Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Sgéalaidhe Óirghiall</title><author><name type="main">Bailithe ag Seosamh Laoide</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">U039</note>
                         <note type="L">v</note>
                         <note type="B">1905</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>U039</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Sgéalaidhe Óirghiall</title><author>Bailithe ag Seosamh Laoide</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1905</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Réamhrádh.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tá deireadh le “Sgéalaidhe Fearnmhuighe” anois.</span>
<lb n="4"/><span>An leabhar so chuirfeas deireadh leis, acht, dálta an</span>
<lb n="5"/><span>Phoenics, éireochaidh sé beó arís níos láidre agus </span>
<lb n="6"/><span>níos bláthmhaire, Bhí an sean-leabhar maith go leor le</span>
<lb n="7"/><span>n-a linn féin, acht bhí locht mór amháin air agus b'é sin</span>
<lb n="8"/><span>locht na práidhinne.  I “n-Irisleabhar na Gaedhilge” do</span>
<lb n="9"/><span>cuireadh i gcló é i dtosach, sul má raibh leabhar le</span>
<lb n="10"/><span>déanamh de nó cuimhniughadh féin ar a leitheid.  An té</span>
<lb n="11"/><span>thugadh aire dhó, bhíodh sé dócamhlach práidhinneach ó mhí</span>
<lb n="12"/><span>go mí agus é ag aithsgríobhadh gach sgéil le haghaidh an</span>
<lb n="13"/><span>“Irisleabhair.”  Do réir an tseanfhocail, “práidhinn</span>
<lb n="14"/><span>mhór chroidhe agus moille mhór láimhe” bhíodh air, agus </span>
<lb n="15"/><span>bhí a shliocht sin ar an obair.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Is mór an t-athrughadh atá ins an leabhar so seach</span>
<lb n="18"/><span>“Sgéalaidhe Fearnmhuighe.”  Ní'l “Toirdhealbhach”</span>
<lb n="19"/><span>ann — fuaras dóigh eile ar an sgéal atá i bhfad níos</span>
<lb n="20"/><span>fearr, .i.  “An Long ar Eilteoig.”  Is mór an chliú</span>
<lb n="21"/><span>do'n té do sgríobh “Mion-chaint na Midhe,” .i., do</span>
<lb n="22"/><span>Phádraig Ó Dubhthaigh, é chur i sgríbhinn.</span></p>
<lb n="23"/>
<lb n="24"/><p><span>Ní'l i “Murchadh Beag agus Murchadh Mór” acht</span>
<lb n="25"/><span>sgéal leanbaidhe.  Is furus fós a fhághail in gach éan-</span>
<lb n="26"/><span>áird d'Éirinn.  Ní'l de sgéalaidheacht againn i gcan-</span>
<lb n="27"/><span>amhaint an Fheadha acht é; sin an fáth ar leigeadh</span></p>
</div>
<pb n="vi"/>
<div><lb n="28"/><p><span>isteach é.  Tá ainm eile air i gCúige Mumhan agus i </span>
<lb n="29"/><span>gCúige Chonnacht, .i., “Monachar agus Manachar.”</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Rud eile atá ins an leabhar so, cruinneas sgéalta</span>
<lb n="32"/><span>do rinne Aodh Mac Gréacháin as Uíbh Eachach Uladh i</span>
<lb n="33"/><span>n-Uíbh Méith Mara i gCuailnge.  Leath-dhuine, mar</span>
<lb n="34"/><span>adéarfá, do chaint Fhearnmhuighe canamhaint Chuailnge.</span>
<lb n="35"/><span>Cár mhisde, d'á bhrígh sin, iad a bheith ar aon iúl i leabhar</span>
<lb n="36"/><span>amháin?  B'fhéidir nach bhfuil oiread de dheifriughadh</span>
<lb n="37"/><span>ionnta agus gheobhfaidhe i n-Urmhumhain agus i nDeas-</span>
<lb n="38"/><span>mhumhain agus, gan amhras, is fuide ó n-a chéile caint </span>
<lb n="39"/><span>na n-Umhall agus caint Chonmhaicne Mara.</span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>Tá dúil agam nach gcuirfidh léightheoirí an leabhair</span>
<lb n="42"/><span>seo i n-aghaidh na ngiotaí beag ó'n Midhe.  D'fhéadfainn</span>
<lb n="43"/><span>i bhfad níos mó 'ná sin do chur síos i gcanamhaint </span>
<lb n="44"/><span>na Midhe, acht gurab é gur “sgéalaidhe” an leabhar</span>
<lb n="45"/><span>agus nach duanaire é.</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Toimhdear damh-sa anois, agus mé réidh leis an</span>
<lb n="48"/><span>obair, nach bhfuil sí gan a cion féin de lochtaibh uirthi.</span>
<lb n="49"/><span>Gheobhthar “mé,” “é” i sgéal agus “me,” “e” i </span>
<lb n="50"/><span>sgéal eile &rl.  'Sé an fáth atá leis sin, cibé rud do</span>
<lb n="51"/><span>litrigh Pádraig Ó Dubhthaigh nó Aodh Mac Gréacháin ar</span>
<lb n="52"/><span>nós barántamhail, níor mhaith liom-sa baint leis.</span>
<lb n="53"/><span>Tuigfidh an sluagh gurab é an chéad-sgríbhneoir is</span>
<lb n="54"/><span>ciontach leis na logannaibh seo agus nach é</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>An tEagarthóir.</span>
<lb n="57"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="58"/><p><span>I. — Aodh Beag O Leabharcha.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>1.  Bhí bean ann aon uair amháin, & ní'l anois, & is</span>
<lb n="61"/><span>cuma gá hacú bhí nó nach rabh.  Bhí mac aicí a rabh</span>
<lb n="62"/><span>Aodh Beag O Leabharcha air.  Thainic se isteach aon lá</span>
<lb n="63"/><span>amháin chuige n-a mháthair.</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>“Fagh réidh cearc is bunnóg,” ars' eisean; “go</span>
<lb n="66"/><span>rachaidh me a dh'iarraidh nighne an ríogh.”</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>2.  Dubhairt a mháthair leis, “Ó, a mhic mhoirnigh,</span>
<lb n="69"/><span>goidé chuir sin in do chionn?  Nach muirbhfear thú, má</span>
<lb n="70"/><span>théid tú a chomhair thighe an ríogh?  Chan fhuigheadh aon</span>
<lb n="71"/><span>duine nighean an ríogh acht an té bhainfeadh trí gháire</span>
<lb n="72"/><span>aistí.”</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Dubhairt se gan ghéilleadh dó sin go rachadh.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>3.  D'imthigh Aodh Beag O Leabharcha is thug se sean-</span>
<lb n="77"/><span>bheitheach bán leis.  Nuair a bhí se i bhfogus do gheata</span>
<lb n="78"/><span>an ríogh, chuaidh se a mharcaigheacht ar an tsean-bheitheach.</span>
<lb n="79"/><span>Bheir greim urbaill air is chuir se an beitheach ar ais</span>
<lb n="80"/><span>'un an gheata.  D'fhiostruigh fear an gheata dhe goidé</span>
<lb n="81"/><span>bhí a dhíth air.  Dubhairt se go rabh se ag dul a dh'iar-</span>
<lb n="82"/><span>raidh nighne an ríogh.  Bhí sí thuas i mullach an tighe</span>
<lb n="83"/><span>báirr is rinn sí gáire mór.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>“Tá trian de do nighin bainte agam, a rí,” arsa</span>
<lb n="86"/><span>Aodh Beag.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>“Tá, le donas is le doghrainn daoi,” ars' an rí.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>4.  D'imthigh Aodh Beag a bhaile.  Lá ar n-a bháireach</span>
<lb n="91"/><span>thug se boc gabhair leis.  Chuaidh se a mharcaigheacht ar</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="92"/><p><span>an mboc.  Bheir se greim dhá adhairc air.  D'fhiostruigh</span>
<lb n="93"/><span>fear an gheata gá rabh se ag dul.  Dubhairt se go rabh</span>
<lb n="94"/><span>se ag dul a dh'iarraidh nighne an ríogh.  Bhí nighean an</span>
<lb n="95"/><span>ríogh i mullach an tighe báirr is rinn sí gáire mór eile.</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>“Tá dhá thrian de do nighin bainte agam, a rí.”</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>“Tá, le donas is le doghrainn daoi,” ars' an rí.[”]</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>5.  D'imthigh Aodh Beag a bhaile.  Lá ar n-a bháireach</span>
<lb n="102"/><span>thug sé cráin mhuice leis.  Nuair a bhí se ag an gheata,</span>
<lb n="103"/><span>chuaidh se a mharcaigheacht ar an chráin is bheir se greim</span>
<lb n="104"/><span>dhá chluais uirthí.</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>“Goidé tá a dhíth ort?” arsa fear an gheata.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>“Tá me ag dul a dh'iarraidh nighne an ríogh,” arsa</span>
<lb n="109"/><span>Aodh Beag.</span></p>
<lb n="110"/>
<lb n="111"/><p><span>6.  Bhí sí thuas i mullach an tighe báirr is rinn sí</span>
<lb n="112"/><span>gáire mór eile.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>“'Nois, a rí, tá do nighean bainte agam.”</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>“Tá, le donas & le doghrainn daoi,” ars' an rí.</span></p>
<lb n="117"/>
<lb n="118"/><p><span>“Chan fhaghann tú anois í,” adeir an rí, “go mbearfaidh</span>
<lb n="119"/><span>tú cionn an fhathaigh thall atá ins an choill chugam.”</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>7.  D'éirigh Aodh Beag ar maidin.  Char bh'fhada gur</span>
<lb n="122"/><span>chas fathach mór air.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>“A rógaire 's a chnéamhaire,” ars' an fathach, “goidé</span>
<lb n="125"/><span>rug ag teacht a chomhair m'áite thú?  Is mór liom ine</span>
<lb n="126"/><span>ngreim thú, 's is beag liom ine ndá ghreim thú; ní'l</span>
<lb n="127"/><span>acht sgubóg luaithreadh ar bhárr mo theangadh ionnat.”</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>“Glór Dé os cionn do ghlóir, a bhodaigh shalaigh,”</span>
<lb n="130"/><span>arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>“Gá hacú is fhearr leat, coraidheacht nó cruadh</span>
<lb n="133"/><span>chomhrac?” ars' an fathach.</span>
<lb n="134"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="135"/><p><span>“Is fhearr liom coraidheacht,” arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>8.  Bheir siad ar a chéile ins na snadhmannaibh cruaidhe</span>
<lb n="138"/><span>coraidheachta go ndeanadh siad creagán de'n mbogán,</span>
<lb n="139"/><span>bogán de'n chreagán; dhá dtiocfadh duine ó íochtar an</span>
<lb n="140"/><span>domhain go huachtar an domhain, gur a dh'amharc ar an</span>
<lb n="141"/><span>dís seo thiocfadh.  Char bh'fhada go dtug Aodh Beag</span>
<lb n="142"/><span>fásgadh dhó; chuir se go dtí n-a ghlúine is-talamh e,</span>
<lb n="143"/><span>an dara fásgadh go dtí bhásta a bhrístí, an treas</span>
<lb n="144"/><span>fásgadh go dtí ubhall a sgórnaighe.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>9.  “Fód geárr glas uaim os do chionn, a bhodaigh</span>
<lb n="147"/><span>shalaigh.”</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>“A Aodh Bhig Uí Leabharcha mhoirnigh, ná teana thusa</span>
<lb n="150"/><span>sin; bhearfaidh me a bhfeil amuigh 's istigh agam duid, 's</span>
<lb n="151"/><span>ná teana sin.”</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>10.  “Is liom fhéin sin ó do lá-sa amach,” arsa Aodh</span>
<lb n="154"/><span>Beag, ag caitheamh a chinn de, naoi n-iomaire, naoi</span>
<lb n="155"/><span>n-eitrin, gan tuisleadh, gan tuirleadh.  Bhí an cionn</span>
<lb n="156"/><span>ag teacht ar an cholainn aríst.  Bhuail se bárr-chos</span>
<lb n="157"/><span>air.</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>“Char bh'fhoráil duid,” ars' an cionn; “dá bhfuighinn-</span>
<lb n="160"/><span>se ar an cholainn aríst, tusa ná fir Éirinne nach</span>
<lb n="161"/><span>sgaithfeadh e.”</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>“Bhí fhios agam fhéin sin,” arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>11.  Chaith se an cionn trasna a ghualainne.  Bhí se</span>
<lb n="166"/><span>ag teacht a bhaile go tigh an ríogh.  Chas fear ar an</span>
<lb n="167"/><span>mbealach air, agus é ceangailte do chrann.  'Sé an</span>
<lb n="168"/><span>t-ainm a bhí air an Crochaire Tárnochttha.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>“A Aodh Bhig Uí Leabharcha mhoirnigh,” ars' an Crochaire</span>
<lb n="171"/><span>Tárnochttha, “sgaoil as seo me.”</span>
<lb n="172"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="173"/><p><span>“Chan fhuil baint agam duid, is geabhfaidh me láimh</span>
<lb n="174"/><span>leat,” arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>12.  D'imthigh Aodh Beag go tigh an ríogh.  Chaith se an</span>
<lb n="177"/><span>cionn 'uig an rígh.  Bhí an rí lán áthais go rabh fathach</span>
<lb n="178"/><span>marbh.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Lá ar n-a bháireach d'imthigh Aodh Beag 'un na</span>
<lb n="181"/><span>coilleadh is chonnaic se fathach mór ag teacht.  Thainic</span>
<lb n="182"/><span>an fathach chuige.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>13.  “A rógaire 's a chnéamhaire, mharbh tú mo</span>
<lb n="185"/><span>dhearbhráthair indé.  Is mór liom ine ngreim thú 's is</span>
<lb n="186"/><span>beag liom ine ndá ghreim; ní'l acht sgubóg luaithreadh</span>
<lb n="187"/><span>ar bhárr mo theangadh ionnat.”</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>“Glór Dé os cionn do ghlóir, a bhodaigh shalaigh;</span>
<lb n="190"/><span>muirbhfidh mé thú fhéin indiú.”</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>14.  Bheir siad ar a chéile ins na snadhmannaibh</span>
<lb n="193"/><span>cruaidhe coraidheachta go ndeanadh siad creagán de'n</span>
<lb n="194"/><span>mbogán, bogán de'n chreagán, tobar fíoruisge i lár</span>
<lb n="195"/><span>na cloiche glaise le neart, teann agus dochar ar an mball</span>
<lb n="196"/><span>sin; dhá dtiocfadh duine ó íochtar an domhain go</span>
<lb n="197"/><span>huachtar an domhain, gur a dh'amharc ar an dís seo</span>
<lb n="198"/><span>thiocfadh.  Leis sin thug Aodh Beag fásgadh dó & chuir</span>
<lb n="199"/><span>se go dtí n-a ghlúine is-talamh e, an dara fásgadh go</span>
<lb n="200"/><span>dtí bhásta a bhrístí, an treas fásgadh go dtí ubhall a</span>
<lb n="201"/><span>sgórnaighe.</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>15.  “Fód gearr glas uaim os do chionn, a bhodaigh</span>
<lb n="204"/><span>shalaigh.”</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>“A Aodh Bhig Uí Leabharcha mhoirnigh, ná teana thusa</span>
<lb n="207"/><span>sin; bhearfaidh me a bhfuil amuigh 's istigh agam duid.”</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>“Is liom fhéin sin ó do lá-sa amach,” arsa Aodh</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="210"/><p><span>Beag, ag caitheamh a chinn de, naoi n-iomaire, naoi</span>
<lb n="211"/><span>n-eitrin, gan tuisleadh, gan tuirleadh.  Bhí an cionn ag</span>
<lb n="212"/><span>teacht ar an cholainn aríst.  Bhuail sé bárr-chos air.</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>“Char bh'fhoráil duid,” ars' an cionn; “dhá bhfuighinn-</span>
<lb n="215"/><span>se ar an cholainn aríst, tusa ná fir Éirinne nach</span>
<lb n="216"/><span>sgaithfeadh e.”</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>16.  Thug Aodh Beag an cionn leis trasna a ghualainne</span>
<lb n="219"/><span>go rabh se 'san áit i rabh an Crochaire Tárnochttha.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>“A Aodh Bhig Uí Leabharcha, sgaoil as seo me,” ars'</span>
<lb n="222"/><span>an Crochaire Tárnochttha.</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>“Chan fhuil baint agam duid, is geabhfaidh me láimh</span>
<lb n="225"/><span>leat,” arsa Aodh Beag.</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>17.  D'imthigh leis go tigh an ríogh & cionn an fhathaigh</span>
<lb n="228"/><span>leis.  Bhí an rí lán áthais go rabh an dá fhathach marbh.</span>
<lb n="229"/><span>Thug se isteach 'un tighe é, & thug se togha gach bídh dó</span>
<lb n="230"/><span>is rogha gach dighe is fuair liobaidh dó.</span></p>
<lb n="231"/>
<lb n="232"/><p><span>Ar maidin d'éirigh Aodh Beag is chuaidh 'un na</span>
<lb n="233"/><span>coilleadh aríst.  Chonnaic se fathach mór ag teacht.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>18.  “A rógaire 's a chnéamhaire,” ars' an fathach,</span>
<lb n="236"/><span>“goidé bheir ag teacht fá mo chúirt fá mo chathair thú,</span>
<lb n="237"/><span>i ndéidh mo bheirt dearbhráthar a mharbhadh?  Is mór</span>
<lb n="238"/><span>liom ine ngreim thú, is beag liom ine ndá ghreim thú,</span>
<lb n="239"/><span>'s ní'l acht sgubóg luaithreadh ar bhárr mo theangadh</span>
<lb n="240"/><span>ionnat.”</span></p>
<lb n="241"/>
<lb n="242"/><p><span>“Glór Dé os cionn do ghlóir,” arsa Aodh Beag,</span>
<lb n="243"/><span>“b'fhéadar go muirbhfinn thú fhéin indiú.”</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>19.  Bheir siad ar a chéile ins na snadhmannaibh</span>
<lb n="246"/><span>cruaidhe coraidheachta go ndeanadh siad creagán de'n</span>
<lb n="247"/><span>mbogán, bogán de'n chreagán, is tobar fíoruisge i </span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="248"/><p><span>lár na cloiche glaise le neart, teann is dochar ar an</span>
<lb n="249"/><span>mball sin; dhá dtiocfadh duine ó íochtar an domhain</span>
<lb n="250"/><span>go huachtar an domhain, gur a dh'amharc ar an dís seo</span>
<lb n="251"/><span>thiocfadh.  Thug Aodh fásgadh dó is chuir se go dtí n-a</span>
<lb n="252"/><span>ghlúine is-talamh e, an dara fásgadh go dtí bhásta a </span>
<lb n="253"/><span>bhrístí, an treas fásgadh go dtí ubhall a sgórnaighe.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>20.  “Fód gearr glas uaim os do chionn, a bhodaigh</span>
<lb n="256"/><span>shalaigh.”</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>“A Aodh Bhig Uí Leabharcha, ná teana thusa sin;</span>
<lb n="259"/><span>bhearfaidh me a bhfeil amuigh 's istigh agam duid.”</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>“'S liom fhéin sin ó dó lá-sa amach,” arsa Aódh</span>
<lb n="262"/><span>Beag, ag caitheamh a chinn de naoi n-iomaire, naoi</span>
<lb n="263"/><span>n-eitrin, gan tuisleadh, gan tuirleadh.  Bhí an cionn</span>
<lb n="264"/><span>ag teacht ar an cholainn aríst.  Bhuail se bárr-chos</span>
<lb n="265"/><span>air.</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>21.  “Char bh'fhoráil duid,” ars' an cionn; “dhá</span>
<lb n="268"/><span>bhfuighinn-se ar an cholainn aríst, tusa ná fir Éirinne</span>
<lb n="269"/><span>nach sgaithfeadh é.”</span></p>
<lb n="270"/>
<lb n="271"/><p><span>“Bhí fhios agam fhéin sin,” arsa Aodh Beag, ag</span>
<lb n="272"/><span>caitheamh an chinn trasna a ghualainne.  D'imthigh leis</span>
<lb n="273"/><span>go rabh se ag Crochaire an Tárnochttha.</span></p>
<lb n="274"/>
<lb n="275"/><p><span>“A Aodh Bhig Uí Leabharcha, sgaoil as seo me,” ars'</span>
<lb n="276"/><span>eisean.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>22.  Leig Aodh Beag an cionn síos ar an talamh.</span>
<lb n="279"/><span>Sgaoil se an Crochaire Tárnochttha.  Bheir an Crochaire</span>
<lb n="280"/><span>Tárnochttha ar Aodh Bheag, bhain se a chuid éadaigh de</span>
<lb n="281"/><span>is chuir se a chuid éadaigh fhéin ar Aodh Bheag.  Cheangail</span>
<lb n="282"/><span>se Aodh Beag de'n chrann.  Thug se cionn an fhathaigh</span>
<lb n="283"/><span>leis go tigh an ríogh.  Bhí an rí lán áthais go rabh na</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="284"/><p><span>fathaigh marbh.  Shaoil se gur'b é Aodh Beag a bhí aige.</span>
<lb n="285"/><span>Bhí oidhche spóirt is ceoil acú eadra sin is maidin.</span>
<lb n="286"/><span>Thug an Crochaire Tárnochttha nighean an ríogh leis.</span>
<lb n="287"/><span>Ar maidin, nuair a d'éirigh an rí, bhí a nighean ar</span>
<lb n="288"/><span>siubhal.  Chuala se gur'b é an Crochaire Tárnochttha</span>
<lb n="289"/><span>thug a nighean leis.  Chuir se fir amach a chuartughadh</span>
<lb n="290"/><span>Aodha Bhig.  Fuair siad ceangailte de'n chrann e.</span>
<lb n="291"/><span>Sgaoil siad e.  Thug siad a bhaile go tigh an ríogh e.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>23.  Bhí an rí dócrach buaidheartha gur tugadh an </span>
<lb n="294"/><span>bhean ar siubhal.</span></p>
<lb n="295"/>
<lb n="296"/><p><span>“Bhearfaidh me áit na bhfathach duid,” ars' eisean le</span>
<lb n="297"/><span>hAodh Beag, “acht fanach agam.”</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>“Chan fhanaim,” arsa Aodh, “go rachaidh me a chuar-</span>
<lb n="300"/><span>tughadh mo mhná.”</span></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>24.  Fuair se réidh an chearc 's an bhunnóg.  D'imthigh</span>
<lb n="303"/><span>se leis gur chas abhainn air.  Chuaidh se a nighe a chos.</span>
<lb n="304"/><span>Chonnaic se breac mór 'san abhainn.  Dubhairt se leis</span>
<lb n="305"/><span>an bhreac:</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>“Is maith agam thú le haghaidh mo bhunnóige.”</span></p>
<lb n="308"/>
<lb n="309"/><p><span>“A Aodh Bhig Uí Leabharcha mhoirnigh, ná teana thusa sin,</span>
<lb n="310"/><span>'s ní'l aon chruadh-chás a mbéidh tú ionn nach gcuideóchaidh</span>
<lb n="311"/><span>me leat.”</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>25.  D'imthigh leis gur chas cú bheag ghearr ghlas ar</span>
<lb n="314"/><span>thaoibh sléibhe air.  Chuaidh se ag ithe greim.  D'iarr se</span>
<lb n="315"/><span>ar an chú cuidiughadh leis.</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>Dubhairt an chú, “Chan fhiú duid mo leithid-se i bhfad</span>
<lb n="318"/><span>a bheith ar aon iúl leat.”</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>Chaith se a sháith de'n arán chuig an chú.</span>
<lb n="321"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="322"/><p><span>“Ní'l aon chruadh-chás,” ars' an chú, “a mbéidh tú</span>
<lb n="323"/><span>choidhche ionn nach gcuideóchaidh mé leat.”</span></p>
<lb n="324"/>
<lb n="325"/><p><span>26.  D'imthigh Aodh Beag leis.  Char stad se go rabh</span>
<lb n="326"/><span>se aige tigh an Chrochaire Tárnochttha.  Chonnaic nighean</span>
<lb n="327"/><span>an ríogh ag teacht e.</span></p>
<lb n="328"/>
<lb n="329"/><p><span>“Céad míle fáilte dhuid, a Aodh”; adeir sí, “shaoil</span>
<lb n="330"/><span>mé nach bhfeicfinn a choidhche thú.  Ní'l fhios agam goidé</span>
<lb n="331"/><span>dhéanfas mé leat.  Nuair a thiocfas an fathach seo a </span>
<lb n="332"/><span>bhaile, muirbhfidh se thú.”</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>Bhí lá spóirt acú go rabh an tráth moill ag teacht.</span>
<lb n="335"/><span>Chuir sí Aodh Beag i bhfolach.</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>27.  Thainic an Crochaire Tárnochttha isteach, sean-</span>
<lb n="338"/><span>bheitheach leis trasna a ghualainne.  Tharraing thríd</span>
<lb n="339"/><span>an teinidh is thríd an luaithridh e, is thríd na fiacla fada</span>
<lb n="340"/><span>fuara, is d'fhág thuas e ar aon ghreim amháin.  Ars'</span>
<lb n="341"/><span>eisean:</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>“Frú, frá, féasóg, mothuighim boladh an Éireannaigh</span>
<lb n="344"/><span>bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá mo chúirt is fá mo</span>
<lb n="345"/><span>chathair anocht.”</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>“A rúin 's a ghrádh 's a mhic is fearr nó an t-athair,</span>
<lb n="348"/><span>bhí mise i mullach an tighe báirr; bhí éanlaith beaga na</span>
<lb n="349"/><span>hÉirinne ag luighe orm.”</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>“Ó, b'fhéadar soin, b'fhéadar soin,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>28.  “'Nois;” arsa nighean an ríogh, “dhá bhfuighfeá</span>
<lb n="354"/><span>thusa bás, goidé dheanfainn-se 'sa tír strainseartha</span>
<lb n="355"/><span>so?”</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>“Óch! Ó!” ars' eisean, “chan fhaghaim-sa bás a </span>
<lb n="358"/><span>choidhche; chan ionnam fhéin atá mh'anam.”</span>
<lb n="359"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="360"/><p><span>“Ó! is gá bhfeil se?” arsa nighean an ríogh.</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>“Tá sé ins an mbáinseoig ghlas tá os coinne an</span>
<lb n="363"/><span>doruis.”</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>29.  D'imthigh leis ar maidin.  D'éirigh nighean an ríogh</span>
<lb n="366"/><span>is fuair sí rósaí is pamhsiní & gach aon seort dh'a rabh</span>
<lb n="367"/><span>deas is chuir sí thart ar an mbáinseoig e.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Ag teacht a bhaile do'n Chrochaire Tárnochttha, bhí fiadh</span>
<lb n="370"/><span>mór trasna a ghualainne leis.  Tharraing thríd an</span>
<lb n="371"/><span>teinidh is thríd an luaithridh e, is thríd na fiacla fada</span>
<lb n="372"/><span>fuara, is d'fhág thuas e ar aon ghreim amháin e.  </span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>30.  “Frú, frá, féasóg, mothuighim boladh an Éir-</span>
<lb n="375"/><span>eannaigh bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá mo chúirt is fá</span>
<lb n="376"/><span>mo chathair anocht,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>“A rúin 's a ghrádh, nach mbéidh sin ann, fas is bheas</span>
<lb n="379"/><span>mise ann?”</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>“Tá & tuilleadh ann” adeir se.</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>“Ó, bhí mise i mullach an tighe báirr, & bhí éanlaith</span>
<lb n="384"/><span>beaga na hÉirinne ag luighe orm.”</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>“B'fhéadar soin, b'fhéadar soin,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>31.  Chuaidh se amach.</span></p>
<lb n="389"/>
<lb n="390"/><p><span>“Goidé an sgéal do'n mbáinseoig a bheith lán rósaí</span>
<lb n="391"/><span>is pamhsiní?” ars' eisean.</span></p>
<lb n="392"/>
<lb n="393"/><p><span>“Nár 'ubhairt tú,” arsa nighean an ríogh, “gur sin</span>
<lb n="394"/><span>an áit i rabh d'anam?  Budh mhaith liom a bheith moi-</span>
<lb n="395"/><span>neach ar an áit i rabh d'anam.”</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>“Óch!  Ó!” adeir se, “dhá mbéidheadh fhios agad gá</span>
<lb n="398"/><span>bhfuil m'anam, is cosmhail go mbeifeá moirneach air?”</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>“Bhéidhinn, bhéidhinn,” adeir sí, “moirneach air.”</span>
<lb n="401"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="402"/><p><span>32.  “Tá crann thíos annsin ar bhruach na fairrge is</span>
<lb n="403"/><span>tá tonnóg istigh 'sa chrann & tá uigh ag an tonnóig &</span>
<lb n="404"/><span>istigh 'san uigh atá m'anam, & chan fhaghaim-sa bás a </span>
<lb n="405"/><span>choidhche go dtí go dtiocfaidh Aodh Beag O Leabharcha</span>
<lb n="406"/><span>atá i n-Éirinn 's go ngeárrfaidh se an crann leis an</span>
<lb n="407"/><span>tuaigh bhriste bhearnaigh tá faoi'n liobaidh, & sin rud</span>
<lb n="408"/><span>nach dtig a choidhche.”</span></p>
<lb n="409"/>
<lb n="410"/><p><span>33.  Ar maidin lá ar n-a bháireach, nuair a d'imthigh</span>
<lb n="411"/><span>an Crochaire Tárnochttha, d'imthigh Aodh Beag is fuair</span>
<lb n="412"/><span>se an tuagh.  Thoisigh a gheárradh an chroinn.  Nuair a </span>
<lb n="413"/><span>bhí an crann i bhfogus do bheith geárrtha, léim tonnóg</span>
<lb n="414"/><span>amach as ins an fhairrge.</span></p>
<lb n="415"/>
<lb n="416"/><p><span>“A chú bheag gheárr ghlas a chas orm 'sa tsliabh, rith</span>
<lb n="417"/><span>is gabh an tonnóg damh,” arsa Aodh.</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>Rith an chú is ghabh se an tonnóg dó.  Thuit an uigh as</span>
<lb n="420"/><span>an tonnóig.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>“Ó, a bhreic mhoirnigh chas orm, fagh an uigh damh.”</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>34.  Rith an breac is fuair se an uigh dó.  Bhí an</span>
<lb n="425"/><span>Crochaire Tárnochttha ag teacht, lán samhláis.  Bheir</span>
<lb n="426"/><span>Aodh Beag ar an uigh & bhuail i gclár an éadain e.</span>
<lb n="427"/><span>Thuit se marbh.  D'imthigh Aodh Beag is bhain se an</span>
<lb n="428"/><span>cionn de.</span></p>
<lb n="429"/>
<lb n="430"/><p><span>35.  Chruinnigh siad a rabh a shaidhbhreas amuigh 's</span>
<lb n="431"/><span>istigh aige.  Thainic a bhaile go tigh an ríogh.  Bhí an rí</span>
<lb n="432"/><span>lán-lúthghaireach fá Aodh Bheag is fá n-a nighin a theacht</span>
<lb n="433"/><span>a bhaile.  Bhí banais lae is bliadhna acú, an lá deir-</span>
<lb n="434"/><span>eannach comh maith leis an chead lá.</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>Sin mo sgéal-sa & broth in do bhéal-sa & ceapaire</span>
<lb n="437"/><span>fada buidhe in mo bhéal-sa.</span>
<lb n="438"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="439"/><p><span>II.  — Ridire Labhradha Luirc.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>1.  Bhí rí aon uair amháin i Manainn ar bh'ainm dó</span>
<lb n="442"/><span>Ridire Ruadh mhac Labhradha Luirc.  Bhí arm mór láidir</span>
<lb n="443"/><span>ag géillbheáilt dó & gach aon bhliadhain ine n-am de'n</span>
<lb n="444"/><span>bhliadhain chuirthí fear de na fearaibh & cha dtiocfaidhe</span>
<lb n="445"/><span>tuarasgbháil ar bith fhághail uabhtha.</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>2.  Bhí bean fogus go maith do Mhanainn.  Bhí fleas-</span>
<lb n="448"/><span>gach deas óg mic aicí & cha rabh aon mhac aicí acht é.</span>
<lb n="449"/><span>Thainic a sheal gur chuir an rí fios air, & chuaidh a </span>
<lb n="450"/><span>mháthair chuig an rígh & chaith sí í fhéin faoi n-a chuimrighe</span>
<lb n="451"/><span>& dubhairt sí leis nach rabh aon mhac aicí acht é & go</span>
<lb n="452"/><span>rabh eagla uirthí go gcaillfeadh sí e.  Dubhairt an rí</span>
<lb n="453"/><span>léithi nach gcaillfeadh.  Chuaidh an buachaill chuig an</span>
<lb n="454"/><span>rígh & chuir an rí rún air gan a ársuighe do dhuine ar</span>
<lb n="455"/><span>bith beó goidé chonnaic se.</span></p>
<lb n="456"/>
<lb n="457"/><p><span>3.  Chuaidh an buachaill a bhaile chuige n-a mháthair ar </span>
<lb n="458"/><span>ais & chuaidh se ar druim nach n-aithneóchadh duine ar</span>
<lb n="459"/><span>bith e & bhí se ar lí báis.  Dubhairt gach dochtúir leis</span>
<lb n="460"/><span>nach dtiocfadh leobhtha an dadaidh a dheanamh dó, &</span>
<lb n="461"/><span>chuaidh a mháthair chuige sean-dhall a bhí ins an tír leis, &</span>
<lb n="462"/><span>dubhairt se nach rabh rud ar bith air acht rud amháin,</span>
<lb n="463"/><span>rún mór a bhí ar a intinn, & acht mur n-innseóchadh se</span>
<lb n="464"/><span>sin, go ngeobhadh se bás.  Dubhairt an buachaill leis,</span>
<lb n="465"/><span>dhá ngeobhadh se bás, nach n-innseóchadh se an rún do </span>
<lb n="466"/><span>aon dhuine beó.  Dubhairt an sean-dhall leis a dhul 'un</span>
<lb n="467"/><span>na coilleadh & a rún a leigint le crann & go ndeanfadh</span>
<lb n="468"/><span>se cómh maith.  Chuaidh an buachaill 'un na coilleadh &</span>
<lb n="469"/><span>léig se a rún leis an chrann.</span>
<lb n="470"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="471"/><p><span>4.  Seal 'na dhéidh sin bhí an chláirseach a bhí ins an</span>
<lb n="472"/><span>chaisleán (.i. i gCaisleán Mhanann) le cur i n-órdughadh</span>
<lb n="473"/><span>& dubhairt fear dhéanta na cláirsighe go gcaithfidhe</span>
<lb n="474"/><span>crann úr fhághail dí.  Chuaidh siad 'un na coilleadh &</span>
<lb n="475"/><span>gheárr siad an crann ar léig an buachaill a rún leis.</span></p>
<lb n="476"/>
<lb n="477"/><p><span>5.  Nuair a cuireadh an chláirseach i n-órdughadh &</span>
<lb n="478"/><span>nuair a sheinn fear na dtéadaibh an chláirseach, deireadh</span>
<lb n="479"/><span>sí, “Tá dhá chluais capaill ar Ridire Labhradha Luirc.”</span>
<lb n="480"/><span>D'fhéach gach fear ollamh ná téadaibh dh'a rabh ins an</span>
<lb n="481"/><span>chaisleán ar an chláirsigh & deireadh sí go “rabh dá</span>
<lb n="482"/><span>chluais capaill ar Ridire Labhradha Luirc.”  Thainic an</span>
<lb n="483"/><span>rí e fhéin i láthair & bhain se de a hata, sgaoil se síos</span>
<lb n="484"/><span>a dhá chluais capaill & char cheangail se suas ariamh 'na</span>
<lb n="485"/><span>dhéidh sin iad.  Char chuir se aon dhuine 'un báis ní</span>
<lb n="486"/><span>'mhó.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>III.  — An Dearbhráthair Bocht agus an</span>
<lb n="489"/><span>Dearbhráthair Saidhbhir.</span></p>
<lb n="490"/>
<lb n="491"/><p><span>1.  Bhí beirt dearbhráthar aon uair amháin.  Bhí fear</span>
<lb n="492"/><span>acú a rabh an iomad saidhbhris aige, & an fear eile, bhí</span>
<lb n="493"/><span>se bocht, bhí a lán tighe dhe pháistíbh aige, bhí droch-dhóigh</span>
<lb n="494"/><span>ortha & cha rabh an dadaidh acú le n'ithe.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>2.  An fear bocht (.i., an fear déirce), bhuail se</span>
<lb n="497"/><span>isteach tráthnóna lá 'ucú.  D'iarr se lóisdin go lá.</span>
<lb n="498"/><span>Thainic an oidhche.  Bhí se ag amharc ar na páistíbh</span>
<lb n="499"/><span>bochta.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>“Tá an t-ocras ar na páistíbh bochta,” adeir se le</span>
<lb n="502"/><span>fear an tighe.</span>
<lb n="503"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="504"/><p><span>“Chan fhuil neart agam air,” arsa fear an tighe;</span>
<lb n="505"/><span>“tá an aimsir gann.”</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>“Gá hé tá 'na chomhnaidhe 'sa tigh mór sin thall ná</span>
<lb n="508"/><span>gá leis e?” ars' an fear bocht.</span></p>
<lb n="509"/>
<lb n="510"/><p><span>“Sin mo dhearbhráthair-sa,” adeir fear an tighe.</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>“Siubhail leat,” adeir an fear bocht, “go mbain-</span>
<lb n="513"/><span>imid caora as an stoc.”</span></p>
<lb n="514"/>
<lb n="515"/><p><span>3.  D'imthigh an bheirt leobhtha.  Ghabh an fear bocht</span>
<lb n="516"/><span>caora mhaith reamhar is thug se leis í.  Thainic siad a </span>
<lb n="517"/><span>bhaile is bhain siad an croiceann dí.  Bhruith siad</span>
<lb n="518"/><span>pota maith feola do na páistíbh.</span></p>
<lb n="519"/>
<lb n="520"/><p><span>4.  Ar maidin lá ar n-a bháireach, nuair a d'éirigh an</span>
<lb n="521"/><span>sgológ, chonntais se na caoirigh is bhí se cionn geárr.</span>
<lb n="522"/><span>Thainic se anall 'uige n-a dhearbhráthair & dubhairt se</span>
<lb n="523"/><span>leis gur goideadh caora aréir uadh:</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>“Tá se comh maith agad a theacht d'á cuartughadh.”</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>“Rachaidh mise libh,” ars' an fear bocht.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>5.  D'imthigh leobhtha d'á cuartughadh & an fear bocht</span>
<lb n="530"/><span>leobhtha.  Chuir an fear bocht cos suas gach aon</span>
<lb n="531"/><span>mhuinchilte.  Nuair a bhí siad ag dul amach ar an</span>
<lb n="532"/><span>gheata, chrom an fear bocht & d'fhág se lorg na gcos</span>
<lb n="533"/><span>ins an chlábar.</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>“'Nois,” adeir se leis an duine uasal, “nach seo</span>
<lb n="536"/><span>lorg caorach 'sa gheata?”</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>6.  Ní'l aon gheata a dteachaidh siad amach air nachar</span>
<lb n="539"/><span>fhág an fear bocht lorg na gcos ins an chlábar.  Lean</span>
<lb n="540"/><span>siad do lorg na gcos annsin go rabh an oidhche ann.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>“Tá se comh maith againn pilleadh a bhaile,” ars' an</span>
<lb n="543"/><span>fear bocht; “chaill muid lorg na gcos.”</span>
<lb n="544"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="545"/><p><span>7.  Thainic siad a bhaile.  An oidhche chéadna, d'imthigh</span>
<lb n="546"/><span>siad is thug siad caora eile leobhtha.  Bhain siad an</span>
<lb n="547"/><span>croiceann dí.  Fuair siad réidh pota bréagh dí.  Ar</span>
<lb n="548"/><span>maidin lá ar n-a bháireach, thainic an fear aríst chucú.</span></p>
<lb n="549"/>
<lb n="550"/><p><span>“A dhearbhráthair mhoirnigh,” adeir se, “goideadh</span>
<lb n="551"/><span>caora eile aréir uaim.”</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>8.  D'imthigh siad d'á cuartughadh & an fear bocht</span>
<lb n="554"/><span>leobhtha.  Ní'l aon gheata a rachadh siad amach air nach</span>
<lb n="555"/><span>bhfuigfeadh an fear bocht lorg na gcos ins an chlábar.</span>
<lb n="556"/><span>Nuair a thainic an tráthnóna aríst:</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>“Tá se chomh maith againn pilleadh a bhaile,” ars' an</span>
<lb n="559"/><span>fear bocht.</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>9.  Nuair a thainic siad a bhaile 's a shocruigh gach aon</span>
<lb n="562"/><span>rud, thug siad bológ reamhar leobhtha.  Bhain siad an</span>
<lb n="563"/><span>croiceann dí.  Fuair siad réidh pota bréagh dí.  D'ith</span>
<lb n="564"/><span>na páistí a sáith de'n fheoil.  Dubhairt an duine</span>
<lb n="565"/><span>uasal le n-a mháthair nach rabh 'fhios aige goidé budh</span>
<lb n="566"/><span>sgéal dó go rabh siad ag spórt 's ag pléisiur anois.</span></p>
<lb n="567"/>
<lb n="568"/><p><span>“Ársóchaidh mise duid,” ars' an mháthair; “Fagh</span>
<lb n="569"/><span>réidh cófhra mór.  Rachaidh mise isteach 'sa chófra,”</span>
<lb n="570"/><span>adeir sí.  “Cuir lón seachtmhaine ionn.”</span></p>
<lb n="571"/>
<lb n="572"/><p><span>10.  Chuir se a mháthair isteach 'sa chófra.  Thug se</span>
<lb n="573"/><span>leis an cófhra is d'fhág se i dtigh a dhearbhráthar e.</span>
<lb n="574"/><span>Dubhairt se leis an cófhra choingbheáil, nach rabh far-</span>
<lb n="575"/><span>sainneach aige dó 'sa mbaile.</span></p>
<lb n="576"/>
<lb n="577"/><p><span>Thainic an fear bocht isteach:</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>“Gá bhfuaras an cófhra seo ná goidé t'ann?”</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>“Chan fheil 'fhios agam,” adeir fear an tighe; “char</span>
<lb n="582"/><span>amhairc me air.”</span>
<lb n="583"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="584"/><p><span>“Óch!  Ó!” adeir an fear bocht; “béidh 'fhios</span>
<lb n="585"/><span>agam-sa goidé t'ann!”</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>11.  D'fhosgail se clár an chófhra & fuair se an</span>
<lb n="588"/><span>chailleach istigh ann.</span></p>
<lb n="589"/>
<lb n="590"/><p><span>“Ó, a chailleach bhradach, bhí dúil agad sgéala bheith a </span>
<lb n="591"/><span>bhaile leat!” ars' eisean.</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>Fuair se greim feola & chuir se síos i n-a béal e,</span>
<lb n="594"/><span>is thacht se í.</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>I gcionn na seachtmhaine thug an fear saidhbhir an</span>
<lb n="597"/><span>cófhra a bhaile.  Nuair a d'fhosgail se an cófhra, fuair</span>
<lb n="598"/><span>se a mháthair marbh istigh 'sa chófhra.  Fuair se réidh</span>
<lb n="599"/><span>comhgar & d'iolc se a mháthair.</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>12.  An oidhche chéadna d'iolcadh í, d'imthigh an fear</span>
<lb n="602"/><span>bocht is thóg se aríst í.  Thug se leis ar a dhruim í &</span>
<lb n="603"/><span>d'fhág se ag an chruaich mhónadh í is dhá bhata fúithi.</span>
<lb n="604"/><span>Chuaidh duine isteach 'uig an sgolóig & dubhairt se leis</span>
<lb n="605"/><span>go rabh a mháthair ag an chruaich mhónadh.  Thainic se</span>
<lb n="606"/><span>anuas go tigh a dhearbhráthara.</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>13.  “Pop! pop!” adeir se le n-a dhearbhráthair,</span>
<lb n="609"/><span>“tá mo mháthair ag an chruaich mhónadh.”</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>“Ársóchaidh mise gad dhéanfaidh tú léithi,” ars' an</span>
<lb n="612"/><span>fear bocht; “char chaith tú leath a sáithe léithi.  Cuir</span>
<lb n="613"/><span>mála maith óir faoi n-a cionn is mála airgid faoi</span>
<lb n="614"/><span>n-a cosaibh.”</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>14.  Chuaidh se a bhaile is chuir se mála óir faoi n-a</span>
<lb n="617"/><span>cionn is mála airgid faoi n-a cosaibh 'sa chomhraidh.</span>
<lb n="618"/><span>Chuaidh siad is d'iolc siad í.  D'imthigh an fear bocht is</span>
<lb n="619"/><span>d'fhosgail se an chomhraidh is thug se an mála airgid &</span>
<lb n="620"/><span>an mála óir leis a bhaile, 's an tsean-bhean, thug se leis</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="621"/><p><span>ar a dhruim í.  D'fhág sé 'na seasamh ag an dorus í &</span>
<lb n="622"/><span>dhá bhata fúithi.</span></p>
<lb n="623"/>
<lb n="624"/><p><span>15.  Nuair a chuaidh an sgéal isteach 'uig an sgolóig</span>
<lb n="625"/><span>annsin go rabh a mháthair ag an dorus, rith se anuas an</span>
<lb n="626"/><span>áit i rabh a dhearbhráthair 's an fear bocht:</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>“Thainic mo mháthair ar ais aríst!”</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>“Ó, má thainic, ársóchaidh mise anois goidé dhéanfaidh</span>
<lb n="631"/><span>tú léithi.  Tabhair an treas chuid de do chuid saidhbhreas</span>
<lb n="632"/><span>do'n bhfear bhocht so, 's cha chuireann do mháthair triob-</span>
<lb n="633"/><span>lóid níos mó ort.”</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>16.  Rinn an sgológ sin.  Thug se an treas chuid</span>
<lb n="636"/><span>d'á chuid saidhbhreas d'á dhearbhráthair, do'n bhfear bhocht.</span>
<lb n="637"/><span>Thug.  Chuaidh se is d'iolc se a mháthair.  Cha dtainic sí</span>
<lb n="638"/><span>ar ais níos mó.  Sin é mo sgéal-sa.</span></p>
<lb n="639"/>
<lb n="640"/><p><span>IV.  — An Fear a Chuir Cluain ar an mBás.</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>1.  Bhí fear ionn aon uair amháin & is cuma gá hacu</span>
<lb n="643"/><span>bhí nó nach rabh.  Bhí beirt mhac aige.  Nuair a bhí se ag</span>
<lb n="644"/><span>fághail bháis, shocruigh se:  d'fhág se a roinn fhéin aige</span>
<lb n="645"/><span>gach fear acu.  Thárlaidh fear acu a bheith saidhbhir, & an</span>
<lb n="646"/><span>fear eile dócrach bocht & bhí muirighin mhór chloinne</span>
<lb n="647"/><span>aige.  Rugadh mac óg eile do'n fhear bhocht & chuaidh se</span>
<lb n="648"/><span>a chuartughadh cáirdeas' Críosta dhó.  Nuair a chuaidh</span>
<lb n="649"/><span>píosa de'n mbóthar, chas fear ins an ród air.  D'fhios-</span>
<lb n="650"/><span>truigh se de gá rabh se ag dul.  Dubhairt se go rabh se</span>
<lb n="651"/><span>ag dul a chuartughadh cáirdeas' Críosta le haghaidh a</span>
<lb n="652"/><span>chuir faoi n-a mhac.</span>
<lb n="653"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="654"/><p><span>2.  “Tabhair mise leat,” ars' an fear.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>“Gá hé thusa?”</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>“Mise Rí an Domhnaigh.”</span></p>
<lb n="659"/>
<lb n="660"/><p><span>“Cha dtugaim-sa thusa liom.”</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>3.  Shiubhail se leis an ród gur chas fear eile air &</span>
<lb n="663"/><span>d'fhiostruigh se de gá rabh se ag dul, & dubhairt se leis</span>
<lb n="664"/><span>go rabh se ag dul a chuartughadh cáirdeas' Críosta le</span>
<lb n="665"/><span>haghaidh a chuir faoi n-a mhac.</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>4.  “Tabhair mise leat.”</span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>“Gá hé tusa.”</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>“Mise Mac Dé.”</span></p>
<lb n="672"/>
<lb n="673"/><p><span>“Cha dtugaim-sa thusa liom,” ars' an fear; “tá</span>
<lb n="674"/><span>tusa ag fágáilt móráin de'n tsaoghal aige cuid acu,</span>
<lb n="675"/><span>& an chuid eile ar ghann-chuid.”</span></p>
<lb n="676"/>
<lb n="677"/><p><span>5.  Shiubhail se leis an ród gur chas fear eile air &</span>
<lb n="678"/><span>d'fhiostruigh se de gá rabh se ag dul.  Dubhairt se go</span>
<lb n="679"/><span>rabh se ag dul a chuartughadh cáirdeas' Críosta d'á chur</span>
<lb n="680"/><span>faoi n-a mhac.</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>6.  “Tabhair mise leat.”</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>“Gá hé thusa?” ars' an fear.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>“Mise an bás.”</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>“Tusa an fear a bhearfas me liom.  Is tú is cniosda</span>
<lb n="689"/><span>ar bith.  Bhearann tú leat iad as an éadan ó'n rígh go</span>
<lb n="690"/><span>dtí an bacach.  Cha ghlacann tú duais ó aon dhuine.”</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>7.  Chuaidh se leis an pháiste, le n-a mhac, & ar a </span>
<lb n="693"/><span>philleadh, dubhairt se leis go bhfuigfeadh se dóigh</span>
<lb n="694"/><span>bheathadh air.  Dubhairt se leis go mbéidheadh se 'na</span>
<lb n="695"/><span>dhochtuir, &, duine ar bith a bhfeicfeadh se eisean aige</span>
<lb n="696"/><span>n-a chionn, gan glacaint le n-a léigheas, acht a thabhairt</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="697"/><p><span>suas le bás, & duine ar bith a bhfeicfeadh se aige n-a</span>
<lb n="698"/><span>chosaibh é, é ghlacadh le n-a léigheas, & go bhfuigheadh se</span>
<lb n="699"/><span>biseach.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>8.  Bhí se ag léigheas gach duine as an éadan ar</span>
<lb n="702"/><span>ghlac se le n-a léigheas.  Cha rabh dochtuir ar bith ins</span>
<lb n="703"/><span>an áit ab' fhearr nó e, go dtainic se chuige rígh a bhí le</span>
<lb n="704"/><span>bás & cuireadh fios air le n-a léigheas.</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>9.  Nuair a chuaidh se chuige, fuair se an bás aige</span>
<lb n="707"/><span>n-a chionn.  D'órduigh se ceathrar chuig an liobaidh, &</span>
<lb n="708"/><span>an rí a thionntodh, & a chionn a chur chuig an áit i rabh a </span>
<lb n="709"/><span>chosa.  Léigheas se an rí annsin, & nuair a bhí se ar a </span>
<lb n="710"/><span>philleadh a bhaile, chas an bás leis & dubhairt se leis</span>
<lb n="711"/><span>fághail réidh go dtiocfadh se leis i n-áit an ríogh.</span>
<lb n="712"/><span>Dubhairt an fear leis téarma eile thabhairt dó go</span>
<lb n="713"/><span>socróchadh se eadra n-a bhean & a chlann sol mar</span>
<lb n="714"/><span>n-éagfadh se.  Thug an bás téarma eile dó.  Nuair a </span>
<lb n="715"/><span>bhí an téarma sin suas, thainic an bás chuige aríst.</span>
<lb n="716"/><span>Dubhairt se leis fághail réidh go dtiocfadh se leis.</span>
<lb n="717"/><span>Dubhairt an fear leis am a thabhairt dó chun a phaid-</span>
<lb n="718"/><span>reacha rádh.  Dubhairt an bás leis go mbearfadh &</span>
<lb n="719"/><span>dubhairt se leis an mbás nach ndéarfadh se an phaidir</span>
<lb n="720"/><span>go bráth.</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>10.  Seal 'na dhéidh sin, bhí se ag teacht i n-éis a bheith</span>
<lb n="723"/><span>aige duine uasal d'á léigheas, & ins na páirceannaibh</span>
<lb n="724"/><span>glasa chas gasúr beag air & é buailte brúighte</span>
<lb n="725"/><span>strócthaí lán-treadhach.  Thóg an dochtuir suas e &</span>
<lb n="726"/><span>ghlan se & nigh se an fhuil de & d'fhiostruigh se de goidé</span>
<lb n="727"/><span>rug annsin é.  Dubhairt se leis gur bhuail a gháid & a </span>
<lb n="728"/><span>mháthair ar shiubhal e, nuair nach dtiocfadh leis a </span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="729"/><p><span>phaidreacha rádh, & gur bhuail an tarbh mór sin thall e &</span>
<lb n="730"/><span>gur sheas se uilig air.  Chuaidh an dochtuir a fhoghlaimt</span>
<lb n="731"/><span>a phaidreacha dó, & d'éirigh an bás & dubhairt se go rabh</span>
<lb n="732"/><span>se an t-am dó éirghe & a theacht leis anois nuair</span>
<lb n="733"/><span>adubhairt se a phaidreacha.</span></p>
<lb n="734"/>
<lb n="735"/><p><span>V. — An Bacach Mór.</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>1.  Má bhí an uair sin, ní'l anois.  Dhá mbéidheadh</span>
<lb n="738"/><span>féin, badh chríon liath an seanchaidhe mé 's char bh'fhearr</span>
<lb n="739"/><span>nó an t-uirsgéalaidhe.  Mála buidhe na seacht sean-</span>
<lb n="740"/><span>leabhar a d'iomchróchainn ar chíor-fhiaclaibh mo dhroma,</span>
<lb n="741"/><span>le cruime, le críne, le sean-ársaidheacht.  Cé go bhfeil</span>
<lb n="742"/><span>me 'g dul a dh'ársuighe an sgéil seo dhuid-se anocht,</span>
<lb n="743"/><span>cha mhóide go bhfeil 'fhios agam.  Má's dona tá 'fhios</span>
<lb n="744"/><span>agam-sa anocht, go rabh sé níos measa agad-sa 'san</span>
<lb n="745"/><span>oidhche i mbáireach, go mbéidh tú ag teacht d'á fhoghlaim</span>
<lb n="746"/><span>chugam-sa 'san oidhche anóirthear.</span></p>
<lb n="747"/>
<lb n="748"/><p><span>2.  Bhí rí aon uair amháin is bhí mac aige.  Chuaidh mac</span>
<lb n="749"/><span>an ríogh amach ar an tráigh.  Thainic buachaill caol</span>
<lb n="750"/><span>ruadh chuige.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>“An n-imreóchaidh tú cluiche cárdaidhe, a mhic an</span>
<lb n="753"/><span>ríogh?” ars' an buachaill caol ruadh.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>“Cha misde liom,” arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>Chuir mac an ríogh an cluiche air.</span></p>
<lb n="758"/>
<lb n="759"/><p><span>“Tabhair do bhreith, a mhic an ríogh,” ars' an buachaill</span>
<lb n="760"/><span>caol ruadh.</span>
<lb n="761"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="762"/><p><span>“Cuirim fá gheasaibh thú rith na bliadhna, buinne geal</span>
<lb n="763"/><span>caisleáin a bheith tógthaí annseo ar maidin i mbárach.”</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>3.  Ar maidin lá ar n-a bháireach bhí an caisleán</span>
<lb n="766"/><span>tógthaí.  Thainic an buachaill caol ruadh chuige arís.</span></p>
<lb n="767"/>
<lb n="768"/><p><span>“An n-imreóchaidh tú cluiche cárdaidhe, a mhic an</span>
<lb n="769"/><span>ríogh?”</span></p>
<lb n="770"/>
<lb n="771"/><p><span>“Cha misde liom,” arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="772"/>
<lb n="773"/><p><span>Chuir mac an ríogh an cluiche air.</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>“Tabhair do bhreith, a mhic an ríogh.”</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>“Cuirim fá gheasaibh 's fá dhíomdha na bliadhna thú,</span>
<lb n="778"/><span>an chaoin-bhean is deise tá ar an domhan a bheith ann-</span>
<lb n="779"/><span>seo faoi chionn lae 's bliadhna ná ar maidin i mbárach,</span>
<lb n="780"/><span>is amhlaidh is fearr.”</span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>4.  Ar maidin lá ar n-a bhárach thainic an buachaill</span>
<lb n="783"/><span>caol ruadh 's an bhean is deise bhí ar an domhan leis.</span>
<lb n="784"/><span>Thug do mhac an ríogh ar ghreim láimhe í.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>“An n-imreóchaidh tú cluiche cárdaidhe eile, a mhic</span>
<lb n="787"/><span>an ríogh?” ars' eisean.</span></p>
<lb n="788"/>
<lb n="789"/><p><span>“Cha misde liom,” arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>Chuir an buachaill caol ruadh an cluiche air.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>“Tabhair do bhreith,” arsa mac an ríogh.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>“Cuirim fá gheasaibh 's fá dhíomdha na bliadhna thú, an</span>
<lb n="796"/><span>claidheamh soluis t'aige an mBacach Mór, rígh na</span>
<lb n="797"/><span>Sorcha, & fios Mhianach an Anóglaigh bheith annseo agad</span>
<lb n="798"/><span>faoi chionn lae is bliadhna ná ar maidin i mbáireach,</span>
<lb n="799"/><span>is amhlaidh is fearr.”</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>5.  Chuaidh mac an ríogh isteach i n-a thigh féin is shuidh</span>
<lb n="802"/><span>se ar chathaoir & leig se osnadh mór as.</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>“Sin osnadh mic ríogh fá gheasaibh,” ars' an bhean leis.</span>
<lb n="805"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="806"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bháireach d'éirigh mac ar ríogh is</span>
<lb n="807"/><span>chuir se a chulaith chatha air, is é sgríobhtha ar chúl a </span>
<lb n="808"/><span>chlaidhimh gur'b é fhéin árd-ghaisgidheach an domhain.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>“Maise, fan anois go Lá Fheil' Brighde;” ars' an</span>
<lb n="811"/><span>bhean leis, “béidh an lá ag éirghe fada 's is furus duid</span>
<lb n="812"/><span>an t-astar a dhéanamh.”</span></p>
<lb n="813"/>
<lb n="814"/><p><span>6.  Nuair a thainic Lá Fheil' Brighde, d'éirigh mac an</span>
<lb n="815"/><span>ríogh.</span></p>
<lb n="816"/>
<lb n="817"/><p><span>“Maise, fan anois go dtiocfaidh Lá Béaltaine,”</span>
<lb n="818"/><span>ars' ise.</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>Nuair a thainic Lá Béaltaine, d'éirigh mac an ríogh</span>
<lb n="821"/><span>ar maidin.</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>“Tá se cómh maith agad anois fanach go dtiocfaidh</span>
<lb n="824"/><span>Lá Lughnasa,” ars' an bhean leis.</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>7.  Má budh mhoch thainic Lá Lughnasa, d'éirigh mac an</span>
<lb n="827"/><span>ríogh is fuair se réidh le n-a astar go rabh sé aige</span>
<lb n="828"/><span>bruach na fairrge.  Chan fhaca se luighe ná báda.</span>
<lb n="829"/><span>Rinn se luighe de a hata, crann seoil de n-a bhata,</span>
<lb n="830"/><span>bratacha de n-a léinidh, is téatracha de n-a gháirtnéil.</span>
<lb n="831"/><span>Théid se amach 'san fhairrge folcarnaigh falcarnaigh, ag</span>
<lb n="832"/><span>éisteacht le muca rónta, sgairteach na bhfaoileannán,</span>
<lb n="833"/><span>lúbarnach na n-easgann, gur'b é an bradán ab' fhaide</span>
<lb n="834"/><span>síos bhí ag teanamh (déanamh) spóirt agus & ar an</span>
<lb n="835"/><span>mball sin, go rabh neoin is deireadh an lae ag teacht,</span>
<lb n="836"/><span>lucha ag dul i bpollaibh, éanlaith ag dul i gcrannaibh,</span>
<lb n="837"/><span>an gearrán bán ag dul ar sgáth na copóige is an</span>
<lb n="838"/><span>chopóg ag imtheacht uadh.  Thug se léim árd acfainneach</span>
<lb n="839"/><span>i mullach dhruim-thaisde na luighe.  Chonnaic se cais-</span>
<lb n="840"/><span>leán a rabh bun cleite isteach, bun cleite amach, is</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="841"/><p><span>bun cleite eile ag coingbheáil a láir & a dhroma suas.</span>
<lb n="842"/><span>Rinn se ar an chaisleán & d'iarr se lóisdin go lá.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>8.  “Céad fáilte dhuid, a mhic an ríogh;” arsa fear</span>
<lb n="845"/><span>an tighe:  “Tá tú ag dul 'uig an mBacach Mhór i </span>
<lb n="846"/><span>mbáireach, & cha dtéid tú ar do chois; bhearfaidh me</span>
<lb n="847"/><span>each duid t'ar an stábla bhainfeadh ribe as an ghaoith</span>
<lb n="848"/><span>Mhárta & nach mbainfeadh an ghaoth Mhárta ribe as.”</span></p>
<lb n="849"/>
<lb n="850"/><p><span>9.  D'imthigh se lá ar n-a bháireach go tigh an Bhacaigh</span>
<lb n="851"/><span>Mhóir.  Bhuail se buille ar an chorraigh chomhraic 's char</span>
<lb n="852"/><span>fhág se gamhan i mart, ná uan i gcaora, ná searrach i </span>
<lb n="853"/><span>gcapall nár shéid se le fórsa a bhuille.  Amach leis</span>
<lb n="854"/><span>an Bhacach Mhór.  Nuair a bhéidheadh an Bacach Mór</span>
<lb n="855"/><span>'sa ghleann, bhéidheadh mac an ríogh ar an chnoc.  Thiomáin</span>
<lb n="856"/><span>mac an ríogh an béitheach go rabh sé ag an tigh, 's an</span>
<lb n="857"/><span>Bacach Mór 'na dhéidh.  Léim mac an ríogh de'n</span>
<lb n="858"/><span>mbéitheach isteach ar an fhuinneóig.</span></p>
<lb n="859"/>
<lb n="860"/><p><span>10.  “Comraighe dhuid, a mhic an ríogh,” arsa fear an</span>
<lb n="861"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>Tharraing an Bacach Mór an buille, is rinn se dhá</span>
<lb n="864"/><span>leith de'n mbéitheach.</span></p>
<lb n="865"/>
<lb n="866"/><p><span>“Bhearfaidh me béitheach eile dhuid i mbárach,” arsa</span>
<lb n="867"/><span>fear an tighe.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>11.  Lá ar n-a bháireach d'imthigh mac an ríogh go tigh</span>
<lb n="870"/><span>an Bhacaigh Mhóir.  Bhuail se buille an dóigh a rinn se</span>
<lb n="871"/><span>an chéad lá.  Amach leis an Bhacach Mór 'na dhéidh.</span>
<lb n="872"/><span>Nuair a bhéidheadh an Bacach Mór 'sa ghleann, bhéidheadh</span>
<lb n="873"/><span>mac an ríogh ar an chnoc.  Nuair a bhí se ag an tigh,</span>
<lb n="874"/><span>léim se de'n mbéitheach isteach ar an fhuinneoig.</span>
<lb n="875"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="876"/><p><span>12.  “Comraighe dhuid, a mhic an ríogh,” arsa fear an</span>
<lb n="877"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="878"/>
<lb n="879"/><p><span>Tharraing an Bacach Mór an buille & rinn se dhá</span>
<lb n="880"/><span>leith de'n mbéitheach.</span></p>
<lb n="881"/>
<lb n="882"/><p><span>“Anois,” arsa fear an tighe, “béidh béitheach eile i </span>
<lb n="883"/><span>mbárach agad.”</span></p>
<lb n="884"/>
<lb n="885"/><p><span>13.  Lá ar n-a bháireach d'imthigh mac an ríogh go rabh</span>
<lb n="886"/><span>se aige tigh an Bhacaigh Mhóir.  Bhuail se buille an dóigh</span>
<lb n="887"/><span>chéadna.  Amach leis an mBacach Mór 'na dhéidh.</span>
<lb n="888"/><span>Nuair a bhí an Bacach Mór 'sa ghleann, bhí mac an ríogh</span>
<lb n="889"/><span>ar an chnoc, go dtí go rabh se ag an tigh.  Léim se</span>
<lb n="890"/><span>isteach ar an fhuinneoig.</span></p>
<lb n="891"/>
<lb n="892"/><p><span>“Comraighe dhuid, a mhic an ríogh,” arsa fear an</span>
<lb n="893"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>Tharraing an Bacach Mór an buille & rinn se dhá</span>
<lb n="896"/><span>leith de'n mbéitheach.</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>14.  “Anois,” arsa fear an tighe, “rachaidh tú i </span>
<lb n="899"/><span>mbáireach 's cha bhíonn béitheach leat.  Bhí an Bacach</span>
<lb n="900"/><span>Mór cómh buaidheartha, ní'l aon choispeán dh'ar shiubhail</span>
<lb n="901"/><span>se nach dteachaidh se go dtí n-a ghlúinibh is-talamh.</span>
<lb n="902"/><span>Gheobhaidh tú lorg a chos isteach go colbha leaptha.</span>
<lb n="903"/><span>Gheobhaidh tú an claidheamh soluis ar téastar na</span>
<lb n="904"/><span>leaptha.  Tarraing amach an claidheamh as an sgabart,</span>
<lb n="905"/><span>& leis an tsoillse léimfidh an Bacach Mór 'na sheasamh.</span>
<lb n="906"/><span>Tarraing do chlaidheamh & abair leis, mur bearfaidh se</span>
<lb n="907"/><span>suas, go mbainfidh thú an cionn de.  Ar do bhás ná</span>
<lb n="908"/><span>teana e: sin mo dhearbhráthair-sa, oncal do mhná.”</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>15.  D'imthigh mac an ríogh ar maidin.  Lean se lorg</span>
<lb n="911"/><span>na gcos go colbha leaptha.  Fuair se an claidheamh</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="912"/><p><span>soluis croichte ar téastar na leaptha.  Tharraing se</span>
<lb n="913"/><span>amach as an sgabart e.  Léim an Bacach Mór 'na</span>
<lb n="914"/><span>sheasamh as an liobaidh.  Tharraing mac an ríogh an</span>
<lb n="915"/><span>claidheamh is dubhairt se leis, “Tabhair suas,” ná go</span>
<lb n="916"/><span>mbainfeadh se an cionn de.</span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>16.  “Ná teana thusa sin,” ars' an Bacach Mór.</span>
<lb n="919"/><span>“Céad fáilte dhuid, a mhic an ríogh.  Is mise oncal do</span>
<lb n="920"/><span>mhná.  Suidh síos annseo go n-ársóchaidh me dhuid cómh</span>
<lb n="921"/><span>bocht is fuair mise mo bhean:”</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>17.  “Bhí mise lá amháin annseo,” adeir se, “is</span>
<lb n="924"/><span>chuaidh me amach.  Chonnaic me fear fiadhain.  Bhí se</span>
<lb n="925"/><span>ag ithe biolair.  Chaith me díom 'mo chroiceann,” ars'</span>
<lb n="926"/><span>an Bacach Mór.  “Nuair a d'íosadh an fear fiadhain</span>
<lb n="927"/><span>gas, d'íosainn-se dhá ghas.  Bhí me ag teannadh leis ar</span>
<lb n="928"/><span>gach aon choispeán.  Fuair me greim air, thug me a </span>
<lb n="929"/><span>bhaile e, nigh me is ghlan me e, is chuir me culaith mhaith</span>
<lb n="930"/><span>éadaigh air.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>18.  “Char bh'fhada go mb'fheárr le mo mhnaoi an fear</span>
<lb n="933"/><span>fiadhain nó mise.  Bhuail sí le slaitin doraca draoi-</span>
<lb n="934"/><span>dheachta me & rinn sí gearrán bán díom.  Ní'l aon</span>
<lb n="935"/><span>ghnaithe bhéidheadh le teanamh (déanamh) fá'n tigh nach</span>
<lb n="936"/><span>gcaithfinn a dheanamh.  Anois, bhí ciall an duine</span>
<lb n="937"/><span>ionnam i gcómhnaidhe.  Thochaiseochainn me fhéin ar na</span>
<lb n="938"/><span>geataíbh & d'fhuigfinn mo chuid fionnaidh ortha.</span></p>
<lb n="939"/>
<lb n="940"/><p><span>19.  “Chuaidh fear annsin isteach chuige mo mhnaoi &</span>
<lb n="941"/><span>dubhairt se go rabh me salach & gach aon rud fá'n tigh</span>
<lb n="942"/><span>salach agam.  Thainic mo bhean amach & bhuail sí le</span>
<lb n="943"/><span>slaitin doraca draoidheachta me & rinn sí tarbh mór</span>
<lb n="944"/><span>díom.  'Nois, bhí ciall an duine ionnam i gcómhnaidhe.</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="945"/><p><span>Cha leigfinn cailín a bhleaghan nach leanfainn 's nach</span>
<lb n="946"/><span>ruaigfinn as an pháirc, & cha leigfeadh an eagla do na</span>
<lb n="947"/><span>cailíníbh dul a bhleaghan le heagla romham.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>20.  “Chuaidh fear isteach chuige mo mhnaoi & dubhairt</span>
<lb n="950"/><span>se go rabh me ag teanamh (déanamh) a láin dolaidhe.</span>
<lb n="951"/><span>Thainic mo bhean amach annsin & bhuail sí me le slaitin</span>
<lb n="952"/><span>doraca draoidheachta & rinn sí mac tíre díom.  Bhí</span>
<lb n="953"/><span>ciall an duine ionnam i gcómhnaidhe.  Chuaidh me</span>
<lb n="954"/><span>isteach 'un na coilleadh is leig me trí uaille asam.</span>
<lb n="955"/><span>Ní'l aon mhac tíre 'sa choill nár chruinnigh thart orm.</span>
<lb n="956"/><span>Mar bhíodh ciall an duine i gcómhnaidhe ionnam, thug</span>
<lb n="957"/><span>me liom iad.  Thoisigh muid a mharbhadh na gcaorach.</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>21.  “Chuala siad annsin go rabh gach aon chaora ins a'</span>
<lb n="960"/><span>tír d'á marbhadh.  Thainic seilg mhór gadhar 'n-ar ndéidh.</span>
<lb n="961"/><span>Mar bhíodh ciall an duine ionnam, chonnaic me an rí</span>
<lb n="962"/><span>ag teacht ag marcaigheacht.  Bhí ciall an duine ionnam:</span>
<lb n="963"/><span>chaith me me fhéin ar mo ghlúinibh roimh an rígh.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>22. “'Bheirim párdun duid, a choileáin uasail,' ars'</span>
<lb n="966"/><span>an rí.  Thug an rí a bhaile me.  Thárla go rabh páiste</span>
<lb n="967"/><span>óg ine dtigh an ríogh.  Gach aon pháiste dh'a rabh roimhe</span>
<lb n="968"/><span>sin, thiocfadh lamh mhór isteach & bhearadh sí an páiste</span>
<lb n="969"/><span>leis as an chliabhán.  B'é sin Mian an Anóglaigh.</span></p>
<lb n="970"/>
<lb n="971"/><p><span>23.  “Ars', an rí, ‘Fuigfidh me an coileán uasal ag</span>
<lb n="972"/><span>cumhdach an pháiste anocht.’  D'fhág se me fhéin aige</span>
<lb n="973"/><span>cumhdach an pháiste.  Char bh'fhada bhí me ann go dtainic</span>
<lb n="974"/><span>lámh mhór.  Fuair me fhéin greim ar an láimh.  Bhí me</span>
<lb n="975"/><span>ag fághail aith-ghreim suas i gcómhnaidhe.  Gheárr me an</span>
<lb n="976"/><span>lámh thuas ag an ghualainn.  Thug me an lámh liom &</span>
<lb n="977"/><span>leig me aige taobh an chliabháin í.</span>
<lb n="978"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="979"/><p><span>24.  “Chuir an rí annsin beirt fhear ar lorg na fola.</span>
<lb n="980"/><span>Lean siad lorg na fola go dteachaidh siad isteach ine</span>
<lb n="981"/><span>dtigh bhí 'sa choill.  Fuair siad an fathach mór marbh.</span>
<lb n="982"/><span>Bhí triúr páistí annsin de chuid an ríogh.  Thug siad a </span>
<lb n="983"/><span>bhaile an triúr páistí go tigh an ríogh.</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>25.  “An gasur 'a mhó acu, bhéidheadh se ag mar-</span>
<lb n="986"/><span>caigheacht orm fhéin gach aon lá.  Chonnaic me slaitin</span>
<lb n="987"/><span>doraca draoidheachta i láimh an ghasuir.  Chuir me mo</span>
<lb n="988"/><span>shoc siar; fuair me greim coise air.  Bhuail se me</span>
<lb n="989"/><span>leis an tslaitin doraca draoidheachta.  D'éirigh me</span>
<lb n="990"/><span>suas mar bhí me riamh.  Thainic me a bhaile.  Bheir me ar</span>
<lb n="991"/><span>an bhfear fiadhain.  Chaith me amach ar an dorus e.</span></p>
<lb n="992"/>
<lb n="993"/><p><span>26.  “Sin an dóigh a fuair mise le mo mhnaoi.  Seo</span>
<lb n="994"/><span>dhuid an claidheamh soluis, is gabh a bhaile, is go rabh an</span>
<lb n="995"/><span>t-ádh ort fhéin & ar do mhnaoi.”</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>Sin mo sgéal-sa & broth in do bhéal-sa & ceapaire</span>
<lb n="998"/><span>fada buidhe in mo bhéal-sa.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>VI.  — Fathach Mór O Reibhleáin.</span></p>
<lb n="1001"/>
<lb n="1002"/><p><span>1.  Bhí rí aon uair amháin.  Bhí nighean aige.  Pósadh í.</span>
<lb n="1003"/><span>Thainic aon lá amháin 's cha rabh a fear 'sa mbaile.</span>
<lb n="1004"/><span>Thainic Fathach Mór O Reibhleáin 's thug se leis í.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>Bliadhain ó'n lá sin d'éirigh a fear:</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>“Bliadhain 's an lá indiú d'imthigh mo bhean, 's rachaidh</span>
<lb n="1009"/><span>me d'á cuartughadh indiú.”</span>
<lb n="1010"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1011"/><p><span>D'imthigh leis gur chas páirc mhór chaorach air.  Chas</span>
<lb n="1012"/><span>an buachaill bó air.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>“Gá leis na caoirigh seo?” ars' eisean.</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>2.  “Le Fathach Mór a Reibhleáin íochtar uachtar</span>
<lb n="1017"/><span>Éireann, Breacóg Bhréagh, nighean ríogh i nÉirinn, 'bhfuil</span>
<lb n="1018"/><span>reimhre do mhéir i sileadh gach deoir le n-a malaidh</span>
<lb n="1019"/><span>ghléigil, ag caoineadh a fir, ag caoineadh a fuir, ag</span>
<lb n="1020"/><span>caoineadh a triúir dearbhráthar, gur mheasa léithi Giolla</span>
<lb n="1021"/><span>Beag na dTrí gCeathramha nó'n ceathrar fear d'fhág sí</span>
<lb n="1022"/><span>i nÉirinn thall.”</span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>3.  D'imthigh leis gur chas fear air 'na sheasamh ine</span>
<lb n="1025"/><span>ngeata.</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>“Leig thart me,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>“Cha leigim thart thú,” arsa fear an gheata, “go</span>
<lb n="1030"/><span>ndíolfaidh tú custum.”</span></p>
<lb n="1031"/>
<lb n="1032"/><p><span>Chuir sé lámh i n-a phóca is shín se an t-airgead dó.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>4.  Char stad se go rabh se aige tigh Fathaigh Mhóir</span>
<lb n="1035"/><span>Uí Reibhleáin.  Chonnaic an bhean ag teacht e.</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>“Mo thruaighe!” adeir sí, “nár fhan tú 'sa mbaile.</span>
<lb n="1038"/><span>Nuair a thiocfas an fear seo a bhaile anocht, muirbhfidh</span>
<lb n="1039"/><span>se thú.”</span></p>
<lb n="1040"/>
<lb n="1041"/><p><span>Bhí lá spóirt acú go dtainic an oidhche.</span></p>
<lb n="1042"/>
<lb n="1043"/><p><span>“Tá se cómh maith agad a dhul i bhfolach anois,”</span>
<lb n="1044"/><span>adeir sí, “sol a bhfeicfidh an fear seo thú.”</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>Chuir sí siar faoi liobaid e.</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>5.  Char bh'fhada go dtainic Fathach Mór O Reibhleáin,</span>
<lb n="1049"/><span>fiadh mór trasna a ghualainne leis.  Tharraing se thríd</span>
<lb n="1050"/><span>an teinidh e, thríd an luaithridh, 's d'fhág thuas i n-a</span>
<lb n="1051"/><span>bhéal e.</span>
<lb n="1052"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1053"/><p><span>“Frú, frá, féasóg!” adeir se, “mothuighim boladh</span>
<lb n="1054"/><span>an Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá mo</span>
<lb n="1055"/><span>chúirt is fá mo chathair anocht.”</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>“A rúin 's a ghrádh!” ars' an bhean.  “Nach mbéidh sin</span>
<lb n="1058"/><span>ann, fad is bheas mise ann?”</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>“Tá & thuilleadh ionn,” arsa'n Fathach Mór.</span></p>
<lb n="1061"/>
<lb n="1062"/><p><span>6.  “Bhí mise i mullach an tighe báirr 's bhí éanlaith</span>
<lb n="1063"/><span>beaga na hÉirinne ag dul thart.  Bhí siad ag luighe</span>
<lb n="1064"/><span>orm.  Sin an boladh mhothuigheann tú.”</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>“Tá & thuilleadh ann,” adeir se.</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>7.  D'éirigh se is chuairtigh se síos is suas go bhfuair se</span>
<lb n="1069"/><span>an fear faoi'n liobaidh.  Tharraing se aniar e.  Thug</span>
<lb n="1070"/><span>se amach e.  Fuair se slaitin doraca draoidheachta is</span>
<lb n="1071"/><span>rinn se cártha cloiche de.</span></p>
<lb n="1072"/>
<lb n="1073"/><p><span>8.  Bliadhain ó'n lá sin d'éirigh a dearbhráthair:</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>“Dhá bhliadhain 's an lá indiú d'imthigh a leitheid seo,</span>
<lb n="1076"/><span>is bliadhain 's an lá indiú d'imthigh a fear d'á cuar-</span>
<lb n="1077"/><span>tughadh, 's imtheóchaidh me féin indiú d'á gcuartughadh.”</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>9.  D'imthigh leis.  Char stad se go rabh se aige tigh</span>
<lb n="1080"/><span>Fathaigh Mhóir Uí Reibhleáin.  Chonnaic an bhean ag</span>
<lb n="1081"/><span>teacht e.</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>“Mo thruaighe!” adeir sí, “nár fhan tú 'sa mbaile.</span>
<lb n="1084"/><span>Nuair a thiocfas an fear so a bhaile, muirbhfidh se thú.”</span></p>
<lb n="1085"/>
<lb n="1086"/><p><span>Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic an oidhche.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>“Tá se cómh maith agad a dhul i bhfolach anois;”</span>
<lb n="1089"/><span>adeir sí, “is goirid go dtiocfaidh an fear so a bhaile.”</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>10.  Char bh'fhada go dtainic Fathach Mór O Reibhleáin</span>
<lb n="1092"/><span>isteach, sean-bhéitheach bán ar astrach a ghuailneach.</span>
<lb n="1093"/></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1094"/><p><span>Tharraing thríd an teinidh is thríd an luaithridh é, is d'fhág</span>
<lb n="1095"/><span>thuas e.</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>“Frú, frá, féasóg!” adeir se, “mothuighim boladh</span>
<lb n="1098"/><span>an Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá mo chúirt</span>
<lb n="1099"/><span>& fá mo chathair anocht.”</span></p>
<lb n="1100"/>
<lb n="1101"/><p><span>“A rúin is a ghrádh!” ars' ise.  “Nach mbéidh sin ann,</span>
<lb n="1102"/><span>fad is tá mise ann?”</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>“Tá & thuilleadh ann.”</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>“Bhí mise i mullach an tighe báirr, 's bhí éanlaith beaga</span>
<lb n="1107"/><span>na hÉirinne ag luighe orm.  Sin an boladh mhothuigheann</span>
<lb n="1108"/><span>tú.”</span></p>
<lb n="1109"/>
<lb n="1110"/><p><span>“Tá & thuilleadh ann.”</span></p>
<lb n="1111"/>
<lb n="1112"/><p><span>11.  Chuartuigh se síos is suas go bhfuair se an fear.</span>
<lb n="1113"/><span>Thug se amach e.  Fuair se slaitin doraca draoidh-</span>
<lb n="1114"/><span>eachta is rinn se cártha cloiche de.</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>Bliadhain ó'n lá sin d'éirigh an dearbhráthair eile d'á</span>
<lb n="1117"/><span>cuid:</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>“Trí bliadhna 's an lá indiú d'imthigh a leitheid seo.</span>
<lb n="1120"/><span>Dhá bhliadhain 's an lá indiú d'imthigh a fear d'á cuar-</span>
<lb n="1121"/><span>tughadh.  Bliadhain 's an lá indiú d'imthigh mo dhear-</span>
<lb n="1122"/><span>bhráthair, is imtheóchaidh mé fhéin indiú.”</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>12.  D'imthigh leis, 's char stad se go rabh se aige tigh</span>
<lb n="1125"/><span>an Fhathaigh Mhóir.</span></p>
<lb n="1126"/>
<lb n="1127"/><p><span>“Ó! mo thruaighe,” adeir sí, “nár fhan tú 'sa</span>
<lb n="1128"/><span>mbaile!  Nuair a thiocfas an fear seo a bhaile, muirbh-</span>
<lb n="1129"/><span>fidh se thú.  Tá m'fhear-sa 'na luighe amuigh annsin, 's</span>
<lb n="1130"/><span>do dhearbhráthair-sa.”</span></p>
<lb n="1131"/>
<lb n="1132"/><p><span>Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic an oidhche.</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>“Tá se cómh maith agad a dhul i bhfolach anois,”</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1135"/><p><span>adeir sí; “is goirid go mbéidh an fear so ag teacht.”</span></p>
<lb n="1136"/>
<lb n="1137"/><p><span>13.  Chuir sí i bhfolach e.  Char bh'fhada go dtainic an</span>
<lb n="1138"/><span>Fathach Mór isteach, fiadh mór trasna a ghualainne</span>
<lb n="1139"/><span>leis.  Tharraing se thríd an teinidh is thríd an luaithridh</span>
<lb n="1140"/><span>e, is d'fhág thuas i n-a bhéal é.</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>“Frú, frá, féasóg!” ars' eisean, “mothuighim boladh</span>
<lb n="1143"/><span>an Éireannaigh bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá mo chúirt</span>
<lb n="1144"/><span>is fá mo chathair anocht.”</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>14.  “A rúin 's a ghrádh!” ars' ise.  “Nach mbéidh sin</span>
<lb n="1147"/><span>ann, fad is bheas mise ann?”</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>“Tá & thuilleadh ann.”</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>“Bhí mise i mullach an tighe báirr.  Bhí éanlaith</span>
<lb n="1152"/><span>beaga na hÉirinne ag luighe orm.  Sin an boladh</span>
<lb n="1153"/><span>mhothuigheann tú.”</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>“Tá & thuilleadh ann.”</span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>15.  Chuairtigh se síos is suas go bhfuair se an fear.</span>
<lb n="1158"/><span>Thug se amach e.  Fuair se slaitin doraca draoidh-</span>
<lb n="1159"/><span>eachta is rinn se cártha cloiche de.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Bliadhain ó'n lá sin d'éirigh an dearbhráthair eile dí:</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>16.  “Ceithre bliadhna 's an lá indiú d'imthigh a leitheid</span>
<lb n="1164"/><span>seo.  Trí bliadhna 's an lá indiú d'imthigh a fear d'á</span>
<lb n="1165"/><span>cuartughadh.  Dhá bhliadhain 's an lá indiú d'imthigh mo</span>
<lb n="1166"/><span>dhearbhráthair d'á gcuartughadh.  Bliadhain 's an lá </span>
<lb n="1167"/><span>indiú d'imthigh an dearbhráthair eile damh.  Mo dhonas</span>
<lb n="1168"/><span>is mo dhothairne orm, mar' rachaidh me a chuartughadh mo</span>
<lb n="1169"/><span>chuid dearbhráthar indiú.”</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>17.  D'imthigh leis.  Char stad se go rabh se aige tigh</span>
<lb n="1172"/><span>an Fhathaigh Mhóir.  Chas an bhean air:</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>“Ó! mo thruaighe nár fhan tú 'sa mbaile!  Nuair a </span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1175"/><p><span>thiocfas an fear seo a bhaile, muirbhfidh se thú.  Tá do</span>
<lb n="1176"/><span>bheirt dearbhráthar 'na luighe amuigh annsin & m'fhear-sa,</span>
<lb n="1177"/><span>'s béidh tusa acú anocht.”</span></p>
<lb n="1178"/>
<lb n="1179"/><p><span>18.  Bhí lá spóirt is ceoil acú go dtainic an oidhche.</span>
<lb n="1180"/><span>“Tá se cómh maith agad,” ars' ise, “a dhul i bhfolach</span>
<lb n="1181"/><span>anois.  Is goirid go mbéidh an fear seo 'sa mbaile.”</span>
<lb n="1182"/><span>Chuaidh se i bhfolach.</span></p>
<lb n="1183"/>
<lb n="1184"/><p><span>19.  Char bh'fhada go dtainic an Fathach Mór isteach,</span>
<lb n="1185"/><span>sean-bhéitheach mór trasna a ghualainne leis.  Tharraing</span>
<lb n="1186"/><span>se thríd an teinidh e, is thríd an luaithridh, is d'fhág</span>
<lb n="1187"/><span>thuas e.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>“Frú, frá, féasóg!” ars' an Fathach, “mothuighim</span>
<lb n="1190"/><span>boladh an Éireannaigh bhréaghaigh bhradaigh ag teacht fá</span>
<lb n="1191"/><span>mo chúirt is fá mo chathair anocht.”</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>20.  “A rúin & a ghrádh, nach mbéidh sin ann, fad is</span>
<lb n="1194"/><span>tá mise ann?”</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>“Tá & thuilleadh ann.”</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>“Bhí mise i mullach an tighe báirr.  Bhí éanlaith beaga</span>
<lb n="1199"/><span>na hÉirinne ag luighe orm.  Sin an boladh mhothuigheann</span>
<lb n="1200"/><span>tú.”</span></p>
<lb n="1201"/>
<lb n="1202"/><p><span>“Tá & thuilleadh ann.”</span></p>
<lb n="1203"/>
<lb n="1204"/><p><span>21.  Chuairtigh se síos is suas go bhfuair se an fear.</span>
<lb n="1205"/><span>Thug se amach e.  Bhuail se le slaitin doraca draoidh-</span>
<lb n="1206"/><span>eachta e, & rinn cártha cloiche de.</span></p>
<lb n="1207"/>
<lb n="1208"/><p><span>Bliadhain ó'n lá sin d'éirigh Giolla Beag na dTrí</span>
<lb n="1209"/><span>gCeathramha:</span></p>
<lb n="1210"/>
<lb n="1211"/><p><span>22.  “Is fada ó d'imthigh mo mháthair;” adeir se,</span>
<lb n="1212"/><span>“is fada ó d'imthigh mo thriúr oncal, 's mo dhonas is</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1213"/><p><span>mo dhothairne orm, mar' rachaidh me féin d'á gcuar-</span>
<lb n="1214"/><span>tughadh.”</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>Fuair se réidh a chearc 's a bhunnóg.  D'imthigh leis</span>
<lb n="1217"/><span>gur chas buachaill na gcaorach air.</span></p>
<lb n="1218"/>
<lb n="1219"/><p><span>“Gá leis na caoirigh seo?”</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>23.  “Le Fathach Mór O Reibhleáin íochtar uachtar</span>
<lb n="1222"/><span>Éireann, an Bhreacóg Bhréagh, nighean ríogh i nÉirinn,</span>
<lb n="1223"/><span>'bhfuil reimhre do mhéir i sileadh gach deoir le n-a</span>
<lb n="1224"/><span>malaidh ghléigil, ag caoineadh a fir, ag caoineadh</span>
<lb n="1225"/><span>a fuir, ag caoineadh a triúir dearbhráthar, 's gur</span>
<lb n="1226"/><span>mheasa léithi Giolla Beag na dTrí gCeathramha nó'n</span>
<lb n="1227"/><span>ceathrar fear d'fhág sí i nÉirinn thall.”</span></p>
<lb n="1228"/>
<lb n="1229"/><p><span>24.  “Leig thart me.”</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>“Cha leigim,” arsa buachaill na gcaorach, “go</span>
<lb n="1232"/><span>ndíolaidh tú custum.”</span></p>
<lb n="1233"/>
<lb n="1234"/><p><span>Chaith Giolla Beag na dTrí gCeathramha an cionn de</span>
<lb n="1235"/><span>is bhog leis.  Char stad se go rabh se aige tigh an</span>
<lb n="1236"/><span>Fhathaigh Mhóir.  Chonnaic an mháthair ag teacht e.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>“Ó! a mhic mhoirnigh!” adeir sí.  “Truagh nár fhan tú</span>
<lb n="1239"/><span>'sa mbaile!  Nuair a thiocfas an fear so a bhaile</span>
<lb n="1240"/><span>anocht, muirbhfidh se thú.  Tá do gháid is do thriúr oncal</span>
<lb n="1241"/><span>'na luighe amuigh annsin.”</span></p>
<lb n="1242"/>
<lb n="1243"/><p><span>25.  Múch sí le póig é, is bháidh sí le deór e; thrio-</span>
<lb n="1244"/><span>muigh sí le brat síoda agus sróil é, is chuir sí a chodladh</span>
<lb n="1245"/><span>ar liobaidh chlúmhaigh éin e.</span></p>
<lb n="1246"/>
<lb n="1247"/><p><span>Nuair a bhí an oidhche ag teacht, chuaidh sí síos an áit</span>
<lb n="1248"/><span>i rabh Giolla Beag na dTrí gCeathramha.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>26.  “Ó! a mhic mhoirnigh!  Ó! a mhic mhoirnigh!”</span>
<lb n="1251"/><span>adeir sí, “a mhic mhoirnigh!  Is goirid go dtiocfaidh</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1252"/><p><span>an fear so a bhaile, is tá se cómh maith agad a dhul i </span>
<lb n="1253"/><span>bhfolach, sol a muirbhfidh se thú.”</span></p>
<lb n="1254"/>
<lb n="1255"/><p><span>27.  Char bh'fhada go dtainic an Fathach Mór isteach,</span>
<lb n="1256"/><span>seán-bhéitheach mór trasna a ghualainne leis.  Tharraing</span>
<lb n="1257"/><span>thríd an teinidh, thríd an luaithridh, d'fhág thuas i n-a bhéal e.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>“Frú, frá, féasóg! mothuighim boladh an Éireannaigh</span>
<lb n="1260"/><span>bhréagaigh bhradaigh ag teacht fá mo chúirt & fá mo</span>
<lb n="1261"/><span>chathair anocht.”</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>28.  “Ó, a rúin 's a ghrádh, nach mbéidh sin ann, an fad</span>
<lb n="1264"/><span>is bheas mise ann?”</span></p>
<lb n="1265"/>
<lb n="1266"/><p><span>“Tá 'gus thuilleadh ann.”</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>“Tá & mise ann,” arsa Giolla Beag na dTrí gCeath-</span>
<lb n="1269"/><span>ramha.</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>Thainic Giolla Beag na dTrí gCeathramha aníos.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>29.  “Gá hacú is feárr leat,” ars' an Fathach Mór,</span>
<lb n="1274"/><span>“coraidheacht nó chruadh-chomhrac?”</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>“Is fearr liom coraidheacht,” arsa Giolla Beag na</span>
<lb n="1277"/><span>dTrí gCeathramha, “'sé chleacht me i mbailtibh beaga,</span>
<lb n="1278"/><span>i mbailtibh móra, i mbailtibh m'athara & mo mháthara</span>
<lb n="1279"/><span>féin.”</span></p>
<lb n="1280"/>
<lb n="1281"/><p><span>30.  Bheir siad ar a chéile isna snaidhmeannaibh</span>
<lb n="1282"/><span>cruaidhe coraidheachta, go ndeanfadh siad bogán de'n</span>
<lb n="1283"/><span>chreagán, creagán de'n mbogán, tobar fíoruisge i </span>
<lb n="1284"/><span>lár na cloiche glaise; dhá dtiocfadh duine ó íochtar an</span>
<lb n="1285"/><span>domhain go huachtar an domhain, is dh'amharc ar an dís</span>
<lb n="1286"/><span>seo thiocfadh, go rabh tráthnóna is deireadh an lae ag</span>
<lb n="1287"/><span>teacht.  Thug Giolla Beag na dTrí gCeathramha, thug</span>
<lb n="1288"/><span>se fásgadh dó, is chuir se go dtí n-a ghlúinibh is-talamh</span>
<lb n="1289"/><span>e, an dara fásgadh go dtí ubhall a scórnaighe.</span>
<lb n="1290"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1291"/><p><span>31.  “Fód geárr glas uaim os do chionn, a bhodaigh</span>
<lb n="1292"/><span>shalaigh,” arsa Giolla Beag na dTrí gCeathramha.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>“Ná teana thusa sin,” ars' an Fathach.  “Bhearfaidh</span>
<lb n="1295"/><span>me leath a bhfeil amuigh 's istigh agam duid.”</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>“'S liom fhéin sin ó do lá-sa amach,” arsa Giolla</span>
<lb n="1298"/><span>Beag na dTrí gCeathramha, ag caitheamh a chinn de naoi</span>
<lb n="1299"/><span>n-iomaire naoi n-eitrin.</span></p>
<lb n="1300"/>
<lb n="1301"/><p><span>32.  Bhí an cionn ag teacht ar an cholainn aríst.  Bhuail</span>
<lb n="1302"/><span>se bárr-chos ar an chionn.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>“Char bh'fhoráil duid!” ars' an cionn.  “Dhá bhfuighinn-</span>
<lb n="1305"/><span>se ar an cholainn aríst, tusa ná fir Éireann nach</span>
<lb n="1306"/><span>sgaithfeadh e.”</span></p>
<lb n="1307"/>
<lb n="1308"/><p><span>33.  Thainic se isteach.  Fuair se an slaitin doraca</span>
<lb n="1309"/><span>draoidheachta.  Bhuail se buille ar a gháid, 's ar a </span>
<lb n="1310"/><span>thriúr oncal.  D'éirigh siad suas 'na seasamh mar bhí</span>
<lb n="1311"/><span>siad ariamh.  Chruinnigh siad a rabh 'shaidhbhreas amuigh</span>
<lb n="1312"/><span>'s istigh, 's thug siad leobhtha e.  Thainic se fhéin 's a </span>
<lb n="1313"/><span>mháthair 's a gháid 's a thriúr oncal, thainic siad a bhaile,</span>
<lb n="1314"/><span>'s bhí dóigh mhaith orthú go bhfuair siad bás.</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>VII. —  Parra Mhac Ghiolla Riabhaigh.</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>1.  Parra Mhac Giolla Riabhaigh as Contae Dhúin na</span>
<lb n="1319"/><span>nGall, chuaidh se 'un an fhoghmhair go Condae na Midhe</span>
<lb n="1320"/><span>agus na fir a bhí leis, chuaidh siad a bhaile, nuair a bhí an</span>
<lb n="1321"/><span>foghmhar réidh acu.</span>
<lb n="1322"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1323"/><p><span>“Cha dtéidhim-sa a bhaile,” arsa Parra Mhac Ghiolla</span>
<lb n="1324"/><span>Riabhaigh, “go dtí go mbéidh an cíos liom.”</span></p>
<lb n="1325"/>
<lb n="1326"/><p><span>2.  Bhuail se isteach go tigh sgolóige móire & d'fhios-</span>
<lb n="1327"/><span>truigh se a' bhfuigheadh se obair.  Dubhairt fear an tighe</span>
<lb n="1328"/><span>go bhfuigheadh.  D'ársuigh se dó go rabh dúil aige nach</span>
<lb n="1329"/><span>rachadh se a bhaile go dtuillfeadh se an cíos.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>“Bhearfaidh mise cúig phonta duid,” ars' an sgológ,</span>
<lb n="1332"/><span>“má fhanann tú 'sa tigh mór sin thall go maidin.”</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>“Fanóchad,” arsa Paidí.</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>“Gheobhaidh tú teinidh,” ars' an sgológ; “gheobhaidh</span>
<lb n="1337"/><span>tú solus.”</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>3.  Fuaras réidh teinidh 'sa tigh dó & solus & grei-</span>
<lb n="1340"/><span>deal aráin agus h-ubhradh (= dubhradh) aire thabhairt do'n</span>
<lb n="1341"/><span>arán bhí ar a' ghreideil.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>Cha rabh se i bhfad ann go gcuala se an torann &</span>
<lb n="1344"/><span>iongantaise mhóra.  Chonnaic se seanduine mór ag</span>
<lb n="1345"/><span>teacht anuas ar na staighríbh.  Shuidh se taobh thall de</span>
<lb n="1346"/><span>is chuaidh se a theanntach (= thionntódh) na bunnóige.</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>4.  “Ná teana sin an dara bomhta ná cha dtéid sé</span>
<lb n="1349"/><span>leat!  Dar an leabhar,” arsa Parra Mhac Ghiolla</span>
<lb n="1350"/><span>Riabhaigh, “is gránna do cháirr!”</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>“Ó, céad fáilte is sláinte dhuid, a Pharra Mhac</span>
<lb n="1353"/><span>Ghiolla Riabhaigh as Contae Dhúin na nGall!  Ársóchaidh</span>
<lb n="1354"/><span>tú do mo mhac ar maidin go rabh tú ag caint liom, is</span>
<lb n="1355"/><span>an feirm talaimh a thabhairt do'n bhean bhocht ar bhain</span>
<lb n="1356"/><span>mise dí e, is dheanfaidh me gar duid,” adeir se:</span>
<lb n="1357"/><span>“bheirim éadach buird duit, & seort ar bith a sgairtfidh</span>
<lb n="1358"/><span>tú air, tiocfaidh sé ar an éadach buird chugad.”</span>
<lb n="1359"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1360"/><p><span>5.  Thainic an mhaidin is d'ársuigh Parra Mhac Ghiolla</span>
<lb n="1361"/><span>Riabhaigh do'n sgolóig gach aon rud a chonnaic se.</span>
<lb n="1362"/><span>Thug an sgolóig buidheachas dó, is thug se cúig phonta</span>
<lb n="1363"/><span>dó.  D'imthigh leis a bhaile is a chúig phonta agus a éadach</span>
<lb n="1364"/><span>buird leis.  Bhí se ag siubhal gur chas píobaire ar</span>
<lb n="1365"/><span>bhruach an bhóthair air.</span></p>
<lb n="1366"/>
<lb n="1367"/><p><span>6.  “Tá me áthasach,” arsa Parra Mhac Ghiolla</span>
<lb n="1368"/><span>Riabhaigh, “gur chas cuideachta orm.”</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>Chuir an píobaire na píobthacha air agus sgairt se ar</span>
<lb n="1371"/><span>chuideachta shaighdiuir.  D'imthigh an bheirt agus bhí siad ag</span>
<lb n="1372"/><span>siubhal an bóthar.</span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p><span>“B'fhearr liom go rabh greim le hithe againn,” ars'</span>
<lb n="1375"/><span>an píobaire.</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>7.  Spréidh Parra Mhac Ghiolla Riabhaigh an t-éadach</span>
<lb n="1378"/><span>buird is thainic togha gach bídh & rogha gach dighe</span>
<lb n="1379"/><span>chucú.</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>“'S fhearr duid malairt a dheanamh liom,” ars' an</span>
<lb n="1382"/><span>píobaire.</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>“Is cuma liom,” arsa Paidí.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>Thug se an t-éadach buird do'n phíobaire & bhí na</span>
<lb n="1387"/><span>píobthacha ag Parra Mhac Ghiolla Riabhaigh.</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p><span>8.  Char bh'fhada shiubhail se gur ghlac se aithreach fá'n</span>
<lb n="1390"/><span>éadach buird a thabhairt ar siubhal.  Chuir Parra Mhac</span>
<lb n="1391"/><span>Ghiolla Riabhaigh na píobthacha air & sgairt se ar chuid-</span>
<lb n="1392"/><span>eachta shaighdiuir.  D'iarr se orthú a dhul & an t-éadach</span>
<lb n="1393"/><span>buird a thabhairt ar ais 'uige.  D'imthigh na saighdiuirí</span>
<lb n="1394"/><span>& char bh'fhada go dtainic siad ar ais & an t-éadach</span>
<lb n="1395"/><span>buird leobhtha.  D'imthigh Parra Mhac Ghiolla Riabhaigh</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1396"/><p><span>go rabh se thíos i gCondae Dhúin na nGall & na píob-</span>
<lb n="1397"/><span>thacha & an t-éadach buird leis.  Nuair a chuaidh se a </span>
<lb n="1398"/><span>bhaile, spréidh se an t-éadach buird dó féin & do n-a</span>
<lb n="1399"/><span>mhnaoi & do'n mhuirighin.  Thainic togha gach bídh is rogha</span>
<lb n="1400"/><span>gach dighe 'ucú.  Bhí siad lán áthais mar d'éirigh dóbhtha</span>
<lb n="1401"/><span>go dtearn Paidí foghmhar maith.</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>9.  Char bh'fhada go gcualaidh an tighearna go dtainic</span>
<lb n="1404"/><span>se a bhaile.  Chuir se fear d'á chuid báillidheannaibh 'na</span>
<lb n="1405"/><span>choinne, go rabh gnaithe aige leis.  Chuaidh Paidí ar</span>
<lb n="1406"/><span>aghaidh go tigh an tighearna.</span></p>
<lb n="1407"/>
<lb n="1408"/><p><span>10.  “An é nach bhfuil tú 'g dul a dhíol an chíosa,”</span>
<lb n="1409"/><span>ars' an tighearna, “i ndiaidh a bheith ag an fhoghmhar?”</span></p>
<lb n="1410"/>
<lb n="1411"/><p><span>“Chan fhuil se agam,” arsa Paidí, “go seadh.”</span></p>
<lb n="1412"/>
<lb n="1413"/><p><span>“Chan fhuil se i bhfad go gcuiridh me amach thú,” arsa</span>
<lb n="1414"/><span>an tighearna, “óir nach bhfuil tú 'g dul a dhíol an</span>
<lb n="1415"/><span>chíosa.”</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>11.  Char bh'fhada go dtainic se féin 's a chuid báil-</span>
<lb n="1418"/><span>lidheannaibh.  Nuair a chonnaic Parra Mhac Ghiolla</span>
<lb n="1419"/><span>Riabhaigh ag teacht iad, chuir se na píobthacha air &</span>
<lb n="1420"/><span>sgairt se ar chuideachta shaighdiuir is dubhairt leobhtha</span>
<lb n="1421"/><span>na fir seo dhíbirt as aice an tighe.  Lean na saigh-</span>
<lb n="1422"/><span>diuirí a bhaile an tighearna 'un a thighe fhéin.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>12.  Lá ar n-a bhárach chuir an tighearna fios ar</span>
<lb n="1425"/><span>Pharra Mhac Ghiolla Riabhaigh.  Dubhairt an tighearna</span>
<lb n="1426"/><span>leis go maithfeadh sé a rabh 'chíos air agus nach n-iarrfadh</span>
<lb n="1427"/><span>sé ní 'mhó a chíos air acht a chuid saighdiuir choingbheáil</span>
<lb n="1428"/><span>socair.  Bhí dóigh mhaith ar Pharra Mhac Ghiolla Riabhaigh</span>
<lb n="1429"/><span>go bhfuair sé bás agus nár iarr sé ní 'mó 'chíos air.</span>
<lb n="1430"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1431"/><p><span>VIII.  — Fionn Mac Cumhaill & a Mháthair.</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>1.  Bhí Fionn mac Cumhaill 's a mháthair ag dul thart</span>
<lb n="1434"/><span>aon uair amháin.  Bhí Fionn ar a druim léithi.  Chonnaic</span>
<lb n="1435"/><span>se an iomáin ar léanaidh.</span></p>
<lb n="1436"/>
<lb n="1437"/><p><span>“Leig le casaidh me, a mháthair,” ars' eisean, “go</span>
<lb n="1438"/><span>rachaidh me 'un na hiomána.”</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>“Ó, a mhic mhoirnigh!” adeir sí, “mhuirbhfeadh na fir</span>
<lb n="1441"/><span>mhóra sin thú.”</span></p>
<lb n="1442"/>
<lb n="1443"/><p><span>“Gan ghéilleadh dó sin, a mháthair,” adeir se, “rachaidh</span>
<lb n="1444"/><span>me 'na measg.”</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>2.  Leig sí anuas Fionn, is chuaidh 'un na hiomána, is</span>
<lb n="1447"/><span>cha rabh aon fhear a chas air nach rabh se ar son a leagain.</span>
<lb n="1448"/><span>Nuair a stad an iomáin, thainic Fionn chuige n-a mháthair.</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>3.  Chuir sí Fionn ar a druim arís, 's amach léithi, is</span>
<lb n="1451"/><span>char stad sí go rabh sí aige Móta Dhealgain.  Chaill</span>
<lb n="1452"/><span>sí pionna a brollaigh is d'fhág sí marc ionn go bhfuigh-</span>
<lb n="1453"/><span>eadh a pionna aríst.  Rinn sí móta ionn.  Sin Móta</span>
<lb n="1454"/><span>Dhealgain (.i. Dealg Fhinn) ó'n lá sin go dtí an lá so.</span></p>
<lb n="1455"/>
<lb n="1456"/><p><span>4.  Chaith Fionn a mháthair ar a dhruim annsin is d'imthigh</span>
<lb n="1457"/><span>leobhtha.  Char stad siad go rabh siad i mullaigh Shléibhe</span>
<lb n="1458"/><span>gCuilinn.  Cha rabh aige acht dhá chois a mháthara annsin</span>
<lb n="1459"/><span>is chaith se amach i Loch na Caillighe Biorra iad.  Chuaidh</span>
<lb n="1460"/><span>se isteach 'un tighe is d'iarr se lóisdin.  Dubhairt</span>
<lb n="1461"/><span>bean an tighe (.i. an Chailleach Bhiorra) go bhfuigheadh, acht</span>
<lb n="1462"/><span>é dhá bhreac a ghabháil.  D'imthigh se is ghabh se dhá bhreac</span>
<lb n="1463"/><span>i Loch na Caillighe Biorra.</span>
<lb n="1464"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1465"/><p><span>5.  “'Nois,” adeir bean an tighe, nuair a chuir sí ar</span>
<lb n="1466"/><span>an teinidh na bric, “'Nois,” adeir sí le Fionn, “ná</span>
<lb n="1467"/><span>leig ball dubh ná dorcha air ná spuaic ná spliúcán</span>
<lb n="1468"/><span>a dhóighte.”</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>Thainic spliúcán aníos ar chionn acú, is leag Fionn</span>
<lb n="1471"/><span>a órdóg air, is dhóigh se an órdóg.  Chuir se an órdóg</span>
<lb n="1472"/><span>i n-a bhéal.  Ó'n lá sin go dtí lá a bháis bhain se fios</span>
<lb n="1473"/><span>as a órdóig nuair a chuirfeadh se i n-a bhéal í & nuair</span>
<lb n="1474"/><span>a chognóchad se í ó fhéith go smuais.</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>IX.  — Tigh na gann-choda.</span></p>
<lb n="1477"/>
<lb n="1478"/><p><span>1.  Buachaill a bhí ann aon uair amháin & is cuma gá</span>
<lb n="1479"/><span>hacú bhí nó nach rabh.  Bhí se ag suirghe le cailín a</span>
<lb n="1480"/><span>rachadh se go tigh a gáid ar a chéilidhe go minic.  Bhí</span>
<lb n="1481"/><span>rás an mhuilinn ar a bhealach, 's gach aon tráthnóna dh'a</span>
<lb n="1482"/><span>mbéidheadh se ag dul ann léimeadh sé rás an mhuilinn.</span>
<lb n="1483"/><span>Ar maidin, nuair a bhéidheadh sé 'g dul a bhaile, rachadh</span>
<lb n="1484"/><span>se thart go dtí an droichead.  Chas an muilteoir</span>
<lb n="1485"/><span>air tráthnóna amháin.</span></p>
<lb n="1486"/>
<lb n="1487"/><p><span>2.  “Maiseadh,” ars' an muilteoir, “an n-ársóchaidh</span>
<lb n="1488"/><span>tú goidé an t-ádhbhar, nuair a bhíonn tú ag dul 'un a'</span>
<lb n="1489"/><span>tighe sin, a léimeann tú rás an mhuilinn, 's nuair a </span>
<lb n="1490"/><span>bhéidh tú ag dul a bhaile ar maidin, a rachaidh tú thart</span>
<lb n="1491"/><span>go dtí an droichead?”</span></p>
<lb n="1492"/>
<lb n="1493"/><p><span>3.  “Ársóchaidh me sin duid,” ars' an buachaill: “Nuair</span>
<lb n="1494"/><span>a théidhim-sa 'un a' tighe sin, leagfar nar sáith aráin &</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1495"/><p><span>ime fúinn.  Chan itheann fear a' tighe dhá ghreim go</span>
<lb n="1496"/><span>n-éireóchaidh se.  Caithfidh mise éirghe annsin, 's cha bhím</span>
<lb n="1497"/><span>ábalta dhul a bhaile leis an ocras.”</span></p>
<lb n="1498"/>
<lb n="1499"/><p><span>“An chéad uair eile bhéidh tú 'g dul,” ars' an muil-</span>
<lb n="1500"/><span>teoir, “tabhair mise leat.”</span></p>
<lb n="1501"/>
<lb n="1502"/><p><span>“Bhearfaid,” ars' an buachaill.</span></p>
<lb n="1503"/>
<lb n="1504"/><p><span>4.  An chéad uair eile bhí se ag dul thug se an muil-</span>
<lb n="1505"/><span>teoir leis agus chuaidh siad isteach 'sa tigh.  Leagadh arán</span>
<lb n="1506"/><span>& im acú.  Nuair a bhí siad 'na suidhe, d'éirigh fear an</span>
<lb n="1507"/><span>tighe sul ar ith siad dhá ghreim.</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>“'Nois,” ars' an muilteoir leis an mbuachaill, “ná</span>
<lb n="1510"/><span>corruigh.”</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>5.  Char chorruigh an muilteoir ná an buachaill gur ith</span>
<lb n="1513"/><span>siad a rabh ar an mbórd.  Bhí sin go maith go dtainic</span>
<lb n="1514"/><span>an oidhche.  Cuireadh an buachaill 'na chodladh ine rúm.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>“Fanóchaidh mise annseo ins a' chóirneál ar shop</span>
<lb n="1517"/><span>cochain,” ars' an muilteoir.</span></p>
<lb n="1518"/>
<lb n="1519"/><p><span>Chuaidh fear an tighe & bean an tighe a luighe.</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>6.  “'Nois,” adeir fear an tighe, “caillfheár leis an</span>
<lb n="1522"/><span>ocras mé, ó d'ith an bheirt seo a rabh ar an mbórd.”</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>“D'fhéad tú do sháith 'ithe,” ars' an bhean, “nuair a </span>
<lb n="1525"/><span>bhí se agat.”</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>“Éirigh,” ars' an fear, “& teana tuirtin.  Tarraing</span>
<lb n="1528"/><span>anall a' teinidh, & leag ar chloich a' teinnteáin e.”</span></p>
<lb n="1529"/>
<lb n="1530"/><p><span>7.  D'éirigh an bhean is rinn sí an tuirtin.  Thainic sí</span>
<lb n="1531"/><span>aníos agus tharraing sí anall an teinidh, is leag sí ar an</span>
<lb n="1532"/><span>teinnteán e.  Chuir sí an teinidh 'sa mhullach air.</span></p>
<lb n="1533"/>
<lb n="1534"/><p><span>Thóg an muilteoir a cheann & tharraing se píopa air.</span>
<lb n="1535"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1536"/><p><span>8.  “Tá me áthasach gur éirigh tú,” ars' an muilteoir.</span>
<lb n="1537"/><span>“Goidé an seort tighearna atá agaibh ins a' tír seo?”</span>
<lb n="1538"/><span>adeir se leis an mnaoi.</span></p>
<lb n="1539"/>
<lb n="1540"/><p><span>“Ó, tighearna maith,” adeir sí.</span></p>
<lb n="1541"/>
<lb n="1542"/><p><span>“Tá tighearna againne,” adeir se, “& chuaidh se a </span>
<lb n="1543"/><span>dheanamh teórainnteach díreach & thug se stróc aniar</span>
<lb n="1544"/><span>mar seo agus aniar mar siud” — thug se an bata thríd an</span>
<lb n="1545"/><span>tuirtin gur mhill se thríd an luaithridh an tuirtin —;</span>
<lb n="1546"/><span>“b'éigin damh an áit 'fhágáil ar fad.”</span></p>
<lb n="1547"/>
<lb n="1548"/><p><span>9.  D'éirigh bean an tighe & chuaidh sí síos a luighe.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>“Bhfuil sin leat?” adeir an fear.</span></p>
<lb n="1551"/>
<lb n="1552"/><p><span>“Chan fhuil,” adeir sí; “d'éirigh an fear udaidh 'g</span>
<lb n="1553"/><span>ársuighe ar a chuid teorainnteach gur mhill se an</span>
<lb n="1554"/><span>tuirtin thríd an luaithridh.”</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>“Ó, cha bhím beó ar maidin leis an ocras,” ars' an</span>
<lb n="1557"/><span>fear.  “Goidé dhéanfaidh me?  Gabh 'mach,” adeir se,</span>
<lb n="1558"/><span>“& bligh noigin bainne de'n mairt.”</span></p>
<lb n="1559"/>
<lb n="1560"/><p><span>10.  D'éirigh an bhean is chuaidh sí amach.  Nuair a bhí</span>
<lb n="1561"/><span>sí ag teacht ar ais, chas an muilteoir 'sa dorus</span>
<lb n="1562"/><span>uirthí.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>“Bhfuil sin leat?” adeir an muilteoir.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>“Tá,” ar sise.</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>Bheir se ar an noigin, 's char fhág deór nár ól se.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>11.  Chuaidh sí síos chuige fear an tighe.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>“Bhfuil sin leat?” adeir se.</span></p>
<lb n="1573"/>
<lb n="1574"/><p><span>“Chan fhuil,” adeir sí; “chas an fear ud orm ag</span>
<lb n="1575"/><span>an dorus is d'ól se e.”</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>“Goidé dhéanfaidh me anois?” adeir an fear.  “Gabh</span>
<lb n="1578"/><span>'mach 'un a' ghárrdha is tarraing gas ghabáiste.”</span>
<lb n="1579"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1580"/><p><span>“Cha dtéidhim anocht,” adeir an bhean; “éirigh thú</span>
<lb n="1581"/><span>fhéin is téidh amach.”</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>12.  D'éirigh an fear is chuaidh amach 'un a' ghárrdhaidh</span>
<lb n="1584"/><span>a bhaint gais ghabáiste.</span></p>
<lb n="1585"/>
<lb n="1586"/><p><span>D'éirigh an muilteoir is lean se e.  Bhí bata maith</span>
<lb n="1587"/><span>leis an muilteoir.</span></p>
<lb n="1588"/>
<lb n="1589"/><p><span>“Ara, a shean-rógaire,” ars' an muilteoir, “goidé</span>
<lb n="1590"/><span>bheir ag goid gabáiste an fhir mhacánta thú?”</span></p>
<lb n="1591"/>
<lb n="1592"/><p><span>13.  “Nach mé fhéin atá ann?” adeir fear an tighe.</span></p>
<lb n="1593"/>
<lb n="1594"/><p><span>“Is tú fhéin atá ann,” adeir an muilteoir, “acht</span>
<lb n="1595"/><span>goidé 'fhios agam-sa gá thú féin?”</span></p>
<lb n="1596"/>
<lb n="1597"/><p><span>14.  Tharraing se buille a bhata air, agus bhuail a sháith air.</span>
<lb n="1598"/><span>D'imthigh an muilteoir ag sgairteach ar an mbuachaill.</span>
<lb n="1599"/><span>D'imthigh an bheirt a bhaile 's cha dtainic ar ais níos 'mhó.</span></p>
<lb n="1600"/>
<lb n="1601"/><p><span>X.  — Gobha an tSuic.</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>1.  Bhí se lá amháin 'na sheasamh 'sa chéardcha.  Chuaidh</span>
<lb n="1604"/><span>se 'un doruis is chonnaic se gasur ag teacht ag mar-</span>
<lb n="1605"/><span>caigheacht ar shean-bhéitheach.</span></p>
<lb n="1606"/>
<lb n="1607"/><p><span>Thiomáin se (.i. an marcach) aníos 'un doruis chuige.</span>
<lb n="1608"/><span>D'fhiostruigh se de'n Ghobha an gcuirfeadh se cruidhtheacha</span>
<lb n="1609"/><span>ar an mbéitheach so dó.</span></p>
<lb n="1610"/>
<lb n="1611"/><p><span>2.  Dubhairt an Gobha go ndeanfadh is fáilte, “acht</span>
<lb n="1612"/><span>nach dtearn me an dadaidh riamh acht iarannacha maide</span>
<lb n="1613"/><span>seistrighe.”</span>
<lb n="1614"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1615"/><p><span>“A' mbearthá iasacht na céardacha damh is dhéanfaidh</span>
<lb n="1616"/><span>me fhéin é?”</span></p>
<lb n="1617"/>
<lb n="1618"/><p><span>“Bhearaid is fáilte,” ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>3.  Thug an gasur an béitheach isteach 'un na céardcha</span>
<lb n="1621"/><span>is bhain se na ceithre cosa de.  Chuir se na ceithre cosa</span>
<lb n="1622"/><span>'sa teallach.  Shéid se na builg is thug se na ceithre</span>
<lb n="1623"/><span>cosa amach is úr-chruidhtheacha orthú.  Chuir se na ceithre</span>
<lb n="1624"/><span>cosa ar an mbéitheach is léim an béitheach suas 'na</span>
<lb n="1625"/><span>sheasamh.  Léim an gasur ar a dhruim is bhain se amach.</span></p>
<lb n="1626"/>
<lb n="1627"/><p><span>4.  “Má's é sin dóigh chruidhtheach a chur ar bhéitheach,”</span>
<lb n="1628"/><span>arsa Gobha an tSuic, “tá sean-bhéitheach agam-sa bhíonns</span>
<lb n="1629"/><span>ag iomchar guail.  Tá se comh maith agam úr-chruidh-</span>
<lb n="1630"/><span>theacha chur air.”</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>5.  Thug se a shean-bhéitheach isteach 'un na céardcha.</span>
<lb n="1633"/><span>Fuair se tuagh is bhain se na ceithre cosa de'n mbéith-</span>
<lb n="1634"/><span>each.  Chuir se isteach 'sa teallach iad.  Shéid se na</span>
<lb n="1635"/><span>builg.  Dhóigh se na ceithre cosa is bhí an béitheach marbh.</span></p>
<lb n="1636"/>
<lb n="1637"/><p><span>Ine gcúpla lá 'na dhéidh sin chonnaic se an gasur ag</span>
<lb n="1638"/><span>teacht 's é ag marcaigheacht, bean ar a chúlaibh is bean</span>
<lb n="1639"/><span>ar a bhéalaibh.  Thainic se (.i. an gasur) aníos go dorus</span>
<lb n="1640"/><span>na céardcha.  D'fhiostruigh se de'n Ghobha an ndeanfadh</span>
<lb n="1641"/><span>se cailin úr óg de'n dá shean-bhean so.</span></p>
<lb n="1642"/>
<lb n="1643"/><p><span>6.  “Ó, cha dtearn mise dadaidh ariamh acht iarannacha</span>
<lb n="1644"/><span>maide seistrighe,” ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="1645"/>
<lb n="1646"/><p><span>“A' mbearthá iasacht na céardcha damh fhéin?” ars'</span>
<lb n="1647"/><span>an gasur.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>“Bhearaid is fáilte,” ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>7.  Thug an gasur isteach an dá shean-bhean, leag se</span>
<lb n="1652"/><span>'sa teallach iad is shéid se na builg leobhtha.  Char</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1653"/><p><span>bh'fhada gur léim cailín úr óg amach as an teinidh is</span>
<lb n="1654"/><span>léim sí suas ar a chúlaibh ar an mbéitheach is amach</span>
<lb n="1655"/><span>leobhtha.</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>8.  “Ma's é sin an dóigh,” arsa Gobha an tSuic, “tá</span>
<lb n="1658"/><span>mo mháthair is máthair mo mhná agam-sa.  Bíonn siad</span>
<lb n="1659"/><span>ag troid 's ag argáil gach aon lá, is dhéanfaidh me</span>
<lb n="1660"/><span>cailín óg de'n mbeirt.”</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>Thug se a mháthair fhéin is máthair a mhná isteach.  Bheir</span>
<lb n="1663"/><span>se orthú is chuir se 'sa teallach iad.  Shéid se na builg</span>
<lb n="1664"/><span>leobhtha is dhóigh se an bheirt.</span></p>
<lb n="1665"/>
<lb n="1666"/><p><span>9.  Cha rabh a fhios aige goidé dhéanfadh se.  Bhí eagla</span>
<lb n="1667"/><span>air go gcrochfaidhe e.  Dubhairt se go n-imtheóchadh se</span>
<lb n="1668"/><span>brághaid a éadain.  D'imthigh leis go rabh se ag dul</span>
<lb n="1669"/><span>trasna cnuic is chuala se fead.  Shaoil se go rabh an</span>
<lb n="1670"/><span>tóir 'na dhéidh.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>“Mise tá ann,” ars' an gasur:  “Gá bhfuil tú ag</span>
<lb n="1673"/><span>dul?”</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>10.  D'ársuigh Gobha an tSuic dó goidé rinn se, gur</span>
<lb n="1676"/><span>bhain se na cosa de'n mbéitheach go bhfuair se bás, is</span>
<lb n="1677"/><span>gur dhóigh se an dá shean-bhean.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>“Tá se comh maith agat mise thabhairt leat,” adeir</span>
<lb n="1680"/><span>an gasur; “tá gobha i mBaile Átha Cliath a bhfuil</span>
<lb n="1681"/><span>céad pont aige go gcuirfeadh se céad pont a gheall</span>
<lb n="1682"/><span>le gobha ar bith.  Nuair adéarfas se leat a' dadaidh</span>
<lb n="1683"/><span>dheanamh, abair go ndéanfaidh do ghasur e.”</span></p>
<lb n="1684"/>
<lb n="1685"/><p><span>11.  D'imthigh leobhtha go rabh siad i mBaile Átha Cliath</span>
<lb n="1686"/><span>aige tigh an Ghobha.  D'fhiostruigh an Gobha goidé bhí a </span>
<lb n="1687"/><span>dhíth orthú.  Dubhairt Gobha an tSuic go rabh se ag </span>
<lb n="1688"/><span>teacht d'á fhéachaint.  Chuaidh Gobha Bhaile Átha Cliath</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1689"/><p><span>isteach is shéid se na builg.  Chaith se cíoth mór cruithneach-</span>
<lb n="1690"/><span>ta as an teallach.</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>“Teana thusa rud anois,” adeir se le Gobha an</span>
<lb n="1693"/><span>tSuic.</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>“Dheanfaidh mo ghasur é,” ars' an Gobha.</span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>12.  Chuaidh an gasur is shéid se na builg.  Chaith se</span>
<lb n="1698"/><span>sgafta mór columna amach as an teallach is d'ith siad</span>
<lb n="1699"/><span>suas an chruithneachta is d'imthigh leobhtha.</span></p>
<lb n="1700"/>
<lb n="1701"/><p><span>Chuaidh Gobha Bhaile Átha Cliath 'un na mbolg aríst.</span>
<lb n="1702"/><span>Shéid se na builg.  Chaith se breac mór amach as an</span>
<lb n="1703"/><span>teallach.  Léim an breac ine n-abhainn bhí os coinne na</span>
<lb n="1704"/><span>céardcha.</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>13.  Chuaidh gasur Ghobha an tSuic 'un na mbolg ann-</span>
<lb n="1707"/><span>sin.  Shéid se na builg, is chaith se madadh uisge amach</span>
<lb n="1708"/><span>as an teallach.  Léim se isteach ins an abhainn is ghabh</span>
<lb n="1709"/><span>se an breac.  Bhí an geall bainte aige Gobha an tSuic.</span>
<lb n="1710"/><span>Bhí se lán áthais fá'n chéad pont a bheith bainte aige.</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>14.  “'Nois,” ars' an gasur, “tá rí i Sasanaibh.  Tá</span>
<lb n="1713"/><span>se dócrach tinn.  Tá sac óir & béitheach le n-a iomchar</span>
<lb n="1714"/><span>do dhochtuir ar bith léigheasfas e.  Nuair a rachaidh tusa</span>
<lb n="1715"/><span>go caisleán an ríogh, fiostróchaidh siad goidé tá a </span>
<lb n="1716"/><span>dhíth ort.  Déarfaidh tú gur dochtuir atá ionnat, is</span>
<lb n="1717"/><span>abair 'Má tá mo chulaith íochtrach, go bhfuil mo sgéal</span>
<lb n="1718"/><span>árd.'”</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>15.  D'imthigh leobhtha go rabh siad aige caisleán an</span>
<lb n="1721"/><span>ríogh.  D'fhiostruigh fear an gheata goidé bhí a dhíth air,</span>
<lb n="1722"/><span>& dubhairt se gur dochtuir a bhí ionn, go rabh ag teacht</span>
<lb n="1723"/><span>a dh'amharc ar an rígh, “is má tá mo chulaith íochtrach,</span>
<lb n="1724"/><span>tá mo sgéal árd,” ars' eisean.</span>
<lb n="1725"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1726"/><p><span>16.  Leigeadh isteach e.  Nuair a d'amhairc se ar an</span>
<lb n="1727"/><span>rígh, d'órduigh se gach aon dhuine amach as an phárlus,</span>
<lb n="1728"/><span>is d'órduigh se pota uisge chur síos.  Nuair a bhí an</span>
<lb n="1729"/><span>pota bréagh te, thainic an gásur is bhain se an cionn</span>
<lb n="1730"/><span>de'n rígh, is chuir se síos ins a' phota e.  Fuair se</span>
<lb n="1731"/><span>sponóg is bhí se ag áthrach an chinn 'sa phota.  Char</span>
<lb n="1732"/><span>bh'fhada gur thóg se an cionn, is chuir se ar an cholainn</span>
<lb n="1733"/><span>e.  D'éirigh an rí suas comh maith is bhí se riamh.  Fuaras</span>
<lb n="1734"/><span>réidh sac óir & béitheach le n-a iomchar do Ghobha an tSuic.</span>
<lb n="1735"/><span>D'imthigh se fhéin 's an gasur.</span></p>
<lb n="1736"/>
<lb n="1737"/><p><span>17.  “'Nois,” ars' an gasur, “tá se comh maith agat</span>
<lb n="1738"/><span>luach bróg a thabhairt damh.”</span></p>
<lb n="1739"/>
<lb n="1740"/><p><span>“Cha dtugaim,” ars' an Gobha, “a bhastaird,” adeir</span>
<lb n="1741"/><span>se, ag tabhairt iarraidhe boise air.  Nuair a d'amharc</span>
<lb n="1742"/><span>se thart, cha rabh sac nó béitheach nó ór aige.  Bhí se</span>
<lb n="1743"/><span>comh folamh & bhí se riamh.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>18.  Chualaidh Gobha an tSuic annsin go rabh rí na</span>
<lb n="1746"/><span>hAlbaine tinn 's go rabh an rud ciadna geallta do'n</span>
<lb n="1747"/><span>té léigheasfadh e, sac óir is béitheach d'iomchróchadh e.</span>
<lb n="1748"/><span>D'imthigh leis go rabh se aige caisleán an ríogh.  D'fhios-</span>
<lb n="1749"/><span>truigh fear an gheata goidé bhí a dhíth air.  Dubhairt</span>
<lb n="1750"/><span>se gur dochtuir a bh'ionn, go rabh se ag teacht dh'amharc</span>
<lb n="1751"/><span>ar an rígh, agus “má tá mo chulaith íochtrach, tá mo sgéal</span>
<lb n="1752"/><span>árd,” adeir se.</span></p>
<lb n="1753"/>
<lb n="1754"/><p><span>19.  Chuaidh se isteach an áit i rabh an rí.  D'fhógair</span>
<lb n="1755"/><span>se gach aon dhuine amach as an phárlus.  D'iarr se</span>
<lb n="1756"/><span>orthú pota uisge chur síos.  Nuair a bhí an pota bréagh</span>
<lb n="1757"/><span>te, bhain se an cionn de'n rígh is chuir se síos ins a'</span>
<lb n="1758"/><span>phota e.  Nuair a thóg se an cionn, leag se ar an</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1759"/><p><span>cholainn e.  Thuit an cionn taobh 's an cholann taobh</span>
<lb n="1760"/><span>eile.  Bhí se buaidheartha annsin fá'n rígh, ar eagla go</span>
<lb n="1761"/><span>gcrochfaidhe e.  Chuala se torann ag an dorus annsin.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>20.  “Ó, fan go seadh!” adeir se.  “Chan fhuil mo</span>
<lb n="1764"/><span>ghnaithe réidh go seadh.”</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>21.  “An é nach leigfidh tú do ghasur bocht cosnochtthaí</span>
<lb n="1767"/><span>isteach?” ars' an gasur ag an dorus.</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>22.  D'fhosgail se an dorus do'n ghasur, is bhí se lán</span>
<lb n="1770"/><span>áthais nuair a chonnaic se e.  Bheir an gasur ar an</span>
<lb n="1771"/><span>chionn, chóirigh se ar an cholainn e, agus d'éirigh an rí suas</span>
<lb n="1772"/><span>'na sheasamh comh maith 's a bhí se riamh.  Fuaras réidh</span>
<lb n="1773"/><span>annsin an sac óir is béitheach d'iomchair e.  D'imthigh</span>
<lb n="1774"/><span>leobhtha, e fhéin 's an gasur.</span></p>
<lb n="1775"/>
<lb n="1776"/><p><span>23.  “'Nois,” ars' an gasur, “ta se comh maith agat</span>
<lb n="1777"/><span>luach na mbróg a thabhairt damh.”</span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>“Bhearfaidh me an t-iomlán duit,” arsa Goba an </span>
<lb n="1780"/><span>tSuic; “Is tú fhéin a thuill e!”</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>“Chan iarraim aon leithphighinn ort,” ars' an gasur,</span>
<lb n="1783"/><span>“acht gur mhaith liom do shúile 'fhosgailt.  Tabhair an</span>
<lb n="1784"/><span>t-iomlán a bhaile leat anois, is gheobhaidh tú do dhá</span>
<lb n="1785"/><span>shean-bhean beó & do shean-bhéitheach, nuair a rachaidh tú a </span>
<lb n="1786"/><span>bhaile.  Shaoil tú gur mharbh tú iad.”</span></p>
<lb n="1787"/>
<lb n="1788"/><p><span>D'imthigh Gobha an tSuic a bhaile, is bhí dóigh mhaith air</span>
<lb n="1789"/><span>go dtí lá a bháis.</span>
<lb n="1790"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1791"/><p><span>XI.  Mannabhár mór mac Ríogh Lochlann.</span></p>
<lb n="1792"/>
<lb n="1793"/><p><span>1.  Nuair a bhí Fionn mac Chumaill 'na chomhnaidhe</span>
<lb n="1794"/><span>i bhfogus do chnoc an Fhionnchairn, fuair sé sgéala ar</span>
<lb n="1795"/><span>Mhannabhár Mór, mac Ríogh Lochlann, go rabh se ag</span>
<lb n="1796"/><span>teacht go hÉirinn go bhféachadh sé na Fianna go bhfeic-</span>
<lb n="1797"/><span>eadh sé an rabh sé comh maith leó.</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>2.  Cha rabh Osgar nó Goll nó na fir ab' fhearr acú</span>
<lb n="1800"/><span>'sa mbaile.  Cheasnuigh Fionn mac Cumhaill nuair a </span>
<lb n="1801"/><span>chonnaic sé an gaisgidheach ag teacht, bhí sé comh mór</span>
<lb n="1802"/><span>sin, agus cha rabh 'fhios aige goidé dheanfadh se.  Smaoinigh</span>
<lb n="1803"/><span>bean Fhinn ar dhóigh a shábháilfeadh é.  Dubhairt sise leis</span>
<lb n="1804"/><span>luighe 'sa chliabhán agus go ndéarfadh sí gur páisde bhí</span>
<lb n="1805"/><span>ionn, agus Oisin a chur ag buachailleacht an eallaigh.  Rinn</span>
<lb n="1806"/><span>sí sin ar dhóigh go rachadh Mannabhár Mór ar ais go</span>
<lb n="1807"/><span>críochaibh Lochlann le heagla roimhe fearaibh móra na</span>
<lb n="1808"/><span>Féinne.</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>3.  Thainic an fear mór isteach chuige bean Fhinn.</span></p>
<lb n="1811"/>
<lb n="1812"/><p><span>“Tá an ghaoth ar an dorus,” adeir se.</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>“M'fhíor go bhfuil,” arsa bean Fhinn; “dhá mbéidheadh</span>
<lb n="1815"/><span>na laoich 'sa mbaile,” ars' ise, “cha bhéidheadh an ghaoth</span>
<lb n="1816"/><span>ar an dorus.”</span></p>
<lb n="1817"/>
<lb n="1818"/><p><span>“Goidé dheanfadh siad?” arsa Mannabhár Mór.</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>4.  “Bheirfeadh fear acú ar an tigh,” ars' í, “is thionn-</span>
<lb n="1821"/><span>tóchadh siad a chúla leis an ghaoith.”  Shaoil sise go</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1822"/><p><span>gcuirfeadh sin iongantas air, & nach mbéidheadh sé ar</span>
<lb n="1823"/><span>son a dhéanta.</span></p>
<lb n="1824"/>
<lb n="1825"/><p><span>“Dhéanfaidh mise sin,” arsa Mannabhár Mór.</span></p>
<lb n="1826"/>
<lb n="1827"/><p><span>Bheir sé ar an tigh is thionntuigh a chúla leis an ghaoith.</span>
<lb n="1828"/><span>(Tighthe ádhmaid a bhí ionn an uair sin.)</span></p>
<lb n="1829"/>
<lb n="1830"/><p><span>5.  Thainic se isteach & chonnaic se an duine bhí ins an</span>
<lb n="1831"/><span>chliabhán.</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>“Goidé tá ins an chliabhán annseo?” arsa Mannabhár</span>
<lb n="1834"/><span>Mór.</span></p>
<lb n="1835"/>
<lb n="1836"/><p><span>“Tá páisde,” arsa bean an tighe.</span></p>
<lb n="1837"/>
<lb n="1838"/><p><span>Shaoil se annsin gur páisde de chuid Fhinn a bhí ionn.</span></p>
<lb n="1839"/>
<lb n="1840"/><p><span>“A' bhfuil fiacla aige?” adeir se.</span></p>
<lb n="1841"/>
<lb n="1842"/><p><span>Dubhairt sí go rabh se ag fághail na bhfiacla.</span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>6.  Chuir se a mhéar i mbéal an pháisde is bhain an</span>
<lb n="1845"/><span>páisde cionn a mhéir de.</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>“Má tá na fir mhóra comh crosta leis na páistíbh,”</span>
<lb n="1848"/><span>adeir se, “chan fhuil gnaithe ag aon fhear ag teacht</span>
<lb n="1849"/><span>chuca.”</span></p>
<lb n="1850"/>
<lb n="1851"/><p><span>“Bhfuil aon ghreim feola agat?” adeir se le bean</span>
<lb n="1852"/><span>an tighe.</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>“Chan fhuil,” adeir sí, “acht téidh amach is tabhair</span>
<lb n="1855"/><span>bológ isteach as an stoc.”</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>7.  D'imthigh Mannabhár Mór amach 'un na páirce &</span>
<lb n="1858"/><span>chuaidh sé a thiomáin na bolóige.  Thainic Oisin is stop</span>
<lb n="1859"/><span>se an bhológ.  Bheir Mannabhár Mór greim adhairce</span>
<lb n="1860"/><span>ar an mbolóig is bheir Oisin greim ar an adhairc eile.</span>
<lb n="1861"/><span>Tharraing siad an bhológ eatorra go dtearn siad dhá</span>
<lb n="1862"/><span>leith dí.  Thainic Mannabhár Mór a bhaile is leith na</span>
<lb n="1863"/><span>bolóige leis.</span>
<lb n="1864"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1865"/><p><span>“Fagh réidh sin,” adeir sé leis an mnaoi; “bhí</span>
<lb n="1866"/><span>buachaill bó amuigh, is char leig sé liom acht leath na</span>
<lb n="1867"/><span>bolóige.”</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>8.  Fuaras réidh an fheoil.  Fuair sí greideal, is chuir</span>
<lb n="1870"/><span>sí folach taois ar gach aon taoibh dí 'cos ísiol, is chuir</span>
<lb n="1871"/><span>sí leis an teinidh e gur thriomuigh sí e.  Bhí cuma</span>
<lb n="1872"/><span>bunnóige aráin air annsin.  D'ith Mannabhár Mór a </span>
<lb n="1873"/><span>sháith de'n fheoil, agus d'ith se an greideal.</span></p>
<lb n="1874"/>
<lb n="1875"/><p><span>“Chan iongantas do fhearaibh na hÉireann a bheith</span>
<lb n="1876"/><span>láidir,” adeir se, “ag ithe an aráin chruaidh!”</span></p>
<lb n="1877"/>
<lb n="1878"/><p><span>9.  Thainic tart mór air annsin, is chuaidh se síos go</span>
<lb n="1879"/><span>Bealach Mannabháir is chuir se a bhéal roimh an fhalc.</span>
<lb n="1880"/><span>Chaith bean Fhinn nimh (no sleagh) 'san abhainn ar an</span>
<lb n="1881"/><span>uisge is chuaidh se isteach i n-a bhéal go bhfuair se bás.</span>
<lb n="1882"/><span>Hiolcadh e i mullach Fhionnchairn.</span></p>
<lb n="1883"/>
<lb n="1884"/><p><span>XII. —  Bréagóir Éireann.</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>1.  Bhí bean aon uair amháin, & ní'l anois agus is cuma</span>
<lb n="1887"/><span>gá hacú bhí nó nach rabh, is bhí mac aicí.  Thainic se</span>
<lb n="1888"/><span>isteach aon lá amháin.</span></p>
<lb n="1889"/>
<lb n="1890"/><p><span>“Mo dhonas is mo dhothairne orm, a mháthair,” adeir</span>
<lb n="1891"/><span>se, “mur rachaidh me a dh'iarraidh nighne an ríogh.”</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>Chan fhuigheadh aon dhuine nighean an ríogh acht an té</span>
<lb n="1894"/><span>bhainfeadh trí “thug tú th'éitheach” as.</span>
<lb n="1895"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1896"/><p><span>2.  D'éirigh an buachaill & fuair se réidh a chearc 's a </span>
<lb n="1897"/><span>bhunnóg, is chuaidh se go tigh an ríogh.  D'fhiostruigh</span>
<lb n="1898"/><span>fear an gheata gá rabh se ag dul ná goidé bhí a dhíth</span>
<lb n="1899"/><span>air.  Dubhairt se gur mhaith leis a bheith ag caint leis</span>
<lb n="1900"/><span>an rígh, go rabh se ag dul a dh'iárraidh a ninine (inghine).</span>
<lb n="1901"/><span>Chuaidh fear an gheata isteach agus d'ársuigh se do'n rígh</span>
<lb n="1902"/><span>go rabh fear amuigh a rabh gnaithe aige leis.  Sgairt</span>
<lb n="1903"/><span>an rí isteach air.</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>3.  D'ársuigh an buachaill a ghnaithe, go rabh se ag dul</span>
<lb n="1906"/><span>a dh'iárraidh a ninine (inghine).  Thug an rí amach e an</span>
<lb n="1907"/><span>áit i rabh páirc chruithneachta.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>“Nach maith a' chruithneacht í sin?” adeir an rí.</span></p>
<lb n="1910"/>
<lb n="1911"/><p><span>“Is maith 's is ró-mhaith,” arsa Bréagóir Éireann;</span></p>
<lb n="1912"/>
<lb n="1913"/><p><span>“Goidé is brígh e seachas a' chruithneachta atá ins a'</span>
<lb n="1914"/><span>mbaile aige mo gháid-se?”</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>4.  Char dhubhairt an rí an dadaidh.  Thug se amach e</span>
<lb n="1917"/><span>an áit i rabh páirc mhór phise.</span></p>
<lb n="1918"/>
<lb n="1919"/><p><span>“Nach maith a' phis í sin?” adeir a' rí.</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>“Is maith 's is ró-mhaith,” arsa Bréagóir Éireann,</span>
<lb n="1922"/><span>“acht goidé is brígh e seachas a' phis atá aige mo gháid-</span>
<lb n="1923"/><span>se?”</span></p>
<lb n="1924"/>
<lb n="1925"/><p><span>5.  Char dhubhairt an rí an dadaidh.  Tug se amach e</span>
<lb n="1926"/><span>an áit i rabh gárrdhaidh mór gabáiste.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>“Nach sin a' gabáiste maith?” ars' an rí.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>“'Seadh, 's maith 's is ró-mhaith.  Goidé is brígh e</span>
<lb n="1931"/><span>seachas a' gabáiste tá ins a' mbaile aige mo</span>
<lb n="1932"/><span>gháid-se?”</span></p>
<lb n="1933"/>
<lb n="1934"/><p><span>“Goidé an maitheas at' ar ghabáiste do gháid-se?”</span>
<lb n="1935"/><span>adeir an rí.</span>
<lb n="1936"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1937"/><p><span>6.  “Tá,” arsa Bréagóir Éireann; “Bhí málchraigh</span>
<lb n="1938"/><span>ag dul thart a rabh deich marcaigh is dá fhichid ionn.</span>
<lb n="1939"/><span>Thainic cíoth mór fearthainne orthú.  Chuaidh me fhéin,”</span>
<lb n="1940"/><span>arsa Bréagóir Éireann, “is fuair me duilleog</span>
<lb n="1941"/><span>ghabáiste is chuir me folach ar na deich marcaigh is dá</span>
<lb n="1942"/><span>fhichid.”</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>7.  Char dhubhairt an rí an dadaidh.  Thug se amach e</span>
<lb n="1945"/><span>an áit i rabh páirc phónair.</span></p>
<lb n="1946"/>
<lb n="1947"/><p><span>“Nach maith a' phónar sin?” ars' an rí.</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>“Is maith 's is ró-mhaith,” arsa Bréagóir Éireann,</span>
<lb n="1950"/><span>“acht goidé is brígh e seachas pónar mo gháid-se?”</span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>“Goidé an maitheas at' ar phónar do gháid-se?”</span>
<lb n="1953"/><span>ars' an rí.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>8.  “Tá,” arsa Bréagóir Éireann; “Bhí mise is mo</span>
<lb n="1956"/><span>gháid aon lá amháin ag cur pónair.   Thuit gráinne de'n</span>
<lb n="1957"/><span>phónar ar a' chasán is d'fhás se suas go rabh se suas</span>
<lb n="1958"/><span>as m'amharc.  Nuair a bhí an pónar apaidh,” arsa</span>
<lb n="1959"/><span>Bréagóir Éireann, “smaoinigh me fhéin go rabh a lán</span>
<lb n="1960"/><span>pónair air agus gur mhór a' truaighe a leigean amogha.</span>
<lb n="1961"/><span>Fuair me réidh málaidhe is shiubhail me suas ó bhrainse</span>
<lb n="1962"/><span>go brainse.  Nuair a bhíodh an mála líonta, chaithinn le</span>
<lb n="1963"/><span>casaidh e.  Bhí me 'g dul suas ó bhrainse go brainse</span>
<lb n="1964"/><span>go rabh me thuas aige na béacáin, go dteachaidh me</span>
<lb n="1965"/><span>isteach ine dtigh.  Bhí me geárr as mhálaíbh” (.i. go</span>
<lb n="1966"/><span>rabh se gann ionntú); “chonnaic me deárnaid ar</span>
<lb n="1967"/><span>thaobh a' bhalla.  Bheir me greim ar a' deárnaid is thug</span>
<lb n="1968"/><span>me feann ar phocán air is rinn me naoi mála de'n</span>
<lb n="1969"/><span>chroiceann.  Nuair a chaith me a ndeireadh le casaidh,</span>
<lb n="1970"/><span>cha rabh fhios agam goidé mar gheobhainn anuas.  Bhris</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1971"/><p><span>na brainsí faoi mo chosaibh is thuit me síos 'un na</span>
<lb n="1972"/><span>gcairgeach.  Chuaidh me síos eadar dhá chloich is cha</span>
<lb n="1973"/><span>dtiocfadh liom a fhágáil.  Cha rabh fhios agam goidé</span>
<lb n="1974"/><span>dheanfainn.  Bhí sgian in mo phóca.  Bheir me ar a'</span>
<lb n="1975"/><span>sgian & bhain me an cionn díom fhéin is chuir me a bhaile</span>
<lb n="1976"/><span>le sgéala e.  Chas an madadh ruadh ar mo chionn is</span>
<lb n="1977"/><span>bheir se ar mo chionn,” adeir se: “Bhain me spriseadh</span>
<lb n="1978"/><span>as a' chairgeach is lean me an madadh ruadh gur bhain</span>
<lb n="1979"/><span>me mo chionn de.  Chuir me mo chionn orm aríst,”</span>
<lb n="1980"/><span>adeir se, “is bheir me ar a' madadh ruadh.  Thug me</span>
<lb n="1981"/><span>trí chic dó, is ní'l aon chic dh'a dtug me dó nár chuir</span>
<lb n="1982"/><span>me rí maith amach as, 's a' rí 'a mheasa acú, b'fheárr e</span>
<lb n="1983"/><span>'na thusa, a rí!”</span></p>
<lb n="1984"/>
<lb n="1985"/><p><span>9.  “Thug tú th'éitheach!  Thug tú th'éitheach!  Thug tú</span>
<lb n="1986"/><span>th'éitheach!” ars' an rí.</span></p>
<lb n="1987"/>
<lb n="1988"/><p><span>“Tá do nighean bainte agam,” arsa Bréagóir</span>
<lb n="1989"/><span>Éireann.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>“Tá, le donas is doghrainn daoi,” ars' an rí.</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>Pósadh Bréagóir Éireann.  Bhí banais lae is bliadhna</span>
<lb n="1994"/><span>orthú, 's an lá deireannach comh maith leis an chead lá.</span></p>
<lb n="1995"/>
<lb n="1996"/><p><span>XIII. —  Athbhaisteadh Chaoilte.</span></p>
<lb n="1997"/>
<lb n="1998"/><p><span>1.  Nuair a chuaidh Fionn mac Cumhaill agus mór-ochtar</span>
<lb n="1999"/><span>de fhearaibh toighte na Féinne go críocha Lochlann</span>
<lb n="2000"/><span>dh'fhoghlaim goile gaisgidh, char bh'fhada gur chas dóbhtha</span>
<lb n="2001"/><span>ar an bhfódán bhán fear mór árd, 's é ag féachaint</span>
<lb n="2002"/><span>soir, léinidh dhubh-shacannáin is croiceann fiadh ar a </span>
<lb n="2003"/><span>uachtar.  Bheannuigh Fionn mhac Cumhaill dó.</span>
<lb n="2004"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2005"/><p><span>2.  “Gárbh áird duid?” arsa Fionn, “ná gá hainm</span>
<lb n="2006"/><span>duid?”</span></p>
<lb n="2007"/>
<lb n="2008"/><p><span>“Méadhbh Ní Lorcáin bhí ar mo mháthair.  Bhí mise aici</span>
<lb n="2009"/><span>& mo leithid fhéin eile.”</span></p>
<lb n="2010"/>
<lb n="2011"/><p><span>“Truagh nach dtainic ceó nimhe is acaise ar an tal-</span>
<lb n="2012"/><span>amh,” arsa Fionn, “a mhuirbhfeadh í, sol a rabh do</span>
<lb n="2013"/><span>leithid-se 'bhodach aici.”</span></p>
<lb n="2014"/>
<lb n="2015"/><p><span>“Mise Gobha Mór Ríogh Lochlann, ag teanamh airm</span>
<lb n="2016"/><span>do rígh Lochlann.”</span></p>
<lb n="2017"/>
<lb n="2018"/><p><span>3.  “Gá bhfuil do cheardcha?” arsa Fionn mhac</span>
<lb n="2019"/><span>Cumhaill, “nó an féigion dúinne a feiscint?”</span></p>
<lb n="2020"/>
<lb n="2021"/><p><span>“'Tchifir, má's éigion,” ars' eisean, “má tá, má</span>
<lb n="2022"/><span>fhéadaim-sa, cha n-fhaicir.”</span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>4.  D'imthigh an Gobha Mór, is bhearadh se cnoc dhe léim</span>
<lb n="2025"/><span>is gleann dhe choispeán (bhí se comh lúthmhar sin), is dhul</span>
<lb n="2026"/><span>anonn ar Cheise Chorainn dó, léim Caoilte thiar 'sna</span>
<lb n="2027"/><span>sálaibh air.</span></p>
<lb n="2028"/>
<lb n="2029"/><p><span>“Gá hé an gaisgidheach sheas ins a' tsáil orm?”</span></p>
<lb n="2030"/>
<lb n="2031"/><p><span>“Mise,” arsa Caoilte, “beir as duid.”</span></p>
<lb n="2032"/>
<lb n="2033"/><p><span>5.  D'imthigh an Gobha Mór go rabh se aige dorus na</span>
<lb n="2034"/><span>céardcha.</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>“Fosgail, fosgail,” ars' an Gobha Mór.  Nuair a </span>
<lb n="2037"/><span>chuaidh se isteach, “Druid, druid,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>“Ná druid,” arsa Caoilte, “go mbéidh cuideachta</span>
<lb n="2040"/><span>leat.”</span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>6.  Caitheadh an dorus isteach.  Thainic Caoilte 's an</span>
<lb n="2043"/><span>Fhéinn isteach.  Bhí naoi naonbhair de ghoibhnibh gruamdha</span>
<lb n="2044"/><span>ar an taobh thuaidh de'n cheardcha ag obair.</span></p>
<lb n="2045"/>
<lb n="2046"/><p><span>“Toisighgidh,” ars' an Gobha Mór, “go mbearamuid</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2047"/><p><span>luach a n-astair do fhearaibh Éirinne, go ndeanamuid</span>
<lb n="2048"/><span>arm fíochrach troda dóbhtha, sleagh dhíreach, sleagh ró-</span>
<lb n="2049"/><span>dhíreach, sleagh a mbéidh naoi n-órlaigh de bhuinne gheal</span>
<lb n="2050"/><span>chruaidhe inntí.”</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>7.  Thoisigh builg ar lúth (.i. go gasda) d'á séideadh</span>
<lb n="2053"/><span>is uird ag éirghe i n-áirde.</span></p>
<lb n="2054"/>
<lb n="2055"/><p><span>Bheir Caoilte ar an órd, is bhí se ag teanamh leideog</span>
<lb n="2056"/><span>de'n iarann do'n ghaisgidheach.</span></p>
<lb n="2057"/>
<lb n="2058"/><p><span>“Gá hainm duid?” ars' an Gobha Mór, “nuair atá</span>
<lb n="2059"/><span>tú ag teacht comh cruaidh orainn (leis na buillíbh.)”</span></p>
<lb n="2060"/>
<lb n="2061"/><p><span>Labhair Conán ag an dorus:  “Delgus bhí riamh air,</span>
<lb n="2062"/><span>is baistiomus Caoilte feasda air.”</span></p>
<lb n="2063"/>
<lb n="2064"/><p><span>Labhair Conán:  “Mur gcoinneóchaidh siad an</span>
<lb n="2065"/><span>t-iarann ar dóigh duid, téidh de'n órd 'sa chloigeann</span>
<lb n="2066"/><span>orthú.”</span></p>
<lb n="2067"/>
<lb n="2068"/><p><span>Fuair feara na nÉirinne a gcuid airm, is thainic</span>
<lb n="2069"/><span>siad a bhaile, 's cha dteachaidh siad go críochaibh</span>
<lb n="2070"/><span>Lochlainn ní 'mhó.</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>XIV. — An t-Iarla Ruadh Mhag Mhathghamhna.</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>1.  An t-Iarla Ruadh Mhag Mhathghamhna, chuir se fios</span>
<lb n="2075"/><span>ar a lán daoine uaisle.  Chuir se fios ar Ghearlánach</span>
<lb n="2076"/><span>Bhaile na Ruaidhe.</span></p>
<lb n="2077"/>
<lb n="2078"/><p><span>Rinn an t-Iarla Ruadh an poll aige dorus a'</span>
<lb n="2079"/><span>phárluis le haghaidh an Ghearlánaigh leigint síos ann.</span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>2.  Bhí an cailin ag gabháil cheoil ar fud an tighe:</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2082"/><p><span>“Grádh mó chroidhe an sgadán,” adeir sí, “nár</span>
<lb n="2083"/><span>gabhadh ariamh ar a chuid.”</span></p>
<lb n="2084"/>
<lb n="2085"/><p><span>D'imthigh an Gearlánach a bhaile, agus sgríobh an t-Iarla</span>
<lb n="2086"/><span>Ruadh 'uige Rígh Sasana fá'n Ghearlánach agus tugadh go</span>
<lb n="2087"/><span>Sasanaibh e.</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>3.  Bhí se ine bpríosun.  Cha rabh se i bhfad ann go</span>
<lb n="2090"/><span>gcuala se Turcach ag gabháil thríd an tsráid gach aon</span>
<lb n="2091"/><span>mhaidin, ag cur dubhshláin ar fhear ar bith.  Chuala an</span>
<lb n="2092"/><span>Gearlánach an fear ag caint.  D'fhiostruigh se de'n</span>
<lb n="2093"/><span>fhear a bhí ag tabhairt aire do'n phríosun goidé bhí se</span>
<lb n="2094"/><span>'rádh.  D'ársuigh an fear dó goidé bhí se 'rádh, go</span>
<lb n="2095"/><span>rabh se ag gabháil suas agus anuas an tsráid, an</span>
<lb n="2096"/><span>bhfuigeadh se aon dhuine a d'fhéachfadh e.</span></p>
<lb n="2097"/>
<lb n="2098"/><p><span>4.  Dubhairt an Gearlánach, dhá mbéadh se ar bhiadh</span>
<lb n="2099"/><span>na hÉirinne aon mhí amháin, go bhféachfadh se aon Turcach</span>
<lb n="2100"/><span>ar an domhan.  Thainic an Rí chuige.</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>“Goidé an biadh 'a mhaith leat a fhághail?” ars</span>
<lb n="2103"/><span>an Rí.</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>“Arán coirce a bhruithfidhe le teinidh mhónadh is</span>
<lb n="2106"/><span>bainne gamhnaighe bhlighfidhe 'san oidhche 'ól ar maidin!”</span></p>
<lb n="2107"/>
<lb n="2108"/><p><span>“Geobhaidh tú sin,” ars' an Rí.  Fuair an Rí dó e.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>5.  Cha rabh se acht coicthighis go dtí gur dhubhairt se go</span>
<lb n="2111"/><span>bhféachfadh se an Turcach.  Dubhairt an Rí dhul 'un</span>
<lb n="2112"/><span>an steóir is cloidheamh a thoghadh.  Chuaidh an Gearlánach</span>
<lb n="2113"/><span>'un an steóir agus bheir se ar an chloidheamh.  Bheir se air</span>
<lb n="2114"/><span>agus chroith se e agus bhris se e.  Ní'l aon chloidheamh ar bheir</span>
<lb n="2115"/><span>se air nár bhris se e.</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>6.  “Dhá mbéadh mo shean-chloidheamh atá ins a' mbaile</span>
<lb n="2118"/><span>agam, dheanfainn leis.”</span>
<lb n="2119"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2120"/><p><span>Chuir an Rí fear i gcoinne an chloidhimh.  Chuaidh an Rí</span>
<lb n="2121"/><span>anonn agus thug se an cloidheamh anonn 'uig an Ghearlánach.</span>
<lb n="2122"/><span>Thoisigh an troid is chaith se an cionn de'n Turcach.</span></p>
<lb n="2123"/>
<lb n="2124"/><p><span>7.  Dubhairt an Rí leis, dhá ngearrfadh se sac olna le</span>
<lb n="2125"/><span>aon bhuille amháin, go mbearfadh se a phárdun do.</span>
<lb n="2126"/><span>D'imthigh an t-Iarla Ruadh is chuir se barra iarainn</span>
<lb n="2127"/><span>istigh 'sa tsac.  Chuaidh an Gearlánach isteach agus bhí an</span>
<lb n="2128"/><span>sac olna i mullach ar bhinnse.  D'amharc an Gear-</span>
<lb n="2129"/><span>lánach ar an Rígh agus ar gach aon dhuine dh'a rabh istigh.</span>
<lb n="2130"/><span>Tharraing se an bhuille is thiomáin se thríd an tsac e</span>
<lb n="2131"/><span>gur ghreimigh se ins a' mbloc e.</span></p>
<lb n="2132"/>
<lb n="2133"/><p><span>8.  “'Nois,” adeir an Rí, “tá do phárdun agat.</span>
<lb n="2134"/><span>Ársuigh damh god chuige ar amhair' tú orm sol a dtug</span>
<lb n="2135"/><span>tú an buille?”</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>“Dhá dtiobfadh an buille orm-sa,” ars an Gear-</span>
<lb n="2138"/><span>lánach, “chaithfinn an cionn díot-sa & d'á rabh istigh!”</span></p>
<lb n="2139"/>
<lb n="2140"/><p><span>“Ó, má tá,” ars' an Rí, “an fear a chuir mo chionn-</span>
<lb n="2141"/><span>sa i gcontabhairt, bainfheár an cionn de ar an</span>
<lb n="2142"/><span>mbimide!”</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>Bhaineadh an cionn de'n Iarla Ruadh ar an mbimide.</span></p>
<lb n="2145"/>
<lb n="2146"/><p><span>XV.  —  An Luighe (.i. long) ar eilteóig.</span></p>
<lb n="2147"/>
<lb n="2148"/><p><span>1.  Bhí baintreabhach aon uair amháin, agus bhí triúr mac</span>
<lb n="2149"/><span>aici.  Bhí rí 'san áit agus bhí inghean aige, acht cha bhear-</span>
<lb n="2150"/><span>fadh sé le pósadh í d'fhear ar bith acht d'fhear a thiocfadh</span>
<lb n="2151"/><span>'na luighe ar eilteóig a shuirghe léithi.</span>
<lb n="2152"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2153"/><p><span>2.  Oidhche amháin bhí an bhaintreabhach 's a triúr mac</span>
<lb n="2154"/><span>'na suidhe ag an teinidh.  “Mo dhonas is mo dhothairne</span>
<lb n="2155"/><span>orm, a mháthair,” arsa 'n mac ba shine aca, “mur rachaidh</span>
<lb n="2156"/><span>mé chun na coilleadh i mbárach, agus dheanfaidh mé</span>
<lb n="2157"/><span>luighe ar eilteóig, agus rachaidh mé ann a shuirghe le</span>
<lb n="2158"/><span>nighin an ríogh.”</span></p>
<lb n="2159"/>
<lb n="2160"/><p><span>“Ó, is nach bhfeic tú gur thiob sé orthú uilig d'á</span>
<lb n="2161"/><span>dtainic roimhe seo d'á hiarraidh?” ars' an mháthair.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>“Gan ghéilleadh dó sin,” ar seisean, “rachaidh mé i</span>
<lb n="2164"/><span>mbárach.”</span></p>
<lb n="2165"/>
<lb n="2166"/><p><span>3.  D'éirigh sé go moch, agus chuaidh sé chun na coil-</span>
<lb n="2167"/><span>leadh.  Bhí sé ag gearradh agus ag snadhmadh ádhmaid go</span>
<lb n="2168"/><span>meadhon lae.  Annsin tharraing sé a chearc 's a bhunnóg</span>
<lb n="2169"/><span>air, agus thosuigh sé ag ithe.  Thainic madadh beag</span>
<lb n="2170"/><span>cuirlinge ruadh chuige.  “Maiseadh,” ars' an madadh</span>
<lb n="2171"/><span>beag cuirlinge ruadh, “gach aon chúilín agus gach</span>
<lb n="2172"/><span>cnáimhín a bhéidheas agat-sa, caith chugam-sa iad.”</span></p>
<lb n="2173"/>
<lb n="2174"/><p><span>4.  “Ó, a bhacaigh, tá a bhfuil ann gann go leór agam</span>
<lb n="2175"/><span>fhéin?” ars' an fear.</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span>“Caidé tá tú a dheanamh annsin?” ars' an madadh</span>
<lb n="2178"/><span>beag cuirlinge ruadh.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>“Nach cuma dhuit-se, má's farthadh cearc atáim a </span>
<lb n="2181"/><span>dheanamh?” ars' an fear.</span></p>
<lb n="2182"/>
<lb n="2183"/><p><span>“Mar sin go rabh sé,” ars' an madadh.</span></p>
<lb n="2184"/>
<lb n="2185"/><p><span>5.  Bhí sé ag obair go rabh an trathnóna ann, acht cha</span>
<lb n="2186"/><span>rabh déanta aige acht farthadh cearc.  Thainic sé a </span>
<lb n="2187"/><span>bhaile 's a' farthadh cearc ar a ghualainn leis.</span></p>
<lb n="2188"/>
<lb n="2189"/><p><span>“Ó! nár dhubhairt mé gur mar sin a bhéadh sé?”  ars'</span>
<lb n="2190"/><span>an mháthair, nuair thainic sé a bhaile.</span>
<lb n="2191"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2192"/><p><span>“Bhal, is duinne tá farthadh cearc agat,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="2193"/>
<lb n="2194"/><p><span>6.  Ar maidin lá ar n-a bhárach d'éirigh an dara</span>
<lb n="2195"/><span>dearbhráthair.</span></p>
<lb n="2196"/>
<lb n="2197"/><p><span>“Mo dhonas is mo dhothairne orm,” ar seisean,</span>
<lb n="2198"/><span>“mur rachaidh mé chun na coilleadh, agus dhéanfaidh mé </span>
<lb n="2199"/><span>luighe ar eilteóig, agus rachaidh mé leis a shuirghe le </span>
<lb n="2200"/><span>nighin an ríogh.”</span></p>
<lb n="2201"/>
<lb n="2202"/><p><span>“Ó, is nach bhfeic tú gur thiob sé ar do dhearbhráthair</span>
<lb n="2203"/><span>agus orthú uilig?” ars' an mháthair.</span></p>
<lb n="2204"/>
<lb n="2205"/><p><span>7.  Ar dhóigh ar bith, chuaidh sé chun na coilleadh, agus</span>
<lb n="2206"/><span>bhí sé ag gearradh agus ag snadhmadh ádhmaid go</span>
<lb n="2207"/><span>meadhon lae.  Tharraing sé a chearc agus a bhunnóg</span>
<lb n="2208"/><span>air féin, agus thosuigh sé ag ithe.  Thainic madadh beag</span>
<lb n="2209"/><span>cuirlinge ruadh chuige.</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>8.  “Gach aon chúilín agus cnáimhín a bhéidheas agat,</span>
<lb n="2212"/><span>caith chugam-sa iad,” ars' an madadh beag cuirlinge</span>
<lb n="2213"/><span>ruadh.</span></p>
<lb n="2214"/>
<lb n="2215"/><p><span>“A bhacaigh,” ars' an fear, “tá a bhfuil ann gann go</span>
<lb n="2216"/><span>leór agam fhéin.”</span></p>
<lb n="2217"/>
<lb n="2218"/><p><span>“Caidé sin tá tú a dheanamh?” ars' an madadh</span>
<lb n="2219"/><span>beag.</span></p>
<lb n="2220"/>
<lb n="2221"/><p><span>“Nach cuma dhuit-se, má's bara táim a dheanamh?”</span></p>
<lb n="2222"/>
<lb n="2223"/><p><span>“Mar sin go rabh sé,” ars' an madadh.</span></p>
<lb n="2224"/>
<lb n="2225"/><p><span>9.  Bhí an fear ag obair go rabh an tráthnóna ann, &</span>
<lb n="2226"/><span>chá rabh aige annsin acht bara.  Thainic sé a bhaile</span>
<lb n="2227"/><span>agus an bara leis.  Chas an mháthair air.</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>“Ó, nár dhubhairt mé gur mar sin a bheadh an sgéal?”</span>
<lb n="2230"/><span>“Ó, ná bí ag gearán i gcomhnaidhe,” ar seisean, “is</span>
<lb n="2231"/><span>duinne tá bara agat.”</span>
<lb n="2232"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2233"/><p><span>10.  Ar mhaidin lá ar n-a bhárach d'éirigh an treas</span>
<lb n="2234"/><span>mhac, Conn.</span></p>
<lb n="2235"/>
<lb n="2236"/><p><span>“Mo dhonas 's mo dhothairne orm, a mháthair,” arsa</span>
<lb n="2237"/><span>Conn, “mur rachaidh mise chun na coilleadh indiú a </span>
<lb n="2238"/><span>dheanamh luighe ar eilteóig go rachaidh me a shuirghe le</span>
<lb n="2239"/><span>nighin an ríogh.”</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>“Nach bhfaca tú gur thiob sé ar do bheirt dhearbhráth-</span>
<lb n="2242"/><span>ar agus orthú uilig?” ars' an mháthair.</span></p>
<lb n="2243"/>
<lb n="2244"/><p><span>“Gan géilleadh dó sin,” arsa Conn, “rachaidh mise.”</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>11.  Bhí sé ag gearradh & ag snadhmadh ádhmaid go</span>
<lb n="2247"/><span>meadhon lae.  Annsin tharraing sé a chearc agus a </span>
<lb n="2248"/><span>bhunnóg air féin.  Thainic an madadh beag cuirlinge</span>
<lb n="2249"/><span>ruadh chuige.</span></p>
<lb n="2250"/>
<lb n="2251"/><p><span>“Maise,” ars' an madadh beag, “gach aon chnáimhín</span>
<lb n="2252"/><span>& chúilín a bhéidheas agat, caith chugam-sa iad.”</span></p>
<lb n="2253"/>
<lb n="2254"/><p><span>“Chán é sin a dhéanfaidh mé, acht suidh aniar agus tá</span>
<lb n="2255"/><span>nár sáith araon ann.”</span></p>
<lb n="2256"/>
<lb n="2257"/><p><span>12.  Shuidh sé aniar agus rinne siad a meadhon lae.</span>
<lb n="2258"/><span>Nuair a bhí siad réidh, “Caidé sin tá tú a dheanamh?”</span>
<lb n="2259"/><span>ars' an madadh beag cuirlinge ruadh.</span></p>
<lb n="2260"/>
<lb n="2261"/><p><span>“Tá me ag deanamh luighe ar eilteoig go rachaidh mé</span>
<lb n="2262"/><span>a shuirighe le nighin an ríogh,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2263"/>
<lb n="2264"/><p><span>“Mar sin go rabh sé,” ars' an madadh beag cuir-</span>
<lb n="2265"/><span>linge ruadh.</span></p>
<lb n="2266"/>
<lb n="2267"/><p><span>I gcúig bhimide bhí an luighe críochnuighthe.</span></p>
<lb n="2268"/>
<lb n="2269"/><p><span>13.  Chuaidh Conn isteach ins an luighe, agus thug an</span>
<lb n="2270"/><span>madadh slat dó, agus nuair a bhuailfeadh sé an tslat</span>
<lb n="2271"/><span>ar cheann de'n luighe d'éireóchadh sé i n-áirde, agus</span>
<lb n="2272"/><span>nuair a bhuailfeadh sé an tslat ar an cheann eile</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2273"/><p><span>luighfeadh sé síos.  Dubhairt an madadh leis gach uile</span>
<lb n="2274"/><span>fhear a chasfadh air ó shoin go tigh an ríogh a thabhairt leis.</span></p>
<lb n="2275"/>
<lb n="2276"/><p><span>14.  Bhuail Conn an luighe leis an tslait agus amach</span>
<lb n="2277"/><span>leis.</span></p>
<lb n="2278"/>
<lb n="2279"/><p><span>Nuair bhí sé ag dul trasna abhna móire chas fear</span>
<lb n="2280"/><span>air, agus é ag ól gach uile bhraon bhí ag teacht leis an</span>
<lb n="2281"/><span>tuile.  Dhearc sé suas.</span></p>
<lb n="2282"/>
<lb n="2283"/><p><span>15.  “Go mbeannuighe Dia dhuit, a Chuinn,” ar</span>
<lb n="2284"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="2285"/>
<lb n="2286"/><p><span>“Dia is Muire dhuit,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2287"/>
<lb n="2288"/><p><span>“A' mbéarfaidh tú mise leat?”</span></p>
<lb n="2289"/>
<lb n="2290"/><p><span>“Béarfaid; gá hainm tá ort-sa?”</span></p>
<lb n="2291"/>
<lb n="2292"/><p><span>“Mise 'Tart Mór'.”</span></p>
<lb n="2293"/>
<lb n="2294"/><p><span>16.  D'imthigh sé arí gur chas fear air ag cumhdach</span>
<lb n="2295"/><span>páirce gearrfhiadhannaibh agus a chos ceangailte suas.</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Dhearc sé suas ar Chonn.</span></p>
<lb n="2298"/>
<lb n="2299"/><p><span>“Go mbeannuighe Dia dhuit, a Chuinn,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>“Dia 's Muire dhuit,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2302"/>
<lb n="2303"/><p><span>“A' mbéarfaidh tú mise leat?”</span></p>
<lb n="2304"/>
<lb n="2305"/><p><span>“Bhéarfaidh; gá hainm tá ort-sa?”</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>“Mise 'Luath ar Leath-chois.'”</span></p>
<lb n="2308"/>
<lb n="2309"/><p><span>17.  D'imthigh sé aríst gur chas fear air ar bhárr</span>
<lb n="2310"/><span>sléibhe, agus inneóin ceangailte d'á shuidheachán.  Bhuail-</span>
<lb n="2311"/><span>feadh sé bhuille ar na carraigeannaibh móra agus </span>
<lb n="2312"/><span>chuirfeadh sé síos ins na gleanntaibh iad.</span></p>
<lb n="2313"/>
<lb n="2314"/><p><span>Dhearc sé ar Chonn.</span></p>
<lb n="2315"/>
<lb n="2316"/><p><span>“Go mbeannuighe Dia dhuit, a Chuinn,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2317"/>
<lb n="2318"/><p><span>“Dia 's Muire dhuit,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2319"/>
<lb n="2320"/><p><span>“A' mbéarfaidh tú mise leat?”</span>
<lb n="2321"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2322"/><p><span>“Bhéarfaid; gá hainm tá ort-sa?”</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>“Mise 'Suidheachán Iarainn.'”</span></p>
<lb n="2325"/>
<lb n="2326"/><p><span>18.  D'imthigh siad aríst gur chas fear orthú agus</span>
<lb n="2327"/><span>péire adharc air seacht bpeirse ar fad.</span></p>
<lb n="2328"/>
<lb n="2329"/><p><span>Dhearc sé suas ar Chonn.</span></p>
<lb n="2330"/>
<lb n="2331"/><p><span>“Go mbeannuighe Dia dhuit, a Chuinn,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2332"/>
<lb n="2333"/><p><span>“Dia 's Muire dhuit,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2334"/>
<lb n="2335"/><p><span>“A' mbéarfaidh tú mise leat?”</span></p>
<lb n="2336"/>
<lb n="2337"/><p><span>“Bhéarfaid; gá hainm tá ort?”</span></p>
<lb n="2338"/>
<lb n="2339"/><p><span>“Mise 'Fear na nAdharc.'”</span></p>
<lb n="2340"/>
<lb n="2341"/><p><span>19.  D'imthigh siad aríst gur chas fear orthú agus é</span>
<lb n="2342"/><span>ag luighe ar an talamh ag éisteacht.</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>Dhearc sé ar Chonn.</span></p>
<lb n="2345"/>
<lb n="2346"/><p><span>“Go mbeannuighe Dia dhuit, a Chuinn,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2347"/>
<lb n="2348"/><p><span>“Dia's Muire dhuit,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2349"/>
<lb n="2350"/><p><span>“A' mbéarfaidh tú mise leat?”</span></p>
<lb n="2351"/>
<lb n="2352"/><p><span>“Bhéarfaid; gá hainm atá ort-sa?”</span></p>
<lb n="2353"/>
<lb n="2354"/><p><span>“Mise 'Cluas le hÉisteacht.'”</span></p>
<lb n="2355"/>
<lb n="2356"/><p><span>20.  D'imthigh siad aríst gur chas fear orthú agus é</span>
<lb n="2357"/><span>ag lámhach urchair le fear thall 'san Spáinn.</span></p>
<lb n="2358"/>
<lb n="2359"/><p><span>Dhearc sé ar Chonn.</span></p>
<lb n="2360"/>
<lb n="2361"/><p><span>“Go mbeannuighe Dia dhuit, a Chuinn,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2362"/>
<lb n="2363"/><p><span>“Dia 's Muire dhuit,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2364"/>
<lb n="2365"/><p><span>“A' mbéarfaidh tú mise leat?”</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>“Bhéarfaid; gá hainm atá ort-sa?”</span></p>
<lb n="2368"/>
<lb n="2369"/><p><span>“Mise 'Fear na nUrchar.'”</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>21.  D'imthigh siad annsin gur chas fear orthú</span>
<lb n="2372"/><span>agus corrag aitinne 'na ghaosán.</span></p>
<lb n="2373"/>
<lb n="2374"/><p><span>Dhearc sé ar Chonn.</span>
<lb n="2375"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2376"/><p><span>“Go mbeannuighe Dia dhuit, a Chuinn,” ar seisean.</span></p>
<lb n="2377"/>
<lb n="2378"/><p><span>“Dia 's Muire dhuit,” arsa Conn.</span></p>
<lb n="2379"/>
<lb n="2380"/><p><span>“A' mbéarfaidh tú mise leat?”</span></p>
<lb n="2381"/>
<lb n="2382"/><p><span>“Bhéarfaid; gá hainm atá ort-sa?”</span></p>
<lb n="2383"/>
<lb n="2384"/><p><span>“Is mise ‘Séideadh Sanntach.’”</span></p>
<lb n="2385"/>
<lb n="2386"/><p><span>22.  Annsin thainic siad ar eilteóig go halla an</span>
<lb n="2387"/><span>ríogh.  Rith an rí chuig an ollamh mór agus dubhairt leis</span>
<lb n="2388"/><span>go rabh an luighe ag an halla & sgafta diabhal innti</span>
<lb n="2389"/><span>nach rabh cuma Críostaidhe orthú, acht ar fhear amháin</span>
<lb n="2390"/><span>aca (budh é sin Conn).</span></p>
<lb n="2391"/>
<lb n="2392"/><p><span>23.  “Abair leóbhtha, mur n-ólfaidh siad a bhfuil de</span>
<lb n="2393"/><span>bhiotáilte ins na soiliríbh, nach bhfághann siad do</span>
<lb n="2394"/><span>nighean,” ars' an sean-ollamh mór.</span></p>
<lb n="2395"/>
<lb n="2396"/><p><span>“Éist, éist,” arsa Cluas le hÉisteacht amuigh, “tá</span>
<lb n="2397"/><span>an rí ag deanamh comhairle leis an sean-ollamh, mur</span>
<lb n="2398"/><span>n-ólfaidh sibh a bhfuil de bhiotáilte ins na soiliríbh,</span>
<lb n="2399"/><span>nach bhfághann sibh a nighean le pósadh.”</span></p>
<lb n="2400"/>
<lb n="2401"/><p><span>“Ná bac leis sin,” arsa Tart Mór.</span></p>
<lb n="2402"/>
<lb n="2403"/><p><span>24.  Tugadh isteach iad.  Chuaidh Tart Mór síos</span>
<lb n="2404"/><span>ins na soiliríbh, agus i gcúig bhimide chá rabh braon nár</span>
<lb n="2405"/><span>ól sé agus bhí sé ag gragarnaigh ag iarraidh a thuillidh</span>
<lb n="2406"/><span>dighe.</span></p>
<lb n="2407"/>
<lb n="2408"/><p><span>25.  Rith an rí aríst chuig an tsean-ollamh agus dubhairt</span>
<lb n="2409"/><span>leis nár fhág siad braon nár ól siad.</span></p>
<lb n="2410"/>
<lb n="2411"/><p><span>“Abair leóbhtha anois, mur dtáirngeóchaidh siad a </span>
<lb n="2412"/><span>bhfuil de ádhmad ar do chuid talmhan agus é a chur amach</span>
<lb n="2413"/><span>ar dhúithche eile, nach bhfághann siad do nighean.”</span></p>
<lb n="2414"/>
<lb n="2415"/><p><span>26.  “Éist! éist!” arsa Cluas le hÉisteacht, “Tá</span>
<lb n="2416"/><span>an rí ag deanamh comhairle leis an tsean-ollamh, mur</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2417"/><p><span>dtáirngeóchaidh sibh a bhfuil d'ádhmad ar a chuid talaimh,</span>
<lb n="2418"/><span>nach bhfághann sibh a nighean le pósadh.”</span></p>
<lb n="2419"/>
<lb n="2420"/><p><span>“Bíodh sé mar sin,” arsa Fear na nAdharc.</span></p>
<lb n="2421"/>
<lb n="2422"/><p><span>27.  Ine leath-uair chá rabh an oiread agus dhéanfadh</span>
<lb n="2423"/><span>slat marcaigheachta ar thalamh an ríogh nár tharraing</span>
<lb n="2424"/><span>Fear na nAdharc agus nár chuir sé amach ar dhúithche</span>
<lb n="2425"/><span>eile.</span></p>
<lb n="2426"/>
<lb n="2427"/><p><span>Nuair a thainic an sgéal isteach chuig an rí, rith sé</span>
<lb n="2428"/><span>chuig an tsean-ollamh agus dubhairt leis nach rabh an</span>
<lb n="2429"/><span>oiread agus slat marcaigheachta nár tharraing Fear</span>
<lb n="2430"/><span>na nAdharc.</span></p>
<lb n="2431"/>
<lb n="2432"/><p><span>28.  “Abair léobhtha anois,” ars' an sean-ollamh,</span>
<lb n="2433"/><span>“mur siubhalfaidh fear aca fá bhuideál uisge ó Thobar</span>
<lb n="2434"/><span>na mBuadh le mo nighean-sa, nach bhfághann siad do</span>
<lb n="2435"/><span>nighean le pósadh.”</span></p>
<lb n="2436"/>
<lb n="2437"/><p><span>“Leigigidh mise léithi,” arsa Luath ar Leath-chois.</span></p>
<lb n="2438"/>
<lb n="2439"/><p><span>29.  Fuaras réidh buideál do gach aon dhuine aca agus</span>
<lb n="2440"/><span>amach leóbhtha.  Nuair bhí siad tamall ag siubhal:</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>“Mur siubhalfaidh tú acht mar sin,” arsa Luath ar</span>
<lb n="2443"/><span>Leat-chois, “chá bhím ag fuireach leat.”</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>“Tá mé ag siubhal gasta go leór,” arsa nighean an</span>
<lb n="2446"/><span>ollaimh.</span></p>
<lb n="2447"/>
<lb n="2448"/><p><span>30.  Sgaoil sé síos an chos eile agus amach leis.  Chas</span>
<lb n="2449"/><span>sé uirthí agus é leath-bhealaigh ag teacht ar ais.</span></p>
<lb n="2450"/>
<lb n="2451"/><p><span>“Ó, suidh síos,” ars' ise; “tá tú cortha agus béidh</span>
<lb n="2452"/><span>tú am go leór.”</span></p>
<lb n="2453"/>
<lb n="2454"/><p><span>Shuidh sé síos agus chuir sí bearán suain faoi n-a</span>
<lb n="2455"/><span>cheann agus thuit sé 'na chodladh.</span></p>
<lb n="2456"/>
<lb n="2457"/><p><span>31.  “Éist! éist!” arsa Cluas le hÉisteacht,</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2458"/><p><span>“bearán suain 'na cheann agus tá sé 'na chodladh!</span>
<lb n="2459"/><span>Bhain sí an buideál de; tá sí ag teacht leis.”</span></p>
<lb n="2460"/>
<lb n="2461"/><p><span>“Gá bhfuil mo ghunna?” arsa Fear an Ghunna.</span></p>
<lb n="2462"/>
<lb n="2463"/><p><span>Sgaoil sé urchar & mhusgail sé an fhear.</span></p>
<lb n="2464"/>
<lb n="2465"/><p><span>32.  Nuair a mhusgail Luath ar Leath-chois thainic sé</span>
<lb n="2466"/><span>ar ruaim 'na diaidh.  Thosuigh Séideadh Sanntach ag</span>
<lb n="2467"/><span>séideadh agus bhí an ghaoth ag cur nighine an ollaimh ar</span>
<lb n="2468"/><span>ais go dtainic Luath ar Leath-chois suas léithi.  Bhain sé</span>
<lb n="2469"/><span>an buideál dí agus thainic sé isteach roimpí.</span></p>
<lb n="2470"/>
<lb n="2471"/><p><span>33.  Rith an rí chuig an tsean-ollamh agus dubhairt</span>
<lb n="2472"/><span>go dtainic Luath ar Leath-chois isteach i dtoiseach.</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>“Fagh réidh banais dóbhtha anois,” ars' an sean-</span>
<lb n="2475"/><span>ollamh, “agus chuir gaitheanna nimhe ins na cathaoiribh,</span>
<lb n="2476"/><span>agus nuair shuidhfidh siadh orthú muirbhfear uilig iad.”</span></p>
<lb n="2477"/>
<lb n="2478"/><p><span>34.  “Éist! éist!” arsa Cluas le hÉisteacht, “tá</span>
<lb n="2479"/><span>sé ag déanamh cómhairle leis an tsean-ollamh, a chur</span>
<lb n="2480"/><span>gaitheanna nimhe ins na cathaoiribh dhúinn agus nuair shuidh-</span>
<lb n="2481"/><span>fhidh sinn orthú muirbhfear uilig inn.”</span></p>
<lb n="2482"/>
<lb n="2483"/><p><span>“Ná bac leis sin,” arsa Suidheachán Iarainn.</span></p>
<lb n="2484"/>
<lb n="2485"/><p><span>35.  Nuair thainic siad isteach d'éirigh Suidheachán</span>
<lb n="2486"/><span>Iarainn agus thug sé smag d'á shuidheachán do gach uile</span>
<lb n="2487"/><span>chathaoir aca, agus rinne sé púdar díobhtha.</span></p>
<lb n="2488"/>
<lb n="2489"/><p><span>Pósadh Conn agus nighean an ríogh ann sin.  Bhí</span>
<lb n="2490"/><span>banais lae agus bliadhna orthú agus an lá deireannach</span>
<lb n="2491"/><span>chomh maith leis a' chead lá.</span>
<lb n="2492"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2493"/><p><span>XVI.  Eachtra Thoirdhealbhaigh mhic ríogh na</span>
<lb n="2494"/><span>hÉireann.</span></p>
<lb n="2495"/>
<lb n="2496"/><p><span>1.  Bhí rí aon uair amháin ionn — má bhí ariamh, chan</span>
<lb n="2497"/><span>fheil anois - agus bhí mac aige.  Shaoil sé, dá mbéadh</span>
<lb n="2498"/><span>a' ghrian ag amharc anuas agus a' ghealach ag amharc</span>
<lb n="2499"/><span>suas, nach dtiocfadh duine ar bith a fhághail chomh deas</span>
<lb n="2500"/><span>le mac a' ríogh.</span></p>
<lb n="2501"/>
<lb n="2502"/><p><span>A rabh a airgead & a ór ag a' rígh rachadh an mac</span>
<lb n="2503"/><span>thríd e.  Dhíol sé a chuid dúthaighe agus thug sé d'á</span>
<lb n="2504"/><span>mhac e.  D'iarr sé air tiomáint leis agus a fhortun a </span>
<lb n="2505"/><span>thuilleamh dó fhéin, ná cha dtiocfadh leis a choinneált</span>
<lb n="2506"/><span>ní b'fhuide.</span></p>
<lb n="2507"/>
<lb n="2508"/><p><span>2.  Ghlac sé an t-airgead ó'n athair agus thiomáil</span>
<lb n="2509"/><span>(= thiomáin) leis go dteachaidh sé isteach go Ríoghacht</span>
<lb n="2510"/><span>na Sorcha.  Bhuail sé suas le cuideachta cosamhail</span>
<lb n="2511"/><span>leis fhéin.  D'imir siad ar chárdaíbh agus ar ghearráin rásaí</span>
<lb n="2512"/><span>& ar throid coileach go dtí nach rabh pighinn aige a </span>
<lb n="2513"/><span>dheanfadh torann ar chloich.  Cha dtiocfadh leis obair a </span>
<lb n="2514"/><span>dheanamh agus cha dtiocfadh leis deanamh gan a sháith</span>
<lb n="2515"/><span>bídh, agus cha rabh fhios aige goidé a dheanfadh sé.</span></p>
<lb n="2516"/>
<lb n="2517"/><p><span>3.  Maidin amháin bhí ocras air & chuaidh sé síos go</span>
<lb n="2518"/><span>tigh a' ríogh.  Bhí na saighdiúirí ar ghárda.  D'fhiafruigh</span>
<lb n="2519"/><span>sé dóbhtha (= díobhtha, díobh) a' dtiocfadh leis a' rí a </span>
<lb n="2520"/><span>fheiceáil.  Deir fear de na saighdiúiribh leis buille a </span>
<lb n="2521"/><span>bhualadh ar a ghearr dromaidh.  Bhuail sé buille ar a </span>
<lb n="2522"/><span>ghearr dromaidh.</span>
<lb n="2523"/></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2524"/><p><span>“Thop! thop!” ars' an rí, “siud mac ríogh le</span>
<lb n="2525"/><span>bái'rioghain.”  D'iarr air theacht isteach & athchuinge</span>
<lb n="2526"/><span>ar bith a bhí uaidh go dtiubhradh sé dó í.</span></p>
<lb n="2527"/>
<lb n="2528"/><p><span>“An athchuinge atá uaim,” arsa mac a' ríogh, “má</span>
<lb n="2529"/><span>thugann tú isteach mé 'un (a bheith ar) fhear de do chuid</span>
<lb n="2530"/><span>saighdiúirí.”</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>“Cha dtig dó sin a bheith,” ars' an rí, “acht bheirfidh</span>
<lb n="2533"/><span>mé isteach thú 'un fear gárda an chaisleáin.”</span></p>
<lb n="2534"/>
<lb n="2535"/><p><span>4.  Thug a' rí isteach é & thug sé a bhricfeast dó.</span>
<lb n="2536"/><span>D'fhan sé go rabh sé an oidhche & b'éigin dó fanach 'na</span>
<lb n="2537"/><span>shuidhe go maidin.  Nuair a bhí sé ar ghárda, dubhairt</span>
<lb n="2538"/><span>sé leis féin, “Is bocht a' teacht i dtír seo do mhac</span>
<lb n="2539"/><span>ríogh & chan fhanaim-se i bhfad annseo.”</span></p>
<lb n="2540"/>
<lb n="2541"/><p><span>An darna oidhche bhí sé ar ghárda bhí an oidhche fuar</span>
<lb n="2542"/><span>& ag cur shneachta & rinne sé coisreacadh agus ar sé,</span>
<lb n="2543"/><span>“Fágfaidh mé seo anocht.”</span></p>
<lb n="2544"/>
<lb n="2545"/><p><span>5.  Thóg sé a ghunna i n-a láimh & chuir sé suas a</span>
<lb n="2546"/><span>ghunna thairis a chinn:</span></p>
<lb n="2547"/>
<lb n="2548"/><p><span>“Má thuiteann a' gunna seo amach, imtheochaidh</span>
<lb n="2549"/><span>mé anocht; & má thuiteann a' gunna isteach, cha</span>
<lb n="2550"/><span>chorruighim.”</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>Chuir sé an gunna suas trí huaire & thuit an gunna</span>
<lb n="2553"/><span>amach & léim sé thairis an bhalla, agus thiomáin leis</span>
<lb n="2554"/><span>isteach go ríoghachtaibh eile i nach rabh aithne nó eolas air.</span></p>
<lb n="2555"/>
<lb n="2556"/><p><span>Shiubhail sé rith an lae go dtí go dtainic a'</span>
<lb n="2557"/><span>tráthnóna & chan fhaca sé tigh nó coite.</span></p>
<lb n="2558"/>
<lb n="2559"/><p><span>6.  Shiubhail sé thríd choillidh mhóir thruim.  I lár na</span>
<lb n="2560"/><span>coilleadh chas caisleán mór dó.</span></p>
<lb n="2561"/>
<lb n="2562"/><p><span>Ar seisean leis féin, “Tá mé i gcontabhairt anois.</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2563"/><p><span>Seo caisleán mór fathaigh.  Mar sin féin buailfidh mé</span>
<lb n="2564"/><span>ag a' doras agus b'fhéidir go ngeobhainn rud eighinteach</span>
<lb n="2565"/><span>le n-ithe.”</span></p>
<lb n="2566"/>
<lb n="2567"/><p><span>7.  Fosgladh an doras & thainic bái'rioghain óg 'un an</span>
<lb n="2568"/><span>doruis.  “'Sé do bheatha, a Thoirdhealbhaigh, is tú a' fear</span>
<lb n="2569"/><span>a bhí uaim,” ars' ise.</span></p>
<lb n="2570"/>
<lb n="2571"/><p><span>“O,” arsa Toirdhealbhach, “má tá aithne annseo orm,</span>
<lb n="2572"/><span>chan fheil 'fhios agam gá racha mé.”</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>“Gabh isteach 'un a' rúim seo go ngeobhaidh tú do</span>
<lb n="2575"/><span>mheadhon lae.”</span></p>
<lb n="2576"/>
<lb n="2577"/><p><span>8.  Is gairm sin a fuair freagairt.  Isteach leis 'un</span>
<lb n="2578"/><span>a' rúim & thug sise aníos a mheadhon lae & leag sí ar an</span>
<lb n="2579"/><span>bhórd dó é & thug sí buideál fíona & leag sí ar a' bhórd</span>
<lb n="2580"/><span>dó é.</span></p>
<lb n="2581"/>
<lb n="2582"/><p><span>“Ith do sháith anois,” ars' an bhái'rioghain; “tá</span>
<lb n="2583"/><span>tart agus ocras ort.”</span></p>
<lb n="2584"/>
<lb n="2585"/><p><span>“Thuill me sin uilig,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="2586"/>
<lb n="2587"/><p><span>D'ith sé & d'ól a sháith & chóirigh sí liobaidh dó.  Bhí sé</span>
<lb n="2588"/><span>cortha & thuit sé i n-a chodladh.</span></p>
<lb n="2589"/>
<lb n="2590"/><p><span>9.  Chuir sise glas ar an doras & char mhúsgail sé go</span>
<lb n="2591"/><span>rabh sé mall.  Ar mhúsgailt dó, dhearc sé gach taobh</span>
<lb n="2592"/><span>de & bhí an rúm a rabh sé ann chomh geal leis an eala.</span>
<lb n="2593"/><span>Nuair a bhí sé mall ins an oidhche thainic a' bhái'rioghain</span>
<lb n="2594"/><span>isteach & i n-áit í bheith i n-a bái'rioghain bhí sí i n-a</span>
<lb n="2595"/><span>gabhar & dá adhairc uirthi.</span></p>
<lb n="2596"/>
<lb n="2597"/><p><span>“Ó, a Dhia 's a Mhuire!” arsa mac a' ríogh.  “Cá</span>
<lb n="2598"/><span>bhfeil mé ar bith?”</span></p>
<lb n="2599"/>
<lb n="2600"/><p><span>“Ná bíodh eagla ort, a Thoirdhealbhaigh,” ars' an</span>
<lb n="2601"/><span>gabhar.  “Fan agam go maidin, & bheirfidh mé céad</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2602"/><p><span>ponta duid, má bhíonn tú gan fhocal a labhairt go</span>
<lb n="2603"/><span>sgairt a' choiligh.”</span></p>
<lb n="2604"/>
<lb n="2605"/><p><span>10.  Thainic sí isteach le n-a shuipeár agus d'fhág sí</span>
<lb n="2606"/><span>buideál fíona aige agus buideál uisge beatha.</span></p>
<lb n="2607"/>
<lb n="2608"/><p><span>D'ith & d'ól sé a sháith & d'ól deoch mhaith de'n uisge</span>
<lb n="2609"/><span>beatha & thuit sé i n-a chodladh.</span></p>
<lb n="2610"/>
<lb n="2611"/><p><span>Nuair a thainic am marbhtha na hoidhche, líon a' tigh</span>
<lb n="2612"/><span>isteach de lucht na gceann beag.  Bheir siad suas &</span>
<lb n="2613"/><span>síos air & tharraing trasna an urláir é.  Tharraing</span>
<lb n="2614"/><span>siad a chuid gruaige, & rinne gach aon seort a shaoil</span>
<lb n="2615"/><span>siad a bheirfeadh air labhairt, agus i gcomhnuidhe char</span>
<lb n="2616"/><span>labhair sé aon fhocal.  Sgairt an coileach & d'imthigh</span>
<lb n="2617"/><span>an sgaoith.</span></p>
<lb n="2618"/>
<lb n="2619"/><p><span>11.  Bhí sé cortha claoidhte & thuit sé i n-a chodladh &</span>
<lb n="2620"/><span>char mhúsgail sé go rabh sé i bhfad ins an lá.  Thainic</span>
<lb n="2621"/><span>a' bhái'rioghain óg isteach ins an rúm agus an céad</span>
<lb n="2622"/><span>ponta léithi & d'fhág sí ar chóirneál an bhóird é agus thug sí</span>
<lb n="2623"/><span>isteach a bhricfeast & mhúsgail sí é.</span></p>
<lb n="2624"/>
<lb n="2625"/><p><span>“Is tú a' fear is fhearr a thainic chugam ariamh.  Má</span>
<lb n="2626"/><span>fhanann tú anocht, bhéarfaidh mé céad ponta eile duid.”</span></p>
<lb n="2627"/>
<lb n="2628"/><p><span>“Dá dtiubharfá a bhfeil a airgead ins a' ríoghacht</span>
<lb n="2629"/><span>damh, chan fhanfainn oidhche eile annseo.”</span></p>
<lb n="2630"/>
<lb n="2631"/><p><span>“Ná géill dó sin,” ars' an bhái'rioghain.  “Fan agam</span>
<lb n="2632"/><span>anocht.”</span></p>
<lb n="2633"/>
<lb n="2634"/><p><span>12.  Thug sí buideál eile uisge beatha isteach & leag</span>
<lb n="2635"/><span>sí ar an bhórd é.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>D'ól sé deoch cheart de'n uisge beatha & thuit sé i </span>
<lb n="2638"/><span>n-a chodladh & char mhúsgail sé go rabh sé mall.  Thainic</span>
<lb n="2639"/><span>an gabhar isteach le n-a shuipeár & dá adhairc uirthi.</span>
<lb n="2640"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2641"/><p><span>“Fan anocht,” ars' an gabhar, “& gheobhaidh tú céad</span>
<lb n="2642"/><span>ponta ar maidin.  Is cuma goidé 'tchífeas tú, ná</span>
<lb n="2643"/><span>labhair aon fhocal.”</span></p>
<lb n="2644"/>
<lb n="2645"/><p><span>“Chan fhanfainn anocht ar a bhfeil ins a' ríoghacht,”</span>
<lb n="2646"/><span>ars' eisean.</span></p>
<lb n="2647"/>
<lb n="2648"/><p><span>“Ná géill dó sin,” ars' an bhái'rioghain; “fan agam</span>
<lb n="2649"/><span>anocht fósta.”</span></p>
<lb n="2650"/>
<lb n="2651"/><p><span>13.  Chuir sí glas ar an doras & d'fhág sí annsin é.</span>
<lb n="2652"/><span>D'ól sé deoch cheart de'n uisge beatha & thuit sé i n-a</span>
<lb n="2653"/><span>chodladh go dtainic am marbhtha na hoidhche, & má's</span>
<lb n="2654"/><span>mór a thainic an chéad oidhche, thainic a dhá oiread an</span>
<lb n="2655"/><span>darna oidhche.  Tharraing siad suas agus síos é,</span>
<lb n="2656"/><span>tharraing a chuid féasóige, agus i gcomhnuidhe cha</span>
<lb n="2657"/><span>dtiocfadh leobhtha a thabhairt air labhairt.  Sgairt an</span>
<lb n="2658"/><span>coileach agus d'imthigh an sgaoith.</span></p>
<lb n="2659"/>
<lb n="2660"/><p><span>14.  Bhí sé brúighte briste, cortha claoidhte.  D'ól sé</span>
<lb n="2661"/><span>deoch eile de'n uisge beatha agus thuit sé 'n-a chodladh.</span></p>
<lb n="2662"/>
<lb n="2663"/><p><span>Char mhúsgail sé go rabh sé an meadhon lae & thainic</span>
<lb n="2664"/><span>an bhái'rioghain isteach le n-a bhricfeast & a mheadhon</span>
<lb n="2665"/><span>lae agus an céad ponta léithi & leag sí ar a'</span>
<lb n="2666"/><span>bhórd é.</span></p>
<lb n="2667"/>
<lb n="2668"/><p><span>15.  “Is tú a' fear is fhearr a thainic 'un na ríoghachta</span>
<lb n="2669"/><span>seo ariamh agus ársóchaidh mé sgéal mór duid i mbárach.”</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>“Gá mbéidh mise i mbárach?” arsa mac a' ríogh; “cha</span>
<lb n="2672"/><span>ghlacfainn do ríoghacht agus fanacht oidhche eile.”</span></p>
<lb n="2673"/>
<lb n="2674"/><p><span>“Ná géill dó sin,” ars' an bhái'rioghain.  “Chan fheil</span>
<lb n="2675"/><span>fhios agat goidé an sonas atá i ndán duid.”</span></p>
<lb n="2676"/>
<lb n="2677"/><p><span>D'fhág sí buideál uisge beatha aige agus chuir sí</span>
<lb n="2678"/><span>glas ar an doras.</span>
<lb n="2679"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2680"/><p><span>“Seo an oidhche dheireannach & seo an oidhche is</span>
<lb n="2681"/><span>cruaidhe a chuirfear orm,” ar sé leis féin.</span></p>
<lb n="2682"/>
<lb n="2683"/><p><span>16.  D'ól sé deoch mhór de'n uisge beatha.  Thuit sé</span>
<lb n="2684"/><span>i n-a chodladh & char mhúsgail sé go rabh sé an meadhon</span>
<lb n="2685"/><span>oidhche.</span></p>
<lb n="2686"/>
<lb n="2687"/><p><span>Thainic an gabhar isteach le n-a shuipeár agus ar sise</span>
<lb n="2688"/><span>leis, “Seo an oidhche is cruaidhe a chuirfear ort, agus</span>
<lb n="2689"/><span>ná labhair aon fhocal amháin go sgairt a' choiligh.”</span></p>
<lb n="2690"/>
<lb n="2691"/><p><span>Nuair a thainic am marbhtha na hoidhche, líon a' tigh de</span>
<lb n="2692"/><span>fhearaibh dubha.</span></p>
<lb n="2693"/>
<lb n="2694"/><p><span>“Fuair tú glan linn le dhá oidhche, acht cuirfea-</span>
<lb n="2695"/><span>muidne deireadh leat anocht,” ars' iad-san.</span></p>
<lb n="2696"/>
<lb n="2697"/><p><span>“Glór Dé roimhe libh,” arsa mac a' ríogh i n-a intinn</span>
<lb n="2698"/><span>féin.</span></p>
<lb n="2699"/>
<lb n="2700"/><p><span>17.  Bheir siad síos agus suas air.  Bhain siad a </span>
<lb n="2701"/><span>bhróga agus a chuid stocaí de.  Bheir siad greim mullach</span>
<lb n="2702"/><span>cinn air.  Tharraing siad amach thríd an doras é.</span>
<lb n="2703"/><span>Tharraing siad amach thríd an chaisleán é.</span></p>
<lb n="2704"/>
<lb n="2705"/><p><span>Bhí póna éisg (nó linn éisg) ins an ghárrdhaidh.</span>
<lb n="2706"/><span>D'iomchuir siad amach é 'un é bháthadh nuair sgairt an</span>
<lb n="2707"/><span>coileach & d'fhág siad annsin é.</span></p>
<lb n="2708"/>
<lb n="2709"/><p><span>18.  Nuair a thainic an bhái'rioghain anuas ar maidin,</span>
<lb n="2710"/><span>chuaidh sí isteach i n-a rúm acht chan fhuair sí mac a'</span>
<lb n="2711"/><span>ríogh ann.  Chuaidh sí amach ins an ghárrdhaidh & fuair sí</span>
<lb n="2712"/><span>i n-a luighe ag an linn éisg é.  Bhí sé claoidhte cortha,</span>
<lb n="2713"/><span>brúighte briste.  Cha rabh sé ar son labhairt léithi.</span></p>
<lb n="2714"/>
<lb n="2715"/><p><span>Bháidh sí le deoraibh é, agus thiormuigh sí le pógaibh é, &</span>
<lb n="2716"/><span>thug sí isteach 'un a' chaisleáin é.</span></p>
<lb n="2717"/>
<lb n="2718"/><p><span>19.  “Anois,” ar sise, “ársóchaidh mé duid goidé thug</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2719"/><p><span>mise annseo.  Tá rí dubh as an Fhrainnc, & ghoid sé</span>
<lb n="2720"/><span>mise ar siubhal as Tír na hÓige & lean mo bheirt</span>
<lb n="2721"/><span>dearbhráthar mé agus cha rabh mise 'un é phósadh go dtioc-</span>
<lb n="2722"/><span>fadh fear éigheantach a bhrisfeadh na geasa.  Cha rabh</span>
<lb n="2723"/><span>aon fhear 'un na geasa a bhriseadh acht mac ríogh le</span>
<lb n="2724"/><span>bái'rioghain.  Agus tar síos liom 'un an tsoiléir</span>
<lb n="2725"/><span>go dtais'eanfaidh mé duid-se gá mhéad fear a chuir</span>
<lb n="2726"/><span>sé 'un báis.”</span></p>
<lb n="2727"/>
<lb n="2728"/><p><span>Chuaidh siad síos.</span></p>
<lb n="2729"/>
<lb n="2730"/><p><span>“Bhí an gad réidh chugat,” ars' ise.</span></p>
<lb n="2731"/>
<lb n="2732"/><p><span>Bhí trí chéad is fiche cionn ar an ghad.  Bhí an gad</span>
<lb n="2733"/><span>líonta acht cionn amháin.</span></p>
<lb n="2734"/>
<lb n="2735"/><p><span>20.  “Agus tá mo gheasa briste ó mhaidin,” ars' an</span>
<lb n="2736"/><span>bhái'rioghain.  Tharraing sí slat draoidheachta agus bhuail</span>
<lb n="2737"/><span>sí dá chloich agus léim a beirt dréar (= dearbhráthar)</span>
<lb n="2738"/><span>i n-a seasamh.</span></p>
<lb n="2739"/>
<lb n="2740"/><p><span>Bhuail sí aríst í agus léim a gcuid cúidhe agus a gcuid</span>
<lb n="2741"/><span>gadhar i n-a seasamh.  Bhuail sí aríst í agus rinne cloch</span>
<lb n="2742"/><span>ghlas de'n Rígh Dubh.</span></p>
<lb n="2743"/>
<lb n="2744"/><p><span>“'Nois,” ar sise, “is leat-sa a' caisleán seo, agus</span>
<lb n="2745"/><span>caithfidh mise dul 'un fios a thabhairt do mo athair &</span>
<lb n="2746"/><span>do mo mháthair goidé mar briseadh a' draoidheachta, &</span>
<lb n="2747"/><span>cha bhím ar ais faoi trí seachtmhaine agus seo dhuid trí</span>
<lb n="2748"/><span>chéad ponta & glac lóisdin ins a' tigh fhágfas mise</span>
<lb n="2749"/><span>ann thú.”</span></p>
<lb n="2750"/>
<lb n="2751"/><p><span>21.  Bhí sean-bhean & nighean dí ins an tigh a d'fhágadh</span>
<lb n="2752"/><span>ar lóisdin ann é.  D'iarr an bhái'rioghain air aire</span>
<lb n="2753"/><span>mhaith a thabhairt dhó féin go dtiocfadh sise ar ais aríst.</span></p>
<lb n="2754"/>
<lb n="2755"/><p><span>Thuit nighean na caillighe i ngrádh leis & d'iarr an</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2756"/><p><span>chailleach air fanacht aici féin & a nighean a phósadh, go</span>
<lb n="2757"/><span>rabh trí chéad ponta aige-sean & go rabh trí chéad</span>
<lb n="2758"/><span>ponta aici-se & go gcuirfeadh siad na sé chéad ar a'n</span>
<lb n="2759"/><span>iúl & go mbeadh aca teacht i dtír.</span></p>
<lb n="2760"/>
<lb n="2761"/><p><span>22.  “Fuair mé barraidheacht trioblóide fá'n bhái'-</span>
<lb n="2762"/><span>rioghain sin,” ars' eisean, & cha phósaim aon bhean a </span>
<lb n="2763"/><span>choidhche acht í, & fanfaidh mé go dtiocfaidh sí ar ais.”</span></p>
<lb n="2764"/>
<lb n="2765"/><p><span>Bhí na trí seachtmhaine istigh, & thainic sí ar ais & bhí</span>
<lb n="2766"/><span>sí 'un casbháil air ag an téa'pall agus bhí sí 'un é phósadh</span>
<lb n="2767"/><span>an Dia Domhnaigh sin.</span></p>
<lb n="2768"/>
<lb n="2769"/><p><span>23.  D'éirigh sé ar maidin Dia Domhnaigh 'un casbháil</span>
<lb n="2770"/><span>uirthi & chuaidh nighean na caillighe leis.  Nuair bhí sé ag</span>
<lb n="2771"/><span>fágáilt an tighe thug an tsean-chailleach pionna (nó</span>
<lb n="2772"/><span>bearán) di & d'iarr sí uirthi an pionna seo a ghreimiughadh</span>
<lb n="2773"/><span>i n-a chasóig & go dtuitfeadh sé i n-a chodladh & nach</span>
<lb n="2774"/><span>dtiocfadh leis an tsaoghal a mhúsgailt go mbéadh sí ar</span>
<lb n="2775"/><span>siubhal.  Chuaidh sé 'un an téa'paill & thainic a' bhái'-</span>
<lb n="2776"/><span>rioghain & a cuid cailín brídeóg, dá chloigeann déag</span>
<lb n="2777"/><span>aca i gcóitse a bhí chomh geal leis an eala.</span></p>
<lb n="2778"/>
<lb n="2779"/><p><span>24.  Thainic sí ins an áit i rabh mac an ríogh i n-a</span>
<lb n="2780"/><span>chodladh agus shaoil sí é mhúsgailt.  Má tá, chá dtiocfadh</span>
<lb n="2781"/><span>léithi, agus d'fhiafruigh sí de'n chailín goidé thainic air, agus</span>
<lb n="2782"/><span>dubhairt sise nach dtiocfadh léithi a ársuighe.</span></p>
<lb n="2783"/>
<lb n="2784"/><p><span>“Seo dhuid gairteál, agus tabhair dó e nuair mhúsgló-</span>
<lb n="2785"/><span>chaidh sé & ársuigh dó go gcaithfidh mise dhul go hOileán</span>
<lb n="2786"/><span>an Óir, & nach mbím ar ais go Dia Domhnaigh seo</span>
<lb n="2787"/><span>chugainn.”</span></p>
<lb n="2788"/>
<lb n="2789"/><p><span>Nuair d'imthigh a' bhái'rioghain, tharraing nighean na</span>
<lb n="2790"/><span>caillighe an pionna as an chasóig, & mhúsgail se suas.</span>
<lb n="2791"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2792"/><p><span>25.  D'fhiafruigh nighean na caillighe goidé an codladh</span>
<lb n="2793"/><span>thainic air, go rabh nighean na bái'rioghna annseo,</span>
<lb n="2794"/><span>“& agus budh chuma goidé a deireadh sí, cha dtiocfadh</span>
<lb n="2795"/><span>léithi thú mhúsgailt, agus seo dhuid gairteál a d'fhág</span>
<lb n="2796"/><span>sí agat, & d'iarr sí ort gan amhras gan bheith 'do</span>
<lb n="2797"/><span>chodladh Dia Domhnaigh seo chugainn.”</span></p>
<lb n="2798"/>
<lb n="2799"/><p><span>A bhaile leis go tigh a lóisdin ar ais aríst.  “Agus</span>
<lb n="2800"/><span>is cinnte,” ar seisean leis féin; “cha bhím 'mo chodladh</span>
<lb n="2801"/><span>Dia Domhnaigh seo 'ugainn.”</span></p>
<lb n="2802"/>
<lb n="2803"/><p><span>Thainic an Domhnach & rinne réidh 'un dul 'un a'</span>
<lb n="2804"/><span>téa'paill.</span></p>
<lb n="2805"/>
<lb n="2806"/><p><span>26.  Thug an tsean-chailleach snáthaid do'n nighin &</span>
<lb n="2807"/><span>d'iarr sí uirthi an tsnáthaid a chur i n-a chasóig, mar</span>
<lb n="2808"/><span>budh ghnáth léithi, & go dtuitfeadh sé i n-a chodladh.</span>
<lb n="2809"/><span>Chuaidh siad 'un téa'paill.  Cuireadh an tsnáthaid i n-a</span>
<lb n="2810"/><span>chasóig & thuit sé i n-a chodladh & thainic an</span>
<lb n="2811"/><span>bhái'rioghain 'n-a cóitse & na cailíní brídeóg.</span></p>
<lb n="2812"/>
<lb n="2813"/><p><span>Tharraing sí é & chuimil sí é & cha dtiocfadh léithi é</span>
<lb n="2814"/><span>mhúsgailt & thug sí miteóg a bhí i n-a láimh do nighin na</span>
<lb n="2815"/><span>caillighe.  D'iarr sí ar nighin na caillighe an mhiteóg a </span>
<lb n="2816"/><span>thabhairt dó & d'iarr air gan amhras gan a bheith i n-a</span>
<lb n="2817"/><span>chodladh Dia Domhnaigh seo chugainn.</span></p>
<lb n="2818"/>
<lb n="2819"/><p><span>27.  Nuair tharraing nighean na caillighe an</span>
<lb n="2820"/><span>tsnáthaid as a chasóig, mhúsgail sé suas.</span></p>
<lb n="2821"/>
<lb n="2822"/><p><span>“Ó, goidé bhain damh ar bith nó goidé an codladh</span>
<lb n="2823"/><span>thainic orm ar chor ar bith?” ars' eisean.</span></p>
<lb n="2824"/>
<lb n="2825"/><p><span>A bhaile leis go tigh na caillighe & d'iarr sí air a </span>
<lb n="2826"/><span>nighean a phósadh, nach rabh an bhái'rioghain acht ag</span>
<lb n="2827"/><span>teanamh amadáin de, gan áird níos mó a thabhairt uirthi.</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2828"/><p><span>D'fhan sé rith na seachtmhaine go dtainic an Domhnach</span>
<lb n="2829"/><span>aríst.</span></p>
<lb n="2830"/>
<lb n="2831"/><p><span>28.  Rinne sé réidh agus chuaidh sé 'un a' téa'paill &</span>
<lb n="2832"/><span>chuaidh nighean na caillighe leis.  Thug sí snáithe olna</span>
<lb n="2833"/><span>di.  D'iarr sí ar a nighin an snáithe olna a chur i n-a</span>
<lb n="2834"/><span>phóca agus nach músglóchadh an saoghal é go dtí go</span>
<lb n="2835"/><span>mbainfidhe an snáithe as a phóca.</span></p>
<lb n="2836"/>
<lb n="2837"/><p><span>Chuaidh siad mar budh ghnáth leóbhtha agus chuir sí an snáithe</span>
<lb n="2838"/><span>i n-a phóca & thuit sé i n-a chodladh & thainic an</span>
<lb n="2839"/><span>bhái'rioghain agus a cuid cailíní brídeóg & bhí seisean</span>
<lb n="2840"/><span>i n-a chodladh mar budh ghnáth leis.</span></p>
<lb n="2841"/>
<lb n="2842"/><p><span>29.  Ghol sí & bhéic sí agus ghread sí a cuid bosa & cha</span>
<lb n="2843"/><span>dtiocfadh léithi é mhúsgailt.</span></p>
<lb n="2844"/>
<lb n="2845"/><p><span>Ars' an bhái'rioghain le nighin na caillighe, “Seo</span>
<lb n="2846"/><span>ruibín dubh a bhíonns ar mo ghruaig agus tabhair dó é</span>
<lb n="2847"/><span>nuair a mhúsglóchaidh sé agus abair leis nach bhfeic sé</span>
<lb n="2848"/><span>mise níos mó, go bhfeil mé ag dul anonn chuige'n</span>
<lb n="2849"/><span>rígh, m'athair - anonn go hOileán an Óir, 'un áite nár</span>
<lb n="2850"/><span>chuaidh aon fhear isteach ann.”</span></p>
<lb n="2851"/>
<lb n="2852"/><p><span>30.  Chuir nighean na caillighe a lámh i n-a phóca & bhain</span>
<lb n="2853"/><span>sí an snáithe as & mhúsgail sé suas.</span></p>
<lb n="2854"/>
<lb n="2855"/><p><span>“Ó, goidé thainic ort ar bith?” arsa nighean na</span>
<lb n="2856"/><span>caillighe.  “Bhí an bhái'rioghain annseo agus chá dtiocfadh léithi</span>
<lb n="2857"/><span>do mhusgailt & tá sí ag dul anois go hOileán an Óir,</span>
<lb n="2858"/><span>'un áite nár chuaidh aon fhear ariamh isteach ann.  Seo</span>
<lb n="2859"/><span>ruibín dubh a d'fhág sí agat a bheadh a' ceangladh a</span>
<lb n="2860"/><span>gruaige 'na chomhartha nach bhfeicfidh tú choidhche aríst í.”</span></p>
<lb n="2861"/>
<lb n="2862"/><p><span>31.  D'éirigh sé 'n-a sheasamh agus dubhairt sé le nighin</span>
<lb n="2863"/><span>na caillighe nach gcodladh sé dá oidhche i n-aon tigh</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2864"/><p><span>amháin & nach n-íosfadh sé dá chionn bídh i n-aon tigh</span>
<lb n="2865"/><span>amháin & go siubhlóchadh sé an saoghal go ngeobhadh sé</span>
<lb n="2866"/><span>amach í.</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>“Siubhail leat a bhaile liom-sa,” arsa nighean na</span>
<lb n="2869"/><span>caillighe, “agus pós mise, & ná bac leis a' tsaoghal a shiubhal</span>
<lb n="2870"/><span>i n-éis na bái'rioghna.”</span></p>
<lb n="2871"/>
<lb n="2872"/><p><span>“Thusa!  Nighean na sean-chaillighe cladaighe!  An</span>
<lb n="2873"/><span>saoileann tusa go bpósfadh mac ríogh do leitheid-sa?</span>
<lb n="2874"/><span>Siubhlóchaidh mise an saoghal go bhfuighe mé í.”</span></p>
<lb n="2875"/>
<lb n="2876"/><p><span>32.  Shiubhail sé rith an lae sin go dtainic an oidhche</span>
<lb n="2877"/><span>amach ins a allta-thír.  Chuaidh sé suas go caisleán</span>
<lb n="2878"/><span>mór agus bhuail sé ag an dorus agus thainic 'un an doruis</span>
<lb n="2879"/><span>fathach mór & d'fhiafruigh sé de mhac an ríogh goidé</span>
<lb n="2880"/><span>thug annseo é.  Ghlac mac an ríogh eagal nuair a </span>
<lb n="2881"/><span>choinic (= chonnaic) sé an fathach, acht dubhairt sé leis</span>
<lb n="2882"/><span>féin nach mbéadh eagal air roimhe leis.</span></p>
<lb n="2883"/>
<lb n="2884"/><p><span>“Mise mac an ríogh agus béidh a' chead bhuille agam</span>
<lb n="2885"/><span>air.”</span></p>
<lb n="2886"/>
<lb n="2887"/><p><span>33.  Nuair a thainic a fathach amach chuige, dubhairt sé</span>
<lb n="2888"/><span>le mac a' ríogh gur mhór leis ar ghreim é & gur bheag</span>
<lb n="2889"/><span>leis ar dhá ghreim é agus nach ndeanfadh sé acht faobhar a </span>
<lb n="2890"/><span>chur ar a chuid fiacal.</span></p>
<lb n="2891"/>
<lb n="2892"/><p><span>“Mac ríogh mise,” arsa mac an ríogh, “is troidfidh</span>
<lb n="2893"/><span>mé le claidheamh thú & béidh fhios againn gá hagainn a'</span>
<lb n="2894"/><span>fear is fhearr.”</span></p>
<lb n="2895"/>
<lb n="2896"/><p><span>“Chan é sin a' dóigh is fhearr liom-sa troid, acht</span>
<lb n="2897"/><span>féachamuidne cor,” ars' an fathach.</span></p>
<lb n="2898"/>
<lb n="2899"/><p><span>34.  Smaoinigh mac an ríogh goidé mar d'imreochadh</span>
<lb n="2900"/><span>sé a' bhála nuair thóg sé le bárrchos é.  Bhuail sé faoi'n</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2901"/><p><span>fhathach mhór & tóg sé i n-áirde é agus leis a' leagadh a thug</span>
<lb n="2902"/><span>sé dó chuir sé trí troigh ins a' talamh é.</span></p>
<lb n="2903"/>
<lb n="2904"/><p><span>“Tá torp glas agam ort, a bhodaigh,” arsa mac a'</span>
<lb n="2905"/><span>ríogh.</span></p>
<lb n="2906"/>
<lb n="2907"/><p><span>“Ó, a mhic is fhearr nó 'n t-áthair, athchuinge ar bith</span>
<lb n="2908"/><span>a iarras tú bheirfidh mé duid é.  Léig m'anam liom.”</span></p>
<lb n="2909"/>
<lb n="2910"/><p><span>“An athchuinge atá mé a iarraidh ort, a' mbeadh dóigh</span>
<lb n="2911"/><span>ar bith agat a bheirfeadh go hOileán an Óir mé?”</span></p>
<lb n="2912"/>
<lb n="2913"/><p><span>35.  Shéid an fathach a bhuabhall & chruinnigh gach aon</span>
<lb n="2914"/><span>seort éisg a bhí ins an loch.  D'fhiafruigh siad de'n</span>
<lb n="2915"/><span>fhathach goidé bhí uaidh.  Dubhairt sé go maithfeadh sé</span>
<lb n="2916"/><span>an cíos dóbhtha dá dtiocfadh leobhtha tuaileas a thabhairt</span>
<lb n="2917"/><span>gá rabh Oileán an Óir.</span></p>
<lb n="2918"/>
<lb n="2919"/><p><span>Dubhairt siad leis gur oileán é nach bhfaca siad</span>
<lb n="2920"/><span>ariamh.</span></p>
<lb n="2921"/>
<lb n="2922"/><p><span>36.  “'Nois,” ars' an fathach, “tá dréir (= dear-</span>
<lb n="2923"/><span>bhráthair) damh-sa i n-a chomhnuidhe i bhfad as seo.  Cha</span>
<lb n="2924"/><span>dtainic aon fhear roimhe leis ariamh nár mharbh sé & seo</span>
<lb n="2925"/><span>dhuid clibeóg de mo chuid-se agus bheirfidh sí go tigh mo</span>
<lb n="2926"/><span>dhréar thú & aithneochaidh sé a' chlibeóg & tiocfaidh sé</span>
<lb n="2927"/><span>amach chugat le caomhamhlacht.  Chan fheil aon éan ins</span>
<lb n="2928"/><span>an aer nach bhfeil a' díol cíosa leis.  Acht mar bhfeil</span>
<lb n="2929"/><span>'fhios aca gá bhfeil Oileán an Óir, chan fheil 'fhios ag</span>
<lb n="2930"/><span>aon fhear ar bith gá bhfeil sé.”</span></p>
<lb n="2931"/>
<lb n="2932"/><p><span>37.  Chuaidh sé a mharcaigheacht ar an chlibeóig.  Sar</span>
<lb n="2933"/><span>má rabh 'fhios aige gá rabh sé bhí sé aige tigh an fhathaigh.</span></p>
<lb n="2934"/>
<lb n="2935"/><p><span>Thainic an fathach amach roimhe leis go ciuin & d'fhia-</span>
<lb n="2936"/><span>fruigh sé de goidé bhí ag cur air.  Dubhairt mac an</span>
<lb n="2937"/><span>ríogh go rabh 'fhios uaidh gá rabh Oileán an Óir.</span>
<lb n="2938"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2939"/><p><span>“Goidé tá uait-se i nOileán an Óir — an áit nár</span>
<lb n="2940"/><span>chuaidh aon fhear ariamh ann?  Ní'l aon éan ins an aer</span>
<lb n="2941"/><span>nach ndíolann cíos liom-sa.  Acht mar' bhfeil 'fhios aca</span>
<lb n="2942"/><span>gá bhfeil sé, chan fheil fios ag aon dhuine ar bith air.”</span></p>
<lb n="2943"/>
<lb n="2944"/><p><span>38.  Séid sé a bhuabhall & thainic gach aon éan ins an</span>
<lb n="2945"/><span>aer chuige acht an iolar.  D'fhiafruigh sé dóbhtha gá rabh</span>
<lb n="2946"/><span>Oileán an Óir.  Dubhairt siad leis nach rabh aon éan i </span>
<lb n="2947"/><span>n-innimhe ar eiteóig go hOileán an Óir acht an iolar.</span>
<lb n="2948"/><span>Shéid sé an buabhall aríst, & d'iarr sé ar na seirbhisigh</span>
<lb n="2949"/><span>amharc amach 'un an caisleán a ghárdáil - dá mbéadh</span>
<lb n="2950"/><span>corruidhe uirthi go leagfadh sí an caisleán 'un a'</span>
<lb n="2951"/><span>talaimh.  Chuaidh an gárda amach agus choinic (chonnaic) siad</span>
<lb n="2952"/><span>a' teacht í & bhí 'fhios aca go rabh corruidhe uirthi & chuaidh</span>
<lb n="2953"/><span>siad i n-áirde ar an chaisleán le n-a gcuid airm 'un</span>
<lb n="2954"/><span>a coinneált glan de'n chaisleán & shocruigh sí í fhéin</span>
<lb n="2955"/><span>ins an pháirc faoi'n chaisleán, agus d'fhiafruigh sí</span>
<lb n="2956"/><span>de'n fhathach goidé an t-ádhbhar a bhí aige (le) fios a </span>
<lb n="2957"/><span>chur uirthi.</span></p>
<lb n="2958"/>
<lb n="2959"/><p><span>39.  Dubhairt sé go maithfeadh sé an cíos dí, dá</span>
<lb n="2960"/><span>dtiocfadh leithi tuaileas ar bith a thabhairt i dtimcheallt</span>
<lb n="2961"/><span>Oileáin an Óir.  Dubhairt sí leis an fhathach gur'b é an</span>
<lb n="2962"/><span>t-oileán is saidhbhre a bhí ar an tsaoghal.</span></p>
<lb n="2963"/>
<lb n="2964"/><p><span>“Má thugann tú a' fear seo leat, maithfidh mé a'</span>
<lb n="2965"/><span>cíos dhuid féin & do gach aon éan a bhaineas leat.”</span></p>
<lb n="2966"/>
<lb n="2967"/><p><span>“Goidé mar thiocfadh liom a' fear sin a thabhairt</span>
<lb n="2968"/><span>liom thairis Sléibhe na Teineadh & thairis Sléibhe na</span>
<lb n="2969"/><span>Gloine & na Fairrge Móire?  D'éagfainn leis an</span>
<lb n="2970"/><span>ocras sul mar bhéidhinn ann.”</span></p>
<lb n="2971"/>
<lb n="2972"/><p><span>40.  “Muirbhfidh mé bológ & cuirfidh mé isteach i </span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2973"/><p><span>gcroiceann na bolóige na ceithre cheathramha & cuirfidh</span>
<lb n="2974"/><span>mise leat ar do dhruim é agus bheirfidh mé torpán duid.</span>
<lb n="2975"/><span>Nuair a bhéas tú ag dul thairis Sléibhe na Teineadh, má</span>
<lb n="2976"/><span>thig ocras ort, caith a' torpán so síos ins a' teinidh &</span>
<lb n="2977"/><span>tiocfaidh ball glas i lár na teineadh, agus tiocfaidh leat</span>
<lb n="2978"/><span>do sgríste dheanamh.  Nuair a bheas tú ag dul trasna</span>
<lb n="2979"/><span>Sléibhe na Gloine, fagh gráinne gainimh & caith ar an</span>
<lb n="2980"/><span>tsliabh í & tiocfaidh bancán glas air, & tiocfaidh leat</span>
<lb n="2981"/><span>do sgríste dheanamh annsin fósta.”</span></p>
<lb n="2982"/>
<lb n="2983"/><p><span>41.  Ghlac sí eiteóg & char shocruigh sí lá nó oidhche go</span>
<lb n="2984"/><span>dtí go dtainic sí trasna Sléibhe na Teineadh.  Ghlac</span>
<lb n="2985"/><span>sí ocras & chaith sí an torpán i lár na teineadh.  Thainic</span>
<lb n="2986"/><span>chuici ball glas & shocruigh sí síos air & d'ith sí ceathramha</span>
<lb n="2987"/><span>de'n bholóig.  Rinne sí a sgríste lá & oidhche eile.</span></p>
<lb n="2988"/>
<lb n="2989"/><p><span>Ghlac sí eiteóg & char shocruigh sí lá nó oidhche go dtí</span>
<lb n="2990"/><span>go dtainic sí trasna Sléibhe na Gloine.</span></p>
<lb n="2991"/>
<lb n="2992"/><p><span>42.  Smaoinigh sí ar an fhathach agus fuair sí gráinne</span>
<lb n="2993"/><span>gainimh & chaith sí ar Sliabh na Gloine í & thainic bancán</span>
<lb n="2994"/><span>glas air.  Luigh sí síos & d'ith sí ceathramha eile de'n</span>
<lb n="2995"/><span>bholóig & thug sí eiteóg & agus char shocruigh sí oidhche nó</span>
<lb n="2996"/><span>lá.  Bhí sí ag teacht an uair seo ar amharc Oileáin an</span>
<lb n="2997"/><span>Óir.</span></p>
<lb n="2998"/>
<lb n="2999"/><p><span>“Anois,” ars' an iolar le mac an ríogh, “tá 'n ball</span>
<lb n="3000"/><span>is measa le dul trasna agam go fóill.  Tá'n Fhairrge</span>
<lb n="3001"/><span>Mhór roimhe linn.  Ní'l áit ar bith agam 'un luighe 'un mo</span>
<lb n="3002"/><span>sgríste dheanamh.”</span></p>
<lb n="3003"/>
<lb n="3004"/><p><span>43.  “Ná bac leis sin,” arsa mac an ríogh, “gheobha</span>
<lb n="3005"/><span>tú thairis sin fósta.”</span></p>
<lb n="3006"/>
<lb n="3007"/><p><span>Chuir sé a lámh i n-a phóca agus thug sé ceirthle as & chaith</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3008"/><p><span>sé ins an fhairrge í, agus thainic bancán glas 'uige.</span>
<lb n="3009"/><span>Luigh an iolar síos & d'ith sí ceathramha eile & thug sí</span>
<lb n="3010"/><span>eiteóg & char stop sí lá nó oidhche go dtainic sí isteach</span>
<lb n="3011"/><span>go hOileán an Óir & chaith sí d'á druim é thairis bhalla &</span>
<lb n="3012"/><span>d'fhág sí annsin é.</span></p>
<lb n="3013"/>
<lb n="3014"/><p><span>Bhí ní b'easa ná bhí sé ariamh.  Char leig an t-eagal</span>
<lb n="3015"/><span>dó é fhéin a thais'eant.</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>44.  Bhí sé annsin lá agus oidhche.  Ar an darna lá</span>
<lb n="3018"/><span>go moch ar maidin choinic (= chonnaic) sé na trí</span>
<lb n="3019"/><span>bái'rioghna.  Bhí siad ag dul síos 'un an taoide 'un</span>
<lb n="3020"/><span>snáimh agus d'aithin sé a bhái'rioghain féin i n-a measg.</span></p>
<lb n="3021"/>
<lb n="3022"/><p><span>Bhain siad a gcuid éadaigh díobhtha agus chuaidh siad</span>
<lb n="3023"/><span>isteach ins an taoide & theanntuigh siad iad fhéin isteach</span>
<lb n="3024"/><span>i n-a dtrí eala.  Bhí gasún beag ag dul thart ag</span>
<lb n="3025"/><span>cruinniughadh scealp aige bárr an taoide agus labhair mac</span>
<lb n="3026"/><span>an ríogh leis.  Tharraing sé as a phóca gairteál &</span>
<lb n="3027"/><span>d'iarr sé ar an ghasún an gairteál a thabhairt do'n</span>
<lb n="3028"/><span>bhean a bhí i lár.  Thug an gasún dí é & char aithin sí é.</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p><span>45.  D'fhan sé annsin an oidhche sin.  Ar maidin lá</span>
<lb n="3031"/><span>ar n-a bhárach thainic an triúr aríst.  Bhain siad a </span>
<lb n="3032"/><span>gcuid éadaigh díobhtha mar ghnáth leóbhtha.  Chuaidh siad</span>
<lb n="3033"/><span>isteach ins an taoide.  Theanntuigh siad iad fhéin</span>
<lb n="3034"/><span>isteach i n-a dtrí eala.  Thainic an gasún beag céadna</span>
<lb n="3035"/><span>lá ar n-a bhárach & d'iarr mac an ríogh air a mhiteóg a </span>
<lb n="3036"/><span>thabhairt do'n bhean i lár.  Rinne an gasún mar d'iarr</span>
<lb n="3037"/><span>sé air, agus char aithin sí greim amháin de'n mhiteóig.</span></p>
<lb n="3038"/>
<lb n="3039"/><p><span>46.  D'fhan sé annsin oidhche eile & ar an treas</span>
<lb n="3040"/><span>maidin thainic an triúr aríst.  Bhain siad díobhtha a </span>
<lb n="3041"/><span>gcuid éadaigh.  Chuaidh siad isteach ins an taoide &</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3042"/><p><span>theanntuigh siad iad féin i n-a dtrí eala.  Thainic an</span>
<lb n="3043"/><span>gasún mar ghnáth & thug mac an ríogh an ruibín dó.</span></p>
<lb n="3044"/>
<lb n="3045"/><p><span>47.  Ar a theacht ar ais dóbhtha chas a' gasún céadna</span>
<lb n="3046"/><span>ortha & thug sé do'n bhái'rioghain óg an ruibín dubh</span>
<lb n="3047"/><span>a bhéadh ag ceangal a gruaige & an bimide fuair sí</span>
<lb n="3048"/><span>é d'aithin sí é & ghread sí a bosa.</span></p>
<lb n="3049"/>
<lb n="3050"/><p><span>“Ó!” adeir sí leis an ghasún.  “Gá bhfuair tú seo?”</span></p>
<lb n="3051"/>
<lb n="3052"/><p><span>“Tá fear uasal thuas annsin aige bárr a' láin mhara</span>
<lb n="3053"/><span>& thug sé a' ruibín seo damh-sa & d'iarr sé orm é</span>
<lb n="3054"/><span>thabhairt duid.”</span></p>
<lb n="3055"/>
<lb n="3056"/><p><span>48.  Chuaidh sí fhéin & a beirt deirbhsheathar suas ins an</span>
<lb n="3057"/><span>áit i rabh sé & d'aithin sí é ar an bhimide a choinic sí é.</span></p>
<lb n="3058"/>
<lb n="3059"/><p><span>“'Nois,” arsa sise le n-a beirt deirbhsheathar, “seo a'</span>
<lb n="3060"/><span>fear a bhris mo chuid geasa.  Chuirfeadh a' rí 'un báis é.”</span></p>
<lb n="3061"/>
<lb n="3062"/><p><span>“Cha leigfeadh an t-eagal dúinn é thabhairt isteach,”</span>
<lb n="3063"/><span>ars' iad-san.</span></p>
<lb n="3064"/>
<lb n="3065"/><p><span>“Ná bac leis sin,” arsa an deirbhshiúr; “bheirfidh a'</span>
<lb n="3066"/><span>rí cead dúinn-ne fear ar bith a thabhairt amach linn,</span>
<lb n="3067"/><span>acht ní'l cead againn aon fhear a thabhairt a bhaile.</span>
<lb n="3068"/><span>Dheanfaidh mise gairteál de & ceanglóchaidh mé ar mo</span>
<lb n="3069"/><span>chois é & tiocfaidh linn é thabhairt amach linn i mbárach.”</span></p>
<lb n="3070"/>
<lb n="3071"/><p><span>49.  Rinne sí gairteál de & thug siad a bhaile é.</span>
<lb n="3072"/><span>Nuair a chuaidh siad a bhaile, bhain sí an gairteál d'á</span>
<lb n="3073"/><span>cois, & theanntuigh sé isteach i n-a mhac ríogh aríst.</span></p>
<lb n="3074"/>
<lb n="3075"/><p><span>Ar maidin lá ar n-a bhárach thug siad an duine</span>
<lb n="3076"/><span>uasal amach leóbhtha & dhearc an rí i n-a dhiaidh &</span>
<lb n="3077"/><span>dubhairt sé leis an bhái'rioghain go rabh duine uasal</span>
<lb n="3078"/><span>ag dul amach leóbhtha nach bhfacas a shamhailt i nOileán</span>
<lb n="3079"/><span>an Óir ariamh.</span>
<lb n="3080"/></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3081"/><p><span>50.  Thainic an triúr a bhaile & cha rabh sé leóbhtha.</span>
<lb n="3082"/><span>Rinne an darna deirbhshiúr miteóg dé & chuir sí ar a </span>
<lb n="3083"/><span>láimh í, & nuair a thainic siad a bhaile, theanntuigh sí</span>
<lb n="3084"/><span>isteach i n-a mhac ríogh é.</span></p>
<lb n="3085"/>
<lb n="3086"/><p><span>An darna maidin thug siad an duine uasal amach</span>
<lb n="3087"/><span>aríst leóbhtha.  Dhearc an rí i n-a dhiaidh & dubhairt</span>
<lb n="3088"/><span>sé leis a bhái'rioghain gur'b é siud an fear céadna</span>
<lb n="3089"/><span>a bhí leóbhtha ar maidin indé.</span></p>
<lb n="3090"/>
<lb n="3091"/><p><span>“Cha dtig dó sin a bheith mar sin,” ars' an</span>
<lb n="3092"/><span>bhái'rioghain.</span></p>
<lb n="3093"/>
<lb n="3094"/><p><span>“Béidh fios agam-sa anocht,” ars' an rí, “má's é an</span>
<lb n="3095"/><span>fear céadna é.”</span></p>
<lb n="3096"/>
<lb n="3097"/><p><span>51.  Rinne a bhái'rioghain óg ruibín de mhac an ríogh &</span>
<lb n="3098"/><span>cheangail sí ar a gruaig é.  Thainic siad a bhaile &</span>
<lb n="3099"/><span>thainic an rí isteach ins an rúm i rabh na trí nighne ann</span>
<lb n="3100"/><span>& chuairtigh sé aníos & anuas iad.</span></p>
<lb n="3101"/>
<lb n="3102"/><p><span>“Anois,” ars' an bhái'rioghain óg le mac an ríogh,</span>
<lb n="3103"/><span>“teana ar do shon féin,” ag baint an ruibín d'á gruaig.</span></p>
<lb n="3104"/>
<lb n="3105"/><p><span>Léim mac a ríogh ós coinne a hathar.  Chaith sí í féin</span>
<lb n="3106"/><span>ar a glúnaibh & dubhairt sí le n-a hathair gur'b é seo</span>
<lb n="3107"/><span>an fear a bhris a cuid geasa.</span></p>
<lb n="3108"/>
<lb n="3109"/><p><span>52.  D'fhiafruigh a hathair de mhac an ríogh goidé mar</span>
<lb n="3110"/><span>fuair sé annseo, agus d'ársuigh mac an ríogh dó gur</span>
<lb n="3111"/><span>thainic sé ar sgiatháin an iolair.</span></p>
<lb n="3112"/>
<lb n="3113"/><p><span>Dubhairt a hathair leis nach ngeobhadh rí ar bith le</span>
<lb n="3114"/><span>pósadh í acht Rí Dubh na Frainnce.</span></p>
<lb n="3115"/>
<lb n="3116"/><p><span>Dubhairt mac a' ríogh go dtroidfeadh sé ar a son.</span></p>
<lb n="3117"/>
<lb n="3118"/><p><span>53.  Thainic Rí Dubh na Frainnce & mac Ríogh na</span>
<lb n="3119"/><span>hÉirinne & chuir siad orra a gculaith chogaidh.</span>
<lb n="3120"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3121"/><p><span>“Anois,” arsa Rí Dubh na Frainnce, “cha dtroidim</span>
<lb n="3122"/><span>leat ar a son.”</span></p>
<lb n="3123"/>
<lb n="3124"/><p><span>“Mhuise,” ars' a hathair, “caithfidh siad - na trí</span>
<lb n="3125"/><span>nighne - a gcuid méar a chur thríd a' doras gloine, &</span>
<lb n="3126"/><span>duine de'n dá rígh a thuitfeas uirthi gheobhaidh sé le</span>
<lb n="3127"/><span>pósadh í.”</span></p>
<lb n="3128"/>
<lb n="3129"/><p><span>54.  Tharraing sí sgian as a póca & bhain sí alt d'á</span>
<lb n="3130"/><span>méar & chuir sí amach thríd an doras é.</span></p>
<lb n="3131"/>
<lb n="3132"/><p><span>Cha ghlacfadh Rí Dubh na Frainnce an bhean a rabh alt</span>
<lb n="3133"/><span>d'á méar, agus thainic mac Ríogh na hÉirinne & dubhairt</span>
<lb n="3134"/><span>sé leis an rígh gur'b í seo an bhean a bhéadh aige-</span>
<lb n="3135"/><span>sean.</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>55.  “Sul mar gheobhaidh tú í, a mhic a' ríogh,” arsa Rí</span>
<lb n="3138"/><span>Oileáin an Óir, “caithfidh tusa a dhul suas ar bhárr a'</span>
<lb n="3139"/><span>chroinn agus tá nead ag an iolar ar bhárr a' chroinn seo &</span>
<lb n="3140"/><span>caithfidh tú na huigheacha thabhairt chugam-sa annseo.</span>
<lb n="3141"/><span>Tá an crann a' fás i lár a' locha & chan fhaghann tú</span>
<lb n="3142"/><span>báda nó coite.  Caithfidh tú a' loch a shnámh sul mar</span>
<lb n="3143"/><span>gheobhaidh tú go bárr a' chroinn.”</span></p>
<lb n="3144"/>
<lb n="3145"/><p><span>Chuaidh mac a' ríogh agus dhearc sé i n-a thimcheallt &</span>
<lb n="3146"/><span>choinic sé an crann ag fás i lár an locha.</span></p>
<lb n="3147"/>
<lb n="3148"/><p><span>56.  Shnámh sé anonn go dtainic sé 'uige'n chrann &</span>
<lb n="3149"/><span>bhí sé chomh maith aige smaoineadh dul suas ins an aer.</span></p>
<lb n="3150"/>
<lb n="3151"/><p><span>Shnámh sé ar ais aríst agus chas a bhái'rioghain óg air.</span></p>
<lb n="3152"/>
<lb n="3153"/><p><span>“Goidé bhain duid anois, a mhic a' ríogh?” ar sise.</span></p>
<lb n="3154"/>
<lb n="3155"/><p><span>“Chaithfidh mé nead an iolair a chreachadh & sin rud</span>
<lb n="3156"/><span>nach dtig liom a dheanamh.”</span></p>
<lb n="3157"/>
<lb n="3158"/><p><span>“Ná géill dom' athair.  Cuirfidh mise ar a' shlighe</span>
<lb n="3159"/><span>thú 'un a' nid a chreachadh.”</span>
<lb n="3160"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3161"/><p><span>57.  Theanntuigh sí tart & bhain sí na cúig ailt de n-a</span>
<lb n="3162"/><span>méaraibh & chaith sí scealpóg ins an loch & thainic bád a </span>
<lb n="3163"/><span>thug trasna go dtí'n chrann é.</span></p>
<lb n="3164"/>
<lb n="3165"/><p><span>“Nuair a gheobhas tú chomh fada leis a chrann,” arsa</span>
<lb n="3166"/><span>nighean an ríogh, “léig na cúig ailt seo ar a' chrann agus</span>
<lb n="3167"/><span>tiocfaidh cúig staighre, agus gabh thusa suas ar na staighríbh</span>
<lb n="3168"/><span>go mbéidh tú ar bhárr a' chroinn.”</span></p>
<lb n="3169"/>
<lb n="3170"/><p><span>58.  Rinne sé mar dubhairt sí agus chuaidh sé suas go</span>
<lb n="3171"/><span>nead an iolair & fuair sé cúig uigheacha ins an nead &</span>
<lb n="3172"/><span>thug sé leis iad a bhaile 'uige Rígh Oileáin an Óir.</span></p>
<lb n="3173"/>
<lb n="3174"/><p><span>“Tá go maith,” ars' an rí, “caithfidh tú mise a</span>
<lb n="3175"/><span>throid.”</span></p>
<lb n="3176"/>
<lb n="3177"/><p><span>“Má's rud é a chaithfidh mé dheanamh,” arsa mac Ríogh</span>
<lb n="3178"/><span>na hÉirinne, “tá mé sásta le mo bhás am ar bith.”</span></p>
<lb n="3179"/>
<lb n="3180"/><p><span>59.  “Ná téidh 'un troid lem' athair,” arsa nighean</span>
<lb n="3181"/><span>an ríogh; “char throid sé le haon fhear ariamh nár chuir</span>
<lb n="3182"/><span>sé 'un báis.”</span></p>
<lb n="3183"/>
<lb n="3184"/><p><span>“Ná géill dó sin,” arsa mac an ríogh, “tá na</span>
<lb n="3185"/><span>hEireannaigh cruadhdálach.”</span></p>
<lb n="3186"/>
<lb n="3187"/><p><span>“Goidé 'n dóigh 's fhearr leat troid?” arsa Rí</span>
<lb n="3188"/><span>Oileáin an Óir.</span></p>
<lb n="3189"/>
<lb n="3190"/><p><span>“Troidfidh mé le claidheamh mar ghnáth lem' athair</span>
<lb n="3191"/><span>throid i nÉirinn.”</span></p>
<lb n="3192"/>
<lb n="3193"/><p><span>60.  An chéad bhuille a thug mac an ríogh dó chaith sé a </span>
<lb n="3194"/><span>chionn de, acht, sul mar sgar a' cionn leis an cholainn,</span>
<lb n="3195"/><span>labhair sé le mac an ríogh & dubhairt sé:  “Is liom-sa</span>
<lb n="3196"/><span>a' caisleán a rabh mo nighean fá gheasaibh ann.  Pós í</span>
<lb n="3197"/><span>anois & gheobhaidh tú mo bheannacht.”</span></p>
<lb n="3198"/>
<lb n="3199"/><p><span>61.  Pósadh nighean Ríogh Oileáin an Óir & mac Ríogh</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3200"/><p><span>na hÉirinne.  Sheól siad go hÉirinn & chuaidh siad ins</span>
<lb n="3201"/><span>an chaisleán a rabh Rí Dubh na Frainnce ann.</span></p>
<lb n="3202"/>
<lb n="3203"/><p><span>Sin deireadh mo sgéil-sa agus b'fhada an sgéal é.</span></p>
<lb n="3204"/>
<lb n="3205"/><p><span>XVII. — An Dá Iasgaire.</span></p>
<lb n="3206"/>
<lb n="3207"/><p><span>1.  Bhí beirt iasgaire ins an chomhursanacht seo.</span>
<lb n="3208"/><span>Rachadh siad ar siubhal ar maidin Dia Luain suas go</span>
<lb n="3209"/><span>Móta Chuailnge.  D'fhanfadh siad ar shiubhal go hoidhche</span>
<lb n="3210"/><span>Shathairn.  Nuair a gheobhadh siad a ndíolaidheacht an</span>
<lb n="3211"/><span>oidhche Shathairn, rachadh siad isteach 'un tighe biotáilte i </span>
<lb n="3212"/><span>gCáirlinn a rabh Paidí a hAinmneach mar fhear a' tighe</span>
<lb n="3213"/><span>ann.  D'fhanfadh siad annsin go rabh sé 'na choinfheas-</span>
<lb n="3214"/><span>gar mall.</span></p>
<lb n="3215"/>
<lb n="3216"/><p><span>2.  Aon choinfheasgar amháin d'fhan siad níos moille</span>
<lb n="3217"/><span>nó'r ghnáth leóbhtha & thuit an oidhche ortha agus iad ar</span>
<lb n="3218"/><span>Chuimin Cháirlinn.  Bhí Séamus O Ceallaigh & Niall</span>
<lb n="3219"/><span>Luimneach (mar budh iad na hainmeacha a bhí ar na</span>
<lb n="3220"/><span>hiasgairíbh), bhí siad ag seanchas le chéile nuair a bhuail</span>
<lb n="3221"/><span>suas leóbhtha buachaill caoin ruadh.</span></p>
<lb n="3222"/>
<lb n="3223"/><p><span>“Bhfuil sibh ag dul a bhaile?” ars' an buachaill</span>
<lb n="3224"/><span>ruadh.</span></p>
<lb n="3225"/>
<lb n="3226"/><p><span>“Támuidne,” arsa Séamus O Ceallaigh.</span></p>
<lb n="3227"/>
<lb n="3228"/><p><span>3.  Dhearc an buachaill thairis a ghualainn.</span></p>
<lb n="3229"/>
<lb n="3230"/><p><span>“'Nois, a Néill Luimnigh, chuala me gur maith a' damh-</span>
<lb n="3231"/><span>sóir agus fear portanacht' thú.  Buail suas port anois</span>
<lb n="3232"/><span>agus damhsóchaidh mé coispeán úr duid.”</span>
<lb n="3233"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3234"/><p><span>“Goidé an port is fhearr leat a dhamhsadh?”</span></p>
<lb n="3235"/>
<lb n="3236"/><p><span>“Char dhamhas me ariamh ach' dhá phort, sin, 'Páidín O</span>
<lb n="3237"/><span>Rabhartaigh' agus 'Stóicíní Mháire.'”</span></p>
<lb n="3238"/>
<lb n="3239"/><p><span>“Sin dhá phort nár chuala mise ariamh,” arsa Niall.</span></p>
<lb n="3240"/>
<lb n="3241"/><p><span>“Béidh siad foghlumtha agat faoi mhaidin i mbárach,”</span>
<lb n="3242"/><span>ars' an buachaill caoin ruadh.</span></p>
<lb n="3243"/>
<lb n="3244"/><p><span>4.  Theanntuigh sé tart 'uige Séamus O Ceallaigh.</span></p>
<lb n="3245"/>
<lb n="3246"/><p><span>“Chuala mé iomrádh mór ort, a Shéamuis Uí Cheallaigh,</span>
<lb n="3247"/><span>gur mór a' fear coraidheacht' thú - nuair a théid tú go</span>
<lb n="3248"/><span>Léanaidh an Bhádhbhdhuin ag imirt a' bhála, go ndéin tú</span>
<lb n="3249"/><span>slóitreach de na gasraidhe & go bhfeil eagla ortha uilig</span>
<lb n="3250"/><span>roimhe leat.  Goidé a shaoilfeá?  An mbéidh cor agat-</span>
<lb n="3251"/><span>sa agus agam-sa annseo ar a' Chuimin?  Fágamuidne</span>
<lb n="3252"/><span>fiadhnuise ar Niall Luimneach ceoc' againn a' fear is</span>
<lb n="3253"/><span>fhearr.”</span></p>
<lb n="3254"/>
<lb n="3255"/><p><span>“Hút!” arsa Séamus le droch-mheas air, “A scál-</span>
<lb n="3256"/><span>taire gan fhuil gan fheoil, cha bhíonn do bhás orm!  Glan</span>
<lb n="3257"/><span>leat le do ghnaithe!  Cha dtainic do leitheid in mo</span>
<lb n="3258"/><span>láimh ariamh.”</span></p>
<lb n="3259"/>
<lb n="3260"/><p><span>“Ná géill do fhuil & do fheoil; bíodh cor annseo</span>
<lb n="3261"/><span>againn.”</span></p>
<lb n="3262"/>
<lb n="3263"/><p><span>5.  Bheir sé greim ar Shéamus & thóg sé le bárr a chos</span>
<lb n="3264"/><span>é agus chaith sé é taobh thiar de, & nuair d'fhosgail Séamus a </span>
<lb n="3265"/><span>shúile, fuair sé é fhéin i lár na báighe gan bád gan coite,</span>
<lb n="3266"/><span>acht troch muice & dhá mhaide pota 'un a' bád d'iomramh.</span></p>
<lb n="3267"/>
<lb n="3268"/><p><span>“Tá go maith,” arsa Séamus leis fhéin, “is fada ó</span>
<lb n="3269"/><span>thuill mé seo!”</span></p>
<lb n="3270"/>
<lb n="3271"/><p><span>6.  Rinne an buachaill caoin ruadh gáire i gcionn an</span>
<lb n="3272"/><span>bháid.</span>
<lb n="3273"/></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3274"/><p><span>“A Shéamuis, is cuma goidé a thuill tú ariamh,</span>
<lb n="3275"/><span>támuidne 'lig sásta go bhfeil tú againn anocht.  Iomra</span>
<lb n="3276"/><span>a' bád chomh gasta is thig leat isteach go Cill Eoin.</span>
<lb n="3277"/><span>Tá duine muinteardha de mo chuid le hiolcadh anocht</span>
<lb n="3278"/><span>& caithfeamuidne é thabhairt go Cill Mhuire.”</span></p>
<lb n="3279"/>
<lb n="3280"/><p><span>7.  Thóg siad an corpán ar ghuailnibh Shéamuis.  Tras-</span>
<lb n="3281"/><span>na Sléibh' Cáirlinn leobhtha go dtainic siad go Cill</span>
<lb n="3282"/><span>Mhuire.  Chas fear ortha taobh amuigh de'n gheata.</span></p>
<lb n="3283"/>
<lb n="3284"/><p><span>“Gá bhfeil síbh ag dul leis an fhear sin?” ars'</span>
<lb n="3285"/><span>eisean.</span></p>
<lb n="3286"/>
<lb n="3287"/><p><span>”Támuidne ag dul 'un é iolcadh ins a' reilic seo.”</span></p>
<lb n="3288"/>
<lb n="3289"/><p><span>“Chan í seo is b'as dó.  Caithfidh sibh é thabhairt go</span>
<lb n="3290"/><span>Condae an Dúin go reilic Chill' Brónaighe.”</span></p>
<lb n="3291"/>
<lb n="3292"/><p><span>8.  Thóg siad an corpán ar ghuailnibh Shéamuis aríst.</span>
<lb n="3293"/><span>Thairis Shléibh' Cáirlinn leóbhtha.  D'iomramh siad a' bád</span>
<lb n="3294"/><span>isteach go Ros Treibheór (= Caisleán Ruaidhrí).  Thóg</span>
<lb n="3295"/><span>siad an corpán ar ghuailnibh Shéamuis go rabh siad</span>
<lb n="3296"/><span>istigh i gCill Bhrónaighe.  Chuaidh siad 'un na reilice.</span>
<lb n="3297"/><span>Chas fear ortha taobh amuigh de'n gheata.</span></p>
<lb n="3298"/>
<lb n="3299"/><p><span>9.  “Gá bhfeil sibh ag dul leis an fhear sin?”</span></p>
<lb n="3300"/>
<lb n="3301"/><p><span>“Támuidne ag dul 'un é iolcadh ins a' reilic seo,”</span>
<lb n="3302"/><span>ars' an fear caoin ruadh.</span></p>
<lb n="3303"/>
<lb n="3304"/><p><span>“Tógaigidh ar ais aríst é; chan de mhuintir na háite</span>
<lb n="3305"/><span>seo dó.  De Chloinn Chearbhaill as a Méith do'n fhear</span>
<lb n="3306"/><span>sin.  Tógaigidh aríst é go hÓ Méith go reilic Chille</span>
<lb n="3307"/><span>Chuim.”</span></p>
<lb n="3308"/>
<lb n="3309"/><p><span>10.  Thóg siad an corpán ar ghuailnibh Shéamuis aríst,</span>
<lb n="3310"/><span>agus isteach ar ais leóbhtha go hÓ Méith & leagadh an</span>
<lb n="3311"/><span>comhra ar bhalla na reilice.</span>
<lb n="3312"/></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3313"/><p><span>“Anois, a Shéamuis,” ars' an buachaill caoin ruadh,</span>
<lb n="3314"/><span>“támuidne ró-bhuidheach duid ar son a' chuidighthe a</span>
<lb n="3315"/><span>thug tú dhúinn anocht.  Gabh ar ais anois ins an áit a </span>
<lb n="3316"/><span>d'fhág tú Niall Luimneach, & cuirfidh mise dhá phighinn</span>
<lb n="3317"/><span>leat go bhfeil an dá phort sin foghlumtha faoi seo</span>
<lb n="3318"/><span>aige.”</span></p>
<lb n="3319"/>
<lb n="3320"/><p><span>11.  Nuair a fuair Séamus O Ceallaigh sgaoilte</span>
<lb n="3321"/><span>uabhtha, amach go bráthach leis ins an áit a bhí Niall ag</span>
<lb n="3322"/><span>abhainn leath-bhealaigh agus bhí Niall & a hata i n-a</span>
<lb n="3323"/><span>láimh aige ag damhsadh “Stóicíní Mháire” & “Páidín</span>
<lb n="3324"/><span>O Rabhartaigh.”  Agus thug siad aire mhaith 'na dhiaidh</span>
<lb n="3325"/><span>sin nár ghabh siad chomh mall ar a' Chuimin gur éag</span>
<lb n="3326"/><span>siad. </span></p>
<lb n="3327"/>
<lb n="3328"/><p><span>Sin é mo sgéal-sa chugaibh.</span></p>
<lb n="3329"/>
<lb n="3330"/><p><span>XVIII. —  Giolla na Cruite.</span></p>
<lb n="3331"/>
<lb n="3332"/><p><span>1.  Bhí sean-bhuachaill ins an chomhursanacht seo a rabh</span>
<lb n="3333"/><span>Séamus O Loingsigh air & bhí sean-chailín a rabh Brighid</span>
<lb n="3334"/><span>Mhór Luimneach uirthi.  Bhí an bheirt ag suirghe.  Thioc-</span>
<lb n="3335"/><span>fadh seisean dh'á hamharc gach aon lá.  Cha rabh sé ar</span>
<lb n="3336"/><span>son mórán gnaithe a dheanamh.  Bhí sé istigh ag a dhréir</span>
<lb n="3337"/><span>(= dhearbhráthair) agus cha n-éireochadh sé go mbéadh sé</span>
<lb n="3338"/><span>i bhfad ins a' lá.</span></p>
<lb n="3339"/>
<lb n="3340"/><p><span>Cha rabh dadamh le teanamh aige ins a' lá acht beart</span>
<lb n="3341"/><span>raithnighe a bhaint.</span></p>
<lb n="3342"/>
<lb n="3343"/><p><span>2.  Aon lá amháin chodluigh sé ní b'fhuide ná budh ghnáth</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3344"/><p><span>leis & bhí sé an tráthnóna mall nuair a thainic sé is-</span>
<lb n="3345"/><span>teach go tigh Bhrighde Móire.</span></p>
<lb n="3346"/>
<lb n="3347"/><p><span>“Ó, m'anam, a Bhrighid,” ars' eisean, “cé go bhfeil</span>
<lb n="3348"/><span>mé mall anocht, is fhearr damh dórnán de do chuid-se</span>
<lb n="3349"/><span>raithnighe a bhaint.”</span></p>
<lb n="3350"/>
<lb n="3351"/><p><span>“Glan leat as m'amharc, a ghiolla na cruite!”</span>
<lb n="3352"/><span>arsa Brighid, ag tógáil an bhuailteáin & d'á chathadh</span>
<lb n="3353"/><span>(= chaitheamh) i n-a dhiaidh.  “Glan leat as m'amharc</span>
<lb n="3354"/><span>& ná téir do mo chomhair lá nó oidhche.”</span></p>
<lb n="3355"/>
<lb n="3356"/><p><span>3.  Ghlac Séamus corruidhe agus amach an doras leis.</span>
<lb n="3357"/><span>Nuair a bhí sé tamall ó'n doras, theanntuigh sé thart,</span>
<lb n="3358"/><span>agus ars' eisean, “Go bhfeicidh mise a' lá nach mbíonn</span>
<lb n="3359"/><span>tusa a' tabhairt 'Giolla na Cruite' orm-sa.”</span></p>
<lb n="3360"/>
<lb n="3361"/><p><span>Thóg sé a chorrán & a rópán, agus é lán corruidhe.</span></p>
<lb n="3362"/>
<lb n="3363"/><p><span>“Glan leat suas go lios Shéaghain Luimnigh & gheobhaidh</span>
<lb n="3364"/><span>tú raithneach go leor annsin,” arsa Brighid.</span></p>
<lb n="3365"/>
<lb n="3366"/><p><span>4.  Suas le Séamus 'un a' leasa & chrom sé ar a </span>
<lb n="3367"/><span>leath-ghlúin agus chuaidh sé a bhaint raithnighe.</span></p>
<lb n="3368"/>
<lb n="3369"/><p><span>Arsa muintir a bhí istigh ins a' lios, “Tá Séamus</span>
<lb n="3370"/><span>O Loingsigh ag baint raithnighe.  Déarfaidh sibh bhur</span>
<lb n="3371"/><span>gclios (= gcleas).”</span></p>
<lb n="3372"/>
<lb n="3373"/><p><span>“Dia Luain, Dia Máirt, Dia Céadaoine,” arsa</span>
<lb n="3374"/><span>muintir a bhí istigh ins a' lios.</span></p>
<lb n="3375"/>
<lb n="3376"/><p><span>“Agus Dia hAoine agus Dia Sathairne,” arsa Séamus.</span></p>
<lb n="3377"/>
<lb n="3378"/><p><span>“Gabhaigidh amach agus bainigidh an chruit de Shéamus</span>
<lb n="3379"/><span>O Loingsigh,” arsa fear aca.</span></p>
<lb n="3380"/>
<lb n="3381"/><p><span>5.  Amach le ceann eile aca & chuimil sé lámh do dhruim</span>
<lb n="3382"/><span>Shéamuis.  Léim Séamus i n-a shuidhe & dhearc sé thart</span>
<lb n="3383"/><span>gach taobh.  Diabhal cruit nó cruitín bhí ar Shéamus.</span>
<lb n="3384"/></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3385"/><p><span>Amach anuas an cnoc leis agus é ag léimnigh agus</span>
<lb n="3386"/><span>ag feadalaigh thart chuige doras Bhrighde Móire & char</span>
<lb n="3387"/><span>dhearc sé isteach.  Dhearc Brighid i n-a dhiaidh.</span></p>
<lb n="3388"/>
<lb n="3389"/><p><span>“Goidé a' diabhal thainic air?” ars' ise.</span></p>
<lb n="3390"/>
<lb n="3391"/><p><span>Bhí Séamus chomh díreach & chomh onórach nach labhróchadh</span>
<lb n="3392"/><span>sé léithi.</span></p>
<lb n="3393"/>
<lb n="3394"/><p><span>6.  Bhí fear eile de na comhursanaibh & bhí cruit air.</span>
<lb n="3395"/><span>Bhaist siad an Gruagach air.  Thainic an Gruagach chuige</span>
<lb n="3396"/><span>Séamus, agus ar seisean:</span></p>
<lb n="3397"/>
<lb n="3398"/><p><span>“Goidé mar fuair tú glan le do chruit?”</span></p>
<lb n="3399"/>
<lb n="3400"/><p><span>“Arsóchaidh mé sin duid,” arsa Séamus, “gabh suas</span>
<lb n="3401"/><span>go lios Shéaghain Luimnigh & a' mhuintir atá istigh ins an</span>
<lb n="3402"/><span>lios nuair deirfidh siad, 'Dia Luain, Dia Máirt, Dia</span>
<lb n="3403"/><span>Céadaoine,' abair thusa, 'Diardaoin, Dia hAoine, Dia</span>
<lb n="3404"/><span>Sathairne.'”</span></p>
<lb n="3405"/>
<lb n="3406"/><p><span>7.  Chuaidh an Gruagach suas 'un a' liosa & nuair a </span>
<lb n="3407"/><span>choinic siad ag teacht é:</span></p>
<lb n="3408"/>
<lb n="3409"/><p><span>“Tá'n Gruagach a' teacht,” arsa fear aca.  “Béidh</span>
<lb n="3410"/><span>sgéal le n-ársuighe aige nuair rachas sé a bhaile.”</span></p>
<lb n="3411"/>
<lb n="3412"/><p><span>“Dia Luain, Dia Máirt, Dia Céadaoine,” arsa</span>
<lb n="3413"/><span>muintir a bhí istigh ins a' lios.</span></p>
<lb n="3414"/>
<lb n="3415"/><p><span>“Diardaoin, Dia hAoine is Dia Sathairne & Dia</span>
<lb n="3416"/><span>Domhnaigh fósta,” ars' an Gruagach.</span></p>
<lb n="3417"/>
<lb n="3418"/><p><span>8.  “Gabhaigidh amach & cuirigidh cruit Shéamuis Uí</span>
<lb n="3419"/><span>Loingsigh ar bhárr cruite a' Ghruagaigh,” arsa fear aca.</span></p>
<lb n="3420"/>
<lb n="3421"/><p><span>Amach leis an fhear óg & chuimil sé a lámh do dhruim an</span>
<lb n="3422"/><span>Ghruagaigh, agus bhí a dhá chruit air ó'n uair sin.  Thainic</span>
<lb n="3423"/><span>an Gruagach bocht a bhaile agus a shrón thíos ar bhárr-</span>
<lb n="3424"/><span>iallaíbh.</span>
<lb n="3425"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3426"/><p><span>XIX. —  An Leanbh do ghoid na daoine</span>
<lb n="3427"/><span>sídheán.</span></p>
<lb n="3428"/>
<lb n="3429"/><p><span>1.  Bhí Nansaí Luimneach i n-a comhnuidhe i nDruim</span>
<lb n="3430"/><span>Mhullaigh tá céad bliadhain ó shoin.  Bhí seachtar mac</span>
<lb n="3431"/><span>aici agus beirt nighean.  Pósadh na buachaillí uilig acht</span>
<lb n="3432"/><span>buachaill amháin & pósadh an bheirt nighean.</span></p>
<lb n="3433"/>
<lb n="3434"/><p><span>An t-am sin budh ghnáth leis na cailiníbh hataí árda</span>
<lb n="3435"/><span>a chaitheamh agus clócaí dearga agus budh ghnáth le n-a</span>
<lb n="3436"/><span>ndréireacha (= ndearbhráithreachaibh) na cailiní seo a </span>
<lb n="3437"/><span>thabhairt go Pátrún Chillshléibhe ag marcaigheacht ar</span>
<lb n="3438"/><span>dhruim ghearráin.  Rachadh an dréir (= dearbhráthair)</span>
<lb n="3439"/><span>i dtoiseach agus rachadh an cailin i n-a cúlóig.</span></p>
<lb n="3440"/>
<lb n="3441"/><p><span>2.  Mar dubhairt mé cheana, cha rabh ag an tsean-bhean</span>
<lb n="3442"/><span>seo acht mac amháin le pósadh agus thainic cailin as</span>
<lb n="3443"/><span>Cillshléibhe a fágadh 'na baintreabhaigh ar aimsir chuca</span>
<lb n="3444"/><span>& páiste beag léithi nach rabh acht coicthighis ar aois.</span></p>
<lb n="3445"/>
<lb n="3446"/><p><span>Fuair sí lóisdin aige Nansaí Mhóir Luimneach agus</span>
<lb n="3447"/><span>d'fhan sí aici rith na bliadhna & bhéadh Nansaí & an cailin</span>
<lb n="3448"/><span>ag sníomh gach aon oidhche, agus cha sgarfadh Nansaí</span>
<lb n="3449"/><span>léithi ar airgead ar bith.</span></p>
<lb n="3450"/>
<lb n="3451"/><p><span>Bhéadh an cailín ag obair gach aon lá agus bhéadh Nansaí</span>
<lb n="3452"/><span>ag tabhairt aire do'n pháiste.  Leigeadh Nansaí síos go</span>
<lb n="3453"/><span>Cúig' Uladh í gach aon fhoghmhar & thuilleadh sí oiread</span>
<lb n="3454"/><span>airgid is a choinneochadh éadach uirthi rith na bliadhna.</span></p>
<lb n="3455"/>
<lb n="3456"/><p><span>3.  Choinnigh Nansaí an páiste go rabh sé dá bhliadhain</span>
<lb n="3457"/><span>ar aois.  Lá amháin foghmhair chuaidh Nansaí & an cailin</span>
<lb n="3458"/><span>suas go Lios Luimnigh & thug siad an páiste leóbhtha.</span></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3459"/><p><span>Chuaidh an bheirt mhná (= bhan) ag baint choirce & thuit</span>
<lb n="3460"/><span>an páiste i n-a chodladh & chas siad suas i gcóta beag</span>
<lb n="3461"/><span>drogóide é, & leig siad síos le taoibh stúca coirce é</span>
<lb n="3462"/><span>& bhí siad ag baint a gcuid fóghmhair.  Arsa Nansaí:-</span></p>
<lb n="3463"/>
<lb n="3464"/><p><span>“Rachaidh mise a bhaile go ndeanfaidh mé mo mheadhon</span>
<lb n="3465"/><span>lae réidh & ní'l feidhm agam theacht a sgairtigh ort.</span>
<lb n="3466"/><span>Músgail an páiste, nuair a shaoilfeas tú go mbéidh</span>
<lb n="3467"/><span>an meadhon lae réidh agam.”</span></p>
<lb n="3468"/>
<lb n="3469"/><p><span>Chuaidh an cailin & mhúsgail sí an páiste & chuaidh sé</span>
<lb n="3470"/><span>a ghol & char stad sé acht ag gol fá thrí ráithe oidhche</span>
<lb n="3471"/><span>& lá.</span></p>
<lb n="3472"/>
<lb n="3473"/><p><span>Bhí siad cortha sgálta ag éisteacht leis, acht mar</span>
<lb n="3474"/><span>sin fhéin chan fhanfadh an mac ní b'fhuide gan pósadh &</span>
<lb n="3475"/><span>cheannuigh sé ádhbhar culaith éadaigh & thug sé an táill-</span>
<lb n="3476"/><span>iúir isteach un a' tighe.</span></p>
<lb n="3477"/>
<lb n="3478"/><p><span>4.  Ins an gheimhreadh a bhí sé & bhí an mac amuigh ar an</span>
<lb n="3479"/><span>loch ag dreidearacht oisreannaí.  Bhí máthair an pháiste</span>
<lb n="3480"/><span>amuigh ar dhíolaidheacht ag baint préataí & cha rabh aon</span>
<lb n="3481"/><span>dhuine ins a' tigh acht an táilliúir agus Nansaí Mhór.  Chuaidh</span>
<lb n="3482"/><span>sise síos go tigh Shéaghain Luimnigh fá oiread salainn</span>
<lb n="3483"/><span>agus a dheanfadh pota cáil cheannfhinn.</span></p>
<lb n="3484"/>
<lb n="3485"/><p><span>5.  D'fhág sí an tailliúir agus an páiste ins a' tigh.</span>
<lb n="3486"/><span>Budh ghnáth le bac a bheith ins na sean-tigheachaibh an uair</span>
<lb n="3487"/><span>sin agus budh ghnáth le daoinibh a gcuid píopaí a fhágáil</span>
<lb n="3488"/><span>air.  D'fhág Nansaí a píopa ar an bhac & bhí an páiste</span>
<lb n="3489"/><span>ins a' chliabhán le taobh na teineadh.</span></p>
<lb n="3490"/>
<lb n="3491"/><p><span>Nuair a d'fhág Nansaí an tigh, chuir an páiste a lámh</span>
<lb n="3492"/><span>amach as an chliabhán & thóg sé píopa Nansaí & chuir sé</span>
<lb n="3493"/><span>i n-a bhéal é & bhain sé toit mhaith as & dhearc an táill-</span></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3494"/><p><span>iúir aníos faoi n-a shúilibh & choinic sé féasóg liath ag</span>
<lb n="3495"/><span>teacht amach as an pháiste & d'éirigh sé cuma aosta agus</span>
<lb n="3496"/><span>rinne gáire & dubhairt leis fhéin, “Is beag a shaoil-</span>
<lb n="3497"/><span>eanns Nansaí Mhór gá hé atá a' caitheamh a píopa,” &</span>
<lb n="3498"/><span>luigh sé síos ins an chliabhán arís.</span></p>
<lb n="3499"/>
<lb n="3500"/><p><span>6.  Bhí cos bhacach ag an táilliúir agus i gcomhnuidhe</span>
<lb n="3501"/><span>bhí croisin aige.  Nuair a choinic sé an páiste i n-a</span>
<lb n="3502"/><span>luighe arís, thóg sé a chroisin & amach go síorruidhe leis.</span>
<lb n="3503"/><span>Bhí Nansaí ag teacht leis an tsalann nuair chas an</span>
<lb n="3504"/><span>táilliúir uirthi & é ag imtheacht.</span></p>
<lb n="3505"/>
<lb n="3506"/><p><span>“Tá 'n diabhal ar do sheort!  Gabh ar ais go</span>
<lb n="3507"/><span>ngeobhaidh tú do mheadhon lae,” arsa Nansaí leis.</span></p>
<lb n="3508"/>
<lb n="3509"/><p><span>“Ó, cha dtéidhim ar ais!” ars' an táilliúir.  “I n-áit</span>
<lb n="3510"/><span>a' diabhal a bheith liom-sa, tá sé agat-sa ins a' tigh a</span>
<lb n="3511"/><span>bhaile, a Nansaí!”</span></p>
<lb n="3512"/>
<lb n="3513"/><p><span>7.  Chuaidh sí isteach & dhearc sí ins an chliabhán & fuair</span>
<lb n="3514"/><span>sí seanduine i n-a luighe ann.  Anuas léithi ar ais</span>
<lb n="3515"/><span>'uige mo mhóiridhe Eibhlin Ní hAnluain & d'ársuigh sí a </span>
<lb n="3516"/><span>sgéal dí.</span></p>
<lb n="3517"/>
<lb n="3518"/><p><span>“Gabh ar ais,” arsa mo mhóiridhe, “go dtiocfaidh</span>
<lb n="3519"/><span>máthair an pháiste a bhaile & cruinnigheadh sí lán</span>
<lb n="3520"/><span>bráisgin de chopógaibh sídheán & bruitheadh sí 'sa phota</span>
<lb n="3521"/><span>iad agus caitheadh sí ins an tobán iad & nigheadh sí an</span>
<lb n="3522"/><span>páiste ann, agus, má's duine saoghalta atá ann,</span>
<lb n="3523"/><span>gheobhaidh sé biseach, & má's droch-sheort duine, éagfaidh</span>
<lb n="3524"/><span>sé,” ars' ise.</span></p>
<lb n="3525"/>
<lb n="3526"/><p><span>8.  Thainic máthair an pháiste a bhaile, & d'ársuigh Nansaí</span>
<lb n="3527"/><span>Mhór dí goidé bhain dobhtha ó d'fhag sí an tigh.  D'ársuigh</span>
<lb n="3528"/><span>sí do mháthair an pháiste mar d'ársuigh mise duid-se &</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3529"/><p><span>chuaidh máthair an pháiste & chruinnigh sí na copógaibh &</span>
<lb n="3530"/><span>rinne sí mar dubhairt mo mhóiridhe.  Nuair a chuir sí</span>
<lb n="3531"/><span>an páiste i n-uisge na sídheán, leig sé trí bhéic ádhbhail</span>
<lb n="3532"/><span>as a chluinfidhe thall ins an Phuinte (= Rinn Mhic Giolla</span>
<lb n="3533"/><span>Ruaidh).  Chuaidh mo mhóiridhe & m'oncal Séaghan Luim-</span>
<lb n="3534"/><span>neach suas, agus ar teacht isteach dóbhtha, bhí an páiste</span>
<lb n="3535"/><span>marbh.</span></p>
<lb n="3536"/>
<lb n="3537"/><p><span>9.  Chruinnigh na comhursana isteach 'un na faire.</span></p>
<lb n="3538"/>
<lb n="3539"/><p><span>D'éag sé Dia hAoine agus choinnigh siad istigh go Domh-</span>
<lb n="3540"/><span>nach é 'un cuideachta a bhí aca ag an tórradh.</span></p>
<lb n="3541"/>
<lb n="3542"/><p><span>An uair sin cha rabh tráthnóna i ndéidh meadhon lae</span>
<lb n="3543"/><span>Dia Domhnaigh nach mbéadh damhsa aige Bád an Chaoil.</span>
<lb n="3544"/><span>Chruinneochadh siad as gach aon áird chuig an damhsa.</span></p>
<lb n="3545"/>
<lb n="3546"/><p><span>Oidhche Shathairne — oidhche na faire — chruinnigh an</span>
<lb n="3547"/><span>oiread sin daoine, cha rabh farsnach ins a' tigh dóbhtha,</span>
<lb n="3548"/><span>agus ins a' pháirc ós coinne an dorais a bhí an fhaire</span>
<lb n="3549"/><span>aca, (agus féadaim a rádh go bhfaca mé fhéin an tigh &</span>
<lb n="3550"/><span>an pháirc, má's fíor adubhairt an seanchaidhe liom).</span></p>
<lb n="3551"/>
<lb n="3552"/><p><span>10.  Fá choinsheasgar Dia Domhnaigh chruinnigh siad,</span>
<lb n="3553"/><span>na buachaillí & na cailiní, aosta & óg, chun a dhul leis</span>
<lb n="3554"/><span>an tórradh.</span></p>
<lb n="3555"/>
<lb n="3556"/><p><span>'Siad Domhnall O Fionnagáin & Séaghan Luimneach a </span>
<lb n="3557"/><span>rinne an cómhra agus chuir na mná cumainn bráithling</span>
<lb n="3558"/><span>chaol línéadaigh thart ar an chomhra.  Thóg beirt fhear a'</span>
<lb n="3559"/><span>comhra & bheir siad leóbhtha do'n uaigh é.</span></p>
<lb n="3560"/>
<lb n="3561"/><p><span>Bhí áit a iolcaidh ins an choillidh a bhí thíos ag Bád an</span>
<lb n="3562"/><span>Chaoil — an áit a bhéadh damhsa aca.  'Sé an t-ainm a </span>
<lb n="3563"/><span>bhí ar áit a iolcaidh, Cill an tSnáimh.</span></p>
<lb n="3564"/>
<lb n="3565"/><p><span>Agus cha gheobhadh coimhthighigh ar bith nach rabh fios gár'b</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3566"/><p><span>as iad i reilic Chille Chuim, agus sin an áit a hiolcadh</span>
<lb n="3567"/><span>na coimhthighigh & páistí nach rug baisteadh ortha & meis-</span>
<lb n="3568"/><span>geóirí báidhte.</span></p>
<lb n="3569"/>
<lb n="3570"/><p><span>11.  Mar sin féin thug siad an corpán leóbhtha & thug</span>
<lb n="3571"/><span>siad spáid & sluasaid ó n-a mbaile féin.  Rinne</span>
<lb n="3572"/><span>beirt aca an uaigh, & nuair bhí sí reidh aca, bheir siad</span>
<lb n="3573"/><span>ar an chomhra chun an corpán iolcadh.</span></p>
<lb n="3574"/>
<lb n="3575"/><p><span>Nuair a bhí siad ag cur an chomhra síos ins a' pholl,</span>
<lb n="3576"/><span>léim geirrfhiadh amach as an chomhra, & thríd an choillidh</span>
<lb n="3577"/><span>leis.</span></p>
<lb n="3578"/>
<lb n="3579"/><p><span>Amach leis na cailiníbh & na buachaillí i n-a dhiaidh,</span>
<lb n="3580"/><span>agus na sean-mhná nach rabh ar son reatha, b'éigin</span>
<lb n="3581"/><span>dóbhtha fanacht ins an áit i rabh siad.</span></p>
<lb n="3582"/>
<lb n="3583"/><p><span>Arsa Domhnall O Fionnagáin le Séaghan Luimneach:</span>
<lb n="3584"/><span>“Béidh 'fhios agam-sa goidé atá ins an chomhra.”  Ag</span>
<lb n="3585"/><span>tógáil na spáide, bhris sé clár an chomhraidh agus cha</span>
<lb n="3586"/><span>rabh aon dadamh taobh istigh de acht beagán beag</span>
<lb n="3587"/><span>éadaigh a chuir siad ar an chorpán.</span></p>
<lb n="3588"/>
<lb n="3589"/><p><span>12.  D'fhág siad an bhráithling i n-a ndéidh & cha</span>
<lb n="3590"/><span>dtiubhradh siad a bhaile í.</span></p>
<lb n="3591"/>
<lb n="3592"/><p><span>Ó'n lá sin go dtí an lá seo gach aon uile gheimhreadh</span>
<lb n="3593"/><span>bíonn teinte & damhsa & cuideachta ag na daoinibh</span>
<lb n="3594"/><span>beaga ins a' pháirc ar fhairigh siad an corp ann.</span></p>
<lb n="3595"/>
<lb n="3596"/><p><span>Nuair a thuit an páiste i n-a chodladh ag an lios</span>
<lb n="3597"/><span>thug na daoine sidheán leóbhtha é & d'fhág siad an sean-</span>
<lb n="3598"/><span>duine i n-a áit.</span></p>
<lb n="3599"/>
<lb n="3600"/><p><span>Sin deireadh mo sgéil-sa a bhain do mo ghaoltaibh i </span>
<lb n="3601"/><span>bhfogus do dhorus an tighe ar tógadh mise.</span>
<lb n="3602"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3603"/><p><span>XX. —  An bhean phisleogach.</span></p>
<lb n="3604"/>
<lb n="3605"/><p><span>1.  Thuas ar Lios Liath i n-aice le habhainn Chor-na-</span>
<lb n="3606"/><span>Muclaighe i mbáighe amháin tighe bhí fear & bean ann &</span>
<lb n="3607"/><span>muirighin mhór pháiste aca.  D'éag an fear & chuaidh</span>
<lb n="3608"/><span>mo mhóiridhe agus mo mháthair suas go tigh an tórraidh (cha</span>
<lb n="3609"/><span>rabh mo mháthair an uair sin acht i n-a girrsigh bhig).  Lá</span>
<lb n="3610"/><span>fóghmhair a bhí ann.  Bhí cáil mhór de na comhursanaíbh</span>
<lb n="3611"/><span>ann, idir fir & mná.  Bhí na comhursana iongantach</span>
<lb n="3612"/><span>práidhinneach le n-a gcuid coirce & thainic isteach bean</span>
<lb n="3613"/><span>bheag bhuidheach chaoin thanaidhe & cóta beag drogóide</span>
<lb n="3614"/><span>ar a gualainn.</span></p>
<lb n="3615"/>
<lb n="3616"/><p><span>2.  Dhearc sí go géar idir an dá shúil ar mo mháthair</span>
<lb n="3617"/><span>& d'fhiafruigh sí de mo mhóiridhe an rabh aici a nighin</span>
<lb n="3618"/><span>acht í seo, & dubhairt mo mhóiridhe go rabh beirt eile.</span>
<lb n="3619"/><span>Dubhairt an bhean bheag annsin nár bh'fhada go mbéadh</span>
<lb n="3620"/><span>a cunntas ag éirghe goirid, agus char labhair sí ní budh mhó</span>
<lb n="3621"/><span>le mo mhóiridhe.</span></p>
<lb n="3622"/>
<lb n="3623"/><p><span>3.  Budh ghnáth leis na daoinibh a bheith ag tuireadh na</span>
<lb n="3624"/><span>gcorp an t-am sin, agus faoi'n bhórd a leagfaidhe an</span>
<lb n="3625"/><span>corp.  Chuirfidhe bráithling ar an bhórd a bhéadh thairis</span>
<lb n="3626"/><span>an chuirp & lasfadh siad dá choinnil déag.  Mar sin</span>
<lb n="3627"/><span>féin thóg an bhean bheag seo stól beag & chuaidh sí suas</span>
<lb n="3628"/><span>go cionn an chláir & rinne sí cúpla ceathramha tuiridh</span>
<lb n="3629"/><span>agus dubhairt sí mar seo:-</span></p>
<lb n="3630"/>
<lb n="3631"/><p><span>4.  Go mbeannuighidh Dia díbh, a mhná gan fhóghnamh;</span>
<lb n="3632"/><span>B'é seo m'fhear cumainn agaibh d'á thórradh.</span>
<lb n="3633"/><span>Is minic a bhain bhur smug agus bhur ndeór díbh,</span>
<lb n="3634"/><span>Is rinne fear an chábáin stábla bó díbh.</span>
<lb n="3635"/></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3636"/><p><span>A'b é go bhfeil m'iomairí 'gá rómhadadh,</span>
<lb n="3637"/><span>Agus eagal mór orm roime Dómhnall,</span>
<lb n="3638"/><span>D'fhanfainn agaibh-se go tráthnóna,</span>
<lb n="3639"/><span>Agus slán agaibh, a mhná gan fhóghnamh.</span></p>
<lb n="3640"/>
<lb n="3641"/><p><span>Chan fhaca siad ní budh mhó í agus mí ó'n lá sin d'éag</span>
<lb n="3642"/><span>nighean do mo mhóiridhe & d'fhág sí páiste seachtmhaine</span>
<lb n="3643"/><span>i n-a déidh.</span></p>
<lb n="3644"/>
<lb n="3645"/><p><span>“Nighean Pheadair Duibh,” d'ársuigh an sgéal so.</span></p>
<lb n="3646"/>
<lb n="3647"/><p><span>XXI. — An gearrán bán.</span></p>
<lb n="3648"/>
<lb n="3649"/><p><span>1.  Bhí páirc seamrach againn thuas ar lios Dhrom'</span>
<lb n="3650"/><span>Mullaigh.  Bhí gearrán bán aige Domhnall O Fionnagáin</span>
<lb n="3651"/><span>& budh ghnáth leis a bheith ins an tseamair gach aon</span>
<lb n="3652"/><span>oidhche.  Dubhairt mo mháthair go dtiubhradh sí anuas an</span>
<lb n="3653"/><span>gearrán an chéad uair a gheobhadh sí ins na tseamair é</span>
<lb n="3654"/><span>go bhfeicfeadh Domhnall O Fionnagáin gur'b é a ghearrán</span>
<lb n="3655"/><span>a bhí ag ithe na seamrach.</span></p>
<lb n="3656"/>
<lb n="3657"/><p><span>2.  Coinfheasgar samhraidh a bhí ann, agus bhí mo</span>
<lb n="3658"/><span>mháthair & mo dheirbhshiur i n-a seasamh aige cionn an</span>
<lb n="3659"/><span>tighe & choinic siad gearrán bán ar an lios.</span></p>
<lb n="3660"/>
<lb n="3661"/><p><span>“Siubhail leat, a Aine,” arsa mo mháthair, “agus</span>
<lb n="3662"/><span>bheirfeamuidne anuas é.”</span></p>
<lb n="3663"/>
<lb n="3664"/><p><span>Chuaidh siad suas fá'n ghearrán & thug siad leóbhtha</span>
<lb n="3665"/><span>anuas an cnoc é & shaoil siad a thabhairt a bhaile.</span></p>
<lb n="3666"/>
<lb n="3667"/><p><span>3.  Nuair a thainic sé chuig an chasán a rachadh síos</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3668"/><p><span>go tigh Dhomhnaill Uí Fhionnagáin, shaoil mo máthair go</span>
<lb n="3669"/><span>stopóchadh sí annsin é.</span></p>
<lb n="3670"/>
<lb n="3671"/><p><span>Rith sé ar siubhal uabhtha & lean mo mháthair é, agus</span>
<lb n="3672"/><span>chuaidh sé isteach go tigh Aine Luimnigh.  Bhí solas ins</span>
<lb n="3673"/><span>an fhuinneóig & bhain sé é as an tigh.  Bhí fhios ag mo</span>
<lb n="3674"/><span>mháthair nach gearrán a bhí ann.  Acht char leig sí aon</span>
<lb n="3675"/><span>dadamh uirthi nuair a chuaidh sí isteach ins an tigh.</span></p>
<lb n="3676"/>
<lb n="3677"/><p><span>4.  Bhí Máire Nic Cana — nighean an tighe — ag fághail</span>
<lb n="3678"/><span>bháis, agus bhí a máthair iongantach buaidheartha & d'éirigh</span>
<lb n="3679"/><span>sí suas 'un póg a thabhairt do Mháire.  Bí táirnge ins</span>
<lb n="3680"/><span>an bhalla & scríob sí a haghaidh, agus thainic fuil leis</span>
<lb n="3681"/><span>& thuit an fhuil síos ar aghaidh an chailín a bhí marbh.</span></p>
<lb n="3682"/>
<lb n="3683"/><p><span>Thainic mo mháthair & mo dheirbhshiur a bhaile 'un</span>
<lb n="3684"/><span>deanamh réidh 'un dul síos 'un na faire aríst.</span></p>
<lb n="3685"/>
<lb n="3686"/><p><span>5.  Thainic bean as Cor na Muclaighe isteach 'un</span>
<lb n="3687"/><span>tighe s'againne, agus ar sise:-</span></p>
<lb n="3688"/>
<lb n="3689"/><p><span>“Bhí mé ag dul síos a dh'amharc ar Mháire Níc Cana,</span>
<lb n="3690"/><span>agus ma bhí, chas sí orm, & tá sí ag marcaigheacht ar</span>
<lb n="3691"/><span>ghearrán bhán, & chaithfeadh sí thuitim, mar tá fuil ar a</span>
<lb n="3692"/><span>haghaidh.  Dhearc sí go géar orm, acht char labhair sí.</span>
<lb n="3693"/><span>Tá a lán buachaillí & cailiní léithi, & fidleirí & píobairí,</span>
<lb n="3694"/><span>agus tá siad ag damhsa aige tigh Thomáis Uí Chonghaile.”</span></p>
<lb n="3695"/>
<lb n="3696"/><p><span>I n-a dhiaidh sin chuaidh mo mháthair agus Nansaí Ní Chonaill</span>
<lb n="3697"/><span>síos 'un na faire & char nigheadh a' corp an t-am sin &</span>
<lb n="3698"/><span>bhí an fhuil i gcomhnuidhe ar a haghaidh.</span></p>
<lb n="3699"/>
<lb n="3700"/><p><span>'Sé baramhail na seanchaidhe go rug an sluagh sídhe</span>
<lb n="3701"/><span>Máire ar siubhal leóbhtha.</span></p>
<lb n="3702"/>
<lb n="3703"/><p><span>Sorcha Ní Anluain d'ársuigh an sgéal so.</span>
<lb n="3704"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3705"/><p><span>XXII. — Murchadh Beag agus Murchadh Mór.</span></p>
<lb n="3706"/>
<lb n="3707"/><p><span>1.  D'ól Murchadh Beag an fíon.  Chuaidh Murchadh</span>
<lb n="3708"/><span>Mór amach fá shlait a bhearadh pé do Mhurchadh Beag a </span>
<lb n="3709"/><span>d'ól a chuid fíona ar maidin.</span></p>
<lb n="3710"/>
<lb n="3711"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an tslat.</span></p>
<lb n="3712"/>
<lb n="3713"/><p><span>“Slat, slat a bhearadh pé do Mhurchadh Beag a d'ól</span>
<lb n="3714"/><span>mo chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3715"/>
<lb n="3716"/><p><span>“Chan fhoghann tú mise,” ars' an tslat, “go bhfuighe</span>
<lb n="3717"/><span>tú sgian a ghearrfas mé.”</span></p>
<lb n="3718"/>
<lb n="3719"/><p><span>2.  Chuaidh sé 'uig an sgéin.</span></p>
<lb n="3720"/>
<lb n="3721"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an sgian.</span></p>
<lb n="3722"/>
<lb n="3723"/><p><span>“Sgian a ghearrfadh slat, agus slat a bhearadh pé</span>
<lb n="3724"/><span>do Mhurchadh Beag a d'ól mo chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3725"/>
<lb n="3726"/><p><span>“Chan fhoghann tú mise,” ars' an sgian, “go bhfuighe</span>
<lb n="3727"/><span>tú cloch a chuirfeas faobhar orm.”</span></p>
<lb n="3728"/>
<lb n="3729"/><p><span>3.  Chuaidh sé chuig an chloich.</span></p>
<lb n="3730"/>
<lb n="3731"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an chloch.</span></p>
<lb n="3732"/>
<lb n="3733"/><p><span>“Cloch a chuirfeadh faobhar ar sgéin, sgian a ghearr-</span>
<lb n="3734"/><span>fadh slat, slat a bhearadh pé do Mhurchadh Beag a d'ól</span>
<lb n="3735"/><span>mo chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3736"/>
<lb n="3737"/><p><span>“Chan fhoghann tú mise,” ars' an chloch, “go bhfuighe</span>
<lb n="3738"/><span>tú uisge a líomhfas mé.”</span></p>
<lb n="3739"/>
<lb n="3740"/><p><span>4.  Chuaidh sé 'uig an uisge.</span></p>
<lb n="3741"/>
<lb n="3742"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an t-uisge.</span></p>
<lb n="3743"/>
<lb n="3744"/><p><span>“Uisge a líomhfadh cloch, cloch a chuirfeadh faobhar</span>
<lb n="3745"/><span>ar sgéin, sgian a ghearrfadh slat, slat a bhearadh pé</span>
<lb n="3746"/><span>do Mhurchadh Beag a d'ól mo chuid fíona ar maidin.”</span>
<lb n="3747"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3748"/><p><span>“Chan fhoghann tú mise,” ars' an t-uisge, “go</span>
<lb n="3749"/><span>bhfuighe tú fiadh a shnámhfas mé.”</span></p>
<lb n="3750"/>
<lb n="3751"/><p><span>5.  Chuaidh sé chuig an fhiadh.</span></p>
<lb n="3752"/>
<lb n="3753"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an fiadh.</span></p>
<lb n="3754"/>
<lb n="3755"/><p><span>“Fiadh a shnámhfadh uisge, uisge a líomhfadh cloch,</span>
<lb n="3756"/><span>cloch a chuirfeadh faobhar ar sgéin, sgian a ghearrfadh</span>
<lb n="3757"/><span>slat, slat a bhearadh pé do Mhurchadh Beag a d'ól mo</span>
<lb n="3758"/><span>chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3759"/>
<lb n="3760"/><p><span>“Chan fhoghann tú mise,” ars' an fiadh, “go bhfuighe</span>
<lb n="3761"/><span>tú gadhar a leanfas mé.”</span></p>
<lb n="3762"/>
<lb n="3763"/><p><span>6.  Chuaidh sé chuig an ghadhar.</span></p>
<lb n="3764"/>
<lb n="3765"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an gadhar.</span></p>
<lb n="3766"/>
<lb n="3767"/><p><span>“Gadhar a leanfadh fiadh, fiadh a shnámhfadh uisge,</span>
<lb n="3768"/><span>uisge a líomhfadh cloch, cloch a chuirfeadh faobhar ar</span>
<lb n="3769"/><span>sgéin, sgian a ghearrfadh slat, slat a bhearadh pé do</span>
<lb n="3770"/><span>Mhurchadh Beag a d'ól mo chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3771"/>
<lb n="3772"/><p><span>“Chan fhoghann tú mise,” ars' an gadhar, “go bhfuighe</span>
<lb n="3773"/><span>tú rud beag bealaidh a chuirfeas mé in mo ladhraibh.”</span></p>
<lb n="3774"/>
<lb n="3775"/><p><span>7.  Chuaidh sé chuig an chat.</span></p>
<lb n="3776"/>
<lb n="3777"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an cat.</span></p>
<lb n="3778"/>
<lb n="3779"/><p><span>“Cat a sgríobfadh im, im a rachadh i ladhraibh ghadhair,</span>
<lb n="3780"/><span>gadhar a leanfadh fiadh, fiadh a shnámhfadh uisge, uisge</span>
<lb n="3781"/><span>líomhfadh cloch, cloch a chuirfeadh faobhar ar sgéin, sgian</span>
<lb n="3782"/><span>a ghearrfadh slat, slat a bhearfadh pé do Mhurchadh Beag</span>
<lb n="3783"/><span>a d'ól mo chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3784"/>
<lb n="3785"/><p><span>“Chan fhoghann tú mise,” ars' an cat, “go bhfuighe</span>
<lb n="3786"/><span>tú rud beag bainne damh.”</span></p>
<lb n="3787"/>
<lb n="3788"/><p><span>8.  Chuaidh sé chuig an mairt.</span></p>
<lb n="3789"/>
<lb n="3790"/><p><span>“Gá bhfeil tú ag dul?” ars' an mart.</span>
<lb n="3791"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3792"/><p><span>“Mart a bhearfadh rud beag bainne do chat, cat a </span>
<lb n="3793"/><span>sgríobfadh im, im a rachadh i ladhraibh ghadhair, gadhar a </span>
<lb n="3794"/><span>leanfadh fiadh, fiadh a shnámhfadh uisge, uisge a líomhfadh</span>
<lb n="3795"/><span>cloch, cloch a chuirfeadh faobhar ar sgéin, sgian a ghearr-</span>
<lb n="3796"/><span>fadh slat, slat a bhearadh pé do Mhurchadh Beag a d'ól</span>
<lb n="3797"/><span>mo chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3798"/>
<lb n="3799"/><p><span>“Chan fhoghann tú deor bainne uaim-sa,” ars' an</span>
<lb n="3800"/><span>mart, “go bhfuighe tú bean a bhlighfeas mé.”</span></p>
<lb n="3801"/>
<lb n="3802"/><p><span>9.  Chuaidh sé chuig an bhean.</span></p>
<lb n="3803"/>
<lb n="3804"/><p><span>“Gá'il tú ag dul, a Mhurchadh Mhóir?” ars' an bhean,</span>
<lb n="3805"/><span>“is goidé tá ag cur ort?”</span></p>
<lb n="3806"/>
<lb n="3807"/><p><span>“Bean a bhlighfeadh mart, mar a bhearadh rud beag</span>
<lb n="3808"/><span>bainne do chat, cat a sgríobhfadh im, im a rachadh i ladh-</span>
<lb n="3809"/><span>raibh ghadhair, gadhar a leanfadh fiadh, fiadh a shnámhfadh</span>
<lb n="3810"/><span>uisge, uisge a líomhfadh cloch, cloch a chuirfeadh faobhar</span>
<lb n="3811"/><span>ar sgéin, sgian a ghearrfadh slat, slat a bhearadh pé</span>
<lb n="3812"/><span>do Mhurchadh Beag a d'ól mo chuid fíona ar maidin.”</span></p>
<lb n="3813"/>
<lb n="3814"/><p><span>“Gheanaid,” ars' an bhean (“gheanaid” = do-ghéanad,</span>
<lb n="3815"/><span>do-ghéan = déanfad.)</span></p>
<lb n="3816"/>
<lb n="3817"/><p><span>10.  Le sin bhligh an bhean an mart, thug an mart rud</span>
<lb n="3818"/><span>beag bainne do'n chat, sgríob an cat an t-im, is chuaidh</span>
<lb n="3819"/><span>an t-im i ladhraibh ghadhair, lean an gadhar an fiadh, an</span>
<lb n="3820"/><span>fiadh shnámh sé an t-uisge, fhliuch an t-uisge an chloch,</span>
<lb n="3821"/><span>chuir an chloch faobhar ar sgéin, ghearr an sgian an</span>
<lb n="3822"/><span>tslat, agus thug an tslat pé do Mhurchadh Beag a d'ól</span>
<lb n="3823"/><span>an cuid fíona ar maidin.</span>
<lb n="3824"/></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="3825"/><p><span>XXIII. — Crann donóige.</span></p>
<lb n="3826"/>
<lb n="3827"/><p><span>1.  Bhí fear ann aon uair amháin agus bhí se ag obair aige</span>
<lb n="3828"/><span>sgolóig.  Thug se barr áite a bhaile & dubhairt se le</span>
<lb n="3829"/><span>n-a mhnaoi:</span></p>
<lb n="3830"/>
<lb n="3831"/><p><span>“Nuair a éireochaidh tú ar maidin, fagh criathar, &, nuair</span>
<lb n="3832"/><span>a bheas an mhin criathruiste, cuir isteach 'san usgáid í.”</span></p>
<lb n="3833"/>
<lb n="3834"/><p><span>2.  D'éirigh an bhean.  Chuaidh sí a chriathrughadh na</span>
<lb n="3835"/><span>mine.  Chuir sí lámh i n-a hasgall a chuartuighe bearáin</span>
<lb n="3836"/><span>a bhí i n-a cuid éadaigh & é d'á gortughadh.  Thuit an</span>
<lb n="3837"/><span>bearán 'sa min.  Chuaidh sí a chuartughadh an bhearáin</span>
<lb n="3838"/><span>thríd an min.  Cha dtiocfadh léi a fhághail.  Thug sí</span>
<lb n="3839"/><span>amach ar an chnoc í.  Thainic gaoth mhór & thug se leis</span>
<lb n="3840"/><span>an mhin, &, ag teacht a bhaile do'n bhfear 'san oidhche,</span>
<lb n="3841"/><span>chonnaic se an talamh geal.</span></p>
<lb n="3842"/>
<lb n="3843"/><p><span>3.  Ag teacht isteach dó chuige n-a mhnaoi:</span></p>
<lb n="3844"/>
<lb n="3845"/><p><span>“Chan fheil 'fhios agam,” adeir se, “goidé d'fhág an</span>
<lb n="3846"/><span>talamh cómh geal gan sioc ná sneachta!”</span></p>
<lb n="3847"/>
<lb n="3848"/><p><span>“Mise chuaidh a chriathrughadh na mine,” adeir an</span>
<lb n="3849"/><span>bhean.  “Thuit bearán uaim.  Cha dtiocfadh liom a </span>
<lb n="3850"/><span>fhághail.  Thainic gaoth mhór & thug se an mhin uilig uaim.”</span></p>
<lb n="3851"/>
<lb n="3852"/><p><span>“Ó, crann donóige bocht!” ars' eisean, “anois ní'l</span>
<lb n="3853"/><span>againn acht bútais óir & coinneóchamaid le haghaidh na</span>
<lb n="3854"/><span>Coise Tinne e.”</span></p>
<lb n="3855"/>
<lb n="3856"/><p><span>4.  Char bh'fhada go dtainic fear isteach a rabh cos</span>
<lb n="3857"/><span>fhrithir aige.  Chuir sí fáilte roimhe.</span></p>
<lb n="3858"/>
<lb n="3859"/><p><span>“Céad fáilte dhuid!” adeir sí.  “B'fhéidir gur tú</span>
<lb n="3860"/><span>Fear na Coise Tinne.”</span>
<lb n="3861"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="3862"/><p><span>“Ó, tá sí tinn go leór, a ghrádh,” adeir se.</span></p>
<lb n="3863"/>
<lb n="3864"/><p><span>“Má tá,” ars' ise, “tá rud maith annseo ag feitheamh</span>
<lb n="3865"/><span>ort.”</span></p>
<lb n="3866"/>
<lb n="3867"/><p><span>Thug sí an bhútais óir dó, & bhain se amach.</span></p>
<lb n="3868"/>
<lb n="3869"/><p><span>5.  Thainic an fear a bhaile 'san oidhche ó'n obair.</span></p>
<lb n="3870"/>
<lb n="3871"/><p><span>“Tomhais gá hé bhí agam indiú,” ars' an bhean.</span></p>
<lb n="3872"/>
<lb n="3873"/><p><span>“Gá hé bhí agat?” adeir se.</span></p>
<lb n="3874"/>
<lb n="3875"/><p><span>“An fear udaidh a rabh an bhútais óir agad ag feith-</span>
<lb n="3876"/><span>eamh air.”</span></p>
<lb n="3877"/>
<lb n="3878"/><p><span>“Ó, crann donóige bocht!” ars' eisean.  “Cha rabh</span>
<lb n="3879"/><span>sin ag feitheamh ar aon dhuine agam-sa, acht dh'á</span>
<lb n="3880"/><span>choingbheáil duinn fhéin go mbéidheadh gnaithe againn</span>
<lb n="3881"/><span>leis.  Má tá, féadfamaid a bheith ag siubhal ar fad as</span>
<lb n="3882"/><span>an tigh.  Ní'l againn anois acht crocán ime,” adeir se;</span>
<lb n="3883"/><span>“coinneóchamaid e ag feitheamh ar Sgríob (Sgiob)</span>
<lb n="3884"/><span>Liath an Earraigh.”</span></p>
<lb n="3885"/>
<lb n="3886"/><p><span>6.  D'éirigh siad ar maidin go dteachaidh an fear 'un</span>
<lb n="3887"/><span>na hoibre.  Thainic fear isteach a rabh cionn mór liath</span>
<lb n="3888"/><span>air. </span></p>
<lb n="3889"/>
<lb n="3890"/><p><span>“B'fhéadfaidhe gur tusa Sgríob (Sgiob) Liath an </span>
<lb n="3891"/><span>Earraigh,” adeir sí.</span></p>
<lb n="3892"/>
<lb n="3893"/><p><span>“M'fhíor go bhfuil me liath go leór,” adeir se.</span></p>
<lb n="3894"/>
<lb n="3895"/><p><span>“Ó! ársuigh an fhírinne,” ars' ise; “má's tú Sgríob</span>
<lb n="3896"/><span>(Sgiob) Liath an Earraigh, tá rud maith annseo ag feith-</span>
<lb n="3897"/><span>eamh ort.”</span></p>
<lb n="3898"/>
<lb n="3899"/><p><span>Chuaidh sí síos 'un a rúim-sa.  Thóg sí an crocán</span>
<lb n="3900"/><span>ime air.  Nuair a fuair se an crocán, bhain se amach.</span></p>
<lb n="3901"/>
<lb n="3902"/><p><span>7.  Thainic an fear a bhaile 'san oidhche.</span></p>
<lb n="3903"/>
<lb n="3904"/><p><span>“Tomhais cá hé bhí agam,” adeir sí.</span>
<lb n="3905"/></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="3906"/><p><span>“Cá he bhí agat?” ars' an fear.</span></p>
<lb n="3907"/>
<lb n="3908"/><p><span>“Sgríob (Sgiob) Liath an Earraigh, an fear a rabh an</span>
<lb n="3909"/><span>crocán ime agad ag feitheamh air.”</span></p>
<lb n="3910"/>
<lb n="3911"/><p><span>“Ó!” adeir se, “crann donóige bocht!  Cha rabh ag</span>
<lb n="3912"/><span>feitheamh ar aon dhuine againn.  Ní'l againn anois acht</span>
<lb n="3913"/><span>an mart a mharbhadh.  Beidh sí 'na tarsann do'n</span>
<lb n="3914"/><span>ghabáiste.”</span></p>
<lb n="3915"/>
<lb n="3916"/><p><span>8.  Fuair se búisteóir ar maidin.  Mharbh an búist-</span>
<lb n="3917"/><span>eóir an mart agus chuir se isteach 'sa tobán í.  D'imthigh</span>
<lb n="3918"/><span>an fear 'un na hoibre.  Fuair an bhean sgian agus d'fhág</span>
<lb n="3919"/><span>sí píosa feóla ar gach aon ghas gabáiste dh'a rabh 'sa</span>
<lb n="3920"/><span>ghárrdhaidh.</span></p>
<lb n="3921"/>
<lb n="3922"/><p><span>9.  Thainic an fear a bhaile.  Chuaidh se a chodladh.  Bhí</span>
<lb n="3923"/><span>tamhann mór ins an ghárrdhaidh, agus nuair a dhúisgigh an</span>
<lb n="3924"/><span>fear, d'fhiostruigh se de'n mhnaoi goidé bheir a leitheid</span>
<lb n="3925"/><span>seo dhe mhadaíbh fá'n tigh.</span></p>
<lb n="3926"/>
<lb n="3927"/><p><span>“B'fhéadfaidhe go bhfeil ag an fheoil,” adeir sí.</span></p>
<lb n="3928"/>
<lb n="3929"/><p><span>10.  D'éirigh an fear is chuir se a chuid éadaigh air.</span></p>
<lb n="3930"/>
<lb n="3931"/><p><span>“Imeóchaidh me anois,” adeir se, “béal mo chinn!”</span></p>
<lb n="3932"/>
<lb n="3933"/><p><span>“Béidh mise leat,” ars' an bhean.</span></p>
<lb n="3934"/>
<lb n="3935"/><p><span>“Cha bhíonn!” adeir se; “Cha bhíonn tú liom! Má</span>
<lb n="3936"/><span>bhíonn tú liom, tarraing an dorus in do dhéidh.”</span></p>
<lb n="3937"/>
<lb n="3938"/><p><span>11.  D'imthigh siad leóbhtha go rabh siad ag dul tras-</span>
<lb n="3939"/><span>na cloidhe.  Nuair a chuaidh an bhean trasna, rinn an</span>
<lb n="3940"/><span>dorus torann mór.</span></p>
<lb n="3941"/>
<lb n="3942"/><p><span>“Goidé siud?” adeir se.</span></p>
<lb n="3943"/>
<lb n="3944"/><p><span>“Ó, an dorus,” adeir sí.  “Nár 'ubhairt tú liom an</span>
<lb n="3945"/><span>dorus a tharraint 'mo dhéidh?”</span></p>
<lb n="3946"/>
<lb n="3947"/><p><span>12.  D'imthigh siad leóbhtha go rabh istigh 'sa choill.</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="3948"/><p><span>Chuaidh se suas ine gcrann is lean an bhean suas ins an</span>
<lb n="3949"/><span>chrann e.</span></p>
<lb n="3950"/>
<lb n="3951"/><p><span>Char bh'fhada go dtainic sgafta robairí.  Bhí dreis</span>
<lb n="3952"/><span>mhór airgid is óir leóbhtha.  Labhair an bhean leis an</span>
<lb n="3953"/><span>bhfear.</span></p>
<lb n="3954"/>
<lb n="3955"/><p><span>13.  “Caithfidh me an dorus síos orthú,” ars' ise.</span></p>
<lb n="3956"/>
<lb n="3957"/><p><span>Chaith sí an dorus orthú.</span></p>
<lb n="3958"/>
<lb n="3959"/><p><span>“Nár 'ubhairt me stad de'n obair seo bhí againn?”</span>
<lb n="3960"/><span>arsa duine de na robairíbh.  “Sin na spéartha ag</span>
<lb n="3961"/><span>tuitim orainn!”</span></p>
<lb n="3962"/>
<lb n="3963"/><p><span>14.  D'imthigh na robairí 'na rith, is thainic an fear 's</span>
<lb n="3964"/><span>an bhean anuas as an chrann.  Chruinnigh siad an t-air-</span>
<lb n="3965"/><span>gead 's an t-ór.  Chuaidh siad a bhaile.  Bhí dóigh mhaith</span>
<lb n="3966"/><span>orthú go dtí lá an bháis.  Sin é mo sgéal-sa.</span></p>
<lb n="3967"/>
<lb n="3968"/><p><span>XXIV. — Micheál Ó Ceallaigh agus an corp.</span></p>
<lb n="3969"/>
<lb n="3970"/><p><span>1.  Bhí Micheál Ó Ceallaigh agus mo ghaididh 'g dul go</span>
<lb n="3971"/><span>Baile Átha Cliath le dhá lóda bhradán maidin shamhraidh</span>
<lb n="3972"/><span>sul mar éirigh an ghrian.  Bhí siad fá leith-mhíle do</span>
<lb n="3973"/><span>Bhaile Átha Cliath, 'teanamh ar a' mhargadh.  Arsa</span>
<lb n="3974"/><span>Micheál le mo ghaididh -</span></p>
<lb n="3975"/>
<lb n="3976"/><p><span>“Ta codladh iongantach trom orm & cha dtige liom</span>
<lb n="3977"/><span>a dhul níos fuide.”</span></p>
<lb n="3978"/>
<lb n="3979"/><p><span>“Goidé bhearadh ag codladh anois thú,” arsa mo</span>
<lb n="3980"/><span>ghaididh, “& tú chomh fogus do'n bhaile?  Béidh muinn</span>
<lb n="3981"/><span>mall go leor ag an mhargadh.”</span>
<lb n="3982"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="3983"/><p><span>“Ní'l gar a bheith 'caint.  Cha dtig liom-sa dhul níos</span>
<lb n="3984"/><span>fuide,” arsa Micheál Ó Ceallaigh.</span></p>
<lb n="3985"/>
<lb n="3986"/><p><span>2.  Bheir se greim ar adhastar a' chapaill & chaith se thart</span>
<lb n="3987"/><span>ar a láimh e.  Leag se a chionn anuas ar a' bhancán is</span>
<lb n="3988"/><span>thuit se 'na chodladh & choinic se comhra le n-a thaobh &</span>
<lb n="3989"/><span>triúr fear.</span></p>
<lb n="3990"/>
<lb n="3991"/><p><span>“Ó,” arsa fear acú, “a Mhicheáil Uí Cheallaigh, is</span>
<lb n="3992"/><span>maith liom gur thuit muinn isteach leath.  Caithfidh an</span>
<lb n="3993"/><span>corp seo dhul go Fachairt.”</span></p>
<lb n="3994"/>
<lb n="3995"/><p><span>3.  Chuir siad an chomhra ar a dhruim, agus thug siad eisean</span>
<lb n="3996"/><span>agus an corp leobhtha, ag dul go Fachairt.  Nuair a chuaidh</span>
<lb n="3997"/><span>siad go Fachairt, cha leigtí isteach go reilic Fhachairt</span>
<lb n="3998"/><span>iad.  Cha rabh duine muinteardha dó annsin.</span></p>
<lb n="3999"/>
<lb n="4000"/><p><span>“Caithfidh sibh a thabhairt go hÁrd-Mhacha,” arsa</span>
<lb n="4001"/><span>muintir Fhachairt.</span></p>
<lb n="4002"/>
<lb n="4003"/><p><span>4.  Thóg siad an corp leobhtha ag dul go hÁrd-</span>
<lb n="4004"/><span>Mhacha.</span></p>
<lb n="4005"/>
<lb n="4006"/><p><span>“Ó,” arsa muintir Árda-Macha, “chan fhuil duine</span>
<lb n="4007"/><span>muinteardha dó annso.  Caithfidh se dhul go Baile</span>
<lb n="4008"/><span>Úr.”</span></p>
<lb n="4009"/>
<lb n="4010"/><p><span>Thóg siad an corp leobhtha, ag dul go Baile Úr.</span>
<lb n="4011"/><span>Cha leigfidhe isteach e go reilic Bhaile Úir; cha rabh</span>
<lb n="4012"/><span>duine muinteardha dó annsin.  Arsa muintir Bhaile</span>
<lb n="4013"/><span>Úir —</span></p>
<lb n="4014"/>
<lb n="4015"/><p><span>“Caithfidh sibh a thabhairt go Cuailnhge.”</span></p>
<lb n="4016"/>
<lb n="4017"/><p><span>5.  Thug siad annsin leobhtha e go Cuailnhge.  Cha leigtí</span>
<lb n="4018"/><span>isteach e go reilic Chauilnhge; cha rabh duine muin-</span>
<lb n="4019"/><span>teardha dó annsin.</span></p>
<lb n="4020"/>
<lb n="4021"/><p><span>“Bhearaidh muinn go Cáirlinn e,” ars' an trúr fear.</span>
<lb n="4022"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="4023"/><p><span>Thug siad leobhtha e go Cáirlinn.  Cha leigfidhe</span>
<lb n="4024"/><span>isteach go reilic Cháirlinn iad.</span></p>
<lb n="4025"/>
<lb n="4026"/><p><span>“Chan fhuil aon dhuine muinteardha dó annso,” arsa</span>
<lb n="4027"/><span>muintir Cháirlinn.  “Cathfidh se dhul go Cill Bhrónaighe.”</span></p>
<lb n="4028"/>
<lb n="4029"/><p><span>6.  Thóg siad an corp leobhtha aríst, ag dul go Cill</span>
<lb n="4030"/><span>Bhrónaighe.  Cha leigfidhe isteach e go reilic Chille</span>
<lb n="4031"/><span>Brónaighe.  Cha rabh duine muinteardha dó annsin.</span></p>
<lb n="4032"/>
<lb n="4033"/><p><span>“Ó,” arsa muintir Chill Bhrónaighe leis, “chan fhuil</span>
<lb n="4034"/><span>aon dhuine d'á chuid daoine muinteardha annso.  Caith-</span>
<lb n="4035"/><span>fidh se dhul go reilic Ó Méith.”</span></p>
<lb n="4036"/>
<lb n="4037"/><p><span>“Fuigfidh muinn i n-Ó Méith e,” arsa na fir.</span></p>
<lb n="4038"/>
<lb n="4039"/><p><span>7.  Thug siad Micheál Ó Ceallaigh leobhtha thart chuige</span>
<lb n="4040"/><span>dorus a athara is a' chomhra leobhtha, agus síos leobhtha go</span>
<lb n="4041"/><span>reilic Ó Méith.</span></p>
<lb n="4042"/>
<lb n="4043"/><p><span>“'Nois, a Mhicheáil Uí Cheallaigh,” ar siad-san,</span>
<lb n="4044"/><span>“féadann tú dhul ar ais chuige do chapall, & tá muinne</span>
<lb n="4045"/><span>ró-bhuidheach dhuid.”</span></p>
<lb n="4046"/>
<lb n="4047"/><p><span>8.  Leag Micheál Ó Ceallaigh an chómhra ar bhalla na</span>
<lb n="4048"/><span>reilice & chuaidh se ar ais chuig a chapall & bhí an capall</span>
<lb n="4049"/><span>ins an áit a d'fhág se í, 's i ndéidh a dhul thart Éirinne</span>
<lb n="4050"/><span>uile-go-léir, bhí se chomh gasta i mBaile Átha Cliath le</span>
<lb n="4051"/><span>mo ghaididh.  Cha rabh an dadamh réidh aige acht an chairt</span>
<lb n="4052"/><span>a bhaint de'n ghearrán nuair a chuaidh Micheál</span>
<lb n="4053"/><span>Ó Ceallaigh isteach 'un a' bhaile.</span>
<lb n="4054"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="4055"/><p><span>XXV. — Sgéilíní agus rannta.</span></p>
<lb n="4056"/>
<lb n="4057"/><p><span>1. - An chorr éisg.</span></p>
<lb n="4058"/>
<lb n="4059"/><p><span>Bhí an chorr éisg tamall agus cha rabh éan ar bith ab'</span>
<lb n="4060"/><span>fhearr snámh nó í & cha rabh snámh ar bith ag an fhaoilean-</span>
<lb n="4061"/><span>nán.  Chuaidh an faoileannán chuici & d'iarr se tamall</span>
<lb n="4062"/><span>de'n tsnámh uirthi go deireadh an lae.  Thug an chorr</span>
<lb n="4063"/><span>éisg dó é.  Thainic an chorr éisg chuige i ndeireadh an</span>
<lb n="4064"/><span>lae 'un a cuid snámha a dh'fhághail ar ais.</span></p>
<lb n="4065"/>
<lb n="4066"/><p><span>“Oro, a amadáin chóir,” ars' an faoileannán léithi,</span>
<lb n="4067"/><span>“ar ndóigh, chan go deireadh an lae a d'iarr mé do</span>
<lb n="4068"/><span>chuid snámha, acht go deireadh an domhain!”</span></p>
<lb n="4069"/>
<lb n="4070"/><p><span>Agus ó'n lá sin go dtí an lá seo cha dtige leis an</span>
<lb n="4071"/><span>chuirr éisg snámh.</span></p>
<lb n="4072"/>
<lb n="4073"/><p><span>2. - Sáith & fuighleach.</span></p>
<lb n="4074"/>
<lb n="4075"/><p><span>Dhá mhnaoi bhochta bhí ag cruinniughadh a gcoda thríd</span>
<lb n="4076"/><span>an domhan.  Thainic siad chuige tigh ins an chómharsnacht</span>
<lb n="4077"/><span>& fuair siad a mbiadh ann, agus d'fhiafruigh bean an tighe</span>
<lb n="4078"/><span>díobhtha an rachadh siad go tigh an tórraidh.</span></p>
<lb n="4079"/>
<lb n="4080"/><p><span>“Gá bhfeil tigh an tórraidh?” ars' iad-san.</span></p>
<lb n="4081"/>
<lb n="4082"/><p><span>“A leitheid seo a bhean atá marbh,” arsa bean an</span>
<lb n="4083"/><span>tighe.</span></p>
<lb n="4084"/>
<lb n="4085"/><p><span>Chuaidh siad go tigh an tórraidh & fuair siad a sáith</span>
<lb n="4086"/><span>le n-ithe ann agus le n-ól.</span></p>
<lb n="4087"/>
<lb n="4088"/><p><span>“A Mháire, a' bhfuair tú do sháith?” arsa fear an</span></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="4089"/><p><span>tighe le duine de'n bheirt.  Seo an freagradh thug</span>
<lb n="4090"/><span>Máire air: —</span></p>
<lb n="4091"/>
<lb n="4092"/><p><span>“Fuair mé mo sháith,</span>
<lb n="4093"/><span>Agus d'fhág mé fuighleach;</span>
<lb n="4094"/><span>Agus (acht) gur'b é an bás cóir,</span>
<lb n="4095"/><span>Ar ndóigh, chán fhuighinn é!”</span></p>
<lb n="4096"/>
<lb n="4097"/><p><span>3.  Tomhas chathaoir mhic cába.</span></p>
<lb n="4098"/>
<lb n="4099"/><p><span>File a bhí ag dul thart aon uair amháin.  Chas tigh</span>
<lb n="4100"/><span>air, agus chuaidh sé isteach.  Dubhairt sé an rann so le</span>
<lb n="4101"/><span>bean an tighe, go n-ársóchadh sé a ainm & a shloinneadh</span>
<lb n="4102"/><span>di:-</span></p>
<lb n="4103"/>
<lb n="4104"/><p><span>“Soir atá mo thriall,</span>
<lb n="4105"/><span>Agus siar atá mé ag dul,</span>
<lb n="4106"/><span>Suidhim ar m'ainm,</span>
<lb n="4107"/><span>'S tá mo shloinneadh ar mo mhuin.”</span></p>
<lb n="4108"/>
<lb n="4109"/><p><span>“Míle fáilte!” adeir sise, “a Chathaoir Mhic Cába!”</span></p>
<lb n="4110"/>
<lb n="4111"/><p><span>4. — Deanamh an chóta mhóir.</span></p>
<lb n="4112"/>
<lb n="4113"/><p><span>Sgológ a thug comhairle ar an táilliur goidé mar</span>
<lb n="4114"/><span>dheanfadh sé cóta mór dó.</span></p>
<lb n="4115"/>
<lb n="4116"/><p><span>“Ná teana mór é, & ná teana beag é,” ars'</span>
<lb n="4117"/><span>eisean; “ná teana cumhang é, & na teana farsaing;</span>
<lb n="4118"/><span>ná teana fada é, agus ná teana gearr é.  Teana é,” ars'</span>
<lb n="4119"/><span>eisean, “ar dhóigh go bhfoireóchaidh sé ar mo ghuail-</span>
<lb n="4120"/><span>neachaibh ar maidin, fad is bheidheas me ag tabhairt bídh</span>
<lb n="4121"/><span>do na buaidh.”</span></p>
<lb n="4122"/>
<lb n="4123"/><p><span>5. — Cailleach gan déirc.</span></p>
<lb n="4124"/>
<lb n="4125"/><p><span>Cailleach a bhí ag dul thart fá Nodlaic.  D'iarr rud</span>
<lb n="4126"/><span>beag ime ar bhean an tighe.  Dhiúlt bean an tighe.</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="4127"/><p><span>Dubhairt sí nach rabh sé aici.  Seo mar adubhairt an</span>
<lb n="4128"/><span>chailleach:-</span></p>
<lb n="4129"/>
<lb n="4130"/><p><span>“Oidhche Inide gan fheoil;</span>
<lb n="4131"/><span>Oidhche Nodlac Mór gan im;</span>
<lb n="4132"/><span>Domhnach Cásg gan arán,</span>
<lb n="4133"/><span>Is fáth mo ghearáin libh.”</span></p>
<lb n="4134"/>
<lb n="4135"/><p><span>6. - Oidhche na seacht síon.</span></p>
<lb n="4136"/>
<lb n="4137"/><p><span>Bhí fear aon uair amháin & d'iarr se ar a mhac dul</span>
<lb n="4138"/><span>amach & amharc goidé an seort oidhche bhí ann.  Thainic</span>
<lb n="4139"/><span>an gasúr isteach.</span></p>
<lb n="4140"/>
<lb n="4141"/><p><span>“A gháid,” adeir se, “tá oidhche cheodhach ann,</span>
<lb n="4142"/><span>reodhach, réaltógach, ag fearthainn, ag cur shneachta,</span>
<lb n="4143"/><span>'gá shíobadh, & ag sioc!”</span></p>
<lb n="4144"/>
<lb n="4145"/><p><span>“Chan fhéidir sin a bheith mar sin,” ars' an gaid.</span></p>
<lb n="4146"/>
<lb n="4147"/><p><span>“Nach rabh sé cómh hiongantach céadna, an bhológ</span>
<lb n="4148"/><span>mhór a mharbh tusa, nach rabh ionn acht croidhe is cruaidhe</span>
<lb n="4149"/><span>(cruadh-ae) uilig?”</span></p>
<lb n="4150"/>
<lb n="4151"/><p><span>“Goidé an sgéal dó sin?” adeir an gáid.</span></p>
<lb n="4152"/>
<lb n="4153"/><p><span>“Ó!” adeir an gasúr, “chan fhuair mise acht</span>
<lb n="4154"/><span>croidhe is cruaidhe (cruadh-ae).”</span></p>
<lb n="4155"/>
<lb n="4156"/><p><span>7. — Ocht mBaile, i bhFearnmhuigh.</span></p>
<lb n="4157"/>
<lb n="4158"/><p><span>Cumann na daoine rann fá bhailtibh na dúithche corr-</span>
<lb n="4159"/><span>am.  Seo sompla air:-</span></p>
<lb n="4160"/>
<lb n="4161"/><p><span>Cor Liath is Cor Leac;</span>
<lb n="4162"/><span>Domhnach Raogh 's na Buic;</span>
<lb n="4163"/><span>Áth an Chlocháin na ndreasóg;</span>
<lb n="4164"/><span>Coille Ruadh na mbratóg;</span>
<lb n="4165"/><span>Caisleán na bpreáta brúighte,</span>
<lb n="4166"/><span>Is Lios Dúnáin an racáin.</span>
<lb n="4167"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="4168"/><p><span>8. - Cormac Mac Airt.</span></p>
<lb n="4169"/>
<lb n="4170"/><p><span>Cormac Mac Airt, bhí sé ar a'n iúl le daoinibh ag</span>
<lb n="4171"/><span>baint seagail.  Thainic an teachtaireacht ó Theamhair</span>
<lb n="4172"/><span>na Ríogh.</span></p>
<lb n="4173"/>
<lb n="4174"/><p><span>“Slán cháigh fá'n tseagal!” ars' eisean.  “Béidh</span>
<lb n="4175"/><span>mise 'mo rígh i dTeamhair i mbárach.”</span></p>
<lb n="4176"/>
<lb n="4177"/><p><span>Tá an rann so i mbéal na ndaoine go seadh:-</span></p>
<lb n="4178"/>
<lb n="4179"/><p><span>Le linn Chormaic Mhic Airt</span>
<lb n="4180"/><span>Bhí an saoghal go haoibhinn ait;</span>
<lb n="4181"/><span>Bhí naoi gcnó ar an chraoibhín,</span>
<lb n="4182"/><span>Is naoi gcraoibhín ar an tslait.</span></p>
<lb n="4183"/>
<lb n="4184"/><p><span>9(a). — Rann imtheachta.</span></p>
<lb n="4185"/>
<lb n="4186"/><p><span>An fear atá ag imtheacht, deir sé an rann so le</span>
<lb n="4187"/><span>muintir an tighe, ag fágáil sláin aca:-</span></p>
<lb n="4188"/>
<lb n="4189"/><p><span>Is árd Cnoc Átha Luimnigh;</span>
<lb n="4190"/><span>Is fuar feannta Cnoc an Iubhair.</span>
<lb n="4191"/><span>Tá me righin domblasach,</span>
<lb n="4192"/><span>'S is mithid damh bheith ar siubhal.</span>
<lb n="4193"/><span>Is duine mé nach bhféadann fuireach;</span>
<lb n="4194"/><span>Slán libh, agus béidh me ag imtheacht.</span></p>
<lb n="4195"/>
<lb n="4196"/><p><span>9(b). — Rann imtheachta.</span></p>
<lb n="4197"/>
<lb n="4198"/><p><span>Seo dóigh eile ar an rann.  'San dúthaigh chéadna</span>
<lb n="4199"/><span>(Fearnmhagh) fuaras an dóigh seo:-</span></p>
<lb n="4200"/>
<lb n="4201"/><p><span>Fada farsaing sráid Luimnigh;</span>
<lb n="4202"/><span>'S is fuar feannta croidhe an Iubhair.</span>
<lb n="4203"/><span>An té thuigfeadh an chéilidhe antráthta,</span>
<lb n="4204"/><span>Tá se an t-am dó bheith ar siubhal.</span></p>
<lb n="4205"/>
<lb n="4206"/><p><span>10. — An seanduine.</span></p>
<lb n="4207"/>
<lb n="4208"/><p><span>Bhí cailleach ag dul thart aon uair amháin.  Bhí sí ag</span>
<lb n="4209"/><span>fiostraighe de gach aon dhuine chas uirthi:  “Bhfaca tú</span>
<lb n="4210"/><span>seanduine ag dul thart?”</span>
<lb n="4211"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="4212"/><p><span>“Seanduine teannta crannta giorranta,</span>
<lb n="4213"/><span>Is méin mhór ghiúsáin ionn;</span>
<lb n="4214"/><span>A luch Liath,</span>
<lb n="4215"/><span>'S a ghuth ó Ghaillimh aniar;</span>
<lb n="4216"/><span>Gasur beag is cainnin leis 'na dhiaidh.”</span></p>
<lb n="4217"/>
<lb n="4218"/><p><span>11(a). — Rádh an duine leisg.</span></p>
<lb n="4219"/>
<lb n="4220"/><p><span>Seo mar atá “Rádh an Duine Leisg” ag muintir</span>
<lb n="4221"/><span>Fhearnmhuighe:-</span></p>
<lb n="4222"/>
<lb n="4223"/><p><span>Nach deór na madaidh</span>
<lb n="4224"/><span>Nach ndéin an dadaidh,</span>
<lb n="4225"/><span>Acht 'na luighe ar na casáin,</span>
<lb n="4226"/><span>'S a mbolg le gréin?</span></p>
<lb n="4227"/>
<lb n="4228"/><p><span>11(b). — Rádh an duine leisg.</span></p>
<lb n="4229"/>
<lb n="4230"/><p><span>Seo dóigh eile air a bhí ag mnaoi éigin as Breifne</span>
<lb n="4231"/><span>Uí Raghallaigh:-</span></p>
<lb n="4232"/>
<lb n="4233"/><p><span>Nach méantrach do na madaidh,</span>
<lb n="4234"/><span>Nach mbíonn ag tionamh an dadaidh,</span>
<lb n="4235"/><span>Acht 'na luighe ar na casáin,</span>
<lb n="4236"/><span>Ag tionamh bolg-le-gréin?</span></p>
<lb n="4237"/>
<lb n="4238"/><p><span>12. — Nighean an mhuilteora.</span></p>
<lb n="4239"/>
<lb n="4240"/><p><span>Deir muintir Dhruim-an-tighe gur seo an dóigh atá</span>
<lb n="4241"/><span>ar nighin an mhuilteora:-</span></p>
<lb n="4242"/>
<lb n="4243"/><p><span>Grádh mo chroidhe nighean an mhuilteora -</span>
<lb n="4244"/><span>Is i n-a pócaíbh atá na bunnóga,</span>
<lb n="4245"/><span>Im na ceannfhinne,</span>
<lb n="4246"/><span>Bainne na cruidheoige,</span>
<lb n="4247"/><span>'S aige dhá chionn na crannóige.</span></p>
<lb n="4248"/>
<lb n="4249"/><p><span>13. — Seacht n-Óige na coilleadh.</span></p>
<lb n="4250"/>
<lb n="4251"/><p><span>Gá hiad “Seacht n-Óige ná Coilleadh?”  Tá,</span>
<lb n="4252"/><span>fuinnseog & sgiachóg & rudóg & féarnóg & saileog &</span>
<lb n="4253"/><span>daróg & dreasóg.</span>
<lb n="4254"/></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="4255"/><p><span>14. — Seacht n-óige an aeir.</span></p>
<lb n="4256"/>
<lb n="4257"/><p><span>Gá hiad “Seacht n-Óige an Aeir?”  Tá, spideog &</span>
<lb n="4258"/><span>buidheog & uiseog & feadóg & fionnóg & áinleog &</span>
<lb n="4259"/><span>tonnóg.</span></p>
<lb n="4260"/>
<lb n="4261"/><p><span>15. — Gubóg.</span></p>
<lb n="4262"/>
<lb n="4263"/><p><span>Bhí marclach uair amháin ann agus an lánamhain i ndéidh</span>
<lb n="4264"/><span>a bheith pósta.  Bhí siad ag teacht an bóthar míle an </span>
<lb n="4265"/><span>taoibh seo de'n Charraic & bhí árd mór ionn & thuit siad</span>
<lb n="4266"/><span>uilig de'n mbóthar & chuaidh siad faoi gheasaibh.</span>
<lb n="4267"/><span>Rinneadh clocha díobhtha uilig.  Bhí an t-ógánach & an</span>
<lb n="4268"/><span>bhrídeog, bhí siad le chéile ag marcaigheacht &, nuair a </span>
<lb n="4269"/><span>thuit siad, bhí siad cosmhail le gearrán, & d'aithneóchfá</span>
<lb n="4270"/><span>an bhrídeog, a cionn & a brollach agus í uilig mar bheadh</span>
<lb n="4271"/><span>bean bheó ann.</span></p>
<lb n="4272"/>
<lb n="4273"/><p><span>Bhí baicleach ag obair ar an mbóthar aige mo oncal</span>
<lb n="4274"/><span>agus dubhairt fear aca i n-uair an mheadhoin lae nuair a </span>
<lb n="4275"/><span>bhí se díomhaoineach, dubhairt an fear seo a rabh Tomás</span>
<lb n="4276"/><span>O Manacháin air go mbéidheadh fhios aige an rabh rud</span>
<lb n="4277"/><span>ar bith fírinne i nGubóig.  Chuaidh se síos & óird leis &</span>
<lb n="4278"/><span>thairnigh se buille & bhuail se ar an mnaoi uasail</span>
<lb n="4279"/><span>Gubóg e.  Léim sgeilpeog de'n chloich ar a ghlúin & char</span>
<lb n="4280"/><span>chuir se cos faoi go bhfuair se bás.</span></p>
<lb n="4281"/>
<lb n="4282"/><p><span>Thainic fear annsin de ainm Tomás O Gairtleáin &</span>
<lb n="4283"/><span>thoisigh se leis na clochaibh uilig agus thóg se iad & bhris se</span>
<lb n="4284"/><span>iad, tuairim a leath, & d'éag sé as a sheasamh sul ar </span>
<lb n="4285"/><span>chríochnuigh se iad.</span></p>
<lb n="4286"/>
<lb n="4287"/><p><span>Seo sgéal eile ar Ghubóig.  Bhí fear éigin an-</span>
<lb n="4288"/><span>bhuaidheartha fá n-a chapall agus fá n-a shearrach a chuaidh</span>
<lb n="4289"/><span>ar seachrán uadh & nach dtiocfadh leis a bhfághail.</span>
<lb n="4290"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="4291"/><p><span>Chuaidh se go Cloch-bhaile & chuir se ceist ar Ghubóig</span>
<lb n="4292"/><span>& seo mar labhair se léithi: —</span></p>
<lb n="4293"/>
<lb n="4294"/><p><span>“A Ghubóg, ársuigh damh gá bhfuil mo chapall & mo</span>
<lb n="4295"/><span>shearrach.”</span></p>
<lb n="4296"/>
<lb n="4297"/><p><span>Seo mar adubhairt Gubóg:-</span></p>
<lb n="4298"/>
<lb n="4299"/><p><span>“A charbat mhaol gan fhiacail,</span>
<lb n="4300"/><span>Agus a theanga ghránna shalach,</span>
<lb n="4301"/><span>Gabh síos 'un Triúcha,</span>
<lb n="4302"/><span>Is gheobhaidh tú do láir bhán 's do shearrach.”</span></p>
<lb n="4303"/>
<lb n="4304"/><p><span>Budh ghnáth le Gubóig freagra thabhairt ar na ceist-</span>
<lb n="4305"/><span>eannaibh seo, acht stad sí de ó shoin, mar shaoil sí go</span>
<lb n="4306"/><span>dtearn an fear seo stán uirthi.</span></p>
<lb n="4307"/>
<lb n="4308"/><p><span>16. — Gaedhilg an Albanaigh.</span></p>
<lb n="4309"/>
<lb n="4310"/><p><span>Bhí Albanach ag ceasnuighe fá chois chroinn a bheith</span>
<lb n="4311"/><span>faoi.  Seo mar labhair se: —</span></p>
<lb n="4312"/>
<lb n="4313"/><p><span>“A Thighearna 'Láir,'</span>
<lb n="4314"/><span>Agus a Thighearna 'Chré;'</span>
<lb n="4315"/><span>A Thighearna an 'Láimh Chlí,'</span>
<lb n="4316"/><span>Agus a Thighearna Mhic Dé;</span>
<lb n="4317"/><span>Nach iongantach gur leig sibh</span>
<lb n="4318"/><span>Cos chroinn faoi Pheadar Grae!”</span></p>
<lb n="4319"/>
<lb n="4320"/><p><span>17. — Béarla an Ghaedhil.</span></p>
<lb n="4321"/>
<lb n="4322"/><p><span>Bhí cailín ann aon uair amháin i gCondae na Midhe, &</span>
<lb n="4323"/><span>í ar bheagán Béarla.  Bhí corr-fhocal aici, mar déarfá,</span>
<lb n="4324"/><span>& má bhí féin, bhí spéis mhór aici 'sa méid sin.  Bhí</span>
<lb n="4325"/><span>leanbh beag le baisteadh ins an tigh s' aici-se, & chuaidh</span>
<lb n="4326"/><span>sí go tigh na comharsnaighe ag iarraidh tamaill de'n</span>
<lb n="4327"/><span>lointhín.  Seo mar labhair sí le muintir an tighe:-</span>
<lb n="4328"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="4329"/><p><span>18. — Boladh i n-áit bídh.</span></p>
<lb n="4330"/>
<lb n="4331"/><p><span>Lá amháin bhí fear dall ag dul thart ag cruinniughadh</span>
<lb n="4332"/><span>déirce & thárla se dhul isteach ine dtigh an áit i rabh</span>
<lb n="4333"/><span>an meadhon lae ag dul ar aghaidh.  Shuidh se comhgarach</span>
<lb n="4334"/><span>do'n teinidh, & nuair a chonnaic sé nach rabh duine ag</span>
<lb n="4335"/><span>amharc 'na dhéidh, shaoil se go rabh se an t-am dó rud</span>
<lb n="4336"/><span>inntean a rádh.  Dubhairt se: —</span></p>
<lb n="4337"/>
<lb n="4338"/><p><span>“Mothuighim an boladh,</span>
<lb n="4339"/><span>Agus chan fhaicim an biadh,</span>
<lb n="4340"/><span>Agus an té tá 'teanamh an éagcóir,</span>
<lb n="4341"/><span>Nár fhaicidh se Dia!”</span></p>
<lb n="4342"/>
<lb n="4343"/><p><span>19. — Sgéal fá Fhilip ministeoir.</span></p>
<lb n="4344"/>
<lb n="4345"/><p><span>Thainic Filip Ministeoir (.i. Filip a Brádaigh) isteach</span>
<lb n="4346"/><span>ine dtigh a rabh bean tinn ann - bean Ghallda - & í</span>
<lb n="4347"/><span>dócrach dona leis an déideadh.  Thoisigh Filip a thabhairt</span>
<lb n="4348"/><span>solástaí leis i nGaedhilg & char thuig na daoine bhí</span>
<lb n="4349"/><span>fá'n tigh aon fhocal a bhí sé 'radh, & 'sé an phaidir a thug</span>
<lb n="4350"/><span>sé dí:-</span></p>
<lb n="4351"/>
<lb n="4352"/><p><span>“A chailleach Phresbitérian</span>
<lb n="4353"/><span>Nár ghéill ariamh do Mhuire,</span>
<lb n="4354"/><span>Nár fhoghaidh tú biseach de'n déideadh</span>
<lb n="4355"/><span>Go rachaidh tú féin ar mire!”</span></p>
<lb n="4356"/>
<lb n="4357"/><p><span>20. — Gáid Filip Uí Bhrádaigh.</span></p>
<lb n="4358"/>
<lb n="4359"/><p><span>Gáid Filip a bhí ag éirghe bocht, & nuair a chonnaic se</span>
<lb n="4360"/><span>goidé mar bhí Filip ag dul ar aghaidh, shaoil se go</span>
<lb n="4361"/><span>mbeadh seisean ar an dóigh chéadna, & dubhairt se:-</span></p>
<lb n="4362"/>
<lb n="4363"/><p><span>“Má's go hifrionn atá do thriall,</span>
<lb n="4364"/><span>Agus mé le seacht mbliadhna ag iarraidh do coingbheáil as,</span>
<lb n="4365"/><span>Seo mo ghearrán, mo shrian & mo dhiallaid,</span>
<lb n="4366"/><span>Agus ná téidh ionn a choidhche de do chois!”</span>
<lb n="4367"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="4368"/><p><span>21. — Na seacht gCodlatáin.</span></p>
<lb n="4369"/>
<lb n="4370"/><p><span>Gá hiad “na Seacht gCodlatáin?”  Tá, cuach &</span>
<lb n="4371"/><span>seilite búrc & féileagán & beach & ciaróg chapaill &</span>
<lb n="4372"/><span>claochrán & tradhnach.  Cuireann dream de na daoinibh</span>
<lb n="4373"/><span>“áinleog” & “plumbarlán” ar an áireamh seo i </span>
<lb n="4374"/><span>n-áit dhá cheann de'n méid adubhramar romhainn.</span></p>
<lb n="4375"/>
<lb n="4376"/><p><span>22. — Paidir an mhairnéalaigh.</span></p>
<lb n="4377"/>
<lb n="4378"/><p><span>Mairnéalach a bhí ar fairrge aon uair amháin agus a dhúil</span>
<lb n="4379"/><span>go mór ar thilleadh go hÉirinn.  Seo mar a bhí se ag</span>
<lb n="4380"/><span>guidhe:-</span></p>
<lb n="4381"/>
<lb n="4382"/><p><span>“A Bhrighid atá i bhFachairt;</span>
<lb n="4383"/><span>A Bhlinne atá i gCillshléibhe;</span>
<lb n="4384"/><span>A Bhrónaigh atá i mBaile na Cille;</span>
<lb n="4385"/><span>Go dtugaidh tú mise go hÉirinn.”</span></p>
<lb n="4386"/>
<lb n="4387"/><p><span>23.  Cárnán mh'réidh' náir.</span></p>
<lb n="4388"/>
<lb n="4389"/><p><span>'Sé an t-ainm atá ar an mbinn is airde de</span>
<lb n="4390"/><span>Shléibhtibh Chuailnhge Cárnán Mh'réid' Náir.  Tá Cárnán</span>
<lb n="4391"/><span>Mh'réid' Náir ar Shliabh Fasgaidh.  Seo ceathramha ceoil</span>
<lb n="4392"/><span>fá'n bhean sídhe d'fhág a hainm ar mhullach an chnuic:-</span></p>
<lb n="4393"/>
<lb n="4394"/><p><span>“Thriall tú 'un na cairrge a ngoireann siad de Cárnán M'réid'</span>
<lb n="4395"/><span>Náir,</span>
<lb n="4396"/><span>A bhfeil na céadtaibh fear ag iomáin go hacfainneach ar</span>
<lb n="4397"/><span>Shléibhtibh Cháil.”</span>
<lb n="4398"/><span>Nuair a labhair sí liom thríd aiteas, “An dtaitnim leat mar</span>
<lb n="4399"/><span>chéile mná?</span>
<lb n="4400"/><span>'S ná till thú 'un a mbaile chuig an staraidhe tá 'do dhéidh go</span>
<lb n="4401"/><span>bráth.”</span></p>
<lb n="4402"/>
<lb n="4403"/><p><span>M'réad Náir adubhairt e le fear a chas uirthi ar an</span>
<lb n="4404"/><span>bhóthar.  'Sé sgoith an cheoil a cuirtear leis na foclaibh</span>
<lb n="4405"/><span>an fonn céadna théid le “hÚr-chill an Chreagáin,” &</span>
<lb n="4406"/><span>le “hIomáin Átha na gCasán.”</span>
<lb n="4407"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="4408"/><p><span>24. — Tuireadh ar cuireadh tiobadh air.</span></p>
<lb n="4409"/>
<lb n="4410"/><p><span>Cuireadh fios air le haghaidh chuma uirthi.  Dubhairt</span>
<lb n="4411"/><span>sé:</span></p>
<lb n="4412"/>
<lb n="4413"/><p><span>“Bhfuil tú 'do chodladh, a phéisteog?</span>
<lb n="4414"/><span>Nach bhfuil tú 'do dhúsgadh ag éisteacht?</span>
<lb n="4415"/><span>Badh chóra dhuit a bheith 'san úir is cré ort</span>
<lb n="4416"/><span>'Ná tuireadh bheith ar ghiolla bhrúideamhail 's gan féidhm leis.</span>
<lb n="4417"/><span>Éirigh suas, a bhró thámhach, 's leig béic asat;</span>
<lb n="4418"/><span>Sgairt ar Chuladh 's ná dearmaduigh Féidhlime,</span>
<lb n="4419"/><span>Nó Art Guille na toife bréine,</span>
<lb n="4420"/><span>Gan bheith fada go leanfaidh siad an phéisteog,</span>
<lb n="4421"/><span>Go mbeidh siad i nDomhnach Mhaighin faoi ghlasaibh daighne -”</span></p>
<lb n="4422"/>
<lb n="4423"/><p><span>D'iarr siad air stad 's gan níos mó 'rádh.</span></p>
<lb n="4424"/>
<lb n="4425"/><p><span>25. — Tuireadh Mháir' Nic Pártláin.</span></p>
<lb n="4426"/>
<lb n="4427"/><p><span>Bean a rabh Máir' Nic Pártláin uirthi, “ghlac sí</span>
<lb n="4428"/><span>ur-spéis 'sa bhrot (anbhruith)” & ghabh sí leis an minis-</span>
<lb n="4429"/><span>teoir Ghallda.  D'éag sí, & chuir an ministeoir fios</span>
<lb n="4430"/><span>ar ógánach éigin le haghaidh tuiridh uirthi.  Seo mar</span>
<lb n="4431"/><span>adubhairt an t-ógánach:-</span></p>
<lb n="4432"/>
<lb n="4433"/><p><span>“I n-ainm an Athar & an Mhic & an Spioraid Naoimh.</span>
<lb n="4434"/><span>'Sé do bheatha & do shláinte annsin,</span>
<lb n="4435"/><span>A Mháir' Nic Pártláin,</span>
<lb n="4436"/><span>Agus seo píopa mór fada bán</span>
<lb n="4437"/><span>Is é lán fá n-a mhaoil tobac,</span>
<lb n="4438"/><span>Agus is beag de'n aicme</span>
<lb n="4439"/><span>Ghlac ur-spéis 'sa bhrot</span>
<lb n="4440"/><span>Nach rabh chomh lag meata</span>
<lb n="4441"/><span>Is tá tusa féin anocht!”</span></p>
<lb n="4442"/>
<lb n="4443"/><p><span>26. — Tuireadh eile.</span></p>
<lb n="4444"/>
<lb n="4445"/><p><span>Is cosmhuil gur baineadh cuid de “Thuireadh Mháir'</span>
<lb n="4446"/><span>Nic Pártláin” as an tuireadh so leanas.  R. A.</span>
<lb n="4447"/><span>Stiubhairt Mac Alasdair a chuir i gcló é i “n-Iris-</span>
<lb n="4448"/><span>leabhar na Gaedhilge,” U. 143, Lughnasa, 1902, l. 124.</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="4449"/><p><span>Deir sé annsin go bhfuair sé é i láimhsgríbhinn a chean-</span>
<lb n="4450"/><span>nuigh sé i Lunndain “sé míosa ó shoin.”  Ní hionann</span>
<lb n="4451"/><span>ciall dó & do thuireadh Mháire.  Bhí an t-ógánach</span>
<lb n="4452"/><span>ag gabháil a leithsgéil-se & leithsgéil “aicme na</span>
<lb n="4453"/><span>hanbhruithe,” acht tá fear an tuiridh an-chruaidh annso</span>
<lb n="4454"/><span>ar an aicme sin agus ar an té bhí “sínte ar sop.”  Ar</span>
<lb n="4455"/><span>chuma ar bith, tá a dhearbh againn gur i n-Óirghiallaibh a </span>
<lb n="4456"/><span>sgríobhadh an láimhsgríbhinn:-</span></p>
<lb n="4457"/>
<lb n="4458"/><p><span>“Ar an altóir tá an maistín seo sínte ar sop;</span>
<lb n="4459"/><span>Ní'l tart air, cé b'fhairsing a chraos 's a chorp.</span>
<lb n="4460"/><span>Mo chreach-sa nach bhfuil an aicne seo mhian 'sa mbrot</span>
<lb n="4461"/><span>Chomh lag meata gan spracadh leis féin anocht!”</span></p>
<lb n="4462"/>
<lb n="4463"/><p><span>27. — Bailte Chuailnhge.</span></p>
<lb n="4464"/>
<lb n="4465"/><p><span>Tá rann ag muintir Ó Méith Mara ag cur síos ar</span>
<lb n="4466"/><span>bhailtibh Chuailnhge.  Ní'l acht cuid de annso; má tá,</span>
<lb n="4467"/><span>sin a bhfuil againn de.</span></p>
<lb n="4468"/>
<lb n="4469"/><p><span>“Árdach' bréagach & Tulaigh an chlábair;</span>
<lb n="4470"/><span>Hi-Liosliath na bpocán & Druimmhullach láidir;</span>
<lb n="4471"/><span>Cor na Muclach na sligeán & Trean' Íochtrach' na bhfaofóg;</span>
<lb n="4472"/><span>Deich mBaile Ó Méith & Ocht mBaile Chillshléibhe;</span>
<lb n="4473"/><span>Bealach na Madach & Áth Gheallóg na déirce.</span>
<lb n="4474"/><span>A chailíní Chor na Muclach, gá air a phronnfas muinn a' ghéag</span>
<lb n="4475"/><span>seo?</span>
<lb n="4476"/><span>Pronnfaidh muinn ar a' bhuachaill fhearamhail chumasach láidir</span>
<lb n="4477"/><span>A bhearas leis í fríd na dtrí náisiun.</span>
<lb n="4478"/><span>Oro, a chailíní Dhruimmhullach, gá air a phronnfas sibh bhar</span>
<lb n="4479"/><span>gcáca?</span>
<lb n="4480"/><span>Ar Aodhaidín Mhac Mághnuis, ó's aige tá an áit dó.</span>
<lb n="4481"/><span>Oro, a chailíní Chor na Muclach, gár fhág sibh bhar gcuid bróga?</span>
<lb n="4482"/><span>Ná ar fhág sibh 'san Iubhar iad a gheall na min' eorna?”</span></p>
<lb n="4483"/>
<lb n="4484"/><p><span>Árdach' = Árdachadh.  Hi-Liosliath = hi Lios Liath = i Lios Liath?</span>
<lb n="4485"/><span>(Sean-Ghaedhilg do mhair go dtí indiu?  Is mar sin adeirtear</span>
<lb n="4486"/><span>go coitchionnta é ar chuma ar bith).  Faofóg = faochóg.  Bealach</span>
<lb n="4487"/><span>na Madach = Baile na Madadh?</span>
<lb n="4488"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="4489"/><p><span>28. — An triúr cailleach.</span></p>
<lb n="4490"/>
<lb n="4491"/><p><span>Bhí iomardas eidir triúr cailleach draoidheachta fá</span>
<lb n="4492"/><span>aois gach duine aca.  Seo an chaint a heagmhadh</span>
<lb n="4493"/><span>eadorra:-</span></p>
<lb n="4494"/>
<lb n="4495"/><p><span>An Chailleach Bhearra.</span></p>
<lb n="4496"/>
<lb n="4497"/><p><span>Mise an Chailleach Bhearra bhocht;</span>
<lb n="4498"/><span>Is iomdha holc le fanadh mé;</span>
<lb n="4499"/><span>Sliabh gCuilinn má's árd an cnoc,</span>
<lb n="4500"/><span>Chonnaic mé 'na ghort ghlas é.</span></p>
<lb n="4501"/>
<lb n="4502"/><p><span>Cailleach Bhéil Átha hÓa.</span></p>
<lb n="4503"/>
<lb n="4504"/><p><span>Má's iomdha olc a chonnaic tú,</span>
<lb n="4505"/><span>Ní'l ionnad acht cailín úr óg!</span>
<lb n="4506"/><span>Naoi gcéad bliadhain roime le do bhreith,</span>
<lb n="4507"/><span>Bhí mise ar an chreig i mBealach Ó'!</span></p>
<lb n="4508"/>
<lb n="4509"/><p><span>Cailleach Ghleanna an Smóil.</span></p>
<lb n="4510"/>
<lb n="4511"/><p><span>Fí! fí! fá! ní'l ionnad acht lurán úr óg!</span>
<lb n="4512"/><span>Céad bliadhain sol a rugadh thú</span>
<lb n="4513"/><span>Bhí mé ag iomáin</span>
<lb n="4514"/><span>Le mo chamán</span>
<lb n="4515"/><span>Ar fud chlasaí Ghleanna an Smóil!</span></p>
<lb n="4516"/>
<lb n="4517"/><p><span>29. — Pól o hUigin.</span></p>
<lb n="4518"/>
<lb n="4519"/><p><span>Seo ceathramha eile adubhairt Filip Ministeoir</span>
<lb n="4520"/><span>(Filip O Brádaigh).  Is olc an chaint atá innti, acht</span>
<lb n="4521"/><span>má's olc féin, badh cheart gach rud d'ar chum Filip</span>
<lb n="4522"/><span>a chur síos, mar budh mhór an fear é lá d'á rabh.</span></p>
<lb n="4523"/>
<lb n="4524"/><p><span>Sin chugaibh an seannach i gcroiceann na caorach beó,</span>
<lb n="4525"/><span>Pól O hUigin d'imthigh ar a shaoghal fá dhó;</span>
<lb n="4526"/><span>An fear a bhí ar a mhionna i n-uraidh thall 'sa Róimh,</span>
<lb n="4527"/><span>Sin chugaibh anois e 'na mhinisteoir diabhlaidhe crón.</span></p>
<lb n="4528"/>
<lb n="4529"/><p><span>30. — Séan.</span></p>
<lb n="4530"/>
<lb n="4531"/><p><span>Is iomdha cor a cuirtear i seanráidhtibh.  Seo</span>
<lb n="4532"/><span>sompla maith air sin:</span>
<lb n="4533"/></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="4534"/><p><span>An Seanrádh féin.</span></p>
<lb n="4535"/>
<lb n="4536"/><p><span>“Is iomdha séan ar chroith me lámh leis, chan iongantas mé</span>
<lb n="4537"/><span>beith claoidhte bocht.”</span></p>
<lb n="4538"/>
<lb n="4539"/><p><span>Cor a chuir file éigin ann.</span></p>
<lb n="4540"/>
<lb n="4541"/><p><span>“Chan iongantas damh bheith caithte cáinteach,</span>
<lb n="4542"/><span>Is iomdha Séaghan ar chroith me lámh leis,</span>
<lb n="4543"/><span>Séaghan O Dubhthaigh agus Séaghan O Dálaigh,</span>
<lb n="4544"/><span>Séaghan na cruite Mhac Ghiolla Bhrádaigh.”</span></p>
<lb n="4545"/>
<lb n="4546"/><p><span>31. - An t-airgead.</span></p>
<lb n="4547"/>
<lb n="4548"/><p><span>Fear folamh adubhairt an cheathramha so:</span></p>
<lb n="4549"/>
<lb n="4550"/><p><span>Cumhradh ar an airgead, is lógtha an t-earradh e,</span>
<lb n="4551"/><span>'S is cuma leis gá h-aige n-a mbíonn se:-</span>
<lb n="4552"/><span>Bíonn se aige na sgafairíbh ag bhréagradh na straflógaí,</span>
<lb n="4553"/><span>'S chan fhearr leis sin ná aige sgraiste na díge;</span>
<lb n="4554"/><span>Bíonn se aige na cailleachaíbh i bpocán an bharraigh</span>
<lb n="4555"/><span>Go dtug se salach ar a thaoibh deas.</span>
<lb n="4556"/><span>Dhá ngluaisfeadh an radaire liom 'sna bealaighibh,</span>
<lb n="4557"/><span>Go mbearfainn dó amharc an aonaigh.</span></p>
<lb n="4558"/>
<lb n="4559"/><p><span>32(a) — An sgadán.</span></p>
<lb n="4560"/>
<lb n="4561"/><p><span>l. 56 (i mbárr).  Rann dáin a bhí ionn ar tús.  Deir</span>
<lb n="4562"/><span>na Breifnigh:-</span></p>
<lb n="4563"/>
<lb n="4564"/><p><span>Grádh mo chroidhe-sa an sgadán —</span>
<lb n="4565"/><span>'Sé riamh nár gabhadh ar a chuid.</span>
<lb n="4566"/><span>Cébe ar mhaith leis a bheith buan,</span>
<lb n="4567"/><span>Chaithfeadh se uadh e & bheadh se 'na rith.</span></p>
<lb n="4568"/>
<lb n="4569"/><p><span>32(b) — An sgadán.</span></p>
<lb n="4570"/>
<lb n="4571"/><p><span>Séamus Ó Murchadha bhí i bpríosún Árda Macha, &</span>
<lb n="4572"/><span>sgadán aige le haghaidh a mheadhoin lae.  Dubhairt se:-</span></p>
<lb n="4573"/>
<lb n="4574"/><p><span>Grádh mo chroidhe an sgadán</span>
<lb n="4575"/><span>Nár gabhadh ariamh i gcóisir</span>
<lb n="4576"/><span>'Gá phléithin ar maidin</span>
<lb n="4577"/><span>Agus 'gá ghabhail tráthnóna.</span>
<lb n="4578"/></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="4579"/><p><span>33. — An Poitín.</span></p>
<lb n="4580"/>
<lb n="4581"/><p><span>Seo mar labhair file Midheach ar an bpoitín:-</span></p>
<lb n="4582"/>
<lb n="4583"/><p><span>Cumhradh ar a' bpoitín seo —</span>
<lb n="4584"/><span>Is mairg nach nglacann e —</span>
<lb n="4585"/><span>Is iomdha croidhe tartach</span>
<lb n="4586"/><span>A thóigeann sé.</span>
<lb n="4587"/><span>Chan fhuil ó'n rígh go dtí'n bacach</span>
<lb n="4588"/><span>Nár mhian a bheith 'n-aice,</span>
<lb n="4589"/><span>'S ní'l dhá mhéad a thaithighe</span>
<lb n="4590"/><span>Nach móide a spéis.</span></p>
<lb n="4591"/>
<lb n="4592"/><p><span>34. — An cat.</span></p>
<lb n="4593"/>
<lb n="4594"/><p><span>Bhí fear aon uair amháin i gConndae na Midhe.</span>
<lb n="4595"/><span>Chaill se a chat.  Is mór a chrothnuigh se an cat do dhíth</span>
<lb n="4596"/><span>air & dubhairt se:-</span></p>
<lb n="4597"/>
<lb n="4598"/><p><span>Char chodail me an oidh'e</span>
<lb n="4599"/><span>Ó thuitim na hoidh'e,</span>
<lb n="4600"/><span>Acht me fhéin is mo mhnaoi</span>
<lb n="4601"/><span>Le dhá bhata draoighin</span>
<lb n="4602"/><span>Ag ruagadh na rat!</span>
<lb n="4603"/><span>Dar a bhfuil a ghabhair</span>
<lb n="4604"/><span>Ó seo go Bail' Fhobhair,</span>
<lb n="4605"/><span>Chaill me mo mheabhair</span>
<lb n="4606"/><span>Ó chaill me mo chat!</span></p>
<lb n="4607"/>
<lb n="4608"/><p><span>35. — An Spéirbhean.</span></p>
<lb n="4609"/>
<lb n="4610"/><p><span>Seo ceathramha ó'n Midhe.  Is cosmhail nach bhfuil</span>
<lb n="4611"/><span>innti acht tús amhráin:-</span></p>
<lb n="4612"/>
<lb n="4613"/><p><span>Bhí mé lá beag aerach ar thaobh cnuic ar árd,</span>
<lb n="4614"/><span>Cae hé thárlaidh damh acht spéirbhean,</span>
<lb n="4615"/><span>Stór na gcíochach gléigeal —</span>
<lb n="4616"/><span>B'annsacht í le Déirdre ná a' gé 'teacht o'n tsnámh.</span></p>
<lb n="4617"/>
<lb n="4618"/><p><span>36. — Cormac Mac Airt.</span></p>
<lb n="4619"/>
<lb n="4620"/><p><span>l. 111, 8: Féadfaidhe gur rann a bhí i rádh Chormaic</span>
<lb n="4621"/><span>ar tús:-</span></p>
<lb n="4622"/>
<lb n="4623"/><p><span>Beannacht is slán</span>
<lb n="4624"/><span>Ag cách fá'n tseagal!</span>
<lb n="4625"/><span>Béidh mise i mbárach</span>
<lb n="4626"/><span>Im' áirdrígh i dTeamhair.</span>
<lb n="4627"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="4628"/><p><span>Fuireann an Leabhair Seo.</span></p>
<lb n="4629"/>
<lb n="4630"/><p><span>Lucht Faghála na sgéal.</span></p>
<lb n="4631"/>
<lb n="4632"/><p><span>Seaghán O hAnnabháin darab áit chomhnuidhe Cros Mhig Fhloinn i </span>
<lb n="4633"/><span>bhFiodh Uladh: XXII.</span></p>
<lb n="4634"/>
<lb n="4635"/><p><span>Dúthaigh & Lucht Innste na sgéal.</span></p>
<lb n="4636"/>
<lb n="4637"/><p><span>Uí Mhéith Mara.</span></p>
<lb n="4638"/>
<lb n="4639"/><p><span>Críoch na nOirthear.</span></p>
<lb n="4640"/>
<lb n="4641"/><p><span>Proinnsias Mag Uinnseacháin, i mbaile biadhtach Fhuircheála:</span>
<lb n="4642"/><span>XXV., 3 (an rann).</span>
<lb n="4643"/><span>Paidne Mac Aimhirgin, Lios Liath, “ar thaoibh Shléibhe gCuilinn</span>
<lb n="4644"/><span>na seod”: XXV., 22.</span>
<lb n="4645"/><span>Mac Mhurchaidh, 'sa Lios Liath céadna úd: XXV., 25.</span>
<lb n="4646"/><span>Bean dar bh'ainm Róise ar an Taobh Chrom i nDruim an Tighe:</span>
<lb n="4647"/><span>XXV., 12.</span></p>
<lb n="4648"/>
<lb n="4649"/><p><span>An Fiodh.</span></p>
<lb n="4650"/>
<lb n="4651"/><p><span>Duine éigin: XXII.  Ní'l an t-ainm thíos ag Mac Uí Annabháin.</span></p>
<lb n="4652"/>
<lb n="4653"/><p><span>Fearnmhagh.</span></p>
<lb n="4654"/>
<lb n="4655"/><p><span>Tomás Mag Ruadair, ag Cairgeach Lios na nÁirneach: II., IV.</span>
<lb n="4656"/><span>Séamus Ua Cruadhlaoigh, i n-aice Inis Caoin Deagha: XV.</span>
<lb n="4657"/><span>Mícheál O Cathaláin, i gCaisleán Thoir: XXV., 2, 15 (an</span>
<lb n="4658"/><span>cheathramha).</span>
<lb n="4659"/><span>Eoghan Mhac an Bháird, 'sa Chúl Fuar: XXV., 3 (a dheireadh), 4, 9(a).</span></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="4660"/><p><span>Lúcás O Muirgheasa, i gCaisleán Thoir: XXV., 15.</span>
<lb n="4661"/><span>Mac Uí Bhroin, i n-aice Lios Dúnáin: XXV., 16, 30 (an seanfhocal).</span>
<lb n="4662"/><span>Mac Uí Fhionnagáin, i Machaire Cluana: XXV., 18, 19, 20.</span>
<lb n="4663"/><span>Fear éigin (Brian O Cathaláin?): XXV., 28 (an rann i lár).</span></p>
<lb n="4664"/>
<lb n="4665"/><p><span>An Midhe.</span></p>
<lb n="4666"/>
<lb n="4667"/><p><span>Brian Mhac Seafraidh, as Magh nEalta: XXV., 17 (an rann), 34.</span>
<lb n="4668"/><span>Peadar Mac Donnchadha, as Mullaigh Theamhrach atá taobh thiar</span>
<lb n="4669"/><span>theas de Dhaimhliag Cianáin: XXV., 33, 35.</span></p>
<lb n="4670"/>
<lb n="4671"/><p><span>Breifne Uí Raghallaigh.</span></p>
<lb n="4672"/>
<lb n="4673"/><p><span>Bean Uí Mhuireagáin, as ceanntar Achaidh Lir: XXV., 11(b).</span>
<lb n="4674"/><span>Bean Uí Shúilleabháin, as “Ráith Fánaidhe na gcloch géar,” i</span>
<lb n="4675"/><span>n-aice Achaidh Lir: XXV, 32(a).</span></p>
<lb n="4676"/>
<lb n="4677"/><p><span>Canamhaint Óirghiall.</span></p>
<lb n="4678"/>
<lb n="4679"/><p/>
<lb n="4680"/>
<lb n="4681"/><p/>
<lb n="4682"/>
<lb n="4683"/><p/>
<lb n="4684"/>
<lb n="4685"/><p/>
<lb n="4686"/>
<lb n="4687"/><p/>
<lb n="4688"/>
<lb n="4689"/><p/>
<lb n="4690"/>
<lb n="4691"/><p/>
<lb n="4692"/>
<lb n="4693"/><p>
<lb n="4694"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Sgéalaidhe Óirghiall

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Sgéalaidhe Óirghiall

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
