Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<TEI><teiHeader type="text">
	 
<fileDesc>
<titleStmt>
<title type="main">Eachtra ar Fhionn Mac Cumhaill agus ar Mhnaoi Bhearcháin.</title><author><persName>Laoide, Seosamh</persName></author><editor><name type="main">Ó Gramhnaigh, Eoghan</name></editor><respStmt>
	<resp>Electronic edition compiled by</resp>
	<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
	</respStmt>
	</titleStmt>
<editionStmt>
	 <edition>
		 <note type="N">IG05-10076</note>
		 <note type="L">10</note>
		 <note type="B">1894</note>
		 <note type="C"/>
		 <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
	 </edition>
</editionStmt>
<publicationStmt>
		<publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher>
		<pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>March, 1894</date><idno>IG05-10076</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
</publicationStmt>
<seriesStmt>
<title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">5</biblScope>
</seriesStmt>
<sourceDesc>
<biblStruct>
<analytic><author>Laoide, Seosamh</author><title>Eachtra ar Fhionn Mac Cumhaill agus ar Mhnaoi Bhearcháin.</title></analytic>
<monogr>
<title level="j">Eachtra ar Fhionn Mac Cumhaill agus ar Mhnaoi Bhearcháin.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>March, 1894</date></imprint>
</monogr> 
</biblStruct>
</sourceDesc>
</fileDesc>
<profileDesc>
<langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage>
</profileDesc>
</teiHeader>
<text><body><div><p><span>EACHTRA AR FHIONN MAC CUMHAILL</span>
<lb n="1"/><span>AGUS AR MHNAOI BHEARCHÁIN.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>'Nuair a bhí Fionn MacCumhaill ag dul</span>
<lb n="4"/><span>in aois, do airigh sé é féin bheith ag dul i</span>
<lb n="5"/><span>luige, agus dubhairt sé lá de na laothantaibh</span>
<lb n="6"/><span>go raibh a chloidheamh ró-throm dó le h-iomchar,</span>
<lb n="7"/><span>agus gur bh'éigean dó rud éigin do bhaint de.</span>
<lb n="8"/><span>Beagán de laothantaibh 'n-a dhiaidh sin do </span>
<lb n="9"/><span>chuaidh sé ag triall ar ghobha bhí 'n-a</span>
<lb n="10"/><span>chomhnuidhe i ngar do darbh' ainm Bearchán</span>
<lb n="11"/><span>agus adubhairt sé:—</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>“A Bhearcháin, tá mo chloidheamh ró-throm</span>
<lb n="14"/><span>dam anois, agus budh mhaith liom go dtógfá</span>
<lb n="15"/><span>beagán de, no go ndéanfá dhá chloidheamh de</span>
<lb n="16"/><span>dham; mar ní 'lim, do réir nádúire, chomh</span>
<lb n="17"/><span>láidir a's do bhíos fiche bliadhain ó shoin.”</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>“Déanfad go deimhin,” arsa Bearchán,</span>
<lb n="20"/><span>“acht go 'neosfaidh tú sgeul dam an fhaid do</span>
<lb n="21"/><span>bheidhead dh'á dhéanamh.”</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>“'Neosfad,” arsa Fionn, “Ar choinghíoll</span>
<lb n="24"/><span>nach beidh aon bhean ag éisteacht liom.”</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>“Tá go maith,” arsa Bearchán, “Ní bheidh,</span>
<lb n="27"/><span>geallaim duit.”</span>
<lb n="28"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="29"/><p><span>'Nuair a chuaidh Bearchán a bhaile i</span>
<lb n="30"/><span>gcomhair na h-oidhche do innis sé d'a mhnaoi</span>
<lb n="31"/><span>go raibh sé lá ar n-a mháireach chum dhá</span>
<lb n="32"/><span>chloidheamh do dhéanamh do Fhionn Mac</span>
<lb n="33"/><span>Cumhaill, agus go raibh Fionn Mac Cumhaill</span>
<lb n="34"/><span>chum sgeul do innsint do ar feadh na</span>
<lb n="35"/><span>tréimhse sin, acht go raibh sé do ualach air</span>
<lb n="36"/><span>féin gan aon bhean bheith ag éisdeacht leis</span>
<lb n="37"/><span>an sgeul, “a's ná tair-se in aice na h-áite,”</span>
<lb n="38"/><span>ar seision, “mar dá bhfeicfeadh Fionn Mac</span>
<lb n="39"/><span>Cumhaill thú do stadfadh sé, agus ní chloisfinn</span>
<lb n="40"/><span>níos mó de'n sgeul uaidh.”</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>“Geallaim duit nach raghad,” ars an</span>
<lb n="43"/><span>bhean.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>An lá 'n-a dhiaidh sin do ghlaodhaigh Bearchán</span>
<lb n="46"/><span>ar a bhuachaill, agus adubhairt sé, “A bhuachaill</span>
<lb n="47"/><span>is feárr do bhí ag duine bocht riamh, éirigh, agus</span>
<lb n="48"/><span>bain beart luachra agus tabhair chum na</span>
<lb n="49"/><span>ceárdchan é, chum go sínfidh Fionn Mac</span>
<lb n="50"/><span>Cumhaill air, an fhaid do bheidh sé ag innsint</span>
<lb n="51"/><span>sgéil dhamhsa.”</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>Do chuaidh buachaill Bhearcháin ag iarraidh</span>
<lb n="54"/><span>na luachra, agus do lean an bhean é.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>“A bhuachaill,” ar sí, “tiubhraidh mé</span>
<lb n="57"/><span>díoluigheacht mhaith dhuit má chuireann tú mise</span>
<lb n="58"/><span>isteach 'sa bheart luachra, agus mé thabhairt chum</span>
<lb n="59"/><span>na ceárdchan, agus gan aon nidh do leigint ort</span>
<lb n="60"/><span>mar gheall ormsa.”</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>“Go deimhin ní dhéanfad,” ars an buachaill,</span>
<lb n="63"/><span>“mar do mhaireobhadh mo mháighistir mé, no</span>
<lb n="64"/><span>ní bheidheadh aon ionntaoibh aige asam</span>
<lb n="65"/><span>choidhche arís.”</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>“Ní bheidh fios aige,” ar sise, “ar cad do </span>
<lb n="68"/><span>rinnis, mar fanfad-sa istigh 'sa luachair go</span>
<lb n="69"/><span>n-imtheoghaidh sé féin agus Fionn amach as an</span>
<lb n="70"/><span>gceárdchain agus ní fheicfid siad mé in aon chor,</span>
<lb n="71"/><span>agus ní bheidh fios aca go rabhas ag éisteacht</span>
<lb n="72"/><span>leo.”</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>“Má dheineann tú sin,” ars an buachaill,</span>
<lb n="75"/><span>“cuirfidh mé thu ins an bheart.”</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>Do shín sí 'sa bheart, agus do chuir an buachaill</span>
<lb n="78"/><span>an luachair móir-thimchioll uirrthe, agus do thug</span>
<lb n="79"/><span>ar a dhrom í féin agus an bheart gur shroich sé</span>
<lb n="80"/><span>an cheárdchain, agus do chaith sé an bheart de 'sa</span>
<lb n="81"/><span>chúinne.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Budh gheárr 'na dhiaidh sin go dtáinig</span>
<lb n="84"/><span>Fionn Mac Cumhaill isteach, agus do shín sé ar</span>
<lb n="85"/><span>an bheart.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>“Cad é an sgeul,” ar sé, “a 'neosaidh</span>
<lb n="88"/><span>mé dhuit, a Bhearcháin?”</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>“Budh mhaith liom a chloistint uait,” arsa</span>
<lb n="91"/><span>Bearchán “cad iad an dá ghníomh do rinnis</span>
<lb n="92"/><span>riamh is cruaidhe do chuaidh ort.”</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>“'Neosad soin duit,” arsa Fionn Mac</span>
<lb n="95"/><span>Cumhaill: “lá dá rabhas am' aonar ag</span>
<lb n="96"/><span>siubhal le h-ais abhann do chonnac tigh</span>
<lb n="97"/><span>tamall geárr uaim agus do thriallas faoi n-a</span>
<lb n="98"/><span>dhéin.  'Nuair do chuadhas isteach do chonnac</span>
<lb n="99"/><span>an gaisgidheach is mó d'á bhfeaca riamh 'n-a</span>
<lb n="100"/><span>shuidhe cois na teineadh, agus iasg in aice leis</span>
<lb n="101"/><span>ar na sméaróidíbh.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>“Cia h-é thusa?” ar seision.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>“Is mise Fionn Mac Cumhaill,” arsa</span>
<lb n="106"/><span>mise.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>“Is tu go deimhin an fear do theasduigh</span>
<lb n="109"/><span>uaim,” ars an gaisgidheach.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>“Seo bradán,” ar seision, “agus do bhíos</span>
<lb n="112"/><span>d'á fhaire le sé lá agus sé oidhche chum é mharbhadh.</span>
<lb n="113"/><span>Sínfead sa anois thorm go gcodólfad</span>
<lb n="114"/><span>beagán, agus tabhair-se aire do'n iasg go</span>
<lb n="115"/><span>ndúiseoghad.  Ná leig aon chlog do theacht</span>
<lb n="116"/><span>air, no má leigeann tú bainfead-sa do</span>
<lb n="117"/><span>cheann díot.  Bí dh'á iompáil ó thaobh go</span>
<lb n="118"/><span>taobh i gcás nach éireoghaidh aon chlog air.”</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Do bhíos-sa go cúramach ag tabhairt aire</span>
<lb n="121"/><span>do'n iasg, agus faoi cheann tréimhse geárr' do </span>
<lb n="122"/><span>chonnac clog mór ag éirghe ar dhruim an</span>
<lb n="123"/><span>bhradáin.  Do tháinig critheagla orm i dtaoibh</span>
<lb n="124"/><span>an fhógra fuaras, agus do chimileas m'órdóg</span>
<lb n="125"/><span>go dlúth dian ar an chlog, chum nach tiubhradh</span>
<lb n="126"/><span>an gaisgidheach faoi n' aire é, 'nuair a</span>
<lb n="127"/><span>éireoghadh sé, acht do doghadh m' órdóg féin</span>
<lb n="128"/><span>chum an smior (smeara), agus do chuireas am'</span>
<lb n="129"/><span>bheul é, agus níor luaithe do rinneas 'ná fuaras</span>
<lb n="130"/><span>fios dá bhfanfainn i bhfeidhil an éisg go</span>
<lb n="131"/><span>maireobhadh an gaisgidheach mé an uair a</span>
<lb n="132"/><span>dhúiseoghadh sé.  Do chuireas m' órdóg faoim</span>
<lb n="133"/><span>ghiall arís chum fios fhághail cad dob' fheárr</span>
<lb n="134"/><span>dham a dhéanamh, a's do fuaras fios imtheacht</span>
<lb n="135"/><span>as an áit chum nach béidheadh fios ag an</span>
<lb n="136"/><span>ngaisgidheach cá rabhas, agus ní fheaca riamh ó</span>
<lb n="137"/><span>shoin é, agus is mar sin do thárla dham féin</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="138"/><p><span>fios d'fhághail aon uair do chogónfainn</span>
<lb n="139"/><span>m'órdóg.</span></p>
<lb n="140"/>
<lb n="141"/><p><span>'Sé an tarna guais is mó in a rabhas</span>
<lb n="142"/><span>riamh ann, lá geimhridh d'ar imthigheas liom</span>
<lb n="143"/><span>fhéin ó'n chuid eile do'n Fhéinn, agus mé siubhal</span>
<lb n="144"/><span>trí ghleann, do bhí sneachta trom ar an</span>
<lb n="145"/><span>talamh, agus do chonnac, slighe gheárr uaim, lorg</span>
<lb n="146"/><span>gaisgidhigh ins an sneachta.  Do chuadhas chuige</span>
<lb n="147"/><span>agus do bhí iongnadh orm i dtaoibh a méid.  Do</span>
<lb n="148"/><span>cuireas cos liom isteach ann, acht níor</span>
<lb n="149"/><span>líon sí an lorg.  Do chuireas mo dhá</span>
<lb n="150"/><span>chois ann, agus is ar éigin do líonadar é.</span>
<lb n="151"/><span>Dubhart liom fhéin nach beinn sásda choidhche</span>
<lb n="152"/><span>go bhfaghainn radharc ar an ngaisgidheach mór.</span>
<lb n="153"/><span>Do leanas rian a lorg ins an sneachta go</span>
<lb n="154"/><span>dtánag go bothán agus do bhuaileas ag an</span>
<lb n="155"/><span>ndorus.  Do chuir gaisgidheach mór a cheann</span>
<lb n="156"/><span>amach agus adubhairt.</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>“Cia h-é thusa, no cad do thug annso</span>
<lb n="159"/><span>thú?”</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>“Is mise Fionn Mac Cumhaill,” arsa mise,</span>
<lb n="162"/><span>“agus do chuir méad do lorg ins an sneachta</span>
<lb n="163"/><span>iongnadh mór orm, agus ní bheinn sásda go</span>
<lb n="164"/><span>dtiocfainn at' fheiscint.”</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>“Do thárla go maith,” ars an gaisgidheach,</span>
<lb n="167"/><span>“mar táim teinn tuirseach ó shiubhlóid fhada</span>
<lb n="168"/><span>do rinneas ag goid an bholáin chíann tú</span>
<lb n="169"/><span>marbh annso ó ghaisgidheach budh dhá mhó 'ná</span>
<lb n="170"/><span>mé féin, agus me fhaghann sé amach cá bhfuilim,</span>
<lb n="171"/><span>gan amhras maireobhaidh sé mé.  Imthigh-se agus</span>
<lb n="172"/><span>bain beart brosna go mbeireobhmaoid</span>
<lb n="173"/><span>ceathramh dhe dhúinn féin, mar tá ocras</span>
<lb n="174"/><span>orm.”</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>“Déanfad,” arsa mise.</span></p>
<lb n="177"/>
<lb n="178"/><p><span>Do ghluaisigheas orm, agus do rugas teud</span>
<lb n="179"/><span>agus tuagh liom agus do bhaineas beart brosna</span>
<lb n="180"/><span>chomh mór agus ab' fhéidir liom a thabhairt ar mo</span>
<lb n="181"/><span>dhrom.  'Nuair a thánag chum an tighe, do</span>
<lb n="182"/><span>chaitheas i gcoinnibh an fhala é, agus do bhaineas</span>
<lb n="183"/><span>fuaim agus fothram as.  Do tháinig an gaisgidheach</span>
<lb n="184"/><span>mór chum an doruis, agus 'nuair a dh'fhéach sé ar</span>
<lb n="185"/><span>an bheart, adubhairt sé le droich-mheas, “Cad</span>
<lb n="186"/><span>é an fáth nár thugais níos mó 'ná sin</span>
<lb n="187"/><span>leat?”</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>“Níor thugas,” arsa mise, “do bhrigh go</span>
<lb n="190"/><span>raibh deithneas orm.”</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>“Beireobhaidh sé bainne na gcaorach dúinn,”</span>
<lb n="193"/><span>ars an gaisghidheach.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>“Anois,” ar seision, “suidh-se annso le</span>
<lb n="196"/><span>h-ais na teineadh, agus bí ag fághail rod(a) éigin</span>
<lb n="197"/><span>ollamh dúinn do íosfamaoid.  Sínfead-sa</span>
<lb n="198"/><span>annso thorm go fóil, agus má thigeann aon tóir</span>
<lb n="199"/><span>orrainn beir ar an ursul so atá ins an</span>
<lb n="200"/><span>teine agus sáthaigh an ceann dearg de i bpoll</span>
<lb n="201"/><span>mo shróine, mar ní'l aon chuma eile ar a</span>
<lb n="202"/><span>bhfeudfá mé dhúiseacht.”</span></p>
<lb n="203"/>
<lb n="204"/><p><span>Do shín an gaisgidheach ins an leabaidh, agus</span>
<lb n="205"/><span>ní fada bhí sé ann 'nuair a chuala-sa fuaim</span>
<lb n="206"/><span>mhór chugham, agus do ritheas chum an doruis, agus</span>
<lb n="207"/><span>ní luaithe fhosgaileas é 'ná do thainig isteach</span>
<lb n="208"/><span>gaisgidheach budh dhá mhó 'ná é seo bhí sínte ar</span>
<lb n="209"/><span>an leabaidh.  Níor leigeas-sa aon aimsir</span>
<lb n="210"/><span>thorm, acht do ritheas chum an ursuil,</span>
<lb n="211"/><span>(agus do rugas air), agus do sháitheas chomh treun agus</span>
<lb n="212"/><span>dob' fhéidir liom é suas i bpoll shróine an</span>
<lb n="213"/><span>ghaisgidhigh bhí 'n-a chodladh; do thug an gaisgi-</span>
<lb n="214"/><span>dheach léim as a leabaidh, agus beirid an dá fhear</span>
<lb n="215"/><span>mhór ar a chéile.  Bhí drom duine dhíobh i</span>
<lb n="216"/><span>gcoinnibh an fhala thall, agus drom an fhir eile</span>
<lb n="217"/><span>leis an bhfala abhus, agus iad ag iarraidh a</span>
<lb n="218"/><span>chéile do leagadh.  Faoi dheireadh do cuireadh</span>
<lb n="219"/><span>an gaisgidheach bhí 'n-a chodladh ar a ghlún, agus</span>
<lb n="220"/><span>do tháinig eagla ormsa go maireobhfaidhe é,</span>
<lb n="221"/><span>agus mé fhéin le n-a chois.  Do rugas ar an</span>
<lb n="222"/><span>tuagh agus do chromas ar staighridhe do dhéanamh</span>
<lb n="223"/><span>suas a dhrom.  Do ghearras an cheud staighre</span>
<lb n="224"/><span>ar cholpa a choise, agus an tarna staighre ar a</span>
<lb n="225"/><span>thóin, agus do árduigheas an tuagh, agus do bhuai-</span>
<lb n="226"/><span>leas an gaisgidheach i bplaic a mhuinéil, agus do</span>
<lb n="227"/><span>leanas d'á bhualadh ar feadh tamaill mhóir.</span>
<lb n="228"/><span>Is geárr go raibh sruth fola ag rith leis an</span>
<lb n="229"/><span>ngaisgidheach agus go raibh sé dul i luige, agus do</span>
<lb n="230"/><span>thuit sé ar ghlún leis (ar cheann d'a ghlúinibh).</span>
<lb n="231"/><span>Do éirigh sé arís, agus do bhuail sé mise suas i</span>
<lb n="232"/><span>gcoinnibh an tadhbháin (taobháin.)”</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>Do éistigh an bhean leis an sgeul go</span>
<lb n="235"/><span>foighneach go dtí sin, agus adubhairt sí,</span>
<lb n="236"/><span>“Míochrom (míochomhthrom?) ort!  Cá n-a</span>
<lb n="237"/><span>thaobh go ndeaghais ar a dhrom?”</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Do phreab Fionn 'n-a shuidhe agus adubhairt,</span>
<lb n="240"/><span>“A Bhearcháin, do rinnis feall orm; do</span>
<lb n="241"/><span>gheallais nach béidheadh aon bhean ag éisteacht</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="242"/><p><span>liom an fhaid do bheinn ag innsint an sgéil</span>
<lb n="243"/><span>duit, agus in' ionad soin is amhla do chuiris do</span>
<lb n="244"/><span>bhean ins an luachair chum nach feicfinnse í,”</span>
<lb n="245"/><span>agus do rith sé i ndiaidh Bhearcháin.  Do iarr</span>
<lb n="246"/><span>Bearchán air a leathsgeul do ghabháil, agus do</span>
<lb n="247"/><span>dheimhnigh sé dho nach raibh fhios aige féin a</span>
<lb n="248"/><span>bhean bheith 'sa luachair, agus níor innis Fionn</span>
<lb n="249"/><span>Mac Cumhaill níos mó d'á sgeul dó thar a</span>
<lb n="250"/><span>éis sin.</span></p>
<lb n="251"/>
<lb n="252"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Eachtra ar Fhionn Mac Cumhaill agus ar Mhnaoi Bhearcháin.

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Eachtra ar Fhionn Mac Cumhaill agus ar Mhnaoi Bhearcháin.

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
