Historical Irish Corpus
1600 - 1926
Historical Dictionary of Irish
Search the corpus
Browse the Text Archive 1600-1926
Na Cu-anmanna i nGaedhilig. III.
Title
Na Cu-anmanna i nGaedhilig. III.
Author(s)
Flannery, Thomas - Tomas O Flannaoile,
Compiler/Editor
Coimín, Dáithí
Composition Date
1883
Publisher
Connradh na Gaedhilge
Téacs
Comhad TEI
Gnáth-Théacs
Comhad ePub
Search Texts
Enter word/phrase
Search Type
Headword
Standardised
Exact match
Phrase
Word Type
All
Adjective
Noun
Preposition
Pronoun
Verb
Verbal Noun
Poetry/Prose
Both
Prose
Poetry
Set Dates
1600
1926
<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?> <TEI><teiHeader type="text"> <fileDesc> <titleStmt> <title type="main">Na Cu-anmanna i nGaedhilig. III.</title><author><persName>Flannery, Thomas - Tomas O Flannaoile</persName></author><editor><name type="main">Coimín, Dáithí</name></editor><respStmt> <resp>Electronic edition compiled by</resp> <name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name> </respStmt> </titleStmt> <editionStmt> <edition> <note type="N">IG01-22</note> <note type="L">116</note> <note type="B">1883</note> <note type="C"/> <note><p>Description of how and why changes were made</p></note> </edition> </editionStmt> <publicationStmt> <publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher> <pubPlace>24 Upper O'Connell Street, Dublin</pubPlace><date>January, 1883</date><idno>IG01-22</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor> <availability> <p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p> </availability> </publicationStmt> <seriesStmt> <title level="s">Irisleabhar na Gaedhilge</title><biblScope unit="vol">1</biblScope> </seriesStmt> <sourceDesc> <biblStruct> <analytic><author>Flannery, Thomas - Tomas O Flannaoile</author><title>Na Cu-anmanna i nGaedhilig. III.</title></analytic> <monogr> <title level="j">Na Cu-anmanna i nGaedhilig. III.</title><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>January, 1883</date></imprint> </monogr> </biblStruct> </sourceDesc> </fileDesc> <profileDesc> <langUsage><language ident="ga">Irish</language></langUsage> </profileDesc> </teiHeader> <text><body><div><p><span>NA CU-ANMANNA I NGAEDHILIG.</span> <lb n="1"/><span>LE TOMAS OFLANNAOILE.</span> <lb n="2"/><span> </span> <lb n="3"/><span>III.</span></p> <lb n="4"/> <lb n="5"/><p><span>1.(a) Cu agus geinidin anma dhilis fir </span> <lb n="6"/><span>in a dhiaidh. Do shaoil me air d-tus nar </span> <lb n="7"/><span>bheag an lion d'anmannaibh do cumadh</span> <lb n="8"/><span>mar so, acht tar eis moran do leigheadh</span> <lb n="9"/><span>agus ni eigin geirbhreathnuighthe do tha-</span> <lb n="10"/><span>bhairt, ni fuair me fa dheoidh acht ceann</span> <lb n="11"/><span>amhain — 'se sin Cu-Chulainn, ainm treun-</span> <lb n="12"/><span>laoich chluthamhla na n-Ultach.</span></p> <lb n="13"/> <lb n="14"/><p><span>Ni fhuil acht aon Chuchulainn amhain i</span> <lb n="15"/><span>stair uile na h-Eireann o thus go deireadh.</span> <lb n="16"/><span>Feadh dha mhile bliadhan do mhair an</span> <lb n="17"/><span>t-ainm ceimeamhail so, nir goireadh do</span> <lb n="18"/><span>dhuine eile 'na dhiaidh e, agus uime sin ni</span> <lb n="19"/><span>dearnadh sloinne dhe riamh. Ni h-iongnadh</span> <lb n="20"/><span>dar n-doigh go bh-fuigheadh an t-ainm</span> <lb n="21"/><span>oirdhearc so tosach air na h-uile “Cu-</span> <lb n="22"/><span>anmannaibh” eile: ainm priomh-laoich na</span> <lb n="23"/><span>Craoibhe Ruaidhe, ainm an te ba chrodhacht</span> <lb n="24"/><span>na “g-Con” uile, gile na ngaiscidheach,</span> <lb n="25"/><span>“fortissimus heros Scotorum” mar do</span> <lb n="26"/><span>ghairm an croinicidh Tighearnach de, mile</span> <lb n="27"/><span>bliadhan iar n-aimsir an treinfhir.</span></p> <lb n="28"/> <lb n="29"/><p><span>Dubhairt me go maireann an t-ainm so -</span> <lb n="30"/><span>'seadh go deimhin, ta an t-ainm air marth-</span> <lb n="31"/><span>ain fos againn, acht is cuimhne cheomhar</span> <lb n="32"/><span>linn e agus is fir-bheagan eile seach an ainm</span> <lb n="33"/><span>as eol duinn andiu. Leath amuigh d'ar</span> <lb n="34"/><span>innis an Ceitingeach air — agus is anamh a</span> <lb n="35"/><span>chimid sin fein — is fada, fada o do scriob-</span> <lb n="36"/><span>hadh sceul Gaedhilge air an treunlaoch so.</span> <lb n="37"/><span>Is fearr a ta fios ag aos og na h-Eireann</span> <lb n="38"/><span>andiu air Achuill Greugach, air Eachtoir na</span> <lb n="39"/><span>Traoi shoir, air Uilis agus air Eneas — is</span> <lb n="40"/><span>fearr aithnigheas siad Alfred the Great no</span> <lb n="41"/><span>Robin Hood no mar as cosamhail fos Dick</span> <lb n="42"/><span>Turpin no Freney the Robber — 'na Eibhear</span> <lb n="43"/><span>no Eireamhon, Cu-chulainn no Conall Cear-</span> <lb n="44"/><span>nach, Fionn mac Cumhaill no Goll mac</span> <lb n="45"/><span>Morna, Diarmaid Donn no Oscar aigh, Conn</span> <lb n="46"/><span>Ceud-chathach, “Daithi mor do sheol tar</span> <lb n="47"/><span>tuinn,” Brian Borumha, Art Mac Mur-</span> <lb n="48"/><span>chadha, Aodh ONeill, Aodh ODomhnaill,</span> <lb n="49"/><span>Eoghan Ruadh, Ruaidhri OMordha, na</span> <lb n="50"/><span>Burcaigh buadhacha, na Gearaltaigh gle-</span> <lb n="51"/><span>geala, na Sarsaoghlaigh soillseacha — no fear</span> <lb n="52"/><span>do na ceudtaibh eile d'a bh-fuair clu agus</span> <lb n="53"/><span>ceim riamh 'san oilean arsaidh so, o n-a</span> <lb n="54"/><span>ceud ghabhail go d-ti an la 'ndiu.</span></p> <lb n="55"/> <lb n="56"/><p><span>Is ro mhaith gan amhras, eolas do bheith</span> <lb n="57"/><span>againn air an iomlan, idir a m-baineann le</span> <lb n="58"/><span>h-Eirinn agus a m-baineann le tirthibh eile,</span> <lb n="59"/><span>acht ma's eigean duinn cuid do leigean</span> <lb n="60"/><span>tharainn na treigimis ar leighean fein, na</span> <lb n="61"/><span>treigimis sceulta agus filidheacht agus</span> <lb n="62"/><span>seanchas na nGaedheal air son d'a bh-fuil</span> <lb n="63"/><span>diobh ag na gallaibh. </span> <lb n="64"/></p> </div> <pb n="117"/> <div><lb n="65"/><p><span>Cia an t-adhbhar fa bh-fuil an t-ainbhfios </span> <lb n="66"/><span>so le faghail ag muintir na h-Eireann? Is </span> <lb n="67"/><span>iomdha na h-adhbhair. Adhbhar dhiobh, </span> <lb n="68"/><span>Eireannaigh do mheas gur b'fhearr gach ni </span> <lb n="69"/><span>gallda 'na aon ni ba leo fein, ionnas go </span> <lb n="70"/><span>d-tarla gur leigeadar an chuid as mo dhiobh </span> <lb n="71"/><span>a d-teanga fein uatha agus go n-dearnadar </span> <lb n="72"/><span>malairt deagh-Ghaedhilge air son droch- </span> <lb n="73"/><span>Bheurla. 'Se an meas bocht suarach so, an </span> <lb n="74"/><span>meas amadanta so, an t-adhbhar as mo. </span> <lb n="75"/><span>Do threigeadar a d-teanga agus da bhrigh </span> <lb n="76"/><span>sin ni frith aca o shin suas an t-eolas nach </span> <lb n="77"/><span>raibh le faghail acht air n-a scriobhadh 'na </span> <lb n="78"/><span>d-teangain fein. Is fior gur muineadh le</span> <lb n="79"/><span>fada dhoibh a d-teanga duthchais agus a </span> <lb n="80"/><span>leighean do chur i n-dimheas; is deimhin </span> <lb n="81"/><span>go n-dearnadh foirneart ortha go minic </span> <lb n="82"/><span>chum d'ualach do chur ortha a d-teanga </span> <lb n="83"/><span>fein do threigean; acht 'na dhiaidh sin nil</span> <lb n="84"/><span>ar b-pobul fein gan locht. Adhbhar eile,</span> <lb n="85"/><span>nuair a bhi Gaedhilig ag ni as mo do</span> <lb n="86"/><span>mhuintir na h-Eireann 'na ta san tir andiu,</span> <lb n="87"/><span>is beagan diobh dar muineadh leigheadh na</span> <lb n="88"/><span>teangan leis an lucht ler b'fheidir agus d'ar</span> <lb n="89"/><span>coir a dheanadh. Adhbhar eile fos, cia go</span> <lb n="90"/><span>raibh daoine ann le a d-tainic Gaedhilig do</span> <lb n="91"/><span>leigheadh fein, ni raibh moran do leabhraibh</span> <lb n="92"/><span>aca le leigheadh; oir is e do ghnidheadh na</span> <lb n="93"/><span>h-eolaigh Gaedhilge — agus do ghni cuid</span> <lb n="94"/><span>diobh fos — iad fein d'fholughadh 'sna sean-</span> <lb n="95"/><span>mheamramaibh agus dul thart do leigean</span> <lb n="96"/><span>don t-saoghal, amhail da m-beidheadh Eire</span> <lb n="97"/><span>gan Gaedheal, gan Gaedhilig air bith. Is</span> <lb n="98"/><span>fior gur aistrigh siad o am go h-am cuid do</span> <lb n="99"/><span>na sean-leabhraibh i m-Beurla. Acht creud</span> <lb n="100"/><span>do rinne so air leightheoiribh na Gaedhilge?</span> <lb n="101"/><span>M. Henri Gaidoz, Francach foghlamtha —</span> <lb n="102"/><span>no is cora a radh Breatun foghlamtha —</span> <lb n="103"/><span>beagan do bhliadhnaibh o shin 'se d'fhiaf-</span> <lb n="104"/><span>ruigh se: “Fait-on quelque chose en Irlande</span> <lb n="105"/><span>pour prévenir l'extinction prochaine du</span> <lb n="106"/><span>Gaëlique? Et pourtant si l'on porte quelque</span> <lb n="107"/><span>intérêt à une langue, ne doit-on pas d'abord</span> <lb n="108"/><span>veiller a sa conservation?” Nir thuig an</span> <lb n="109"/><span>duine-uasal sin an glor mor agus an gniomh</span> <lb n="110"/><span>beag.</span></p> <lb n="111"/> <lb n="112"/><p><span>Ni h-iad aistrighthe Beurla on t-sean-</span> <lb n="113"/><span>Ghaedhilig do dheanfas an coimeud so, ni</span> <lb n="114"/><span>h-iad sin do theastuigh o lucht-labhartha</span> <lb n="115"/><span>agus o lucht-leighte na Gaedhilge, acht </span> <lb n="116"/><span>saothair fhorusa gnath-Ghaedhilge do scrio-</span> <lb n="117"/><span>bhadh dhoibh, no — an chuid as lugha dhe —</span> <lb n="118"/><span>aistrighthe no tionntodha na seanleabhar</span> <lb n="119"/><span>i nGaedhilig na h-aimsire laithrighe mar</span> <lb n="120"/><span>tuigthear agus mar scriobhthar andiu i. Do</span> <lb n="121"/><span>mheasfa dar mo chubhas nar mhian le cuid</span> <lb n="122"/><span>do na h-eolachaibh Gaedhilge air ar labhras</span> <lb n="123"/><span>an teanga do leathnughadh no do choimeud;</span> <lb n="124"/><span>muna b'fheidir gur leor leo-san seanchaidh</span> <lb n="125"/><span>no dho chum an teanga do “choimeud”</span> <lb n="126"/><span>agus gur mheasadar gur danacht do-mholta</span> <lb n="127"/><span>bheith aig iarraidh uimhir na droinge sin</span> <lb n="128"/><span>do mheudughadh.</span></p> <lb n="129"/> <lb n="130"/><p><span>Acht ta laethe as gile ag teacht, in a</span> <lb n="131"/><span>m-beidh daoine na tire so ni bhus Eirean-</span> <lb n="132"/><span>naighe agus ni bhus eolaighe air cuisean-</span> <lb n="133"/><span>naibh Eireannacha; agus in a m-beidh</span> <lb n="134"/><span>scolairidh Gaedhilge ni bhus tuigsionaighe</span> <lb n="135"/><span>uim an riachtanas a ta ann chum ni eigin</span> <lb n="136"/><span>do dheanadh air son na h-aimsire laithrighe.</span> <lb n="137"/><span>Taobh an “extinction” do b'eagal le M.</span> <lb n="138"/><span>Gaidoz da bhliadhain deug o shin, nil focal</span> <lb n="139"/><span>don bhrigh sin a bh-focloir Irisleabhair na</span> <lb n="140"/><span>Gaedhilge, oir se a chiall ni eigin le nach</span> <lb n="141"/><span>suil againn agus nach eagal linn anois no</span> <lb n="142"/><span>da eis so.</span></p> <lb n="143"/> <lb n="144"/><p><span>Ni raibh i g-Cu-Chulainn air d-tus acht</span> <lb n="145"/><span>forainm — no badh cora dham leasainm do</span> <lb n="146"/><span>radh — agus is cosamhail mar dubhras cheana</span> <lb n="147"/><span>gur b'amhlaidh sin do mhoran d'anman- </span> <lb n="148"/><span>naibh eile d'a chineul. Ba Seatanta a cheud</span> <lb n="149"/><span>ainm, agus nuair a thuill se an t-ainm as</span> <lb n="150"/><span>gnathaighe ni raibh ann acht buachaill beag</span> <lb n="151"/><span>in aois deich m-bliadhan.</span></p> <lb n="152"/> <lb n="153"/><p><span>La d'a raibh Conchubhar mac Neasa</span> <lb n="154"/><span>ardrigh Uladh agus maithe an chuigidh uile</span> <lb n="155"/><span>maille leis ag cathadh fleidhe moire i d-tigh</span> <lb n="156"/><span>Chulainn flathghobhann airighthe gar beag</span> <lb n="157"/><span>siar o Eamhain Macha, do bhiodar ag ol as</span> <lb n="158"/><span>ag aoibhneas, ceol na g-clairseach aca agus</span> <lb n="159"/><span>imirt fithchille. Agus as amhlaidh do bhidh-</span> <lb n="160"/><span>eadh teach an Chulainn so faoi thuitim</span> <lb n="161"/><span>na h-oidhche, agus cu mhor, gharg air scaoi-</span> <lb n="162"/><span>leadh taobh amuigh an duin, do ghnidheadh</span> <lb n="163"/><span>faire ann sin agus do choimeudadh muintir </span> <lb n="164"/><span>agus maoin an fhlathghobhann feadh na</span> <lb n="165"/><span>h-oidhche. Mairg don ghadaidh, mairg don</span> <lb n="166"/><span>choimhitheach do lamhfadh dul isteach 'san</span> <lb n="167"/><span>dun sin agus an madadh mor so ag faire air</span> <lb n="168"/><span>taobh amuigh, oir ba bheag leis greim do</span> <lb n="169"/><span>bhreith air fear d'a mheud agus a shracadh</span> <lb n="170"/><span>o cheile. I d-tus na fleidhe do bhi suil ag</span></p> </div> <pb n="118"/> <div><lb n="171"/><p><span>an righ Conchubhar 's ag a chuideachta le</span> <lb n="172"/><span>Seatanta do theacht in a n-dail; acht ni</span> <lb n="173"/><span>rainic se fos gus an tigh agus le cathadh na</span> <lb n="174"/><span>fleidhe do dhearmad siad e. Is ann sin do</span> <lb n="175"/><span>chualadar go h-obann tafain gharg an</span> <lb n="176"/><span>mhadaidh agus glor buachaill faoi fheirg.</span> <lb n="177"/><span>“Is Seatanta a ta ann” ar Fearghus mac</span> <lb n="178"/><span>Roigh oide-gaiscidh an bhuachaill. D'eirigh-</span> <lb n="179"/><span>eadar 'na seasadhf a cheudoir, oir bhi 'fhios</span> <lb n="180"/><span>aca go maith go raibh an malrach i bh-fior-</span> <lb n="181"/><span>chontabhairt.</span> <lb n="182"/><span> </span> <lb n="183"/><span>Gleo mor amuigh agus iarsin uaillfeart</span> <lb n="184"/><span>uathbhasach na con.</span></p> <lb n="185"/> <lb n="186"/><p><span>Creud do tharla dhuit a Sheatanta? Do</span> <lb n="187"/><span>foscladh na doirse gan moill agus ritheadar</span> <lb n="188"/><span>na curaidh amach d'a chobhair — oir ba</span> <lb n="189"/><span>h-ionmhain leis an g-Craoibh Ruaidh an</span> <lb n="190"/><span>t-ogan meanmnach sin. Annsud thall faoi</span> <lb n="191"/><span>sholus na gealaighe do chidhid Seatanta og</span> <lb n="192"/><span>agus e 'na sheasadh go breagh, buadhach,</span> <lb n="193"/><span>a chaman maith in a laimh dheis agus an</span> <lb n="194"/><span>chu marbh air lar. Do thogbhadar uile</span> <lb n="195"/><span>annsin gair mhor maoidhte d'athas faoi</span> <lb n="196"/><span>bhuaidh an ogain agus faoi n-a bheith</span> <lb n="197"/><span>slan. Acht ba h-adhbhar broin le Culann</span> <lb n="198"/><span>a chu bhreagh luachmhar do bheith marbh,</span> <lb n="199"/><span>agus uime sin dubhairt Seatanta leis “Na</span> <lb n="200"/><span>bidheadh buaidhreadh ort, a Chulainn</span> <lb n="201"/><span>uasail, faoi do choin, oir beidh mise fein</span> <lb n="202"/><span>am choin duit no go bh-faghair madadh</span> <lb n="203"/><span>eile in a h-ionad, agus deanfaidh me faire</span> <lb n="204"/><span>air do thigh agus air a bh-fuil ann chomh</span> <lb n="205"/><span>dileas le coin no madadh air bith.” Annsin</span> <lb n="206"/><span>do ghairm na curaidh uile “Cu-Chulainn”</span> <lb n="207"/><span>don laoch og, agus o shin amach do lean an</span> <lb n="208"/><span>forainm do.</span></p> <lb n="209"/> <lb n="210"/><p><span>Mar so deir na sceulaidhthe, mar so innseas</span> <lb n="211"/><span>seanchaidhthe na h-Eireann. </span></p> <lb n="212"/> <lb n="213"/><p><span>(Le bheith air leanamhain.)</span></p> <lb n="214"/> <lb n="215"/><p/></div></body></text></TEI>
19 Dawson Street, Dublin 2
D02 HH58 +353 1 676 2570 info@ria.ie
Cookie Use
Website developed by Niall O'Leary Services