Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Tóruigheacht Duibhe Lacha Láimh-ghile</title><author><name type="main">Anaithnid; Eag. Ó Duilearga, Séamas</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Deirdre D'Auria and Eilís Ní Mhearraí</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N"/>
                         <note type="L">348</note>
                         <note type="B">1809ls 19T</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno/><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Tóruigheacht Duibhe Lacha Láimh-ghile</title><author>Anaithnid; Eag. Ó Duilearga, Séamas</author><imprint><publisher>Halle: Niemeyer Verlag</publisher><date>1809ls 19T</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p/>
<lb n="0"/>
<lb n="1"/><p><span>Feacht n-aon dá n-deacha Fiachra Dubh mac Diomhain</span>
<lb n="2"/><span>mhic Muircheartaigh mhic Muireadhaigh mhic Eóghain mhic</span>
<lb n="3"/><span>Néill Naoigiallaigh as Éirinn amach go ndeacha a gcríoch</span>
<lb n="4"/><span>Lochlann ar eachtra agus is é fa rígh Lochlann an tan</span>
<lb n="5"/><span>sin .i. Ularg mac Ionnghaine agus fuair Fiachra aoibh agus</span>
<lb n="6"/><span>onóir mhór ó rígh Lochlann.  Acht níor chian dó 'san gcríoch</span>
<lb n="7"/><span>an tan do ghaibh galar agus géar-easláinte an rígh ionnas</span>
<lb n="8"/><span>go dtug siad sic a leagha agus a Phisicians, a dhraoithe</span>
<lb n="9"/><span>agus a fhíor-eolaigh dá ionnsoighe agus do fhiafriogh díobh</span>
<lb n="10"/><span>créad do fhóirfeadh é.</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>Adubhradur nach raibh leaghas na heasláinte do urchóid</span>
<lb n="13"/><span>sic dhó ach muna bhfaoighthaoi bó chluas-dhearg ghlégeal</span>
<lb n="14"/><span>agus a marbhadh dhó.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Do síreadh críocha Lochlann agus níor fríoth ar an áit</span>
<lb n="17"/><span>sin acht bó chaillighe duibhe.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Do tairgeadh bó eile dhí ar a son agus Fiachra Fionn</span>
<lb n="20"/><span>mac Baedáin do b'é sin ainm an fhir, ar fhíor, mar urramh</span>
<lb n="21"/><span>ris an mbuin sin d'fhaghbháil an tan do iarrfadh í.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Is í sin uair agus aimsir tháinig teachta ar ceann</span>
<lb n="24"/><span>Fiachra ag foillsiughadh éag a athar dó, agus a ghairm-sean</span>
<lb n="25"/><span>'na rígh.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Ceiliubhras Fiachra do rígh Lochlann go n-a uaisle agus</span>
<lb n="28"/><span>níor hairiseadh leis go dtáinig dá thír féin .i. go Cúige</span></p>
</div>
<pb n="349"/>
<div><lb n="29"/><p><span>oll-bhladhach Uladh agus do bhí bliadhain innte 'na árdrígh</span>
<lb n="30"/><span>ní is túisge ná do chuala a bheag ó' n gcailligh nduibh.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Lá n-aon a gceann bliadhna dochualadh an t-éighiomh</span>
<lb n="33"/><span>a n-doras an dúnaidh agus adubhairt a fhios do thabhairt</span>
<lb n="34"/><span>chuige cad é rinne an t-árd-ghlór sin agus cidhb é do rinne a</span>
<lb n="35"/><span>thabhairt asteach.  Do rinneadh amhlaidh adubhairt</span>
<lb n="36"/><span>agus is í an chailleach dhubh Lochlannach do bhí ann agus</span>
<lb n="37"/><span>d'fhear Fiachra fáilte roimpe agus d'fhiafriogh sgéala dhí.</span>
<lb n="38"/><span>"Atáid sgéala móra olca agam', ar sí .i. 'rígh Laighean</span>
<lb n="39"/><span>do neamh-chomhaill do gheallamhna um an mbuin."</span>
<lb n="40"/><span>"Ní misde sin", ar Fiachra. "Dobhéar-sa ceithre ba a nÉirinn duit."</span>
<lb n="41"/><span>"Ní ghébad", ar an chailleach.</span>
<lb n="42"/><span>"Do bhéar-sa fiche bó dhuit", ar Fiachra.</span>
<lb n="43"/><span>"Is briathar domh-sa", ar an chailleach, "nach gheabhad</span>
<lb n="44"/><span>sin uait", ar sí.</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>"Maiseadh", ar Fiachra, "dobhéar-sa tríocha bó a ngach</span>
<lb n="47"/><span>chois dár gheall rígh Lochlann ag díoghailt a choraidheachta</span>
<lb n="48"/><span>féin agus éagcóra na caillighe duibhe ar an rígh</span>
<lb n="49"/><span>agus ar rochtain urláir na críche dhó do fhuagair cath ar</span>
<lb n="50"/><span>Ularg agus thug trí lá go n-oidhchibh cáirde dho chum</span>
<lb n="51"/><span>tiomsuighthe agus ar dteacht an cháirde sin do síreadh</span>
<lb n="52"/><span>cath ó' n rígh ar Fhiachraidh.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>Do cuireadh trí chéad laoch láidir lán-chalma ó rígh</span>
<lb n="55"/><span>Uladh do chum an chomhraic sin agus do leigiodh trí</span>
<lb n="56"/><span>chaoire neimhe amach as pobul rígh lochlann agus</span>
<lb n="57"/><span>do chuadur tríotha agus tarsa amhuil seabhac tre mhionéanaibh</span>
<lb n="58"/><span>nó mar chonaibh allta tre mhion-thréadaibh chaorach</span>
<lb n="59"/><span>ar fairsinge moighe nó machaire.  Amhlaidh sin do théidís</span></p>
</div>
<pb n="350"/>
<div><lb n="60"/><p><span>na caoire theintighe sin tre mhuintir Fhiachra agus gach</span>
<lb n="61"/><span>neach dochidh iad ní fhéadaidís an aith-fhéachain, agus do</span>
<lb n="62"/><span>thuiteadur trí chéad an dara lá gus trí chéad an treas lá</span>
<lb n="63"/><span>leis na caoiribh agus ba dubhach le Fiachra na h-ara agus</span>
<lb n="64"/><span>na heasbadha móra thugadur ar a mhuintir.  Adubhairt a</span>
<lb n="65"/><span>airm agus a iol-fhaobhra do thabhairt chuige féin go</span>
<lb n="66"/><span>ndeacha do chomhrac tar ceann a mhuintire.</span>
<lb n="67"/><span>"Ná beartaigh sin, a rígh Uladh" ar maithe a mhuintire,</span>
<lb n="68"/><span>"óir ní cuibhe dhuit-se dhuit-se dul do chomhrac le caoiribh."</span>
<lb n="69"/><span>"Is briathar dhamh-sa", ar Fiachra, "nach tuitfidh nísa</span>
<lb n="70"/><span>mó d'fhearaibh Éireann leo nó go dtuitiod-san liom-sa nó</span>
<lb n="71"/><span>mise leo-san."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Is annsin do chonairc Fiachra aon óglách an-aithnid dá</span>
<lb n="74"/><span>ionnsoighe gacha ndíreach agus brat datha uaine uime agus</span>
<lb n="75"/><span>léine mhín-tsróil re gusmur a gheil-chnis agus fleasg óir</span>
<lb n="76"/><span>timpchioll a fhuilt agus dhá os órdha uma chosaibh, agus ar</span>
<lb n="77"/><span>dteacht do láthair dó adubhairt:  "Is dubhach ataoi, a rígh</span>
<lb n="78"/><span>Uladh", ar sé.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>"Ní huaim dochonarc a ádhbhur', ar rígh Uladh .i. mo</span>
<lb n="81"/><span>mhuintir dá mughadh agus dá mór-mharbhadh le caoiribh</span>
<lb n="82"/><span>gorma geintlidhe agus mé fhéin ag dul anois do chomhrac riú."</span>
<lb n="83"/><span>"Ca luach do bhéarthá don tí do choisgfiodh iad?', ar an t-óglách</span>
<lb n="84"/><span>ar a raibh an deise aonaigh agus oireachtuis.</span>
<lb n="85"/><span>"A bhreith féin", ar Fiachra, "dá rabha ar mo chumas".</span>
<lb n="86"/><span>"Tabhuir mo bhreith féin dhomh-sa", ar an t-óglách,</span>
<lb n="87"/><span>"agus coisgfiod na caoire neimhe díot agus muna dtugair</span>
<lb n="88"/><span>ní choisgfead agus ní mó ní fhéadfair-si a gcosg."</span>
<lb n="89"/><span>"Abair an bhreith", ar rígh Uladh.</span>
<lb n="90"/><span>"Adeirim", ar an t-óglách, "an fáinne atá umad mheóir</span>
<lb n="91"/><span>mheadhóin do thabhairt dom mar chomhartha chum do</span>
<lb n="92"/><span>mhná a n-Éirinn ionnas go luighfinn lé.</span>
<lb n="93"/><span>"Is briathar dham", ar Fiachra, "nach leigfinnsi aon duine</span>
<lb n="94"/><span>d'fhearaibh Éireann do thuitim ar son gan an chomhartha</span>
<lb n="95"/><span>sin do thabhairt uaim."</span></p>
</div>
<pb n="351"/>
<div><lb n="96"/><p><span>"Nocha misde thuit a thabhairt", ar an t-óglách, "óir</span>
<lb n="97"/><span>geinfir gein bhuadhach uaim-si red mhnaoi agus budh</span>
<lb n="98"/><span>uait-si ainmneóchar é agus budh Mongán mac Fiachra a</span>
<lb n="99"/><span>chomh-ainm agus budh ollamh intleacht an mhic sin i ngach</span>
<lb n="100"/><span>céird is íonchubhaidh do mhac rígh nó ró-fhlatha d'fhoghlaim</span>
<lb n="101"/><span>agus fós rachad-sa ad' riocht-sa ann ionnas nach budh</span>
<lb n="102"/><span>eisionraic dod' mhnaoi-si é."</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Thug Fiachra an fáinne luachmhar do'n óglách agus</span>
<lb n="105"/><span>thug an t-óglách, ar sin, brod-chú o dhiamhur a bhruit</span>
<lb n="106"/><span>go slabhra bhfionn-airgid um a brághaid agus adubhairt:</span>
<lb n="107"/><span>"An tráth fa dtiucfaid na caoirigh chugad", ar sé, "leig an</span>
<lb n="108"/><span>bhrod-chú chucha agus is briathar dhamh-sa nach béara aon</span>
<lb n="109"/><span>chaoira acu a ceann slán go dúnadh rígh lochlanntar ais</span>
<lb n="110"/><span>agus geallaim dhuit-si, a rígh Uladh", ar sé, "go ngéillfid</span>
<lb n="111"/><span>Lochlannaigh gan choga gan imreasán duit ó sin amach".</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>Agus is é do bhí ann .i. an t-Ioldánach Manannan</span>
<lb n="114"/><span>Mong-bhuidhe mac Lir .i. an té ba mhó intleacht a gcomhachtaibh,</span>
<lb n="115"/><span>a n-ealadhain draoidheachta dár mhair ionna chomh-aimsir.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>Ach cheana do ráinig Manannán roimhe go hÉirinn</span>
<lb n="118"/><span>agus do chomhraic ris an ríoghan agus do fhágaibh taobhthrom</span>
<lb n="119"/><span>torrach í.</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>Dála na gcaorach do thuitiodur leis an gcuin an lá sin</span>
<lb n="122"/><span>agus trí chéad do mhuintir rígh Lochlann mar aon riú.</span>
<lb n="123"/><span>Fa mór lúthgháir rígh Uladh agus a mhuintire uime sin</span>
<lb n="124"/><span>agus níor mhó ná brón agus atuirse rígh Lochlann agus a</span>
<lb n="125"/><span>mhuintire do'n leith eile.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>Ro ghaibh Fiachra braighde agus gialla críoch Lochlann</span>
<lb n="128"/><span>agus na n-oileán eile nó go ráinig Éire agus do bhí a bhean</span>
<lb n="129"/><span>taobh-throm torrach roimhe agus an tan thainig ionbhaidh</span>
<lb n="130"/><span>an tuismidh rug sí mac agus tugadh Mongán d'ainm air.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>Cidh tra do bhi óglách eile a gcomh-fhlaitheas re</span>
<lb n="133"/><span>Fiachra Fionn mac Baedáin .i. Fiachra Dubh mac Diomhain</span>
<lb n="134"/><span>agus do luighduigheadh ar a bhflaitheas agus rugadh</span>
<lb n="135"/><span>inghean dó an oidhche chéadna agus tugadh Dubh Lacha</span></p>
</div>
<pb n="352"/>
<div><lb n="136"/><p><span>Láimh-gheal d'ainm uirthe agus do cuireadh ar seilbh a</span>
<lb n="137"/><span>cheile í féin agus Mongán.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>A gcionn a dtrí n-oidhche tháinig Manannán as</span>
<lb n="140"/><span>Tír Tairngire agus rug Mongán leis dá altrom agus dá</span>
<lb n="141"/><span>oileamhuin.  Chongaibh an leanbh aige go ceann dá</span>
<lb n="142"/><span>bhliadhain déag ionnas go raibh múinte i ngach aon céird</span>
<lb n="143"/><span>ba chóir dá mhacsamhuil d'fhoghlaim.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>Dála Fhiachra Dhuibh fuair baoghal ar Fhiachra Fhionn</span>
<lb n="146"/><span>.i. a fhagháil a n-úathadh sluaigh agus sochraide ionnas</span>
<lb n="147"/><span>gur marbhadh é féin agus gur loisgeadh a dhúnadh leis tar</span>
<lb n="148"/><span>ceann a gcleamhnuis.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>Annsin do b'áil le maithibh Uladh Mongán do thabhairt</span>
<lb n="151"/><span>chuca a n-ionad a athar agus gan é ach a gcionn a</span>
<lb n="152"/><span>shé mbliadhna.  Cidh tra ní thug Manannán dóibh é nó</span>
<lb n="153"/><span>gur fhorbhair a neart agus nó gur fhoghlaim a chleasa</span>
<lb n="154"/><span>goile agus gaisge agus go raibh comhachtach a gceardaibh</span>
<lb n="155"/><span>diamhra draoidheachta gur ba slán a dhá bhliadhain déag</span>
<lb n="156"/><span>dhó.  Thug leis go hUltaibh é agus do rinneadh síth agus</span>
<lb n="157"/><span>caradradh idir é féin agus Fiachra Dubh .i. leath Uladh do</span>
<lb n="158"/><span>gach nduine agus Dubh Lacha Láimh-gheal mar bhean-chéile</span>
<lb n="159"/><span>do Mhongán a n-éiric a athar.</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Do bhí Mongán mar sin tréimhse fhada a mbun a</span>
<lb n="162"/><span>shiochna do chomh-líonadh do Fhiachra Dhubh.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>Lá n-aon dó, ar sin, ag imirt fhithchille ionna dhúnadh</span>
<lb n="165"/><span>agus Dubh Lacha ar a ghualainn go bhfeacadh cléireach</span>
<lb n="166"/><span>dochruidh dibhidh san ursan agus isé adubhairt:  "Ní tocht</span>
<lb n="167"/><span>ba chuibhe re mac rígh Uladh an tocht sin for ataoi</span>
<lb n="168"/><span>a Mhongáin", ar sé, "agus gan dul ag díoghailt t'athar ar</span>
<lb n="169"/><span>Fhiachra Dhubh gidh olc le Duibh Lacha é agus atá seision</span>
<lb n="170"/><span>anois mar do bhí t'athair-si  a n-úathadh slúaigh agus</span>
<lb n="171"/><span>sochraide an tan thug amus air, agus tar-sa liom-sa agus</span>
<lb n="172"/><span>loisgfiom a dhúnadh agus muirfiom é féin go n-a mhuintir agus</span>
<lb n="173"/><span>bíodh ríoghacht Uladh agad-sa gan roinnt as sin amach."</span>
<lb n="174"/><span>"Ní feas dhomh-sa ca sean sic a ndubhrais sin", ar</span>
<lb n="175"/><span>Mongán, "agus rachad leat agus do dhéan mar adubhrais."</span></p>
</div>
<pb n="353"/>
<div><lb n="176"/><p><span>Is annsin do ghluais Mongán go n-a mhuintir leis an</span>
<lb n="177"/><span>gcléireach agus do chuadar fá'n ndúnadh agus do marbhadh</span>
<lb n="178"/><span>Fiachra leo agus do ghaibh Mongán lánríghe Uladh gan</span>
<lb n="179"/><span>imreasán dá aithle agus do ghoir uaisle an chúige dá</span>
<lb n="180"/><span>ionnsoighe agus is é adubhairt riú: "A mhaithe Uladh",</span>
<lb n="181"/><span>ar sé, "is é is áil liom-sa dul ar cuaird go cúigeachaibh</span>
<lb n="182"/><span>Éireann dá dtiodhlacadh da mbhúr maithibh agus d'éigsibh</span>
<lb n="183"/><span>na gcríoch ar cheana."</span></p>
<lb n="184"/>
<lb n="185"/><p><span>"Is buadhach an chomhairle sin", ar cách,"agus biaidh</span>
<lb n="186"/><span>neart ar lámh-ne leat dá dtabhairt dod' réir."</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>Ráinig Mongán, ar sin, do chum cúigidheach n-Éireann</span>
<lb n="189"/><span>nó go roch Nás Laighean agus is é fa rígh ar Laighnibh</span>
<lb n="190"/><span>an tan sin .i. Bran Dubh mac Eachaidh agus d'eisiodar a</span>
<lb n="191"/><span>bhfarraidh a chéile an oidhche sin.  D'éirigh Mongán go</span>
<lb n="192"/><span>moch ar na mháireach ar gceangal a gcaradradh le rígh</span>
<lb n="193"/><span>Laighean agus ar n-éirghe amach dhó do chonairc trí</span>
<lb n="194"/><span>chaogad bó n-áluinn n-ó-dhearg agus trí chaogad laogh</span>
<lb n="195"/><span>lán-gheal re a gcois ar faithche an dúnaidh.  Agus mar</span>
<lb n="196"/><span>do chonairc Mongán iad do shanntaigh go hanmheasardha</span>
<lb n="197"/><span>iad.  Thug Bran Dubh sin dá aire agus adubhairt: "A rígh</span>
<lb n="198"/><span>Uladh, dar liom do ghrádhuis na ba úd go mór."</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>"Do ghrádhas cheana', ar Mongán, "agus is ait liom</span>
<lb n="201"/><span>bheith dá bhfeachain agus ní bhfuil a-nÉirinn neach re ar</span>
<lb n="202"/><span>chubhaidh a mbeith aige, dom bharamhail ach mo bhean</span>
<lb n="203"/><span>féin .i. Dubh lacha Láimh-gheal óir is í aon bhean is fearr</span>
<lb n="204"/><span>deilbh agus déanamh, innsgne agus urlabhra, méinn agus</span>
<lb n="205"/><span>maise, cruth agus caomh-dhéanamh, ciall agus ceadfadha</span>
<lb n="206"/><span>do mhnáibh glan-áilne Gaedheal í agus rug an oiread bó</span>
<lb n="207"/><span>úd an geall céadna ó bhuaibh an domhain go h-iomlán."</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>"Maiseadh", ar rígh Lighean, "ní bhfuil ní ar bith ní sic</span>
<lb n="210"/><span>a dtiubhrainn-si iad ach ar cháirdeas gan éara do dhéanamh</span>
<lb n="211"/><span>dhúinn ar aon re chéile."</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>Do rónsad amhlaidh sin agus do snaidhmeadh a gcoir</span>
<lb n="214"/><span>eaturra ar an órdughadh réimh-ráite.</span>
<lb n="215"/></p>
</div>
<pb n="354"/>
<div><lb n="216"/><p><span>As a haithle sin ráinig Mongán a n-Ultaibh agus na ba</span>
<lb n="217"/><span>leis.  Comh luath agus dochonairc Dubh Lacha na ba thug</span>
<lb n="218"/><span>sí grádh iomurcach dóibh agus adubhairt: "A Mhongáin", ar</span>
<lb n="219"/><span>sí, cé thug na ba breághtha úd duit-si?  Is iad is áilne</span>
<lb n="220"/><span>adchonarc mé riamh agus ní tugadh duit iad ach ar son ní</span>
<lb n="221"/><span>éigin is fearr go mór ionná iad féin do thabhairt ar a son."</span>
<lb n="222"/><span>Ro innis Mongán dí mar fuair iad.</span>
<lb n="223"/><span>"A Mhongáin", ar Dubh lacha Láimh-gheal, "is eagal go</span>
<lb n="224"/><span>n-goillfidh an cómh-rádh sin ort go fóill."</span>
<lb n="225"/><span>Níor chian, ar sin, go bhfacadur Bran Dubh .i. rígh</span>
<lb n="226"/><span>Laighean chucha.  Ar dteacht do láthair dó fáiltigheas</span>
<lb n="227"/><span>Mongán roimhe agus fiafrioghios de créad thug san turas sin é.</span>
<lb n="228"/><span>"D'iarraidh Duibhe Lacha Láimh-ghile thánag mé ó'm</span>
<lb n="229"/><span>thigh", ar Bran Dubh.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>Mar do chualadh Mongán sin do mhuidh tocht lán-mhór</span>
<lb n="232"/><span>air agus do labhair mar so:  "Ní chuala mé riamh rómham</span>
<lb n="233"/><span>féin éinneach do thabhairt a mhná dá thoil féin do dhuine</span>
<lb n="234"/><span>eile a gcáirdeas gan éara."</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>"Gion go gcuala tú", ar Dubh Lacha, "tabhair-si do bhean</span>
<lb n="237"/><span>uait tar ceann t'oinigh óir is buaine bladh ná saoghal."</span></p>
<lb n="238"/>
<lb n="239"/><p><span>Gabhas fearg ádhbhol-mhór Mongán ris an rioghan fá</span>
<lb n="240"/><span>bheith cómh fionnmhur agus sin dochum dealuighthe ris agus</span>
<lb n="241"/><span>méid an ghrádha do bhí aige dhí.  Gidheadh do dheónaigh</span>
<lb n="242"/><span>do rígh Laighean Dubh Lacha do bhreith leis má tá nach</span>
<lb n="243"/><span>raibh fá neamh na néal ní is mó loisg a chrodhe ionná é,</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Goireas Dubh Lacha rígh Laighean lé a bhfód fo leith</span>
<lb n="246"/><span>agus is é adubhairt:  "A rígh Laighean", ar sí, "an bhfeidir</span>
<lb n="247"/><span>tusa nó an measann tú an leigfidhe mise leat dá dtuitfeadh</span>
<lb n="248"/><span>fir agus leath Uladh tríom?"  "Muna mbeith gur bhraith</span>
<lb n="249"/><span>Mongán go dtugas féin grádh eágmaise dhuit agus fós fuath</span>
<lb n="250"/><span>dó-san, ar son a shaoire do dheónaigh mo dhealughadh ris,</span>
<lb n="251"/><span>gidheadh is briathar dómh-sa nach racha mé leat ach lem'</span>
<lb n="252"/><span>breith féin d'fhagháil uait."</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>"Créad an bhreith iarras tú, a ríoghan?" ar Bran Dubh.</span>
<lb n="255"/></p>
</div>
<pb n="355"/>
<div><lb n="256"/><p><span>"Tabhair-si a bhriathar re a chomhall", ar si, "agus</span>
<lb n="257"/><span>inneósad."</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>Thug Bran a bhriathar dí mar do naisg.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>"Maiseadh", ar an inghean, "is é is áil liom-sa mo bheith</span>
<lb n="262"/><span>féin agad-sa go ceann bliadhna agus gan luighe liom ná</span>
<lb n="263"/><span>teacht am leaba agus dá dtige tú ar cuaird nó ar tadhall</span>
<lb n="264"/><span>do'n tigh ionna mbía mé, gan suidhe a n-einiod liom ach ar</span>
<lb n="265"/><span>m'aighidh thall don taobh eile, óir is eagal liom an grádh</span>
<lb n="266"/><span>mór thugas duit, fuath d'fháil ionna iomchlan sic uait</span>
<lb n="267"/><span>agus dá rabham ag suirghe gan cionnta ris an mbliadhain</span>
<lb n="268"/><span>sin, ní heagal ár ngrádh dhul a bhfuaire ach is dócha a</span>
<lb n="269"/><span>dhul a dteas."</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>Ar ngealladh ar chuingidh na ríoghna do Bhran Dubh</span>
<lb n="272"/><span>rug leis a Laighnibh í.  Ach cheana do bhí Mongán feadh</span>
<lb n="273"/><span>ráithe ag seargadh dá héis agus an oidhche do pósadh</span>
<lb n="274"/><span>Dubh Lacha re Mongán do pósadh a cómh-dhalta re Mac an</span>
<lb n="275"/><span>Daimh .i. re chómhalta Mhongáin.  Berios Dubh Lach Láimh-gheal</span>
<lb n="276"/><span>a cómhalta lé go Laighnibh.  Anas a chomhalta féin .i. Mac an Daimh</span>
<lb n="277"/><span>a bhfarraidh Mhongáin.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Tháinig Mac an Daimh lá n-aon do'n teach a raibh</span>
<lb n="280"/><span>Mongán agus é go dubhach doimheanmnach.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>"A Mhongáin", ar sé, "is meata mílaochas do chor agus</span>
<lb n="283"/><span>ar son go bhfiodhneochasa do bhean féin is fada dhomh-sa</span>
<lb n="284"/><span>bheith a n-éagmais mo mhná féin tréd droch-cheill-si</span>
<lb n="285"/><span>óntis nach dearna cáirdeas le giolla rígh Laighean</span>
<lb n="286"/><span>amhlaidh do rinnis-si le rígh Laighean agus nach túalaing</span>
<lb n="287"/><span>tú a leanmhain."</span></p>
<lb n="288"/>
<lb n="289"/><p><span>"Leig as a leath, a Mhic an Daimh", ar Mongán.  "Ní</span>
<lb n="290"/><span>measa le duine eile sin ná liom-sa agus éirig gus an uaimh</span>
<lb n="291"/><span>a bhfacamar an chliabh gualann ó chianaibh agus cuir</span>
<lb n="292"/><span>fód d'úir na hÉireann agus fód d'úir na hAlban ann</span>
<lb n="293"/><span>ionnas go ndeachuin-si ar do mhuin-si ann go Laighnibh óir</span>
<lb n="294"/><span>ní hurusa dhomh-sa iompódh ar aon leith nach foillsighthear</span>
<lb n="295"/><span>do dhraoithibh rígh Laighean óir atáid ag sníomh a</span>
<lb n="296"/><span>n-eagna agus a n-intleachta re fios m'imeachta do bheith aca</span></p>
</div>
<pb n="356"/>
<div><lb n="297"/><p><span>do rígh Laighean, gidheadh meallfaidh an chliabh gualann</span>
<lb n="298"/><span>iad óir bead-sa a nÉirinn agus a nAlbain agus ní bheith</span>
<lb n="299"/><span>mé a nÉirinn ná a nAlbain an feadh bhead ann agus</span>
<lb n="300"/><span>inneósaid a dhraoithe do rígh Laighean agus adéarfaid</span>
<lb n="301"/><span>sinn nach eagla leis mé an gcéin bhead mar sin.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Ar sin do ghluaiseadar rómpa go rangadur machaire</span>
<lb n="304"/><span>Chille Comáin a Laighnibh agus is í sin uair agus aimsir</span>
<lb n="305"/><span>do comóradh aonach agus oireachtas Laighneach Life a</span>
<lb n="306"/><span>Laighnibh agus do chonnarcadur sluagh ádhbhal-mhór agus</span>
<lb n="307"/><span>sochraide iomdha ag triall as gach áird 'na dtimpchioll</span>
<lb n="308"/><span>do chum an aonaigh.  Is annsin do ghaibh uamhain agus imeagla</span>
<lb n="309"/><span>Mac an Daimh agus adubhairt: "A Mhongáin, is olc an turas</span>
<lb n="310"/><span>a dtangamur go Laighnibh, ar sé.  Agus do chonnarcadur</span>
<lb n="311"/><span>sagart Chille Comáin .i. Tiubraid a ainm agus cléireach</span>
<lb n="312"/><span>eile mar aon leis dá n-ionnsoighe agus iad ag cantain</span>
<lb n="313"/><span>a psalm agus a dtráth rómpa agus fa mór iongna Mhic</span>
<lb n="314"/><span>an Daimh an ní sin agus ro fhiafriogh do Mhongán créad</span>
<lb n="315"/><span>adeirdís na cléirigh.</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>Ro innis Mongán dó gurab léigheann do bhíodar a rádh.</span>
<lb n="318"/><span>"A Mhic an Daimh", ar sé, "an dtuigir-si a bheag uatha súd?"</span>
<lb n="319"/><span>"Ní thuigim ach aon ní amháin", ar Mac an Daimh, "neoch</span>
<lb n="320"/><span>adeir an fear déidheanach agus is é sin "Amen, Amen."</span>
<lb n="321"/><span>"Cuimhnigh-se go maith an beagán sin ionnas go mbéadh</span>
<lb n="322"/><span>agad gidhb é uair riogiom a leas Laighin do ghabháil."</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>Is annsin do dhealbhuigh Mongán abhainn mhór dhraoidheachta</span>
<lb n="325"/><span>ar lár an mhoighe agus droichead mór trasna uirre.  Rob iongnadh</span>
<lb n="326"/><span>ádhbhol-mhór leis an sagart an abha</span>
<lb n="327"/><span>d'fhaicsint agus do ghaibh ag a choisreagadh fhéin roimpe</span>
<lb n="328"/><span>agus adubhairt:</span>
<lb n="329"/><span>"Is ar an bhfearann so do rugadh mé agus m'athair</span>
<lb n="330"/><span>agus do shean-athair agus ní fheaca agus ní chuala abha</span>
<lb n="331"/><span>do bheith ann agus is deas dúinn droichead d'fhagháil uirre."</span>
<lb n="332"/><span>Iar sin ionnsoidhid an droichead agus ni túsga do bhain</span></p>
</div>
<pb n="357"/>
<div><lb n="333"/><p><span>a gcosa ris ionná do thuit sé fútha a meadhon an t-srotha</span>
<lb n="334"/><span>agus gabhas Mongán an leabhar as láimh an tsagairt agus an</span>
<lb n="335"/><span>chulaidh o'n gcléireach agus do leig iad féin leis an sruth.</span>
<lb n="336"/><span>Fiafrioghios Mongán do Mhac an Daimh créad do dhéanfadh riú.</span>
<lb n="337"/><span>"Báidhtear iad", ar Mac an Daimh.</span></p>
<lb n="338"/>
<lb n="339"/><p><span>"Ní dhiongam", ar Mongán, "ach leigfiod feadh míle le</span>
<lb n="340"/><span>sruth iad agus is leór sin d'imirt d'olc orra gan chúis."</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>Is annsin do chuaidh Mongán le n-a dhraodiheacht féin</span>
<lb n="343"/><span>a riocht an t-sagairt agus do chuir Mac an Daimh a riocht</span>
<lb n="344"/><span>an chléirigh agus do dheilbh coróin mhór 'na cheann, an</span>
<lb n="345"/><span>chulaidh ar a mhuin agus an leabhar ionna ucht agus do</span>
<lb n="346"/><span>rángadur chum an aonaighh fó'n samhuil sin.  Ro éirigh</span>
<lb n="347"/><span>rígh Laighean ionna gcoinne agus is é adubhairt: "Dia do</span>
<lb n="348"/><span>bheatha, a shagairt", ar sé, "agus abair soibhsgéal dúinn óir</span>
<lb n="349"/><span>is fada nach facamur tú agus éirgidh Céibhionn Cochlach</span>
<lb n="350"/><span>.i. giolla mo charbaid-si féin leat do dúnadh ionna bhfuil</span>
<lb n="351"/><span>Dubh Lacha Láimhgheal agus éist a culpa uaithe."</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>Do léigh Mongán soibhsgéal dóibh agus an feadh do </span>
<lb n="354"/><span>bhí ag a rádha do fhreagair Mac an Daimh "Amen, Amen".</span></p>
<lb n="355"/>
<lb n="356"/><p><span>Is é adeiridís na slúaigh: "Ní fhacamur aon chléireach</span>
<lb n="357"/><span>riamh ag nach bíodh aon fhocal Laidne no léighinn ach an</span>
<lb n="358"/><span>cóirneach úd", ar siad, "óir ní abuir aon fhocal ach Amen, Amen."</span>
<lb n="359"/><span>Ar sin do ghluais Mongán gus an dtigh a raibh Dubh Lacha</span>
<lb n="360"/><span>Láimh-gheal agus aithnigheas Dubh Lacha é agus adubhairt</span>
<lb n="361"/><span>an laoidhe:</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="364"/><span>Beannaigh dhúinn, a chléirigh cháidh,</span>
<lb n="365"/><span>a shagart Chille Comáin</span>
<lb n="366"/><span>Gion go bhfuil Bran Dubh a bhfus</span>
<lb n="367"/><span>rodfia tríad turas</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Annsa liom-sa Bran Dubh</span>
<lb n="370"/><span>nó an bhean luighios 'na fharruid</span>
<lb n="371"/><span>is í an bhean do bhéarfainn as</span>
<lb n="372"/><span>dá madh fíor do lánamhnas.</span></p>
</div>
<pb n="358"/>
<div><lb n="373"/><p><span>Dá dtigidís cléirigh an bheatha</span>
<lb n="374"/><span>ó theach Dhoinn go roibh seacha</span>
<lb n="375"/><span>is tú cléireach go nguith nglan</span>
<lb n="376"/><span>ba fearr liom dom' bheannachadh!</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="379"/><span>A haithle na h-iomagallmha sin adubhairt Mac an Daimh:</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>"Fágbhaidh uile an teach, a mhná", ar sé, "óir is briathar</span>
<lb n="382"/><span>damh-sa nach biaidh bean ar bith a bhfarruidh na ríoghna</span>
<lb n="383"/><span>ach an bhean tháinig lé féin do'n bhaile nó go ndearna</span>
<lb n="384"/><span>an sagart a culpa d'éisteacht."</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>D'fhóbair, ar sin, bean bráthar do rígh Laighean</span>
<lb n="387"/><span>anmhuin istigh dá n-aimh-dheóin ach cheana do chuir</span>
<lb n="388"/><span>Mac an Daimh a dhá láimh ionna timpchioll agus do thóg</span>
<lb n="389"/><span>dá haimh-dheóin tar doras amch í agus druideas go dlúith</span>
<lb n="390"/><span>an chomhladh 'na deadhaidh agus tógbhas a bhean leis</span>
<lb n="391"/><span>isan iomdhaidh ba neasa dó níos túsga ionná do thosnaigh</span>
<lb n="392"/><span>an sagart ar chulpa na ríogh-mhná d'éisdeacht agus thug</span>
<lb n="393"/><span>lámh tar a brághaid agus pogas go dil í.  Ach cheana</span>
<lb n="394"/><span>do thógaibh Mongán Dubh Lacha leis ionna leaba féin agus</span>
<lb n="395"/><span>do éisd a culpa na ndeagh-bhan d'éisteacht agus absalóid</span>
<lb n="396"/><span>iomlán do thabhairt dóibh is annsin do labhair cailleach</span>
<lb n="397"/><span>coimhéada na séad riú agus í isan gcuíl .i. buime rígh</span>
<lb n="398"/><span>Laighean.  Gidheadh do leig Mongán luas anáile droidheachta</span>
<lb n="399"/><span>chum na caillighe go nár léir dí an beagán dochí</span>
<lb n="400"/><span>roimhe sin do dhul fúithe tríot sin.</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>"A naoimh-chléirigh, na bain neamh dhíom", ar an</span>
<lb n="403"/><span>chailleach, "agus is éagcóir an smuaineamh do rinis ach</span>
<lb n="404"/><span>ró-ghrádh mo dhalta orm agus gaibh ar aithreachas uaim."</span>
<lb n="405"/><span>"Éirigh chugam as an gcúil, a chailleach", ar Mongán</span>
<lb n="406"/><span>"agus éisd d'fhaoisdín uaim."</span></p>
<lb n="407"/>
<lb n="408"/><p><span>Is annsin déirigh an chailleach go hanbhfann aimhleisg</span>
<lb n="409"/><span>agus do dhealbhaigh Mongán bir chuaille iarainn</span>
<lb n="410"/><span>roimpe isan slighe agus tuiteas an chailleach fá'n gcuaille</span>
<lb n="411"/><span>go bhfuair bás a gcéadóir.</span></p>
</div>
<pb n="359"/>
<div><lb n="412"/><p><span>"Éirigh, a Mhic an Daimh", ar Mongán, "agus tógaibh</span>
<lb n="413"/><span>an teasglan caillighe úd leat anois agus fágaibh 'san gcúil</span>
<lb n="414"/><span>a raibh í."</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>"Is briathar domh-sa', ar Mac an Daimh, "nach tógeóbhad-sa</span>
<lb n="417"/><span>í."  "Tóg féin í nó ná tógaibh óir ní sia leat-sa ataoi a n-éagmais</span>
<lb n="418"/><span>do mhná ionná liom-sa atáim a n-éagmais mo</span>
<lb n="419"/><span>mhná féin agus fós ní hannsa leat do bhean ná liom-sa mo</span>
<lb n="420"/><span>bhean féin."</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>Éirghios Mongan agus tógbhas an chailleach ar a</span>
<lb n="423"/><span>mhuin gur fhágaibh san gcúil í.  Adubhairt Dubh Lacha:</span>
<lb n="424"/><span>"Beannacht ort, a Mhongáin", ar sí, "maith do rinnis an</span>
<lb n="425"/><span>chailleach úd do mharbhadh óir do inneósadh do Bhran Dubh</span>
<lb n="426"/><span>cionnus do rinneamar ár gculpa ribh."</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>Is annsin do labhair an t-óglách a n-doras an dúnaidh</span>
<lb n="429"/><span>agus adubhairt gurbh é féin sagart Chille Comáin agus</span>
<lb n="430"/><span>tri naonmhuir cléireach mar aon leis.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Is annsin adubhairt an dóirseóir: "Is cubhais domh-sa</span>
<lb n="433"/><span>ná faca aon bhliadhain riamh is mó sagart ná an bhliadhain</span>
<lb n="434"/><span>so a gCill Comáin óir atá sagart istigh agus sagart eile</span>
<lb n="435"/><span>amuigh má's fíor dóibh féin é."</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>Is annsin adubhairt an sagart do bhí istigh - Mongan -</span>
<lb n="438"/><span>"Meabhlach an fear amuigh', ar sé, "agus a aos-ghrádha</span>
<lb n="439"/><span>agus a chomhalta mar aon ris, iar dteacht a reachtaibh naomhchléireach</span>
<lb n="440"/><span>a ndóigh go bhfuighfeadh teacht d'agallamh</span>
<lb n="441"/><span>Duibhe Lacha Láimh-ghile agus do bheirim-si logha an uile</span>
<lb n="442"/><span>pheacaidhe don té do mharbhfadh an fear sin amuigh go n-a mhuintir."</span></p>
<lb n="443"/>
<lb n="444"/><p><span>Éirghid lucht an teaghlaigh sin agus gabhuid ag</span>
<lb n="445"/><span>clochadh na gcléireach do bhí amuigh ionnus nach</span>
<lb n="446"/><span>deachadh as gan lot ná marbhad díobh ach Tiubraid amháin</span>
<lb n="447"/><span>agus aon naonmhur dona trí naonmhuir do bhí maille ris.</span>
<lb n="448"/><span>Do bhí Tiubraid ar siubhal nó go ráinig machaire Chille</span>
<lb n="449"/><span>Comáin mar a raibh rígh Laighean go maithibh a mhuintire.</span>
<lb n="450"/><span>Innisid an sgéal sin do rígh Laighean ó thúis go deire.</span></p>
<lb n="451"/>
<lb n="452"/><p><span>"Mongán súd', ar rígh Laighean, "agus atá an Tiubraid</span>
<lb n="453"/><span>ceart .i. sagart Chille Comáin ag éisteacht culpa Duibhe Lacha</span></p>
</div>
<pb n="360"/>
<div><lb n="454"/><p><span>Láimh-ghile re cian d'aimsir isan mbaile agus is mise féin do</span>
<lb n="455"/><span>orduigh dó dul ann."</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>Is annsin do fhorchongair ar a mhuintir Mongán agus a</span>
<lb n="458"/><span>mhuintir do mharbhadh gur ghabhadur ag a n-éirleach agus</span>
<lb n="459"/><span>ag a n-aithchumadh a reachtaibh Mhongáin agus a mhuintire</span>
<lb n="460"/><span>ionnas nár théarnadh as díobh gan mío-chórughadh no</span>
<lb n="461"/><span>mharbhadh ach an sagart bocht Tiubraid amháin noch do chuaidh</span>
<lb n="462"/><span>a ngealtacht uatha go teampoll Chille Comáin.</span></p>
<lb n="463"/>
<lb n="464"/><p><span>Ráinig rígh Laighean don teach a raibh Dubh Lacha</span>
<lb n="465"/><span>agus do fhágaibh Mongán an baile roimhe.</span>
<lb n="466"/><span>"C'áit a bhfuil Tiubraid, a rioghan?" ar Bran Dubh.</span>
<lb n="467"/><span>"Ní hé do bhí aguinne", ar Dubh Lacha, "ach Mongán</span>
<lb n="468"/><span>agus fós níl fáth a ceilt aguinn, is é do b'annsa linn do</span>
<lb n="469"/><span>shagartaibh na beatha."</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>Do luigh tocht mór ar an rígha agus adubhairt:</span>
<lb n="472"/><span>"Cuirtear fios uainn ar Tiubraid", ar sé, "óir is olc tharla</span>
<lb n="473"/><span>dhúinn a mhuintir do mharbhadh agus é féin d'easonórughadh".</span>
<lb n="474"/><span>Tugthar chuca é agus do rinne an rígh aithrighe</span>
<lb n="475"/><span>mhór ris.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>Ráinig Mongán, ar sin, go hUltaibh agus do bhí ráithe</span>
<lb n="478"/><span>eile ann ag seargadh a nduibhleanntaibh nó go dtáinig</span>
<lb n="479"/><span>Mac an Daimh lá n-aon dá ionnsoighe.</span>
<lb n="480"/><span>"A Mhongáin", ar sé, "is olc do chuiris t'aimsir a dTír</span>
<lb n="481"/><span>Tairngire mar ná dearnadh tú d'fhoghlaim innte ach</span>
<lb n="482"/><span>obhlóireacht agus magadh agus do chuid d'ithe agus gan</span>
<lb n="483"/><span>a thuilleamh."</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>"Leig as a leath, a Mhic an Daimh", ar Mongán.</span>
<lb n="486"/><span>"Éirigh-si go Ráith Mhór Deiscirt Bhreagh áit a bhfuil</span>
<lb n="487"/><span>Dubh Lacha Láimh-gheal agus agallamh í."</span>
<lb n="488"/><span>"Conus do rachfainnsi annsin, a Mhongáin", ar Mac an</span>
<lb n="489"/><span>Daimh, "óir do muirfidhe mé dá dtugthaoi aitne orm?"</span>
<lb n="490"/><span>"Ní deighéantar", ar Mongán", "óir cuirfiod-sa a riocht</span>
<lb n="491"/><span>oirfidigh ann tú agus tiompán red' chois."</span>
<lb n="492"/><span>"Cionnas dhéan an uair iarrfuidhear orm oirideacht do</span>
<lb n="493"/><span>dhéanamh?', ar Mac an Daimh.</span>
<lb n="494"/><span>"Do bhéar-sa ort rud do sheinm," ar Mongán.</span></p>
</div>
<pb n="361"/>
<div><lb n="495"/><p><span>Is annsin do ghluais Mac an Daimh roimhe go Ráith</span>
<lb n="496"/><span>Mhóir Deiscirt Bhreagh agus do aithin Dub Lacha agus</span>
<lb n="497"/><span>do rinne a agallamh mar ba mhian lé agus is é</span>
<lb n="498"/><span>adubhairt:</span>
<lb n="499"/><span>"A Mhic an Daimh", ar sí, "abair-si le Mongán gur mí-threórach</span>
<lb n="500"/><span>an ní dhó gan teacht dom iarraidh-sa go dúnadh</span>
<lb n="501"/><span>rígh Laighean anois agus é ar mór-chuaird an chúige an</span>
<lb n="502"/><span>tan sin agus gur thairg giolla rígh Laighean dhamh-sa éaladh</span>
<lb n="503"/><span>liom a nUltaibh dá mbeadh eolas aige ann."</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>Ráinig Mac an Daimh go hUltaibh tar ais agus do</span>
<lb n="506"/><span>innis ar chan Dubh Lacha Láimh-gheal ris do Mhongán.</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>Gluaisios Mongán, ar sin, agus nír hanadh leis nó go</span>
<lb n="509"/><span>ráinig Ráth Mhór mar a raibh Dubh Lacha.  D'aithin siad</span>
<lb n="510"/><span>bantracht an bhaile é agus do dhunadur na dóirsibh rís.</span>
<lb n="511"/><span>Gidheadh níor urus Mongán do chongbháil as an ionad ar</span>
<lb n="512"/><span>nach beadh glas ag Duibh Lacha agus ó do tharladh glas an</span>
<lb n="513"/><span>tighe-si ar a chomhairle, do sgaoileadh asteach Mongán.</span>
<lb n="514"/><span>Gidheadh do bhí dáil rígh Laighean do'n bhaile an oidhche</span>
<lb n="515"/><span>sin féin agus ní raibh uain ag Duibh Lacha robha ná sgéal</span>
<lb n="516"/><span>do thabhairt do Mhongán ach adubhairt freitheólamh maith</span>
<lb n="517"/><span>do dhéanamh air óir níor éidir lé focul fó leith do labhairt</span>
<lb n="518"/><span>ris le géire an choimhéada do bhí uirre.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>Is annsin do shuidh Dubh Lacha ar aighidh Mhongáin agus</span>
<lb n="521"/><span>tugadh fithchill chucha agus gabhuid ag fraisimirt gur leig</span>
<lb n="522"/><span>an ríoghan a cíocha móra maoth-gheala agus a meadhón</span>
<lb n="523"/><span>seang sneachtuighe ris agus mar do chonairc Mongán sin</span>
<lb n="524"/><span>tháinig mian agus áilgheas na hinghine dó.  Do aithin</span>
<lb n="525"/><span>Dubh Lacha sin agus dochan an laoidhe:</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="528"/><span>An madh sin adeirtaoi-si agus adeirid fir amhra</span>
<lb n="529"/><span>an fear nár charas-sa gobrách ní bhfuighe a harbha</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Minic threabhas neach aith-ghort agus treabhas neach eile aith-ghort</span>
<lb n="532"/><span>is suaill ní is buidheach le bocht gion go dtreabhadh acht aith-ghort.</span>
<lb n="533"/></p>
</div>
<pb n="362"/>
<div><lb n="534"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="535"/><span>"Ag sin soighneas ort, a Mhongáin", ar sí, "agus ní baoghal</span>
<lb n="536"/><span>duit, óir ní treabhadh do ghort agus ní bhéadh treafa ach</span>
<lb n="537"/><span>uait féin."</span>
<lb n="538"/><span>Is annsin do fógradh rígh Laighen go n-a mharcshluagh sa bhfaithche</span>
<lb n="539"/><span>agus do fhágaibh Mongán an baile roimhe agus ráinig a nUltaibh.</span></p>
<lb n="540"/>
<lb n="541"/><p><span>Do chuaidh rígh Laighean iar sin do'n teach a raibh</span>
<lb n="542"/><span>Dubh Lacha agus d'fhiafriogh dí an é Mongán do bhí aice</span>
<lb n="543"/><span>ar dteacht dó féin do'n bhaile.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>Adubhairt Dubh Lacha gurab é agus gur dó ba chóir</span>
<lb n="546"/><span>bheith aice.</span>
<lb n="547"/><span>"An rabhuis-se aige-sean, a inghean?', ar Bran Dubh.</span>
<lb n="548"/><span>"Do bhádhas agus biad', ar an inghean, "oir is ceart dom</span>
<lb n="549"/><span>bheith aige ar an ádhbhar gurab é mo chéad-fhear é agus</span>
<lb n="550"/><span>is snámh a n-aighidh easa tairgsin mo dhealuighthe ris ó</span>
<lb n="551"/><span>chroidhe gion gurab éigin mo bheith annso."</span>
<lb n="552"/><span>"A inghean, dob' áil liom-sa aithchuinghe d'fhagháil</span>
<lb n="553"/><span>uait-si',  ar an rígh, "a n-éagmais mo bheith féin agad, nó go</span>
<lb n="554"/><span>dtí an cáirde do nascais orm .i. an uair ghluaisios Mongán</span>
<lb n="555"/><span>o'n mbaile is gnáth leat-sa gan amhras a mheanma do</span>
<lb n="556"/><span>bheith agad - tusa dá innsin damh-sa an uair-sin."</span>
<lb n="557"/><span>"Doghéabhair an itche sin, a rígh Laighean", ar Dubh </span>
<lb n="558"/><span>Lacha, agus a gceann ná ráithe sin eile ráinig Mongán a</span>
<lb n="559"/><span>Laighnibh do'n leath amuigh do Ráith Deiscirt Bhreagh</span>
<lb n="560"/><span>agus do bhí a mheanma ag Duibh Lacha agus chan an</span>
<lb n="561"/><span>laoidh:</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="564"/><span>"A Bhrain Duibh go soithche slán</span>
<lb n="565"/><span>A fhlaith an chúige chómh-shlán</span>
<lb n="566"/><span>Tárla orm, rádh go rath</span>
<lb n="567"/><span>meanma Mhongáin mhic Fhiachra."</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>"A ríoghan, ná habair sin</span>
<lb n="570"/><span>A Dhuibh Lacha fhial ionmhuin;</span>
<lb n="571"/><span>doghéabhair fáilte re um lá</span>
<lb n="572"/><span>Agus ná hiomráidh Mongán.</span></p>
</div>
<pb n="363"/>
<div><lb n="573"/><p><span>Mo chead-fhear go soithcheall slán</span>
<lb n="574"/><span>mo leath leabtha, mo leannán.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="577"/><span>A haithle na hiomagallmha sin d'éirghiodar laoich</span>
<lb n="578"/><span>dhronga an dúnaidh uile amach, gidheadh níor thairbhe</span>
<lb n="579"/><span>dhóibh é óir do bhí fios a rúin o'n rioghan roimhe ré ag</span>
<lb n="580"/><span>Mongán agus do iompuidh ó'n mbaile do'n dul sin agus do bhí</span>
<lb n="581"/><span>le ré na ráithe déidheanaighe go dubhach doimheanmnach</span>
<lb n="582"/><span>d'eagla a mhná do chailleamhuin a los a leamhuis féin agus</span>
<lb n="583"/><span>do thairgeadh maithe Uladh do theacht leis do thahairt</span>
<lb n="584"/><span>a mhná ar éigin ó rígh Laighean.</span></p>
<lb n="585"/>
<lb n="586"/><p><span>"Is briathar dómh-sa", ar Mongán, "an bhean rugadh</span>
<lb n="587"/><span>uaim-si tré'm aimh-ghliocas féin nach tuitfidh mac mná</span>
<lb n="588"/><span>d'Últach uimpe nó go dtugthar le'm ghliocas féin tar ais í."</span>
<lb n="589"/><span>Agus tháinig cáirde na bliadhna do shíor Dubh Lacha</span>
<lb n="590"/><span>asteach fó'n am sin ach trí lá amháin.  Is ansin do ghluais</span>
<lb n="591"/><span>Mongán agus Mac an Daimh go Laighnibh agus rángadur lámh</span>
<lb n="592"/><span>ris an ndúnadh ríoghdha agus adubhairt Mac an Daimh:</span>
<lb n="593"/><span>"Dar liom is ad riocht féin, a Mhongáin, atá fonn ort dul</span>
<lb n="594"/><span>do'n bhaile."</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>"Is briathar domh-sa", ar Mongán, "gé thánga go nuige</span>
<lb n="597"/><span>so nach feas dom fós ca riocht a rach ann."</span>
<lb n="598"/><span>Do fhéach Mongán seacha 'na thimpchioll agus do chonarc</span>
<lb n="599"/><span>muileann a bhfogas dó agus cailleach chrannda,</span>
<lb n="600"/><span>chais-leathrach, mhong-ghlas, mhodartha, mhí-sgíamhach ionna</span>
<lb n="601"/><span>suidhe a ndoras a mhuilinn agus is é a hainm Cuimhne</span>
<lb n="602"/><span>Cúillíath an mhuilinn agus madra mór gair-dhriamhach</span>
<lb n="603"/><span>nár mhó colpach bliadhna ionná é agus sealán gadraigh um</span>
<lb n="604"/><span>a bhrághaid agus é lán do dheannach agus do luaithreadh</span>
<lb n="605"/><span>ó leibhion an mhuilinn agus gearrán mairceach bán agus</span>
<lb n="606"/><span>sean-t-srathar air, neoch do bhíodh ag breith mine o'n muileann</span>
<lb n="607"/><span>agus arbhair chuige.  Do chonarc mar an gcéadna</span>
<lb n="608"/><span>coileach colgdha crios-leathan ar cháitigh an mhuilinn</span>
<lb n="609"/><span>agus é ag giobadh agus ag grannghal go gliadrach.</span></p>
</div>
<pb n="364"/>
<div><lb n="610"/><p><span>Is annsin adubhairt Mongán: "Atá fios agam anois ca</span>
<lb n="611"/><span>riocht a racham ann agus, a Mhic an Daimh", ar sé, "eirigh</span>
<lb n="612"/><span>mar a bhfuil Cuimhne Cuilliath an mhuilinn agus innis di</span>
<lb n="613"/><span>go bhfuil neach annso le na mian a hagallamh."   D' imthigh</span>
<lb n="614"/><span>Mac an Daimh agus do chan sin re Cuimhne.</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>"Atáim annso re trí fichid bliadhain agus ní bhfuaras</span>
<lb n="617"/><span>aeinneach le ar mhian m'agallamh go nuige so", ar sí.</span>
<lb n="618"/><span>Do ghluaisiodur rómpa agus do lean an madra iad</span>
<lb n="619"/><span>agus mar do chonairc Mongán chuige iad do mhuidh a</span>
<lb n="620"/><span>ghean gáire air agus do chan:</span>
<lb n="621"/><span>"Dá ndéantá mo chómhairle, a Chuimhne", ar sé, "do</span>
<lb n="622"/><span>chuirfinn a riocht mná áilne óige tú ionnas go mbeitheá</span>
<lb n="623"/><span>ad mhnaoi agam féin nó ag rígh Laighean anocht."</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>"Do dhéan do thoil-si", ar Chuimhne.</span></p>
<lb n="626"/>
<lb n="627"/><p><span>Is annsin do thug Mongán buille do fhleisg doilbhthe</span>
<lb n="628"/><span>draoidheachta do'n mhadra mhongach mhaisliagh go ndearna</span>
<lb n="629"/><span>gaidhrín gasta geanamhail de ionnas go dtoillfeadh an</span>
<lb n="630"/><span>gaidhrín sin ar bhais baintighearnan, agus thug an dara</span>
<lb n="631"/><span>buille don fhleisg céadna don chailligh go ndearna inghean</span>
<lb n="632"/><span>óg áluinn chrutach chaomh-áluinn dí agus do chuir é féin</span>
<lb n="633"/><span>a riocht Aodh Áluinn .i. Concubhar .i. mac rígh Connnacht</span>
<lb n="634"/><span>agus do chuir Cuimhne Cúilliath a riocht mná mhic rígh</span>
<lb n="635"/><span>Connacht .i. Aoibhill grúadh-sholuis, inghean rígh Mumhan.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Do chuir Mac an Daimh a riocht giolla mhic rígh Con-</span>
<lb n="638"/><span>nacht agus do rinne falaire glégeal do'n tsean-ghearrán</span>
<lb n="639"/><span>bhán agus folt fíor-leabhair corcora caomh-áluinn air agus</span>
<lb n="640"/><span>ceithre cosa glas-uaithne faoi agus do rinne diallait dath-</span>
<lb n="641"/><span>áluinn forórdha do'n tsean-t-srathar.  Do rinne seabhac</span>
<lb n="642"/><span>áluinn oireateadhach do'n choileach.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>Do chuireadar Cuimhne ar an bhfalaire n-iongantaigh</span>
<lb n="645"/><span>sin agus thugadur féin dá chapall eile fútha agus do</span>
<lb n="646"/><span>ghluaiseadur fó'n samhuil sin d'ionnsoighe d'únaidh rígh</span>
<lb n="647"/><span>Lochlann Laighean.</span></p>
<lb n="648"/>
<lb n="649"/><p><span>Téid Mac an Daimh d'agallamh an dóirseóra agus</span>
<lb n="650"/><span>adubhairt a innsint do rígh Laighean go raibh Aodh</span></p>
</div>
<pb n="365"/>
<div><lb n="651"/><p><span>Áluinn, mac rígh Connacht agus a bhean agus a ghiolla</span>
<lb n="652"/><span>do bheith san doras agus gurab ar ionnarba tháinig ó n-a</span>
<lb n="653"/><span>dhuthaigh agus nár bh'áil leis sluagh ná sochraide do</span>
<lb n="654"/><span>thabhairt leis ar choimeirce rígh Laighean.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>Is amhlaidh sin do bhí rígh Laighean agus urmhór a</span>
<lb n="657"/><span>chríche mar aon ris agus bainis Duibhe Lacha Láimh-ghile</span>
<lb n="658"/><span>ag a déanamh leis ar ndul na haimsire adubhramur ar</span>
<lb n="659"/><span>gcúl agus mar do chuala Bran Dubh, mac rígh Connacht</span>
<lb n="660"/><span>do bheith amuigh do éirigh ionna choinne agus 'na chómh-</span>
<lb n="661"/><span>dháil agus rug leis go honórach dá rígh-theaghlach iad,</span>
<lb n="662"/><span>amhlaidh fa cubhaidh agus do chuir na shuidhe é ar a</span>
<lb n="663"/><span>ghualainn.</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>"A rígh agus a thighearna", ar Aodh Áluinn - óir Aodh</span>
<lb n="666"/><span>Áluinn bhéarfam ar Mhongán go fóill - "ní hé sin fa béas</span>
<lb n="667"/><span>ann ach an dara duine is fearr bhias a dtigh rígh do chur</span>
<lb n="668"/><span>ionna shuidhe ar shlios an dúnaidh agus is mise an dara</span>
<lb n="669"/><span>duine is fearr in do thigh anois agus suidhfead do'n taobh</span>
<lb n="670"/><span>eile ar th'aigidh agus mo bhean rem' ais agus cuirtear mac</span>
<lb n="671"/><span>rígh agus ró-fhlatha um thimpchioll dom onórughadh."</span></p>
<lb n="672"/>
<lb n="673"/><p><span>Do rinneadh amhlaidh sin acu agus do chuir Aodh</span>
<lb n="674"/><span>Áluinn briocht seirce ar aighidh agus ar ghruadhaibh na</span>
<lb n="675"/><span>caillighe céibhléithe ionnas silleadh dá dtug rígh Laighean</span>
<lb n="676"/><span>uirre nach raibh cnámh ná féith ionna chorp nár líon</span>
<lb n="677"/><span>do ghrod-ghrádh na caillighe agus ráinig corn líonta do</span>
<lb n="678"/><span>shean-fhíon so-ólta 'na láimh an tan sin agus adubhairt a</span>
<lb n="679"/><span>thabhairt d'inghin rígh Mumhan.  Tugadh an corn do'n</span>
<lb n="680"/><span>ríoghan agus d'innis an fear fritheóilte dí amhlaidh adubhradh</span>
<lb n="681"/><span>ris gur chuir rígh Laighean lán-spéis innte agus go raibh</span>
<lb n="682"/><span>suirghe lán-mhór aige ré óir do dhearmad grádh ban na</span>
<lb n="683"/><span>cruinne uirre ar na faicsin dó.</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>"Maiseadh", ar an chailleach, amhuil do theaguisc Mongán</span>
<lb n="686"/><span>dí, "innis do'n rígh nach géabhad suirghe ná sibheonradh</span>
<lb n="687"/><span>uaidh ach muna dtugadh sé an crios airgid geal atá ar</span></p>
</div>
<pb n="366"/>
<div><lb n="688"/><p><span>a thaoibh mar shéad chugam mar aon ris an gcorn cloch-</span>
<lb n="689"/><span>bhuadhach as ar ól deoch orm."</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>Do chuir an rígh an crios agus an corn chuiche gan</span>
<lb n="692"/><span>mhoill agus do bhéarfadh creasa agus corna na cruinne</span>
<lb n="693"/><span>dí re h-eadh na huaire sin dá mbeidís aige agus is é do</span>
<lb n="694"/><span>ghlac an crios agus an corn .i. giolla mhic rígh Connacht.</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>Ba mhoidhnear umorro fuair an crios óir do bhí neart</span>
<lb n="697"/><span>céad a gcomhlann san té a mbíodh an crios sin tairis</span>
<lb n="698"/><span>agus ní ghabha doigh nó deacair an té ar a mbíadh gurab</span>
<lb n="699"/><span>uime sin adubhairt a mhuintir ris an rígh gan na seóid</span>
<lb n="700"/><span>do thabhairt don inghin.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>"Ní misde a dtabhairt", ar an rígh, "óir biaid agam-sa</span>
<lb n="703"/><span>gan fuireach mar aon ris an inghin féin", agus adubhairt ris</span>
<lb n="704"/><span>an bhfear fritheóilte a innsin dí gur bhfearr dí rígh aice</span>
<lb n="705"/><span>ná ádhbhor rígh nó fear ba tháire ná rígh.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>Do rinne an fear fritheóilte a theachtaireacht.</span></p>
<lb n="708"/>
<lb n="709"/><p><span>Do tuigeadh sin re Mongán agus adubhairt ris an</span>
<lb n="710"/><span>ríoghan fosaidh do dhéanamh agus nach biadh inbhe ba</span>
<lb n="711"/><span>inísle aice ná bheith 'na mnaoi aige féin nó ag rígh Laighean.</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>Is annsin adubhairt Aoibhill dá mbeadh ríoghacht an</span>
<lb n="714"/><span>domhain ag aon duine nach tréigfeadh si a céile féin air.</span></p>
<lb n="715"/>
<lb n="716"/><p><span>Ní chualaidh rígh Laighean riamh cómhrádh ba</span>
<lb n="717"/><span>sheirbhe agus ba mheasa leis do chlos ná é.</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>Tugadh annsin corn eile fá fhíon do rígh Laighean agus</span>
<lb n="720"/><span>is é adubhairt: "Créad ar a bhfuil táire anois, a mhic righ</span>
<lb n="721"/><span>Connacht", ar an rígh.</span></p>
<lb n="722"/>
<lb n="723"/><p><span>"Atá ort-sa, a rígh", ar mac rígh Connacht.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>"Ní mar sin domh-sa, a mhic rígh Connacht", ar an rígh,</span>
<lb n="726"/><span>"ach thugas-sa grod-ghrádh broistightheach dod' mhnaoi-si</span>
<lb n="727"/><span>annsúd agus ní fhéadaim a ceilt ort agus ag súd bean eile</span>
<lb n="728"/><span>dhuit ar a son, Dubh Lacha Láimh-gheal, bean Mhongáin mhic</span>
<lb n="729"/><span>Fhiachra, neoch thugas-sa liom tre chumann gan éara</span>
<lb n="730"/><span>uaidh agus ní mór go bhfuil beo bean is áilne ná í bíth</span>
<lb n="731"/><span>go dtug searc do mhná-sa a neamh-ghrádh féini agus neamh-</span>
<lb n="732"/><span>ghrádh ban eile an domhain orm-sa."</span>
<lb n="733"/></p>
</div>
<pb n="367"/>
<div><lb n="734"/><p><span>"Eagcóir mhór dibh-si, a rígh", ar mac rígh Connacht,</span>
<lb n="735"/><span>"mo bhean-sa do shanntughadh d'eis a bhfuaras féin dá</span>
<lb n="736"/><span>holc gus anois, gidheadh dá dtugainn eich nó cuin nó ór</span>
<lb n="737"/><span>nó iol-mhaoine do'n bhaile níor iongnadh a n-iarraidh orm</span>
<lb n="738"/><span>ach saoilim nár chubhaidh mo chéile do tharthain ná do</span>
<lb n="739"/><span>shanntughadh acht an ní i-n a gcuirionn rígh a dhúil</span>
<lb n="740"/><span>is éigion a thabhairt dó."</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>Ba bhuidheach rígh Laighean do na briathraibh sin</span>
<lb n="743"/><span>agus suidheas an inghean ar a ghualainn agus tugthar</span>
<lb n="744"/><span>Dubh Lacha tar a ceann do mhac rígh Connacht agus thug</span>
<lb n="745"/><span>lámh tar a brághaid agus pógas go dil agus go díochrach</span>
<lb n="746"/><span>í agus adubhairt: "Adéarfadh rígh Laighean nach ó</span>
<lb n="747"/><span>chroidhe do dhéanamaois an iomlaoidh-si muna rabhamaois</span>
<lb n="748"/><span>súgach fá'n mnaoi fuairiomar."</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>Níor lugha le rígh Laighean fá'n a chuid féin do'n</span>
<lb n="751"/><span>connradh óir do dhlúith-fháisg re n-a chroidhe í agus do</span>
<lb n="752"/><span>thoirbhir do phógaibh millse í.</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>Ach cheana do chaith siad eadh fhada do'n oidhche</span>
<lb n="755"/><span>ag ól agus ag aoibhniughadh a bhfochair a chéile ionnas</span>
<lb n="756"/><span>gur ghaibh meisge ádhbhol-mhór muintir rígh Laighean</span>
<lb n="757"/><span>tréis an mhéid meanmaini do bhí ar dhream an árd-rígh.</span>
<lb n="758"/><span>Gidheadh níor ibh mac rígh Connacht níos mó ná do</span>
<lb n="759"/><span>fhliuchfadh a theanga ó do rinneadh an iomlaoidh ban sin</span>
<lb n="760"/><span>idir na huaislibh.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>Iar sin do cóirigheadh iomdhaoidhe agus árd-leapacha</span>
<lb n="763"/><span>dóibh uile a gcoitchinne agus do luigh an rígh a dtúis</span>
<lb n="764"/><span>na buidhne agus do cuireadh an ógh-ríoghan ucht-gheal</span>
<lb n="765"/><span>aighidh-náireach do luighe leis.  Léimis an measán gaidhrín</span>
<lb n="766"/><span>a n-iomdha na ríogh-mhná ionna diaidh.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>Do cuireadh an seabhac ós colmhain na hárd-leabtha</span>
<lb n="769"/><span>agus falaire na ban-fhlatha ar shlios an tighe agus do</span>
<lb n="770"/><span>luigh gach aon acu ó sin amach amhuil fa cubhaidh riú,</span>
<lb n="771"/><span>gidheadh fa hurusa leabthacha d'fhagháil dóibh óir fa mhór</span></p>
</div>
<pb n="368"/>
<div><lb n="772"/><p><span>a meisge agus a mí-leas feadh na h-oidhche sin.  Gidheadh</span>
<lb n="773"/><span>cheana is tartmhur tirm-bheólach do bhí Dubh Lacha, a ban-</span>
<lb n="774"/><span>chumha agus Mac an Daimh óir an tan thigeadh cuach nó</span>
<lb n="775"/><span>corn chum ceachtar acu do leigeadh Mongán luas anáile</span>
<lb n="776"/><span>draoidheachta faoi ionnas nach fagbhadh braon ann gan</span>
<lb n="777"/><span>tiormadh.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>Is annsin d'éirigh Mac an Daimh ionna sheasamh agus</span>
<lb n="780"/><span>adubhairt: "An bhfuil astigh 'na dhúisiocht", ar sé,</span>
<lb n="781"/><span>"neach do bhéarfadh deoch do mhac rígh Connacht?" agus</span>
<lb n="782"/><span>d'fhiafriogh sin ós árd trí huaire.  Gidheadh ni bhfuair aon</span>
<lb n="783"/><span>neach dá fhreagradh.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>"Is mór an náire díbh", ar sé, "rígh Laighean agus uaisle</span>
<lb n="786"/><span>a chríche do bheith a n-aon-árus agus a rádh nach bhfuil</span>
<lb n="787"/><span>fear tiubhartha díghe do mhac rígh Connacht eatortha", agus</span>
<lb n="788"/><span>ní mó fuair a fhreagradh an uair sin agus ó nach bhfuair do</span>
<lb n="789"/><span>ghaibh na trí heich is fearr do fuair 'san dúnadh.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Ro ughmadh iad agus do ghluais, ar sin, as an dúnadh</span>
<lb n="792"/><span>amach .i. Mongán, Dubh Lacha agus Mac an Daimh agus</span>
<lb n="793"/><span>a bhean.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>Do chuadur ar a n-eachaibh agus do chuir Mongán luas</span>
<lb n="796"/><span>anáile draoidheachta ionna gcosaibh go rabhadur a nUltaibh</span>
<lb n="797"/><span>gan toirmiosg.</span></p>
<lb n="798"/>
<lb n="799"/><p><span>Ag éirghe do'n lá is amhlaidh imorro do bhí rígh</span>
<lb n="800"/><span>Laighean ris an mbliadhain sin ag ollmhughadh fleidhe</span>
<lb n="801"/><span>agus bainse Duibhe Lacha Láimh-ghile agus is amhlaidh do </span>
<lb n="802"/><span>bhí Mongán ris an ré céadna ag ollmhughadh fleidhe do chum</span>
<lb n="803"/><span>Dubh Lacha do bhreith ó rígh Laighean.</span></p>
<lb n="804"/>
<lb n="805"/><p><span>Dála rígh Laighean innstear annso sgéal eile.  An</span>
<lb n="806"/><span>chéad-fhear dá mhuintir do mhúsgail ar maidin do chonairc</span>
<lb n="807"/><span>an gharbh-chuileasg cheann-mhór, chaol-sgrogach ghearráin</span>
<lb n="808"/><span>agus é bórach bundúnach mairceach mór-chluasach fá n-a</span>
<lb n="809"/><span>shean-tsrathar triopallach súgánaigh ar shlios tighe</span>
<lb n="810"/><span>an rígh.  Do chonairc an coileach cochlach crios-leathan</span>
<lb n="811"/><span>agus é ag bodhradh agus ag bith-bhuaidhreadh an tea-</span></p>
</div>
<pb n="369"/>
<div><lb n="812"/><p><span>ghlaigh re n-a gharbh-ghlaoch.  Do chonairc an madra</span>
<lb n="813"/><span>mór-gharbh mí-chúmtha lán do cháith agus do dheannach</span>
<lb n="814"/><span>an mhuilinn agus a shealán gadraigh um a bhrághaid</span>
<lb n="815"/><span>agus nár mhó colpach bhliadhna ionná é 'n-a leabaidh ag</span>
<lb n="816"/><span>an rígh agus an t-urlár lán do chamradh.  Do chonairc fós</span>
<lb n="817"/><span>radharc ba ghráineamhla .i. an chailleach liath gharbh-</span>
<lb n="818"/><span>fhionnach ghlas-fhuar ghránna agus roighne gacha do-</span>
<lb n="819"/><span>dheilbhe agus gacha droch-dhatha uirthe agus a lámh fó</span>
<lb n="820"/><span>cheann an rígh agus a lámh-san fo a ceann-si agus a carn</span>
<lb n="821"/><span>giobóg lán do luaith agus do lathaigh re hais iomdhadh</span>
<lb n="822"/><span>an árd-fhlatha agus ur-chorp seibhidhe an rígh sínte re bolg</span>
<lb n="823"/><span>féitheach fíor-thruagh na caillighe agus a mbeól buailte re a</span>
<lb n="824"/><span>chéile amhuil do bheadh macaomh nuadh neamh-ársa</span>
<lb n="825"/><span>agus baoth-inghean óg áluinn ag taltughadh a chéile agus</span>
<lb n="826"/><span>mar adchonairc an t-óglách sin do rinne gáire agus do</span>
<lb n="827"/><span>mhúsgail an té fa neasa dó agus do rinn an fear sin</span>
<lb n="828"/><span>gáire.  Ach cheana do mhúsgail an teaghlach uile agus</span>
<lb n="829"/><span>thógbhadur aon gháir sgige agus magaidh um an radharc sin.</span>
<lb n="830"/><span>Mar adchualaidh an rígh an gháir do thógaibh a cheann</span>
<lb n="831"/><span>agus do fhéach seacha de agus do chonairc an chailleach</span>
<lb n="832"/><span>chais-éadanach chruaidh-chuislionnach chor-loirgneach re a</span>
<lb n="833"/><span>thaoibh.</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>Féachas fuirre agus is é adubhairt: "Nach tú Cuimhne</span>
<lb n="836"/><span>Cúilliath an mhuilinn"? ar sé.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>"Is mé go deimhin", ar Cuimhne.</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>"Is é Mongán d'imir an cleas so orrainn aréir", ar an rígh.</span></p>
<lb n="841"/>
<lb n="842"/><p><span>"Is é go deimhin", ar Cuimhne.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>Is annsin d'éirigh an chailleach go h-aimh-leisg agus</span>
<lb n="845"/><span>do chuir a droch-thrusgán féin uimpe agus triallus chum an</span>
<lb n="846"/><span>mhuilinn agus leanas an madra í.</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>"A Chuimhne", ar an rígh, "an sic ó'n muileann ó</span>
<lb n="849"/><span>thárla dómh-sa mo threas lánamhnais riot do ghéabhair baile</span>
<lb n="850"/><span>saor agus céad do gach crodh agus tabhair dómh-sa mó chrios</span>
<lb n="851"/><span>agus mo chorn."</span>
<lb n="852"/></p>
</div>
<pb n="370"/>
<div><lb n="853"/><p><span>"Is briathar damh", ar sí, "a dtugais damh-sa go rug giolla</span>
<lb n="854"/><span>Mhongáin uaim iad."</span></p>
<lb n="855"/>
<lb n="856"/><p><span>Ba mheasa leis an rígh sin ná Dubh Lacha Láimh-gheal</span>
<lb n="857"/><span>do chailleamhuin agus ionná a threas lánamhnais ris an</span>
<lb n="858"/><span>gcailligh agus do chan an laoi ann:</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>CzzzzzFil.</span>
<lb n="861"/><span>Ar suirghe thugas mo chrios</span>
<lb n="862"/><span>A Chuimhne, uair is aireach.</span>
<lb n="863"/><span>Ar na fhios teilc mo chrios, a Chuimhne.</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>Do bheirim-si briathar ris</span>
<lb n="866"/><span>nocha briathar gan éislis</span>
<lb n="867"/><span>gach a dtugais dómh-sa am láimh</span>
<lb n="868"/><span>go rug leis giolla Mhongáin.</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>Doraidh siad teaghlach an rígh</span>
<lb n="871"/><span>tre fhormad is tre imshníomh</span>
<lb n="872"/><span>Bearthar go luath do Chuimhne</span>
<lb n="873"/><span>Na seóid fuair tre shuirghe.</span></p>
<lb n="874"/>
<lb n="875"/><p><span>CzzzzzPrós</span>
<lb n="876"/><span>Dála Mongáin ar rochtain dá thigh do chuir gairm ar</span>
<lb n="877"/><span>uaislibh Uladh agus do bhádur ag ól agus ag aoibhniughadh</span>
<lb n="878"/><span>mar aon ris go ceann coicthighis a n-aon n-ionad.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Ar sin tháinig Mongán go mór-shlúagh Uladh a</span>
<lb n="881"/><span>Laighnibh agus ní ghabha Mac an Daimh toirmiosg ó aon</span>
<lb n="882"/><span>duine gan dul ar an dturas sin ag dioghailt a mhná do</span>
<lb n="883"/><span>bheith bliadhain a n-éagmais ag giolla rígh Laighean.</span></p>
<lb n="884"/>
<lb n="885"/><p><span>Do rinne Mongán creacha agus airgthe móra ar</span>
<lb n="886"/><span>Laighneachaibh.  Do loisg dúnadh an rígh agus rug géill</span>
<lb n="887"/><span>agus braighde iomdha leis dá thír féin a n-éiric ar chuir</span>
<lb n="888"/><span>Bran Dubh d'amhluadh air ris an mbliadhain roimhe.</span></p>
<lb n="889"/>
<lb n="890"/><p><span>Críoch.</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Tóruigheacht Duibhe Lacha Láimh-ghile

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Tóruigheacht Duibhe Lacha Láimh-ghile

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
