Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Daoine Beaga agus Daoine Móra - Donegal Folk Tales</title><author><name type="main">In eagar ag Henry Morris</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">U123</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1915</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>U123</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Daoine Beaga agus Daoine Móra - Donegal Folk Tales</title><author>In eagar ag Henry Morris</author><imprint><publisher>Dundalgan Press</publisher><date>1915</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>SEÁN Ó BAOGHAILL AGUS NA</span>
<lb n="2"/><span>DAOINE BEAGA</span></p>
<lb n="3"/>
<lb n="4"/><p><span>Tá Seán Ó Baoghaill 'na chómhnuidhe ar an bhaile</span>
<lb n="5"/><span>seo, agus is iomdha oidhche áirneáil a rinne sé i</span>
<lb n="6"/><span>dtoigh 'sagainne.  Oidhche fhuar gheimhridh amháin</span>
<lb n="7"/><span>bhí muid uilig 'nar suidhe thart fá'n teinidh nuair</span>
<lb n="8"/><span>a thainic Seán isteach.  Thoisigh an cómhradh, agus</span>
<lb n="9"/><span>isa' deireadh d'iarr m'athair ar Sheán sgéal a</span>
<lb n="10"/><span>'nnseach, nó go rabh muid tuirseach de'n chómhrádh.</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>"Maise," arsa Seán, "ní sgéalaidhe ar bith</span>
<lb n="13"/><span>mise, acht mar d'iarr tú orm innseóchaidh mé</span>
<lb n="14"/><span>díbh fá rud a tharlaidh damh nuair a bhí mé 'mo</span>
<lb n="15"/><span>ghasur.  Ba ghnáthach leis na daoinibh an uair sin,</span>
<lb n="16"/><span>mar bhí siad bocht, na páisdí a chur ar sheirbhis</span>
<lb n="17"/><span>go hóg.  Chuir mo athair mise ar sheirbhis ag</span>
<lb n="18"/><span>fear amuigh i gConndae Thír-Eoghain.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>"Ní sásta a bhí mé an baile a fhágáil, acht ní</span>
<lb n="21"/><span>rabh neart agam air.  Sul a rabh an chead mhí thart</span>
<lb n="22"/><span>dubhairt mé liom féin go bhfágfainn an áit sin,</span>
<lb n="23"/><span>ba chuma goidé d'éireóchadh damh, agus go rachainn</span>
<lb n="24"/><span>abhaile ionnsoir mo mhuinntir.</span></p>
<lb n="25"/>
<lb n="26"/><p><span>"Tráthnóna amháin d'imthigh mé gan slán nó</span>
<lb n="27"/><span>beannacht a fhágáil ag duine in mo dhiaidh.  Ní</span>
<lb n="28"/><span>rabh 'fhios agam an bealach, acht thug mé mo aghaidh</span>
<lb n="29"/><span>do'n áird sin in a rabh beagán soluis fágtha ins</span>
<lb n="30"/><span>an spéir.  Cha dteachaidh mé i bhfad go dtainic</span>
<lb n="31"/><span>an oidhche orm, agus chuaidh mé ar seachrán.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>"'Sa' deireadh chonnaic mé solus beag i</span>
<lb n="34"/><span>bhfad uaim, agus tharraing mé air cómh tiugh géar</span>
<lb n="35"/><span>is thainic liom.</span>
<lb n="36"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="37"/><p><span>"Casadh isteach i dteach theith sheascair mé, an</span>
<lb n="38"/><span>t-urlár sguabtha go glan, sluagh mór fear beag</span>
<lb n="39"/><span>in a suidhe thart fá'n teinidh, agus sean-chapall</span>
<lb n="40"/><span>glas thíos i gcionn an toighe.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>"'Céad fáilte rómhat, a Sheáin Uí Bhaoghaill,"</span>
<lb n="43"/><span>ars' an capall.  "Céad fáilte rómhat, a Sheáin</span>
<lb n="44"/><span>Uí Bhaoghaill," arsa duine de na fearaibh beaga.</span>
<lb n="45"/><span>"Céad fáilte rómhat, a Sheáin Uí Baoghaill," arsa </span>
<lb n="46"/><span>gach duine 'sa' teach.</span></p>
<lb n="47"/>
<lb n="48"/><p><span>"Thainic mé fhéin aníos agus shuidh mé.  Ní</span>
<lb n="49"/><span>rabh i bhfad go dteachaidh na fir a chainnt go</span>
<lb n="50"/><span>gcaithfeadh siad imtheacht.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>"'Acht,' arsa duine aca, "béidh an capall</span>
<lb n="53"/><span>fuar, agus béidh sé ag tarraingt ar an teinidh,</span>
<lb n="54"/><span>agus mur bhfanaidh duine istoigh agus é a choimhead,</span>
<lb n="55"/><span>béidh sé bruithte dóighte ag teacht dúinne arís.</span>
<lb n="56"/><span>Cé fhanóchas istoigh?"</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>"Cé a d'fhanóchadh istoigh acht Seán Ó Baoghaill,"</span>
<lb n="59"/><span>ars' an chuid eile.  "Maith go leor," ars' an</span>
<lb n="60"/><span>fear eile.  "Anois, a Sheáin, éist liom.  Má</span>
<lb n="61"/><span>bhíonn ribe amháin de'n chapall le theinidh ag teacht</span>
<lb n="62"/><span>dúinne béidh daor ort."</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>"Níor leig an eagla damh cur suas dó fanacht</span>
<lb n="65"/><span>istoigh, agus d'imthigh an sluagh amach ar an doras.</span>
<lb n="66"/><span>Thainic an capall aníos, agus luigh sé síos i gcois</span>
<lb n="67"/><span>na teineadh.  Bhí mé fhéin tuirseach agus luigh mé</span>
<lb n="68"/><span>'sa' chlúdaigh, agus i gcúig bhomaite bhí mé 'mo</span>
<lb n="69"/><span>chodladh.  An chead rud a mhuscail mé an baladh</span>
<lb n="70"/><span>a bhí as an chapall gá dhóghadh.</span></p>
<lb n="71"/>
<lb n="72"/><p><span>"D'éirigh mé de léim 'mo sheasamh agus amach</span>
<lb n="73"/><span>go bráth liom ar an doras, agus d'imthigh mé béal</span>
<lb n="74"/><span>mo chinn fríd an dorachadas.  Sgíth nó stad cha</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="75"/><p><span>dtearn mé go dtainic mé isteach i gcoillidh</span>
<lb n="76"/><span>dhuibh dhorcha.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>"Leis sin mhothuigh mé an sluagh céadna a bhí</span>
<lb n="79"/><span>'san teach ag teacht i mo dhiaidh.  Suas i gcrann</span>
<lb n="80"/><span>árd liomsa.  Thainic an sluagh isteach 'sa' choillidh</span>
<lb n="81"/><span>agus cómhnair leobhtha.  Go díreach mar bhí siad</span>
<lb n="82"/><span>ag dul faoi 'n chrann a rabh mise ann, bhris ceann</span>
<lb n="83"/><span>de na maidibh a bhí faoi'n chómhnair, agus chuaidh</span>
<lb n="84"/><span>siad a chuartughadh craobh a dtiocfadh leo maide</span>
<lb n="85"/><span>nua a dheanamh de.  Ghearr siad an chraobh chéadna</span>
<lb n="86"/><span>a rabh mise air, agus thuit mé síos ag talamh.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>"Céad fáilte rómhat, a Seáin Uí Bhaoghaill,"</span>
<lb n="89"/><span>arsa duine de'n tsluagh.  "Céad fáilte rómhat,</span>
<lb n="90"/><span>a Sheáin Uí Bhaoghaill," arsa na fir uilig.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>"Rinneadh an maide, agus nuair a bhí sé deanta</span>
<lb n="93"/><span>d'fhiafraigh fear aca cé rachadh faoi'n mhaide seo.</span>
<lb n="94"/><span>"Cé rachadh faoi acht Seán Ó Baoghaill," ars' an</span>
<lb n="95"/><span>chuid eile.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>"Má bhí eagla orm nuair casadh an sluagh sin</span>
<lb n="98"/><span>damh an chead uair, bhí dhá eagla orm anois.  Chuaidh</span>
<lb n="99"/><span>mé faoi'n mhaide gan focal a rádh, agus shiubhail</span>
<lb n="100"/><span>muid linn go dtainic muid go dtí áit bheag</span>
<lb n="101"/><span>dheas i lár na coilleadh.  Bhí an ghealach ag soill-</span>
<lb n="102"/><span>sigh 'san am seo.  D'fhág siad síos an chómhnair</span>
<lb n="103"/><span>agus rinne siad uaigh.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>"Annsin chuaidh fear aca go dtí'n chómhnair</span>
<lb n="106"/><span>agus d'fhosgail sé í.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>"Cé rachas isteach 'sa' chomhnair seo? ar seisean.</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>"Cé a rachadh inntí acht Seán Ó Baoghaill," arsa</span>
<lb n="111"/><span>ua fir eile a bhí thart fá dtaobh dó.</span></p>
<lb n="112"/>
<lb n="113"/><p><span>"Thosuigh mé fhéin ag sgreadaigh annsin agus</span>
<lb n="114"/><span>thuit mé i laige.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>"Nuair a thainic mé chugam fhéin cé an áit a rabh</span>
<lb n="117"/><span>mé acht ag doras m'athara.  Bhuail mé ar an</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="118"/><p><span>doras agus leigeadh isteach mé.  Bhí siad ag</span>
<lb n="119"/><span>coigilt na teineadh ag fághail réidh a dhul a luighe.</span>
<lb n="120"/><span>Chuir sé iongantas ortha uilig mé a fheiceáil cómh</span>
<lb n="121"/><span>mall san oidhche.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>"D'innis mé dóbhtha cómh dona is bhí an áit ud</span>
<lb n="124"/><span>a rabh mé ann, agus nach dtiocfadh liom a fhuilstin</span>
<lb n="125"/><span>níos faide.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>"Éirigh agus marbh cearc," arsa m'athair le mo</span>
<lb n="128"/><span>mháthair, "nó tá an gasur bocht tuirseach, agus</span>
<lb n="129"/><span>ocrach."</span></p>
<lb n="130"/>
<lb n="131"/><p><span>"Bhí mé amuigh i n-uaigneas na hoidhche go minic</span>
<lb n="132"/><span>i ndiaidh sin, acht chan fhaca mé an sluagh sidhe</span>
<lb n="133"/><span>ariamh níos mó.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>"Tá deireadh le mo sgéal anois, tá sé ag</span>
<lb n="136"/><span>éirighe mall, agus caithfidh mé dhul na bhaile." </span>
<lb n="137"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="138"/><p><span>CEANN DAMHSA, CEANN DUITSE</span></p>
<lb n="139"/>
<lb n="140"/><p><span>Bhí beirt ghasur ag imirt chraipi lá amháin.  Bhí</span>
<lb n="141"/><span>siad iongantach mór le chéile.  An lá seo bhain</span>
<lb n="142"/><span>gasur aca cuid mhór craipi.</span></p>
<lb n="143"/>
<lb n="144"/><p><span>Ar an bhealach na bhaile ag teacht thart ag roilig</span>
<lb n="145"/><span>daobhtha dubhairt siad go rachadh siad isteach 'san</span>
<lb n="146"/><span>roilig go roinnfeadh siad na craipi le chéile.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Isteach leobhtha acht ag dul trasna an bhalla</span>
<lb n="149"/><span>dhóibh thuit beart de na craipibh taobh amuigh de'n</span>
<lb n="150"/><span>bhalla.  Shuidh siad taobh istoigh de'n bhalla ag</span>
<lb n="151"/><span>roinnt ag gcraipi mar seo "ceann damhsa, ceann</span>
<lb n="152"/><span>duitse; ceann damhsa, ceann duitse" agus a</span>
<lb n="153"/><span>réir sin.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>Bhí sé gearr mhall, agus an dorachadas ag</span>
<lb n="156"/><span>tuitim.  Bhí fear ag dul thart taobh amuigh ar a</span>
<lb n="157"/><span>bhealach mhór; chan fhaca sé na gasraí, acht chualaidh</span>
<lb n="158"/><span>sé an glór beag íseal ag rádh i dtólamh "Ceann</span>
<lb n="159"/><span>damhsa, ceann duitse, ceann damhsa, ceann</span>
<lb n="160"/><span>duitse."</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>Sgá' ruigh sé, agus as go bráth leis cómh gasta</span>
<lb n="163"/><span>is thiocfadh leis rith.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Casadh fear eile air.  "An bhfaca tú taidhbhse,</span>
<lb n="166"/><span>nó goidé an sgá'radh atá ort?" ars' an fear eile.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>"Chan fhaca, leóga," ars' an fear, "acht mur</span>
<lb n="169"/><span>bhfaca chualaidh mé ceann aca ag labhairt."</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>"Cé'n áit?"</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>"Ins an t-sean roilig, is mé dhul thart, tá</span>
<lb n="174"/><span>boimid ó shoin."</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>"Och ná tabhair isteach do rudaibh mar sin,"</span>
<lb n="177"/><span>ars' an fear eile.</span>
<lb n="178"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="179"/><p><span>"Is furus sin a rádh, acht siubhail leat anois</span>
<lb n="180"/><span>ar ais go dtí an roilig go bhfeicfidh tú fhéin an</span>
<lb n="181"/><span>fíor nó bréag é."</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>Ar ais leis an bheirt annsin, agus sheas siad</span>
<lb n="184"/><span>le cois an bhalla taobh amuigh de'n roilig.  Cha</span>
<lb n="185"/><span>rabh dadaidh le cloisint acht glór beag íseal</span>
<lb n="186"/><span>ag rádh na bhfocal céadna "ceann damhsa;</span>
<lb n="187"/><span>ceann duitse" i dtólamh, go dtí go rabh an</span>
<lb n="188"/><span>glór ag éirighe lag leis.  'Sa' deireadh stad an</span>
<lb n="189"/><span>glór.  Labhair an gasur eile annsin agus dubhairt</span>
<lb n="190"/><span>sé "goidé fá'n bheirt atá taobh amuigh do'n</span>
<lb n="191"/><span>bhalla?"</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>Ag smaoi'tiughadh ar an dá chraipí a bhí an</span>
<lb n="194"/><span>gasur, acht thuig na fir gurbh ortha fhéin a bhí an</span>
<lb n="195"/><span>glór ag labhairt, agus d'imthigh siad ar sgaoll</span>
<lb n="196"/><span>an méid a bhí 'na gcorp.</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>Car stad siad go rabh siad níos mó ná leath-</span>
<lb n="199"/><span>mhíle ó'n roilig.</span></p>
<lb n="200"/>
<lb n="201"/><p><span>"Níl bréag ann," ars' an dara fear.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>"Nár dhubhairt mé sin leat," ars' an chead</span>
<lb n="204"/><span>fhear, "acht goidé do bharramhail a bhí ann?"</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>"Och," arsa seisean, "cé a bhéadh ann acht Dia</span>
<lb n="207"/><span>agus an diabhal agus iad ag roinnt na n-anamnach</span>
<lb n="208"/><span>le chéile."</span>
<lb n="209"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="210"/><p><span>BEIRT INGÉANACH</span></p>
<lb n="211"/>
<lb n="212"/><p><span>Bhí greásaidhe bróg ann, agus fuair a bhean</span>
<lb n="213"/><span>bás.  Ní rabh de chlainn aige acht ingéan amháin.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Chuir sé í seo 'na bhaile mhóir lá, agus ag teacht</span>
<lb n="216"/><span>abhaile duithe cé casadh uirthi acht baintreabhach</span>
<lb n="217"/><span>a bhí san chómhursanacht chéadna.  Bhí ingéan ag</span>
<lb n="218"/><span>an bhaintreabhaigh fósta.</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>Dubhairt an bhaintreabhach le ingéan an ghréasaidhe</span>
<lb n="221"/><span>a rádh le n-a h-athair ise a phósadh, agus arsa</span>
<lb n="222"/><span>sise, "má phósann sé mé bhearaidh mé arán geal</span>
<lb n="223"/><span>duitse i dtólamh is ní bhfuighidh mó ingéan fhéin</span>
<lb n="224"/><span>acht arán buidhe."</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>Chuaidh an ghirrseach na bhaile agus d'innis sí</span>
<lb n="227"/><span>do n-a h-athair an méid is dubhairt an bhain-</span>
<lb n="228"/><span>treabhach.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>Thug an gréasaidhe sean-bhróg duithe agus puill</span>
<lb n="231"/><span>uirthi, agus dubhairt sé léithe dá gcongbóchadh</span>
<lb n="232"/><span>an bhróg an t-uisge go bpósfadh sé í.  Thug an</span>
<lb n="233"/><span>ingéan an bhróg léithe is líon sí na puill le gach</span>
<lb n="234"/><span>uile sheort, is chongbuigh an bhróg an t-uisge.</span>
<lb n="235"/><span>Chonnaic an gréasaidhe annsin go rabh ciall ag a</span>
<lb n="236"/><span>inghín.  Pósadh an gréasaidhe agus an bhaintreabhach</span>
<lb n="237"/><span>annsin.  Nuair a bhí an pósadh thart tamall rinne</span>
<lb n="238"/><span>an bhean dearmad ar an gheall a thug sí dó ingéan</span>
<lb n="239"/><span>an gheásaidhe.  Bheireadh sí arán buidhe duithe,</span>
<lb n="240"/><span>agus arán geal dá ingín fhéin.</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>Thainic an geimhreadh is thainic an sneachta.</span>
<lb n="243"/><span>Chuir an bhean culaidh pháipéir ar ingéan an</span>
<lb n="244"/><span>ghréasaidhe, agus chuir sí amach í ag iarraidh sméara</span>
<lb n="245"/><span>dubha.</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span><pb n="8"/> </span>
<lb n="248"/><span>Shiubhail an ghirrseach léithi go dteachaidh sí isteach</span>
<lb n="249"/><span>i dteach bheag ins an choillidh, agus bhí triúr fear</span>
<lb n="250"/><span>cois na teineadh, agus ní rabh siad níos mó ná</span>
<lb n="251"/><span>trí fhód mónadh.</span></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>Shuidh sí síos ag an doras ag ithe giota aráin</span>
<lb n="254"/><span>bhuidhe a bhí aici.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>D'iarr fear aca giota de'n arán uirthi.</span>
<lb n="257"/><span>Dubhairt sí go dtabhrfadh agus fáilte.  Thug sí</span>
<lb n="258"/><span>dó é agus thug sí giotaí do'n bheirt eile fósta.</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>D'iarr siad uirthi an teach a sguabadh, agus</span>
<lb n="261"/><span>rinne sí sin.  D'iarr siad uirthi pota beag a</span>
<lb n="262"/><span>bhí ann a chrochadh ar an teinidh.  Rinne sí seo.</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>Nuair a chroch sí an pota d'iarr siad uirthi an</span>
<lb n="265"/><span>sneachta a sguabadh de bhinn an toighe.  Rinne</span>
<lb n="266"/><span>sí seo, agus nuair a bhí an sneachta sguabtha aici</span>
<lb n="267"/><span>chonnaic sí na sméara dubha ba deise chonnaic</span>
<lb n="268"/><span>duine ariamh.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>Chuaidh sí isteach agus d'fhiafruigh sí dóibh an</span>
<lb n="271"/><span>bpiocfadh sí na sméara dubha a bhí ar an tom ag</span>
<lb n="272"/><span>binn an toighe.  Dubhairt siad go rabh cead agus</span>
<lb n="273"/><span>fáilte aici.  Bhain sí iad, agus ag tionntughadh</span>
<lb n="274"/><span>abhaile duithe annsin d'fhiafruigh duine de na</span>
<lb n="275"/><span>fearaibh beaga goidé an pronntanas a bhearadh</span>
<lb n="276"/><span>siad dí.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>Dubhairt fear aca an pronntanas a bhearadh</span>
<lb n="279"/><span>seisean duithe í a bheith pósta ar mhac an duine</span>
<lb n="280"/><span>ba saidhbhre ins an tír sin.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>Dubhairt fear eile léithe an uile uair dá n-</span>
<lb n="283"/><span>amharcfadh sí ins an ghloine í a bheith níos deise</span>
<lb n="284"/><span>ná an uair dheirionnach.  Arsa tríomhadh fear, sé'n</span>
<lb n="285"/><span>pronntanas a bhearas mise duithe saoghal fada</span>
<lb n="286"/><span>sona ádhmharach.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Chuaidh sí abhaile annsin agus chuir sé iongnadh</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="289"/><p><span>ar an leas-mháthair nuair a chonnaic sí na sméara</span>
<lb n="290"/><span>dubha aici.  Ag an am chéadna thug sí fá dear</span>
<lb n="291"/><span>go rabh sí níos deise ag teacht ar ais duithe ná</span>
<lb n="292"/><span>bhí sí ag imtheacht.</span></p>
<lb n="293"/>
<lb n="294"/><p><span>Chuir sí ceisteanna gan áireamh ar an ghirrsigh,</span>
<lb n="295"/><span>agus d'innis an cailin duithe go fírinneach fá</span>
<lb n="296"/><span>dtaobh do na daoinibh beaga ins an choillidh, agus</span>
<lb n="297"/><span>gach aon rud a tharlaidh duithe.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Smaoi'tigh an bhean annsin nach dtiocfadh léithe</span>
<lb n="300"/><span>rud níos fearr a dheanamh ná a ingéan fhéin a</span>
<lb n="301"/><span>chur fá choinne sméara dubha fósta.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>Chuir sí culaidh mhaith bháinín uirthi, thug sí cliabh</span>
<lb n="304"/><span>dí, agus chuir sí giota maith aráin ghil ann.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>Chuaidh sise amach na coilleadh ag iarraidh sméara</span>
<lb n="307"/><span>dubha ins an tsneachta, agus chuaid sí go dtí'n</span>
<lb n="308"/><span>teac a rabh an triúr fear beag ann.  Shuidh sí</span>
<lb n="309"/><span>ag taobh an dorais agus chuaidh sí adh'ithe an aráin.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>D'iarr fear aca giota de'n arán uirthi.</span>
<lb n="312"/><span>Dubhairt sí nach dtabhrfadh, go rabh sé gann go</span>
<lb n="313"/><span>leor aici fhéin.</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>D'iarr siad uirthi an teach a sguabadh.</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>D'fhiafruigh sí díobhtha cá rabh an cailin seirbhise</span>
<lb n="318"/><span>a bhí aca anuraidh.  D'iarr siad uirthi annsin a</span>
<lb n="319"/><span>bheith dhul abhaile mur ndeanfadh sí é.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Nuair a bhí sí ag imtheacht ó'n teach dubhairt</span>
<lb n="322"/><span>fear aca gurab é an pronntanas a bhearadh</span>
<lb n="323"/><span>seisean duithe í a bheith níos gráice an uile lá</span>
<lb n="324"/><span>ná bhí sí indé roimhe sin.</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>Dubhairt an dara fear go gcuirfeadh sé féasóg</span>
<lb n="327"/><span>uirthi cómh fada is bhéadh ar smeigin gabhair.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>Dubhairt an tríomhadh fear gurab é an pronn-</span>
<lb n="330"/><span>tanas a bhearadh seisean duithe í bás tobann a</span>
<lb n="331"/><span>fhághail.</span>
<lb n="332"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="333"/><p><span>Chuaidh sí na bhaile annsin agus cha mhór nár</span>
<lb n="334"/><span>aithin a máthair í, bhí sí cómh gránna míofar sin ó</span>
<lb n="335"/><span>d'imthigh sí.</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>Tharlaidh gac aon rud mar dubhairt na fir</span>
<lb n="338"/><span>bheaga 'sa' choillidh.  D'éirigh ingéan an ghréasaidhe</span>
<lb n="339"/><span>cómh h-áluinn dóigheamhail sin go rabh trácht uirthi</span>
<lb n="340"/><span>in gach aon áit, thall 's i bhfus, agus thainic an</span>
<lb n="341"/><span>t-ogánach ba saidhbhre sa' tír agus phós sé í.</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>D'éirigh ingéan na baintreabhaighe cómh gránna</span>
<lb n="344"/><span>is comh huathbhásach sin gurbh éigin do'n mháthair</span>
<lb n="345"/><span>í a chongbháil i bhfolach i dtólamh, agus i gcionn</span>
<lb n="346"/><span>cúpla bliadhain d'éag sí go hobann.  Sin an</span>
<lb n="347"/><span>toradh a bhí ar dhroch mhéin na leas-mháthara.</span>
<lb n="348"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="349"/><p><span>NA TRÍ CHÓMHAIRLE</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Bhí lánamhain ann i bhfad ó shoin, agus is fada</span>
<lb n="352"/><span>ó bhí.  Nuair a bhí siad cúpla bliadhain pósta</span>
<lb n="353"/><span>smaoi'tigh Tomás, an fear, go rachadh sé un an</span>
<lb n="354"/><span>oileain úir.  Nuair a chuaidh sé annsin rinne sé</span>
<lb n="355"/><span>fastughadh le sgológ go cionn bliadhna.  D'fhan</span>
<lb n="356"/><span>sé ag an fhear seo bliadhain agus fiche.  Níor</span>
<lb n="357"/><span>thóg sé aon phighinn dá chuid airgid ar feadh an</span>
<lb n="358"/><span>ama sin.  Aon mhaidin amháin i ndiaidh an</span>
<lb n="359"/><span>bhriocfasta ní rabh cuma ar Thomás go rabh sé ag</span>
<lb n="360"/><span>dul amach i gcionn a chuid oibre.  Nuair a thainic</span>
<lb n="361"/><span>an maighistir fhad leis d'fhiafraigh sé dó "A</span>
<lb n="362"/><span>Thomáis, goidé atá contráilte leat, nó an bhfuil</span>
<lb n="363"/><span>tú tinn?"</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>"Níl, leoga, buidheachas do Dhia," arsa Tomás,</span>
<lb n="366"/><span>acht tá sé bliadhain agus fiche ó d'fhág mé Éire,</span>
<lb n="367"/><span>agus indiu smaoi'tigh mé ar philleadh ar ais, nó</span>
<lb n="368"/><span>d'fhág mé an t-am sin bean agus páisde beag in</span>
<lb n="369"/><span>mo dhiaidh.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>D'fhiafraigh an maighistir dó cia aca a b'fheárr</span>
<lb n="372"/><span>leis iomlán an méid airgid a shaothraigh sé annsin</span>
<lb n="373"/><span>le bliadhain agus fiche ná trí chómhairle mhaithe a</span>
<lb n="374"/><span>bhearadh seisean dó.</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Rinne Tomás moill, agus dubhairt sé go rabh</span>
<lb n="377"/><span>an bealach fada, agus go mbféidir gur mhó</span>
<lb n="378"/><span>luighfeadh na trí chómhairle air.</span></p>
<lb n="379"/>
<lb n="380"/><p><span>"Sé an chead chómhairle," ars an maighistir,</span>
<lb n="381"/><span>"cam, díreach an ród, sé an bealach mór an</span>
<lb n="382"/><span>aithghiorra"; an dara cómhairle, gan codladh aon</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="383"/><p><span>oidhche i dteach a mbéadh cailín óg pósta ar shean-</span>
<lb n="384"/><span>duine; an treas chómhairle, gan dadaidh go</span>
<lb n="385"/><span>deóidh a dheánamh le feirg, acht do phíopa a tharraing</span>
<lb n="386"/><span>as do phóca, agus é a dheargadh agus a chaitheamh,</span>
<lb n="387"/><span>go mbféidir nuair a bhéadh an toit caithte agat</span>
<lb n="388"/><span>go mbéadh an droch-uair thart."</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>Annsin dhíol an maighistir bealach Thomáis,</span>
<lb n="391"/><span>agus phronn an mhaighistreas bunnóg aráin air,</span>
<lb n="392"/><span>mar phronntanas do bhean Thomáis.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>D'imthigh Tomás, agus ag dul na bhaile ar</span>
<lb n="395"/><span>theacht go Doire dó, b'éigin dó siubhal, mar nach</span>
<lb n="396"/><span>rabh traen ar bith i gConndae Dhúin na nGall 'san</span>
<lb n="397"/><span>am sin.  Casadh fear paca air, agus nuair a</span>
<lb n="398"/><span>shiubhail siad tamall le chéile dubhairt fear an</span>
<lb n="399"/><span>phaca gur ab í seo an aithghiorra.  Smaoi'tigh</span>
<lb n="400"/><span>Tomás ar an chead chómhairle, agus dubhairt sé</span>
<lb n="401"/><span>"Cam díreac an ród 'sé an bealach mór an</span>
<lb n="402"/><span>aithghiorra."</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>"Má's é," arsa fear an phaca, "Congbhuigh</span>
<lb n="405"/><span>tusa é," agus chuaidh sé fhéin an aithghiorra.</span></p>
<lb n="406"/>
<lb n="407"/><p><span>Thainic an oidhche ar Thomás ag Srath an Urláir,</span>
<lb n="408"/><span>agus casadh isteach é i dteach bheag.  Cé bhí roimhe</span>
<lb n="409"/><span>ins an teach seo acht fear an phaca acht cha rabh an</span>
<lb n="410"/><span>paca aige, agus bhí sé fhéin loitthe go mór.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>"Goidé an taisme a thainic ort?" arsa Tomás.</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>"Och, tharlaidh orm sgafta gadúidhe," arsa </span>
<lb n="415"/><span>seisean, "agus ghoid siad mo phaca uaim, agus</span>
<lb n="416"/><span>is meidhreach damh go dtainic mé beo as a lámhaibh."   </span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>"Nár dhubhairt mé leat," arsa Tomás, "gur</span>
<lb n="419"/><span>bh'fheárr duit an bealach mór a chongbhail."</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>D'iarr Tomás lóisdín, agus fuair sé é.  Cailín</span>
<lb n="422"/><span>a bhí ins an teach seo, agus sean-duine, agus shaoil</span>
<lb n="423"/><span>Tomás gurab í ingéan an duine aosta an cailín</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="424"/><p><span>seo, acht fuair sé amach ó fhear an phaca gur ab í</span>
<lb n="425"/><span>bean an duine aosta a bhí innti.  Smaoi'tigh</span>
<lb n="426"/><span>seisean ar an dara cómhairle annsin, agus dubhairt</span>
<lb n="427"/><span>sé i n-a intinn fhéin nach bhfuireóchadh seisean</span>
<lb n="428"/><span>annseo go maidin.  Chuaidh sé amach, acht bhí an</span>
<lb n="429"/><span>oidhche dorcha, is chuaidh sé isteach i gcruaich chocain</span>
<lb n="430"/><span>agus chodluigh innti go maidin.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Thainic an bhean seo amach a chainnt le fear eile</span>
<lb n="433"/><span>ag taoibh na cruaiche, agus dubhairt sí go dtabhradh</span>
<lb n="434"/><span>sise nimh anocht do'n t-seanduine, agus go</span>
<lb n="435"/><span>bhfuigfeadh sí ar fhear an phaca gur ab é a mharbh é.</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>Chualaidh Tomás seo, acht cia ar bith bhí fear a'</span>
<lb n="438"/><span>toighe marbh ar maidin, agus fuaras greim ar</span>
<lb n="439"/><span>fhear an phaca, cionnus an fear seo a mharbhadh,</span>
<lb n="440"/><span>agus cuireadh isteach i bpríosun i Leith-bhearr é</span>
<lb n="441"/><span>go dtigeadh lá a bhreithe.</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>Bhí sé gearr luath ar maidin nuair a d'imthigh</span>
<lb n="444"/><span>Tomás a dhul abhaile.  Shiubhail sé leis go dtainic</span>
<lb n="445"/><span>sé fhad le Bealach na gCreach, an áit a rabh a bhean</span>
<lb n="446"/><span>i n-a cómhnuidhe.  Ag teacht chuig an teach dó cé</span>
<lb n="447"/><span>chonnaic sé taobh amuigh de'n teach acht a bhean 'na</span>
<lb n="448"/><span>suidhe ag blighean bó, agus bhí scafaire buachalla</span>
<lb n="449"/><span>ag cainnt léithi.  Cé bhí ins an scafaire acht a mhac</span>
<lb n="450"/><span>fhéin, acht sé'n rud a shaoil Tomas go rabh a bhean</span>
<lb n="451"/><span>pósta arís, agus gur seo an fear eile a fuair sí.</span></p>
<lb n="452"/>
<lb n="453"/><p><span>D'éirigh sé go han-fheargach, agus fhad is bhí sé</span>
<lb n="454"/><span>ag smaoi'tiughadh rud éinteacht a dheánamh leis an</span>
<lb n="455"/><span>bhuachaill seo smaoi'tigh sé ar an treas chómhairle.</span>
<lb n="456"/><span>Ní rabh cipíní soluis ar bith ann an t-am sin.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>Rinne sé teine chreasa, dhearg sé a phíopa, agus</span>
<lb n="459"/><span>chaith sé toit.  Fhad is bhí sé ag caitheamh thug an</span>
<lb n="460"/><span>gasur fá dear é, agus thainic sé anall chuige.  Adeir</span>
<lb n="461"/><span>an sean-fhocal go n-aithnigheann an croidhe gaol,</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="462"/><p><span>agus d'aithnigh an gusur a athair.  "A mháthair,"</span>
<lb n="463"/><span>ar seisean, "gabh annseo, seo mo athair</span>
<lb n="464"/><span>ag caitheamh a phíopa."  D'éirigh an bhean le lúthghair</span>
<lb n="465"/><span>mhóir.</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>"Maise," a Thomáis, a sheirce do chéad míle</span>
<lb n="468"/><span>fáilte na bhaile; nár bh'iongantach nár sgríobh tú</span>
<lb n="469"/><span>litir bheag."</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>"Maise," arsa Tomás, "char smaoi'tigh mé</span>
<lb n="472"/><span>ar bhaile nó ar áit go dtí an lá d'fhág mé an áit</span>
<lb n="473"/><span>thall."</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>Thoisigh an bhean ag deánamh réidh an bhriocfasta.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>"Seo bunnóg bheag," arsa Tomás, "a chuir</span>
<lb n="478"/><span>an mhaighistreas thall chugat-sa mar phronntanas."</span></p>
<lb n="479"/>
<lb n="480"/><p><span>"Mur mbéadh fhéin," ars an bhean, "is mór is</span>
<lb n="481"/><span>fusa dúinne bunnóg bheag aráin a dheánamh anois</span>
<lb n="482"/><span>ná an uair a d'fhág tusa sinn."</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>Chuaidh sí annsoir an bhunnóig; an chead ghiota</span>
<lb n="485"/><span>a gearradh dí bhí sé lán gíneacha; is innti seo</span>
<lb n="486"/><span>a cuireadh tuarastal bliadhain agus fiche Thomáis</span>
<lb n="487"/><span>gan fios ar bith a bheith aige fhéin air.</span></p>
<lb n="488"/>
<lb n="489"/><p><span>Naoi nó deich de laethibh i ndiaidh seo mhothuigh</span>
<lb n="490"/><span>Tomás iomrádh fá chás mharbhtha an duine aosta.</span>
<lb n="491"/><span>Smaoi'tigh sé gur mhór an truaigh fear an phaca a</span>
<lb n="492"/><span>bheith coirtheach ins an chás agus é neamh-choirtheach.</span>
<lb n="493"/><span>Chuaidh Tomás isteach go teach na cúirte i Leith-</span>
<lb n="494"/><span>Bhearr agus mhionnuigh sé an chainnt a chualaidh</span>
<lb n="495"/><span>sé an bhean seo a rádh.  Leigeadh amach fear an phaca,</span>
<lb n="496"/><span>agus rinneadh príosunach do'n mhnaoi a fuaras</span>
<lb n="497"/><span>cionntach.</span></p>
<lb n="498"/>
<lb n="499"/><p><span>Phill Tomás abhaile annsin agus é lán chinnte</span>
<lb n="500"/><span>gur mhór an bhrígh agus an chríonnacht a bhí ins na</span>
<lb n="501"/><span>trí chómhairleachaibh, agus níor chorruigh sé as a</span>
<lb n="502"/><span>bhaile ó'n lá sin go dtí lá a bháis.</span>
<lb n="503"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="504"/><p><span>TRÍ CHÓMHAIRLE EILE</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>Casadh Mághnus mhac Fhionntaigh agus malcaire</span>
<lb n="507"/><span>ar a chéile lá amháin.  Bhí cliabh mór gloinní ag</span>
<lb n="508"/><span>an mhalcaire a bhí sé a dhíol.  Bhuail an bheirt ar</span>
<lb n="509"/><span>chómhradh.  D'fhiafraigh an malcaire de'n fhear</span>
<lb n="510"/><span>eile goidé an chéird a bhí aige.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>"Maise," arsa Mágnus, "níl céird ar bith</span>
<lb n="513"/><span>agam, acht ag iarraidh a bheith ag saothrughadh mo</span>
<lb n="514"/><span>bheatha ar gach dóigh a bhfághaim sgilling le</span>
<lb n="515"/><span>saothrughadh."</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>"Bhearaidh mise sgilling dhuit má iomchrann tú</span>
<lb n="518"/><span>an cliabh seo suas go barr an chnuic adaidh."  Bhí</span>
<lb n="519"/><span>cnoc mór árd romhpa sa' tslighe: "maith go</span>
<lb n="520"/><span>leor," arsa Mághnus ag breith greama ar an</span>
<lb n="521"/><span>chliabh agus dá iomchar suas go barr an chnuic.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>"Anois," ars' an malcaire, "bhearaidh mé trí</span>
<lb n="524"/><span>chómhairle duit a bhéas i bhfad níos fearr dhuit-se</span>
<lb n="525"/><span>ná an sgilling, agus seo iad - "Má innseann</span>
<lb n="526"/><span>duine ar bit duit gur fearr duine aosta ná</span>
<lb n="527"/><span>duine óg ná créid é.  Má innseann duine ar</span>
<lb n="528"/><span>bith duit gur fearr duine pósta ná duine díomhain</span>
<lb n="529"/><span>ná creid é, agus má innseann duine ar bith dhuit</span>
<lb n="530"/><span>gur fearr duine saidhbhir na duine bocht ná creid</span>
<lb n="531"/><span>é."</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>Bhí Mághnus ag smaoi'tiughadh.  "An é sin an</span>
<lb n="534"/><span>dóigh a bhfuil tú ag braith mé a dhíol ar son mo</span>
<lb n="535"/><span>thrioblóide?"  "'S eadh," ars' an malcaire;</span>
<lb n="536"/><span>"nach deirim leat gur fearr i bhfad duitse na</span>
<lb n="537"/><span>cómhairleacha seo ná an sgilling."</span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span><pb n="16"/> </span>
<lb n="540"/><span>Thainic tallann corraighe ar Mhághnus agus shaoil</span>
<lb n="541"/><span>sé leis fhéin "ní leigfidh mise do'n chleasaidhe</span>
<lb n="542"/><span>seo amadán a dheanamh díom mar sin," is cha</span>
<lb n="543"/><span>dtearn sé dadaidh acht an cliabh a thógailt go</span>
<lb n="544"/><span>hárd, agus é a chaitheamh síos leis an fhánaidh.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>"Anois," arsa seisean leis an fhear eile,</span>
<lb n="547"/><span>"má innseann duine ar bith dhuit nac bhfuil na</span>
<lb n="548"/><span>gloinní seo briste ná creid é."</span>
<lb n="549"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="550"/><p><span>AN GASUR DEARMADACH</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>Cuireadh gasur dearmadach 'na bhaile mhóir lá </span>
<lb n="553"/><span>amháin fá choinne croidhe sgamhain, agus cruadh-ae</span>
<lb n="554"/><span>caorach.  Tugadh sgilling dó.  Baintreabhach a bhí</span>
<lb n="555"/><span>in a mháthair agus bhí sí bocht: ní rabh aici acht an</span>
<lb n="556"/><span>sgilling amháin.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>"A mháthair," ars' an gasur, "ní bhéidh mé i</span>
<lb n="559"/><span>n-innibh a chuimhniughadh ar na rudaibh seo nuair</span>
<lb n="560"/><span>a bhéas mé 'sa' bhaile mhór.</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>"Cad chuige nach mbéadh," ars' an mháthair.</span>
<lb n="563"/><span>"Bí dá rádh i dtólamh agus ní dheanfaidh tú</span>
<lb n="564"/><span>dearmad ortha."</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>"Dheanfaidh mé sin, a mháthair," ars' an gasur.</span>
<lb n="567"/><span>D'imthigh sé leis, agus é ag rádh  "Croidhe, sgamhain,</span>
<lb n="568"/><span>agus cruadh-ae, comh tiugh teith is thiocfadh leis.</span>
<lb n="569"/><span>Thainic sé go dtí droichead, an áit a rabh fear in</span>
<lb n="570"/><span>a shuidhe, agus glonn nó órla air.  Cé gur dona</span>
<lb n="571"/><span>a bhí sé, ar chloistin dó na focla a bhí an gasur</span>
<lb n="572"/><span>ag rádh léim sé suas agus thainic sé aniar le</span>
<lb n="573"/><span>rúide.</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>"A bhítheamhnaigh óig," arsa seisean -</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>"Croidhe, sgamhain, agus cruadh-ae," 'ars' an</span>
<lb n="578"/><span>gasur.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>Thug an fear basóg dó: "Bhí do thost," arsa</span>
<lb n="581"/><span>seisean, "nó má labhrann tú mar sin níos mó</span>
<lb n="582"/><span>mairbhfidh mé thú."  Thosuigh an gasur ag caoineadh.</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>"Dubhairt mo mháthair liom sin a rádh," ars'</span>
<lb n="585"/><span>an gasur.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>"Is cuma liomsa goidé dubhairt do mháthair,"</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="588"/><p><span>ars' an fear, "ná leig damh na focla ud a</span>
<lb n="589"/><span>chloisint as do bhéal níos mó."</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>"Is goidé déarfas mé anois," ars' an gasur.</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>"Abair," ars' an fear, "nár thigidh siad aníos</span>
<lb n="594"/><span>a choidhche."</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>"Dheanfaidh mé sin," ars' an gasur, agus</span>
<lb n="597"/><span>d'imthigh sé leis.</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>Char bhfada go dtainic sé go dtí áit a rabh fear</span>
<lb n="600"/><span>agus bean ag ciobáil phreataí.</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>Nuair a chualaidh siad an gasur ag rádh "nár</span>
<lb n="603"/><span>thigidh siad aníos a choidhche" bhí siad cinnte gur</span>
<lb n="604"/><span>ar na preataibh a bhí sé ag trácht, agus léim an</span>
<lb n="605"/><span>fear trasna an chlaidhe aniar agus an spád 'na</span>
<lb n="606"/><span>láimh aige, is rith sé chuig an ghasur.  Bhuail sé é</span>
<lb n="607"/><span>gur fhág sé ag caoineadh é.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>"Anois," arsa seisean, "cha bhíonn tú ag</span>
<lb n="610"/><span>mallachtaighe feasta ar mo chuid phreataí."</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>"Is goidé ba chóir damh a rádh?" ars' an</span>
<lb n="613"/><span>gasur.</span></p>
<lb n="614"/>
<lb n="615"/><p><span>"Abair," ars' an fear, "ceann i mbliadna </span>
<lb n="616"/><span>agus céad ceann ar an bhliadhain seo chugainn."</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>"Adéarfaidh mé sin," ars' an gasur, agus</span>
<lb n="619"/><span> d'imthigh sé leis agus é ag síor-rádh "ceann</span>
<lb n="620"/><span>imbliadhna agus céad ceann ar an bhliadhain seo</span>
<lb n="621"/><span>chugainn," go dtí gus casadh dó thórramh.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>Thuig lucht an tórraimh go raibh sé ag rádh go</span>
<lb n="624"/><span>mbéadh céad tórramh ann ar an bhliadhain seo</span>
<lb n="625"/><span>chugainn, is bhuail siad é, is dubhairt siad leis</span>
<lb n="626"/><span>gan a labhairt mar sin níos mó.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>"Is goidé déarfas mé?" ars' an gasur.</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>"Abair," arsa fear acá, "ceann i mbliadna</span>
<lb n="631"/><span>agus gan ceann ar bith as an bhliadhain seo</span>
<lb n="632"/><span>chugainn."</span>
<lb n="633"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="634"/><p><span>D'imthigh an gasur bocht leis dá rádh séo, go</span>
<lb n="635"/><span>dtí gur casadh air fear ar leath-shúil.  Nuair</span>
<lb n="636"/><span>chualaidh sé seo an rud a bhí an gasur ag rádh shaoil</span>
<lb n="637"/><span>sé gur ar a chuid 'súl a bhí sé labhairt, agus thug</span>
<lb n="638"/><span>sé iarraidh air le bata a bhí aige, agus bhagair sé</span>
<lb n="639"/><span>air é a mharbhadh dá gcluinfeadh sé a léitheid sin</span>
<lb n="640"/><span>de chainnt aige arís a choidhche.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>"Is goidé déarfas mé," ars' an gasur.</span></p>
<lb n="643"/>
<lb n="644"/><p><span>"Abair," arsa seisean, "an ceann a chaill sé</span>
<lb n="645"/><span>go bhfághaidh sé arís é."</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>D'imthigh sé annsin agus shiubhail sé leis go</span>
<lb n="648"/><span>dtí go dtainic se cómh fada le teach ag a rabh</span>
<lb n="649"/><span>fear agus bean a bhí thar éis tóir a chur ar shionnach,</span>
<lb n="650"/><span>agus lachain a bhaint de.</span></p>
<lb n="651"/>
<lb n="652"/><p><span>Nuair a chualaidh sí an gasur ag rádh "an</span>
<lb n="653"/><span>ceann a chaill sé go bhfághaidh sé aríst é," thainic</span>
<lb n="654"/><span>corraighe mhór ar an mhnaoi, chaith sí clocha ar an</span>
<lb n="655"/><span>ghasur, agus dubhairt sí dá mbíodh greimh aici air</span>
<lb n="656"/><span>go mbainfeadh sí an teangaidh as.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>"Is goidé ba chóir damh a rádh ars' an gasur.</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>"Abair," arsa sise, "go dtachtar an beathach</span>
<lb n="661"/><span>salach."</span></p>
<lb n="662"/>
<lb n="663"/><p><span>"Déarfaidh mé sin," ars' an gasur, agus</span>
<lb n="664"/><span>d'imthigh leis.</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>Chuaidh sé giota eile, agus casadh air fear agus</span>
<lb n="667"/><span>a bhean, agus an fear ar meisge.</span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>"Go dtachtar an beathach salach," ars' an gasur</span>
<lb n="670"/><span>agus é ag dul thart.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>"Go dtachtar thú fhéin," ars' an bhean, ag</span>
<lb n="673"/><span>fághail greama ar an ghasur.  "Cad chuige an</span>
<lb n="674"/><span>abair tú a léitheid sin do mo fhear chóir," agus</span>
<lb n="675"/><span>chraith sí an gasur.  Thosuigh sé ag caoineadh.</span>
<lb n="676"/><span>"Chan fhuil 'fhios agam faoi'n ghréin," arsa seisean,</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="677"/><p><span>"goidé adéarfas mé.  Char dhubhairt mé aon</span>
<lb n="678"/><span>fhocal indiu nár buaileadh mé ar a shon."</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>"Congbhuigh do bhéal druidthe annsin," ars'</span>
<lb n="681"/><span>an bhean.  "Mur bhfuil tú i n-innibh labhairt</span>
<lb n="682"/><span>cosamhail le Críostaidhe is fearr dhuit a bheith</span>
<lb n="683"/><span>in do thost."</span></p>
<lb n="684"/>
<lb n="685"/><p><span>"Glacfaidh mé do chómhairle, a bhean," arsa</span>
<lb n="686"/><span>seisean, agus d'imthigh sé leis.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Char bhfada anois gur shroich sé an baile mór.</span>
<lb n="689"/><span>Bhuail sé isteach i dteach an bhrothaire, is leag</span>
<lb n="690"/><span>sé an sgilling ar an chúntar.</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>"Goidé dheanfas mé dhuit?" ars' an</span>
<lb n="693"/><span>brothaire.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Ní labhróchadh an gasur.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>"Goidé atá a dhith ort fá'n sgilling?" ars' </span>
<lb n="698"/><span>an brothaire arís.  Chan fhosglóchadh an gasur a</span>
<lb n="699"/><span>bhéal.  Thug an brothaire an sgilling ar ais dó,</span>
<lb n="700"/><span>is d'órduigh sé as a theach é.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>Thainic an gasur abhaile annsin gan an oiread</span>
<lb n="703"/><span>le siolla a labhairt le duine ar bith a casadh dó.</span></p>
<lb n="704"/>
<lb n="705"/><p><span>Nuair a thainic sé isteach chuig a mháthair, cha rabh</span>
<lb n="706"/><span>na croidhe sgamhain agus cruadh-se aige, agus</span>
<lb n="707"/><span>char bhfhiú dadaidh ar buaileadh air ar an bhealach</span>
<lb n="708"/><span>mhór i bhfaras an ghriosáil a fuair sé ó n-a mháthair.</span>
<lb n="709"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="710"/><p><span>SEÓN AGUS SEÁN</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>Fad ó shoin bhí beirt óganach 'na gcómhnuidhe</span>
<lb n="713"/><span>cómhgarach dá chéile i nGleann na Fainne.  Seón</span>
<lb n="714"/><span>agus Seán a bhí ortha.  Bhí Seán críonna, acht cha</span>
<lb n="715"/><span>rabh Seón ró-chríonna.</span></p>
<lb n="716"/>
<lb n="717"/><p><span>Chuaidh siad síos le chéile uair amháin un an</span>
<lb n="718"/><span>tSráth-báin le fastughadh a dheanamh.  D'fhastuigh</span>
<lb n="719"/><span>an bheirt, is chuaidh siad a bhaile ó'n aonach le n-a</span>
<lb n="720"/><span>maighistribh.</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>Fuair siad amach annsin go rabh siad cómhgarach</span>
<lb n="723"/><span>dá chéile arís anois i gConndae Thír-Eoghain.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>I gcionn cúpla lá shonnruigh Seón teach mór</span>
<lb n="726"/><span>deas i ndeas do theach a mhaighistir.  Cha rabh</span>
<lb n="727"/><span>daoine ar bith 'na gcómhnuidhe ann.</span></p>
<lb n="728"/>
<lb n="729"/><p><span>D'fhiafruigh Seón dá mhaighistir lá amháin cad</span>
<lb n="730"/><span>chuige nach rabh daoine na gcómhnuidhe 'san teach</span>
<lb n="731"/><span>seo.</span></p>
<lb n="732"/>
<lb n="733"/><p><span>D'innis an maighistir dó go rabh taidhbhse ann,</span>
<lb n="734"/><span>agus nach bhfanfadh duine ar bith ann, agus dá</span>
<lb n="735"/><span>bhfanadh seisean trí h-oidhche ann go dtabharfadh</span>
<lb n="736"/><span>sé cúig phunnta dhó.</span></p>
<lb n="737"/>
<lb n="738"/><p><span>Dubhairt Seón go bhfanfadh, mar nach rabh eagla</span>
<lb n="739"/><span>air roimh taidhbhse ar bith.</span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>Sócrughadh an margadh eatortha.  An chead</span>
<lb n="742"/><span>oidhche chaith Seón ann i dtráthaibh an mheadhon-</span>
<lb n="743"/><span>oidhche thainic dá fhear dhéag isteach agus cómhnair</span>
<lb n="744"/><span>leobhtha.  Leag siad síos an chómhnair ar an urlár,</span>
<lb n="745"/><span>bhain siad an clár di, agus léim fear mór dubh</span>
<lb n="746"/><span>amach as, agus i bhfaiteadh na súl thosuigh and dá</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="747"/><p><span>fhear déag dá bhualadh le súistibh.  Sgairt an</span>
<lb n="748"/><span>fear mór dubh ar Sheón a chuidiughadh leis.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>"Maise, cuireóchaidh," arsa Seón, "ná is</span>
<lb n="751"/><span>furus a fheiceail nach bhfuil comhthrom na féinne</span>
<lb n="752"/><span>agatsa."</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>Chuartaigh Seón thart, fuair sé cuaille sa'</span>
<lb n="755"/><span>chlúid, agus chuidigh sé go croidheamhail cródha</span>
<lb n="756"/><span>leis an fhear mhór dhubh, agus d'éirigh leo an dá</span>
<lb n="757"/><span>fhear dhéag a chur amach ar an doras agus ruaig a</span>
<lb n="758"/><span>chur ortha.  Bhí an fear mór dubh buidheach go mór</span>
<lb n="759"/><span>do Sheón.</span></p>
<lb n="760"/>
<lb n="761"/><p><span>Tharlaidh an rud céadna an dara agus an</span>
<lb n="762"/><span>tríomhadh hoidhche.</span></p>
<lb n="763"/>
<lb n="764"/><p><span>An tríomhadh hoidhche dubhairt Seón leis an</span>
<lb n="765"/><span>fhear mhór nach mbéadh sé ar ais níos mó, ná gur</span>
<lb n="766"/><span>sin an margadh a rinne sé le n-a mhaighistir, trí</span>
<lb n="767"/><span>hoidhche a chaitheamh 'san teach sin.</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>"Má's mar sin atá," ars' an fear mór dubh</span>
<lb n="770"/><span>"tá sé comh maith agam-sa cúiteamh a dheanamh</span>
<lb n="771"/><span>duit fá do chuidiughadh" agus thaisbean sé dhó</span>
<lb n="772"/><span>mála leathair lán d'ór is d'airgead, agus</span>
<lb n="773"/><span>dubhairt sé le Seón sin a thabhairt leis.  Chá rabh</span>
<lb n="774"/><span>an dara h-órdughadh a dhíoghbháil ar Sheón, thug sé</span>
<lb n="775"/><span>an mála leis, agus bhí sé comh saidhbhir sin anois</span>
<lb n="776"/><span>nach bhfanfadh sé ar sheirbhis níos mó, agus d'imthigh</span>
<lb n="777"/><span>sé leis, lá ar na bhárach, ar ais go dtí Gleann </span>
<lb n="778"/><span>na Finne.</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>Chuaidh an sgéal amach air fríd an tír uilig,</span>
<lb n="781"/><span>agus chuailaidh Seán é cómh maith le duine eile.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>Shaoil Seán annsin nár bhféidir leis fhéin rud</span>
<lb n="784"/><span>níos fearr a dheanamh ná dhul go dtí'n teach</span>
<lb n="785"/><span>céadna go bhfeicfeadh sé an bhfuigheadh seisean</span>
<lb n="786"/><span>mála óir agus airgid.  Chuaidh.</span>
<lb n="787"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="788"/><p><span>I dtráthaibh an mheadhon oidhche thainic an dá</span>
<lb n="789"/><span>fhear dhéag isteach is an chómhnair leobhtha, leag</span>
<lb n="790"/><span>siad síos ar an urlár é, léim an fear mór dubh</span>
<lb n="791"/><span>amach as, is thosuigh an dá fhear dhéag dá bhualadh</span>
<lb n="792"/><span>le súistibh.</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>Sgairt an fear mór dubh ar Sheán a chuidiughadh</span>
<lb n="795"/><span>leis.</span></p>
<lb n="796"/>
<lb n="797"/><p><span>Bhí Seán ró-chríonna: shaoil sé nach mbéadh</span>
<lb n="798"/><span>seans ar bith ag beirt roimh dá fhear dhéag, agus</span>
<lb n="799"/><span>char chuidigh sé leis, acht tharraing sé ar gcúl i</span>
<lb n="800"/><span>gclúid ag coimhead.</span></p>
<lb n="801"/>
<lb n="802"/><p><span>Ba roighin díbhirceach an troid, acht ins an</span>
<lb n="803"/><span>deireadh fuair an fear mór dúbh an bhuaidh ar an</span>
<lb n="804"/><span>cuid eile, is ruaig sé amach ar an doras iad.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>Thionntuigh sé annsin ar Sheán.  "A chladhaire,"</span>
<lb n="807"/><span>arsa seisean, "sé do sheal-sa anois" agus</span>
<lb n="808"/><span>thosaigh sé air le n-a shúiste, agus leag sé air</span>
<lb n="809"/><span>gur thuit Seán bocht i laige.</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>Ar maidin lá ar na bhárac nuair ná phill sé</span>
<lb n="812"/><span>go teach a mhaighistir cuireadh duine fá na choinne</span>
<lb n="813"/><span>go teach an taidhbhse, agus fuaras é leath-mharbh in</span>
<lb n="814"/><span>a luighe ar an urlár, is a chuid chnámha uilig</span>
<lb n="815"/><span>brúighte briste.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>Hiomcharadh ar ais go teach a mhaighstir é, agus</span>
<lb n="818"/><span>i gcionn seachtmhaine tugadh go dtí Gleann na</span>
<lb n="819"/><span>Finne é.  Thainic biseach air go fadalach, acht bhí</span>
<lb n="820"/><span>sé a choidhche in a bhacach, agus cha rabh sé ábalta</span>
<lb n="821"/><span>lé maith oibre a dheanamh ní ba mhó.  Is minic</span>
<lb n="822"/><span>adeireadh sé go h-áithmhealach.  "Och tugadh Seán</span>
<lb n="823"/><span>críonna ormsa, agus Seón amaideach ar mo</span>
<lb n="824"/><span>chomhursan amuigh annseo, acht is mise a bhí</span>
<lb n="825"/><span>amaideach agus eisean a bhí críonna."</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span><pb n="24"/> </span>
<lb n="828"/><span>AN T-ÁDHBHAR NACH BHFUIL IASG</span>
<lb n="829"/><span>INS AN MHAOIL RUAIDH</span></p>
<lb n="830"/>
<lb n="831"/><p><span>Tá 'fhios ag an tsaoghal nach bhfuil iasg le</span>
<lb n="832"/><span>fhághail ins an Mhaoil Ruaidh cé go bhfuil siad</span>
<lb n="833"/><span>flúirseach i gceart san tSúiligh taoibh shoir de</span>
<lb n="834"/><span>agus i gCuan na Long taoibh shiar de.  Tá an</span>
<lb n="835"/><span>sgéal mar seo ó aimsir Cholmcille, agus is</span>
<lb n="836"/><span>amhlaidh mar tharlaidh, do réir seanchuis na ndaoine.</span>
<lb n="837"/><span>Nuair a bhí Colmcille ag taisteal na tíre thainic</span>
<lb n="838"/><span>sé, lá, go dtí an Mhaol Ruadh, agus é tuirseach,</span>
<lb n="839"/><span>ocrach.</span></p>
<lb n="840"/>
<lb n="841"/><p><span>Chonnaic iasgairí na Maoile Ruaidhe é ag teacht,</span>
<lb n="842"/><span>agus cha rabh aca acht cúpla bradan.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>Dubhairt duine aca "foluigh iad; nach sin</span>
<lb n="845"/><span>Colm ag teacht, agus níl aon cheann le sparáil</span>
<lb n="846"/><span>dó má bhíonn sé dá n-iarraidh."  Rinneadh seo.</span>
<lb n="847"/><span>Ag teacht aniar do Cholmcille bheannuigh sé iad</span>
<lb n="848"/><span>agus a gcuid oibre, agus d'fhiostruigh sé "An</span>
<lb n="849"/><span>bhfuair sibh dadaidh?"  Dubhairt siad nach bhfuair.</span></p>
<lb n="850"/>
<lb n="851"/><p><span>Bhí 'fhios ag Colm gur bréag é seo, agus dubhairt</span>
<lb n="852"/><span>sé "Mur bhfuair sibh go bhfághaidh sibh, acht má</span>
<lb n="853"/><span>fuair sibh nár fhághaidh sibh a chroidhe," agus chan</span>
<lb n="854"/><span>fhuaras breac nó bradan ó shoin in uisge na  </span>
<lb n="855"/><span>Maoile Ruaidhe, ón lá sin go dtí an lá indiu.</span>
<lb n="856"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="857"/><p><span>SGÉAL EILE AR CHOLMCILLE</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>Lá eile thainic Colmcille go dtí baile éinteacht</span>
<lb n="860"/><span>i dTír Chonaill.  Chruinnigh muinntir an bhaile</span>
<lb n="861"/><span>thart, agus thosuigh Colm ag innsigh dóibh gach aon</span>
<lb n="862"/><span>rud fá dtaobh do Dhia agus do'n chreideamh.</span>
<lb n="863"/><span>D'éist siad go modhamhail leis ar tús, acht i</span>
<lb n="864"/><span>gcionn tamhaill thosuigh siad ag gáiridhe air, agus</span>
<lb n="865"/><span>ag magadh faoi, agus i ndeireadh dubhairt cuid</span>
<lb n="866"/><span>aca nach rabh ann acht amadán.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>Stad sé a chuid cainnte annsin agus dubhairt sé</span>
<lb n="869"/><span>"bímsa in mo amadán nó ná bím, cha bhíonn an</span>
<lb n="870"/><span>baile seo gan amadán ann go bráth," agus</span>
<lb n="871"/><span>d'imthigh leis.</span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>B'fhíor dó.  Chan fhacthas an baile sin ón lá</span>
<lb n="874"/><span>sin go dtí an lá indiu gan amadán nó dhó bheith</span>
<lb n="875"/><span>ann.</span></p>
<lb n="876"/>
<lb n="877"/><p>
<lb n="878"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Daoine Beaga agus Daoine Móra - Donegal Folk Tales

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Daoine Beaga agus Daoine Móra - Donegal Folk Tales

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
