Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Oidhche Áirneáil i dTír Chonaill</title><author><name type="main">Enrí Ó Muirgheasa</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">U035</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1924</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>U035</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Oidhche Áirneáil i dTír Chonaill</title><author>Enrí Ó Muirgheasa</author><imprint><publisher>Preas Dhún Dealgan</publisher><date>1924</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Focal do’n léightheóir.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tá coim na hoidhche ag teacht anuas go dubh dorcha</span>
<lb n="4"/><span>ar sgéalaidheacht i dTír Chonaill.</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Ce gur líonmhar flúirseach an méid de Chineil</span>
<lb n="7"/><span>Chonaill a bhfuil Gaedhilg ó’n chliabhan aca go seadh,</span>
<lb n="8"/><span>cha bhíonn sgéalaidheacht aca a choidhche níos mó mar</span>
<lb n="9"/><span>a bhí ag a sinnséir ariamh anall.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>Bídh an t-áirneál aca go fóill, gach aon oidhche beagnach</span>
<lb n="12"/><span>ins an gheimhreadh, ach má tá i n-ionad na sean-sgéal,</span>
<lb n="13"/><span>na laoithe, agus seanchus a dtíre, is mion-chainnt</span>
<lb n="14"/><span>a bhíos aca, trácht ar an aimsir, ar na barraí, na</span>
<lb n="15"/><span>margaidhe, poiliteacht, agus an páipéar nuaidheachta.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>Sin a’ fath gur mór an gádh dúinne iarsma na sean-</span>
<lb n="18"/><span>sgéal atá fágtha a sgríobh síos, agus a shábhail fán</span>
<lb n="19"/><span>lá i mbárach nuair nach mbíonn a léitheid le cloisint</span>
<lb n="20"/><span>níos mo.</span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>Ní hionnan furmór na sgéaltaí ins an leabhar seo</span>
<lb n="23"/><span>agus na sgéaltaí eile ar chuireas i gcló roimhe leis</span>
<lb n="24"/><span>seo.  Tá sé sgéaltaí déag san leabhairín seo, agus</span>
<lb n="25"/><span>bainidh mór-chuid aca le stair agus seanchus Thír</span>
<lb n="26"/><span>Chonaill, a taoisigh, agus na daoine móra a bhí innti</span>
<lb n="27"/><span>i n-allod.</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>B’fhéidir go gcuirfeadh cuid de’n tseanchus seo</span>
<lb n="30"/><span>ionghnadh ar chorr-léightheoir.  Níl moladh mór no</span>
<lb n="31"/><span>meas mór ann ar “Ó Domhnaill,” “Mac Suibhne,”</span>
<lb n="32"/><span>agus daoine eile a bhfuil cáil agus óirdhearcas ortha</span>
<lb n="33"/><span>ins na leabhraí.</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>Daoine a léigh an leabhar úd a sgríobh an Sasanach.</span>
<lb n="36"/><span>Roibeard Brúnaing, “an Fáinne agus an Leabhar,”</span></p>
</div>
<pb n="ii"/>
<div><lb n="37"/><p><span>is cumhan leo an méid leagtha cuiridh sé síos ann ar</span>
<lb n="38"/><span>aon sgéal amháin.</span></p>
<lb n="39"/>
<lb n="40"/><p><span>Bíonn an oiread sin de leagthaí uaireanta ar</span>
<lb n="41"/><span>stair.  Ach dhá leagadh a bhíos ann i dtólaimh is iad</span>
<lb n="42"/><span>leagadh na huaisle agus leagadh na hísle, na ndaoine</span>
<lb n="43"/><span>atá i n-uachtar agus na mion-daoine atá futha.</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>Chan ionnan iad na sgéil a bhíos ag an dá dhream</span>
<lb n="46"/><span>seo i dtír ar bith nó i naois ar bith; agus chan ionnan</span>
<lb n="47"/><span>iad i nÉirinn ach an oiread.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Bíodh sompla amháin againn - teicheadh no éalodh na</span>
<lb n="50"/><span>nIarla.  Éist leis na Ceithre Maighistrí.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>“Is dearbh deimhin na ró thaosg muir agus na ró</span>
<lb n="53"/><span>fogluais gaoth a hÉirinn is na déidheanchaibh lucht aon</span>
<lb n="54"/><span>luinge báttar fearr agus báttar aireagdha agus ba huaisle</span>
<lb n="55"/><span>ar aoi ngeinealaigh, bá fearr gníomh agus gart, eagnamh</span>
<lb n="56"/><span>agus oirbheart i náitt dia ndeónaigheadh Dia airisiomh</span>
<lb n="57"/><span>ina n-athardha go soiseadh lá a n-aois aordeadhach</span>
<lb n="58"/><span>rochtain go haois fhearrdháta.”</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Cuirimís an giota seo i gcanamhaint an lae indiu.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Is deimhin nár iomchair an mhuir agus nár seol an</span>
<lb n="63"/><span>ghaoth thar lear ó hÉirinn le n-ar linn lucht aon luinge</span>
<lb n="64"/><span>amháin a b’fhearr is a b’uaisle i dtaoibh a ngeinealach</span>
<lb n="65"/><span>nó a b’fhearr gníomh, calmacht, crodhacht, agus eagna</span>
<lb n="66"/><span>na iad féin, dá leigeadh Dia leo fuireach in a n-</span>
<lb n="67"/><span>oighreacht go dtí go rabh a gclanna fásta is gur</span>
<lb n="68"/><span>shroich siad aois na feardhachta.</span></p>
<lb n="69"/>
<lb n="70"/><p><span>Sin cainnt na huaisle.  Shaoilfeá as go rabh</span>
<lb n="71"/><span>muinntir na hÉireann uilig ag sileadh na ndeor is</span>
<lb n="72"/><span>ag briseadh a gcroidhe ar imtheacht na nIarla ó Éirinn.</span>
<lb n="73"/><span>Ach dá saoiltheá sin is tú a bhéadh ar seachran.  Éist</span>
<lb n="74"/><span>le Ó Cianáin anois ag innsigh go lom fírinneach an</span>
<lb n="75"/><span>dóigh a d’imthigh siad -</span></p>
<lb n="76"/>
<lb n="77"/><p><span>“Téidid isteach ar bord luinge … tógbhaid a</span>
<lb n="78"/><span>seolta innsin … agus cuirid lucht dá bhád do</span>
<lb n="79"/><span>thógbhail uisge agus d’iarraidh connaidh (ádhbhar teineadh).</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>Beiris mac mheic Suibhne Fanad agus drong do</span>
<lb n="82"/><span>dhaoinibh na tíre i dtóraigheacht ortha: troidid le</span></p>
</div>
<pb n="iii"/>
<div><lb n="83"/><p><span>chéile, agus is ar éigin thugadar fuirionn na mbád</span>
<lb n="84"/><span>uisge agus connadh leo … measaid annsin dul</span>
<lb n="85"/><span>isteach go hArainn a riachtanus a leas bidh agus dighe</span>
<lb n="86"/><span>do thabhairt chuca.  Éirgheas anfainne iomarcach</span>
<lb n="87"/><span>agus doinionn dearmhair (= an-mhór)… gur</span>
<lb n="88"/><span>h-ionnarbadh ó chomhgar na tíre iad.”</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>Nach mór an difreacht idir an dá phioctúir seo.</span>
<lb n="91"/><span>Agus dá mbíodh sgéalaidhe i bhFanaid indiu a rabh</span>
<lb n="92"/><span>seanchus na linne sin aige, sé sgéal Uí Chianáin a</span>
<lb n="93"/><span>bhéadh sé ag aithris.  Tig linn a bheith cinnte fá sin.</span>
<lb n="94"/><span>Agus ní mór dúinne an méid seo a thuigsint dá</span>
<lb n="95"/><span>mba mhaith linn stair ar dtíre a fhoghluim i gceart.</span>
<lb n="96"/><span>Ná is iomdhaidh rud i sgéal ar dtíre nach féidir a</span>
<lb n="97"/><span>thuigsint go h-iomlán i neasbhaidh an eolais seo.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Sgéal na huaisle - fadh is bhí uaisle againn - atá</span>
<lb n="100"/><span>le léigheadh ins na leabhraí.  Níl annsin ach leath an</span>
<lb n="101"/><span>sgéil.  Taoibh leis an tsruthan liteardha seanchuis</span>
<lb n="102"/><span>sin bhí sruthan eile - sruthan béal-oideachais na ndaoine.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Gheobhthar lán meadair as an dara sruthan seo ins</span>
<lb n="105"/><span>an leabhairín seo.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Sgéaltaí na ndaoine íochtranach nach rabh i réim</span>
<lb n="108"/><span>ariamh iad seo: thainic siad anall ó na geinealaigh</span>
<lb n="109"/><span>nach maireann, agus haithriseadh na mílte d’uairibh</span>
<lb n="110"/><span>iad fá theaghlaighthe Thír Chonaill.  Tá sgéaltaí eile</span>
<lb n="111"/><span>agam fósta a dtig anuas níos truime ar na daoinibh</span>
<lb n="112"/><span>móra, ach dheanfaidh siad cúis am eile.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Feargus Mac Róigh.</span>
<lb n="115"/></p>
</div>
<pb n="iv"/>
<div><lb n="116"/><p><span>Clár an Leabhair</span>
<lb n="117"/><span>agus</span>
<lb n="118"/><span>lucht inniste na sgéal.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>1.	1.	Ó Domhnaill agus</span>
<lb n="121"/><span>an Comhursa</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>2.	4.	Ó Domhnaill agus</span>
<lb n="124"/><span>buachaill bó Connacht</span></p>
<lb n="125"/>
<lb n="126"/><p><span>3.	6.	Buachaill bó Uí</span>
<lb n="127"/><span>Dhomhnaill</span></p>
<lb n="128"/>
<lb n="129"/><p><span>4.	9.	Ó Domhnaill agus</span>
<lb n="130"/><span>an Cailin</span></p>
<lb n="131"/>
<lb n="132"/><p><span>10.	34.	Ó Baoighill agus an</span>
<lb n="133"/><span>Seasanach.</span></p>
<lb n="134"/>
<lb n="135"/><p><span>Muiris Ó híocain</span>
<lb n="136"/><span>Crannóg Buidhe</span>
<lb n="137"/><span>in-aice Árd a' Ratha.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>[Duine Laoghach moranta a bhí ann:</span>
<lb n="140"/><span>tá sé ar shlighe na fírinne anois: solus na</span>
<lb n="141"/><span>bhflaitheas dá anam.  Thigeadh leis áireamh a</span>
<lb n="142"/><span>mhuinntir’ a dheanamh siar go dtí an naomhadh</span>
<lb n="143"/><span>geinealach, go dtí an chead duine aca a</span>
<lb n="144"/><span>thainic ó Chonnachta go dtí Tír Chonaill, is</span>
<lb n="145"/><span>é ag marcuigheacht ar chapall, agus cú le na</span>
<lb n="146"/><span>chois.]</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>5.	11.	Cai leán Uí Dhomhnaill - Séamus Ó Míodhchain,</span>
<lb n="149"/><span>an Mhagh, Árd a’ Ratha.</span>
<lb n="150"/><span>[Tá sé imthighthe abhaile fósta: go ndeanaidh</span>
<lb n="151"/><span>Dia trócaire air.]</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>6.	13.	An Seiseadh glún déag - Bean Mhic Giolla</span>
<lb n="154"/><span>Brighde, Árd a’ Ratha.</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>7.	15.	Niall mac a’ Bháird - Domhnall Ó Baoighill,</span>
<lb n="157"/><span>agus Niall mac a’ Bháird, Clasaigh</span>
<lb n="158"/><span>comhgarach do’n Ghaoith Bearra.</span>
<lb n="159"/></p>
</div>
<pb n="v"/>
<div><lb n="160"/><p><span>15.	51.	Bás Ghoill Mhic Mhóirne - an bheirt chéadna.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>8.	26.	Ó Baoighill agus mac Suibhne - Domhnall Ó</span>
<lb n="163"/><span>Baoighill, Clasaigh.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>9.	30.	Conall Ó Baoighill - Doimhnic Ó Domhnaill.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>11.	37.	Ball Dearg Ó Domhnaill - Róis nic Amhal-</span>
<lb n="168"/><span>ghaidh, Bean Uí Ghallchobhair, Clochan Liath.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>12.	44.	Cormac mac Airt - Doimnic Ó Beirn, Gleann</span>
<lb n="171"/><span>a’ Bhaile Dhuibh, i naice Cille Carthach.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>16.	54.	Sgéal an Bholcáin Mhóir - an fear céadna.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>13.	48.	Colmcille, an Gréasaidhe, agus an Táilliúir -</span>
<lb n="176"/><span>Gráinne ní hEarnáin, Mín a’ Dubhain, Baile</span>
<lb n="177"/><span>na Finne.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>14.	49	Fionn agus Diarmaid - Maighréad Bean Mhic</span>
<lb n="180"/><span>Shuibhne, na Sailigh, Leitir Bearra.</span>
<lb n="181"/><span>[Suaimhneas síorruidhe chuici: tá sí imthighthe</span>
<lb n="182"/><span>na baile.]</span>
<lb n="183"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="184"/><p><span>Oidhche Áirneáil i dTír Chonaill.</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>Ó DOMHNAILL AGUS AN COMHURSA.</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>Bhí fear in a chomhursa ag Ó Domhnaill</span>
<lb n="189"/><span>uair, agus bhí capall agus searrach</span>
<lb n="190"/><span>aige.</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Théidheadh an searrach an uile lá fhad le</span>
<lb n="193"/><span>gearran Uí Dhomhnaill: b fhearr leis a chuide-</span>
<lb n="194"/><span>achta is dócha ná cuideachta a mháthara.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>I ndeireadh ama smaoi’tigh Ó Domhnaill</span>
<lb n="197"/><span>gur chóir dó an searrach a choinneail, agus</span>
<lb n="198"/><span>chongbhuigh sé é.</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>Ní rabh fhios ag an fhear bhocht goidé’n</span>
<lb n="201"/><span>dóigh a bhfuigheadh sé an searrach ar ais ó</span>
<lb n="202"/><span>Ó Domhnaill.  Chuaidh sé fhad le bean Uí</span>
<lb n="203"/><span>Dhomhnaill agus d’innis a sgéal duithe.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>“Cuirfidh mise ar chaoi thú go bhfuighidh tú</span>
<lb n="206"/><span>an searrach ar ais,” arsa sise - “tabhair</span>
<lb n="207"/><span>leat slat iasgaireachta agus gabh síos un</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="208"/><p><span>na h-abhna.  Tionnthuigh do chúl leis an abhainn</span>
<lb n="209"/><span>agus gabh iasgaireacht ar an talamh.”</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>Rinne sé seo.</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>Thug Ó Domhnaill fá deara é.  Chuaidh sé</span>
<lb n="214"/><span>fhad leis, agus d’fhiostruigh sé dó goidé bhí</span>
<lb n="215"/><span>sé a dheanamh, nó goidé ’n chiall a bhí aige.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>Dubhairt an fear go rabh sé ag iasgaireacht.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>“Is mór an t-iongantas,” arsa seisean,</span>
<lb n="220"/><span>“thú a bheith ag iasgairacht agus do chúl</span>
<lb n="221"/><span>leis an abhainn agus tú ag iasgaireacht</span>
<lb n="222"/><span>isteach ar an talamh.”</span></p>
<lb n="223"/>
<lb n="224"/><p><span>“Ní mó an t-iontantas é,” ars’ an fear,</span>
<lb n="225"/><span>“ná an searrach a bhí ag gearran Uí</span>
<lb n="226"/><span>Dhomhnaill.”</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>Bhí baramhail ag Ó Domhnaill annsin gur</span>
<lb n="229"/><span>ab í a bhean féin a chuir an cleas sin in a</span>
<lb n="230"/><span>chionn, agus dar leis go ndíbróchadh sé í,</span>
<lb n="231"/><span>cionnus an cleas a chur i gcionn an fhir.</span>
<lb n="232"/><span>D’fhogair sé i imtheacht.  Dubhairt sise go</span>
<lb n="233"/><span>n-imtheóchadh, ach é a mhargadh a choimhlíonadh.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Bhí margadh deanta ag Ó Domhnaill agus</span>
<lb n="236"/><span>ise, s’ul má pósadh iad, le í trí ualach droma</span>
<lb n="237"/><span>thabhairt léithe dá gcuireadh sé ar siubhal i.</span>
<lb n="238"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="239"/><p><span>Dubhairt Ó Domhnaill go líonfadh se an</span>
<lb n="240"/><span>margadh.  An chead ualach thug sí léithe a</span>
<lb n="241"/><span>páisde, agus thug sí go toigh a h-athar’ é.</span>
<lb n="242"/><span>An dara hualach, ualach óir agus airgid,</span>
<lb n="243"/><span>agus thug sí go toigh a h-athar’ é.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Ag teacht ar ais fan tríochadh hualach</span>
<lb n="246"/><span>duithe d’órduigh sí dó fhéin a dhul ar a druim</span>
<lb n="247"/><span>go dtugfadh sí léithe é.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>“Óch, má’s mar sin atá,” arsa seisean,</span>
<lb n="250"/><span>“tabhair ar ais cibé a thug tú leat agus</span>
<lb n="251"/><span>fan ’sa’ bhaile.”  Thug sí ar ais an páisde,</span>
<lb n="252"/><span>an t-ór, is an t-airgead, agus thug seisean</span>
<lb n="253"/><span>an searrach ar ais do’n chomhursain.</span>
<lb n="254"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="255"/><p><span>Ó DOMHNAILL AGUS BUACHAILL BÓ</span>
<lb n="256"/><span>CONNACHTACH.</span></p>
<lb n="257"/>
<lb n="258"/><p><span>Uair amháin ghlac Ó Domhnaill smaoi’tiughadh</span>
<lb n="259"/><span>gur chóir dó bean a fhághail dó féin.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Dar leis go rachadh sé go Connachtaibh go</span>
<lb n="262"/><span>bhfuigheadh sé cailin a bhí annsin a rabh ceim-</span>
<lb n="263"/><span>eamhlacht aici.  Ach chuala sé nach rabh gar</span>
<lb n="264"/><span>do dhuine ar bith a dhul ann nach rabh i n-innibh</span>
<lb n="265"/><span>trí cheist a fhuasgladh dá gcuirfeadh sí air.</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>Thriall sé lá amháin ag marcuigheacht go</span>
<lb n="268"/><span>Connachtaibh.  Comhgarach do’n áit’ na rabh</span>
<lb n="269"/><span>sí na cómhnuidhe casadh buachaill bó ’s</span>
<lb n="270"/><span>aici-si dó.  Chuir Ó Domhnaill ceist ar an</span>
<lb n="271"/><span>bhuachaill bó go bhfeicfeadh sé as a fhreagra</span>
<lb n="272"/><span>goidé n seort daoine a bhí thart fa’n áit.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Cuirim ceist ort, a ghárlaigh,</span>
<lb n="275"/><span>Ar ucht na mná a d’óil thú,</span>
<lb n="276"/><span>Cá mhéad uisge a thig ’sa’ lá</span>
<lb n="277"/><span>Anuas ag Áth an Fhiodha.</span>
<lb n="278"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="279"/><p><span>Dubhairt an buachaill</span></p>
<lb n="280"/>
<lb n="281"/><p><span>Ní thig linn a thómhais ’na chártaí,</span>
<lb n="282"/><span>Thig sé comh láidir luath</span>
<lb n="283"/><span>Is nuair a thig sé go Béal an Átha</span>
<lb n="284"/><span>Imthighidh sé le fánaidh uadh</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>Chonnaiceas do Ó Domhnaill go rabh sé</span>
<lb n="287"/><span>fada go leor, is phill sé na bhaile.</span>
<lb n="288"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="289"/><p><span>BUACHAILL BÓ UÍ DHOMHNAILL.</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>Bhí fear uasal no taoiseach i gConnachtaibh</span>
<lb n="292"/><span>’san t-sean aimsir a dtugadh siad Ó Máinle</span>
<lb n="293"/><span>air, aghus bhí sé fhéin agus Ó Domhnaill ag imirt</span>
<lb n="294"/><span>cardaí uair i nDún na nGall.  Bhain sé</span>
<lb n="295"/><span>cibé airgead póca a bhí ag Ó Domhnaill ins</span>
<lb n="296"/><span>an amh a bhí láthair, agus b’éigin do’n Dálach</span>
<lb n="297"/><span>trí cinn eallaigh a thabhairt dó – trí bhó mhaol.</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>Beagan laethe i ndiaidh an t-eallach</span>
<lb n="300"/><span>imtheacht ghlach buachaill bó Uí Dhomhnaill</span>
<lb n="301"/><span>cumhaidh ’na ndiaidh.  Dar leis gur chóir dó</span>
<lb n="302"/><span>dhul fhad le Ó Máinle, agus iad a thabhairt</span>
<lb n="303"/><span>ar ais uaidh.  Chuaidh sé.  Ar shroichint teach</span>
<lb n="304"/><span>Uí Mháinle dhó, bhí sé tuirseach i ndiaidh a</span>
<lb n="305"/><span>shiubhail, agus shuidh suas leis an teinidh,</span>
<lb n="306"/><span>agus nuair a bhí sé tamall ag an teinidh</span>
<lb n="307"/><span>thainic néal codlata air, agus thosuigh sé</span>
<lb n="308"/><span>ag sronnfaigh.  Mhusgail cailin a’ toighe é,</span>
<lb n="309"/><span>agus dubhairt sí gan a léitheid sin a dheanamh</span>
<lb n="310"/><span>níos mo, ná nár mhaith leis an Mháinleach é.</span>
<lb n="311"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="312"/><p><span>I n-aimhdheoin sin thuit sé ’na chodladh arís</span>
<lb n="313"/><span>agus bhí sé ag sronnfaigh.  Mhusgail an</span>
<lb n="314"/><span>cailin é an dara h-uair, agus dubhairt sí</span>
<lb n="315"/><span>leis dá gcluineadh Ó Máinle é go gcroch-</span>
<lb n="316"/><span>faidhe i mbárach é.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>D’imthigh an cailin, agus ar tharadh moille</span>
<lb n="319"/><span>bhí an buachaill ’na chodladh arís agus é ag</span>
<lb n="320"/><span>sronnfaigh go hárd.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>Chuir O Máinle a cheann aníos as a sheomra</span>
<lb n="323"/><span>fhéin, agus d’fhiafruigh cé an malceadan sin</span>
<lb n="324"/><span>a bhí ag buaidhreadh an toighe le n-a shronnfaigh.</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>Taisbeanadh an gasur dó, agus h-innseadh</span>
<lb n="327"/><span>dó gur fhéach an chailin fá dhó stad a chur</span>
<lb n="328"/><span>air ach nár éirigh léithe.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>Thainic fearg ar an Mháinleach agus</span>
<lb n="331"/><span>d’órduigh sé é bheith le crochadh ar chrann</span>
<lb n="332"/><span>’sa choill maidin i mbárach.</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>Mhusgail an gasur annsin agus dubhairt sé,</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>Tá crann ’sa’ choill mur gearradh é,</span>
<lb n="337"/><span>Tá droichead ar an Éirne mur leagadh é,</span>
<lb n="338"/><span>Tá féasóg ar Ó Domhnaill mur bearradh é</span>
<lb n="339"/><span>Is béidh breall ar Ó Máinle mur stadaidh sé.</span>
<lb n="340"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="341"/><p><span>Chonnaic Ó Máinle annsin cé bhí aige,</span>
<lb n="342"/><span>agus sgaoil sé amach an t-eallach.</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>“Siúd agat iad,” ar seisean, “agus</span>
<lb n="345"/><span>tabhair leat abhaile iad.”  Thainic an buachaill</span>
<lb n="346"/><span>abhaile go buadhach go Dún na nGall, agus</span>
<lb n="347"/><span>an trí bhó mhaol dá dtiomaint roimhe.</span>
<lb n="348"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="349"/><p><span>Ó DOMHNAILL AGUS AN CAILIN.</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Bhí sé fhéin agus a ghiomanach amuigh ag</span>
<lb n="352"/><span>seilg lá amháin, agus casadh cailin daobhtha</span>
<lb n="353"/><span>ar thaoibh an chnuic.  D’fhiafruigh siad duithe</span>
<lb n="354"/><span>goidé an seort toighe é sin thíos, nó ’rabh</span>
<lb n="355"/><span>tuighe air.</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>“Tá,” arsa sise, “tuighe ar thaoibh amháin</span>
<lb n="358"/><span>de,agus an taobh eile níl tuighe ar bith air.”</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Chuir sin iongnadh ar Ó Domhnaill agus</span>
<lb n="361"/><span>dubhairt sé leis an ghiomanach go rachadh siad</span>
<lb n="362"/><span>síos go bhfeicfeadh siad goidé ’n chosamhlacht</span>
<lb n="363"/><span>toighe bhí ann.  Thainic siad anuas fhad leis</span>
<lb n="364"/><span>an teach, agus fuair siad i gcosamhlacht é</span>
<lb n="365"/><span>mar theach ar bith eile.  Chuaidh siad isteach</span>
<lb n="366"/><span>ina toighe, agus bhí an cailin annsin romhpa.</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>“A chailin bheag” ars’ Ó Domhnaill,</span>
<lb n="369"/><span>“cad chuige ar dhubhairt tú linne go rabh</span>
<lb n="370"/><span>tuighe ar thaoibh amháin de’n teach seo, agus</span>
<lb n="371"/><span>an taobh eile gan tuighe ar bith?”</span>
<lb n="372"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="373"/><p><span>“Agus,” arsa sise, “nach bhfuil tuighe</span>
<lb n="374"/><span>ar an taoibh amuigh de, agus gan tuighe ar</span>
<lb n="375"/><span>bith ar an taoibh istoigh de?”  Chuir sé</span>
<lb n="376"/><span>ceisteanna eile ar an chailin agus thaiteann</span>
<lb n="377"/><span>a clisteacht go mór leis.  “Níl airgead</span>
<lb n="378"/><span>ar bith liom anois” arsa Ó Domhnaill, “ach</span>
<lb n="379"/><span>an chead uair eile tchífidh mé amuigh thú bheara</span>
<lb n="380"/><span>mé pronntanas duit.”</span></p>
<lb n="381"/>
<lb n="382"/><p><span>Chuaidh sé fhéin agus ghiomanach amach ar</span>
<lb n="383"/><span>an doras a dtainic siad isteach air.</span></p>
<lb n="384"/>
<lb n="385"/><p><span>D’fhosgail sise an cúl-doras agus casadh</span>
<lb n="386"/><span>dó ag binn a’n toighe í.</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>“Tá súil agam,” arsa sise, “a dhuine</span>
<lb n="389"/><span>uasail, go bhfuil tú comh maith le do gheall-</span>
<lb n="390"/><span>tanas.”</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>Ní rabh aige ach an dé chapall ar a rabh</span>
<lb n="393"/><span>siad ag marcuigheacht a thabhairt duithe ’na</span>
<lb n="394"/><span>phronntanas, agus thug siad duithe iad, agus</span>
<lb n="395"/><span>d’imthigh ’na bhaile ag coisigheacht.</span>
<lb n="396"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="397"/><p><span>CAISLEÁN UÍ DHOMHAILL.</span></p>
<lb n="398"/>
<lb n="399"/><p><span>Nuair a bhí Rí Ó Domhnaill ag cur suas a</span>
<lb n="400"/><span>chaisleáin i nDún na nGall an méid a thógadh</span>
<lb n="401"/><span>sé rith an lae bhéadh sé ar lár maidin i</span>
<lb n="402"/><span>mbárach.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Bhí seisear saor cloiche aige.  D’obair sé</span>
<lb n="405"/><span>leis go dtí oidhche Aoine.  Chuir sé in a</span>
<lb n="406"/><span>chionn go gcuirfeadh sé trí saoir eile Dia</span>
<lb n="407"/><span>Sathairn i gcuideachta an bhunaidh a bhí aige</span>
<lb n="408"/><span>siocair an Domhnach a bheith ag teacht, no</span>
<lb n="409"/><span>dar leis nach mbainfidhe leis ar an</span>
<lb n="410"/><span>Domhnach.  Agus bhí dúil aige go suidhfeadh</span>
<lb n="411"/><span>sé fhéin ’na choimhead go mbéadh an mheadhon</span>
<lb n="412"/><span>oidhche thart.</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>Nuair a scap na saoir cloiche tráthnóna</span>
<lb n="415"/><span>Dia Sathairn d’fhan Ó Domhnaill ’na ndéidh</span>
<lb n="416"/><span>ag coimhead an chaisleáin.  Bhí sé tamall in</span>
<lb n="417"/><span>a shuidhe, a aghaidh ar an obair, agus a chúl</span>
<lb n="418"/><span>ar an taoibh eile, agus nuair a thionntuigh</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="419"/><p><span>sé thart bhí bean ruadh in a seasamh ar a</span>
<lb n="420"/><span>chúl, agus níor mhothuigh sé ag teacht í.</span></p>
<lb n="421"/>
<lb n="422"/><p><span>“A Rí Uí Dhomhnaill,” adeir sí, “tá tú</span>
<lb n="423"/><span>ag teacht un tosuigh go maith le do chaisleán.”</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>“Níl, a bhean,” ars’ Ó Domhnaill, agus</span>
<lb n="426"/><span>d’innis sé dí goidé mar rinne siad cúis</span>
<lb n="427"/><span>rith na seachtmhaine.</span></p>
<lb n="428"/>
<lb n="429"/><p><span>“Is tú fhéin ba chionntaigh,” ar sise.</span></p>
<lb n="430"/>
<lb n="431"/><p><span>“Cad as adeir tú sin?” ars’ Ó Domhnaill.</span></p>
<lb n="432"/>
<lb n="433"/><p><span>“Is tú féin ba chionntaigh,” adeir sí,</span>
<lb n="434"/><span>“nuair nach suidheann tú fhéin in do shuidhe</span>
<lb n="435"/><span>go bhfeiceas goidé an bunadh a bhíos dá</span>
<lb n="436"/><span>leagadh.</span></p>
<lb n="437"/>
<lb n="438"/><p><span>Fan in do shuidhe anocht, agus ar a haon</span>
<lb n="439"/><span>déag ó chlog mothóchaidh tú sgafta ag teacht</span>
<lb n="440"/><span>anall ar a’ chlochan ag dul an caisleán a</span>
<lb n="441"/><span>leagadh ort, agus iad ag gáiridhe.  Chuir a</span>
<lb n="442"/><span>léitheid seo d’fháilte romhpa mar is cóir</span>
<lb n="443"/><span>duit a dheanamh, agus ní leagfar an caisleán</span>
<lb n="444"/><span>níos mó.  Agus d’innis sí do an fháilte a</span>
<lb n="445"/><span>chur romhpa.</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>Rinne Ó Domhnaill seo, agus ón oidhche</span>
<lb n="448"/><span>sin amach níor leagadh nó níor baineadh leis</span>
<lb n="449"/><span>an chaisleán ní ba mhó.</span>
<lb n="450"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="451"/><p><span>AN SEISEADH GLÚN DÉAG.</span></p>
<lb n="452"/>
<lb n="453"/><p><span>San am a rabh Ó Domhnaill ag tógailt</span>
<lb n="454"/><span>Caisleáin Dhúin na nGall sí an dóigh a rinneadh</span>
<lb n="455"/><span>an muirteal a cuireadh ann an t-aol is an</span>
<lb n="456"/><span>gaineamh a fhliuchughadh le fuil eallaigh.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>Tugadh eallach na tíre go Dún na nGall</span>
<lb n="459"/><span>indéidh a chéile, agus baineadh cuid fola as</span>
<lb n="460"/><span>gach aon bheathach dóibh.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>Bhí baintreabhach bhocht ann an uair sin</span>
<lb n="463"/><span>nach rabh aici ach bó amháin, agus fuiligheadh</span>
<lb n="464"/><span>an bhó seo fá cheathair fé choinne tóghala an</span>
<lb n="465"/><span>chaisleáin.</span></p>
<lb n="466"/>
<lb n="467"/><p><span>Char b’fhiú moran annsin í.  Cha rabh innti</span>
<lb n="468"/><span>ach go rabh sí beo.  Chuaidh an bhaintreabhach</span>
<lb n="469"/><span>fhad le Ó Domhnaill agus rinne sí a gearan</span>
<lb n="470"/><span>leis.  Dubhairt sí gur mhór an náire dó</span>
<lb n="471"/><span>leigint dá lucht freastail a léitheid sin a</span>
<lb n="472"/><span>dheanamh uirthi nó “is duine de do ghaoltaibh</span>
<lb n="473"/><span>mise” adeir si.  Dhiúlt Ó Domhnaill sin</span>
<lb n="474"/><span>duithe, go rabh gaol ar bith eatorra.</span>
<lb n="475"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="476"/><p><span>“Tá” arsa sise, “ná is mé an seiseadh</span>
<lb n="477"/><span>glún déag duit-se.”  “Och chan fhiú dadaidh</span>
<lb n="478"/><span>sin,” adeir Ó Domhnaill, “chan fhuil gaol</span>
<lb n="479"/><span>ar bith in a léitheid sin.”</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>“Maise tá,” ars’ an bhaintreabhach “agus</span>
<lb n="482"/><span>cruthóchaidh mé duit go bhfuil.”</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>D’imthigh sí agus fuair sí mias mhór agus</span>
<lb n="485"/><span>chuir sí innti cúig phiginn déag de uisge</span>
<lb n="486"/><span>glan, agus annsin chuir sí innti piginn</span>
<lb n="487"/><span>amháin bainne, agus chuir an piginn bainne</span>
<lb n="488"/><span>amháin dath bán ar an mhéid a bhí san mhéis.</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>“Och tchím anois go bhfuil rud éighinteacht</span>
<lb n="491"/><span>ann," arsa Ó Domhnaill, agus d’fhogair sé</span>
<lb n="492"/><span>dá lucht freastail gan baint le bó na</span>
<lb n="493"/><span>baintreabhaighe ní ba mhó, agus bhí sé maith</span>
<lb n="494"/><span>duithe fhéin ariamh i na dhéidh sin.</span>
<lb n="495"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="496"/><p><span>NIALL MAC A’ BHÁIRD.</span></p>
<lb n="497"/>
<lb n="498"/><p><span>Ins an am a rabh Ó Domhnaill i nDún na</span>
<lb n="499"/><span>nGall, agus duine de na rightibh ba mheasa</span>
<lb n="500"/><span>a bhí i nÉirinn ariamh an Dálach céadna,</span>
<lb n="501"/><span>fuair sé caisleán úr deantha.  Saoirthi as</span>
<lb n="502"/><span>Sasana a bhí dhá dheánamh.  Bhí fear freastail</span>
<lb n="503"/><span>aige fhéin ar bh’ainm dó Niall ’ac a’ Bháird.</span>
<lb n="504"/><span>Chaith fear de na saoirthibh anuas gráinín</span>
<lb n="505"/><span>muirteáil ar chloich, agus d’iarr sé ar Mhach</span>
<lb n="506"/><span>a’ Bháird an chloch sin a thabhairt aníos chuige.</span>
<lb n="507"/><span>Ar a ghabhail suas do Niall leis a chloich leag</span>
<lb n="508"/><span>sé fhéin í ar a’ bhalla, leisg oiread do shásamh</span>
<lb n="509"/><span>a thabhairt dó.  Thionntuigh an saor í cúpla</span>
<lb n="510"/><span>uair, ar a’ dhóigh fhéin, agus ní fhóghnóchadh sí.</span>
<lb n="511"/><span>Chonnaic an saor go rabh Mac a’ Bháird</span>
<lb n="512"/><span>comh maith leis fhéin, agus i ndeireadh an lae</span>
<lb n="513"/><span>d’innis sé do Ó Domhnaill mur gcuireadh</span>
<lb n="514"/><span>sé Mac a’ Bháird ar shiubhal go mbéadh an</span>
<lb n="515"/><span>obair millte.  Smaoi’tigh Ó Domhnaill gur</span>
<lb n="516"/><span>bhfearr dó Mac a’ Bháird a chur ar shiubhal.</span>
<lb n="517"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="518"/><p><span>Sgríobh sé leitir, agus thug do Mhac a’</span>
<lb n="519"/><span>Bháird í, agus d’iarr sé air an leitir seo</span>
<lb n="520"/><span>a thabhairt dá dheárthar a bhí ’na chomhnuidhe ag</span>
<lb n="521"/><span>Caisleán na Finne.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>Smaoi’tigh Mac a’ Bháird, ar a ghabhail an</span>
<lb n="524"/><span>bhealach dó, go bhfosglóchadh sé an leitir go</span>
<lb n="525"/><span>bhfeicfeadh sé goidé bhí innti.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>Sé’n rud a bhí ins a’ leitir é fhéin a chur</span>
<lb n="528"/><span>un báis nó go rabh sé ag milleadh na hoibre</span>
<lb n="529"/><span>ar na saoirthibh Shasanach.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>Char chuir sin cliseadh ar Mhac a’ Bháird</span>
<lb n="532"/><span>shiubhail sé leis.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Nuair a chuaidh sé fhad leis an abhainn ag</span>
<lb n="535"/><span>Caisleán na Finne bhí fear ’á bháthadh, agus bhí</span>
<lb n="536"/><span>na h-iomadaí daoine ar dhá thaoibh na habhna</span>
<lb n="537"/><span>le hamharc maith a fhághail air shiubhail</span>
<lb n="538"/><span>Mac a’ Bháird isteach sa’ chladach ar bhruach</span>
<lb n="539"/><span>na habhna.  Nuair a chuaidh Mac a’ Bháird</span>
<lb n="540"/><span>fhad le Ó Domhmaill d’fhiafraigh Ó Domhnaill</span>
<lb n="541"/><span>de cá hfhad síos a bhí sé.</span></p>
<lb n="542"/>
<lb n="543"/><p><span>“Fhad agus tchidh tú salach mé,” adeir</span>
<lb n="544"/><span>Mac a’ Bháird.</span></p>
<lb n="545"/>
<lb n="546"/><p><span>“Goidé na hiomadaí daoine chonnaic mé</span>
<lb n="547"/><span>fá’n abhainn?” arsa seisean.</span>
<lb n="548"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="549"/><p><span>“Tá,” ars’ Ó Domhnaill, “fear a bhí ’á</span>
<lb n="550"/><span>bháthadh: an fear críonna a bhí ann.”</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>“Is mó dá chuid amaideachta chonnaic mise</span>
<lb n="553"/><span>ná dá chuid chríonnacht’ é féin a bháthadh,”</span>
<lb n="554"/><span>arsa Mac a’ Bháird.</span></p>
<lb n="555"/>
<lb n="556"/><p><span>“Cá shloinneadh dhuit?” ars’ Ó Domhnaill.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>“Mac a’ Bháird mé,” ar seisean.</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>“Ar bhárd d’athair,” ars’ Ó Domhnaill.</span></p>
<lb n="561"/>
<lb n="562"/><p><span>“Cha rabh sé árd nó íseal, ach bhí sé ’na</span>
<lb n="563"/><span>mhéid mheadhonaigh,” arsa Mac a’ Bháird.</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>“Och, tchím,” ars’ Ó Domhnaill.</span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>Shín Mac a’ Bháird an leitir annsin chuige,</span>
<lb n="568"/><span>agus léigh Ó Domhnaill í.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>“Amharcaigidh amuigh, a ghasraí,” ar Ó</span>
<lb n="571"/><span>Domhnaill "ar éirigh an ghealach go fóill?”</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>“Bhfuil tú ’braith luighe i n-a háit?”</span>
<lb n="574"/><span>arsa Niall.</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>“Ní headh,” ars’ Ó Domhnaill, “ach braith</span>
<lb n="577"/><span>thusa a chrochadh le solus na gealaighe.”</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>B’fhearr liom sin ná mé a chrochadh le</span>
<lb n="580"/><span>gad” arsa Mac a’ Bháird.</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>“Leigfidh muid cead do chinn leat go</span>
<lb n="583"/><span>maidin ar scór ar bith” ar Ó Domhnaill.</span>
<lb n="584"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="585"/><p><span>Go moch maidin i mbárach tugadh amach é</span>
<lb n="586"/><span>le n-a chrochadh.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>“A Uí Dhomhnaill,” arsa Niall, “tá</span>
<lb n="589"/><span>athchuinge agam ort.”</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>“Má’s athchuinge do shaoghail í,” ars’</span>
<lb n="592"/><span>Ó Domhnail, “níl féidhm léithi; chan fhághann</span>
<lb n="593"/><span>tú sin.  Ach athchuinge ar bith eile gheobhaidh tú í.”</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>“Chan í athchuinge mo shaoghail í” arsa Niall,</span>
<lb n="596"/><span>“ach tusa do mhuinneal buidhe a chur isteach</span>
<lb n="597"/><span>ins an dul seo i mo chuideachta.”</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>Sáruigheadh ar Ó Domhnaill leis sin, agus</span>
<lb n="600"/><span>d’iarr sé air Niall imtheacht leis i mbéal a’</span>
<lb n="601"/><span>chinn, agus gan amharc fheiceail go bráth air,</span>
<lb n="602"/><span>no iomrádh ar bith uaidh.</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>Ins an am a rabh an caisleán críochnuigh’</span>
<lb n="605"/><span>ag Ó Domhnaill i nDún na nGall chuir na</span>
<lb n="606"/><span>saoirthí cuaille mór maide amach os cionn</span>
<lb n="607"/><span>na habhna fá choinne gléas iasgáireachta,</span>
<lb n="608"/><span>agus shiubhail an maighistir a bhí ortha amach</span>
<lb n="609"/><span>air, agus rinne sé poll toir síor fríd bhárr</span>
<lb n="610"/><span>a’ mhaide, agus d’fhág sé an tor saithte ann.</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>“Sin dubhslán na nÉireannach,” arsa</span>
<lb n="613"/><span>seisean, “an tor sin a tharraing go n-ithidh</span>
<lb n="614"/><span>an meirg é,”</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>Chuaidh seo fríd chroidhe Uí Dhomhnaill,</span>
<lb n="617"/><span>agus dubhairt sé-</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>“A Mhic an Bháird, dá mbéitheá le fághail</span>
<lb n="620"/><span>is tú a tharnóchadh an tor.”</span>
<lb n="621"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="622"/><p><span>Bhí Mac a Bháird ar a sheachnadh fá’n am</span>
<lb n="623"/><span>seo.</span></p>
<lb n="624"/>
<lb n="625"/><p><span>Ach bhí giolla ag Ó Domhnaill agus d’innis</span>
<lb n="626"/><span>sé dó go rabh fhios aige an áit a rabh Niall</span>
<lb n="627"/><span>Mhac a’ Bháird.</span></p>
<lb n="628"/>
<lb n="629"/><p><span>“Cuir sgéal chuige,” ars’ Ó Domhnaill</span>
<lb n="630"/><span>“thacht annseo, agus ní aifreóchaidh mé a</span>
<lb n="631"/><span>ghroithe (= gnó) go deoidh air.”  Cuireadh</span>
<lb n="632"/><span>sgéal fá choinne Néill Mhic a Bháird, agus</span>
<lb n="633"/><span>thainic sé go Dún na nGall.</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>“A Néill” adeir Ó Domhnaill, “nach</span>
<lb n="636"/><span>méa’ra dúinne 'a dtarrnóchthá an tor.”</span>
<lb n="637"/><span>Shiubhal Niall amach ar an mhaide agus</span>
<lb n="638"/><span>tharraing sé é.  Shníomh sé a dhá chois ar a’</span>
<lb n="639"/><span>mhaide annsin, agus leig sé a cheann síos</span>
<lb n="640"/><span>na habhna, agus pholl sé an maide ó’n taoibh</span>
<lb n="641"/><span>íochtrach, agus d’fhág sé an tor saithte ann.</span></p>
<lb n="642"/>
<lb n="643"/><p><span>Leig sé é fhéin síos na habhna annsin agus</span>
<lb n="644"/><span>shnámh sé isteach.</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>“Sin dubhshlán na Sasanach anois,” ar</span>
<lb n="647"/><span>seisean, “an tor sin a tharraing go nithidh</span>
<lb n="648"/><span>an mheirg é.”  B’fhíor dó é.</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>Níor tarraingeadh é a choidhche níos mó.</span>
<lb n="651"/><span>Bhí Mac a’ Bháird annsin ag Ó Domhnaill</span>
<lb n="652"/><span>mar dhuine dá bhunadh fhéin ar feadh ama</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="653"/><p><span>fhada, agus bhí Ó Domhnaill dhá uair déag</span>
<lb n="654"/><span>níos fearr dó ná bhí ariamh: shuidheadh Niall</span>
<lb n="655"/><span>ag an bhord amháin leis an righ, agus gheobhadh</span>
<lb n="656"/><span>sé tús gach bidh agus tús gach dighe.</span></p>
<lb n="657"/>
<lb n="658"/><p><span>Ins an am sin bhíodh na righte ag tógáil</span>
<lb n="659"/><span>cíos-láimhe ar fud na ndúithche.</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>Bhí cheannphort amuigh ag Ó Domhnall thíos</span>
<lb n="662"/><span>ins na Rosaibh ag tógáil cíosa dhó.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>Sgríobh Ó Domhnaill leitir do Mhac a’</span>
<lb n="665"/><span>Bháird agus thug dó í.</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>D’iarr sé air a bheith ag siubhal go gcas-</span>
<lb n="668"/><span>faidhe fear tógala an chíosa dó.  D’imthigh</span>
<lb n="669"/><span>Mac a’ Bháird: chuaidh sé trasna ar a’ Ghaoith</span>
<lb n="670"/><span>Bearra agus casadh dó fear an chíosa ag</span>
<lb n="671"/><span>Abhainn na Marbh, eadar an Ghaoith Bearra</span>
<lb n="672"/><span>agus an Clochan Liath.  Thug sé an leitir</span>
<lb n="673"/><span>do’n fhear agus léigh seisean í.</span></p>
<lb n="674"/>
<lb n="675"/><p><span>“A dhuine dhona, is truagh nach rabh tú</span>
<lb n="676"/><span>níos faide un tosuigh,” ar seisean; “tá</span>
<lb n="677"/><span>órdughadh agam-sa ins an leitir seo an</span>
<lb n="678"/><span>méid talaimh atá ó Ghaoith Bearra go dtí</span>
<lb n="679"/><span>go gcastar mise ort a thabhairt duit, agus</span>
<lb n="680"/><span>anois pronnaim-sa ort ó Ghaoith Bearra go</span>
<lb n="681"/><span>dtí seo.”</span>
<lb n="682"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="683"/><p><span>Thainic Mac a Bháird anuas annsin agus</span>
<lb n="684"/><span>chuaidh sé a chomhnuidhe i Leitir Mhic a’ Bháird</span>
<lb n="685"/><span>ar baile a dtugthar anois Corr air.  Annsin</span>
<lb n="686"/><span>rinne sé teach.  Sé’n cineal toighe a rinne</span>
<lb n="687"/><span>sé, ghearr sé cleitheacha ins a’ choill, sháith</span>
<lb n="688"/><span>sé a mbun ins a talamh, agus cheangail sé</span>
<lb n="689"/><span>iad ar uachtar.  Chuir sé sgraitheacha agus</span>
<lb n="690"/><span>tuighe ortha annsin.  Nuair a bhí an teach</span>
<lb n="691"/><span>deánta aige phós sé, agus i n-am bhí clann</span>
<lb n="692"/><span>aige.</span></p>
<lb n="693"/>
<lb n="694"/><p><span>Ins an am sin bhí Ó Domhnaill pósta ar</span>
<lb n="695"/><span>ingéan Uí Grúchair Shligigh, agus chuaidh sé</span>
<lb n="696"/><span>siar ar cuairt go Sligeach.  Casadh Ó</span>
<lb n="697"/><span>Domhnaill agus Ó Grúchair i gcuideachta a</span>
<lb n="698"/><span>chéile, agus bhí Ó Grúchair ag innsigh do Ó</span>
<lb n="699"/><span>Domhnaill fá dtaoibh do file ceoil a bhí</span>
<lb n="700"/><span>aige, dar bh’ainm dó Tadhg Ó hUigín, agus</span>
<lb n="701"/><span>nach rabh a léitheid le fághail ó thaoibh a chuid</span>
<lb n="702"/><span>rannuigheacht’.  Bhuail Ó Domhnaill geall</span>
<lb n="703"/><span>mór go rabh fear aige-sean ní b’fhearr ná é.</span>
<lb n="704"/><span>Cuireadh na gealltaí.  Chaith siad crainn</span>
<lb n="705"/><span>cia aca a thiocfadh Tadhg Ó Uigín aniar</span>
<lb n="706"/><span>chuig Mac a’ Bháird nó Mac a’ Bháird a</span>
<lb n="707"/><span>ghabhail siar.  Thainic sé ar chrann Tadhg Ó</span>
<lb n="708"/><span>hUigín a theacht aniar.  Tharlaidh nuair a</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="709"/><p><span>thainic sé aniar fhad le Mac a’ Bháird go rabh</span>
<lb n="710"/><span>mach óg ag bean Néill, agus rinneadh</span>
<lb n="711"/><span>cáirdeas Críosta do Thadhg.  Baisteadh</span>
<lb n="712"/><span>Ádhamh ar a’ naoidhnean.  Bhí eagla ar Mhac</span>
<lb n="713"/><span>a’ Bháird roimhe, agus d’imthigh Tadhg abhaile</span>
<lb n="714"/><span>gan rannaigheact ar bith a dheanamh, siocair</span>
<lb n="715"/><span>go dtug Mac a’ Bháird an oiread sin urraim</span>
<lb n="716"/><span>dó.</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>Bliadhantaí i na dhéidh sin casadh Ó</span>
<lb n="719"/><span>Domhnaill agus Ó Grúchair ar a chéile arís,</span>
<lb n="720"/><span>agus chuir siad na gealltaí as an nua arís.</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>Thainic Tadhg anuas annsin ar air arís</span>
<lb n="723"/><span>go dtí teach Néill.</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>Rinne bean mhic a’ Bháird sráideóg dó</span>
<lb n="726"/><span>agus dá beirt mhac fhéin.  Nuair a thainic</span>
<lb n="727"/><span>am codalta chuir sí an bheirt ghasúr - an</span>
<lb n="728"/><span>mac ba shine agus Ádhamh - in a luighe aig</span>
<lb n="729"/><span>Tadhg, fear aca ar gach taobh dó.</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>I gcionn tamaill d’iarr fear de na</span>
<lb n="732"/><span>gasraí tuilleadh den éadach a leigint leis.</span>
<lb n="733"/><span>“Tá do cheart agat dó,” ars’ an gasúr eile.</span>
<lb n="734"/><span>Thosuigh an dá ghasúr ag troid fá’n tsúisín.</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>“Roinnigidh eadraibh fhéin é,” arsa Tadhg,</span>
<lb n="737"/><span>“tá mise i lár eadraibh.”  Bhí miodóg</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="738"/><p><span>crochtaí ar a mhuinneal ag an ghasúr ba shine</span>
<lb n="739"/><span>fá choinne gearradh aráin agus feola.</span>
<lb n="740"/><span>D’éirigh sé; chuir sé an mhiodóg i bhfasta i</span>
<lb n="741"/><span>mbun a’ tsúisín agus rois sé go bárr é.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>Tharraing gach aon fhear do fhear do na gasraí a</span>
<lb n="744"/><span>leath air fhéin, agus d’fhág Tadhg maol</span>
<lb n="745"/><span>tárnocht i lár.</span></p>
<lb n="746"/>
<lb n="747"/><p><span>Annsin chuir bean Mhic a’ Bháird fallaing</span>
<lb n="748"/><span>Néill ar Thadhg le n-a choinneailt teith.</span></p>
<lb n="749"/>
<lb n="750"/><p><span>Ach ghlac Tadhg an fhearg annsin, agus</span>
<lb n="751"/><span>thosuigh sé ar a rannuigheacht, agus dubhairt</span>
<lb n="752"/><span>sé mar leanas-</span></p>
<lb n="753"/>
<lb n="754"/><p><span>Sé tchím eadaraim agus léas</span>
<lb n="755"/><span>Ach sé cúpla dhéag, in a luighe ar bán;</span>
<lb n="756"/><span>Agus sé shaoilim gur leor an tocht</span>
<lb n="757"/><span>Do fear bocht do chlainn mhic a’ Báird.</span>
<lb n="758"/><span>Cóirigh faoim agus tharam,</span>
<lb n="759"/><span>Is íseal a clumh is ní hárd,</span>
<lb n="760"/><span>’S is fada ó bhí rí na bréid</span>
<lb n="761"/><span>An fhailling seo Néill Mhic a’ Bháird.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Níor labhair Niall leis seo agus dubhairt</span>
<lb n="764"/><span>Tadhg arís:</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Clann mhic a’ Bháird</span>
<lb n="767"/><span>Cúl lom carrach gan chuirlíní,</span>
<lb n="768"/><span>Báthadh ortha, ach gan Ádhamh aca,</span>
<lb n="769"/><span>Is mairg tharlaidh eatorra.</span>
<lb n="770"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="771"/><p><span>Smaoi’tigh Niall mac a’ Bháird san am sin</span>
<lb n="772"/><span>go rabh sé fhéin fada go leor gan labhairt,</span>
<lb n="773"/><span>agus dubhairt sé.</span></p>
<lb n="774"/>
<lb n="775"/><p><span>Chan é sin iad ach Clann a’ Bháird</span>
<lb n="776"/><span>Cul trom-dlaoidhtheach na gcuirlín</span>
<lb n="777"/><span>Mar buaileadh deilbh ar a dán</span>
<lb n="778"/><span>Nó mar thadhg a cheanglochaidhe ar uigín.</span></p>
<lb n="779"/>
<lb n="780"/><p><span>Deir Tadhg leis -</span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>Glas seile go síor a’ tslugaire</span>
<lb n="783"/><span>Sin fear do bheir do gach glagaire.</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>Deir mac a’ Bháird annsin -</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>Is géar bearradh do dheimis-se,</span>
<lb n="788"/><span>Is ar do ghoile níl cuimse;</span>
<lb n="789"/><span>Is tú an raimsgeach ar cheann beinnse</span>
<lb n="790"/><span>Agus is mór do dhíoladh do bhiadh na bain’se.</span></p>
<lb n="791"/>
<lb n="792"/><p><span>Deir Tadhg leis [bhí Niall ruadh] -</span></p>
<lb n="793"/>
<lb n="794"/><p><span>Dheanfaidh mé rann do’n radaire</span>
<lb n="795"/><span>Ruadh riabhach nach ridire</span>
<lb n="796"/><span>Sladaidhe ar du al dó bréagóireacht.</span>
<lb n="797"/><span>[Bragaire borrtha le bitheamhnacht.]</span>
<lb n="798"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="799"/><p><span>Deir mac a’ Bháird annsin -</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>Bud é do athair fhéin fear suibhalta ’gus reatha</span>
<lb n="802"/><span>Mar thafain na conairt’ i ndéidh na sealg</span>
<lb n="803"/><span>An-Chríosta tíre na Banba</span>
<lb n="804"/><span>Is mairg a chuimilfeadh a theangaidh dó</span>
<lb n="805"/><span>Diabhal dall bhíos dá líomadh ar lic ifrinn,</span>
<lb n="806"/><span>A shéad tú a Dhaill Uí hUigín.</span></p>
<lb n="807"/>
<lb n="808"/><p><span>Stad Tadhg annsin agus thug Mac a’</span>
<lb n="809"/><span>Bháird rann eile dó.</span></p>
<lb n="810"/>
<lb n="811"/><p><span>Is tú an finníneach fealltach fealltach finníneach,</span>
<lb n="812"/><span>Sgeinnideach sgathmhar sgathmhar sgeinnideach</span>
<lb n="813"/><span>Leisinneach gorrúnach gorrúnach gránda,</span>
<lb n="814"/><span>Lom ladhrach leicinneach.</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>Tachtadh Tadhg annsin, ná ní rabh sé abalta</span>
<lb n="817"/><span>ní ba mhó a rádh.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Phreab sé in a sheasamh, d’imthigh sé abhaile,</span>
<lb n="820"/><span>agus bhí an bhuaidh le Niall.</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>Tá cuid do oighre Mhic a’ Bháird na</span>
<lb n="823"/><span>gcomhnuidhe i gCuirr ó’n lá sin go dtí’n</span>
<lb n="824"/><span>lá indiu.  Agus rud níos iongantaighe,</span>
<lb n="825"/><span>fuair Séamus Ó Beirn bun na gcleitheach</span>
<lb n="826"/><span>ins a’ talamh, cleitheacha toighe Mhic a’ Bháird,</span>
<lb n="827"/><span>tá ceithre bliadhain ó shoin i mBaile Cuirre,</span>
<lb n="828"/><span>agus fuaras leis an fhear chéadna fáinne</span>
<lb n="829"/><span>óir fosgailte ar thaoibh amháin comhgarach</span>
<lb n="830"/><span>do’n áit chéadna in a bhfuair sé na cleitheacha.</span>
<lb n="831"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="832"/><p><span>Ó BAOIGHILL AGUS MAC SUIBHNE.</span></p>
<lb n="833"/>
<lb n="834"/><p><span>Bhí Maolmhuire dubh mhac Suibhne ’na</span>
<lb n="835"/><span>chómhnuidhe thíos ins na Tuatha’.  Chuir sé</span>
<lb n="836"/><span>giolla aníos chuig Ó Baoighill aige Crannóig</span>
<lb n="837"/><span>Uí Bhaoighill ag iarraidh iasacht cú air, agus</span>
<lb n="838"/><span>mur dtugadh-</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>Dubhairt Ó Baoighill leis an ghiolla nach</span>
<lb n="841"/><span>rabh cú ar bith aige, agus dá mbíodh…</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>Chuaidh an giolla annsin abhaile agus d’innis</span>
<lb n="844"/><span>do Mhaolmhuire goidé mar bhí.  Chuir Maol-</span>
<lb n="845"/><span>mhuire teachtaire annsin chuig Ó Baoighill le</span>
<lb n="846"/><span>cuireadh un dinéir annsoir.  Chuaidh Ó</span>
<lb n="847"/><span>Baoighill agus a ghiomanach síos.  Ar a</span>
<lb n="848"/><span>theacht fhad le Maolmhuire dóbhtha chuir sé</span>
<lb n="849"/><span>fearadh na fáilte romhpa.  D’iarr sé ar</span>
<lb n="850"/><span>Ó Baoighill a theacht isteach agus na beath-</span>
<lb n="851"/><span>aigh a chur ar stábla.  Dubhairt Ó Baoighill</span>
<lb n="852"/><span>nach bhfógnóchadh sin ró mhaith ná go rabh na</span>
<lb n="853"/><span>beathaigh ró theith, agus d’iarr sé ar a</span>
<lb n="854"/><span>ghiomanach iad a thiomaint siar is aniar an</span>
<lb n="855"/><span>bóthar go bhfuarfadh siadh.</span>
<lb n="856"/></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="857"/><p><span>Chuaidh Ó Baoighill annsin isteach le Maol-</span>
<lb n="858"/><span>mhuire.  Nuair a chuaidh siad isteach ins an</span>
<lb n="859"/><span>chead seomra chuir Maolmhuire an glas ar</span>
<lb n="860"/><span>an doras i n-a dhéidh, agus rinne sé seo ó</span>
<lb n="861"/><span>cheann go ceann go dteachaidh siad isteach ins</span>
<lb n="862"/><span>an naomhadh seomra, agus ghlasaigh sé uilig</span>
<lb n="863"/><span>iad na ndéidh.</span></p>
<lb n="864"/>
<lb n="865"/><p><span>Nuair a chuaidh siad go dtí an naomhadh</span>
<lb n="866"/><span>ceann bhí bunnóg aráin leis an teinidh dá</span>
<lb n="867"/><span>cruadhchan.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>“Cá leis a bhfuil sin cosamhail?” adeir</span>
<lb n="870"/><span>Maolmhuire le Ó Baoighill.</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>“Tá sé cosamhail le bunnóg aráin” adeir</span>
<lb n="873"/><span>Ó Baoighill.</span></p>
<lb n="874"/>
<lb n="875"/><p><span>“Ní headh,” adeir sé, “ach tá sé cosamhail</span>
<lb n="876"/><span>le ceithearnach bheadaidhe an Bhaoighilligh a</span>
<lb n="877"/><span>thiocfadh ó shliabh agus ocras air.”  [Bhí an</span>
<lb n="878"/><span>bhunnóg iongantach caol].</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Smaoi’tigh Ó Baoighill leis fhéin gur</span>
<lb n="881"/><span>cuireadh fill a bhí ann, agus bheir sé greim</span>
<lb n="882"/><span>ar an bhunnóig agus bhuail sé Maolmhuire</span>
<lb n="883"/><span>eadar an dá shúil léi.  Léim sé annsin fhad</span>
<lb n="884"/><span>leis an chead doras agus bhris sé an glas le</span>
<lb n="885"/><span>sál a bhróige, agus ó chionn go cionn go</span>
<lb n="886"/><span>dteachaidh sé ar an taoibh amuigh.</span>
<lb n="887"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="888"/><p><span>Bhí an giomanach réidh fá n-a choinne agus</span>
<lb n="889"/><span>léim siad a mharcuigheacht ar na beathaigh.</span>
<lb n="890"/><span>Rinne siad na naoi dtráigheannaí ar fhreastal</span>
<lb n="891"/><span>ar an trághadh amháin, agus sin an t-astar</span>
<lb n="892"/><span>ba luthmhaire rinneadh i dTír Chonaill ariamh.</span></p>
<lb n="893"/>
<lb n="894"/><p><span>Bhí Sean Ó Baoighill dall agus bhí sé amuigh</span>
<lb n="895"/><span>ag éisteacht agus mhothuigh sé iad ag teacht.</span></p>
<lb n="896"/>
<lb n="897"/><p><span>“Moth’uim an láir odhar agus an láir</span>
<lb n="898"/><span>bhallach ag teacht agus aithnighim as torman</span>
<lb n="899"/><span>a gcuid cos nach bhfuil a gcuid marcaigh</span>
<lb n="900"/><span>sásta.  Gabh isteach na stábla,” adeir sé</span>
<lb n="901"/><span>leis an bhuachaill seirbhise, “agus cuir an</span>
<lb n="902"/><span>diallaid ar an dá bheathach is fheárr ann.”</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>Nuair a thainic Ó Baoighill ní thearn sé</span>
<lb n="905"/><span>móran moille.  D’athruigh sé a chapall, léim</span>
<lb n="906"/><span>sé a mharcuigheacht, agus níor stad sé go</span>
<lb n="907"/><span>rabh sé i nDoire.  Bhí Mac Suibhne ar a</span>
<lb n="908"/><span>lorg i dtólaimh.  Bhí soitheach na luighe ag an</span>
<lb n="909"/><span>chéidh; chuaidh Ó Baoighill ar bórd, agus thug sé</span>
<lb n="910"/><span>duais do’n chaiphtín an soitheach a athrughadh</span>
<lb n="911"/><span>giota amach ó’n chéidh.</span></p>
<lb n="912"/>
<lb n="913"/><p><span>D’amharc sé amach annsin agus chonnaic sé</span>
<lb n="914"/><span>duine bocht ag siubhal aniar siar ar an</span>
<lb n="915"/><span>chéidh agus mála air.  [B’éigin do Mhac</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="916"/><p><span>Suibhne bréig-riocht a chur air féin ag dul</span>
<lb n="917"/><span>isteach i nDoire dó].</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>“A dhuine bhocht,” adeir sé, “dá mbéinn</span>
<lb n="920"/><span>amuigh agat chuirfinn déirc in do phocan.”</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>“Ná,” adeir Maolmhuire, “dá mbéinn</span>
<lb n="923"/><span>istoigh agat-sa bheirfinn an mhiodóg duit-se.”</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>Bhí buaidh ar Mhaolmhuire a bheith beo go</span>
<lb n="926"/><span>gcasfaidhe fear air a gheobhadh an bhuaidh air.</span></p>
<lb n="927"/>
<lb n="928"/><p><span>D’aithin sé anois go rabh sé buailte, agus</span>
<lb n="929"/><span>tharraing sé ar a bhaile.</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>Ar a theacht aníos dó fhad leis na Cléitheacha</span>
<lb n="932"/><span>Dubha thainic an oidhche air, agus d’iarr sé</span>
<lb n="933"/><span>órt na hoidhche ina dteach a bhí ann, agus</span>
<lb n="934"/><span>fuair sé sin.</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>“Anois,” adeir sé, “rud ar bith tchífidh</span>
<lb n="937"/><span>sibh go maidin ná cuirigidh iongantas ar bith</span>
<lb n="938"/><span>ann.”</span></p>
<lb n="939"/>
<lb n="940"/><p><span>I dtrátha an mheadon oichche thoisigh na</span>
<lb n="941"/><span>préacháin dubha a chruinniughadh, agus ní rabh</span>
<lb n="942"/><span>aon chleith ins an teach nach rabh préachán dubh</span>
<lb n="943"/><span>greamuigh’ air, agus ar maidin lá ar na</span>
<lb n="944"/><span>bhárach bhí Maolmhuire dubh mhac Suibhne marbh.</span>
<lb n="945"/><span>Chuaidh Ó Baoighill trasna go hAlbain agus</span>
<lb n="946"/><span>thainic sé na bhaile arís nuair a chualaidh sé</span>
<lb n="947"/><span>go rabh Maolmhuire dubh marbh, agus bhí</span>
<lb n="948"/><span>suaimhneas aige ní ba mhó.</span>
<lb n="949"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="950"/><p><span>CONALL Ó BAOIGHILL.</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>Bhí fear ins na Rosaibh ar bh’ainm dó Conall</span>
<lb n="953"/><span>Ó Baoighill.</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>Bhí cliobóg mhaith chapaill aige le díol</span>
<lb n="956"/><span>agus chinn sé in a intinn go dtabhradh sé</span>
<lb n="957"/><span>chuig aonach an Chlochain Léith í.</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>D’imthigh sé go luath ar maidin roimh éirghe</span>
<lb n="960"/><span>na gréine, agus an chliobóg leis.  Nuair a</span>
<lb n="961"/><span>bhí sé dó no trí mhílte de’n bhealach casadh</span>
<lb n="962"/><span>marcach dó, agus bheannuigh gach aon duine</span>
<lb n="963"/><span>aca dá chéile.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>D’fhiostruigh an marcach do’n Bhaoighilleach</span>
<lb n="966"/><span>an ag dul a dhíol na cliobóige a bhí sé.</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>Dubhairt an Baoighilleach leis gurbh eadh.</span>
<lb n="969"/><span>Goidé’n luach atá in do chionn agat uirthi.</span>
<lb n="970"/><span>“Bhí mé ag dréim,” ars’ an Baoighilleach,</span>
<lb n="971"/><span>“go bhfuighinn seacht bpunt uirthi.”</span></p>
<lb n="972"/>
<lb n="973"/><p><span>“Bhéaraidh mise sin duit uirthi” ars’ an</span>
<lb n="974"/><span>marcach, “ná taitnighidh an chliobóg liom.</span>
<lb n="975"/><span>Ach caithfidh tú dhul liom abhaile léithe.”</span>
<lb n="976"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="977"/><p><span>D’amharc an Baoighilleach go géar air agus</span>
<lb n="978"/><span>thug sé fá dear go rabh sé cóirighth’ i n-éideadh</span>
<lb n="979"/><span>choimhightheach.  Agus d’fhiosruigh sé dó cá hfad</span>
<lb n="980"/><span>a bhí aige le dul, “ná is fear thú nach bhfacas</span>
<lb n="981"/><span>ariamh, agus níl aithne ar bith agam ort”</span>
<lb n="982"/><span>adeir sé.  “Ná bíodh eagla ar bith ort,</span>
<lb n="983"/><span>siubhail leat, agus níl agam a dul ach beagan</span>
<lb n="984"/><span>mílte” ars’ an marcach.  “Nuair a rachas</span>
<lb n="985"/><span>mé na bhaile béidh ’fhios agat cé mé fhéin.”</span></p>
<lb n="986"/>
<lb n="987"/><p><span>Shiubhail siad leobhtha, go dtainic siad fhad</span>
<lb n="988"/><span>le sgreig mhóir a bhí ar thaoibh a’ bhealaigh.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>Bhuail an marcach buille uirthi, agus</span>
<lb n="991"/><span>d’fosgail doras isteach.  Arsa seisean leis</span>
<lb n="992"/><span>an Bhaoighilleach “ná bíodh iongantas nó</span>
<lb n="993"/><span>uathbhas ar bith ort fá seo: lean damhsa</span>
<lb n="994"/><span>isteach annseo.  Nuair a rachas tú isteach</span>
<lb n="995"/><span>tchífidh tú dhá shraith ar ’ach aon taoibh ’na</span>
<lb n="996"/><span>luighe ’na gcodladh, agus gunna agus claidh-</span>
<lb n="997"/><span>eamh ag taoibh an uile shaighdiúr aca.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>Tabhair faithcheall, agus ná baineadh do</span>
<lb n="1000"/><span>chosa fhéin ná cosa na cliobóige dhaobhtha, ná</span>
<lb n="1001"/><span>má bhaineann musglóchar iad agus béidh sé</span>
<lb n="1002"/><span>deacair a gcur na gcodladh.”</span></p>
<lb n="1003"/>
<lb n="1004"/><p><span>Shiubhail siad leobhtha fríd theach mhór fhada,</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1005"/><p><span>agus chonnaic an Baoighilleach na saighdiúirí</span>
<lb n="1006"/><span>in a luighe le n-a gcionn leis a bhalla agus</span>
<lb n="1007"/><span>a gcosa i lár an urláir.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>Bhí iongantas mór ar an Bhaoighilleach fá</span>
<lb n="1010"/><span>dtaobh do seo agus d’fhiafraigh sé de’n</span>
<lb n="1011"/><span>mharcach goidé’n cíneal dream’ iad san.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>“Innseóchaidh me sin duit,” ars’ an</span>
<lb n="1014"/><span>marcach, “ach cuirim rún beatha is báis ort</span>
<lb n="1015"/><span>gan labhairt air.”  “Deanfaidh mise sin,”</span>
<lb n="1016"/><span>ars’ an Baoighilleach.  D’fhiafraigh sé dó</span>
<lb n="1017"/><span>annsin an gcualaidh sé iomrádh ariamh ar</span>
<lb n="1018"/><span>shaighdiúirí.  Bhall-dearg Uí Dhomhnaill</span>
<lb n="1019"/><span>“Chualas, go cinnte,” ars’ an Baoighilleach.</span>
<lb n="1020"/><span>“Sin iad annsin,” ars’ an marcach, “agus</span>
<lb n="1021"/><span>mise atá ’na cheannphort ortha-san, agus</span>
<lb n="1022"/><span>béidh siad na gcodladh mar tchídh tú iad go</span>
<lb n="1023"/><span>dtí lá cogaidh Dhúin Chuirritín.  Musglóchar</span>
<lb n="1024"/><span>iad an lá sin, agus mairbhfidh siad romhpa,</span>
<lb n="1025"/><span>agus saoróchadh siad Éire ó’n uair sin.”</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>Nuair a chuaidh siad go dtí’n ceann eile</span>
<lb n="1028"/><span>do’n teach chuaidh siad amach ar a’ chúl-doras,</span>
<lb n="1029"/><span>agus chuir siad na beathaigh isteach sa’ stábla.</span>
<lb n="1030"/><span>Thug sé seacht nginidheacha óir do’n</span>
<lb n="1031"/><span>Bhaoighilleach.</span>
<lb n="1032"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1033"/><p><span>“Siubhail leat anois,” ars seisean, “agus</span>
<lb n="1034"/><span>lean damhsa.”</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>Ag teacht isteach, agus ag dul fríd an</span>
<lb n="1037"/><span>tseomra dóbhtha bhí an Baoighilleach ag amharc</span>
<lb n="1038"/><span>thart timcheall uilig agus char mhothuigh sé</span>
<lb n="1039"/><span>gur bhain sé le bárr coise duine de na</span>
<lb n="1040"/><span>saighdiúiribh.</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>Leis sin mhusgail an saighdiúr.</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>D’fhiostruigh sé de’n cheannphort an rabh</span>
<lb n="1045"/><span>an uair ann.</span></p>
<lb n="1046"/>
<lb n="1047"/><p><span>“Níl go fóill,” arsa seisean, “luigh</span>
<lb n="1048"/><span>síos agus chodluigh.”</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>Rinne sé sin.</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>“Nár dhubhairt mé leat gan a léitheid sin</span>
<lb n="1053"/><span>a dheanamh?” ars’ an ceannphort.</span></p>
<lb n="1054"/>
<lb n="1055"/><p><span>“Iarraim, maitheamhnas ort,” ars’ an</span>
<lb n="1056"/><span>Baoighilleach, “cha dtearn mé i n-aon toisc é.”</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>Thainic an Baoighilleach amach annsin as an</span>
<lb n="1059"/><span>screig, agus d’fhág sé slán ag an mharcach.</span></p>
<lb n="1060"/>
<lb n="1061"/><p><span>Nuair a bhí sé beagan coiscéim amach ó’n</span>
<lb n="1062"/><span>doras d’amharc sé ar ais agus ní rabh le</span>
<lb n="1063"/><span>feiceail aige ach an secrig.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>Chuaidh an Baoighilleach na bhaile agus char</span>
<lb n="1066"/><span>innis sé aon fhocal fá dtaodbh ó go rabh sé</span>
<lb n="1067"/><span>ar leabaidh a bháis.</span>
<lb n="1068"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1069"/><p><span>Ó BAOIGHILL AGUS AN SEASANACH.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>Thainic an Seasanach go dtí Caisleán Uí</span>
<lb n="1072"/><span>Bhaoighill agus bhí sé ann ar feadh seacht</span>
<lb n="1073"/><span>mbliadhain.</span></p>
<lb n="1074"/>
<lb n="1075"/><p><span>Ní thearn sé dadaidh ar feadh na seacht</span>
<lb n="1076"/><span>mbliadhain ach ag deanamh bogha agus saighdí.</span></p>
<lb n="1077"/>
<lb n="1078"/><p><span>I gcionn na seacht mbliadhain thainic a</span>
<lb n="1079"/><span>náimhde ar Ó Baoighill, agus thóg siad a</span>
<lb n="1080"/><span>chuid eallaigh is thug siad leobhtha iad.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>Ar ndóiche bhí sé buaidheartha i ndéidh a</span>
<lb n="1083"/><span>stoc a chailleadh.</span></p>
<lb n="1084"/>
<lb n="1085"/><p><span>Arsa Ó Baoighill leis a’ tSeasanach “tá</span>
<lb n="1086"/><span>tú annseo le seacht mbliadhain agus ní</span>
<lb n="1087"/><span>cafha mé goidé’n mhaitheas a rinne tú ó</span>
<lb n="1088"/><span>shoin, agus tá súil agam go ndeanfaidh tú</span>
<lb n="1089"/><span>rud éighinteacht indiu.”</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>Chruinnigh an Seasanach suas a chuid</span>
<lb n="1092"/><span>saighead, cibé bhí deánta le seacht</span>
<lb n="1093"/><span>mbliadhain aige.  Ag teacht go dtí Caisleán</span>
<lb n="1094"/><span>Uí Bhaoighill do’n tSeasanach bhí péire bróg</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1095"/><p><span>aige, agus chuir sé i dtaisge iad ar chúl na</span>
<lb n="1096"/><span>crúba, agus luigh siad annsin ar feadh an</span>
<lb n="1097"/><span>ama uilig.  Thug sé anuas na bróga, agus</span>
<lb n="1098"/><span>chuir sé ar maos iad le haghaidh iad a</span>
<lb n="1099"/><span>dheanamh taisleach do na chosaibh.  Nuair a</span>
<lb n="1100"/><span>bhí siad maochnaigh go leor, dar leis, chuir</span>
<lb n="1101"/><span>sé air iad, agus shiubhail sé fhéin agus</span>
<lb n="1102"/><span>Ó Baoighill go cliste no go dteachaidh siad</span>
<lb n="1103"/><span>fhad le Bealach na gCreach, agus thainic siad</span>
<lb n="1104"/><span>suas leis an chreach annsin.</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>Ars’ an Seasanach le Ó Baoighill.</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>“Cia aca an dtroidfidh tú anois nó an</span>
<lb n="1109"/><span>chreach a cheapadh.”</span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>“Ceapfaidh mé’n chreach,” ars Ó Baoighill.</span>
<lb n="1112"/><span>Sgairt an Seasanach annsin ar lucht na</span>
<lb n="1113"/><span>gnoc.  Thainic siad ar a’ bponc, agus ní</span>
<lb n="1114"/><span>rabh aon tsaighead deánta aige le seacht</span>
<lb n="1115"/><span>mbliadhain nach rabh duine aige le sgaoileadh</span>
<lb n="1116"/><span>leis, gur bhuail siad an námhaid agus chuir</span>
<lb n="1117"/><span>siad ruaig air.</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>Cheap Ó Baoghaill an chreach, agus arsa</span>
<lb n="1120"/><span>seisean leis an tSeasanach, “goidé thig</span>
<lb n="1121"/><span>liom a dheanamh dhuit cionnus thú a léitheid</span>
<lb n="1122"/><span>sin de mhaitheas a dheanamh damh?”</span>
<lb n="1123"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1124"/><p><span>“Nílim ag iarraidh dadaidh ort ach an</span>
<lb n="1125"/><span>chead chuid de do bhiadh agus de do dheoch</span>
<lb n="1126"/><span>a fhághail,” ars an Seasanach.</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>“Tá sé beag go leor agat agus sin a</span>
<lb n="1129"/><span>fhághail,” ars’ Ó Baoighill.  Nuair a thainic</span>
<lb n="1130"/><span>siad anois go Gleann Mór na nGleanntach</span>
<lb n="1131"/><span>bhuail tart Ó Baoighill, agus chuaidh sé</span>
<lb n="1132"/><span>isteach i dteach agus d’iarr sé deoch ann.</span>
<lb n="1133"/><span>Fuair sé sin.  Nuair a fuair sé an deoch</span>
<lb n="1134"/><span>d’ól sé é.</span></p>
<lb n="1135"/>
<lb n="1136"/><p><span>Ars’ an Seasanach, “nach luath a rinne</span>
<lb n="1137"/><span>tú dearmad do do gheallstan damh?  Tá</span>
<lb n="1138"/><span>mise gabhail d’fhágail anois, is ní fheicfidh</span>
<lb n="1139"/><span>tú níos mó mé go dti lá Thadhg na dTadhgan,</span>
<lb n="1140"/><span>agus béidh cath mór againn an lá sin ag</span>
<lb n="1141"/><span>Muileann na gCuirritín.”</span></p>
<lb n="1142"/>
<lb n="1143"/><p><span>D’imthigh an Seasanach annsin agus ní</span>
<lb n="1144"/><span>fhacthas ní ba mhó é.</span>
<lb n="1145"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1146"/><p><span>BALL DEARG Ó DOMHNAILL.</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>Nuair a thainic an tóir ar an Dálach d’iarr</span>
<lb n="1149"/><span>sé ar Albanach a mhac a choinneailt.  Ní</span>
<lb n="1150"/><span>rabh ag an Dálach ach aon ghasúr amháin.</span>
<lb n="1151"/><span>Ghlac an tAlbanach leis a’ bhuachaill, agus</span>
<lb n="1152"/><span>gheall sé go dtabhradh sé scoil agus léighinn</span>
<lb n="1153"/><span>dó.  D’imthigh an Dálach ar shiubhal san oidhche</span>
<lb n="1154"/><span>annsin gan fhiosd’ ar eagla go bhfeicfidhe é.</span>
<lb n="1155"/><span>Bhíodh na hAlbanaigh eile ag teacht ’ach uile</span>
<lb n="1156"/><span>oidhche a fhéachadh an bhfuigh’ siad gléas báis</span>
<lb n="1157"/><span>a chur ar mhac an Dálaigh.  Ní leigfeadh an</span>
<lb n="1158"/><span>t-Albanach dóibh gléas bháis a chur air.</span></p>
<lb n="1159"/>
<lb n="1160"/><p><span>Oidhche amháin chruinnigh siad go dtí n teach</span>
<lb n="1161"/><span>a rabh an Dálach óg ann.</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>“Támuid ag braith an gasúr a chur un</span>
<lb n="1164"/><span>áisb anocht,” adeir siad.</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>“Táim ag iarraidh orraibh athchuinge amháin</span>
<lb n="1167"/><span>gan gléas báis a chur air annseo, san áit ar</span>
<lb n="1168"/><span>tógadh é,” ars’ an tAlbanach.</span>
<lb n="1169"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1170"/><p><span>“Cuirfidh muid féachailt anocht ar an</span>
<lb n="1171"/><span>pheata seo atá agat, go bhfeicfidh muid goidé</span>
<lb n="1172"/><span>atá in a intinn.”</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Bhí beirt mhac ag an Albanach fhéin agus</span>
<lb n="1175"/><span>cuireadh an triúr amach.  Fiostruigheadh de’n</span>
<lb n="1176"/><span>triúr annsin, ’ac aon duine fá leith, goidé</span>
<lb n="1177"/><span>bhí in a intinn nó goidé an athchuinge a</span>
<lb n="1178"/><span>d’iarrfadh sé.</span></p>
<lb n="1179"/>
<lb n="1180"/><p><span>D’iarr an fear gallta ba shine bean</span>
<lb n="1181"/><span>dóigheamhail.</span></p>
<lb n="1182"/>
<lb n="1183"/><p><span>D’iarr an dara hóganach saidhbhreas a sháith</span>
<lb n="1184"/><span>bheith aige fhad is bhéadh sé beo.</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>Thainic an Dálach ar aghaidh annsin agus</span>
<lb n="1187"/><span>d’iarr sé claidheamh agus fear os coinne</span>
<lb n="1188"/><span>gach realtóg a bhí ’san spéir: bhí sin doimhin</span>
<lb n="1189"/><span>go leor.  Bhí an fhuil ann, is bhí sí árd te.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>D’innis siad do’n Albanach annsin an</span>
<lb n="1192"/><span>athchuinge a d’iarr gach aon duine aca, agus</span>
<lb n="1193"/><span>dubhairt siad leis go rabh sé ag tógailt</span>
<lb n="1194"/><span>droch-pheatha.</span></p>
<lb n="1195"/>
<lb n="1196"/><p><span>Ní rabh dadaidh annsin ach féachailt gléas</span>
<lb n="1197"/><span>báis a chur ar an Dálach.</span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>Sgríobh siad leitir annsin leis an Dálach</span>
<lb n="1200"/><span>a chrochadh i mBaile Átha Cliath, agus chuireadh</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1201"/><p><span>mac an Albanaigh leis an Dálach go Baile</span>
<lb n="1202"/><span>Átha Cliath ar an dá bheathach a bhfearr a</span>
<lb n="1203"/><span>bhí sa stábla.</span></p>
<lb n="1204"/>
<lb n="1205"/><p><span>Cuireadh an leitir le mac an Albanaigh.</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>Bhí pléisiúr agus cuideachta aca an chead</span>
<lb n="1208"/><span>lá a rabh siad ar a’ bhealach.  Ach lá ar na</span>
<lb n="1209"/><span>bhárach cha rabh an Dálach ábalta a labhairt</span>
<lb n="1210"/><span>leis an mhéid iargnó is bhí air.</span></p>
<lb n="1211"/>
<lb n="1212"/><p><span>D’fhiafruigh mac an Albanaigh air goidé</span>
<lb n="1213"/><span>bhí air.  Dubhairt sé go rabh iargnó mór air.</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>“Cé is measa leat i nÉirinn?” ars an</span>
<lb n="1216"/><span>tAlbanach leis.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>“Cé is measa liom ach tusa a bhí ’do luighe</span>
<lb n="1219"/><span>liom ar a leabaidh amháin,” ars’ an Dálach.</span></p>
<lb n="1220"/>
<lb n="1221"/><p><span>“Má’s fiór sin,” ars’ an tAlbanach</span>
<lb n="1222"/><span>“dheanfaidh mise mo dhicheall duit.  Gabh</span>
<lb n="1223"/><span>thusa isteach anois go Baile Átha Cliath is</span>
<lb n="1224"/><span>má tá an t-ádh ort soitheach a bheith ag</span>
<lb n="1225"/><span>imtheacht gheobhaidh tú ar siubhal.  Agus mur</span>
<lb n="1226"/><span>bhfuil (= muna bhfuil) crochfar thú.”</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>Chuaidh an Dálach isteach agus cha dtearn</span>
<lb n="1229"/><span>sé stad nó sgíste gur shroich sé an chéidh.</span></p>
<lb n="1230"/>
<lb n="1231"/><p><span>Bhí sóitheach annsin agus i ar tí imtheacht.</span>
<lb n="1232"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1233"/><p><span>Bhí an Dálach ar shiubhal ar a tsoitheach</span>
<lb n="1234"/><span>nuair a thainic an tAlbanach isteach go Baile</span>
<lb n="1235"/><span>Átha Cliath.  Fosgladh an leitir i gCaisleán</span>
<lb n="1236"/><span>Bhaile Átha Cliath agus cuireadh saighdiúirí</span>
<lb n="1237"/><span>ar lorg an Dálaigh ó’n gach uile chearn san</span>
<lb n="1238"/><span>chathair: séideadh na stuic agus na hadharca</span>
<lb n="1239"/><span>dá chuartughadh, ach cha rabh aon mhaith ann.</span>
<lb n="1240"/><span>D’imthigh an Dálach gur bhain sé an Tuirc</span>
<lb n="1241"/><span>amach.</span></p>
<lb n="1242"/>
<lb n="1243"/><p><span>Chuaidh sé isteach i dteach agus fuair sé</span>
<lb n="1244"/><span>lóisdín.  Chuaidh an bhean a chaoineadh nuair</span>
<lb n="1245"/><span>a chonnaic sí é.  Dubhairt sí go rabh sé</span>
<lb n="1246"/><span>cosamhail le n-a mac fhéin, gur imthigh sé ar</span>
<lb n="1247"/><span>bhád a dheanamh pléisiúr ar an fhairge agus</span>
<lb n="1248"/><span>nár phill sé.  Dubhairt an Dálach go rabh an</span>
<lb n="1249"/><span>fhairge garbh, is go dtiocfadh sé.  Dhá lá i</span>
<lb n="1250"/><span>ndéidh sin thainic an mac abhaile agus ba</span>
<lb n="1251"/><span>mhór an lughthair a bhí ar an mháthair.</span></p>
<lb n="1252"/>
<lb n="1253"/><p><span>Baintreabhach a bhí innti.  Fear urránta</span>
<lb n="1254"/><span>láidir a bhí san mhac.  Chuir Rí an Tuirc</span>
<lb n="1255"/><span>leitir chuige ag iarraidh air theacht lá ar na</span>
<lb n="1256"/><span>bhárach go ndeanfadh sé troid le fathach</span>
<lb n="1257"/><span>coimhightheach a thainic isteach sa’ tír.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>Chuaidh an mac a luighe an oidhche sin.  Ach</span>
<lb n="1260"/><span>leis an sgá’radh a bhí air roimh an fhathach bhí</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1261"/><p><span>sé ag léimnigh i náirde ar a leabaidh agus</span>
<lb n="1262"/><span>é in a chodladh.  Char chodluigh an Dálach,</span>
<lb n="1263"/><span>is sgairt sé ar an mhathair a theacht go bhfeic-</span>
<lb n="1264"/><span>feadh sí a mac agus an sgá’radh bhí air in a</span>
<lb n="1265"/><span>chodladh.  Dubhairt an mhathair nach ndeanfadh</span>
<lb n="1266"/><span>sé an groithe go deo.</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>Dubhairt an Dálach nach rabh aon duine le</span>
<lb n="1269"/><span>hamharc na dhéidh go deo, agus go rachadh</span>
<lb n="1270"/><span>seisean agus go ndeanfadh sé troid leis an</span>
<lb n="1271"/><span>fhathach.</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>Bhí stail ag an bhaintreabhaigh le seacht</span>
<lb n="1274"/><span>mbliadhain agus ní fhaca an stail grian</span>
<lb n="1275"/><span>no gealach ar feadh an ama sin.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>Dubhairt an bhaintreabhach go rabh sí istoigh</span>
<lb n="1278"/><span>agus seachtar fear ag tabhairt aire duithe.</span></p>
<lb n="1279"/>
<lb n="1280"/><p><span>Chuaidh an Dálach isteach na stábla agus</span>
<lb n="1281"/><span>thug sé amach an stail.  Chuaidh an stail ar</span>
<lb n="1282"/><span>a dá ghlúin agus d’umhluigh sí dhó.</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>D’imthigh an Dálach, agus an stail agus a</span>
<lb n="1285"/><span>chlaidheamh leis, agus bhain sé an tráigh amach.</span>
<lb n="1286"/><span>Casadh an fathach air, is mharbh an Dálach é,</span>
<lb n="1287"/><span>bhain sé an cionn de, is chaith sé faoi theach a</span>
<lb n="1288"/><span>ríogh é.  Bhí an rí is a theaghlach uilig ag</span>
<lb n="1289"/><span>amarc ar a’ troid.  Bhí ingéan a’ ríogh</span>
<lb n="1290"/><span>geallta do’n fhear a mhairbhfeadh an fathach.</span>
<lb n="1291"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1292"/><p><span>Chuaidh an Dálach annsin is d’iarr sé ar</span>
<lb n="1293"/><span>mhac na bainteabhaighe ingéan a’ ríogh a</span>
<lb n="1294"/><span>phósadh.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Ghléas seisean carranaí is cóistí gur</span>
<lb n="1297"/><span>bhain sé amach teach a’ ríogh.  D’fhiafruigh</span>
<lb n="1298"/><span>ingéan a’ ríogh cé an fear a rabh sise dhul</span>
<lb n="1299"/><span>a phósadh.  Dubhairt mac na baintreabhaighe</span>
<lb n="1300"/><span>gurbh eisean an fear.  D’iarr ingéan a’</span>
<lb n="1301"/><span>ríogh air annsin a lámh dheas a thógailt go</span>
<lb n="1302"/><span>bhfeicfeadh sí an ball dearg a bhí faoi n-a</span>
<lb n="1303"/><span>ascall ar a thaoibh dheis.</span></p>
<lb n="1304"/>
<lb n="1305"/><p><span>Bhí fhios aige nach rabh ball dearg air,</span>
<lb n="1306"/><span>agus d’imthigh seisean na bhaile is b’éigin</span>
<lb n="1307"/><span>do’n Dálach ghabhail un tosuigh agus ingean</span>
<lb n="1308"/><span>an ríogh a phósadh.  Bhí an rí aosta agus thug</span>
<lb n="1309"/><span>sé suas a ríoghacht mar oighreacht do’n</span>
<lb n="1310"/><span>Dálach.</span></p>
<lb n="1311"/>
<lb n="1312"/><p><span>Bhí fear ó Mhullach na Mine i bpríosún i</span>
<lb n="1313"/><span>dTuirc, agus an chloisint dó go rabh rí úr</span>
<lb n="1314"/><span>ar an Tuirc chuir sé teachtaireacht chuige.</span>
<lb n="1315"/><span>D’órduigh an Dálach do na saighdiúirí é a</span>
<lb n="1316"/><span>leigint amach as a’ phríosún agus é a thabhairt</span>
<lb n="1317"/><span>os a choinne.  Rinneadh seo.  D’fhiafraigh an</span>
<lb n="1318"/><span>Dálach cé an tír arbh as é.  Dubhairt seisean</span>
<lb n="1319"/><span>gur as Tír Chonaill.</span>
<lb n="1320"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1321"/><p><span>D’iarr an Dálach air annsin ghabhail ar ais</span>
<lb n="1322"/><span>go hÉirinn is an dá chapall a b’fhearr a bhí</span>
<lb n="1323"/><span>i dTír Chonaill a cheannacht, agus bliadhain</span>
<lb n="1324"/><span>o’n lá sin iad a bheith aige i gcuan Dhúin na</span>
<lb n="1325"/><span>nGall, ná go rachadh sé féin ar ais go hÉirinn</span>
<lb n="1326"/><span>fa’n am sin agus go mbéadh an dá bheathach</span>
<lb n="1327"/><span>a dhith air.</span></p>
<lb n="1328"/>
<lb n="1329"/><p><span>Thainic an lá, is thainic an long is an</span>
<lb n="1330"/><span>Dálach uirthi go dtí cuan Dhúin na nGall.</span></p>
<lb n="1331"/>
<lb n="1332"/><p><span>Bhí fear Mhullach na Mine annsin roimhe,</span>
<lb n="1333"/><span>agus an dá chapall aige.  Chuaidh an bheirt</span>
<lb n="1334"/><span>aca ag marcuigheacht is chuaidh siad go dtí</span>
<lb n="1335"/><span>caisleán a athara, is chuaidh siad thart fá’n</span>
<lb n="1336"/><span>chaisleán fá thrí.  Annsin bhain sé an cuan</span>
<lb n="1337"/><span>amach agus phill sé ar ais go dtí an Tuirc.</span>
<lb n="1338"/><span>Agus is é atá le theacht a chuidiughadh linne</span>
<lb n="1339"/><span>nuair a thiocfas cogadh na hÉireann orainn.</span>
<lb n="1340"/><span>Éireóchaidh sé annsin agus bainfidh sé an</span>
<lb n="1341"/><span>bhuaidh - Ball Dearg Ó Domhnaill.</span>
<lb n="1342"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1343"/><p><span>AN DÓIGH A CHUAIDH CORMAC MAC</span>
<lb n="1344"/><span>AIRT UN NA BHFLAITHEAS.</span></p>
<lb n="1345"/>
<lb n="1346"/><p><span>Le Linn Naoimh Pádraig i nÉirinn bhíodh</span>
<lb n="1347"/><span>sé ag taisteal na tíre i gcomhnuidhe ag</span>
<lb n="1348"/><span>glanadh na págantacht ás Éirinn.  Nuair</span>
<lb n="1349"/><span>a d’éirigh sé aosta cha rabh sé i n-innibh siubhal,</span>
<lb n="1350"/><span>agus théidheadh sé thart i gcarbad.  Bhíodh</span>
<lb n="1351"/><span>giolla aige san charbad ag tiomaint na</span>
<lb n="1352"/><span>n-each.</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>Tráthnóna amháin bhí sé fhéin sa’ ghiolla</span>
<lb n="1355"/><span>ag teacht abhaile, agus leis an aois is leis</span>
<lb n="1356"/><span>an tuirse thainic néal codlata ar Phádraig</span>
<lb n="1357"/><span>san charbad.</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>Thainic siad go dtí áth ar abhainn mhóir</span>
<lb n="1360"/><span>éiginteacht, is ní rachadh na heich trasna an</span>
<lb n="1361"/><span>átha.  Rinne an giolla a dhicheall leis na</span>
<lb n="1362"/><span>heich a mhealladh thar an uisge ach chuir siad</span>
<lb n="1363"/><span>suas dó.  Thosuigh se ortha annsin leis an</span>
<lb n="1364"/><span>tslait, agus thosuigh siad-san ag léimnigh,</span>
<lb n="1365"/><span>ach oiread is troigh ní rachadh siad trasna</span>
<lb n="1366"/><span>an átha.  Leis an torman mhusgail Pádraig,</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1367"/><p><span>agus chonnaic sé ní rach bhfaca an giolla.</span>
<lb n="1368"/><span>Chonnaic sé samhail nó sgáil ins an aer ós</span>
<lb n="1369"/><span>cionn an átha.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>“Más duine thú bhí ariamh i gcolainn</span>
<lb n="1372"/><span>daonda ar an tsaoghal seo,” arsa Pádraig,</span>
<lb n="1373"/><span>“labhair liom anois i n-ainm Dé.”</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>Labhair an scáil agus dubhairt sé gur</span>
<lb n="1376"/><span>bh eadh.</span></p>
<lb n="1377"/>
<lb n="1378"/><p><span>“Cér bh’ainm duit nuair a bhí tú ar a’</span>
<lb n="1379"/><span>tsaoghal?” arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>“Cormac mac Airt b’ainm agus ba</span>
<lb n="1382"/><span>shloinneadh damh,” ars an sgáil.</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>“Is cad as a dtig tú annseo anois?”</span>
<lb n="1385"/><span>arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="1386"/>
<lb n="1387"/><p><span>“Tá me marbh níos mó ná dhá chéad bliadhain</span>
<lb n="1388"/><span>agus chan fhaca mé Dia nó na flaithis go</span>
<lb n="1389"/><span>fóill.”</span></p>
<lb n="1390"/>
<lb n="1391"/><p><span>“Ó,” arsa Pádraig “goidé ba ádhbhar do</span>
<lb n="1392"/><span>sin?”</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>“Ní fhuair mé an baisteadh,” ars an</span>
<lb n="1395"/><span>sgáil.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>“Och go cinnte,” arsa Pádraig “d’fhág</span>
<lb n="1398"/><span>sin as na flaithis thú mar atá tú.  Ach anois</span>
<lb n="1399"/><span>bheirfidh mise un tsaoghail ar ais thú ins an</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1400"/><p><span>aithnid chéadna a rabh tú ann.  Baistfidh mé</span>
<lb n="1401"/><span>thú, agus nuair a gheobhas tú bás arís annsin</span>
<lb n="1402"/><span>rachaidh tú go díreach na bhlaitheas.”</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>“An mbéidh sé orm an bás a fhuilstin</span>
<lb n="1405"/><span>arís?” ars’ an sgáil.</span></p>
<lb n="1406"/>
<lb n="1407"/><p><span>“Go cinnte,” arsa Pádraig, “caithfidh tú</span>
<lb n="1408"/><span>an bás fhuilstin arís.”</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>“Más mar sin atá,” ars’ an sgáil, “go</span>
<lb n="1411"/><span>gcaithfinn-se dhul fríd phéin an bháis arís, is</span>
<lb n="1412"/><span>fhearr liom fanacht mar tá mé ar an fhásach</span>
<lb n="1413"/><span>go dtí lá an bhreitheamhnais ná sin a dheanamh.”</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>Ar fheiceáilt do Pádraig comh cruaidh is</span>
<lb n="1416"/><span>bhí an bás, agus an eagla bhí ar an sgáil</span>
<lb n="1417"/><span>roimhe, líon a chuid súl lán deor, agus shil</span>
<lb n="1418"/><span>siad go frasach.</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>Lá gaoithe móire a bhí ann is shéid an ghaoth</span>
<lb n="1421"/><span>na deora anonn ar a sgáil, agus thuit siad</span>
<lb n="1422"/><span>di síos ins an abhainn.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>“O, a Phádraig,” arsa seisean, “bhaist</span>
<lb n="1425"/><span>tú mé le do chuid deor.  Tchím Dia anois,</span>
<lb n="1426"/><span>is tchím na flaithis.  Táim ag imtheacht uait</span>
<lb n="1427"/><span>ann anois, is fágaim mo bheannacht go héag</span>
<lb n="1428"/><span>agat.”</span>
<lb n="1429"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1430"/><p><span>“Beannacht leat,” arsa Pádraig, “is</span>
<lb n="1431"/><span>nuair a rachas tú ann bí ag guidhe orm-sa.”</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>D’imthigh an sgáil as amharc, is chuaidh na</span>
<lb n="1434"/><span>heich go ciuin ceannsa trasna an átha.</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>Agus sin a’ dóigh a chuaidh Cormac mac</span>
<lb n="1437"/><span>Airt un na bhflaitheas.</span>
<lb n="1438"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1439"/><p><span>COLMCILLE, AN GRÉASAIDHE, AGUS AN</span>
<lb n="1440"/><span>TÁILLIÚIR.</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>Nuair bhí Colmcille ag siubhal thart na</span>
<lb n="1443"/><span>háite seo i bhfad ó shoin, thuit cnaipe de a</span>
<lb n="1444"/><span>chóta lá amháin, agus chuaidh sé isteach i dteach</span>
<lb n="1445"/><span>go bhfuigheadh sé fuaighte arís é.  Caidé bhí</span>
<lb n="1446"/><span>ag obair ’san teach seo ach táilliúir agus</span>
<lb n="1447"/><span>gréasaidhe.  Chuaidh Colm a fhad leis an</span>
<lb n="1448"/><span>táilliúir, agus d’iarr air an cnaipe a fhuaghail</span>
<lb n="1449"/><span>dó, ach dubhairt an táilliúir nach ndeanfadh.</span></p>
<lb n="1450"/>
<lb n="1451"/><p><span>Annsin d’iarr sé ar an ghréasaidhe an</span>
<lb n="1452"/><span>cnaipe a fhuaghail dó, agus dfuaigh an</span>
<lb n="1453"/><span>gréasaidhe an cnaipe le n-a chórdaí róisín.</span>
<lb n="1454"/><span>Bhí buidheachas mór ag Colmcille air, agus</span>
<lb n="1455"/><span>ag imtheacht dó dubhairt sé,</span></p>
<lb n="1456"/>
<lb n="1457"/><p><span>“Nímh an pholladór’ ar a’ tsnáthaid,</span>
<lb n="1458"/><span>Agus fuacht an tonnadór’ ar a’ táilliúir.”</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>O’n lá sin go dtí an lá indiu bíonn an</span>
<lb n="1461"/><span>táilliúir i gcomhnaidhe dhá fhleachadh, agus má</span>
<lb n="1462"/><span>shaitheann sé an tsnáthad in a mhéar, tá sé</span>
<lb n="1463"/><span>cinnte líonadh le sileadh agus a bheith fríthir,</span>
<lb n="1464"/><span>agus is cuma caidé’n poll a dheanas an</span>
<lb n="1465"/><span>gréasaidhe air fhéin leis an mheannaidh ní mó</span>
<lb n="1466"/><span>nach go mothuigheann sé é.</span>
<lb n="1467"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1468"/><p><span>FIONN AGUS DIARMAID.</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>Fhad is bhí Diarmaid agus Gráinne ag</span>
<lb n="1471"/><span>teicheadh roimh Fhionn thainic siad uair amháin</span>
<lb n="1472"/><span>go dtí Tír Chonaill, agus chomhnuigh siad</span>
<lb n="1473"/><span>seal i nGleann Éidhnigh, go dt go bhfuair</span>
<lb n="1474"/><span>Diarmad fios go rabh Fionn agus na Fianna</span>
<lb n="1475"/><span>ag tarraingt air.</span></p>
<lb n="1476"/>
<lb n="1477"/><p><span>Chuaidh sé suas annsin go dtí Binn Bhán,</span>
<lb n="1478"/><span>an áit a bhfuil Leabaidh Dhiarmada agus</span>
<lb n="1479"/><span>Ghráinne go fóill.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>Ach bhí fhios go maith ag Diarmaid nach</span>
<lb n="1482"/><span>ndeanfadh sin cúis dó, ná go gcognóchadh</span>
<lb n="1483"/><span>Fionn a órdóg feasa, agus go mba heol</span>
<lb n="1484"/><span>dó n ar bith ar mhian leis.</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>Sul a ndeachaidh Diarmad suas an cnoc</span>
<lb n="1487"/><span>chuaidh sé síos go dtí an fhairge, agus thug</span>
<lb n="1488"/><span>sé leis cúpla ualach droma gainimh na</span>
<lb n="1489"/><span>trágha, agus luigh sé féin agus Gráinne air</span>
<lb n="1490"/><span>san oidhche.</span>
<lb n="1491"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1492"/><p><span>Ar chogaint a órdóige do Fionn chonnacthas</span>
<lb n="1493"/><span>dó go rabh Diarmaid agus Gráinne ar</span>
<lb n="1494"/><span>ghaineamh na trágha, agus char fhág sé cúil no</span>
<lb n="1495"/><span>cearn thart fán tráigh uilig nar chuartaigh</span>
<lb n="1496"/><span>sé, agus theip air Diarmaaid a fhághail.</span></p>
<lb n="1497"/>
<lb n="1498"/><p><span>Chuaidh Fionn agus na Fianna suas Gleann</span>
<lb n="1499"/><span>Éidhnigh annsin, agus comh luath is fuair</span>
<lb n="1500"/><span>Diarmaid fios ar sin thainic seisean anuas</span>
<lb n="1501"/><span>go dtí Inbhear Náile, is thug sé leis ualach</span>
<lb n="1502"/><span>mór fraoigh, agus rinne sé leabaidh dó féin</span>
<lb n="1503"/><span>is do Ghráinne leis thíos ar a’ tráigh.</span></p>
<lb n="1504"/>
<lb n="1505"/><p><span>An chead uair eile chognaigh Fionn a órdóg</span>
<lb n="1506"/><span>ba léir dhó go rabh Diarmaid agus Gráinne</span>
<lb n="1507"/><span>na luighe ar an fhraoch, agus cha dtearn sé</span>
<lb n="1508"/><span>sos no sgith, é féin is na Fianna, go dtí</span>
<lb n="1509"/><span>go rabh na sléibhte uilig cuartuighthe aca, is</span>
<lb n="1510"/><span>oiread le hamharc ar Dhiarmaid ní fhuair siad.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>Sin a’ dóigh chuireadh Diarmaid cluain ar</span>
<lb n="1513"/><span>Fhionn go minic i n-aimhdheoin a órdóige</span>
<lb n="1514"/><span>feasa.</span>
<lb n="1515"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1516"/><p><span>BÁS GHOILL MHIC MHÓIRNE.</span></p>
<lb n="1517"/>
<lb n="1518"/><p><span>Bhí na Fianna ag seilg lá iongantach fuar.</span>
<lb n="1519"/><span>Ar a theacht isteach dóibh ins an oidhche chuaidh</span>
<lb n="1520"/><span>Fionn dá théicheadh leis an teinidh.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>Bhí buaidh ar Chonan nach bhfacadh sé buille</span>
<lb n="1523"/><span>ariamh le bualadh nach mbuailfeadh sé, agus</span>
<lb n="1524"/><span>nach bhfuair sé ariamh focal le rádh nach</span>
<lb n="1525"/><span>ndéarfadh sé.</span></p>
<lb n="1526"/>
<lb n="1527"/><p><span>Smaoi’tigh sé gur mhaith an buille sin,</span>
<lb n="1528"/><span>agus bhuail sé buille ar Fhionn ins an dá</span>
<lb n="1529"/><span>iosgaid agus lúb sé síos é.</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>Theich Conan annsin agus ó sin amach</span>
<lb n="1532"/><span>d’imir Fionn ’ach uile feall ar chlannaibh</span>
<lb n="1533"/><span>Móirne.</span></p>
<lb n="1534"/>
<lb n="1535"/><p><span>Bhí barraidheacht de Chlannaibh Baoisgne</span>
<lb n="1536"/><span>ann, agus mar sin b’éigin do Chlannaibh</span>
<lb n="1537"/><span>Móirne teicheadh.</span></p>
<lb n="1538"/>
<lb n="1539"/><p><span>Chuaidh Goll isteach ar charraig taobh ó</span>
<lb n="1540"/><span>thuaidh do Thír Chonaill comhgarach do Ros</span>
<lb n="1541"/><span>Ghoill ag teicheadh roimh Chlannaibh Baoisgne.</span>
<lb n="1542"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1543"/><p><span>Bhí sé beo seal aimsire istoigh annsin ar</span>
<lb n="1544"/><span>fhaochógaibh agus bháirnighibh.</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>Bhí fhios ag Fionn gur mar seo bhí sé beo.</span>
<lb n="1547"/><span>Chuir sé sgéal isteach chuige ag iarraidh air</span>
<lb n="1548"/><span>gan na neitheannaí seo a dheánamh.</span></p>
<lb n="1549"/>
<lb n="1550"/><p><span>Bhí buaidh ar Gholl rud ar bith a chrosfaidhe</span>
<lb n="1551"/><span>air sin an rud a chaithfeadh sé a dheánamh.</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>“Och, tá fhios aige anois” arsa Goll, “go</span>
<lb n="1554"/><span>gcaithfidh mise a chul amach i n-éadan mo</span>
<lb n="1555"/><span>námhaid.”</span></p>
<lb n="1556"/>
<lb n="1557"/><p><span>Nuair a bhí sé ag fágailt na carraige,</span>
<lb n="1558"/><span>“Seo anois,” adeir sé “naoi dtrátha</span>
<lb n="1559"/><span>fhichead gan biadh - rud nach rabh aon neach</span>
<lb n="1560"/><span>beo ariamh - ar an taoibh ó thuaidh do’n</span>
<lb n="1561"/><span>charraig bhuirb seo ag ól an tsáile sheirbhe</span>
<lb n="1562"/><span>ruaidhe.”</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>Chualaidh sé ariamh fríd a shaoghal gur muc</span>
<lb n="1565"/><span>a chuirfeadh un báis é, agus ní fhaca sé an</span>
<lb n="1566"/><span>mhuc ariamh nach muir eadh sé.</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>Cé casadh air ar a chul amach dó ach muc</span>
<lb n="1569"/><span>Smolach mac Smóil, fear do Chlannaibh</span>
<lb n="1570"/><span>Baoisgne.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>Bhí Goll lag leis an trosgadh agus thuit</span>
<lb n="1573"/><span>sé le muc Smolach mac Smóil agus thuit</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1574"/><p><span>Muc Smolach mac Smóil leis-sean.  Bhí</span>
<lb n="1575"/><span>siad marbh taoibh le taoibh agus sin mar</span>
<lb n="1576"/><span>thuit Goll mac Móirne an gaisgidheach ba</span>
<lb n="1577"/><span>tránmhaire bhí i nÉirinn.  Agus sin an</span>
<lb n="1578"/><span>t-ádhbhar a dtugtar Ros Goill ar an chean-</span>
<lb n="1579"/><span>ntar úd ó’n lá sin go dtí an lá indiu.</span>
<lb n="1580"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1581"/><p><span>SGÉAL AN BHOLCAIN MHÓIR.</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>Comhgarach do Chill Charthach i dTír</span>
<lb n="1584"/><span>Chonaill tá gleann ann ar bh’ainm dó</span>
<lb n="1585"/><span>Gleann Bholcain.  Gleann cumhang atá ann</span>
<lb n="1586"/><span>imeasg na sléibhte, agus sgreigeacha ag</span>
<lb n="1587"/><span>éirighe go rithte is go hárd ar gach taoibh</span>
<lb n="1588"/><span>de.  Am amháin fad ó shoin bhí lánamhain</span>
<lb n="1589"/><span>dóigheamhail ’na gcómhnuidhe i gCruaich i ndeas</span>
<lb n="1590"/><span>do Ghleann Bholcain.  Micheal Ó Cannain a</span>
<lb n="1591"/><span>bhí ar an fhear, agus Nóra ar a mhnaoi.</span></p>
<lb n="1592"/>
<lb n="1593"/><p><span>Fóghmhar amháin thainic an boglach agus cha</span>
<lb n="1594"/><span>dtiocfadh leis na daoinibh an féar a shábháil.</span></p>
<lb n="1595"/>
<lb n="1596"/><p><span>Cibé ’s ar bith thainic lá amháin maith, gaoth</span>
<lb n="1597"/><span>mhaith anoir-ndeas, agus an ghrian ag deall-</span>
<lb n="1598"/><span>rughadh go glórmhar.  “A Nóra,” arsa</span>
<lb n="1599"/><span>Micheal, “Sé Dia a chuir an lá maith seo</span>
<lb n="1600"/><span>chugainn, agus caithfidh tú theacht amach agus</span>
<lb n="1601"/><span>cuidiughadh liom an féar a shábhail.”</span>
<lb n="1602"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1603"/><p><span>“Is goidé dheanfas mé leis an pháisde</span>
<lb n="1604"/><span>atá ’sa chliabhan,” arsa Nóra.</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>“Beir amach an cliabhan is uilig leat go</span>
<lb n="1607"/><span>dtí ’n cuibhreann” arsa Micheal.  Rinne</span>
<lb n="1608"/><span>Nóra seo.  Thug sí an cliabhan síos na</span>
<lb n="1609"/><span>mhíodúin, agus d’fhág sí é comhgarach do’n</span>
<lb n="1610"/><span>áit a rabh siad ag obair.  Bhí an páisde ’na</span>
<lb n="1611"/><span>chodladh rith an ama is char mhusgail sé go</span>
<lb n="1612"/><span>fóill.  Chumhdaigh sí suas go téagarach é le</span>
<lb n="1613"/><span>héadaigh, agus d’fhág sí é, agus thúsaigh sí</span>
<lb n="1614"/><span>fhéin agus Micheal ag cruinniughadh an fhéir.</span>
<lb n="1615"/><span>Fhad is bhí siad ag obair bhí siad ag gluaiseacht</span>
<lb n="1616"/><span>níos fuide agus níos fuide ó’n chliabhan,</span>
<lb n="1617"/><span>ach bhí Nóra ag coinneailt a súile air ó am</span>
<lb n="1618"/><span>go h-am, ach uair amháin, leis an deifir a</span>
<lb n="1619"/><span>bhí uirthi rinne sí beagan fáillighe go ceann</span>
<lb n="1620"/><span>tamaill gan a súil a thabhairt ar an chliabhan.</span></p>
<lb n="1621"/>
<lb n="1622"/><p><span>Agus nuair a thóg sí a súil goidé tchídh</span>
<lb n="1623"/><span>sí ach fear ag rith treasna an mhíodhúin agus</span>
<lb n="1624"/><span>an páisde leis faoi n-a asgall.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>Leis sin gháir sí ar Micheal.  “Och, a</span>
<lb n="1627"/><span>Mhichil, a Mhichil, a sheirce bhfeiceann tú an</span>
<lb n="1628"/><span>fear a bhfuil an páisde leis.  Rith, rith, a</span>
<lb n="1629"/><span>thaisge, is bain de é.”</span>
<lb n="1630"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1631"/><p><span>Rith Micheal an rith a bhí in a chnámhaibh is</span>
<lb n="1632"/><span>an ráca leis in a láimh.  As go brath leis i</span>
<lb n="1633"/><span>ndiaidh an fhir.  Rith an bheirt suas an gleann</span>
<lb n="1634"/><span>ag tarraingt ar Ghleann Bholcain, agus</span>
<lb n="1635"/><span>fríd Ghleann Bholcain go dtainic siad fhad</span>
<lb n="1636"/><span>le Leabaidh Dhiarmada agus Ghráinne.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>Bhí sgolpaidh ins an sgreig ins an áit</span>
<lb n="1639"/><span>seo, agus labhair sé focal, an fear a rabh</span>
<lb n="1640"/><span>an páisde leis.  Níor luaithe ar labhair sé</span>
<lb n="1641"/><span>an focal nár fosgail an sgreig, agus</span>
<lb n="1642"/><span>chuaidh sé isteach.  Níor bh’ fhaillighe sin do</span>
<lb n="1643"/><span>Micheal.  Sháith sé isteach an ráca agus</span>
<lb n="1644"/><span>chongbuigh sé an poll fosgailte gur léim</span>
<lb n="1645"/><span>sé fhéin isteach.</span></p>
<lb n="1646"/>
<lb n="1647"/><p><span>Ag dul isteach dó bhí seomra mór ann,</span>
<lb n="1648"/><span>ach ní rabh an fear nó an páisde le feiceáil.</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>Ach bhí seanduine mór fiadhanta, agus</span>
<lb n="1651"/><span>féasóg fhada liath air in a shuidhe ag an teinidh.</span>
<lb n="1652"/><span>Ba é an Bolcan mór fhéin.  Bhí Micheal</span>
<lb n="1653"/><span>Ó Cannain tógtha, agus ar ndóiche ní rabh</span>
<lb n="1654"/><span>iongantas dó ann.</span></p>
<lb n="1655"/>
<lb n="1656"/><p><span>D’fhiostruigh sé de’n tseanduine mhór cá</span>
<lb n="1657"/><span>dteachaidh an fear a rabh an páisde leis,</span>
<lb n="1658"/><span>agus bhí an ráca tógtha ag Micheal.</span>
<lb n="1659"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1660"/><p><span>“Fóil, fóil,” ars an seanduine mór,</span>
<lb n="1661"/><span>“cuir síos an t-arm sin, agus ar do anam</span>
<lb n="1662"/><span>ná bain do’n chlog sin os cionn an dorais.”</span></p>
<lb n="1663"/>
<lb n="1664"/><p><span>“Chan é go mbainfidh mé an clog, ach</span>
<lb n="1665"/><span>brisfidh mé agus réabfaidh mé a bhfuil</span>
<lb n="1666"/><span>istoigh mur bhfágh mé mo pháisde,” arsa</span>
<lb n="1667"/><span>Micheal.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>“Fóil go fóill ort” arsa Bolcan,</span>
<lb n="1670"/><span>“agus gheobhaidh tú sin, ach cuir síos an</span>
<lb n="1671"/><span>t-arm sin.  A ghiolla adaidh shuas,” arsa</span>
<lb n="1672"/><span>seisean; “beir anuas an páise innseir</span>
<lb n="1673"/><span>an fhear seo.”</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>Thug siad anuas páisde, ach má thug fhéin</span>
<lb n="1676"/><span>ní hé páisde Mhicil a bhí ann.  D’aithin</span>
<lb n="1677"/><span>Micheal nár bh’é.  “Ní hé seo mo pháisde,”</span>
<lb n="1678"/><span>arsa Micheal.  “Tógaigidh libh mur bpáisde</span>
<lb n="1679"/><span>meirgeach amach as m’amharc, agus tabhairigidh</span>
<lb n="1680"/><span>chugam mo pháisde fhéin.”</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>Leis sin sgáirt Bolcan suas leobhtha</span>
<lb n="1683"/><span>páisde Mhichil a thabhairt anuas.</span></p>
<lb n="1684"/>
<lb n="1685"/><p><span>Thug siad anuas an dara páisde: “ní</span>
<lb n="1686"/><span>hé seo mo pháisde ach oiread,” arsa Micheal.</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>“Tógaigidh as m’amharc é, tugaigidh chugam</span>
<lb n="1689"/><span>mo pháisde fhéin, agus stadaighidh de mur</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1690"/><p><span>gcuid bhaboireachta orm, nó dar Sliabh na</span>
<lb n="1691"/><span>Póla réabfaidh mé a bhfuil istoigh.”</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>Leis sin labhair Bolcan mór go garbh</span>
<lb n="1694"/><span>crosta ag iarraidh ortha a pháisde fhéin a</span>
<lb n="1695"/><span>thabhairt don duine.</span></p>
<lb n="1696"/>
<lb n="1697"/><p><span>Annsin thug siad anuas a pháisde fhéin do</span>
<lb n="1698"/><span>Micheal.</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>“Och mo sheacht n-anam ort, a pháisde,</span>
<lb n="1701"/><span>tá tú agam fá dheireadh,” arsa Micheal,</span>
<lb n="1702"/><span>dá théannadh go téagarach isteach le n-a</span>
<lb n="1703"/><span>chroidhe, agus ag tabhairt a aghaidhe amach</span>
<lb n="1704"/><span>ar an doras.</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>Bhí an ráca in a láimh dheis aige go fóill,</span>
<lb n="1707"/><span>agus shaoil Micheal ba chuma goidé an chros</span>
<lb n="1708"/><span>a chuir Bolcan Mór air fá dtaobh do’n</span>
<lb n="1709"/><span>chlog, go mbainfeadh sé sásamh amháin asta,</span>
<lb n="1710"/><span>agus bhuail sé pléasg ar an chlog, agus</span>
<lb n="1711"/><span>siúd amach é ar an dhoras, agus as go bráth</span>
<lb n="1712"/><span>abhaile leis an pháisde.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>Na daoine a bhí ann ’san am sin bhí siad</span>
<lb n="1715"/><span>comh láidir is comh ceannasach sin is nach</span>
<lb n="1716"/><span>gcuireadh an Piaras fhéin eagla ortha.</span></p>
<lb n="1717"/>
<lb n="1718"/><p><span>Sé an bhrígh a bhí ins an chlog seo nuair a</span>
<lb n="1719"/><span>buaileadh é bheireadh sé cuireadh un catha nó</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1720"/><p><span>un féasta do na slóighte sidhe, agus bheireadh</span>
<lb n="1721"/><span>sé fios cia h-aca sluagh a rabh cuireadh ag</span>
<lb n="1722"/><span>dul air.</span></p>
<lb n="1723"/>
<lb n="1724"/><p><span>Uaireanta chuireadh sé cuireadh go dtí</span>
<lb n="1725"/><span>Cruachan Chonnacht, agus uaireanta eile go</span>
<lb n="1726"/><span>dtí áiteacha eile.  Ach an buille a thug</span>
<lb n="1727"/><span>Micheal dó an iarraidh seo bhain sé mac</span>
<lb n="1728"/><span>alla as an chlog a thug cuireadh un féasta</span>
<lb n="1729"/><span>do Chnapastun, rí sidhe an Mhucrois, agus</span>
<lb n="1730"/><span>an dream a bhí leis.</span></p>
<lb n="1731"/>
<lb n="1732"/><p><span>Ar chloistin seo dóbhtha ghleas siad ortha,</span>
<lb n="1733"/><span>agus comh luath is thainic coim na hoidhche</span>
<lb n="1734"/><span>thriall Cnapastun agus a shluagh go slightheach</span>
<lb n="1735"/><span>’s go for-mhothuigh’ ó Mhucrois frid Ghleann</span>
<lb n="1736"/><span>an Bhaile Dhuibh suas go Gleann Bholcain.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>Nuair a thainic siad annsin ní rabh fios</span>
<lb n="1739"/><span>ar bith ag Bolcan iad a bheith teacht, agus ní</span>
<lb n="1740"/><span>rabh a dhath réidh aige fá n-a gcoinne.</span>
<lb n="1741"/><span>“A Bholcain,” arsa Cnapastun, “an mar</span>
<lb n="1742"/><span>seo atá tú anois i ndiaidh cuireadh chur un</span>
<lb n="1743"/><span>féasta orainn.”</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>“Char chuir mise cuireadh ariamh ort,”</span>
<lb n="1746"/><span>arsa Bolcan.</span></p>
<lb n="1747"/>
<lb n="1748"/><p><span>“A bhréagóir thú,” arsa Cnapastun,</span>
<lb n="1749"/><span>“nár bhuail tú do chlog ag tabhairt sgéala</span>
<lb n="1750"/><span>dúinne’.”</span>
<lb n="1751"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1752"/><p><span>“Níor bhuaileas ariamh,” arsa Bolcan,</span>
<lb n="1753"/><span>“ach bhuail Micheal Ó Cannain é leis a ráca,”</span>
<lb n="1754"/><span>ag innsigh dó goidé mar bhí an chúis.</span></p>
<lb n="1755"/>
<lb n="1756"/><p><span>“Cha chreidim-sa thú,” arsa Cnapastun,</span>
<lb n="1757"/><span>“ag bualadh bab orainn atá tú, ach sin rud</span>
<lb n="1758"/><span>nach leigeann sinn duit a dheanamh a choidhche</span>
<lb n="1759"/><span>aríst.”</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>“Leis sin thúsaigh an cath agus an troid a</span>
<lb n="1762"/><span>bhí mór.  Mhair sé trí oidhche agus le breacadh</span>
<lb n="1763"/><span>an lae an ceithre lá, nuair a bhí a chuid</span>
<lb n="1764"/><span>mhuinntire uilig marbh theith Bolcan bocht</span>
<lb n="1765"/><span>suas an cnoc agus Cnapastun fhéin go</span>
<lb n="1766"/><span>tiugh teith ar a lorg.  Nuair a rug sé air</span>
<lb n="1767"/><span>bhuail sé buille de shlaitin draoidheachta</span>
<lb n="1768"/><span>air agus rinne sé carnan de Bholcan mhór.</span>
<lb n="1769"/><span>Tá sé annsin ón lá seo go dtí an lá indiu,</span>
<lb n="1770"/><span>agus béidh go deireadh an tsaoghail.</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>Ins an am siud bhí coill an deas ar dhá</span>
<lb n="1773"/><span>thaoibh Ghleanna Bholcain, agus le holc do</span>
<lb n="1774"/><span>Bholcan agus dá dhream níor stad Cnapastun</span>
<lb n="1775"/><span>agus a shluagh gur tharraing siad an crann</span>
<lb n="1776"/><span>deirionnach amach as a fhréamhachaibh agus</span>
<lb n="1777"/><span>ón lá sin go dtí’n lá seo níor fhás aon</span>
<lb n="1778"/><span>chrann ann.</span>
<lb n="1779"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1780"/><p><span>Ach ní rabh Cnapastun fhéin comh buadhach</span>
<lb n="1781"/><span>is comh hadhmharach sin i gcómhnuidhe.  Tamall</span>
<lb n="1782"/><span>i ndiaidh seo fuair sé dubhshlán ó shluagh</span>
<lb n="1783"/><span>sidhe Chonnacht agus chuaidh sé fhéin ’s a dhream</span>
<lb n="1784"/><span>na n-airicis ag Beinn Bulban.  Bhí daoine</span>
<lb n="1785"/><span>i Mucrois an t-am sin a rabh sé mór leobhtha,</span>
<lb n="1786"/><span>agus a ghníodh sé cainnt leobhtha uaireanta</span>
<lb n="1787"/><span>ins an oidhche.  D’innis sé do na daoinibh</span>
<lb n="1788"/><span>seo go rabh sé ag dul go dtí’n cath ag Beinn</span>
<lb n="1789"/><span>Bulban, agus dá gcailleadh sé an lá go bhfeic-</span>
<lb n="1790"/><span>fidhe deora fola ag a thobar.  Facthas an fhuil</span>
<lb n="1791"/><span>thart fá dtaobh do’n tobar cúpla lá i</span>
<lb n="1792"/><span>ndiaidh sin, agus ón uair sin amach char</span>
<lb n="1793"/><span>mothuigheadh Cnapastun nó a chuid sidheógaí</span>
<lb n="1794"/><span>i Mucrois.  Ach taisbeantar Tobar</span>
<lb n="1795"/><span>Chnapastuin i Malaidh na Bruidhne i Mucrois</span>
<lb n="1796"/><span>go fóill.</span></p>
<lb n="1797"/>
<lb n="1798"/><p>
<lb n="1799"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Oidhche Áirneáil i dTír Chonaill

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Oidhche Áirneáil i dTír Chonaill

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
