glan bearrtha agus mé le bheith i bhfochair mo Chaitlín i</span>
<lb n="109"/><span>rith an lae.  Bheadh a lán buachaillí eile ar an turas agus</span>
<lb n="110"/><span>bhéadh sí dom' chur i gcomórtas leóbhtha.  Agus fós, dá</span>
<lb n="111"/><span>n-éirigheadh liom an cheist mhór a chur uirtí roimh thigheacht</span>
<lb n="112"/><span>abhaile dhúinn, agus dá nglacadh sí liom níor mhór dhom</span>
<lb n="113"/><span>annsin thar ariamh mo leicne a bheith chomh sleamhain le</span>
<lb n="114"/><span>leac mharmair.</span>
<lb n="115"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="116"/><p><span>Boil, bhíos dom' sgríobadh agus dom' ath-sgríobadh le</span>
<lb n="117"/><span>rásúr nach raibh ar ghéire an domhain nó sa deireadh gur</span>
<lb n="118"/><span>bhaineas giota den chneas dem' smig agus thoisigh an</span>
<lb n="119"/><span>fhuil ag brughadh amach mar a bhéadh Dia ghá rádh léi.  Ar</span>
<lb n="120"/><span>thug tú fá deara ariamh, a léightheóir, a dheacra is atá sé</span>
<lb n="121"/><span>fuil a stopadh, go mór-mhór má bhíonn deifir ort?  Bhí</span>
<lb n="122"/><span>sé i bhfoisgeacht deich móiméid do'n deich — an t-am a</span>
<lb n="123"/><span>raibh an long le n-imtheacht — sul a raibh an fhuil stoptha</span>
<lb n="124"/><span>agam-sa an mhaidin úd.  Bhí cúig móiméid eile imthighthe</span>
<lb n="125"/><span>sul ar fhéad mé na bróga nuadh a chur orm, mar is ar</span>
<lb n="126"/><span>éigin a rachadh mo chosa isteach ionnta chor ar bith.  D'fhág</span>
<lb n="127"/><span>sé sin nach raibh acht cúig móiméid agam le dul síos</span>
<lb n="128"/><span>chuig an dug.  A Dhia na Glóire, céard a dhéanfainn dá</span>
<lb n="129"/><span>gcaillinn an long agus Caitlín a bheith imthighthe ar an</span>
<lb n="130"/><span>turas léithe féin!  Ní labhróchadh sí liom go deó airís.</span>
<lb n="131"/><span>Thug furmhór dá mbéadh ar an turas an chaoi a raibh an</span>
<lb n="132"/><span>sgéal eadrainn, agus muna dtéidhinn ar an turas le</span>
<lb n="133"/><span>Caitlín céard a déarfaidhe nó a ceapfaidhe acht gur ag</span>
<lb n="134"/><span>éirighe tuirseach di a bhíos.  Seadh, ní mhaithfeadh sí dhom</span>
<lb n="135"/><span>go deó é dá gcaillinn an long.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Síos liom im' lán-rith chuig an dug.  Ar shroichint na</span>
<lb n="138"/><span>h-áite dhom bhí na daoine uilíg ar bord agus an long</span>
<lb n="139"/><span>go díreach ag gluaiseacht amach ón gcéibh.  Dá mba mhian</span>
<lb n="140"/><span>liom a dhul ar bord bheadh orm léim lúthmhar glan-</span>
<lb n="141"/><span>osgardha a thabhairt mar a dhéanfadh duine de na Fianna</span>
<lb n="142"/><span>fadó.  Uair ar bith eile ní dhéanfainn a léitheid de lénn</span>
<lb n="143"/><span>ar ór na cruinne, acht fuaireas amharc ar Chaitlín ar</span>
<lb n="144"/><span>bhord na luinge agus thugas fa deara go raibh buachaill</span>
<lb n="145"/><span>árd dathamhail i n-aice léithe agus ghríosuigh sé sin chun</span>
<lb n="146"/><span>gaisgidheachta mé.  Thugas ruathar go bruach na chéibhe</span>
<lb n="147"/><span>agus thugas léim a chuirfeadh éad ar Thársan na n-Ápa</span>
<lb n="148"/><span>dá bhfeiceadh sé í.  Thug Dia dhom gur éirigh liom clár</span>
<lb n="149"/><span>na luinge a bhaint amach, acht muna mbaininn bhéadh mo</span>
<lb n="150"/><span>chuid aráin ithte agus mo dhreas deireadh spalluigheachta</span>
<lb n="151"/><span>déanta.  Dá dtuitinn sa dug báithfidhe mé chomh cinnte</span>
<lb n="152"/><span>is tá gob ar phréachán, mar níl aon t-snúmh agam acht</span>
<lb n="153"/><span>an oiread le ceann casúir.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Bhí iongnadh a gcroidhe ar a raibh ar bord nuair a</span>
<lb n="156"/><span>chonnaiceadar chuca mé.  Cheap cuid acu gur ghealt a</span>
<lb n="157"/><span>bhí ionnam, agus go deimhin duit ba chosamhala mé le</span>
<lb n="158"/><span>gealt ná le duine ciallmhar ar an lathair úd.  Bhí an</span>
<lb n="159"/><span>fhuil ag teacht go tréan ómh' smig arís i ngan fhios dom,</span>
<lb n="160"/><span>agus bí stríoc mór fola anuas ar bhrollach mo léine.</span>
<lb n="161"/><span>Arbh aon iongnadh é má dhruid na cailíní, agus cuid de</span>
<lb n="162"/><span>na fir freisin, amach uaim nuair a thúrluing mé 'na</span>
<lb n="163"/><span>measg?</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Acht bhí áthas ar Chaitlín go raibheas ar fághail.  D'innis</span>
<lb n="166"/><span>sí do chuid dá cáirde go raibh mise le bheith léithe ar an</span>
<lb n="167"/><span>turas, agus bhí faitchíos a h-anama uirthí go gclisfinn</span>
<lb n="168"/><span>agus go mbéadh sí 'na staicín magaidh acu.  Agus ba</span>
<lb n="169"/><span>mhór an glionndar a chuir sé uirthí gur 'spáin mé dhóibh</span>
<lb n="170"/><span>go raibh an oiread sin measa agam uirthí is go rachainn</span>
<lb n="171"/><span>i gcontabhairt mo bháis sul a sgaoilinn chun siubhail í</span>
<lb n="172"/><span>gan a bheith na fochair.</span></p>
<lb n="173"/>
<lb n="174"/><p><span>Chomh luath is a thug na daoine faoi deara go raibh</span>
<lb n="175"/><span>cailín agam ar bord ní rabhadar ag coingbhéal amach</span>
<lb n="176"/><span>uaim ní b'fhuide.  Má tá cailín ag duine tig leis a rogha</span>
<lb n="177"/><span>rud, dá leibidighe é, a dhéanamh agus ní ceapfar go</span>
<lb n="178"/><span>bhfuil sé as a chéill.  Má tá cailín ag duine béidh</span>
<lb n="179"/><span>cailíní eile ag brughadh cáirdeachais agus cineáltais air,</span>
<lb n="180"/><span>acht má tá an duine bocht 'na chadhan-aonraic seachnóchaidh</span>
<lb n="181"/><span>siad é mar an donas.  Má tugtar faoi deara nach</span>
<lb n="182"/><span>bhfuil ag éirighe le buachaill cailín a fhaghail ceaptar is</span>
<lb n="183"/><span>dóighche go bhfuil aistighil eicínt ag baint leis agus ann-</span>
<lb n="184"/><span>sin tá sé réidh; acht fághadh sé cailín uair amháin agus</span>
<lb n="185"/><span>tig leis a rogha dhíobhtha a fhághail 'na dhiaidh sin.  Nach</span>
<lb n="186"/><span>aisteach í inntinn na mban!  Ní h-iongnadh ar bith é go</span>
<lb n="187"/><span>sáruigheann sí an tuigsint daondha.</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>Bhéinn ar dhruim na muice anois meireach rud amháin.</span>
<lb n="190"/><span>Thoisigh na bróga nuadh ag goilleamhaint go mór orm.</span>
<lb n="191"/><span>Bhí mo chosa mar a bhéidís sa teine.  A léightheóir na</span>
<lb n="192"/><span>gcarad, munar chaith tú ariamh bróga a bhí ró-bheag duit</span>
<lb n="193"/><span>níl fhios agat céard is fulaingt ann.  Ní féidir aon</span>
<lb n="194"/><span>chur-síos a dhéanamh ar ar fhulaing mhise an lá úd.  Ní</span>
<lb n="195"/><span>raibh aon t-suaimhneas agam im' shuidhe nó im sheasamh,</span>
<lb n="196"/><span>agus maidir le baoth-chainnt a choingbhéal ar siubhal le</span>
<lb n="197"/><span>Caitlín agus pian na gcéadta dá fulaingt agam, ní</span>
<lb n="198"/><span>fhéadfainn é a dhéanamh.  Facthar dom gur cheap an</span>
<lb n="199"/><span>creatúir bocht gur ag éirighe tuirseach dí a bhíos.  Agus</span>
<lb n="200"/><span>leis an sgéal a dhéanamh níos measa bhí an buachaill árd</span>
<lb n="201"/><span>dathamhail úd ag bualadh thart agus ag bualadh bleid</span>
<lb n="202"/><span>uirthí go minic, agus rud eicínt ar bhárr a theangan aige</span>
<lb n="203"/><span>i gcomhnaidhe a bhaineadh racht gáire aistí.  Ní fuláir nó</span>
<lb n="204"/><span>bhéadh sí 'gár gcur i gcomórtas, — mise go dúr gruamdha</span>
<lb n="205"/><span>agus eisean go meidhreach aereach — agus thuigeas go</span>
<lb n="206"/><span>maith gur lugha de mo sheans léithe an comórtas sin.</span>
<lb n="207"/><span>Ghuidheas gach mallacht dá raibh ar eólas agam anuas</span>
<lb n="208"/><span>ar a cheann, agus ar cheann an té a dhíol na bróga liom.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Shroicheamar an t-oileán sa deireadh, acht is ar éigin</span>
<lb n="211"/><span>a bhí mise i n-ann siubhal chor ar bith fa'n am seó.  Chuaidh</span>
<lb n="212"/><span>ochtar againn, ceathrar buachaillí agus ceathrar cailíní,</span>
<lb n="213"/><span>chuig an teach-ósta le dinnéar a fhághail.  Nuair a bhéadh</span>
<lb n="214"/><span>an dinnéar caithte againn rachaimís amach ag siubhal,</span>
<lb n="215"/><span>agus annsin bhéadh seans agam an cheist a chur ar Chaitlín</span>
<lb n="216"/><span>dá leigeadh na bróga dhom.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Ní rabhamar acht 'nár suidhe chun buird nuair a bhuail</span>
<lb n="219"/><span>an buachaill árd dathamhail isteach agus d'orduigh din-</span>
<lb n="220"/><span>néar, agus tugadh áit dó ag an mbord céadna linn-ne.</span>
<lb n="221"/><span>Nuair a chonnaiceas chugainn é ba mhaith liom é a thachtadh,</span>
<lb n="222"/><span>mar facthas dom go raibh súil aige ar Chaitlín.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>Bhí na cosa chomh te agam anois le splannc teineadh.</span>
<lb n="225"/><span>Dá bhfaghainn an domhan air ní fhéadfainn an phian a</span>
<lb n="226"/><span>sheasamh níos fuide, agus bhainneas na bróga dhíom</span>
<lb n="227"/><span>faoi'n mbord i ngan fhios do na daoine eile.  Ó nár</span>
<lb n="228"/><span>bhreágh an fionn-fhuaras é do mo chosa bochta!  D'airigh-</span>
<lb n="229"/><span>eas ar nós anam a tóigfidhe ó Phurgadóir go Flaitheas.</span>
<lb n="230"/><span>D'éirigh liom mo theanga a bhogadh chun líomhthachta arís,</span>
<lb n="231"/><span>agus deirim leat nár fhágas an chainnt ar fad faoi'n</span>
<lb n="232"/><span>mbuachaill árd dathamhail le linn dinnéir.</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>Nuair a bhí an dinnéar caithte againn cuireadh i gcomh-</span>
<lb n="235"/><span>airle go rachaimís amach ag siubhal le eólas a chur ar an</span>
<lb n="236"/><span>oileán.  B'in é a bhí uaim-se go díreach.  B'in é an</span>
<lb n="237"/><span>seans a bhí leagtha amach agam leis an gceist a chur ar</span>
<lb n="238"/><span>Chaitlín ó cuireadh dlúthas leis an turas ar dtús, agus</span>
<lb n="239"/><span>bhí sé ceaptha amach agam go gcrochfainn chun bealaigh</span>
<lb n="240"/><span>liom í ó na daoine eile.  Bhí áit deas uaigneach ar</span>
<lb n="241"/><span>eólas agam chuig a dtiubhrainn í, agus bhéadh orm, mar</span>
<lb n="242"/><span>a dubhras cheana, breith ar láimh uirthí le 'na stiúradh</span>
<lb n="243"/><span>thar n acarraigeacha.  Bhéadh liom ac a mbéadh a láimhín</span>
<lb n="244"/><span>i ngreim agam.  D'fhéadfainn tagairt a dhéanamh do na</span>
<lb n="245"/><span>méaranna deasa caola a bhí aici, agus a rádh gur deas</span>
<lb n="246"/><span>a rachadh fáinne do cheann acu.  B'fhurasta dhom annsin</span>
<lb n="247"/><span>a rádh go mbfhearr liom féin ná ór na cruinne é a bheith</span>
<lb n="248"/><span>de chead agam uaithe fáinne a chur ar an méirín sin.</span>
<lb n="249"/><span>Agus annsin, ar ndóighche chuirfinn i n-íul di an grádh</span>
<lb n="250"/><span>dó-mheasta dó-theóranta a bhí agam dhuithe.  Seadh, ba</span>
<lb n="251"/><span>chinnte mé go n-éireóchadh go geal liom ach a n-imthighimís</span>
<lb n="252"/><span>ó na daoine eile.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>D'fhéacas le na bróga a chur orm arís i ngan fhios dá</span>
<lb n="255"/><span>raibh i láthair, acht mo léan géar! níorbh fhéidir liom.</span>
<lb n="256"/><span>D'atuigh mo chosa ó tugadh an fionn-fhuaras dhóibh, agus</span>
<lb n="257"/><span>dá mbéinn leó go dtigeadh an lá indé ar ais dheamhan</span>
<lb n="258"/><span>a rachaidís isteach ins na bróga arís!</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Bhí iongnadh a gcroidhe ar na daoine eile ar a thabhairt</span>
<lb n="261"/><span>fa deara dhéibh nach raibh fonn siubhail orm féin.  Thuigeas</span>
<lb n="262"/><span>go raibh fearg ar Chaitlín liom mar gheall ar mé a bheith</span>
<lb n="263"/><span>'ghá chur i gcéill dóibh nach raibh aon dhuil agam dul amach</span>
<lb n="264"/><span>ag siubhal léithe féin.  Acht cé'n neart a bhí agam air?</span>
<lb n="265"/><span>Dá nochtuighinn dóibh an chaoi a raibh an sgéal, bhéinn im'</span>
<lb n="266"/><span>cheap magaidh go dteigheadh cré orm.  Agus leis an</span>
<lb n="267"/><span>sgéal a dhéanamh níos measa, chuir an buachaill árd</span>
<lb n="268"/><span>dathamhail a ladar isteach.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>"Nach go fonnmhar," ar seisean, ag tagairt don chaoi</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="271"/><p><span>a raibh an sgéal idir mé féin agus Caitlín, "nach go</span>
<lb n="272"/><span>fonnmhar a rachainn-sé amach dá mbéinn id' bhróga!"</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Níor dhubhras go mba fonnmhar a rachainn féin amach</span>
<lb n="275"/><span>dá mbéinn i mo bhróga, acht b'amhlaidh a bhí sé.</span></p>
<lb n="276"/>
<lb n="277"/><p><span>Sa deireadh nuair a connacthas nach raibh aon mhaith a</span>
<lb n="278"/><span>bheith liom.  Bhuail an t-ochtar eile amach, agus ó bhíodar</span>
<lb n="279"/><span>'na mbeirteanna chuaidh Caitlín leis an mbuachaill árd</span>
<lb n="280"/><span>dathamhail.  Ba saighead i lár mo chroidhe iad a fheiceál</span>
<lb n="281"/><span>ag imtheacht, agus go mór-mhór an fhéachaint a thug</span>
<lb n="282"/><span>Caitlín dhom, a b'ionnam is a rádh go raibh sí réidh liom.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>An gádh dhom fad a chur ar an sgéal?  D'éaluigh mé</span>
<lb n="285"/><span>síos chuig an luing im' stocaí nuair a fuaireas faill —</span>
<lb n="286"/><span>ní raibh bróga uimhir a dó-dhéag le fághail ar an oileán —</span>
<lb n="287"/><span>agus chuadhas i bhfolach inntí i gcúl-áit nach bhfeicfidhe</span>
<lb n="288"/><span>mé.  Nuair shroicheamar Gaillimh sa trathnóna b'éigin</span>
<lb n="289"/><span>dom fanacht san áit a raibheas i bhfolach nó go raibh na</span>
<lb n="290"/><span>daoine a bhí ar an turas sguabtha leó abhaile, agus</span>
<lb n="291"/><span>annsin d'éaluigh mé tríd na cúl-sráideanna chuig an</span>
<lb n="292"/><span>teach-lóistín.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>Casadh Caitlín liom ar an t-sráid an lá 'na dhiaidh</span>
<lb n="295"/><span>sin, acht ní bhreathnóchadh sí orm.  Agus tá an buachaill</span>
<lb n="296"/><span>árd dathamhail na leanán aicí ó shoin i leith.</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>PÁDHRAIC Ó GABHLÁIN.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>SGÉAL AN PHIOBAIRE.</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>Ins an gColáiste seo bhí Franncaigh agus Spáinigh</span>
<lb n="303"/><span>chómh maith le Éireannachaibh agus Sasanaigh, agus is</span>
<lb n="304"/><span>furus a thuigsint go mbéadh anois agus arís rud beag</span>
<lb n="305"/><span>achrainn idir na macaibh léighinn.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>Na hÉireannaigh a bhí ann, bhí an chuid ba mhó aca</span>
<lb n="308"/><span>Gallda go leór.  Ba h-iad na buachaillí a rugadh in</span>
<lb n="309"/><span>Éirinn ba Ghallda.  Bhí gasúr aca siúd nach stopfad</span>
<lb n="310"/><span>acht go mo chreachadh faoi gur rugadh i Sasana mé.</span>
<lb n="311"/><span>D'fhuiling mé chómh fada agus dob' fhéidir liom é, agus</span>
<lb n="312"/><span>sa deireadh thug mé a dhubhshlán dó.  Bhí a fhios agam go</span>
<lb n="313"/><span>bhfuigheadh sé an bhuaidh orm ag dornáil acht bhí sé ceaptha</span>
<lb n="314"/><span>agam é do thachtadh.  Thoisig an troid.  Níor chuir mé</span>
<lb n="315"/><span>na dorna suas chor ar bith, mar ba chuma liom buille</span>
<lb n="316"/><span>dá mbéadh seans agam greim d'fhághail ar a sgeadamán.</span>
<lb n="317"/><span>Bhuail sé mé go breágh idir an dá shúil, agus ghearr sé</span>
<lb n="318"/><span>mé, acht sul má bhí am aige buille eile do tharraing,</span>
<lb n="319"/><span>bhí greim piobáin agam air.  Rinne an bochtán a dhícheall,</span>
<lb n="320"/><span>acht bhí mé ní ba fiúntaighe ná é.  Thug mé cor coise dó,</span>
<lb n="321"/><span>agus thuit sé.  Bhí mise i na mhullach agus mo ghlún ar a</span>
<lb n="322"/><span>bholg.  Ríth na gasúir eile chugainn, agus d'fhiafruigh</span>
<lb n="323"/><span>duine aca díom an mbuailfinn fear ar an talamh.</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>"Níl mé dhá bhualadh," arsa mise.  "Tá dúil agam é</span>
<lb n="326"/><span>do thachtadh."</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>Labhair buachaill eile, agus d'iarr orm é leigean</span>
<lb n="329"/><span>aníos.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>"Go deimhin, ní leigfead," arsa mise.  "Bhí an iom-</span>
<lb n="332"/><span>arca trioblóide orm é leagadh."</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>Rugadar orm annsoin, agus bhí deireadh leis an troid,</span>
<lb n="335"/><span>acht chongbhuigh mo dhuine amach uaim as sin amach.</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>San mbliadhain deireannach do chaith mé san gColáiste</span>
<lb n="338"/><span>seo, bhí beirt ollamh n-ogh ann a bhí ag dul isteach san</span>
<lb n="339"/><span>Órd Dhuir siad so cuma an-Ghallda ar án saoghal, mar</span>
<lb n="340"/><span>ba Sasanaigh iad go smior is go smusach.  Tar éis gach</span>
<lb n="341"/><span>cuirme cheóil a bhiodh againn, bhuailfeadh duine aca suas</span>
<lb n="342"/><span>rosg cotha Shasana, agus ghéill na n-ollamhna eile dóibh.</span>
<lb n="343"/><span>Ghoill sé seo go mór ar na Frannchaibh agus ar na</span>
<lb n="344"/><span>Spáineachaibh, agus ní nach ionghnadh ar na Gaedhealaibh</span>
<lb n="345"/><span>chómh maith.  Aon oidhche amháin, bhí árd-chuirm cheóil ann</span>
<lb n="346"/><span>in onóir do phatrún an úird.  Nuair a bhí an siamsa thart,</span>
<lb n="347"/><span>d'éirigh an t-ollamh ré ceoil, a slat draoi dheachta beag</span>
<lb n="348"/><span>in a láimh aige.  Bhuail ollamh eile (an Sasanach) roinnt</span>
<lb n="349"/><span>nótaí dhé ar an bpianó.  Sheas 'chuile dhuine suas acht</span>
<lb n="350"/><span>amháin ochtar mac léighinn.  D'ardaigh an t-ollamh a</span>
<lb n="351"/><span>chuaille.  A h-aon, a dó, a trí!  Bhí na focal "God save"</span>
<lb n="352"/><span>ag teacht amach as a bhéal nuair a chonnaic sé sinne.</span>
<lb n="353"/><span>Stad sé.  Leig sé a shean-bhéic ag ordúghadh domhsa</span>
<lb n="354"/><span>seasamh, mar ba mé an mac léighinn ba shine ann.  Níor</span>
<lb n="355"/><span>chorruigh mé, agus níor chorruigh duine de'n ochtar.</span>
<lb n="356"/><span>Ghlaoidh sé orm arís.  Labhar mé annsin agus dubhairt</span>
<lb n="357"/><span>mé leis nár chleachtaidh mé an port sin agus gur</span>
<lb n="358"/><span>Éireannach mé.  Dubhairt mo chomradaí rud éigin freisin</span>
<lb n="359"/><span>agus briseadh suas an cruinniúghadh gan "God save the</span>
<lb n="360"/><span>Queen" do rádh.  Cuireadh pionás trom orrainn mar</span>
<lb n="361"/><span>gheall ar ár gcuid easumhlachta, acht ba chuma linn sin,</span>
<lb n="362"/><span>mar thaisbeánamar nárbh Shasanaigh sinn.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>Is doiligh é creideamhain acht is ins an gColáiste seo</span>
<lb n="365"/><span>a thoisigh mé ag foghluim na Gaedhilge.  Bhí a fhios agam</span>
<lb n="366"/><span>go raibh teanga áithrid ag muinntir na hÉireann mar</span>
<lb n="367"/><span>chualaidh mé focla anois agus arís ag m'athair.  Tharla</span>
<lb n="368"/><span>dom lá amháin piosa dhe pháipéar nuaideachta, an "Free-</span>
<lb n="369"/><span>man's Journal" b'fhéidir go raibh bhéarsai ann ag moladh</span>
<lb n="370"/><span>teanga na nGaedheal.  Sílim gur thoisig bhéarsa amháin</span>
<lb n="371"/><span>mar seo:  "The Irish tongue is my native tongue," says</span>
<lb n="372"/><span>the sterling Irishman."  Chualaidh mé Franncaigh agus</span>
<lb n="373"/><span>Spáinigh a labhairt as a dteanga féin thart orm.  Minic</span>
<lb n="374"/><span>a bhéadh siad ag magad fiúnn — na h-Éireannaigh nach</span>
<lb n="375"/><span>raibh teanga fá leith againn.  Mhionnuigh mé dom féin go</span>
<lb n="376"/><span>mbéadh mo theanga féin agam dá dtagadh liom é.  Bhí</span>
<lb n="377"/><span>laidin agus Frainncís agam cheana, agus facthas dom</span>
<lb n="378"/><span>nach mbéadh sé an deacair teanga eile do phiocadh suas.</span>
<lb n="379"/><span>Bhí ádhbhar léightheóireachta ag teastáil uaim, lá, agus</span>
<lb n="380"/><span>chuaidh mé go dtí an leabharlann.  Bhí mé ag cuartúghadh</span>
<lb n="381"/><span>go bhfacaidh mé ar an liosta "Grammaire Irlandaise."</span>
<lb n="382"/><span>Fuair mé an leabhar ar iasacht, agus go maithidh Dia</span>
<lb n="383"/><span>dhom é!  Rinne mé dearmad ar a thabhairt ar ais.  In</span>
<lb n="384"/><span>Acaill do clóbhuaileadh é ag an Mission Press, agus bhí</span>
<lb n="385"/><span>sé agam roinnt bliadhain go bhfacaidh duine i Lonndain</span>
<lb n="386"/><span>é.  Fuair seisean ar iasacht uaim é, agus d'imir sé an</span>
<lb n="387"/><span>cleas ceannan céadna orm agus d'imir mé ar an</span>
<lb n="388"/><span>gColáiste.  Is aisteach an rud é, acht fuair mé cóip</span>
<lb n="389"/><span>eile de in Aonach Úrmhumhan ag sean-phílear Protas-</span>
<lb n="390"/><span>túnach go mb' éigin dó teicheadh ó 'n mbaile sin, mar</span>
<lb n="391"/><span>gheall ar eachtraidhe mhná a bhí ró thugtha do'n bhraon beag</span>
<lb n="392"/><span>cruaidh.  Bhí áthas orm a fhághail cé gur beag cuimhne a</span>
<lb n="393"/><span>bhí agam an uair sin go gcaithfinn seal in Acaill.</span></p>
<lb n="394"/>
<lb n="395"/><p><span>Tá a fhios agam gur gnáthach le daoinibh na laetheannta</span>
<lb n="396"/><span>a chaith siad i gColáiste do mholadh.  Ní mholfaidh mé</span>
<lb n="397"/><span>agus ní cháinfidh mé an saoghal a chaith mé féin faoi</span>
<lb n="398"/><span>smacht, mar bhí mé rud beag righin ag glacadh léighinn,</span>
<lb n="399"/><span>agus bhímís cráidhte ag scrúduighthibh.  B'fhearr liom</span>
<lb n="400"/><span>bheith ag ropadh liom faoi'n aer glan ar mhuir nó ar</span>
<lb n="401"/><span>thalamh, ná bheith ag pléasgadh mo chinn le Ailgeabar,</span>
<lb n="402"/><span>le Ceimseata, agus le Uimhreacht.  B'shin iad na diabhail</span>
<lb n="403"/><span>nár thaithnigh liom ariamh, cé nach bhfuair mé mórán</span>
<lb n="404"/><span>anróigh ó na h-ádhbharaibh léighinn eile.  Le teann cromtha</span>
<lb n="405"/><span>os cionn leabhar bhí cruit breágh ag fás orm, mar cé</span>
<lb n="406"/><span>go raibh teach fairsing agus gach gléas le h-aghaidh</span>
<lb n="407"/><span>aclaí dheachta níor baineadh mórán úsáide as.  Is iomdha</span>
<lb n="408"/><span>buille treasna na slinneán a fuair mé ó m'athair nuair</span>
<lb n="409"/><span>a bhínn sa mbaile, mar b'fhuath leis cruiteachán.  Acht an</span>
<lb n="410"/><span>bhliadhain deiridh do chaith mé san áit seo thigeadh saighdiúr</span>
<lb n="411"/><span>chuig an gColáiste cúpla uair sa tseachtmhain chun</span>
<lb n="412"/><span>aclaidheacht do mhúineadh dúinn.  Ba mhaith liom sin go</span>
<lb n="413"/><span>mór, agus chlaoidhe mé leis go dtáinig liom snaidhm do</span>
<lb n="414"/><span>dhéanamh de mo chorp, agus gur éirigh mé chómh díreach le</span>
<lb n="415"/><span>crann luinge.  Níor ghnóthuigh mé mórán duaiseanna an</span>
<lb n="416"/><span>bhliadhain sin, mar níor bronnadh orm acht ceann amháin</span>
<lb n="417"/><span>duais le h-aghaidh feabhsa 'san eaclaideacht.  Bhí leisce</span>
<lb n="418"/><span>orm an duais sin do thaisbeáint do m'athair, acht ní raibh</span>
<lb n="419"/><span>aon dul as agam.  Ní bhfuair sé aon locht ionnam, acht</span>
<lb n="420"/><span>dubhairt sé go raibh sé fásta, mar nár mhór dom bheith</span>
<lb n="421"/><span>im' fhear sul mar a bhéinn in mo shagart, agus maidir</span>
<lb n="422"/><span>liom féin tá 's agam gur shábháil an aclaidheacht céadhna</span>
<lb n="423"/><span>m'anam dom níos mó ná aon uair amháin.</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>(Ní críoch.)</span>
<lb n="426"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="427"/><p><span>GRIP:  MADADH.</span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>Is forasta aithne an neart atá sa bhfuarloch nuair</span>
<lb n="430"/><span>fheiceas tú píosa mhaide scuabtha leis ar an bpoínnte</span>
<lb n="431"/><span>as t-amharc.  Ba shin é fhearacht ag mo charaid é.  Grip</span>
<lb n="432"/><span>an t-ainm a bhí air.  Thréig sé an bóthar mór a mbíodh gach</span>
<lb n="433"/><span>madadh air a raibh aon mheas aige air héin, agus bain sé</span>
<lb n="434"/><span>as ins na casáin iar-gcúltha agus timcheall na gcoirnéal</span>
<lb n="435"/><span>uaighneach agus gan aon deagh-chómhluadar le fáil ann.</span>
<lb n="436"/><span>Ba h-é an maid ear an tuile é agus chuir sé díomadha</span>
<lb n="437"/><span>orm é dá scuabadh chun bealaigh.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>An chéad am a thug mé súnntas dhó, badh é an uair</span>
<lb n="440"/><span>bhíodh sé  ag dul chuig na peictiúirí.  Chuir sé seo iongnadh</span>
<lb n="441"/><span>orm agus chuimhnigh mé nar mhór níos mo iongnadh beith</span>
<lb n="442"/><span>ar a chomrádaí héin ná bhéadh ar ár leitheide dá gcastaí</span>
<lb n="443"/><span>duine orainn nach dteigheadh annsin le inghean an Bhailin-</span>
<lb n="444"/><span>tín fheiceál a's í gléasta sa bhfaisiún is deireannaí.</span></p>
<lb n="445"/>
<lb n="446"/><p><span>Tig liom cara eicínt d'e Ghrip fheiceál rómham, sean-</span>
<lb n="447"/><span>chara borb cainnteach b'fhéidir, a bhéadh ar mhaithe leis,</span>
<lb n="448"/><span>agus é a chur síos ar an am fadó nuair a ghoidthí cnámha</span>
<lb n="449"/><span>as steallaí búistéara, nó b'fhéidir go mbéadh dhíospóir-</span>
<lb n="450"/><span>eacht gan gruascán eatorra ar an gcuma céadna leó</span>
<lb n="451"/><span>a bhíodh na madraí i n-allód, nó ar ar shiolruigh siad ó</span>
<lb n="452"/><span>dheagh-phór uasal nach bhfuil ar fáil an uair seo dhe ló.</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>Tig liom sean-chara dhá shórt úd fheiceál agus é a</span>
<lb n="455"/><span>tabhairt Grip ar leath-thaoibh leis a's é a rádh go stadach</span>
<lb n="456"/><span>le iomdha "thum" agus "thá" —</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>"Anois, a mhic mo chomhursan, bíodh fhios agat gur ar</span>
<lb n="459"/><span>mhaithe leat héin atá mé.  Ní maith liom thú a ghortú a's</span>
<lb n="460"/><span>is fearr liom-sa innseacht dhuit, ná aon duine eile — bheith</span>
<lb n="461"/><span>á —.  A gcloiseann tú leat mé? — Marach an t-suím</span>
<lb n="462"/><span>atá agam ionnat ní abróchainn tada — ach — i dtaoibh an</span>
<lb n="463"/><span>cleasa nuaidh úd atá agat — na peictiúirí, tá fhios agat.</span>
<lb n="464"/><span>Ach, foighid leat go fóilleach," — déarfadh an cara nuair</span>
<lb n="465"/><span>thosóch' Grip ag crathadh a riobaill go díomadhach.  "Tá</span>
<lb n="466"/><span>na madraí ag cúl-chainnt cheana agus goilleann sé orm</span>
<lb n="467"/><span>bheith ag éisteacht leó.  Tá fhios agat go maith, a mhaicín,</span>
<lb n="468"/><span>nach gcleachtuigheann muid-ne an nós nuadh seo bheith dhul</span>
<lb n="469"/><span>chuig na peictiúirí.  Ná tosuigh gnás is ná seachain sean-</span>
<lb n="470"/><span>ghnás.  Fanfaidh muid-ne sa mbaile.  Téigheadh ár</span>
<lb n="471"/><span>maighistrí go dtí — a — na peictiúirí.  Is cuma, ar ndó,</span>
<lb n="472"/><span>fanacht nó imtheacht, ach déan mar rinne do mhúinntir</span>
<lb n="473"/><span>romhat.  Tá sé cóir —"</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>Agus annsin d'iompóch' Grip ar a shálaibh go mí-</span>
<lb n="476"/><span>fhoighdeach a's é a radh faoi 'na fhiacal go bhféadfadh sé</span>
<lb n="477"/><span>breathnú i ndiaidh a ghnaithí héin.  Gortóchthaí an sean-</span>
<lb n="478"/><span>chara a's chuimhneóch sé go mbudh dual athar dho Ghrip</span>
<lb n="479"/><span>bheith ceann-dána.  Leis sin bhéadh dual an chartanais</span>
<lb n="480"/><span>sgeithte, agus achar gearr in a dhiaidh bhéadh an téad</span>
<lb n="481"/><span>sgeithte ar fad 'na phiosaí.</span></p>
<lb n="482"/>
<lb n="483"/><p><span>Sin í an uair a thiocfadh an cuipeadh feirge ar Ghrip</span>
<lb n="484"/><span>bocht a's bhéadh sé seacht n-uaire ní ba mheasa ná bhí sé ó</span>
<lb n="485"/><span>thús, a dhéanamh ós comhair an t-saoghail an rud ceanann</span>
<lb n="486"/><span>céadna a rabhthas a fáilt lucht air.  Feicim é le n-a dhá</span>
<lb n="487"/><span>chluais cocáilte aige chomh neamh-spleadhach le madadh</span>
<lb n="488"/><span>ar bith a's é ar a ghogaide ar cheann dhe na suidheachain</span>
<lb n="489"/><span>b' aeraighe i dteach na bpeictiúirí agus suim an t-saogh-</span>
<lb n="490"/><span>ail aige in eachtraibh grádha agus gráin.</span></p>
<lb n="491"/>
<lb n="492"/><p><span>Tá fhios ag Dia go raibh fhios agam go maith céard a</span>
<lb n="493"/><span>bhí ar siubhal, acht bhí leisg orm a labhairt go fóill beag</span>
<lb n="494"/><span>go dtí gur thárla rud a chuir orm labhairt gan sgeón</span>
<lb n="495"/><span>gan fhaitchios.</span></p>
<lb n="496"/>
<lb n="497"/><p><span>Bhí mé ag siubhal suas an baile mór, lá, nuair thug</span>
<lb n="498"/><span>mé faoi deara dha mhadadh 'na seasamh go díomhaoineach</span>
<lb n="499"/><span>le coirnéal sráide agus iad ag cogarnaighil le chéile</span>
<lb n="500"/><span>is ag breathnú go spreamhsach thart ar 'chaon taobh dhóibh.</span>
<lb n="501"/><span>Ní raibh aon deagh-fhuadar fútha.  Bhí ceann aca an-</span>
<lb n="502"/><span>ghiobach, salach a breathnú, ar nós an cine i gcomhnaidhe.</span>
<lb n="503"/><span>Bhí leath-chluas leis stróicthe dhe bharr achrain náireach</span>
<lb n="504"/><span>eicínt, is doigh, agus bhí breathnú glic, aisteach ins an</span>
<lb n="505"/><span>leath -shúil a bhí slán leis gur thainig aimhreas orm faoi.</span>
<lb n="506"/><span>B'fhurasta aithne gur dhe'n dream úd gan mhaith gan</span>
<lb n="507"/><span>mhaoin é, nach gcuimhneóch' ar dhul a fiadhach nó a snámh — </span>
<lb n="508"/><span>ruda seafóideacha mar iad.  Bhí aon rud amháin sa</span>
<lb n="509"/><span>saoghal ag déanamh i mní dhóibh — soláthairt feóla ar uain</span>
<lb n="510"/><span>nó ar íasacht agus théis a bheith sughach sáthach, iad 'na</span>
<lb n="511"/><span>luighe siar a déanamh ghoradh le gréin nó ag troid is ag</span>
<lb n="512"/><span>bruighean i lár an bhóthair, ag cocaireacht le madraí</span>
<lb n="513"/><span>uasal nach mbreathnóch ins an dtaoibh a mbéidís.  Luigh</span>
<lb n="514"/><span>an madadh seo suas leis an gcoirnéal agus 'sbáin sé</span>
<lb n="515"/><span>nár indiu ná indé a d'fhoghluim seisean céird an</span>
<lb n="516"/><span>díomhaoinis.  Ba mhór an deifir i méin idir a chomarád</span>
<lb n="517"/><span>a's é héin.  Bhí cóta mór an dara mhadaidh an t-salach</span>
<lb n="518"/><span>dhe bharr faillighthe, ach shíl mé i dtús gur le fíor-ghoirid</span>
<lb n="519"/><span>a thuit sé ins an umar 'gus sa gclábar.  Agus shil mé</span>
<lb n="520"/><span>i n-a dhiaidh sin gur ar an seachrán a bhí sé go ceann</span>
<lb n="521"/><span>cúpla lá is go n-éireóch' sé as an ball beag.  Acht nuair</span>
<lb n="522"/><span>bhreathnuigh mé níos géire air, cé bhí ann ach Grip.  Tháinic</span>
<lb n="523"/><span>olc orm agus rinne mé m'intinn suas é d'ionnsú gan</span>
<lb n="524"/><span>aon mhoill.  Acht d'fhan mé 'mo thost.  Chuaidh an ruifín-</span>
<lb n="525"/><span>each dhe chomarád amach thar an gcoirnéal.  Dhearc sé</span>
<lb n="526"/><span>siar thar a ghualainn ar mo mhadadh-sa, chaoc an leath-</span>
<lb n="527"/><span>shúil, a's as go bráth le Grip suas an t-sráid.  Theann</span>
<lb n="528"/><span>an chéad mhadad suas leis an mballa arís a's d'fhan</span>
<lb n="529"/><span>annsin ar nos cuma liom.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Bhí mé cinnte go raibh droch-fhuadar futha an babhta seo</span>
<lb n="532"/><span>agus, mo léan, b'fhíor dam.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Bhí Grip ag greadadh leis agus an cosamhaileacht air</span>
<lb n="535"/><span>a bhíos ar an bprínntíseach san olcas, gan aon dochar</span>
<lb n="536"/><span>nó geárradh ann.  Stop sé ar aghaidh stealla bhúistéara</span>
<lb n="537"/><span>agus rug ar chloigeann bheithidhigh a bhí ar an urlár agus</span>
<lb n="538"/><span>as go bráth leis.  Rith an búistéara amach agus tharraing</span>
<lb n="539"/><span>sé buille dha thuagh dhe láisg 'na dhiaidh.  Dá bhfághadh</span>
<lb n="540"/><span>Grip é, bhéadh sé réidh go lá na ndeór.  Chaill Grip an</span>
<lb n="541"/><span>cloigeann fuilteach a's rith i mbarr na bhfásgaí ar a</span>
<lb n="542"/><span>anam agus screadaghaoil a's clocha dá gcaitheamh na</span>
<lb n="543"/><span>dhiaidh.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>Bhí m'intinn déanta suas agam anois thar ariamh.</span>
<lb n="546"/><span>Labhróchainn leis a luaithe is thiocfainn abhaile.  Chuaidh</span>
<lb n="547"/><span>mé thar an ruifíneach 'na shuidhe ar a chorageamh ag coir-</span>
<lb n="548"/><span>néal na sráide.  Ní raibh aon mhaith dham bheith leis siud.</span>
<lb n="549"/><span>Ní bhfuighfinn ach masla uaidh, agus ní eisean a dhéanfad</span>
<lb n="550"/><span>aithrighe.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>Bhí Grip romham sa mbaile.</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>"Chonnaic mé do chuid amhaille, a Ghrip," arsa mise go</span>
<lb n="555"/><span>mí-chéadtach.  "Níl fhios agam céard ta ag teacht ort</span>
<lb n="556"/><span>ós cómhair do cháirde héin agus mo mhuinntir-se i lár</span>
<lb n="557"/><span>na sráide.  Céard tá fút, a mhic ó, a deirim-se?"</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>"Céard tá déanta as an mbealach agam?"  ar sé.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>"Ar an mbealach!  Nach ort atá an ceó 'gus an</span>
<lb n="562"/><span>ciméar a's freagra mar sin a thabhairt orm?  Le mo</span>
<lb n="563"/><span>dhá shúil chonnaic mé thú ag lúitéis a's ag luathgháire le</span>
<lb n="564"/><span>dríodar an bhaile mhóir a's ag iarraidh feóil a ghoid ó'n</span>
<lb n="565"/><span>mbúistéara chéadna a bhfághaim an fheóil uaidh, an chéad</span>
<lb n="566"/><span>bhiadh a chuaidh ar sluigeadh dhuit agus a d'íth tú faoi</span>
<lb n="567"/><span>shógh ins an teach seo!  Agus rud níos measa ná sin,</span>
<lb n="568"/><span>chonnaiceas thú ag greadadh 'sna bhfásgaí is mo chara 'do</span>
<lb n="569"/><span>dhiaidh ag iarraidh díoghaltais a bhaint amach.  Agus théis</span>
<lb n="570"/><span>sin," arsa mise go doilghéasach, "Fiafruigheann tú dhíom</span>
<lb n="571"/><span>céard a rinne tú as an mbealach!"</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>"Agus fiafruighim arís dhíot é," ar seisean ag tabhairt</span>
<lb n="574"/><span>mo dhubhshláin.  "Céard faoi cúpla mí ó shoin nuair bhí</span>
<lb n="575"/><span>tú héin dallta ag damhsa na bhfeiliméaraí, agus bhain</span>
<lb n="576"/><span>tú na cnagairí dhe na doirse a's tú ag tarainnt abhaile</span>
<lb n="577"/><span>ar éigean.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>"Och, ní shin leithscéal faoi —"</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>"Agus céard faoi oidhche an Toghaidh nuair thóg tú</span>
<lb n="582"/><span>mopa an dorais a's d'iomchar tú ar bharr bata é le na</span>
<lb n="583"/><span>focla —"  Tugaidh guth ar… scríobhtha air."</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>"Stop do bhéal, a mhadaidh, adeirim-se.  Táim ag</span>
<lb n="586"/><span>iarraidh deire a chur leis an tútaighil seo.  An ndéan-</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="587"/><p><span>faidh tú é?"</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>"Och!  Ní raibh sé an-tuatach, ar ndó," ar seisean go</span>
<lb n="590"/><span>teanntásach.  "Is iomdha duine thar thú a bhí ar meisge</span>
<lb n="591"/><span>ag an ndamhsa úd."</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>"Tá fhios agat go maith céard táim a rádh, a chladh-</span>
<lb n="594"/><span>aire," arsa mise.  "Tabhair freagra orm."</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>"Seod é m'fhreagra, mar sin.  Déanfaidh mé mo rogha</span>
<lb n="597"/><span>rud feasta."</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>"Mar sin adeirim-se i mealladh ná i ndearmad ná</span>
<lb n="600"/><span>taobhuigh mo dhoras níos mó, nó go ndéanaidh tú athrú</span>
<lb n="601"/><span>dho chuid béasaí."</span></p>
<lb n="602"/>
<lb n="603"/><p><span>"Níl fúm iad athrú," ar seisean go dubhshlánach.</span>
<lb n="604"/><span>"Tháinig mé arais le mo chuid bagairtí a bhailiú liom."</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>Leis sin rug sé ar chnámh mhór in a dhradh agus d'imthigh</span>
<lb n="607"/><span>sé.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>In a dhiaidh sin, bhí sé gan ceannas ceann ag strachadh</span>
<lb n="610"/><span>leis an saoghal agus is iomdha rafla a chuala mé 'na</span>
<lb n="611"/><span>dhiaidh agus is iomdha duine a bhí ag bogadh a bhéil ar a</span>
<lb n="612"/><span>chuid bealaigh.  Aon uair amháin chonnaic mé ag teacht</span>
<lb n="613"/><span>chugam in a shean-rith é agus caintín ceangailte air is é</span>
<lb n="614"/><span>ag baint deannach as an mbóthar in a dhiaidh aníar.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>Ní bhéinn réidh go maidin dá gcuirinn síos ar gach a</span>
<lb n="617"/><span>chuala mé faoi timcheall an ama seo.  D'éirigh easaon-</span>
<lb n="618"/><span>tas idir na madraí lá agus tháinig siad anuas ar Ghrip.</span>
<lb n="619"/><span>Badh é an sgeach sa mbearnam aca é.  Marach gur</span>
<lb n="620"/><span>éirigh Dia liom a bheith ann bhéadh a cháisgín meilte.</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>Rinne sé aithrighe na dhiaidh sin agus tháinig sé abhaile</span>
<lb n="623"/><span>chugam ciúin, socair, cómhairlighthe ag an saoghal.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>Leanann sé mé anois go min, reidhi ins chuile áit a</span>
<lb n="626"/><span>dteighim.  Ní bhreathnuigheann sé sa taoibh a mbídís</span>
<lb n="627"/><span>cheana.  Madadh ciuin, socair, macánta anois é.  Séard</span>
<lb n="628"/><span>tá na mná a rádh go bhfuighfidh siad ribín dearg agus</span>
<lb n="629"/><span>bogha dhó amach annseo.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>MÍCHEÁL Ó CONLÁIN.</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>AN GADUIDHE.</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>DRÁMA BEAG DO PHÁISDIDHIBH SGOILE.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>GNÍOMH A H-AON.</span></p>
<lb n="638"/>
<lb n="639"/><p><span>Áit:- Cros-bhóthar ar aghaidh garrdha an Mháighistir.</span>
<lb n="640"/><span>Na malraigh ag dul abhaile ó sgoil.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>Darach:  An bhfuil deifir abhaile orraibh?</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>Colm:  Tá deifir orm-sa.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Pádraig:  Muise! fan tamaillín, agus béidh "Geat-</span>
<lb n="647"/><span>aidhe Árda" again.</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Séamaisín:  Ní féidir liom-sa fanacht.  Tá orm an</span>
<lb n="650"/><span>dinnéar a thabhairt do m'athair.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>Cáit: Ó!  Béidh "Seo iad na gaduidhthe" againn.</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>Iad go léir:  Ó!  Béidh!  Béidh!  (An cluiche.)</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>Colm:  Céard tá ort, a Antoine?  'Tuige nach bhfuil</span>
<lb n="657"/><span>tú ag imirt?</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>Antoine:  Órá!  Ní maith liom "Seo iad na gaduighthe."</span>
<lb n="660"/><span>Tá "Geataidhe Árda" i bhfad níos deise.</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>Nóra:  Cé chaoi bhfuil Bríghdín, a Antoine?  An mbéidh</span>
<lb n="663"/><span>sí ar sgoil i mbárach?</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Antoine:  Ní bhéidh.  Tá sí in a luighe tinn le coicidhis,</span>
<lb n="666"/><span>agus chualaidh mé mo mháthair a rádh ar maidin go bhfuil</span>
<lb n="667"/><span>sí an-lag, agus tháinig deora in a súilibh agus í dhá rádh.</span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>Nóra:  Ó!  Béidh biseach uirthi i gcionn tamaillín.  Fan</span>
<lb n="670"/><span>go bhfeicidh tú!</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Máire:  Támuid ag dul abhaile, a Mháire.  Nach bhfuil</span>
<lb n="673"/><span>tú ag teacht?</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>Nóra:  Tá.  (Le Antoine) Abair le Bríghdín go mbéidh</span>
<lb n="676"/><span>mé ag dul siar trathnóna le n-a feiceál.  (Imthigheann</span>
<lb n="677"/><span>sí.)</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>Míchilín:  Chualaidh mé go bhfuil beacha an Mháighistir ag</span>
<lb n="680"/><span>eirghe.</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>Antoine:  Nach deas an garrdha atá aige!</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>Míchilín:  Is deas go deimhin.  Nuair bhéidheas mé in</span>
<lb n="685"/><span>m'fhear, béidh mé in mo Mháighistir Sgoile le congnamh</span>
<lb n="686"/><span>Dé, agus béidh garrdha de'n t-saghas sin agam.  Béidh</span>
<lb n="687"/><span>crainn rós agus crainn spíonán agus crainn ubhall</span>
<lb n="688"/><span>agam ann.  Béidh clocha beaga deasa mar iad sin thart</span>
<lb n="689"/><span>leis an gcasán agam.  Agus béidh clocha móra —</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>Antoine:  Féach, a Mhíchilín, an teachín beag áluinn</span>
<lb n="692"/><span>faoi sgáth an crainn rós.</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>Míchilín:  Níl ann acht teach babóige.  Is le Neans</span>
<lb n="695"/><span>bheag an Mháighistir é.  Nach bhfaca tú cheana é?</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>Antoine:  ó!  Ní fhaca mé a leithead de theachín beag</span>
<lb n="698"/><span>gleóidhte ariamh.</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>Míchilín:  Tarra uait, as soin, a Antoine.  Shílfeadh</span>
<lb n="701"/><span>duine ort gur girrseach thú.  Tá mise ag imtheacht.  Nach</span>
<lb n="702"/><span>bhfuil tú ag teacht?  (Imthigheann sé.)</span></p>
<lb n="703"/>
<lb n="704"/><p><span>Antoine:  Óra!  Nach deas é!  É déanta d'ádhmad!</span>
<lb n="705"/><span>Dhá stór ann!  Doras beag glas air!  Trí fuinneoga</span>
<lb n="706"/><span>gloine air!  Agus féach bean uasal an tighe in a suidhe</span>
<lb n="707"/><span>sa doras.  Truagh gan a leithead ag Bríghdín, an</span>
<lb n="708"/><span>créatúir, agus í lag tinn  Dá mbéadh an bhabóigín féin</span>
<lb n="709"/><span>aici, tá mé lán-chinnte go gcuirfeadh sí biseach uirthi.</span>
<lb n="710"/><span>Goidfidh mé.  (Teigheann sé isteach thar an sgonnsa.</span>
<lb n="711"/><span>Beireann sé ar an mbabóig agus sáitheann sé isteach</span>
<lb n="712"/><span>faoi n-a chasóig í.)</span></p>
<lb n="713"/>
<lb n="714"/><p><span>Antoine:  Is gaduidhe mé, acht is cuma liom.  Cuirfidh</span>
<lb n="715"/><span>an bhabóg biseach ar Bhríghdín.</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>Brat Anuas.</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>GNÍOMH  A DÓ.</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>Cistín.  Bríghdín in a suidhe i gcathaoir cois na teineadh.</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>An Mháthair:  Seo braoinín beag bainne dhuit, a ghrádh.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Bríghdín:  Ní maith liom é, a Mhamaí.</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>An Mháthair:  Sloig siar é, a leinbh.  Déanfaidh sé</span>
<lb n="728"/><span>maith duit.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>Bríghdín:  An fada go dtigidh Antoine, a Mhamaí?</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>An Mháthair:  Ní fada, a chuid.  Chonnaiceas Seán</span>
<lb n="733"/><span>Thaidgín ag dul abhaile cúpla móiméad ó shoin.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>Bríghdín:  Tá mé lag tuirseach istigh, a Mhamai.  Feic-</span>
<lb n="736"/><span>thear dom nach mbéidh mé in ann siubhal an bóthar, nó</span>
<lb n="737"/><span>ríth treasna na ngarranta le Nóra agus Antoine arís</span>
<lb n="738"/><span>go bráth.</span></p>
<lb n="739"/>
<lb n="740"/><p><span>An Mháthair:  Ó!  Ná h-abair é sin, a ghrádh.  Seo</span>
<lb n="741"/><span>Antoine anois, a mhuirnín.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>Bríghdín:  Ora!  Antoine, 'tuige bhfuil tú chómh deir-</span>
<lb n="744"/><span>eannach sin?  Gabh i leith, agus innis dom cé chaoi ar</span>
<lb n="745"/><span>éirigh libh sa sgoil indiu?</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>Antoine:  A Bríghdín, tá bronntanas agam duit.</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>Bríghdín:  Cé'n sórt bronntanais?</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>Antoine:  Tomhais!</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>Bríghdín:  Milseáin.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>Antoinne:  Ní h-eadh.</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>Bríghdín:  Cáca milis?</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>Antoine:  Ní h-eadh, muis'.</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>Bríghdín:  Péire stocai?</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Antoine:  Ní h-eadh, go deimhin.  Cá bhfuighinn péire</span>
<lb n="764"/><span>stocai?</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Bríghdín:  Leabhar urnaighthe?</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>Antoine:  Ní h-eadh, 'chor ar bíth.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Bríghdín:  Céard é fhéin, d'eile?</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Antoine:  Féach!</span></p>
<lb n="773"/>
<lb n="774"/><p><span>Bríghdín:  Óra, nach deas í!  Ó; a Antoine, a ghrádh,</span>
<lb n="775"/><span>cá bhfuair tú í?</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>Antoine:  Neans bheag an Mháighistir a chuir chugat í</span>
<lb n="778"/><span>mar brontannas.</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>Bríghdín:  Óra, ó!  Béidh páiste dom' chuid fhéin agam</span>
<lb n="781"/><span>anois.  Béidh páisde dom' chuid fhéinín fhéin agam.  Béidh</span>
<lb n="782"/><span>páisde ag Bríghdín.  Póg (le Antoine).  A Mhamai, a</span>
<lb n="783"/><span>chuid, féach an bronntanas a chuir Neans bheag an</span>
<lb n="784"/><span>Mháighistir chugam.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>An Mháthair:  An dariríbh?</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>Bríghdín:  Seadh.  Antoine a thug isteach chugam í.  Póg.</span></p>
<lb n="789"/>
<lb n="790"/><p><span>(Ní críoch.)</span>
<lb n="791"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="792"/><p><span>AN CHEARNÓG.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>EANAIR, 1925.</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>Tá "Árd-Chúrsa i Litrigheacht Gaedhilge" ar siubhal</span>
<lb n="797"/><span>tríd an bpost ag Colláisde Laighean.  Is mór an</span>
<lb n="798"/><span>congnamh do na Múinteóiribh Sgoile an Cúrsa so, mar</span>
<lb n="799"/><span>is cosamhail le Cúrsa Áird-Theistis na h-Aireachta é.</span>
<lb n="800"/><span>Leanfar do'n Chúrsa go Bealtaine, agus bronnfaidh an</span>
<lb n="801"/><span>Colláisde teistis ar na mic léighinn a sheasfas an</span>
<lb n="802"/><span>scrúdughadh.  Seo é an chlár:</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>1. Litrigheacht agus Stair Litrigheachta na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>2. Aistí.</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>3. Gramadach agus Foghraigheacht na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>4. Tionntóchán agus Meadaracht.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>Tá súil againn go mbéidh a leithead so de Chúrsa ag</span>
<lb n="813"/><span>Colláisdídhibh Chonnacht an bhliadhain seo chugainn.</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>Bhí mé ag cainnt le fear tamall ó shoin faoi na</span>
<lb n="816"/><span>Cúrsaidhibh Gaedhilge.</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>"Níl ins na Cúrsaidhibh sin," ar seisean, "acht ag cur</span>
<lb n="819"/><span>airgid amugha."</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>"Acht," arsa mise, "an bhfuil aon scéim agat-sa le</span>
<lb n="822"/><span>cur in a n-áit?"</span></p>
<lb n="823"/>
<lb n="824"/><p><span>"Tá," ar seisean.  "Fógra bliadhna a thabhairt do na</span>
<lb n="825"/><span>Múinteóiribh Scoile teisteas a fhághail, agus muna bhfuil</span>
<lb n="826"/><span>sí aca i gcionn bliadhna, a gcuid tuarastail a chongbháil</span>
<lb n="827"/><span>siar nó go mbídh sí fághta aca."</span></p>
<lb n="828"/>
<lb n="829"/><p><span>Aontuighim le mo charaid nach bhfuil ins na Cúrsaidhibh</span>
<lb n="830"/><span>Gaedhilge (mar bhí siad i n áiteachaibh anuraidh ar chuma</span>
<lb n="831"/><span>ar bíth) acht ag cur airgid amugha.  B'fhéidir go bhfuil sé</span>
<lb n="832"/><span>ró-chruaidh ins an tuairim eile a luadh sé.  Níl fhios</span>
<lb n="833"/><span>agam.  Is iomdha deis atá ag na Múinteóiribh faoi</span>
<lb n="834"/><span>láthair an Ghaedhilge d'fhóghluim.  Tá na ranngannaibh faoi</span>
<lb n="835"/><span>Choisde an Cheárd-Oideachais aca, acht ní theigheann siad</span>
<lb n="836"/><span>chuca.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>Ann fearr mar scéim é Cúrsa tríd an bpost, mar</span>
<lb n="839"/><span>atá ag Colláisde Laighean?  Ní bhéadh air, acht dhá ghinní.</span>
<lb n="840"/><span>Ní bhéadh call ar bíth le Cúrsa Samhraidh.  Duine ar bíth</span>
<lb n="841"/><span>a thogrghchadh, d'fhéadfad sé dhul chuig na Colláisdidhibh</span>
<lb n="842"/><span>Gaedhilge i rith a laetheannta saoire ins an Samhradh,</span>
<lb n="843"/><span>agus ní bhéadh an oiread clamhsáin is mar tá faoi dhúnadh</span>
<lb n="844"/><span>na Sgoileanna.  Rud eile, bhéadh teisteas le fághail ag</span>
<lb n="845"/><span>an té a sheasfadh an scrúdughadh, teisteas a shásóchadh</span>
<lb n="846"/><span>Cigire ar bíth.</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>Ag cruinniughadh de Choisde Colláisdidhe Gaedhilge</span>
<lb n="849"/><span>Chonnacht tamall ó shoin, socruigheadh go n-iarrfaidhe</span>
<lb n="850"/><span>songnamh ar Aireacht an Airgid le Colláisde Gaedhilge</span>
<lb n="851"/><span>do pháisdídhibh sgoile a chur ar bun i dTúr Mhic Éadaigh</span>
<lb n="852"/><span>agus ins an Spidéal, ar nós an inn atá aca sa Rinn.</span>
<lb n="853"/><span>Colláisde do bhuachaillibh a bhéadh i gceann aca, agus</span>
<lb n="854"/><span>Colláisde do chailíníbh ins an gceann eile.  Múinfidhe</span>
<lb n="855"/><span>gach ádhbhar léighinn thríd an nGaedhilge amháin.  Ní rachadh</span>
<lb n="856"/><span>chuig na Colláisdidhibh seo acht páisdí idir aois a seacht</span>
<lb n="857"/><span>agus a dó-dhéag.  Ní bhéadh an chomórtas idir na Col-</span>
<lb n="858"/><span>láisdidhibh seo agus na sgoileanna atá ins na ceann-</span>
<lb n="859"/><span>taraibh cheana, nó leis na Sgoileannaibh Idir-Mheadhonacha.</span>
<lb n="860"/><span>Acht is maith an rud comórtas, agus is dócha go gceap-</span>
<lb n="861"/><span>faidhe scéim éigin le comórtas a chur ar bun idir na</span>
<lb n="862"/><span>Colláisdidhibh féin.  Tá súil againn go n-éireóchaidh leis</span>
<lb n="863"/><span>an gCoisde ins an deagh-obair seo, agus gur gearr go</span>
<lb n="864"/><span>mbídh Colláisde Gaedhilge againn do pháisdidhibh</span>
<lb n="865"/><span>Chonnacht.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>MAC DARA.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>I gCAIDSEAMH NA SEAN DÚINN.</span></p>
<lb n="870"/>
<lb n="871"/><p><span>Árdóchaimid na seolta bocóideacht bacóideacha go</span>
<lb n="872"/><span>dtéighimíd siar i gcaidseamh na sean ionndiúirí a</span>
<lb n="873"/><span>seasfaidh a gcainnt fhad's mhairfear Teanga na h-Éir-</span>
<lb n="874"/><span>eann.  Ag seo thíos giotaí atá go laetheamhail ag sean-</span>
<lb n="875"/><span>Ghaedhilgeóirí an Iarthair, iarsmaí uaisle an trátha a raibh</span>
<lb n="876"/><span>bláth bán ar chrann na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p><span>An té atá tugtha do léightheóiréacht, is ionndamhail go</span>
<lb n="879"/><span>mbíonn Leabhairín Solumair ag gabháil leis, agus éadáil</span>
<lb n="880"/><span>ar bith rann no rádh a castar chuige agus a thaithnigheanns</span>
<lb n="881"/><span>leis, nó a labhranns 'na chroidhe, racann sé isteach ann é.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>Seo é thíos Leabhairín Solumair "Na Cearnóige," agus</span>
<lb n="884"/><span>béidh fáilte againn roimh éadáil ar bíth a seolfar</span>
<lb n="885"/><span>chugann agus a bhéas feileamhnach le cur ann.  Go</span>
<lb n="886"/><span>mb' annsa le n-ar lucht léighte é agus go rabhthar ag</span>
<lb n="887"/><span>cur 'na dhiaidh go tréan!</span></p>
<lb n="888"/>
<lb n="889"/><p><span>Tosach luinge cláir,</span>
<lb n="890"/><span>Tosach átha clocha</span>
<lb n="891"/><span>Tosach flatha fáilte,</span>
<lb n="892"/><span>Tosach sláinte codladh.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>Deire luinge báthadh,</span>
<lb n="895"/><span>Deire áithe losgadh,</span>
<lb n="896"/><span>Deire fléidhe cáineadh,</span>
<lb n="897"/><span>Deire sláinte osnadh.</span></p>
<lb n="898"/>
<lb n="899"/><p><span>Tá an roth ag dul thart,</span>
<lb n="900"/><span>Is níl cómhnuidhe faoi,</span>
<lb n="901"/><span>Níl sonas gan donas,</span>
<lb n="902"/><span>Acht in-ordlaigh thríd.</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>Féach an té a bhí indhé luath láidir,</span>
<lb n="905"/><span>A léimfeadh sconnsa, claidhe is bearna,</span>
<lb n="906"/><span>A bhí trathnóna ag siubhail na sráide,</span>
<lb n="907"/><span>Is ag dul faoi'n gcréafóig lá'r na mhárach.</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>A éinín, thuas ar bhárr an bhile,</span>
<lb n="910"/><span>An eagal nó an truagh leat bás?</span>
<lb n="911"/><span>Nó an bhfeicir fear na h-uaighe thíos,</span>
<lb n="912"/><span>Is an féar uaithne thríd ag fás?</span></p>
<lb n="913"/>
<lb n="914"/><p><span>Pé ar bith oideachais nó múnadh a gheobhfas</span>
<lb n="915"/><span>An búiste, mac an daoi,</span>
<lb n="916"/><span>Brisfidh an túta thríd an mbrúta</span>
<lb n="917"/><span>'Réis é a chúrsa a chur i grích.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>An té atá socair sochma in-áras féin</span>
<lb n="920"/><span>Gheobhfaidh sé cuireadh Nodlag is fáilte lae.</span>
<lb n="921"/><span>Acht an té atá gan muc gan mart gan cráin</span>
<lb n="922"/><span>gan gé,</span>
<lb n="923"/><span>Is mór sa solus é, agus is follusach do chác a</span>
<lb n="924"/><span>mhéid.</span></p>
<lb n="925"/>
<lb n="926"/><p><span>Ní truimide loch an lacha,</span>
<lb n="927"/><span>Ní truimide each an srian,</span>
<lb n="928"/><span>Ní truimide caora olann,</span>
<lb n="929"/><span>Ní truimide colainn ciall.</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>AN CHEARNÓG.</span></p>
<lb n="932"/>
<lb n="933"/><p><span>Duine ar bith a dteastuigheann AN CHEARNÓG uaidh,</span>
<lb n="934"/><span>nó ar mhaith leis Fógra a chur ins AN gCEARNÓIG</span>
<lb n="935"/><span>scríobhadh sé go dtí:-</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>BAINISTEÓIR, "AN CHEARNÓG,"</span>
<lb n="938"/><span>Caisleán a' Bharraigh, Co. Mhuigheó.</span>
<lb n="939"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="940"/><p><span>AN DHÚIL BHEO AGUS AN GEIMHREADH.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>Is cruaidh a théigheanns an geimhreadh ar roinnt de'n</span>
<lb n="943"/><span>Dhúil Beo, agus ach beag go bhfuil ionnta dul ar bhear-</span>
<lb n="944"/><span>taigheacht leis caillfidhe iad.  Tá cuid aca dála na</span>
<lb n="945"/><span>bhfáinleog a ghlananns leo go dtí na tíortha teo; cuid</span>
<lb n="946"/><span>eile go dtéigheann aca air le fearr-is-bárr clúmhdaigh</span>
<lb n="947"/><span>fearacht an ghirrfhiaidh.  Is mó i bhfad a bhíonns d'fhionnadh</span>
<lb n="948"/><span>ar an ngirrfhiadh sa ngeimhreadh ná sa samhrad, i gceann</span>
<lb n="949"/><span>é a bheith níos teo.  Tá cuid aca a n-iompuigheann a</span>
<lb n="950"/><span>bhfionnadh bán.  Ní théigheann an girrfhiadh ar an meoin</span>
<lb n="951"/><span>seo acht ins na réigiúin fuara a bhíonns faoi shneachta</span>
<lb n="952"/><span>ar feadh bunáite na bliadna.  Gheobhfá corr cheann bán</span>
<lb n="953"/><span>in Éirinn, acht rí-chorr ceann é.  Chreideadh na sean</span>
<lb n="954"/><span>daoine gur girrfhiadhacha sídhe iad agus nár cheart dul i</span>
<lb n="955"/><span>ndréim leo.  Dá dtéigheadh an sgéal amach go raibh</span>
<lb n="956"/><span>girrfhiadh bán ins na fabhraí, cuirfidhe na seacht seachaint</span>
<lb n="957"/><span>ar an aos óg gan drannadh leis.  Is minic a cluintí</span>
<lb n="958"/><span>cainnt sa mbaile ar ghirrfhiadh bán Cloch na Finne, gur</span>
<lb n="959"/><span>chinn sé duth is dubh ar a raibh ins na bailte é a mharbhu-</span>
<lb n="960"/><span>ghadh nó gur chuir Páidín Uatéir urchar ann, maidin moch</span>
<lb n="961"/><span>earraigh dá raibh an fheithide bhocht in-éadan a gheabhair:</span>
<lb n="962"/><span>agus mar dubhairt an sgéalaidhe, ní dhearna Páidín aon</span>
<lb n="963"/><span>lá maitheasa uaidh sin amach.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>Tá cineálacha, mar tá an mheach agus an siongán</span>
<lb n="966"/><span>gurab é an gorta an gad is goire do'n mhuinéal aca</span>
<lb n="967"/><span>agus cuireann siad stórtha móra bídh i dtaisge.  Acht</span>
<lb n="968"/><span>níl aicme ar bíth aca a chuireanns an fuacht thairis níos</span>
<lb n="969"/><span>réidhe ná an chuid a chodluigheanns amach é fearacht na</span>
<lb n="970"/><span>gráineoige.</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>An beatha a bhfuil a teacht suas air — péistí agus eile</span>
<lb n="973"/><span>ní bhíonn aon fhághail ortha sa ngeimhreadh.  Dhá bhrígh sin</span>
<lb n="974"/><span>ní mór do'n ghráineoig dul ar mheoin eicín go mbí siad</span>
<lb n="975"/><span>so-fhághta arís, agus 'séard a ghnídheann sí, nead te</span>
<lb n="976"/><span>teolaidhe a shocrughadh dí féin istigh i sconnsa nó i sean-</span>
<lb n="977"/><span>bhalla tirim.  Cuireann sí an-bhail ar a leabaidh le duil-</span>
<lb n="978"/><span>leoga is féar críon.  Scaithte bíonn olann, sean-</span>
<lb n="979"/><span>chirteacha tirime agus solmar eile mar iad ann, le cúl</span>
<lb n="980"/><span>a chur ar an ngaibh, faoi n-a theacht do'n droch-shín.  Ar</span>
<lb n="981"/><span>a bheith déanta dá h-áitreabh dí socruigheann sí í féin</span>
<lb n="982"/><span>na cúb istigh ann agus ní bhíonn beann croicinn</span>
<lb n="983"/><span>calóige aicí ar dhallcairt ná ar dhoininn.</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>Déarfá go mbadh deacair di maireachtáil dh'easbhaidh</span>
<lb n="986"/><span>beatha ach is beag é a díol, agus bíonn an oiread</span>
<lb n="987"/><span>bluinice 'na colainn de bhárr an t-samhraidh agus a</span>
<lb n="988"/><span>chothuigheanns í.  Bíonn sí dí-bheo an fhad is bhíonn sí sa</span>
<lb n="989"/><span>neid agus ní bhuaileann a croidhe acht ceithre h-uaire</span>
<lb n="990"/><span>faoi'n móiméad, i gcruthamhnas nach bhfuil ann acht go</span>
<lb n="991"/><span>maireann sí.  Nuair a thaganns nádúr is boige san uair</span>
<lb n="992"/><span>amach san earrach, agus go mbuaileann an scollán te</span>
<lb n="993"/><span>an sconnsa, baineann an ghráineog searradh aistí féin</span>
<lb n="994"/><span>agus siod amach as a neid í is í chomh caol le tangas.</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>Déanann an seilmide, an mhíoltóg, an mhíoltóg</span>
<lb n="997"/><span>leathair agus feithidí eile ar nós na gráineoige.  Bíonn</span>
<lb n="998"/><span>an seilmhide go cúthánach 'na chochall gan goir ag gaoith</span>
<lb n="999"/><span>ná báistigh cuimilt leis.  Acht cheana, nuair a thaganns</span>
<lb n="1000"/><span>sioc mór, is go reoidhtear an croidhe ann, téigheann sé</span>
<lb n="1001"/><span>in-éag.  Gheobhfá an mhíoltóg leathair ar crochadh de na</span>
<lb n="1002"/><span>cosa deiridh as rata an sciobóil gan smeadhbh ann, agus</span>
<lb n="1003"/><span>bíonn an mhíoltóg ráithte ins na fraghthacha.</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>Sin feithide eile a chuireanns an geimhreadh de le</span>
<lb n="1006"/><span>diomhaoineas an loscán (frog).  Ní bhíonn aige acht</span>
<lb n="1007"/><span>poll a dhéanamh i mbruach agus fanacht ann.  Is iongan-</span>
<lb n="1008"/><span>tach an seasamh aige é freisin, tha ré, is mhinic a bhíonns</span>
<lb n="1009"/><span>an bruach is é féin 'na leac sheaca, agus 'na dhiaidh sin</span>
<lb n="1010"/><span>tagann sé.</span></p>
<lb n="1011"/>
<lb n="1012"/><p><span>Tá ughdair ann a deireanns nach le ceal bídh ná le</span>
<lb n="1013"/><span>teann fuaicht a théigheanns an aicme seo un suain chor</span>
<lb n="1014"/><span>ar bíth, acht gur ó dhúthcas dóibh é; go dtugann sé sgíth</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>Bíodh sin mar atá, acht nach iongantach an bealach atá</span>
<lb n="1017"/><span>leobhtha; agus cé déarfadh nach bhfuil a sháith le déanamh</span>
<lb n="1018"/><span>ag gach uile aicme ar druim an domhain chómh maith leis</span>
<lb n="1019"/><span>an duine agus cor in-aghaidh an chuir a imirt ar an</span>
<lb n="1020"/><span>saoghal?</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>Agus nach geall leis an bhfeithide an duine sa méid</span>
<lb n="1023"/><span>atá ráidhte thuas.  Féach na buic mhóra a bhfuil an</span>
<lb n="1024"/><span>t-airgead aca.   Nach nglanfaidh siad leo go dtí na</span>
<lb n="1025"/><span>tíortha teo shul a mbeirídh an geimhreadh ortha i bhfus,</span>
<lb n="1026"/><span>fearacht na ndruideach is na bhfáinleogh?  Ceal nach</span>
<lb n="1027"/><span>cosamhail leis an mbeach agus leis an madadh crainn,</span>
<lb n="1028"/><span>an bhean tighe a ghnídheanns tíoghbhus ar mhil is ar shúbh is</span>
<lb n="1029"/><span>ar uibheacha.  Agus cé bhfuightheá samhail do'n ghiorrfhiadh</span>
<lb n="1030"/><span>acht an duine a chaitheanns fearre-is-bárr éadaigh in-</span>
<lb n="1031"/><span>aghaidh an fhuaicht.  Maidir leis an aicme a chaitheanns an</span>
<lb n="1032"/><span>geimhreadh le diomhaoineas, tá a n-uime le fághail ar an</span>
<lb n="1033"/><span>gcine daonna i Sibéirí, san áit a dtuiteann támh ortha</span>
<lb n="1034"/><span>nach sgarann leobhtha go mbí an sé dhorcha thart.</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>LIAM Ó COINÍN.</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>ROINN NA LEABHAR.</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>CUID CEATHRAMHNACHA ÓMAIR CHIGHIAIM.  Antoin</span>
<lb n="1041"/><span>Mhac A' Bhéird d'aistrigh.  Cló-lucht an Talbóidigh,</span>
<lb n="1042"/><span>Ath Cliath, Teór.  2/-.</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>Aistriughadh un leabhar so ar chéad rann de'n</span>
<lb n="1045"/><span>"Rubaiyat" a d'aistrigh Éamonn Mac Gearalt go</span>
<lb n="1046"/><span>Béarla.  Aistriughadh ar aistriughadh is eadh é.  Acht in</span>
<lb n="1047"/><span>a dhiaidh sin is deas so-léighte an leabhar é.  Tá an</span>
<lb n="1048"/><span>Ghaedhilge agus an Béarla aghaidh ar aghaidh, agus is</span>
<lb n="1049"/><span>féidir leis an léighteóir iad a chur i gcomórtas agus é</span>
<lb n="1050"/><span>ag léigheadh an leabhair.  Tá nótaí ann freisin.</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>Má tá locht ar bíth le fághail ar aistriuúadh Mhic A'</span>
<lb n="1053"/><span>Báird, sé locht é gur lean sé ró-dhílis do'n Bhéarla.</span>
<lb n="1054"/><span>Acht tá an locht céadna le fághail ar gach aistriugadh.</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>Molamuid an leabhar so go mór mar aistriughadh go</span>
<lb n="1057"/><span>Gaedhilge, acht ceapamuid go bhfuigheadh an t-ughdar</span>
<lb n="1058"/><span>leabhar níos feileamhnaighe le n-aisrtiughadh, má's aistriu-</span>
<lb n="1059"/><span>ghadh a bhí uaidh.  Ní rítheann feallsamhnacht Ómair</span>
<lb n="1060"/><span>Chaighiaim leis an meón Gaedhealach.  Ní bhéidh níos mó</span>
<lb n="1061"/><span>measa ag Gaedhealaibh uirri agus leagan Gaedhilge</span>
<lb n="1062"/><span>uirri.</span></p>
<lb n="1063"/>
<lb n="1064"/><p><span>M.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>RANNTA.</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>Chuaidh mo mhac-sa agus do mhac-sa un na mónadh.</span>
<lb n="1069"/><span>Chuaidh mo mhac-sa is do mhac-sa un cónnradh.</span>
<lb n="1070"/><span>Thug mo mhac-sa bocsa do do mhac-sa,</span>
<lb n="1071"/><span>Is chuir mo mhac-sa do mhac-sa le bocsa i bpoll mánadh.</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>Un cónnradh — ag troid.</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Bhí dhá láir ruadha ar bhord dhá ruadhán.</span>
<lb n="1076"/><span>Bhí ruadh láir agus láir ruadh ann.</span>
<lb n="1077"/><span>'Séard dubhairt an ruadh láir leis an láir ruadh:  "Priú</span>
<lb n="1078"/><span>ruadh láir agus priú láir ruadh."</span></p>
<lb n="1079"/>
<lb n="1080"/><p><span>Cat beag breac ballach ag dul chun na roilige agus</span>
<lb n="1081"/><span>greim beag bog bluinice 'na bhéal.</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>Is fearr an troid ná an t-uaigneas.</span></p>
<lb n="1084"/>
<lb n="1085"/><p><span>Sé a locht a laighead.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>Tá súil ón bhfairrge, níl ón uaigh.</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>Ní ualach do dhuine a bhrath.</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>Níl grádh dhá mhéad nach dtagann fuath dá réir.</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>Níl tuile dá mhéad nach dtrághann, acht tuile na ngrás.</span></p>
<lb n="1094"/>
<lb n="1095"/><p><span>Ní thagann an crúiscín slán ón tobar i gcómhnuidhe.</span>
<lb n="1096"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="1097"/><p><span>ROINN NA bPAISTÍ.</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>A Pháisdí Dílse,</span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>Tá súil agam go raibh Nodlaig shona shéanmhar</span>
<lb n="1102"/><span>agaibh go léir.  Is dócha go raibh, mar bronann Íosagán,</span>
<lb n="1103"/><span>moladh go deo leis, gach rud níos fearr ná a chéile, ar</span>
<lb n="1104"/><span>pháisdí óga gan urchóid.</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>Is geal leis sibh uilig a sheiceál timcheall na h-Altóra</span>
<lb n="1107"/><span>agus an t-Aifreann binn d'á léigheadh.  Ní h-aoibhne leis</span>
<lb n="1108"/><span>guth na n-Aingeal ná guth na bpáisdí agus iad ag tabh-</span>
<lb n="1109"/><span>airt buidheachais Dó faoi n-a mhór-thrócaire — "Glóir do</span>
<lb n="1110"/><span>Dhia ins na Flaithis go h-árd" dá chanadh aca go cráibh-</span>
<lb n="1111"/><span>theach ceolmar — rud a rinne sibh-se gan amhras Maidin</span>
<lb n="1112"/><span>Lae Nodlag.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>An raibh ceachtar agaibh ag Aifreann an Mheadhon-</span>
<lb n="1115"/><span>oidhche, má bhí sgríobh cugam-sa agus innis dam gach</span>
<lb n="1116"/><span>rud faoi.  Acht bídhidh cinnte agus gan sgríobhadh cugam</span>
<lb n="1117"/><span>i mBéarla.  Ní fhéadaim a léigheamh.  Tá lear ar m'</span>
<lb n="1118"/><span>amharc le sé bliadna fhichead nó mar sin.  Cuireadh</span>
<lb n="1119"/><span>Connradh na Gaedhilge ar bun an t-am sin agus ó shoin i</span>
<lb n="1120"/><span>leith eirighim dall chuile uair a leagtar leabhar Béarla</span>
<lb n="1121"/><span>ós comhair mo shúl.</span></p>
<lb n="1122"/>
<lb n="1123"/><p><span>Casadh San Nioclás orm cupla lá ó shoin.  Bhí sé ag</span>
<lb n="1124"/><span>casaoid agus ag rádh liom nach féidir leis páisdí a</span>
<lb n="1125"/><span>shásamh chor ar bith anois.  "Bíonn gluaisteáin is rothair</span>
<lb n="1126"/><span>is a lán rudaí eile ag teastáil uatha," ar seisean, "agus</span>
<lb n="1127"/><span>ní bhíonn áit agam le n-a gcur acht istocaí beaga.  "Dha</span>
<lb n="1128"/><span>mbeadh ciall aca," ar seisean, "ní stocaí a chrocfaidís</span>
<lb n="1129"/><span>suas, acht málaí móra leathair cosamhail leis na málaí a</span>
<lb n="1130"/><span>bhíodh ar na Fir Bhuilg fadó.  Céard a thug sibh do Dheaidí</span>
<lb n="1131"/><span>nó go Mhaimí i gcomhair na Nodlag?  Agus an cailín</span>
<lb n="1132"/><span>beag bocht a bhíos na luighe tinn sa mbotháinín ar thaoibh</span>
<lb n="1133"/><span>an bhóthair, céard a thug sibh dí?  Tá mé cinnte gur</span>
<lb n="1134"/><span>chuidigh sibh le Íosagán le 'chuile chroidhe a ghealadh.</span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>Sgríobaidh chugam gan mhoill agus innsighidh domhsa</span>
<lb n="1137"/><span>cé'n chaoi a dtaithnigheann "An Chearnóg" libh, go mór-</span>
<lb n="1138"/><span>mhór, Roinn na bPaidí.  Má tá rud ar bith ar mhaith libh</span>
<lb n="1139"/><span>cur sa roinn, níl le deanamh agaibh acht cogar a thabhairt</span>
<lb n="1140"/><span>do Nuala — damhsa tá fhios agaibh.  Tá grádh mór agam</span>
<lb n="1141"/><span>do pháisdí beaga agus ba mhaith liom bheith óg arís go</span>
<lb n="1142"/><span>rachainn amach libh ag caitheamh ceirtlíní sneachta agus</span>
<lb n="1143"/><span>ag imirt "'bhFolach Bhíodhg," nó "Stocaire."  Acht</span>
<lb n="1144"/><span>faraoir ní fhilleann an óige agus níl de shólas agam</span>
<lb n="1145"/><span>anois acht bheith ag cainnt libh agus bheith ag obair ar</span>
<lb n="1146"/><span>mhaithe libh.  Mar sin sgríobhaidh chugam agus tógfaidh sibh</span>
<lb n="1147"/><span>an ceo de mo chroidhe.  Focal eile: béidh súil agam le</span>
<lb n="1148"/><span>n-a lán iomaidhtheoirí, mar tá mé cinnte go rachaidh sibh</span>
<lb n="1149"/><span>uilig sa gcomórtas, le taisbeáint do'n t-saoghal go</span>
<lb n="1150"/><span>bhfuil an t-Iarthar 'na dhúiseacht.  Ní leigfidh páisdí</span>
<lb n="1151"/><span>"Connacht na Riogh" an lá — le páisdí as cúige ar bith</span>
<lb n="1152"/><span>eile, acht cruthóchaidh siad go bhfuil siad féin ar na</span>
<lb n="1153"/><span>páisdí is cliste agus is dúthrachtaighe in-Éirinn.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>Beannacht Dílis Dé libh!</span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>NUALA.</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>AN DÁ LOSCÁN LATHAIGHE.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Lá breágh brothallach samhraidh bhí dhá loscán lathaighe</span>
<lb n="1162"/><span>ag siubhailthart dóibh féin, agus iad spalptha leis an</span>
<lb n="1163"/><span>tart.  Tráthamhail go leor, céard d'fheicfidís, achar beag</span>
<lb n="1164"/><span>uatha sa bféar, acht canna bainne.  Bhí an cailín ar</span>
<lb n="1165"/><span>léithe an canna ag bleaghan na mbó sgathamh beag uaidh.</span>
<lb n="1166"/><span>Bhí na creatúiríní ar an dé deire agus thugadar cupla</span>
<lb n="1167"/><span>troslóg chuig an soitheach agus síos leobhtha ann le deoch</span>
<lb n="1168"/><span>a fhághail.  Acht, mo léan géar! níor fhéadar teacht amach.</span>
<lb n="1169"/><span>Bhí a gcroidhe na mbéal aca agus iad sluparnaighíl agus</span>
<lb n="1170"/><span>ag slaparnaighíl sa mbainne, agus gan goir aca teacht</span>
<lb n="1171"/><span>as.  Chaill ceann aca a mhisneach agus síos leis go tóin,</span>
<lb n="1172"/><span>nó gur báitheadh é.</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Acht níorbh é sin do'n cheann eile: d'eirigh sé, ar</span>
<lb n="1175"/><span>uachtar an bhainne, mar ghaisgidheach a mbéadh fonn troda</span>
<lb n="1176"/><span>air, gur thosuigh ghá ghreadadh le n-a lapaí ag iarraidh a</span>
<lb n="1177"/><span>chloigeann a thabhairt leis.  I gceann tamaill, céard</span>
<lb n="1178"/><span>dearfá nach raibh maistreadh deanta aige de'n bhainne</span>
<lb n="1179"/><span>agus cé'r frítheadh mo dhuine, agus é slán sábháilte, acht</span>
<lb n="1180"/><span>'na shuidhe ar a ghogaide ar an mioscán ime a bhí ag</span>
<lb n="1181"/><span>snámh thart s agcanna.</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>CEISTEANNA.</span></p>
<lb n="1184"/>
<lb n="1185"/><p><span>An bhfaca tú loscán ariamh?  Cé'n sort rud é?  Cé</span>
<lb n="1186"/><span>mheud loscán a bhí sa bpáirc an lá úd?  Cá gcomhnuigh-</span>
<lb n="1187"/><span>eann na loscain?  Céard a bhí an cailín a dheanamh?</span>
<lb n="1188"/><span>Cé'n graithe a bhí aicí de'n channa.  Ar báitheadh an dá</span>
<lb n="1189"/><span>loscán?  Cé'n chaoi ar eirigh leis an dara ceann a theacht</span>
<lb n="1190"/><span>slán?</span></p>
<lb n="1191"/>
<lb n="1192"/><p><span>BAINNE.</span></p>
<lb n="1193"/>
<lb n="1194"/><p><span>NA SGÉALTA.</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>AN MÚINTEOIR.</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>Sheadh, a bhuachaillí, tá súil agam go mbéidh an-saoghal</span>
<lb n="1199"/><span>ar fad agaibh ar feadh na laetheannta saoire agus go</span>
<lb n="1200"/><span>dtiocfaidh sibh uilig ar ais ar sgoil go h-abaidh cliste</span>
<lb n="1201"/><span>thar mar bhí.</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>NA BUACHAILLÍ.</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>Go mb'amhlaidh dhuit-se a mháigistir!  Go mb'amhlaidh</span>
<lb n="1206"/><span>dhuit-se!</span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>2.</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>TADHG (in-aois a seacht mbliadan).</span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>Tá me ag dul 'un an bhaile mhóir i gcoinne buidéil do</span>
<lb n="1213"/><span>Taimín atá tinn.</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>PÁIDIN.</span></p>
<lb n="1216"/>
<lb n="1217"/><p><span>Céard tá air?</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>TADHG.</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>An galra cleiteach sílim.  Fuair mé féin dhá chleite</span>
<lb n="1222"/><span>na leabhaidh.</span>
<lb n="1223"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="1224"/><p><span>3.</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>"Tá fhios agam fear a raibh a thídeacht suas ar mhairt-</span>
<lb n="1227"/><span>fheoil agus bhí sé comh láidir le damh."</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>"Ara beannacht Dé duit! ní shin tada.  Tá fhios</span>
<lb n="1230"/><span>agamsa fearnár ith aon bhlas ariamh acht iasc agus níl</span>
<lb n="1231"/><span>snámh aige!"</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>4.</span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>Bronnadh gabhar ar Liaimín lá a bhreite.  An lá dá'r</span>
<lb n="1236"/><span>gcionn tháinig sé isteach 'na tighe agus é ag gol agus</span>
<lb n="1237"/><span>ag tabhairt fhola.</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>"'Séadh anois a Liaim," ars an mháthair céard a rinne</span>
<lb n="1240"/><span>tú nuair a leag an gabhar tú?"</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>"Dada," arsa Liam, "bhí mé ag iarraidh eirighe ó thús</span>
<lb n="1243"/><span>deire na troda."</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>5.</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>AN DATHADÓIR:  "An cailín tuatach sin!  Níor theip</span>
<lb n="1248"/><span>an tuaithbheal ariamh uirthí.  Chuimhil sí ceirtlín dem'</span>
<lb n="1249"/><span>phictiúr áluinn agus gan an dath tirm air.  Níl ann</span>
<lb n="1250"/><span>anois acht smál.</span></p>
<lb n="1251"/>
<lb n="1252"/><p><span>A BHEAN:  Nach cuma é a chuid.  Abair gur radharc</span>
<lb n="1253"/><span>faoi'n dtuaith mar fhéacas sí do'n duine a théigheas thríd</span>
<lb n="1254"/><span>in gluaisteán é.</span></p>
<lb n="1255"/>
<lb n="1256"/><p><span>COMÓRTAIS.</span></p>
<lb n="1257"/>
<lb n="1258"/><p><span>RIAGHLACHA:</span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>1. Cúpón a chur le gach iarracht.</span></p>
<lb n="1261"/>
<lb n="1262"/><p><span>2. T-ainm a bheith cláruighthe ar Rolla Nuala.</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>3. Ainm do mhúinteora a bheith sgriobhtha ar ghach</span>
<lb n="1265"/><span>páipear a chuirfeas tú isteach.</span></p>
<lb n="1266"/>
<lb n="1267"/><p><span>4. T-iarracht a chur go:-</span></p>
<lb n="1268"/>
<lb n="1269"/><p><span>NUALA,</span>
<lb n="1270"/><span>Oifig na Cearnóige</span>
<lb n="1271"/><span>Baile an Mhuilinn, Co. na Gaillimhe.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>COMÓRTAS A H-AON — Duais:  Leabhar.</span></p>
<lb n="1274"/>
<lb n="1275"/><p><span>(Faoi bhun ocht mbliadna déag d'aois.)</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>An t-ainm is fearr le cur ar an bpictiúr seo thíos:</span></p>
<lb n="1278"/>
<lb n="1279"/><p><span>COMÓRTAS A DÓ — Duais:  Leabhar.</span></p>
<lb n="1280"/>
<lb n="1281"/><p><span>(Faoi bhun dhá bliadhain déag d'aois.)</span></p>
<lb n="1282"/>
<lb n="1283"/><p><span>An cnuasacht is fearr de Thomaiseanna.</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>COMÓRTAS A TRÍ — Duais:  Leabhar.</span></p>
<lb n="1286"/>
<lb n="1287"/><p><span>(Faoi bhun cúig bliadna déag d'aois.)</span></p>
<lb n="1288"/>
<lb n="1289"/><p><span>An té is fearr a chuirfeas isteach na focla atá ar</span>
<lb n="1290"/><span>iarraidh sa liosta seo leanfas:-</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>Chomh bocht le —</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>Comh tanaidhe le —</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Chomh ramhar le —</span></p>
<lb n="1297"/>
<lb n="1298"/><p><span>Comh geal le —</span></p>
<lb n="1299"/>
<lb n="1300"/><p><span>Chomh lag le —</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>Chomh láidir le —</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>Comh bán le —</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>Comh marbh le —</span></p>
<lb n="1307"/>
<lb n="1308"/><p><span>Chomh crosta le —</span></p>
<lb n="1309"/>
<lb n="1310"/><p><span>Chomh dubh le —</span></p>
<lb n="1311"/>
<lb n="1312"/><p><span>Comh tirm le —</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>Comh cruaidh le —</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>Comh te le —</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>Comh fliuch le —</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>Comh bog le —</span></p>
<lb n="1321"/>
<lb n="1322"/><p><span>Comh searbh le —</span></p>
<lb n="1323"/>
<lb n="1324"/><p><span>Chomh trom le —</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>Chomh h-éadtrom le —</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>TOMHAISEANNA.</span></p>
<lb n="1329"/>
<lb n="1330"/><p><span>(Tá na freagartha le fághail ar leathannach a 11.)</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Tagann sí isteach ar ghuailne daoine, is imthigheann sí</span>
<lb n="1333"/><span>amach mar shnáithe síoda.</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>2.</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>Chuir mé mo Lomairtín Lamairtín,</span>
<lb n="1338"/><span>Suas go baile Bhigeirí Bheagairí.</span>
<lb n="1339"/><span>Níor fhan cloch ná crann thuas</span>
<lb n="1340"/><span>I mbaile Bhigeirí Bheagairí,</span>
<lb n="1341"/><span>Nár thuit anuas</span>
<lb n="1342"/><span>I mullach mo Lomairtín Lamairtín</span></p>
<lb n="1343"/>
<lb n="1344"/><p><span>Seo chugainn tríd an lios,</span>
<lb n="1345"/><span>Fear gan léine, fear gan crios.</span>
<lb n="1346"/><span>Fear na coise caoile cruaidhe.</span>
<lb n="1347"/><span>Sé mo thruaigh nach bhféadaim ríth.</span></p>
<lb n="1348"/>
<lb n="1349"/><p><span>Chuaidh mé suas an bóithrín.</span>
<lb n="1350"/><span>Tháinig mé anuas an bóithrín,</span>
<lb n="1351"/><span>Agus thug mé an bóithrín ar mo dhruim liom.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>Cia aca is mo a d'íosfadh — caoirigh dhubha nó caoirigh</span>
<lb n="1354"/><span>bána?</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>6.</span></p>
<lb n="1357"/>
<lb n="1358"/><p><span>Ceathar ag rith, ceathar ar crith,</span>
<lb n="1359"/><span>Beirt ar an gcaraidh, fear eile ag béicmheach,</span>
<lb n="1360"/><span>Agus Mac Uí Mhaoil Radaire ag reath ar an</span>
<lb n="1361"/><span>méid sin.</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>7.</span></p>
<lb n="1364"/>
<lb n="1365"/><p><span>Fear fada dubh ar an gcnoc</span>
<lb n="1366"/><span>Agus gan focal 'na phus acht "dud."</span></p>
<lb n="1367"/>
<lb n="1368"/><p><span>8.</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>Fear ag innsint sgéil gan feith, gan fuil.</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>9.</span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p><span>Mo ghiolla bheag chaol 'na luighe ag an tobar,</span>
<lb n="1375"/><span>Tá a cheann cruaidh maol, maol leis an obair.</span>
<lb n="1376"/><span>Ní itheann sé arán, agus ní ólann sé bainne.</span>
<lb n="1377"/><span>Ní bhíonn sé ag gearán, cé gur minic bhíonn práidhinn air</span>
<lb n="1378"/><span>Acht ní dhéanfaidh sé tada, is cuma cé'n obair</span>
<lb n="1379"/><span>Go gcuirim i bhfad síos a cheann ins an tobar.</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>Meileann muilte Dé go mall,</span>
<lb n="1382"/><span>Acht meileann siad mín is garbh.</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>Más mall is díreach díoghaltas Dé.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Tagann maith le cáirde, agus grásta le foighid.</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>An té bhíonn amuigh, fuarann a chuid air.</span>
<lb n="1389"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="1390"/><p><span>PEADAR CROSTA.</span></p>
<lb n="1391"/>
<lb n="1392"/><p><span>Óra!  Óra!  Óra!  Pheadair,</span>
<lb n="1393"/><span>Óra!  Pheadair, abair amhrán.</span>
<lb n="1394"/><span>Cé'n chaoi a n-abhróchaidh</span>
<lb n="1395"/><span>Peadar é,</span>
<lb n="1396"/><span>Is an teach uilig ag cómhrádh?</span></p>
<lb n="1397"/>
<lb n="1398"/><p><span>Óra!  Óra!  Óra!  Pheadair,</span>
<lb n="1399"/><span>Óra!  Pheadair, buail an</span>
<lb n="1400"/><span>bóthar.</span>
<lb n="1401"/><span>Cé'n chaoi a mbuailfidh</span>
<lb n="1402"/><span>Peadar é,</span>
<lb n="1403"/><span>Is gan tosaigh fá n-a bhrógaibh?</span></p>
<lb n="1404"/>
<lb n="1405"/><p><span>Óra!  Óra!  Óra!  Pheadair,</span>
<lb n="1406"/><span>Óra!  Pheadair, bog a' páisde.</span>
<lb n="1407"/><span>Dheamhan a mbogfaidh Peadar</span>
<lb n="1408"/><span>é,</span>
<lb n="1409"/><span>Go bhfuigidh sé súgh is cáca.</span></p>
<lb n="1410"/>
<lb n="1411"/><p><span>CLÁIRSEÓIR AN DOI-CHEÓIL.</span></p>
<lb n="1412"/>
<lb n="1413"/><p><span>Bhí fear ann fadó, agus ní raibh fear sa domhan ba</span>
<lb n="1414"/><span>saidhbhre ná é.  Ní raibh aige acht aon mhac amháin.</span></p>
<lb n="1415"/>
<lb n="1416"/><p><span>Buachaill aerach a bhí 'san mac, gan áird ar athair na</span>
<lb n="1417"/><span>ar mháthair aige, acht i gcómhnuidhe ag aermáil thart le</span>
<lb n="1418"/><span>droch-chómhluadar agus le droch-chompánachaibh.</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>Bhagair an t-athair, agus chómhairligh an mháthair, acht ní</span>
<lb n="1421"/><span>raibh aon mhaith ann.  Ní dhéanfadh sé tada ar a gcómh-</span>
<lb n="1422"/><span>airle.  Faoi dheireadh cailleadh an mháthair bhocht le síor-</span>
<lb n="1423"/><span>dhuibhthin croidhe de bhárr a mhic mhuirnigh a bheith ag</span>
<lb n="1424"/><span>imtheacht le fán an tsaoghail mar bhí.</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>Ar deireadh, thuit an t-athair tinn.  Bhí a fhios aige go</span>
<lb n="1427"/><span>raibh sé ar leabaidh a bháis.  Bhlaodhaigh sé chuige ar a</span>
<lb n="1428"/><span>mhac.</span></p>
<lb n="1429"/>
<lb n="1430"/><p><span>"Anois," ars' an t-athair leis, "Tá mise ar leabaidh</span>
<lb n="1431"/><span>mo bháis.  Chómhairligheas dhuit go minic an droch chómh-</span>
<lb n="1432"/><span>luadar a sheachaint acht níor seachnuighis go fóill.</span>
<lb n="1433"/><span>Impidhim agus agruidhim anois ort ó leabaidh má báis</span>
<lb n="1434"/><span>mo chómhairle a ghlacadh agus an dríodar cómhluadar sin</span>
<lb n="1435"/><span>a thabhairt suas, agus cómhluadar a bhfuil deagh-iomchur</span>
<lb n="1436"/><span>futha agus deagh-bhéasa agus deagh-mhéin aca a ghlacadh</span>
<lb n="1437"/><span>chugat.  "Acht go háithrid," ar seisean leis, "Ba mhait</span>
<lb n="1438"/><span>liom go bposfá inghean a leithide seó" — ag cur ainme</span>
<lb n="1439"/><span>agus sloinnidh ar dhuine uasail a raibh aithne mhaith ag an</span>
<lb n="1440"/><span>mac air.</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>Ba gearr i n-a dhiaidh sin go bhfuair an t-athair bocht,</span>
<lb n="1443"/><span>bás, agus ó bhí an mháthair bhócht cáillte le sgathamh</span>
<lb n="1444"/><span>roimhe sin, bhí an mach ar a chómhairle fhéin anois.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>"A chómhairle fhéin ag mac Anna agus ní fhuair ariamh</span>
<lb n="1447"/><span>cómhairle nios measa," ars' an sean-focal.</span></p>
<lb n="1448"/>
<lb n="1449"/><p><span>Chómh luath is cuireadh an t-athair, sgaoil an mac le</span>
<lb n="1450"/><span>n-a chuid seólta agus le gach uile saghas siamsa agus</span>
<lb n="1451"/><span>caitheamh, ithe agus ól, fleadh agus féasta, pléaráca</span>
<lb n="1452"/><span>agus pléidhseam, níor stop sé gur chaith sé gach uile</span>
<lb n="1453"/><span>phighinn dhá raibh aige.  Phós sé freisin ar ndóigh, agus má</span>
<lb n="1454"/><span>phós fhéin, niorbh' í an cailín a leag an t-athair amach dhó</span>
<lb n="1455"/><span>a phós sé ná bean ar bith ar foghnamh acht stróinseóigín</span>
<lb n="1456"/><span>suarach mná.  Chuidigh sise leis an gcaitheamh i leabaidh</span>
<lb n="1457"/><span>a bhacadh agus bhí síad ag caitheamh ariamh, ariamh ionnus</span>
<lb n="1458"/><span>nach raibh aca sa deireadh acht aon phláta amháin fatai.</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>"Anois," ars' an bhean leis, "Ba choir duit, fear teann</span>
<lb n="1461"/><span>láidir mar thú go mbeitheá i n-ann-beatha a bhaint amach."</span></p>
<lb n="1462"/>
<lb n="1463"/><p><span>"Cia chaoi mbainfinn beatha amach?" ar seisean — "fear</span>
<lb n="1464"/><span>nár chleachtaigh obair ar bith a dhéanamh ariamh."</span></p>
<lb n="1465"/>
<lb n="1466"/><p><span>"Tá cláirseach ar chúl na gaibhle annsin," ar sise,</span>
<lb n="1467"/><span>"agus má tá aon mhaith leat id' cheoltoir, bhainfeá beatha</span>
<lb n="1468"/><span>amach leis."</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>"Níl aon mhaith liom im 'cheoltóir," ar seisean, "agus</span>
<lb n="1471"/><span>nuair nach bhfuil cé'n mhaith dhom é."</span></p>
<lb n="1472"/>
<lb n="1473"/><p><span>Mar sin fhéin, tharraing sé chuige anuas a chláirseach</span>
<lb n="1474"/><span>ó chúl na gaibhle agus dh'imthigh roimhe.  Ní dheachaidh sé i</span>
<lb n="1475"/><span>bhfad gur casadh fear dhó.</span></p>
<lb n="1476"/>
<lb n="1477"/><p><span>"Is agat-sa," ars' an fear leis, "atá an gléas le</span>
<lb n="1478"/><span>beatha a bhaint amach."</span></p>
<lb n="1479"/>
<lb n="1480"/><p><span>"Cé'n mhaith dhom sin," ar seisean, "nuair nach bhfuil</span>
<lb n="1481"/><span>aon maith liom mar cheoltóir?"</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>"Séid suas go bhfeicimid," ars' an fear.  Shéid; agus</span>
<lb n="1484"/><span>ar ndóigh, norb' fiú do sheacht mallacht an ceol a bhain</span>
<lb n="1485"/><span>sé as an gclairsigh.  Ní raibh ann acht gráin-thormán garg</span>
<lb n="1486"/><span>borb.</span></p>
<lb n="1487"/>
<lb n="1488"/><p><span>"A!" ars' an fear leis, "crampaí ar do mhéara-</span>
<lb n="1489"/><span>chaibh.  Fan go minighidh mé dhuit iad."</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Leag sé a lámh r a mhéarachaibh gur mhínigh iad.</span></p>
<lb n="1492"/>
<lb n="1493"/><p><span>"Séid suas anois," ar seisean.</span></p>
<lb n="1494"/>
<lb n="1495"/><p><span>Shéid; agus níor chualaidh tú aon cheóil ariamh mar an</span>
<lb n="1496"/><span>gceól a bhain sé as an gcláirsigh le binneas agus</span>
<lb n="1497"/><span>croidheamhlacht caoidheamhail caoin.</span></p>
<lb n="1498"/>
<lb n="1499"/><p><span>"Anois," ars' an fear leis, "tá dinnéar mór le bheith</span>
<lb n="1500"/><span>ins an teach seo thoir anocht agus racamuid ann."</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>Chuaidh.  Bhí gach uile cineál ceóil dár cluineadh ariamh</span>
<lb n="1503"/><span>ar fheabhas na tíre sa teach sin acht cébi deamhan abhí ar</span>
<lb n="1504"/><span>an gceóltóir nuadh nár lochtuigh sé a gcuid ceóil ós</span>
<lb n="1505"/><span>árd os cómhair an teallaigh ar fad.</span></p>
<lb n="1506"/>
<lb n="1507"/><p><span>Chuir siad ialach air fhéin annsin ceól a ghabháil.  Ghabh;</span>
<lb n="1508"/><span>agus nior bhfiú éisteacht le n-a chuid ceóil i gcomortas</span>
<lb n="1509"/><span>le ceól na gceóltóirí eile chómh suarach siarbh garbh is</span>
<lb n="1510"/><span>ghabh sé.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>Bhíodar ag gabhail dhá chaitheamh amach nuair a labhair a</span>
<lb n="1513"/><span>chara, an fear seo a thug ann é.</span></p>
<lb n="1514"/>
<lb n="1515"/><p><span>"Leigidh dhó," ar seisean.  "Tagann crampa 'na a</span>
<lb n="1516"/><span>mhéaracha cor-uair.  Fan go mínighidh mé dhó iad."</span></p>
<lb n="1517"/>
<lb n="1518"/><p><span>Mhínigh sé na méaracha dhó, agus níor chualaidh lucht an</span>
<lb n="1519"/><span>tighe sin ariamh ó rugadh iad a leithid de cheóil is thug</span>
<lb n="1520"/><span>ceóltóir na sean clairsighe uaidh.  Ní raibh de mheas aca</span>
<lb n="1521"/><span>ar cheóltóir ar bith dá raibh ann acht air fhéin agus</span>
<lb n="1522"/><span>thugadar a sheacht n-oiread de thuarasdal dó is thugadar</span>
<lb n="1523"/><span>d'aon cheóltóir eile.</span></p>
<lb n="1524"/>
<lb n="1525"/><p><span>Ar maidin lá ar na bhárach nuair a bhí lucht an t-siamsa</span>
<lb n="1526"/><span>a' sgapadh níor fhéad fear na cláirsighe a shean chara</span>
<lb n="1527"/><span>d'fheiceál i n-áit ar bith.  Bhí sé sguabtha leis.</span></p>
<lb n="1528"/>
<lb n="1529"/><p><span>"Tá sé chómh maith dhom," ar seisean, "mo sean-</span>
<lb n="1530"/><span>chláirseach a thabhairt liom agus slighe beatha a bhaint as</span>
<lb n="1531"/><span>chomh maith is fhéadfas mé."</span></p>
<lb n="1532"/>
<lb n="1533"/><p><span>Shiúbhail leis agus bhí sé ag siúbhal gur casadh fear leis</span>
<lb n="1534"/><span>a raibh tréad beithidhigh aige.  Sheas fear na mbeithidheach</span>
<lb n="1535"/><span>gur labhair sé leis.</span></p>
<lb n="1536"/>
<lb n="1537"/><p><span>"M'anam," arsa fear na mbeithidheach, "gur agat-sa</span>
<lb n="1538"/><span>atá an tslighe dheas maireachtála.  An ndéanfá malrait</span>
<lb n="1539"/><span>liom sa anois ar na beithidhigh seo, agus an chláirseach</span>
<lb n="1540"/><span>sin a thabhairt dhom."</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>"Is fada liom uaim an tairisgint," ar seisean,</span>
<lb n="1543"/><span>"déanfad agus fáilte."</span></p>
<lb n="1544"/>
<lb n="1545"/><p><span>Rinne siad an mhalrait annsin.</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>"Gabh port dom anois," arsa fear na mbeithidheach leis,</span>
<lb n="1548"/><span>"go bhfeicidh mé an bhfuil aon mhaith leis seo mar ghléas</span>
<lb n="1549"/><span>ceóil."</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>Shéid sé suas acht ní raibh sé in-ann aon cheól a bhaint</span>
<lb n="1552"/><span>aisti acht fuamán garbh doi-cheólmhar.</span></p>
<lb n="1553"/>
<lb n="1554"/><p><span>"Is geall le ceól phiobaire an doi-cheóil an ceól sin,"</span>
<lb n="1555"/><span>arsa fear na mbeithidheach.</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>"An ndéanfá na beithidheach sin a roinnt ar ais liom</span>
<lb n="1558"/><span>anois ó thárla nach bhfuil aon mhaith leis an ngléas ceóil</span>
<lb n="1559"/><span>a thug tú dom?"</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>"Is cuma liom," arsa fear na cláairsighe leis.</span>
<lb n="1562"/><span>"Mara bhfuil tú sásta leis an margadh a rinne tú,</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="1563"/><p><span>roinnfidh mé leat ar ais iad."</span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>"Maith go leór," arsa fear na mbeithidheach.  "Béidh</span>
<lb n="1566"/><span>a bhfuil ionnta de chosaibh agus cnámhaibh agam-sa."</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>"Á!  Ní dhéanfaidh mé aon roinnt de'n tsórt sin</span>
<lb n="1569"/><span>leat," arsa fear na cláirsighe.</span></p>
<lb n="1570"/>
<lb n="1571"/><p><span>"Má's mar sin é," ars' an fear eile, "Fágfamuid</span>
<lb n="1572"/><span>faoi'n mnaoi seo ag tigheacht suas linn é."</span></p>
<lb n="1573"/>
<lb n="1574"/><p><span>D'fhéach sé go bhfeiceadh sé an bhean — a bhean fhéin a bhí</span>
<lb n="1575"/><span>ann.  Acht nuair a d'fhéach sé thart arís ní raibh fear ná</span>
<lb n="1576"/><span>beithidheach nach raibh sguabtha.  Ní raibh siad le feiceál</span>
<lb n="1577"/><span>i n-áit ar bith.</span></p>
<lb n="1578"/>
<lb n="1579"/><p><span>Rinne sé an-ghaisge le n-a mhnaoi as a fheabhas is bhí ag</span>
<lb n="1580"/><span>eirghe leis, agus le na ghaisge a chruthughadh chaith sé chuici</span>
<lb n="1581"/><span>a raibh d'airgead ar fad aige.  Bhí síse an-tsásta leis,</span>
<lb n="1582"/><span>agus mhol sí agus chan sí a thréithre thar cheoltóiribh an</span>
<lb n="1583"/><span>domhain go raibh sé chomh ríméadach sásta le péacóig.</span></p>
<lb n="1584"/>
<lb n="1585"/><p><span>Chruinnigh sí uaidh agus chuaidh sí abhaile.  Rug seisean</span>
<lb n="1586"/><span>ar a chláirsigh arís agus is beag ná gur shaoil sé gur</span>
<lb n="1587"/><span>togha ceoltóra a bhí ann anois.  D'imthigh leis agus bhí</span>
<lb n="1588"/><span>sé ag siubhal roimhe ar an mbóthar gur casadh fear dhó</span>
<lb n="1589"/><span>ag marcuigheacht ar chapall breágh éasgaidh agus gabhar</span>
<lb n="1590"/><span>mór le n-a chois.</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>"Is agat-sa atá an gléas le beatha a bhaint amach,"</span>
<lb n="1593"/><span>arsa fear an chapaill leis.  "An ndéanfá malrait</span>
<lb n="1594"/><span>liomsa ar an gcapall air."</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>"Muise, níl aon mhaith dhómh-sa sa gcláirsigh seo," an</span>
<lb n="1597"/><span>seisean leis fhéin.  "Ó thárla nach bhfuil mé i n-ann aon</span>
<lb n="1598"/><span>cheól a bhaint aisti.  Is fearr dhom capall fhéin ná</span>
<lb n="1599"/><span>cláirseach."</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>Thug sé an gléas ceóil uaidh agus suas leis ag mar-</span>
<lb n="1602"/><span>cuigheacht ar an gcapall.  Agus suas leis an bhfear</span>
<lb n="1603"/><span>eile ag marcuigheacht ar an ngabhar agus a gléas ceóil</span>
<lb n="1604"/><span>aige.</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>Chómh luath is bhí sé ar mhuin an ghabhair tharraing sé an</span>
<lb n="1607"/><span>chláirseach chuige agus thosuigh dá gabhail.  Bhí an gabhar</span>
<lb n="1608"/><span>ag sodarnaighil le ríméad, acht níor fhéad fear an</span>
<lb n="1609"/><span>chapaill aon tsiubhal ar bith morán a bhaint as an</span>
<lb n="1610"/><span>gcapall.  B'éigean dh' fhear an ghabhair fanamhaint leis</span>
<lb n="1611"/><span>gach uile nóiméad go dtagadh sé suas leis.  Ar deireadh</span>
<lb n="1612"/><span>labhair fear an ghabhair leis.</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>"Bhfhéidir," ar seisean, "go mb'fhearr leat an gabhar</span>
<lb n="1615"/><span>seo ná an capall údaigh; agus déanfaidh mé malrait</span>
<lb n="1616"/><span>each leat má thogruigheann tú."</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>"Is cuma liom," ars' an fear eile leis, "Níl ins an</span>
<lb n="1619"/><span>sean-chapall sin acht sean staig."</span></p>
<lb n="1620"/>
<lb n="1621"/><p><span>Anuas leis de'n chapall go ndeachaidh ar dhruim an</span>
<lb n="1622"/><span>ghabhair, agus chuaidh an fear eile ar an gcapall.  Ní</span>
<lb n="1623"/><span>túisge ar an gcapall é na tharraing sé amach a ghléas</span>
<lb n="1624"/><span>ceóil gur thosuigh dhá ghabhail.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>Ní túisge gá ghabhail é ná an gabhar ar bhog-shodar-</span>
<lb n="1627"/><span>naighil faoi n-a mharcach.  Ghéaraigh fear na cláirsighe ar</span>
<lb n="1628"/><span>a chuid ceóil.  Ghéaraigh an gabhar ar a bhog shodharnaighil</span>
<lb n="1629"/><span>go raibh sé i n-a chos i n-áirde aige agus ghéaraigh</span>
<lb n="1630"/><span>marcach an ghabhair ar a ghreim ar adharcaibh an ghabhair.</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>Ghéaraigh ar an gceól.  Ghéaraigh ar an</span>
<lb n="1633"/><span>gcapall faoi n-a mharcach.  Ghéaraigh ar an</span>
<lb n="1634"/><span>reatha ag an ngabhar.  Ghéaraigh ar an marcach ar a</span>
<lb n="1635"/><span>ngreamaibh.  Bhí an capall i n-a chos-n-áirde.  Bhí an</span>
<lb n="1636"/><span>gabhar i n-a chos-in-áirde.  Bhí an ceóil i n-a chos-in-áirde.</span>
<lb n="1637"/><span>Suas ar chlaidhe leis an ngabhar.  Anuas de chlaidhe leis.</span>
<lb n="1638"/><span>Isteach i dtom driseacha.  Amach as tom driseacha.</span>
<lb n="1639"/><span>Isteach imeasg draighean, sgeach, muin agus dris ionnos</span>
<lb n="1640"/><span>nár fágadh snáithe ar mharcaigh an ghabhair nach raibh</span>
<lb n="1641"/><span>stiallta stróictha dhe anuas.</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>Faoi dheireadh, bhog an ceól.  Bhog an tsiubhal faoi'n</span>
<lb n="1644"/><span>gcapall.  Bhog an tsiubhal faoi'n ngabhar.  Bhog a</span>
<lb n="1645"/><span>ngreama ag na marcaigh.  Sheas an lucht mire.</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>"B'fhéidir go bhfuil tú tuirseach de'n each sin," arsa</span>
<lb n="1648"/><span>marcach aca leis an marcach eile.</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>"Mo chuid dílis dhe'n tubaiste leis," ars' an marcach</span>
<lb n="1651"/><span>sin, ag tuirling anuas.  "Is beag nach bhfuil mé tar-</span>
<lb n="1652"/><span>raingte o chéile aige."</span></p>
<lb n="1653"/>
<lb n="1654"/><p><span>"Anois," arsa fear na míorbhúil leis.  "Seo siosúr</span>
<lb n="1655"/><span>agus ní fhaca tú aon tsiosúr ariamh chómh maith leis, mar</span>
<lb n="1656"/><span>tá sé i n-ann culaith nuadh a dhéanamh dhe shean-chulaith.</span>
<lb n="1657"/><span>Níl ort acht greim a bhaint as sean chulaith, agus tá sé</span>
<lb n="1658"/><span>in-a chulaith nuadh."</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>Bhain sé greim as a chulaith fhein leis, agus ní aith-</span>
<lb n="1661"/><span>neóchtá gurab é an fear céadna chor ar bith a bhí ann,</span>
<lb n="1662"/><span>leis an athrughadh éadaigh a tháinic air ar an bpointe</span>
<lb n="1663"/><span>boise.</span></p>
<lb n="1664"/>
<lb n="1665"/><p><span>"Muise is géar atá culaith ag theastáil uaim," arsa</span>
<lb n="1666"/><span>marcach an ghabhair, "Agus is fearr a d'oireadh an siosúr</span>
<lb n="1667"/><span>fhéin dom ná capall no gabhar."</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>Rug sé ar an siosúr uaidh.  Bhain greim leis as a</span>
<lb n="1670"/><span>chuid éadaigh, agus bhí sé i n-a chulaith nuadh, agus an</span>
<lb n="1671"/><span>méad dathanna da bhfuil faoi'n ngréin ann i n-a</span>
<lb n="1672"/><span>spotaibh.</span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>D'fhéach sé air fhéin.</span></p>
<lb n="1675"/>
<lb n="1676"/><p><span>"Dheamhan fear le fághail," ar seisean ag feachaint</span>
<lb n="1677"/><span>síos ar a chuid éadaigh, "is mo is cosmaíl leis mé ná</span>
<lb n="1678"/><span>amadán."</span></p>
<lb n="1679"/>
<lb n="1680"/><p><span>"Níl," ars' an fear eile dhá freagairt, "Agus níl</span>
<lb n="1681"/><span>fear le faghail is fearr a chruthuigh i n-a amadán ná thú."</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>D'fhéach sé suas agus chonnaic sé nárbh' é fear an</span>
<lb n="1684"/><span>tsiosúir a bhí ag labhairt leis acht fear na mbeithideach.</span>
<lb n="1685"/><span>D'fhéach sé ath-uair agus dar leis, nárbh é fear na</span>
<lb n="1686"/><span>mbeithidheach a bhí ann acht an fear a mhínigh a mhéaracha</span>
<lb n="1687"/><span>dhó agus a rinne ceoltóir áidhbhéil de.  D'fhéach aríst</span>
<lb n="1688"/><span>eile agus cé bhéadh ann, dar leis, acht fear a raibh</span>
<lb n="1689"/><span>aithne mhaith aige air fadó agus é i n-a pháisde, agus é</span>
<lb n="1690"/><span>ag bagairt láimhe air.  Labhair sé leis annsin agus é ag</span>
<lb n="1691"/><span>bagairt le na láimh air:</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>"In d'amadán a fuair mé thú; in d'amadán a chruthuigh</span>
<lb n="1694"/><span>tú; agus in d'amadán fhágfhás mé thú."</span></p>
<lb n="1695"/>
<lb n="1696"/><p><span>D'imthigh leis ann sin.</span></p>
<lb n="1697"/>
<lb n="1698"/><p><span>"Tá sé sa sgéal," ars' an seanchaidhe, "go dtáinic an</span>
<lb n="1699"/><span>t-amadán abhaile tinn tuirseach traochta dhe bharr a</span>
<lb n="1700"/><span>aistir ag ceoltóireacht agus gur chaith sé sgathamh fada</span>
<lb n="1701"/><span>ar a leabaidh, acht go dtáinig sé chuige fhéin i ndiaidh a</span>
<lb n="1702"/><span>chéile agus go dtáinig ciall aige i ndiaidh a chéile agus</span>
<lb n="1703"/><span>go roighin réidh mall, agus go dtáinic maoin aige</span>
<lb n="1704"/><span>freisin agus ollmhaoin de réir a chéile, agus go roighin</span>
<lb n="1705"/><span>réidh mall go raibh sé i n-a fhear shaidhbhir ath-uair.  Agus</span>
<lb n="1706"/><span>bhí sé sa sgéal freisin, mara bréag é, gurab é a bhí i</span>
<lb n="1707"/><span>n-a chrapán céille agus é in-a shean fhear, agus go</span>
<lb n="1708"/><span>bhfuair sé bás socair suaimneach sa deireadh ar a</span>
<lb n="1709"/><span>leabaidh."</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>"Agus sin é sgéal cláirseoir an doi-cheóil," ars' an</span>
<lb n="1712"/><span>sgéalaidhe.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>Arsa duine bhí i lathair, agus an sgéal dá innseacht:</span>
<lb n="1715"/><span>"Muise measann tú cé'r bhé an draoidheadóir a raibh</span>
<lb n="1716"/><span>an draoidheacht millteach sin aige agus dá chur fhéin as</span>
<lb n="1717"/><span>a cumaríocht mar bhí?"</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>"Measaim," arsa an sgéalaidhe go searbh.  "Acht cé'n</span>
<lb n="1720"/><span>mhaith meas?  Nach fios atá uait?"</span></p>
<lb n="1721"/>
<lb n="1722"/><p><span>P. Ó. D.</span></p>
<lb n="1723"/>
<lb n="1724"/><p><span>FREAGARTHA NA dTOMHAS.</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>1. Móin.</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>2. Fata a chuirfeadh duine in béal.</span></p>
<lb n="1729"/>
<lb n="1730"/><p><span>3. An Bás.</span></p>
<lb n="1731"/>
<lb n="1732"/><p><span>4. Dréimide (dréimire).</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>5. Caoirigh bhána, thar é is mó aca atá ann.</span></p>
<lb n="1735"/>
<lb n="1736"/><p><span>6. Bó.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>Ceathar (ceathrar) ag rith — na cosa.</span>
<lb n="1739"/><span>Ceathrar ar crith — na sineacha (sinidhe).</span>
<lb n="1740"/><span>Beirt ar an gcaraidh — na h-adharca.</span>
<lb n="1741"/><span>Fear eile ag béicmheach — géimneach na bó.</span>
<lb n="1742"/><span>Mac Uí Mhaoil Radaire — an t-iorball.</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>7. Gunna.  8. Litir. 9. Peann.</span>
<lb n="1745"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="1746"/><p><span>AN BHAOGHALTACH.</span></p>
<lb n="1747"/>
<lb n="1748"/><p><span>(Ar leanamhaint.)</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>Go moch ar maidin d'éirigh An Bhaoghaltach, nigh sé a</span>
<lb n="1751"/><span>éadan, chíor sé a cheann agus d'iarr sé ar Dhia é achur</span>
<lb n="1752"/><span>ar a leas.  D'imthigh sé un an chnuic.  Sheinn sé an</span>
<lb n="1753"/><span>fhideóg, agus ní raibh aon nathair nimhe ná aon bheithidheach</span>
<lb n="1754"/><span>allta ná aon amach nár thuit 'na chodladh.  Bhain seisean</span>
<lb n="1755"/><span>trí bheart de bhile na Mumhan.  D'fheann sé an nathair</span>
<lb n="1756"/><span>nimhe agus thug sé a craiceann leis, agus thainig sé ar</span>
<lb n="1757"/><span>ais go sgiobtha, go bun an chnuic.  Dhearc sé 'na dhiaidh</span>
<lb n="1758"/><span>agus chonnaic sé lán an chnuic de bheithidhigh allta agus</span>
<lb n="1759"/><span>amhuis agus naithpeacha nimhe ag ithe a chéile faoi an</span>
<lb n="1760"/><span>nathair nimhe bheith feannta agus faoi trí bheart de bhile</span>
<lb n="1761"/><span>na Mumhan bheith imthighthe.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>Anois," ars an seanfhear leis, "Nuair a rachas tú</span>
<lb n="1764"/><span>go dtí Gabha Geárr Ifrinn agus craiceann na nathrach</span>
<lb n="1765"/><span>nimhe leat agus na trí bheart de bhile na Mumhan,</span>
<lb n="1766"/><span>fiafhróchaidh sé dhíot cé an graithe a bhéas agat ag</span>
<lb n="1767"/><span>tigeacht annseo.  Abróchaidh tú leis go bhfuil tú ag</span>
<lb n="1768"/><span>iarraidh airsan claidheamh a dhéanamh dhuit.  Déanfaidh sé</span>
<lb n="1769"/><span>claidheamh dhuit i dtoiseach agus cuir thusa sa dorn é</span>
<lb n="1770"/><span>agus craith é agus cuirfidh tú as an dorn é.  Déanfaidh</span>
<lb n="1771"/><span>sé an darna ceann duit agus cuirfidh tú 'sa dorn é</span>
<lb n="1772"/><span>agus bain trí chrathadh as agus ceann ar bith nach seas-</span>
<lb n="1773"/><span>faidh tri chrathadh ní'l aon mhaith duit ann.  Fiafhróchaidh sé</span>
<lb n="1774"/><span>dhíot a' bhfuil na trí bheart de bhile na Mumhan agus</span>
<lb n="1775"/><span>craiceann na nathrach nimhe agat.  Abhróchaidh tú leis go</span>
<lb n="1776"/><span>bhfuil.  Tá dá ghabha deug ag obair ins an gceárdcha</span>
<lb n="1777"/><span>agus dhá bholg déag ar chúl a chéile.  Seasfaidh tusa i</span>
<lb n="1778"/><span>mbéal an doruis.  Seachdeóchaidh tú isteach do'n</span>
<lb n="1779"/><span>mháighistir an craiceann agus na trí bheart.  Caithfidh tú</span>
<lb n="1780"/><span>eirghe annsin de léim agus a dhul isteach treasna ar an</span>
<lb n="1781"/><span>dá bholg déag, agus iad a ghlanadh d'aon léim amháin.</span>
<lb n="1782"/><span>Chómh luath agus bhéarfas tusa t' aghaidh ar an léim a</span>
<lb n="1783"/><span>thabhairt, rithfidh an daréag gaibhne ag dul amach an</span>
<lb n="1784"/><span>doras.  Mur mbí tú dhe léim ar ais aríst agus bheith</span>
<lb n="1785"/><span>ar an gcéad fhear ar an doras tá tú caillte.  Agus</span>
<lb n="1786"/><span>sin nidh gur doiligh a dhéanamh."</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>"Caithfidh mé féachaint leis," ars' An Baoghaltach.</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>D'imthigh sé annsin go ndeachaidh sé go dtí Gabha Geárr</span>
<lb n="1791"/><span>Ifrinn.</span></p>
<lb n="1792"/>
<lb n="1793"/><p><span>"Céard tá tú a iarraidh?" ars' an Gabha Geárr leis.</span></p>
<lb n="1794"/>
<lb n="1795"/><p><span>"Táim ag iarraidh claidhimh ort."</span></p>
<lb n="1796"/>
<lb n="1797"/><p><span>"A 'bhfuil trí bheart de bhile na Mumhan leat?"</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>"Tá."</span></p>
<lb n="1800"/>
<lb n="1801"/><p><span>"A bhfuil craiceann na nathrach nimhe leat?"</span></p>
<lb n="1802"/>
<lb n="1803"/><p><span>"Tá."</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>"Is maith an fear thu.  Eabhair dhom isteach annseo iad."</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>Sheachaidh sé dho isteach iad.  D'éirigh sé de léim de'n</span>
<lb n="1808"/><span>doras agus chuaidh sé isteach ar chúl an dá bholg déag.</span>
<lb n="1809"/><span>Rith an daréag gaibhne thug siad a n-aghaidh ar an doras</span>
<lb n="1810"/><span>ag rith amach ins na gáinní.  Léim seisean ar ais aríst</span>
<lb n="1811"/><span>do léim árd acfuinneach; ghlan sé an da bholg déag</span>
<lb n="1812"/><span>amach agus bhí sé ar an gcéad fhear ar an doras.</span>
<lb n="1813"/><span>"Fanaidh isteach ar seisean leóbh.  Déanaidh an claidheamh</span>
<lb n="1814"/><span>dhom anois."</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>Rinne an Gabha Geárr claidheamh dhó acht an chéad</span>
<lb n="1817"/><span>chrathadh a bhain sé as chaith sé as an dorn é.  Rinne an</span>
<lb n="1818"/><span>Gabha ceann eile dhó agus chaith sé as an dorn é.</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>"Is doiligh claidheamh a dhéanamh dhuit," ars' an Gabha.</span></p>
<lb n="1821"/>
<lb n="1822"/><p><span>"Caithfidh tusa claidheamh a dhéanamh dhom a shásóchas mé</span>
<lb n="1823"/><span>sul da bhfágaidh mé seo," ars An Bhaoghaltach.</span></p>
<lb n="1824"/>
<lb n="1825"/><p><span>Thug sé dhó claidheamh anois a raibh leathairde meirge</span>
<lb n="1826"/><span>air.  Bhain sé crathadh as agus bhogaigh sé an mheirg air.</span>
<lb n="1827"/><span>An darna crathadh chaith sé an mheirg dhe; an triomhadh</span>
<lb n="1828"/><span>crathadh rinne sé chómh lonnrach le airgead geal é.</span></p>
<lb n="1829"/>
<lb n="1830"/><p><span>"Déanfaidh sé seo graithe," ar seisean.</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>"Creidim go ndéanfaidh," arsa Gabha Gearr Ifrinn.</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>D'fhág an Bhaoghaltach slán aige agus d'imthigh leis</span>
<lb n="1835"/><span>agus níor stop sé agus níor stríoc sé go dtainig sé</span>
<lb n="1836"/><span>isteach i riogacht na bhFear Oirgeach.  Bhí sé lá ag</span>
<lb n="1837"/><span>siubhal ar fud na riogachta leis féin.  Bhí sé ag dul</span>
<lb n="1838"/><span>treasna ar pháirc bháin.  Chonnaic sé bean ag gearradh</span>
<lb n="1839"/><span>luachra agus cliabh aice agus 'chuile gháir chaointe aice.</span>
<lb n="1840"/><span>Tharraing sé uirthi agus d'fhiafhruigh sé dhí cé an fáth</span>
<lb n="1841"/><span>caointe abhí aice.</span></p>
<lb n="1842"/>
<lb n="1843"/><p><span>"Innseóchaidh mé sin duit, a dhuine uasail," ars an</span>
<lb n="1844"/><span>bhean.  "An céad mhac a d'oil mé do rígh na Frainnce</span>
<lb n="1845"/><span>tá sé féin agus beirt eile clann righthe leis an gcloig-</span>
<lb n="1846"/><span>eann a bhaint diobh indiu.  Tá mise ag gearradh an sop</span>
<lb n="1847"/><span>luachra seo le cur faoi na cheann ins an gcónra nuair</span>
<lb n="1848"/><span>a bhainfidhear an ceann de."</span></p>
<lb n="1849"/>
<lb n="1850"/><p><span>"A mháighistreas," ar seisean.  "Cé 'chaoi a dtainig sé</span>
<lb n="1851"/><span>gur oil tusa an mas is sine do rígh na Frainnce?"</span></p>
<lb n="1852"/>
<lb n="1853"/><p><span>Is mé a d'oil é, agus aon duine déag eile leis 'sa</span>
<lb n="1854"/><span>bhFainnc agus d'oil mé an triomhadh mac dhéag do rígh</span>
<lb n="1855"/><span>na hÉireann.</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>"An fear a d'oil mé dó rígh na h-Éireann, nuair a</span>
<lb n="1858"/><span>fuair mé tóigthe é, d'imthigh mé ag iarraidh m' fhir féin</span>
<lb n="1859"/><span>'na thír féin, agus tá sé sáruighthe orm an áit sin a</span>
<lb n="1860"/><span>dhéanamh amach."</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>"An n-aithneóchtha an tríomhadh mhac déag dhá thfeicthá</span>
<lb n="1863"/><span>é?" ar seisean.</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>"Ó! d'aithneóchainn," ar sise.  "Mar bhí ball d' ódhráin</span>
<lb n="1866"/><span>faoi na thaobh deas."</span></p>
<lb n="1867"/>
<lb n="1868"/><p><span>Nocht seisean a bhrollach agus theasbáin sé an ball</span>
<lb n="1869"/><span>d'ódhráin di.  Acht scread sise dhá uair níos cruaidhe un</span>
<lb n="1870"/><span>caointe.</span></p>
<lb n="1871"/>
<lb n="1872"/><p><span>"Cér' bheag dhomsa bheith ag deareadh ar fhear agaibh</span>
<lb n="1873"/><span>ag cailleadh a chinn agus gan a bheith ag dearcadh oraibh</span>
<lb n="1874"/><span>beirt ag cailleadh an dá chloigeann i gcuideacht.  Anois</span>
<lb n="1875"/><span>an príosún a bhfuil an triúr ann, tá siad ceangailte do</span>
<lb n="1876"/><span>gheibhinn cos agus lámh.  Tá an chéad bheirt tá siad</span>
<lb n="1877"/><span>fásta faoi thor fionnaidh agus tá mac rí na Frainnce</span>
<lb n="1878"/><span>ní'l an oiread sin fionnaidh air ó is geárr ó thainig sé</span>
<lb n="1879"/><span>ann.  Dá dteidhtheá go dtí an príosún agus troid leis</span>
<lb n="1880"/><span>na gárdaibh thiocfadh tuilleamh agus bhainfead siad na</span>
<lb n="1881"/><span>cloigne dhíobhtha sa.  A' bhfuil fhios agat céard do dhéan-</span>
<lb n="1882"/><span>fas tu anois?  Caith dhíot do chulaidh airm agus éadaigh</span>
<lb n="1883"/><span>agus gabh isteach 'sa gcliabh seo agus folóchaidh mise</span>
<lb n="1884"/><span>os do chionn agus iomchróchaidh mé liom thú ins an gcliabh,</span>
<lb n="1885"/><span>go dtugaidh mé isteach ins an bpríosún thú, agus</span>
<lb n="1886"/><span>sgaoilfidh tú iadsan triúr sul dá marbhuighthear duine</span>
<lb n="1887"/><span>ar bith agus bfhéidir gur maith an cúl báire agat iad."</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>"Déanfaidh mé do chomhairle," ars An Bhaoghaltach.</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>Thug sé leis an cliabh agus leag sé é ar áit árduighthe,</span>
<lb n="1892"/><span>an áit a b'usa dhi a árdughadh ar a druim.  Chaith sé dhe</span>
<lb n="1893"/><span>a chulaidh airm agus éaduigh agus chuir sé isteach í agus</span>
<lb n="1894"/><span>chuaidh sé féin isteach agus d'fholuigh an bhean air.</span></p>
<lb n="1895"/>
<lb n="1896"/><p><span>(Ní críoch.)</span></p>
<lb n="1897"/>
<lb n="1898"/><p><span>"AN MOLADH A FUAIR SÉ."</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>An Bhean Uasal Ghrádh-diamhail:  "Tá mé buadhartha</span>
<lb n="1901"/><span>faoi'n droch-bhail seo atá ort.  Céard a chuir ar an</span>
<lb n="1902"/><span>mbóthar thú an chéad lá ariamh?"</span></p>
<lb n="1903"/>
<lb n="1904"/><p><span>An Fear Déirce: "An dochtúir, a bhean uasal!"</span></p>
<lb n="1905"/>
<lb n="1906"/><p><span>An Bhean Ú:  "An dochtúir, an eadh?  Cé'n chaoi a thárla</span>
<lb n="1907"/><span>sin?"</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>An Fear Déirce:  "Mhol sé dhom siúbhlóid fhada a</span>
<lb n="1910"/><span>dhéanamh idir gach dhá bhéile, agus ghlac mé a chomhairle."</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>CÚPÓN.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>EANAIR, 1925.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>Clódhbhualadh le h-aghaidh na seilbhtheoirí ag Oifig an</span>
<lb n="1917"/><span>"Telegraf Connacht" i gCaisleán a' Bharraigh.</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

An Turas go hÁrainn

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

An Turas go hÁrainn

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
