Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">Sguab1924_05</note>
                         <note type="L">121</note>
                         <note type="B">1924</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>Sguab1924_05</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Sguab</title><imprint><publisher>Muintir An Sguab</publisher><date>1924</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>AN SGUAB</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Im. II.  Uimh. 19.  BEALTAINE, 31, 1924.  3p. SA MHÍ</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>RÉIM NA h-UIMHREACH SO.  Leath.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>DÁ OLCAS É SEUMAS 123</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>DON LUCHT LÉIGHTE … PADRAIG O CADHLA 124</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>GIOTAÍ AS SEAN-LÁMH-SGRÍBHINN … “AN MADADH RUADH” 124</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>BEISÍN … “SAGART” 125</span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>CÚRSAÍ NA mBÚRAIGH … AN CHU MHALL 127</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>SEACHT n-AICÍDÍ AN t-SLÉIBHE, &rl. 130</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>PISEOGA … PÁDRAIG Ó CADHLA 131</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>SEUDNA AR AN AIMSIR SEO … CÚ CHULAINN 132</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>AN STÁT GAEDHEALACH … LEON Ó BROIN 134</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>AN t-IMHNEALL IS AN t-OIBRIDHE … “SEOSAMH FIONN” 136</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>RUAIG GO POLL A' PHÚCA … SEÁN Ó RUADHÁIN 137</span></p>
<lb n="28"/>
<lb n="29"/><p><span>COSAINT NA SLÁINTE … TOMÁS MAC CIONASTA 138</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>M'ONCAIL SEÁRLAÍ … CLOCH LABHRAIS 140</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>LÉIRMHEAS 143</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>DEUNANN</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>SCOTT & A CHOMH., TEÓ.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>Ráin, Sluasaid, Grafáin, Piocóid, Héatair,</span>
<lb n="40"/><span>&rl.</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>I MÓIN-ÁRD I gCO. CORCAIGHE.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Oifig:  Sráid Mhic Curtain i gCorcaigh.</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>R. SCOTT & CO. LTD. MacCURTAIN ST.</span>
<lb n="47"/><span>CORK.</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Tugaidh bhúr gcuid Árachais do'n</span>
<lb n="50"/><span>Chumann Gaedhealach is Fearr</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>AN CUMANN IBÉRNACH</span>
<lb n="53"/><span>INSIÚRÁLA TEÓ.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>I n-AGHAIDH TOITEÁIN AGUS</span>
<lb n="56"/><span>COITCHINNE.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>Príomh-Oifig — 48 & 49 SRÁID AN</span>
<lb n="59"/><span>DÁMA, ÁTH CLIATH.</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>na polasaithe is iomláine le</span>
<lb n="62"/><span>fagháil.</span></p>
<lb n="63"/>
<lb n="64"/><p><span>NIGHEACHÁN RIABHACH AN tSATHAIRN</span>
<lb n="65"/><span>NÍ BHÍONN SÉ GEAL DÉ DOMHNAIGH.</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>Dá bhrigh sin</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>Cuiridh bhúr gcuid nigheacháin chun</span></p>
<lb n="70"/>
<lb n="71"/><p><span>TIGH NIGHEACHÁIN NA CÚIRTE</span>
<lb n="72"/><span>(COURT LAUNDRY)</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>SRÁID HARCOURT, BAILE ÁTHA CLIATH.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>TOBAR NA FIOR-GHAEDHILGE</span>
<lb n="77"/><span>I RINN Ó gCUANACH</span>
<lb n="78"/><span>I nDÚTHAIGH DÉISEACH.</span></p>
<lb n="79"/>
<lb n="80"/><p><span>Caith do shaoire ar do shuaimhneas</span>
<lb n="81"/><span>ann agus raghaidh sé chum tairbhe</span>
<lb n="82"/><span>do shaoghail agus do shláinte.</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Tá tigh fada fairsing i gcomhaír bhidh, iostais,</span>
<lb n="85"/><span>agus an mhúineadh ag lucht Iolscoile na Mumhan</span>
<lb n="86"/><span>ann — an fharraige i mbeul an doiris aca.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>AN CÚRSA SPEISÍALTA</span>
<lb n="89"/><span>D'OIDÍ SGOILE</span>
<lb n="90"/><span>MÍ AN IÚIL.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>AN CÚRSA COITCHIANTA</span>
<lb n="93"/><span>MÍ LUGHNASA</span></p>
<lb n="94"/>
<lb n="95"/><p><span>Tá gach fios agus faisnéis le fagháil</span>
<lb n="96"/><span>Ó'N bhFEAR MÓR</span>
<lb n="97"/><span>I RINN Ó gCUANACH.</span>
<lb n="98"/></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="99"/><p><span>LEABHRA MAITHE GAEDHILGE</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>AN BARRA:  Leabhairín do Pháistí.  Nioclás Tóibín</span>
<lb n="102"/><span>an scríbhneóir.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Leabhairín é seo do pháistí sa tríomhadh buidhin nó sa</span>
<lb n="105"/><span>ceathrú buidhin do réir mar a thuigtear don múinteóir.</span>
<lb n="106"/><span>Mar do dhein sé sa nGeamhar tá a dhícheall déanta ag</span>
<lb n="107"/><span>Nioclás Tóibín ar adhbhar oiriúnach léighinn do sholáthar</span>
<lb n="108"/><span>don pháiste, agus a bheith cothrom maidir le ciall agus</span>
<lb n="109"/><span>cruadhas.  Ocht leathanaigh agus dachad atá ann.</span>
<lb n="110"/><span>Luach 6d. glan.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>ÓIR-CHISTE:  Duanaire Liricí don aos Foghluma.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>Seamas Ó h-Aodha, M.A., do thoigh.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Cnuasacht é seo desna dánta is mó clú agus cáil i</span>
<lb n="117"/><span>nGaedhilg.  Tá 45 cinn aca ann agus na filí is fearr abhí</span>
<lb n="118"/><span>riamh againn a scríobh iad ó Oisín Mac Fhinn go dtí</span>
<lb n="119"/><span>Pádraig Mac Piarais.  Tá míniú nó argóint ag gabháil</span>
<lb n="120"/><span>le gach aiste sa leabhar agus gach míniú aca i nGaedhilg</span>
<lb n="121"/><span>bhlasta.  Tá foclóir, agus gluais ag tabhairt eolais ar</span>
<lb n="122"/><span>gach áit is ar gach duine atá luaidhte sa leabhar.  Níl</span>
<lb n="123"/><span>aon Bhéarla ann.  156 leathanaigh.  Luach 5s. glan.</span></p>
<lb n="124"/>
<lb n="125"/><p><span>BEIRT DHÉISEACH.  Cnuasacht scéilíní le Seán Ó</span>
<lb n="126"/><span>Cuirrín.  Scéal acu ar a cheann féin;  Eadartheangachd</span>
<lb n="127"/><span>ar Bhéarla Washington Irving (Rip Van Winkle);</span>
<lb n="128"/><span>Tolstoí (The Long Exile);  Lorimer Stoddard (The</span>
<lb n="129"/><span>Indian's Palm) an chuid eile.  Tá adhbhar cleachta ar</span>
<lb n="130"/><span>aistidheacht agus nótaí agus foclóirín ag gabháil leó.</span>
<lb n="131"/><span>Luach 3s. 6d. glan.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Agus na leabhra eile is fearr i nGaedhilg le fagháil ó</span>
<lb n="134"/><span>CHOMHLUCHT OIDEACHAIS NA hÉIREANN TEOR.,</span>
<lb n="135"/><span>89 SRÁID AN TALBÓIDIGH I mBAILE ÁTHA CLIATH.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>WEST & SON</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>SEODÓIRÍ, GAIBHNE AIRGID, AGUS</span>
<lb n="140"/><span>CLUIGEADÓIRÍ.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>Tigh Grafton,</span>
<lb n="143"/><span>102 & 103 Sráid Grafton, Baile Átha Cliath</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>Tá suas le ceud duine ag</span>
<lb n="146"/><span>obair san gnó so.  Déinimid</span>
<lb n="147"/><span>duaiseanna óir agus airgid</span>
<lb n="148"/><span>le h-aghaidh feiseanna &rl.</span>
<lb n="149"/><span>agus deuntús fíor-</span>
<lb n="150"/><span>Ghaedhealach ortha.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Tagaidh isteach chun iad dh'fheiscint.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>AN GHAEDHEALG SNA SIOPAITHE.</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>Má thá sé uait, a dhuine, an Ghaedhealg a bheith dá labhairt agat gach aon lá</span>
<lb n="157"/><span>ceannuigh do chuid grósaereachta agus lóin-tighis uainn.  Ní gádh dhuit Beurla do</span>
<lb n="158"/><span>labhairt annso mar go bhfuil an Ghaedhealg ag gach aoinne sa t-siopa.</span></p>
<lb n="159"/>
<lb n="160"/><p><span>Ó RAOGÁIN AGUS A CHOMH., TEO., SRÁID DÁSON, 54.</span></p>
<lb n="161"/>
<lb n="162"/><p><span>AN ÍCE IS FEARR DÁ BHFUIL ANN.</span></p>
<lb n="163"/>
<lb n="164"/><p><span>Ní túisge cuirtear Gibsol le áit tinn ná gheibhtear fuascailt.  Cruthuigheann san</span>
<lb n="165"/><span>ná fuil a shárú le fághailt.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>Dhéarfá gur draoidheacht atá ann agus an slighe a dhíbirigheann sé tochas is pian</span>
<lb n="168"/><span>ar an nóimeant dearg.  Tá ealadha cheart an dochtúra ann, dar ndóigh.</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>FUIGH BOSGA GIBSOL INDIU.</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>Níl a shárú ann le h-aghaidh fochmaí, oidhear, goráin, méiscrí, claimh, teinefhiadh,</span>
<lb n="173"/><span>iosgóidí fola, gabhag, fuachtáin, croicinn briste, cosa tinne, &rl., &rl.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>Tá sé le fághailt ósna drugadóirí ar fúd na tíre ar 1s.3d.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>GIBSOL</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>AN ÍCE I GCÓIR GACH LÍON-TIGHE.</span></p>
<lb n="180"/>
<lb n="181"/><p><span>Deuntar “Grania Tooth Paste” agus “Gibsol Veterinary Ointment” leis</span>
<lb n="182"/><span>ag Gibsol, Teo., Lana an Chlair, Baile Atha Cliath.</span>
<lb n="183"/></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="184"/><p><span>DA OLCAS É SEUMAS IS MEASA A BHEITH 'NA EUGHMAIS.</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>A Cháirde,</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>Is éigin dom an leathanach so do sgríobhadh</span>
<lb n="189"/><span>uaim fhéin an mí seo agus clóca an fhir</span>
<lb n="190"/><span>eagair do chaitheamh díom.  Mar caithfidh mé</span>
<lb n="191"/><span>rudaí a bhaineann liom féin do mhíniú agus</span>
<lb n="192"/><span>do chur i dtuisgint daoibh.</span></p>
<lb n="193"/>
<lb n="194"/><p><span>Ar an gceud dul síos ní mór dom mo</span>
<lb n="195"/><span>leath-sgeul do ghabhailt libh toisg gan aon</span>
<lb n="196"/><span>“Sguab” a bheith dá chur amach i gcóir</span>
<lb n="197"/><span>Mí Abráin agus toisg an uimhir seo (Beal-</span>
<lb n="198"/><span>taine) a bheith chomh déidheanach san.  Bhíos an-</span>
<lb n="199"/><span>imshniomhach i gcomhnuidhe i dtaobh an “Sguab”</span>
<lb n="200"/><span>a bheith i gcóir san am cheart gach aon mhí,</span>
<lb n="201"/><span>agus is amhlaid a bhínn ag bóiceáil ná raibh</span>
<lb n="202"/><span>sé oiread as lá déidheanach riamh ó cuireadh ar</span>
<lb n="203"/><span>bun é, tá ag dul in dá bhliadhan anois.</span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>Do thuit amach, cúpla mí ó shoin, go bhfuaireas</span>
<lb n="206"/><span>glaodhach obann, narbh féidir liom agus narbh</span>
<lb n="207"/><span>achfuinn dom a dhiúltú, dul thar lear chun</span>
<lb n="208"/><span>gnótha áirithe do dheunamh.  A sgeul féin</span>
<lb n="209"/><span>sgeul gach aoinne dar ndóig.  Ní raibh</span>
<lb n="210"/><span>d'uain agam socrú do dheunamh le h-aon</span>
<lb n="211"/><span>duine obair na h-eagarthoireachta do thabhairt</span>
<lb n="212"/><span>idir láimhibh im' áit-se, agus dá bhrígh sin</span>
<lb n="213"/><span>fághadh gan deunamh í.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Ní bheadh an oiread san díobhála sa méid</span>
<lb n="216"/><span>sin, is dócha, mara mbeadh ann ach é.  Ach</span>
<lb n="217"/><span>tá ceacht foghlumtha agam óna thuit amach</span>
<lb n="218"/><span>Cá bhfios dom ná béinn-sa sa chás cheudna</span>
<lb n="219"/><span>arís.  Ní maith liom rud a bheith ar siubhal</span>
<lb n="220"/><span>agam gan é do dheunamh mar ba cheart.  Le</span>
<lb n="221"/><span>timpeall dhá bhliadhan anois táim ag caitheamh</span>
<lb n="222"/><span>mórán aimsire ar obair an “Sguab.”  Ní</span>
<lb n="223"/><span>mar mhagadh d'aon duine amháin a bheith i mbun</span>
<lb n="224"/><span>eagarthoireachta agus bainisteoireachta pái-</span>
<lb n="225"/><span>péir agus a slighe maireachtana le baint</span>
<lb n="226"/><span>amach aige in gnóthaí eile, chomh maith.  Tá</span>
<lb n="227"/><span>an iomarca iarrannaí sa teine agam, béidir,</span>
<lb n="228"/><span>ach per' sa domhain de, chun breith gairid</span>
<lb n="229"/><span>ar an sgeul ní féidir liom leanamhaint</span>
<lb n="230"/><span>den obair a thuille.  Is truagh liom á</span>
<lb n="231"/><span>rádh, mar gur chuireas an-shuim san obair</span>
<lb n="232"/><span>agus do dheineas mo lán-dhícheall i gcomhnuidhe</span>
<lb n="233"/><span>páipeur maith so-léighte do sholáthar do</span>
<lb n="234"/><span>Ghaedhealaibh.  Níor éirigh liom uaireannta</span>
<lb n="235"/><span>chomh maith as ba mhaith liom, agus mar is</span>
<lb n="236"/><span>gnáthach le gach aon rud bhí daoine ann ná</span>
<lb n="237"/><span>raibh sásta.  An Sguab nuadh is fearr a</span>
<lb n="238"/><span>sguabann an tigh, dar leo, is dóigh liom.</span>
<lb n="239"/><span>Ach mar sin féin fuaireas an oiread san</span>
<lb n="240"/><span>leitreacha ó dhaoine ná raibh aon aithne agam</span>
<lb n="241"/><span>ortha ag moladh “An Sguab” gurb i gcoinne</span>
<lb n="242"/><span>mo thola ar fad ar fad atáim á thabhairt</span>
<lb n="243"/><span>suas anois.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>Táim-se ag eirghe as, ach ní fheadar fós</span>
<lb n="246"/><span>an bhfuil an “Sguab” i riocht a bháis.  Tá</span>
<lb n="247"/><span>daoine áirithe tréis a rádh liom gur mór</span>
<lb n="248"/><span>an truagh é gan é do choimeád beo, agus</span>
<lb n="249"/><span>táthar adh iarraidh comhlucht nó chumann do</span>
<lb n="250"/><span>chur ar bun chun tabhairt fén obair.  Níl</span>
<lb n="251"/><span>ann ach cainnt fós agus is minic gur fada</span>
<lb n="252"/><span>ón luaithe an bocaire.  Má dheuntar rud</span>
<lb n="253"/><span>den chuimhneamh san tabhairfid don dream</span>
<lb n="254"/><span>nuadh a bhfuil agam de shíntiúsaí agus de</span>
<lb n="255"/><span>lámh-sgríbhinní fós.  Ar an taobh eile, má's</span>
<lb n="256"/><span>dóigh liom tréis cúpla mí ná fuil aon</span>
<lb n="257"/><span>rud tairbheach chun teacht as cuirfid an</span>
<lb n="258"/><span>t-airgead &rl thar nais chun na daoine</span>
<lb n="259"/><span>gur leo é.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Agus tréis an t-saoghail béidir gurbh amhlaidh</span>
<lb n="262"/><span>ab fhearr, dréir deallraimh níl an glaodhach</span>
<lb n="263"/><span>ceudna ar an bpáipeur so as do bhí.  Má</span>
<lb n="264"/><span>thá lucht na Gaedhilge ag eirghe cortha de</span>
<lb n="265"/><span>tá sé in am agus thar am é do chur ar neamh-nidh.</span>
<lb n="266"/><span>Ní bhfuaireas féin pingin ruadh de bhárr no</span>
<lb n="267"/><span>shaothair as.  Ba chuma liom é sin chomh</span>
<lb n="268"/><span>fada as do dhíol sé as féin, leath is muigh</span>
<lb n="269"/><span>de sin.  Agus do dhíol go dtí an mí deire-</span>
<lb n="270"/><span>annach.  Níor glacadh le sgeul ná aiste riamh i</span>
<lb n="271"/><span>gcóir an “Sguab” (ach amháin ó fó dhuine ná</span>
<lb n="272"/><span>raibh an t-airgead uaidh) gan díol as, agus</span>
<lb n="273"/><span>bhí costas na h-oifige le comhaireamh gan</span>
<lb n="274"/><span>trácht ar costasaí an chlóbhuailte (rud nach</span>
<lb n="275"/><span>suarach).  Mar sin féin fuair an “Sguab”</span>
<lb n="276"/><span>bocht a cheann do choimeád thar uisge, agus</span>
<lb n="277"/><span>muireach an cúram nach é atá orm-sa ní</span>
<lb n="278"/><span>raghadh sé go tonn poill anois ach an oiread.</span>
<lb n="279"/><span>Ach is mairg a dhéineann deimhin dá dhóchas.</span>
<lb n="280"/><span>Mar adubhart cheana má tá lucht léighte an</span>
<lb n="281"/><span>“Sguabh” tuirseach de cuireann sé sin crut</span>
<lb n="282"/><span>eile ar an sgeul.  Ní ceist í, ámhthach, a bhainfidh</span>
<lb n="283"/><span>liomsa as seo amach, agus níl le deunamh</span>
<lb n="284"/><span>agam anois ach mo buidheachas do ghabhailt leis</span>
<lb n="285"/><span>na daoine dílse a thug congnamh dom san</span>
<lb n="286"/><span>deagh-obair agus mo shlán d' fhágaint acu.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Mise,</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Eamonn Mac Giolla Iasachta,</span>
<lb n="291"/><span>Fear an “Sguab.”</span>
<lb n="292"/></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="293"/><p><span>DON LUCHT LÉIGHTE.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>Is oth agus is uch liom an sceul so dá</span>
<lb n="296"/><span>nochtadh ag an bhfear eagair; acht, mar</span>
<lb n="297"/><span>adeir sé féin, “ní sheasann rioth leis an</span>
<lb n="298"/><span>each i gcomhnuidhe.”</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>Tá “An Scuab” anois againn gairid</span>
<lb n="301"/><span>do dhá bhliadhain agus táimíd go léir sásta</span>
<lb n="302"/><span>gur mhaith agus gur thairbheach an páipeur</span>
<lb n="303"/><span>é do chúrsaí na Gaedhilge agus gur mí-</span>
<lb n="304"/><span>ádhmharach an rud é anois é scaoileadh tré</span>
<lb n="305"/><span>thóin na cise.  Acht ní ceart an t-ualach</span>
<lb n="306"/><span>go léir a leagaint anuas idir an dá shlinneán</span>
<lb n="307"/><span>ar aoinne amháin.  Bhí an obair go léir</span>
<lb n="308"/><span>idir eagaireoireacht, bainisteoireacht, agus</span>
<lb n="309"/><span>soláthar na n-aistí ar féin.  Thug a chuid</span>
<lb n="310"/><span>aimsire agus a chuid airgid dó agus tá a</span>
<lb n="311"/><span>fhios agam go ndeaghadh sé thar a acmhuinn</span>
<lb n="312"/><span>leo araon.  Dá mbur bh'acmhuinn dó é tá</span>
<lb n="313"/><span>a fhios agam go leanfadh sé air agus go</span>
<lb n="314"/><span>gcoimeádfadh sé ar siubhal é.  Tá sé sásta</span>
<lb n="315"/><span>ar a chion féin a dheunamh don “Scuab” i</span>
<lb n="316"/><span>gcomhnuidhe agus ní mar gheall air é bheith</span>
<lb n="317"/><span>in a athair baistidhe aige é acht go gcreideann</span>
<lb n="318"/><span>sé gur práinneach agus gur tairbheach an rud</span>
<lb n="319"/><span>don Gaedhilg gan é leigint in éag.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>'Sé rud atá uaim-se a chur in alt do na</span>
<lb n="322"/><span>léightheoirí acht gur ceart dúinn iarracht</span>
<lb n="323"/><span>threun a dheanamh an t-anam a choimeád ann.</span>
<lb n="324"/><span>Tuigim go bhfuil roinnt mhaith léightheoirí ar</span>
<lb n="325"/><span>aon aigne liom féin nár cheart “An Scuabh”</span>
<lb n="326"/><span>a leigint cum deireadh.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>Dá bhfuighfí cuallacht de dhaoine a cheangal</span>
<lb n="329"/><span>agus a shnamadh in a chéile a thógfadh a chúram</span>
<lb n="330"/><span>orra féin is dóigh liom go n-eireochadh linn</span>
<lb n="331"/><span>an obair a dheunamh as a bholg féin amach .i.</span>
<lb n="332"/><span>go bhfuighfí é dheunamh 'sa tslighe go ndíolfadh</span>
<lb n="333"/><span>sé as féin.  Ba mhaith liom dá scríobhfadh</span>
<lb n="334"/><span>daoine chugam agus a dtuairm a thabhairt dom.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>MISE, PÁDRAIG Ó CADHLA,</span>
<lb n="337"/><span>Lúbán Díge,</span>
<lb n="338"/><span>Co. an Chlair.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>Andiu an 12 V. '24.</span></p>
<lb n="341"/>
<lb n="342"/><p><span>GIOTAÍ AS SEAN-LÁMH-SGRÍBHINN.</span>
<lb n="343"/><span>ar leanamhaint.</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>S. Ua Murchada na Raithineach</span>
<lb n="346"/><span>Chum an athair Seósamh Mac Cartain.</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>A Shagart an deagh-chroidhe, is maith gnaoi,</span>
<lb n="349"/><span>méin, a's greann,</span>
<lb n="350"/><span>Ná tagair dom' fhaillighe, tar fám' dhéin</span>
<lb n="351"/><span>anall</span>
<lb n="352"/><span>Ag baisteadh mo chailín, 'seadh í an seiseadh</span>
<lb n="353"/><span>ceann</span>
<lb n="354"/><span>Sin sgata maith bain-sidhe ar fuaid tighe</span>
<lb n="355"/><span>i néinfheacht ann.</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>Chum Thomáis de Barra.</span></p>
<lb n="358"/>
<lb n="359"/><p><span>A Bharraig gan cháim, a's a sháir-fhir shoineanta,</span>
<lb n="360"/><span>shuairc,</span>
<lb n="361"/><span>A Thaca na dáimhe, a's a bhráthair ribirt na</span>
<lb n="362"/><span>ruag,</span>
<lb n="363"/><span>Do ghealluis dom bán-bhuig áluinn d'oirfeadh</span>
<lb n="364"/><span>dom' chluais</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>Ó sgaipeadh chum fáin gan fághail gach ruibe</span>
<lb n="367"/><span>dom ghruaig.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>AN MADADH RUADH.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>MUINTIR MHIC EUMOINN</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>Síolta le h-aghaidh an gháirdín</span>
<lb n="374"/><span>(Bláthanna is uile)</span></p>
<lb n="375"/>
<lb n="376"/><p><span>Síolta le h-aghaidh na feirme</span></p>
<lb n="377"/>
<lb n="378"/><p><span>EDMUNDSON BROS., 10 DAME ST.</span>
<lb n="379"/><span>Baile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>SCEULTA MHICIL</span>
<lb n="382"/><span>(An Fear Mór do scríobh iad)</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>Tá Gaedhealg Greann is Gáire ionnta.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>Tá Caint Chanta Cheolmhar ionnta.</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>'Sé an leabhar is oireamhnaighe ar an</span>
<lb n="389"/><span>margadh é do scoláirí ná fuil an</span>
<lb n="390"/><span>Ghaedhealg ró-láidir aca.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>Le Faghbháil ó</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>Rúnaidhe, Coláiste na Rinne, Dún-</span>
<lb n="395"/><span>garbhán, nó ó Chomhlucht Oideachais i</span>
<lb n="396"/><span>mBaile Átha Chliath.</span>
<lb n="397"/></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="398"/><p><span>BEISÍN.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Lá do's na laetheanta agus mise ag</span>
<lb n="401"/><span>sglábhuigheact liom thall i nGlascú thárla</span>
<lb n="402"/><span>dom a bheith ag gluaiseacht trí ceann do's</span>
<lb n="403"/><span>na caol-sráideanna salacha úd ar ar thráchtas</span>
<lb n="404"/><span>an mí seo caithte.  Ránaigh go raibh árd-</span>
<lb n="405"/><span>dhithineas orm an lá céadna bhíos díreach</span>
<lb n="406"/><span>tar éis a bheith ag pleidhe le meisgeoir</span>
<lb n="407"/><span>drúiseach mná ag iarraidh í mhealladh chun</span>
<lb n="408"/><span>sacraimín na h-airthighe.  Ní raibh de bhárr</span>
<lb n="409"/><span>mo shaothair agam, ámhthach, ach mé bheith nách</span>
<lb n="410"/><span>mór déanach do'n dhinnéar budh: chuma liom</span>
<lb n="411"/><span>san, ach go raibh an sagart paróisde beagán</span>
<lb n="412"/><span>géar i dtaobh sinn go léir a bheith istig i n-am</span>
<lb n="413"/><span>an bhidh.  B'shin riaghaill daingean docht a</span>
<lb n="414"/><span>bhí riamh i dtigh na sagart i nGlascú, agus</span>
<lb n="415"/><span>bhí deabha orm-sa an lá so d'fhonn gan é</span>
<lb n="416"/><span>bhriseadh, ar an ádhbhar san bhíos ag gluaiseacht</span>
<lb n="417"/><span>go mear fé dhein a bhaile, agus cá rithfinn</span>
<lb n="418"/><span>ach isteach i lár sgata leanbhaí a bhí ag imirt</span>
<lb n="419"/><span>i lár na sráide bige bréine.  Ní fheadar</span>
<lb n="420"/><span>conus do bfhéidir leo dúil a bheith i spórt</span>
<lb n="421"/><span>ná i súgradh acu.  Ní raibh ionnta ach cnámh</span>
<lb n="422"/><span>a's croiceann agus deallramh an ocrais</span>
<lb n="423"/><span>agus an uireasa agus na faillighe ortha,</span>
<lb n="424"/><span>gioblacáin leath-nochtaighthe do b'eadh iad;</span>
<lb n="425"/><span>básacháin droch-shláinteacha gan bhrígh, gan</span>
<lb n="426"/><span>fuinneamh ná raibh 'on t-saoghal mór so ar</span>
<lb n="427"/><span>fad acu ach a n-óige.  Bhíodar go salach agus</span>
<lb n="428"/><span>go straidhpeach agus go h-aindis, meatha-</span>
<lb n="429"/><span>láiníní silte, loma-chnámhacha, smúrálta, gur</span>
<lb n="430"/><span>dóig leat le feachaint ortha ná fuaireadar</span>
<lb n="431"/><span>béile fóghanta bidh riamh 'na saoghal.  Ní</span>
<lb n="432"/><span>raibh ach na póirsí agus na póicéidíní</span>
<lb n="433"/><span>déistineacha dorchadh fuar-bholathacha úd na</span>
<lb n="434"/><span>droch-bheatha fágtha acu, tar éis sgéimhle agus</span>
<lb n="435"/><span>sgannrad na h-oidhche aréir a bheith curtha</span>
<lb n="436"/><span>díobh acu bhuaileadar fé'n sráidín dhona</span>
<lb n="437"/><span>amach dóibh féin.  Mo thruagh iad na créatúirí</span>
<lb n="438"/><span>bochta!  Bhí géar-ghádh acu le rud éigin a</span>
<lb n="439"/><span>bhainfeadh cuimhne na bruighne agus na gaoin</span>
<lb n="440"/><span>leoireachta agus na mionaí móra as a gcinn.</span>
<lb n="441"/><span>Níor cuimhin le h-aon duine cathain a bhí an</span>
<lb n="442"/><span>t-sráideoigín mhí-fhiortúnach úd gan achran</span>
<lb n="443"/><span>agus clampar aon oidhche Shatharainn agus,</span>
<lb n="444"/><span>dár ndóigh, níor thaise do'n oidhche aréir</span>
<lb n="445"/><span>é.  Má bhí na gioblacháin bochta ag iarraidh</span>
<lb n="446"/><span>spóirt a dheunamh dóibh féin bhí dian-ghádh acu</span>
<lb n="447"/><span>leis an spóirt.  Ní bheadh acu sa bhaile ach</span>
<lb n="448"/><span>spórt an diabhail agus spórt na troda agus</span>
<lb n="449"/><span>spórt na meisgeóireachta.  Sin iad na</span>
<lb n="450"/><span>smaointe abhí ag rith trí m'aigne nuair a</span>
<lb n="451"/><span>thógas fé ndeara i lár an sgata istig leanbh</span>
<lb n="452"/><span>cailín bhig a chuir iongnadh mo chroidhe orm.</span>
<lb n="453"/><span>Stadas ag féachaint uirri.  Ní fhéadfainn</span>
<lb n="454"/><span>gan stad.  Ní fheadar ó thalamh a' domhain</span>
<lb n="455"/><span>conus a thárla dhi a bheith i measg a leithéid</span>
<lb n="456"/><span>de sgata mionn-amhais.  Timcheall dá</span>
<lb n="457"/><span>bliadhan go leith nú, b'féidir, trí bliadna</span>
<lb n="458"/><span>d'aois a bhí sí, agus bhí aghaidhín aingil uirri</span>
<lb n="459"/><span>agus ceann fada fionn gruaige ag sileadh</span>
<lb n="460"/><span>síos go bachallach léi, ní cuimhin liom a</span>
<lb n="461"/><span>leithéid de leanbh gleóite a fheiscint riamh</span>
<lb n="462"/><span>roimhe sin ná ó shoin i leith.  Níor thúisge</span>
<lb n="463"/><span>a stadas na fhág sí na leanbhaí eile agus</span>
<lb n="464"/><span>dhein sí chugham anall agus áthas an domhain</span>
<lb n="465"/><span>'na súilibh beaga gorma geala.  Ansan shín</span>
<lb n="466"/><span>sí chugham a láimhín a bhí chomh bog agus chómh</span>
<lb n="467"/><span>bán leis an lile, agus d'fhéach sí suas orm</span>
<lb n="468"/><span>gan focal do rádh.  D'fhiafruigheas do 's na</span>
<lb n="469"/><span>leanbhaibh cé'r bh'í féin í, ach dubhradar liom</span>
<lb n="470"/><span>go dúr ná'r bh'eol dóibh sin agus leanadar</span>
<lb n="471"/><span>ortha le na gcuid cluichí.  Ansan do thógas</span>
<lb n="472"/><span>chugham ar mo bhacalainn í agus do labharas</span>
<lb n="473"/><span>go deas, lághach, reidh, léi.</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>“Cad is ainim duit, a chuidín?” arsa</span>
<lb n="476"/><span>mise.</span></p>
<lb n="477"/>
<lb n="478"/><p><span>“Beisín” ar sise.  “Cad é 'n Beisín?”</span>
<lb n="479"/><span>ach níor dhein sí ach an ceann beag bachallach</span>
<lb n="480"/><span>fionn do crothadh agus mé d'fhágaint dall.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>“Cá bhfuil do mhaimí, a pheata bhig?”</span>
<lb n="483"/><span>arsa mise.  “Ansan shuas,” ar sise ag</span>
<lb n="484"/><span>síneadh a méirín chun bloc de tighthibh bríce</span>
<lb n="485"/><span>a bhí ar cliathán sráide eile a bhí ní ba shia</span>
<lb n="486"/><span>shuas uaim.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>“Beir mé ag triall uirri” arsa mise, á</span>
<lb n="489"/><span>sgaoileadh uaim síos airís agus ag coimeád</span>
<lb n="490"/><span>greama ar láimhín uirri.  Siúd chun siubhail</span>
<lb n="491"/><span>an bheirt againn i dtreo an bhloic, agus</span>
<lb n="492"/><span>Beisín am ghiolluigheacht féin.  Suas linn</span>
<lb n="493"/><span>trí bhearna a bhí i lár an bhloic sin agus suas</span>
<lb n="494"/><span>airís annsan nú gur bhuaileamar doras tighe</span>
<lb n="495"/><span>a bhí tamall beag suas sa t-sráid.  Bhí</span>
<lb n="496"/><span>áthas an domhain ar leanbhaí na sráide sin</span>
<lb n="497"/><span>ag féachaint ar Beisín ag giolluigheact an</span>
<lb n="498"/><span>“mhinistreach.”</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>“Ansan istigh,” arsa 'n leanbh nuair a</span>
<lb n="501"/><span>shroiseamar doras áirighthe.  Cnagas féin</span>
<lb n="502"/><span>ach bhí breall ar mo ghiolla bheag.  Níorbh eol</span>
<lb n="503"/><span>d'aoinne san áit sin cé'rbh í Beisín nú cá</span>
<lb n="504"/><span>raibh a máthair le fághail.  Suas liom féin</span></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="505"/><p><span>agus an leanbh píosa beag eile do'n tsráid.</span>
<lb n="506"/><span>Níor bhfada bhíomar imthighthe, ámh, nuair a</span>
<lb n="507"/><span>chuir an giolla beag fionn liúigh áthais aisti.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>“Isteach anso” ar sise agus siúd isteach</span>
<lb n="510"/><span>sinn trí áirse mór liathan nú go rabhamar</span>
<lb n="511"/><span>istig i lár cearnóige móire fairsinge.</span>
<lb n="512"/><span>Crosta na cearnóige sin linn agus níor</span>
<lb n="513"/><span>bhfada gur glaoidh Beisín ag tigh eile, an</span>
<lb n="514"/><span>doras a d'osgailt.  D'osgaluigheadh.</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>Speallán fuar leath-fhollamh tighe do b'eadh</span>
<lb n="517"/><span>é.  Bhí bolaith mí-fholláin ag eirighe amach</span>
<lb n="518"/><span>an doras 'nar gcoinnibh.  An fear a</span>
<lb n="519"/><span>d'osgail an doras céadna san bhí cuma agus</span>
<lb n="520"/><span>crot na h-aindise agus an ocrais air agus</span>
<lb n="521"/><span>gearaba tinne amach trí's gach ao 'phioch d'á</span>
<lb n="522"/><span>aghaidh.  Agus b'shin í an aghaidh lom fada-</span>
<lb n="523"/><span>choránach árd-leicineach.  D'fhéachas féin suas</span>
<lb n="524"/><span>i dtreo an teinteáin; b'é an teinteán gan</span>
<lb n="525"/><span>teas é.  Ní raibh fiú amháin spreidh 'on teine</span>
<lb n="526"/><span>ann.  Bhí bean shuas ar an dteinteán san i</span>
<lb n="527"/><span>n-aice leis an hiarrta.  Dá olcas deallramh</span>
<lb n="528"/><span>an fhir, ba sheacht measa ná san deallramh na</span>
<lb n="529"/><span>mná.  Ní raibh spride fiadh anáirde ar a</span>
<lb n="530"/><span>cnámha ach í chomh lom a's dá mbudh rud é</span>
<lb n="531"/><span>nár chuaidh greidhm bidh 'na béal isteach le</span>
<lb n="532"/><span>rátha roimhe sin.  Bhí sí ar a cromadh ós</span>
<lb n="533"/><span>cionn leinbh a bhí díreach ag dul chun báis 'na</span>
<lb n="534"/><span>bacalainn ag máthair Bheisín.  Druideas</span>
<lb n="535"/><span>fein suas leo.  Chonac go raibh an leanbh ag</span>
<lb n="536"/><span>fágaint slán ag an saoghal so go mear; ná</span>
<lb n="537"/><span>mairfeadh ceathrú uaire.  Dh'iarras cead é</span>
<lb n="538"/><span>bhaisteadh.  Protastúnaig do b'eadh iad go</span>
<lb n="539"/><span>léir agus ba leasg leo an cead san do</span>
<lb n="540"/><span>thabhairt uatha.  Ach ghéilleadar sa deire</span>
<lb n="541"/><span>agus bhaisteas an leinbhín.  Ní túisge a bhí</span>
<lb n="542"/><span>san déanta agam ná sgar an t-anam leis</span>
<lb n="543"/><span>an gcolainín bheag shuarach ocrach agus suas</span>
<lb n="544"/><span>leis go rioghacht na glóire, suas i láthair Dé,</span>
<lb n="545"/><span>suas i measg n-aingeal agus é ní ba gile</span>
<lb n="546"/><span>ná lile na mbánta ní ba cúmhartha ná bláth</span>
<lb n="547"/><span>na n-ubhall.</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>Thuigeas go maith go raibh lámh Dé go láidir</span>
<lb n="550"/><span>sa méid sin oibre.  B'É Dia nGlóire do</span>
<lb n="551"/><span>'sheol mé i dtreo an sgata ocrach gioblachán</span>
<lb n="552"/><span>sa tsráideoigín dorchadh aindis úd an lá</span>
<lb n="553"/><span>san.  B'é an leanbh glégeal Iosá do</span>
<lb n="554"/><span>stiuirigh amach as an sgata gioblachán</span>
<lb n="555"/><span>céadna san chugham-sa an bhláithín úd, Beisín,</span>
<lb n="556"/><span>Aingilín Gleoidhte na gruaige finne, chun mé</span>
<lb n="557"/><span>ghiolluigheacht i dtreo an leinbh protastúnach</span>
<lb n="558"/><span>úd a bhí i mbaoghal an doireachadais shioraidhe.</span>
<lb n="559"/><span>B'é Iosa, an leanbh gan smáil, a bhí i mbun</span>
<lb n="560"/><span>na h-oibre go léir gan amhras.  B'fhéidir</span>
<lb n="561"/><span>gur b'amhlaidh a bhí cluiche beag éigin ar</span>
<lb n="562"/><span>siubhal ag na h-aingealaibh i nGairdín</span>
<lb n="563"/><span>cumhartha Pharathais agus go raibh páirtidhe</span>
<lb n="564"/><span>beag i n-easnamh ortha.  Ansan b'fhéidir gur</span>
<lb n="565"/><span>b'amhlaidh a ghlac Iosa truagh ar an aindi-</span>
<lb n="566"/><span>seoirín ocrach leinbh úd agus gur ghlaoidh Sé</span>
<lb n="567"/><span>Chuige Féin í mar Pháirtidhe sa cluiche beag</span>
<lb n="568"/><span>san.  Ní'l amhras ná go bhfuil dlúth-charadas</span>
<lb n="569"/><span>idir an bheirt, mar is clos dom go bhfuil</span>
<lb n="570"/><span>teine agus teas anois sa Speallán tigh a</span>
<lb n="571"/><span>bhí go fuar agus go follamh an lá úd fadó.</span>
<lb n="572"/><span>Is clos dom leis go bhfuil raith agus sean ar</span>
<lb n="573"/><span>a dtigh céadna san anois agus Peictiúirí</span>
<lb n="574"/><span>do Leanbh Iosa ar crochad go fairsing ar</span>
<lb n="575"/><span>fuaid na bhfallaí ann, agus gur bhí an duine</span>
<lb n="576"/><span>a chuireann na peictiúirí sin ag triall ar</span>
<lb n="577"/><span>an dtig ná Beisín féin agus gur b'é an áit</span>
<lb n="578"/><span>go gcuireann sí as iad ná ó chlochar i</span>
<lb n="579"/><span>nÉirinn, agus go dtagann a Máthair go minic</span>
<lb n="580"/><span>chun an Chlochair sin chun a d'fhiscint.  Is</span>
<lb n="581"/><span>clos dom mara gcéadna go bhfuil an t-ól</span>
<lb n="582"/><span>agus an droch-chuideacht tabharta suas ag fear</span>
<lb n="583"/><span>an speallán tighe úd agus go bhfuil deallramh</span>
<lb n="584"/><span>a choda anois air agus go bhfeictear go minic</span>
<lb n="585"/><span>ag dul chun na h-altórach ag glacadh an Cuirp</span>
<lb n="586"/><span>Naomhtha é, agus a bhean na theannta agus í</span>
<lb n="587"/><span>ag féachaint go sásta sláinteamhail.  I</span>
<lb n="588"/><span>n-aon fhocal amháin is clos dom, agus is</span>
<lb n="589"/><span>eol dom é, ná fuil duine dá raibh 'na</span>
<lb n="590"/><span>sheasamh ar a' dtaobh istigh de thairsig sa</span>
<lb n="591"/><span>speallán tighe úd an lá úd, as me ag baisteadh</span>
<lb n="592"/><span>an leinbhín Phrotastúnach, ná fuil 'na</span>
<lb n="593"/><span>Chaitiliceach breágh, glan, deagh-shomplach anois.</span>
<lb n="594"/><span>Moladh as buidheachas leat, a Leinbh Iosa.</span>
<lb n="595"/><span>Cé gur shuathrach ages na Beitilithimínigh tú an</span>
<lb n="596"/><span>lá beannaigh úd a rugadh tú i mainsear fuar</span>
<lb n="597"/><span>an asail, nách Agat-sa atá an uile chómhacht!</span>
<lb n="598"/><span>Bailig chughat sinn go léir a Iosa Bháin,</span>
<lb n="599"/><span>isteach ad' láthair.  Díreach fé mar a</span>
<lb n="600"/><span>bhailighis chugat an leinbhín ocrach an lá úd,</span>
<lb n="601"/><span>bailigh chughat lá éigin an gasra beag go</span>
<lb n="602"/><span>léir a bhí na seasamh timcheall uirri ar a</span>
<lb n="603"/><span>imtheacht dí Chughat-sa; bailigh Beisín Chúghat,</span>
<lb n="604"/><span>a Iosa Bháin, agus má's geal leat an leinbhín</span>
<lb n="605"/><span>ocrach úd, cuimhnig gur 'na bacalainn ag</span>
<lb n="606"/><span>máthair Bheisín a fuair sí a bás naomhtha</span>
<lb n="607"/><span>gan pheaca.  Cuimhnig go ceannsa ar athair</span>
<lb n="608"/><span>agus ar mathair an leinbh bhoicht úd agus Ó,</span>
<lb n="609"/><span>a Iosa, a chumann 'sa shearc, a rún chéile</span>
<lb n="610"/><span>m'anama atá níos misle ná'n mhil agus na</span>
<lb n="611"/><span>cíor mhealla, ná déin dearmhad orm-sa, do</span>
<lb n="612"/><span>sglábhaidhe bocht umhall, an sagart a bhaist í.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>SAGART.</span>
<lb n="615"/></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="616"/><p><span>CÚRSAÍ NA MBÚRAIGH.</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>Beidh an toghadh mór ar siubhal san Aifric</span>
<lb n="619"/><span>Theas an mí seo chughainn.  Cuirim-se suim</span>
<lb n="620"/><span>ann mar go bhfuil an-chosamhlacht idir cúrsaí</span>
<lb n="621"/><span>na h-Aifrice Theas agus cúrsaí na h-Éireann.</span>
<lb n="622"/><span>Is fiú feuchaint isteach go géar ar sgéal</span>
<lb n="623"/><span>na tíre sin agus béidir go mbainfimíd amach</span>
<lb n="624"/><span>tairbhe dúinn féin má thuigimíd i gceart é,</span>
<lb n="625"/><span>agus béidir go dtuitfidh amach luath no</span>
<lb n="626"/><span>mall go mbeidh muintir na hÉireann agus</span>
<lb n="627"/><span>muintir na h-Aifrice Theas ar aon aigne i</span>
<lb n="628"/><span>dtaobh a lán ceisteanna tabhachtacha poiliti-</span>
<lb n="629"/><span>dheachta, agus fós go bhfuigeadh an dá náisiún</span>
<lb n="630"/><span>oibriú as lámh a chéile chun an cuspóir céadna</span>
<lb n="631"/><span>do bhaint amach.</span></p>
<lb n="632"/>
<lb n="633"/><p><span>Is dócha ná fuil eolas an-chruinn ag an</span>
<lb n="634"/><span>gnáth-duine in Éirinn ar chúrsaí na h-Aifrice</span>
<lb n="635"/><span>Theas nach mar a chéile as atá eolas cruinn</span>
<lb n="636"/><span>acu thall annsan ar chúrsaí na hÉireann.</span></p>
<lb n="637"/>
<lb n="638"/><p><span>Tá baint acu san agus tá baint againn-</span>
<lb n="639"/><span>ne le h-Impireacht na Breataine — támuíd</span>
<lb n="640"/><span>araon ceangailte de ar ais nó ar éigean.</span>
<lb n="641"/><span>Ní mar sin don Ástraoil, do New Zealand</span>
<lb n="642"/><span>ná do Chanada.  Aon cine amháin iseadh</span>
<lb n="643"/><span>muintir na dtiortha sin agus muintir Shean</span>
<lb n="644"/><span>Shasana agus táid go léir toiltheannach a</span>
<lb n="645"/><span>bheith páirteach san impireacht; seadh, agus</span>
<lb n="646"/><span>mústarach as chomh maith — ní airighim na</span>
<lb n="647"/><span>Franncaigh i Quebec: níl aon rud uatha</span>
<lb n="648"/><span>san, dréir deallraimh ach go leigfidhe dóibh</span>
<lb n="649"/><span>agus ná cuirfidhe isteach ortha; níl aon</span>
<lb n="650"/><span>dúil sa neamh-spleádhachas acu ná ná fuil aon</span>
<lb n="651"/><span>fhonn ortha baint a bheith acu le Frainnc na</span>
<lb n="652"/><span>h-Eorpa.</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>Nílim á rádh ná go bhfuil a lán Sasanaigh</span>
<lb n="655"/><span>san Aifric Theas agus a lán daoine leis</span>
<lb n="656"/><span>a rugadh san Aifric Theas a thugann Sasanaigh</span>
<lb n="657"/><span>ortha féin dá aimhdheoin san.  Tá abhfad níos</span>
<lb n="658"/><span>mó Sasanaigh, nó abramuid lucht sprid Shean</span>
<lb n="659"/><span>Shasasa san Aifric Theas ná mar atá i</span>
<lb n="660"/><span>nÉirinn, dréir an mhéid daoine atá sa dá</span>
<lb n="661"/><span>thír ar fad, pé sgeul é.  Níl ach 11/2 miliún</span>
<lb n="662"/><span>de daoine bhána san Aifric Theas, cuimhnigh,</span>
<lb n="663"/><span>ach san am cheudna caithfimíd cuimhneamh air</span>
<lb n="664"/><span>seo — ná fuil aon roinnt sa tír mar atá</span>
<lb n="665"/><span>againn-ne — tá na sé condaethe gearrtha amach</span>
<lb n="666"/><span>ón Saor Stát fós, ach chuaidh Natal isteach</span>
<lb n="667"/><span>san Union nuair a cuireadh ar bun i 1910 é.</span>
<lb n="668"/><span>Dá mhéid é an gráin a bhí acu san ar an</span>
<lb n="669"/><span>socrú do ghlacadar leis — i gcoinne a dtola.</span>
<lb n="670"/><span>Tá go maith, ach tá níos mó Bhúraigh ná Sasanaigh</span>
<lb n="671"/><span>san Union, de chuid mhór;  Agus na Búraigh</span>
<lb n="672"/><span>atá na gcomhnuidhe sa Transvaal agus san</span>
<lb n="673"/><span>Orange F.S., cuimhnigh go rabhadar san ag</span>
<lb n="674"/><span>troid le h-impireacht na Breataine fiche</span>
<lb n="675"/><span>bliadhan ó shoin agus nár buadhadh ortha go</span>
<lb n="676"/><span>dtí go raibh Sasana ar a dhícheall cheart.</span>
<lb n="677"/><span>Na Búraigh sa Cape, ámhthach, ní rabhadar</span>
<lb n="678"/><span>páirteach san chogadh sin, pé slighe a</span>
<lb n="679"/><span>mhothuigheadar 'na naigne féin.</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>Lucht feirmeoireachta iseadh an chuid is</span>
<lb n="682"/><span>mó desna Búraigh (is ionann Boer agus</span>
<lb n="683"/><span>feirmeoir in Afrikaans) agus lucht gnótha</span>
<lb n="684"/><span>sna bailte móra iseadh an chuid is mó desna</span>
<lb n="685"/><span>Sasanaigh.  Dá bhrigh sin ba dhóigh leat ar an</span>
<lb n="686"/><span>gceud radharc gurb é an Beurla is mó a</span>
<lb n="687"/><span>bhíonn ar siubhal ag muintir na hAifrice</span>
<lb n="688"/><span>Theas ach ní fíor é sin, leath-is-muigh desna</span>
<lb n="689"/><span>Cathraca, Capetown, Durban, Johannesburg,</span>
<lb n="690"/><span>&rl.  I bPretoria féin is ar éigin a cítear</span>
<lb n="691"/><span>focal Afrikaans sgríobhta in áirde ar na</span>
<lb n="692"/><span>siopaithe ná in aon áit ach amháin ar fógraí</span>
<lb n="693"/><span>an Riaghaltais, agus tá siad an i mBeurla</span>
<lb n="694"/><span>agus in Afrikaans in gach aon áit san Aifric</span>
<lb n="695"/><span>Theas dá Shasanaighe é.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>Cúis argóint agus clampair iseadh i sin,</span>
<lb n="698"/><span>ceist na teangan.  Is dóigh leis na Sasanaigh</span>
<lb n="699"/><span>san Aifric Theas, fé mar is dóigh leo in gach</span>
<lb n="700"/><span>aon áit, gur dithchéille agus gur ráiméis</span>
<lb n="701"/><span>an slighe atáthar ad' iarraidh “teanga</span>
<lb n="702"/><span>suarach iargcúlta do choimeád beo, gur</span>
<lb n="703"/><span>cheart do na daoine í do chaitheamh uatha agus</span>
<lb n="704"/><span>glacadh leis an gceann breágh leathan atá</span>
<lb n="705"/><span>tabhartha isteach sa tír acu féin.  Ní mar</span>
<lb n="706"/><span>a chéile Afrikaans agus an Holaindís a</span>
<lb n="707"/><span>labhartar san Eoróip sa Tír fo Thuinn, agus</span>
<lb n="708"/><span>is beag de litridheacht atá sgríobhta innti,</span>
<lb n="709"/><span>agus fós ní féidir a rádh gurb í an Afrikaans</span>
<lb n="710"/><span>theanga dhúthchais na hAifrice Theas.  Teangacha</span>
<lb n="711"/><span>na ndaoine ngorm — Zulu, &c., &c., na teangacha</span>
<lb n="712"/><span>dúthchais san Aifric Theas.  Ach mar sin</span>
<lb n="713"/><span>féin 'sí teanga féin na mBúraig an Afrikaans,</span>
<lb n="714"/><span>'sí an teanga iasachta is mó atá ag na daoine</span>
<lb n="715"/><span>gorma ann agus 'sí an teanga a bhíonn dá</span>
<lb n="716"/><span>labhairt ó dhúthchas agesna daoine dathaighthe</span>
<lb n="717"/><span>(.i. na Cape Boys) .i. an cine a tháinig ar</span>
<lb n="718"/><span>an saoghal toisg an baint a bhí agesna fearaibh</span>
<lb n="719"/><span>bána fadó leis na mnáibh gorma.  Cine fé</span>
<lb n="720"/><span>leith iseadh iad sin anois.  Dála an sgéil,</span>
<lb n="721"/><span>sin ceist thabhachtach atá ag baint codladh na</span>
<lb n="722"/><span>hoidhche ó lucht stiúrtha na h-Aifrice Theas</span>
<lb n="723"/><span>ceist na ndaoine ngorm, na ndaoine ndonn</span>
<lb n="724"/><span>(.i. na h-Indiaigh agus na Malays) agus na</span>
<lb n="725"/><span>ndaoine “ndathaighthe” úd, ach ós rud é</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="726"/><p><span>ná fuil aon rud dá shaghas ag deunamh cúraim</span>
<lb n="727"/><span>dúinn annso i nÉirinn ní gádh a thuille do</span>
<lb n="728"/><span>rádh mar gheall uirthi.</span></p>
<lb n="729"/>
<lb n="730"/><p><span>Ach pé saghas teanga í teanga na mBúraigh</span>
<lb n="731"/><span>'sí a dteanga féin í agus tá gach saghas áthas</span>
<lb n="732"/><span>orm go bhfuil de chéill agus de mhisneach acu</span>
<lb n="733"/><span>troid ar a son agus a ceart féin do bhaint</span>
<lb n="734"/><span>amach dí.  Agus bh'fhusa dóibh a ceart féin</span>
<lb n="735"/><span>do bhaint amach dí ná mar atá sé do lucht</span>
<lb n="736"/><span>stiúrtha na tíre i nÉirinn.  'Dé chúis ?</span>
<lb n="737"/><span>Ós rud é go labhartar go tiugh í.  Tá</span>
<lb n="738"/><span>sgothanna ann gan dabht agus is dóigh leo</span>
<lb n="739"/><span>go bhfuil galántacht ag baint le daoine a</span>
<lb n="740"/><span>labhrann Beurla agus dá bhrigh sin</span>
<lb n="741"/><span>airightear “Afrikaanders” annso agus</span>
<lb n="742"/><span>annsúd ag cainnt Beurla lena chéile, ach ní</span>
<lb n="743"/><span>rud coitchianta é sin.  Tá greidhm docht</span>
<lb n="744"/><span>ag an Afrikaans ar na daoine.  Is annamh</span>
<lb n="745"/><span>a aireófá beirt phíléir, cuir i gcás, ag</span>
<lb n="746"/><span>cainnt Beurla lena chéile nó beirt duine</span>
<lb n="747"/><span>taobh thiar den gcúntar in oifig an phuist</span>
<lb n="748"/><span>ná in aon oifig fé'n riaghaltas.  Is éigin</span>
<lb n="749"/><span>do gach aoinne fén riaghaltas an Afrikaans</span>
<lb n="750"/><span>a bheith aige agus ní mar mhagadh an riaghal</span>
<lb n="751"/><span>sin, ach an oiread.  Ní bhíonn aon baothchainnt</span>
<lb n="752"/><span>ar siubhal acu i dtaobh “essential Dutch.”</span>
<lb n="753"/><span>Táthar dáríribh.</span></p>
<lb n="754"/>
<lb n="755"/><p><span>Agus isé an S.A.P. atá i réim san Aifric</span>
<lb n="756"/><span>Theas ó cuiread an Union ar bun ceithre</span>
<lb n="757"/><span>bliadna deug ó shoin.  Smuts atá mar cheann</span>
<lb n="758"/><span>ortha san agus tá Búraig agus Sasanaig</span>
<lb n="759"/><span>aonthighne in aon dream amháin fé.  Saghas</span>
<lb n="760"/><span>Mícheál Ó Coileáin ba dheadh Smuts le linn</span>
<lb n="761"/><span>an chogaid Bhúraigh: chuaidh sé i gcontabhairt</span>
<lb n="762"/><span>a anama níos mó ná aon ceann urraidh eile,</span>
<lb n="763"/><span>agus eachtra na gaisgí a dhein se i gcoinne</span>
<lb n="764"/><span>na Sasanaigh.  Nuair a deineadh an socrú</span>
<lb n="765"/><span>do lean sé Botha agus ba dóigh leis ná</span>
<lb n="766"/><span>feudfaidhe téarmaí níos fearr d'fhághailt ó</span>
<lb n="767"/><span>Shasana, go raibh náisiúntacht na mBúraig</span>
<lb n="768"/><span>ó bhaoghal agus gur cheart go gcuirfeadh gach</span>
<lb n="769"/><span>aoinne san Aifric Theas le chéile chun cúrsaí</span>
<lb n="770"/><span>na tíre do chur chun cinn — in aon fhocal</span>
<lb n="771"/><span>amháin gur cheart cúrsaí an lae indé do</span>
<lb n="772"/><span>dhearmhad agus cuimhneamh ar an am a bhí</span>
<lb n="773"/><span>le teacht amháin.  Bhí a fhios ag na Sasanaig</span>
<lb n="774"/><span>san Aifric Theas narbh fiú tráithnín an méid</span>
<lb n="775"/><span>guthanna nó bhóthaí a bhí acu i gcoinne</span>
<lb n="776"/><span>guthanna na mBúraigh, agus dá bhrigh sin do</span>
<lb n="777"/><span>cuireadh an “Unionist Party” ar neamh-</span>
<lb n="778"/><span>nidh, agus do deineadh aon dream amháin de</span>
<lb n="779"/><span>lucht leanamhna Botha agus na Sasanaigh.</span>
<lb n="780"/><span>Do fógriugheadh go raibh árd-chuspóir leathan-</span>
<lb n="781"/><span>aigeanta rompa: .i. an dá chine bhán do</span>
<lb n="782"/><span>shníomhadh 'na chéile agus go mbeadh náisiún</span>
<lb n="783"/><span>nuadh ann — an Aifric Theas.  D'éirigh leo in</span>
<lb n="784"/><span>slighe; 'sé sin le rádh go raibh an oiread</span>
<lb n="785"/><span>Búraig sásta ar Botha do leanamhaint go</span>
<lb n="786"/><span>bhfuair sé riaghaltas do chur ar bun agus</span>
<lb n="787"/><span>tá an dream ceudna i réim ó shoin i leith,</span>
<lb n="788"/><span>pé rud a thuitfidh amach anois sa toghadh</span>
<lb n="789"/><span>mór so.  Ach in slighe eile níor eirigh leo:</span>
<lb n="790"/><span>ní fheudfaidhe ola agus uisge do measgadh.</span>
<lb n="791"/><span>Tá doicheall ag na Búraigh fós roimh na</span>
<lb n="792"/><span>Sasanaigh; a's tá a lán Sasanaig ar an</span>
<lb n="793"/><span>dul ceudna a's do bhíodar riamh (agus beidh</span>
<lb n="794"/><span>go deo, is dócha).  Tá a fhios againn annso</span>
<lb n="795"/><span>go maith an slighe mór-chúiseach atá acu,</span>
<lb n="796"/><span>iad chomh sásta leo féin agus lena bhfuil</span>
<lb n="797"/><span>acu gur dóigh leat nach fiú dada aon rud</span>
<lb n="798"/><span>ná fuil rian an t-sasanachais air.  Ní</span>
<lb n="799"/><span>maith leis na Búraigh é sin, nídh nach iongnadh,</span>
<lb n="800"/><span>agus ní maith leis na Sasanaigh an “aigne</span>
<lb n="801"/><span>cumhang íargcúltha” atá agesna Búraigh.</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>'Sé tuairm an gnáth duine ach go mbuaidh-</span>
<lb n="804"/><span>fear ar an S.A.P. an babhta so.  Tá siad</span>
<lb n="805"/><span>chomh fada san i réim nach féidir leo gan</span>
<lb n="806"/><span>mórán daoine do chur na gcoinnibh: ní bhíonn</span>
<lb n="807"/><span>ar ao' rud ach tamall.  Ach máseadh 'sé an</span>
<lb n="808"/><span>rud adeirtear leis ach go mbéifidhe ag dul</span>
<lb n="809"/><span>ó tigh an diabhal go dtí tigh an deamhain dá</span>
<lb n="810"/><span>gcuirfidhe an dream eile isteach.  Ba é an</span>
<lb n="811"/><span>sgéal ceudna é i Sean Sasana sé mhí ó shoin,</span>
<lb n="812"/><span>is mó duine a thabhairfeadh a ghuth do lucht</span>
<lb n="813"/><span>oibreachais sa toghadh mór san, muireach an</span>
<lb n="814"/><span>sgáth a bhí air roimh an deamhan ná raibh aithne</span>
<lb n="815"/><span>aige air.  Is mar san dóibh san Aifric Theas</span>
<lb n="816"/><span>fé láthair; gráin acu ar an dream atá i</span>
<lb n="817"/><span>réim agus sgáth acu roimh an dream eile.</span>
<lb n="818"/><span>Agus cé hiad an dream eile?  Siad lucht</span>
<lb n="819"/><span>an “Pact” iad.  Tá trí dreamanna</span>
<lb n="820"/><span>politidheachta san Aifric Theas, ach tá socrú</span>
<lb n="821"/><span>déanta le tamall anois idir na nationalists</span>
<lb n="822"/><span>agus lucht Labour go n-oibreachaidís as lámh</span>
<lb n="823"/><span>a chéile i gcoinne an S.A.P.  Má eirighean</span>
<lb n="824"/><span>leo sa toghadh mór so beidh an dá dream</span>
<lb n="825"/><span>sa Riaghaltas.  Coalition iseadh atá acu.</span></p>
<lb n="826"/>
<lb n="827"/><p><span>Ní gádh dada a rádh i dtaobh lucht</span>
<lb n="828"/><span>oibreachais.  An rud céadna atá mar chuspóir</span>
<lb n="829"/><span>achu i ngach aon tír, agus níl de difrigheacht</span>
<lb n="830"/><span>eatorra ach amháin i dtaobh conus é bhaint</span>
<lb n="831"/><span>amach; sé sin le rádh gur dóigh le cuid acu</span>
<lb n="832"/><span>gur cheart a n-aimsir do thógaint agus rudaí</span>
<lb n="833"/><span>d'fhághailt in áit a chéile, agus an buidhean</span>
<lb n="834"/><span>eile ná fuil aon foidhne acu le ciuineas dá</span>
<lb n="835"/><span>shaghas.  Nuair a thóg lucht oibreachais</span>
<lb n="836"/><span>riaghaltas Shasana idir lámhaibh bhí iongantas</span>
<lb n="837"/><span>ar a lán daoine a reusúntacht agus a neamh</span></p>
</div>
<pb n="129"/>
<div><lb n="838"/><p><span>fhiadhaine a dhiompuigheadar amach.  Ach ní</span>
<lb n="839"/><span>hé Labour 'na aonar atá chun dul i réim san</span>
<lb n="840"/><span>Aifric Theas ach Labour agus Nationalists</span>
<lb n="841"/><span>lena chéile, nó ba chirte dom a rádh Nationalists</span>
<lb n="842"/><span>agus Labour na dteannta.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>Dá bhrigh sin ní misde dúinn feuchaint cad</span>
<lb n="845"/><span>an saghas iad Nationalists na h-Aifrice</span>
<lb n="846"/><span>Theas.</span></p>
<lb n="847"/>
<lb n="848"/><p><span>Do buaidheadh ar na Búraigh sa chogadh agus</span>
<lb n="849"/><span>do deineadh síothcháin ag Vereeniging.  Is</span>
<lb n="850"/><span>suarach na téarmaí a fuair na Búraigh dá</span>
<lb n="851"/><span>bhárr.  Ach ocht mbliadna na dhiaidh sin do</span>
<lb n="852"/><span>theasbáin Campbell Bannerman gurbh fíor</span>
<lb n="853"/><span>fear stáit é agus tréis do comhdháil mór</span>
<lb n="854"/><span>teacht le chéile san Aifric Theas do deineadh</span>
<lb n="855"/><span>socrú, mar adubhart cheana, agus do cuireadh</span>
<lb n="856"/><span>an Union nó Unie van Zuid Afrika ar bun.</span>
<lb n="857"/><span>Le hocht mbliana roimhe sin bhí teanga na</span>
<lb n="858"/><span>mBúraig á coimeád siar agus smacht ag an</span>
<lb n="859"/><span>Sasanach buadhmhar ar gach aon rud.  D'athruigh</span>
<lb n="860"/><span>an socrú an sgéal ar fad.  Tháinigh na Búraigh</span>
<lb n="861"/><span>i réim don iarracht san.  Bhí a lán acu sásta</span>
<lb n="862"/><span>glacadh leis an méid saoirse a bhí fuighte acu.</span>
<lb n="863"/><span>Ach bhí daoine eile ann a cheap narbh cheart</span>
<lb n="864"/><span>dóibh aon bhaint a bheith acu le h-impireacht</span>
<lb n="865"/><span>na Breataine lena dtoil féin — gurbh fhearr</span>
<lb n="866"/><span>daoirse d'fhulang go deo ná a bheith mí-</span>
<lb n="867"/><span>dhílis dá náisiúntacht féin agus mar sin</span>
<lb n="868"/><span>de.  Ba chuma leo ar dtúis, dréir deallraimh,</span>
<lb n="869"/><span>dá raghadh an náisiúntacht san in éag, dá</span>
<lb n="870"/><span>gcuirfidhe ar neamh-nidh os comhair a súl</span>
<lb n="871"/><span>féin í, chomh fada as narbh iad féin a dhein</span>
<lb n="872"/><span>an beart.  Dréir tuairm lucht leanamhna</span>
<lb n="873"/><span>Botha (agus Smuts) is iad an dream eile</span>
<lb n="874"/><span>a bheadh cionntach i mbás a náisiúntacht maran</span>
<lb n="875"/><span>nglacfaidís leis an gcaoi chun í do shábháilt.</span>
<lb n="876"/><span>Aon Éireannach a bhfuil aigne osgailte aige</span>
<lb n="877"/><span>is fuirist dó an sgéal do thuigsin.  Riothann</span>
<lb n="878"/><span>sé liom go bhfuil cuid den cheart ag an dá</span>
<lb n="879"/><span>thaobh (mar is gnáthach in gach aon easaontas).</span>
<lb n="880"/><span>Níl oiread na frighde difridheachta idir</span>
<lb n="881"/><span>Nationalists na h-Aifrice Theas agus lucht</span>
<lb n="882"/><span>leanamhna de Bhaléra annso againn i nÉirinn</span>
<lb n="883"/><span>maidir leis an gcuspóir atá rompa .i. an</span>
<lb n="884"/><span>neamhspleádhachas do bhaint amach ar fad ar</span>
<lb n="885"/><span>fad chomh luath as is féidir é.  Ar an taobh</span>
<lb n="886"/><span>eile tá an S.A.P. níos sásta le bhaint a bheith</span>
<lb n="887"/><span>acu leis an Impireacht ná mar atá lucht</span>
<lb n="888"/><span>Cumann na nGaedheal in Éirinn — níl aon</span>
<lb n="889"/><span>Unionist i gCumann na nGaedheal, nó ar lucht</span>
<lb n="890"/><span>stiúrtha Chumainn na nGaedheal pé sgéal é,</span>
<lb n="891"/><span>agus Unionists iseadh (nó badheadh) leath na</span>
<lb n="892"/><span>n-airí atá ar Árd-chomhairle Smuts.  Agus</span>
<lb n="893"/><span>ag tagairt dosna Nationalists arís, pé</span>
<lb n="894"/><span>cosamhlacht atá idir an rud atá ar aigne acu</span>
<lb n="895"/><span>agus ag ár bpoblachánaidhthe féin ní mar a</span>
<lb n="896"/><span>chéile an slighe a bhíd ag oibriú in ao' chor.</span>
<lb n="897"/><span>Is fíor gur eirighdear amach fe Maritz agus</span>
<lb n="898"/><span>De Wet sa mbliadhan 1915 ach nuair a bhí</span>
<lb n="899"/><span>teipighthe ortha sa méid sin, agus is mó</span>
<lb n="900"/><span>duine a thugann Nationalist air féin ná raibh</span>
<lb n="901"/><span>páirteach san gníomh san ná ná raibh ro shásta</span>
<lb n="902"/><span>leis ach an oiread, nuair a bhí teipighthe ortha</span>
<lb n="903"/><span>níor chuireadar suas stailc ach do leanadar</span>
<lb n="904"/><span>leis a dtroid comh maith as do bféidir leo</span>
<lb n="905"/><span>sa Phairliment.  Níor dhiúltuighdear suidhcheán</span>
<lb n="906"/><span>do thógaint ann.  Do thógadar an mion.</span>
<lb n="907"/><span>Dubhradar gur ghránda leo é, ach gur dheineadar</span>
<lb n="908"/><span>é toisg gan aon dul as a bheith acu, má bhíodar</span>
<lb n="909"/><span>chun leanamhaint den obair in ao' chor; dá</span>
<lb n="910"/><span>bhrigh sin tá baint acu leis an bparliment.</span>
<lb n="911"/><span>Tá siad toiltheannach cúram an Riaghaltais</span>
<lb n="912"/><span>do thógaint ortha féin, agus fós tá siad ag</span>
<lb n="913"/><span>deunamh talaimh slán de.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>An mion úd a thógtar, tá sé abhfad níos</span>
<lb n="916"/><span>daingnighe ná an mion atá le tógaint fé</span>
<lb n="917"/><span>Saor Stát na hÉireann.  Tá sé níos deacaire</span>
<lb n="918"/><span>abhfad do dhuine ná fuil dílis 'na chroidhe</span>
<lb n="919"/><span>féin do impireacht na Breataine baint a</span>
<lb n="920"/><span>bheith aige le Pairliment na hAifrice Theas</span>
<lb n="921"/><span>ná mar atá sé don Éireannach páirt do</span>
<lb n="922"/><span>thógaint in obair na Dála.  Cuimhnigh gur cine</span>
<lb n="923"/><span>nach Sasanach na Búraigh nach mar cheile as</span>
<lb n="924"/><span>gur Sasanaig sinne; go bhfuil an dá</span>
<lb n="925"/><span>chine in achrann le na chéile go dian le tríchéad</span>
<lb n="926"/><span>bliadhan, ón gcéad lá a chuaidh fear bán i</span>
<lb n="927"/><span>dtír san Aifric Theas beagnach, ach ní</span>
<lb n="928"/><span>h-amadáin ar fad iad agus tuigíd gurbh</span>
<lb n="929"/><span>éigin do dhaoine lúb do leagaint uaireannta.</span>
<lb n="930"/><span>Ní hé an mion amháin atá níos laige i nÉirinn,</span>
<lb n="931"/><span>ach rudaí eile atá níos láidire leis,</span>
<lb n="932"/><span>comharthaí náisiúntachta so-fheiscithe ar nós</span>
<lb n="933"/><span>brait, stampaí phuist agus mar sin de.</span>
<lb n="934"/><span>Is éigin do Hertzog, de Villiers agus iad</span>
<lb n="935"/><span>sin a bheith 'na suidhe fé bhrat na Breataine,</span>
<lb n="936"/><span>an Union Jack, agus an uaithne an bán a's</span>
<lb n="937"/><span>an óir á shéideadh againn-ne in áirde ar na</span>
<lb n="938"/><span>h-áruis puiblidhe i gcomhnuidhe; tá ceann</span>
<lb n="939"/><span>an Ríogh ar stampaí na hAifrice Theas (agus</span>
<lb n="940"/><span>Beurla ortha chomh maith le Afrikaans);</span>
<lb n="941"/><span>Seinntear “God save the King” nuair ná</span>
<lb n="942"/><span>bíonn againn ach — bhuel pé port gur dóigh</span>
<lb n="943"/><span>le maighistir an bhuidhin ceoil gurb é ár</span>
<lb n="944"/><span>n-anthem náisiúnta é!</span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>Má bhíonn an bhuaidh ag lucht an “Phact,”</span>
<lb n="947"/><span>mar is dóigh le gach aoinne go mbeidh, níltear</span>
<lb n="948"/><span>ag coinne go ndéanfaidh siad aon iarracht oban</span>
<lb n="949"/><span>chun an snadhm do ghearradh agus sgaoileadh</span></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="950"/><p><span>leis an impireacht ar fad.  Dob ionann san</span>
<lb n="951"/><span>agus cogadh eile, cogadh eatorra féin san</span>
<lb n="952"/><span>Aifric Theas pé slighe a d'fhéachfadh Sasana</span>
<lb n="953"/><span>ar an sgéal.  Tá a ndóthchaint den chogaidh</span>
<lb n="954"/><span>fuighte acu.  Tá muintir na h-Aifrice Theas</span>
<lb n="955"/><span>tréis roinnt bliadhnta do chur tharsta leis,</span>
<lb n="956"/><span>na bliadhanta ba mheasa gnó a's tráchtáil dá</span>
<lb n="957"/><span>dtáinig le fada.  Tá ag eirghe leo rud beag</span>
<lb n="958"/><span>níos fearr le déidheannaighe.  Dála na ndaoine</span>
<lb n="959"/><span>tinne is éigin dóibh teacht chúcha féin ar</span>
<lb n="960"/><span>dtúis fé mbéidis ag coinne le haon gaisge</span>
<lb n="961"/><span>do dhéanamh.  Is leor do Mhóir a dícheall.</span></p>
<lb n="962"/>
<lb n="963"/><p><span>Níl a fhios ag aoinne cad a thuitfidh amach</span>
<lb n="964"/><span>i gceann leath chéad bliadhan nó i gceann fiche</span>
<lb n="965"/><span>bliadhan féin.  Béidir ná beidh aon rí ar</span>
<lb n="966"/><span>Shean Shasana fén am san.  Mara mbíonn na</span>
<lb n="967"/><span>Nationalists ag tabhairt fén gcuspóir mór</span>
<lb n="968"/><span>fós (má bhíonn an Riaghaltas acu anois) is</span>
<lb n="969"/><span>cinnte go nglacfaidh siad le gach aon seans</span>
<lb n="970"/><span>gheobhfaid siad chun neamh-spléadhacas a dtíre</span>
<lb n="971"/><span>do chur chun cinn.  Níl aon rud tabhachtach ná</span>
<lb n="972"/><span>fuil acu cheana dar ndóigh maidir leis na</span>
<lb n="973"/><span>comhachtaí a bhaineann le neamh-spleádchas tíre</span>
<lb n="974"/><span>mar níl sé ar chumas ríogh ná parliment</span>
<lb n="975"/><span>Shasana chur isteach ortha, ach mar sin féin</span>
<lb n="976"/><span>feuchfaidh na Nationalists cuige nach ag dul</span>
<lb n="977"/><span>chun deire a bheidh cúrsaí neamh-spleádhcas</span>
<lb n="978"/><span>na h-Aifrice Theas agus ná déanfar aon</span>
<lb n="979"/><span>feall uirthi ag an “Impireacht.”  Is sa rud</span>
<lb n="980"/><span>sin a gheobhadh Éire agus an Aifric Theas a</span>
<lb n="981"/><span>bheith ag tarraingt lena chéile agus dhearfainn</span>
<lb n="982"/><span>gur cheart go mbeadh níos mó cimilt acu</span>
<lb n="983"/><span>lena chéile mara mbeadh aon cúis eile ann</span>
<lb n="984"/><span>ach í.</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>Cifimíd conus a dh'eireoch leis an tir</span>
<lb n="987"/><span>nuair a bheidh an riaghaltas nuadh i bhfeidhm</span>
<lb n="988"/><span>ann.  Is fada an rioth a bhí ag an S.A.P.,</span>
<lb n="989"/><span>ach más fada agus más ro-fhada féin é,</span>
<lb n="990"/><span>caithfear admháil gur mó obair bhunúsach,</span>
<lb n="991"/><span>thairbheach, náisiúnta atá curtha ar bun acu ó</span>
<lb n="992"/><span>chuadar isteach an chéad lá, go mór mhór i</span>
<lb n="993"/><span>gcúrsaí teangain.  Ach is eagal le roinnt</span>
<lb n="994"/><span>maith daoine go bhfuil an sprid mórchúiseach</span>
<lb n="995"/><span>Sasanach ag brughadh isteach sa tír fé réim</span>
<lb n="996"/><span>an S.A.P. mar sin féin.  Bíodh san mar</span>
<lb n="997"/><span>atá coimeádfaidh na Nationalists an sprid</span>
<lb n="998"/><span>ceart beo inntí má chuirtear isteach iad</span>
<lb n="999"/><span>an mí seo chughainn.</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>AN CHÚ MHALL.</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>SEACHT n-AICÍDÍ AN</span>
<lb n="1004"/><span>tSLÉIBHE.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>1. Gúta.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>2. Fochmaí.</span></p>
<lb n="1009"/>
<lb n="1010"/><p><span>3. Méiscrí.</span></p>
<lb n="1011"/>
<lb n="1012"/><p><span>4. Oidhear.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>5. Lúidíní teine.</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>6. Mílcheárd.</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>7. Fríghde.</span></p>
<lb n="1019"/>
<lb n="1020"/><p><span>Sa tsean shaol ba hana-ghnáthach iad so mar</span>
<lb n="1021"/><span>aicidí mar ní chaithtí bróga ná stocaí ar an</span>
<lb n="1022"/><span>dtuaith — nó sa Ghaedhealtacht ach go háirighthe</span>
<lb n="1023"/><span>an uair sin.</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>Ceist a chuir tuata ar shagart agus do</span>
<lb n="1026"/><span>chuaidh de'n easpog í réiteach:— do</span>
<lb n="1027"/><span>bhí driotháir ag driotháir mh'athar agus</span>
<lb n="1028"/><span>arbh' úncail dómh-sa an té sin?</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>Dob'é a athair féin é.</span></p>
<lb n="1031"/>
<lb n="1032"/><p><span>A Thuille Tomhaiseanna.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>C. Do ruitheas agus do thógas</span>
<lb n="1035"/><span>Do shuídheas agus do loirgeas</span>
<lb n="1036"/><span>Dá bhfaghainn é d'fhágfainn é</span>
<lb n="1037"/><span>Agus nuair ná fuaireas é, thugas liom é.</span></p>
<lb n="1038"/>
<lb n="1039"/><p><span>F. Dealg a bheadh ad' chois.</span></p>
<lb n="1040"/>
<lb n="1041"/><p><span>C. Teachtaire beag a' tighe seo thiar</span>
<lb n="1042"/><span>Faghann sé biadh 'sa tigh seo thoir.</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>F. Criathar ar iasacht.</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>C. Bairille gan tóin is é lán d'fheóil bheó?</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>F. Méaracán táilliúra.</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>C. Duibhín Ó Duibh ar muin Duibhín Ó Duibh</span>
<lb n="1051"/><span>Agus Duibhín Ó Duibh ar mo strannda?</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>F. Corcán ar an dteine, an drol agus an chroch.</span></p>
<lb n="1054"/>
<lb n="1055"/><p><span>C. Cómh bán lé bainne, chómh hárd le falla,</span>
<lb n="1056"/><span>cómh dearg lé fuil, chómh milis le mil,</span>
<lb n="1057"/><span>chómh dubh le daol?</span></p>
<lb n="1058"/>
<lb n="1059"/><p><span>F. Sméara dubha.</span></p>
<lb n="1060"/>
<lb n="1061"/><p><span>Cad iad na trí neithe ná feicithear in-ao'chor?</span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>Faobhar, gaoth agus grádh.</span></p>
<lb n="1064"/>
<lb n="1065"/><p><span>Cad iad na trí neithe is salaighe amuigh?</span></p>
<lb n="1066"/>
<lb n="1067"/><p><span>Figheadóir, úcaire agus muc.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>Cad iad an dá nídh nár beireadh 'na gcodhla</span>
<lb n="1070"/><span>riamh orra?</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>Sgeach agus uisge.</span>
<lb n="1073"/></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="1074"/><p><span>C. Fear fada dubh 'a sheasamh ins a' tsruth</span>
<lb n="1075"/><span>is gan focal 'na phluc acht dioda dó diod?</span></p>
<lb n="1076"/>
<lb n="1077"/><p><span>F. Corcán datha ar friuchaigh.</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span>C. Tutailín tatailín is a thóin leis a' dteine?</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>F. Máilín salann (nó cat etc.)</span></p>
<lb n="1082"/>
<lb n="1083"/><p><span>C. Chuaidh biadh go dtí triúr</span>
<lb n="1084"/><span>Ar bhruach Locha Léin</span>
<lb n="1085"/><span>D'ith an biadh an triúr</span>
<lb n="1086"/><span>Agus tháinig sé féin?</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>F. Bheir Fiolar cat chun a gheárrcach.  D'ith</span>
<lb n="1089"/><span>an cat na geárrcaigh agus tháinig as slán.</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>C. Bheist dharaighe agus cnapaí fuínnseóige</span>
<lb n="1092"/><span>peiribhic aitinn agus carabhat neanntóige?</span></p>
<lb n="1093"/>
<lb n="1094"/><p><span>F. Gráinneóg.</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>C. Tá tigh agam agus ní fhéadfadh an luch</span>
<lb n="1097"/><span>suidhe ann agus ní fhéadfadh aoinne a</span>
<lb n="1098"/><span>chóireamh cé méid fuinneóga atá ann?</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>F. Méaracán.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>C. Teighim suas an bóthar agus tagaim anuas</span>
<lb n="1103"/><span>an bóthar agus beirim an bóthar abhaile ar</span>
<lb n="1104"/><span>mo dhrom?</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>F. Dréimire.</span></p>
<lb n="1107"/>
<lb n="1108"/><p><span>C. Bean fhada ghléigeal agus crios dá taobh</span>
<lb n="1109"/><span>féin uirri?</span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>F. Punnann coirce.</span></p>
<lb n="1112"/>
<lb n="1113"/><p><span>C. Chím chugam anall inghean an rí agus í go</span>
<lb n="1114"/><span>teann Ubhaillín óir ar bharr a baise</span>
<lb n="1115"/><span>agus cúl a coise trí n-a ceann?</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>F. Tuagh cogaidh.</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>C. Sin é i n-áirde é m'athair mór agus a</span>
<lb n="1120"/><span>chaipín air?</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>F. Deatach.</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>C. Allabhaí, allabhaí, dhá chéad allabhaí agus</span>
<lb n="1125"/><span>an tseana-chaora chrón rómpa amach?</span></p>
<lb n="1126"/>
<lb n="1127"/><p><span>F. A bhfuil do réilthíní 'ins a' spéir agus an</span>
<lb n="1128"/><span>spéir féin — sí an tseana-chaora chron í.</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>C. Ubhaillín buidhe báidhte i lár na tuinne</span>
<lb n="1131"/><span>báinne?</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>F. Rolla ime igcanna bláthaighe.</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>C. Cheithre slata míne réidhe ag siubhal a'</span>
<lb n="1136"/><span>tsléibhe agus a mbeál fútha?</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>F. Siní na bó.</span></p>
<lb n="1139"/>
<lb n="1140"/><p><span>C. Giorrfhiadh ag ruith agus feircín ime ar a</span>
<lb n="1141"/><span>thoín.</span></p>
<lb n="1142"/>
<lb n="1143"/><p><span>F. (Ní ceist in aon chor é seo!)</span></p>
<lb n="1144"/>
<lb n="1145"/><p><span>Tá dha láir ruadh ar dhá ghruadh an mhóin-</span>
<lb n="1146"/><span>teáin.  Tá láir ruadh aca is ruadha ná</span>
<lb n="1147"/><span>an ruadh-láir.  'Sé deir an láir ruadh</span>
<lb n="1148"/><span>leis a' ruadh-láir “háth a láir ruadh</span>
<lb n="1149"/><span>agus pruth a ruadh-láir!” (cf. “Sguab”</span>
<lb n="1150"/><span>Ean. 23, l. 79, Leagaínt ón Rinn).</span></p>
<lb n="1151"/>
<lb n="1152"/><p><span>C. Siúd é anoir fear a' ré, fear a' ruith</span>
<lb n="1153"/><span>Fear na gcosa caola cruadha agus isé mo</span>
<lb n="1154"/><span>thruagh mo laogh gan ruith?</span></p>
<lb n="1155"/>
<lb n="1156"/><p><span>F. Laogh bó go mbeadh an machtíre ag teacht</span>
<lb n="1157"/><span>chun é bhreith uaithi.</span></p>
<lb n="1158"/>
<lb n="1159"/><p><span>C. Ceathrar ag ruith</span>
<lb n="1160"/><span>Ceathrar ar crith</span>
<lb n="1161"/><span>Beirt ag déanamh eólais</span>
<lb n="1162"/><span>agus Mac Uí Ghiobhlacháin ag ruith 'na ndiaid</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>F. Bó.</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>4 ag ruith = cosa na bó</span>
<lb n="1167"/><span>4 ar crith = shiní na bó</span>
<lb n="1168"/><span>2 ag déanamh eólais = dá shúil na bó.</span>
<lb n="1169"/><span>Mac Uí Ghioblacháin = eirball na bó.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Fuaireas iad so go léir ó Seán Ó Conaill, agus ó Seán</span>
<lb n="1172"/><span>Ó Séaghdha, Baile na Sgeilg, Uibh Ráthach, Nodlaig,</span>
<lb n="1173"/><span>1923.  Tá an beirt os cionn 70 bl. S. Ó D.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>PISEOGA.</span></p>
<lb n="1176"/>
<lb n="1177"/><p><span>Maidin Dé Luain b'eadh é agus an chéad</span>
<lb n="1178"/><span>lá Bhealtaine; bhí táiliúir ag obair i dtigh</span>
<lb n="1179"/><span>feirmeora thiar i nDún na Gaoithe.  Bhí</span>
<lb n="1180"/><span>sé in a shuidhe in áirde ar bhórd na cistine</span>
<lb n="1181"/><span>agus é ag deunamh bríste glún d'fhear an</span>
<lb n="1182"/><span>tighe.  Bhí bean an tighe thiar sa seomra</span>
<lb n="1183"/><span>agus í ag deunamh cuigine.  Bhuail bean de</span>
<lb n="1184"/><span>na comharsain isteach dála chuma léi agus</span>
<lb n="1185"/><span>thóg sí smeuróid as an teine agus chuir sí</span>
<lb n="1186"/><span>in a haprún chúiche é agus bhuail sí amach an</span>
<lb n="1187"/><span>dorus arís.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Nuair a fuair an táiliúir imthighthe amach</span>
<lb n="1190"/><span>thar an tairsing í d'eirigh sé anuas den</span>
<lb n="1191"/><span>mbórd agus rug sé ar smeuróid as an teine</span>
<lb n="1192"/><span>agus chaith sé síos i mbuicéid fíor uisce í</span></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="1193"/><p><span>a bhí leaghta ar steilling a bhí ar cliathán</span>
<lb n="1194"/><span>na cistine taobh thíos den soitil agus in</span>
<lb n="1195"/><span>áirde ar an mbórd arís leis agus chrom ar</span>
<lb n="1196"/><span>a chuid oibre.</span></p>
<lb n="1197"/>
<lb n="1198"/><p><span>Níorbh' Fhada gur chas an bhean de na comh-</span>
<lb n="1199"/><span>arsain arís agus chuir smeuróid eile chúiche 'na</span>
<lb n="1200"/><span>haprún agus a bhailig léi gan aon rud a leigint</span>
<lb n="1201"/><span>uirre.  Má dhein d'eirigh an táiliúir anuas</span>
<lb n="1202"/><span>den mbórd arís nuair d'airig sé a cos</span>
<lb n="1203"/><span>ar an bpáil taobh amuigh de'n dorus agus</span>
<lb n="1204"/><span>chuir sé smeuróid eile síos 'sa mbuicéid</span>
<lb n="1205"/><span>ceudna uisce.</span></p>
<lb n="1206"/>
<lb n="1207"/><p><span>Chas sí an tríomhadh bobhta agus ghaibh a leith-</span>
<lb n="1208"/><span>sceul an iarracht so ná raibh an teine adhanta</span>
<lb n="1209"/><span>fós aici.  Thug sí an tríomhadh smeuróid léi</span>
<lb n="1210"/><span>agus dhein an táiliúir an cleas ceudna</span>
<lb n="1211"/><span>gus a dhein sé cheana.</span></p>
<lb n="1212"/>
<lb n="1213"/><p><span>Níor chas sí a thuille; is dócha gur dhein</span>
<lb n="1214"/><span>sí amach go rabhadh suas léi.</span></p>
<lb n="1215"/>
<lb n="1216"/><p><span>Ní ró-fhada gur tháinig bean an tighe aniar</span>
<lb n="1217"/><span>as an seomra agus ar sí leis an dtáiliúir,</span>
<lb n="1218"/><span>“ní fheadair mé goidé an mí-ádh tá ar mo</span>
<lb n="1219"/><span>chuigionn andiu ní fhuil aon deallradh briste</span>
<lb n="1220"/><span>fós uirre, béidir go dtiocfá anuas agus go</span>
<lb n="1221"/><span>leagfá do lámh uirre in ainm an Athar, 'sa</span>
<lb n="1222"/><span>Mhic 'sa Sprid Naoimh.”</span></p>
<lb n="1223"/>
<lb n="1224"/><p><span>“Feuch 'sa mbuicéid sin thíos ar an</span>
<lb n="1225"/><span>steiling,” arsan táiliúir, “feuch an ann</span>
<lb n="1226"/><span>a bheadh do chuid ime.”</span></p>
<lb n="1227"/>
<lb n="1228"/><p><span>Chuaidh sí síos agus cad a gheobhadh sí ann</span>
<lb n="1229"/><span>acht trí mhioscáin bhreaghtha ime.  “Bheirim-se</span>
<lb n="1230"/><span>un diabhal an saoghal,” ar sí sin, “agus</span>
<lb n="1231"/><span>í seo mar obair.”</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>D'innis an táiliúir annsan dí gach aon</span>
<lb n="1234"/><span>rud mar a bhí agus conus mar abhí sé féin</span>
<lb n="1235"/><span>suas léi mar go raibh na casaí aige chomh</span>
<lb n="1236"/><span>maith léi féin.  Dá n-eireochadh leis an</span>
<lb n="1237"/><span>mbean an smeuróid a bhreith leí gan í dhul</span>
<lb n="1238"/><span>in eug agus gan a haprún a dhóghadh agus a</span>
<lb n="1239"/><span>teine féin a adhaint léi bhí an t-im aici agus</span>
<lb n="1240"/><span>bheadh an bhean eile gan é.  Acht, bhí cleas an</span>
<lb n="1241"/><span>mharbhtha ag an táiliúir agus bhí sé in iúil</span>
<lb n="1242"/><span>ar bhuadhchant uirre.</span></p>
<lb n="1243"/>
<lb n="1244"/><p><span>Chuaidh bean an tighe siar 'sa seomra</span>
<lb n="1245"/><span>ag feuchaint ar a cuigionn féin agus nuair</span>
<lb n="1246"/><span>d'oscail sí í bhí gal amach aiste agus boladh</span>
<lb n="1247"/><span>breun uaithe 'sa tslighe gur dhóigh leat gur</span>
<lb n="1248"/><span>brimstiún a dóghadh istigh innte.</span></p>
<lb n="1249"/>
<lb n="1250"/><p><span>Sin é mo sceul-sa agus má tá breug ann</span>
<lb n="1251"/><span>bíodh, acht speáinfidh gach aoinne i nDún na</span>
<lb n="1252"/><span>Gaoithe fós duit poll na móna in ar cuireadh</span>
<lb n="1253"/><span>an chuigionn agus faghtar boladh an bhrimstiún</span>
<lb n="1254"/><span>fós as gach aon cheud lá Beultaine a thuiteann</span>
<lb n="1255"/><span>ar an luan.</span></p>
<lb n="1256"/>
<lb n="1257"/><p><span>PÁDRAIG Ó CADHLA.</span></p>
<lb n="1258"/>
<lb n="1259"/><p><span>SÉADNA.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>AR AN AIMSIR SEO.</span></p>
<lb n="1262"/>
<lb n="1263"/><p><span>Seo mar thárluigh.  Ní rabh teachtaire agam</span>
<lb n="1264"/><span>leis na bróga a thabhairt siar go dtí an</span>
<lb n="1265"/><span>gréasaidhe.  Chuir mé fhéin faoi m'asgail</span>
<lb n="1266"/><span>iad agus siar liom.  B'fhearr go ndeanfainn</span>
<lb n="1267"/><span>sin ná go bhfuighinn na cosa fliuch agus annsin —</span>
<lb n="1268"/><span>cupla lá san leabaidh le slaghdán.</span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>Chonnaic mé an cnoc agus chonnaic mé</span>
<lb n="1271"/><span>an toigh beag clumhthar suidhte ag n-a bhun.</span>
<lb n="1272"/><span>Bhí an tráthnóna an-chiuin agus cha dtiocfadh</span>
<lb n="1273"/><span>liom a rádh cibé aca ar thaobh an fhasgaidh</span>
<lb n="1274"/><span>no ar thaobh na gaoithe é.  B'ionann dó</span>
<lb n="1275"/><span>an tráthnóna sin.</span></p>
<lb n="1276"/>
<lb n="1277"/><p><span>Bhuail mé isteach ar an doras.  Shaoil</span>
<lb n="1278"/><span>mé go mbeadh Séadna ag obair ar a shean-</span>
<lb n="1279"/><span>dhicheall acht is amhlaidh bhí sé ná in a shuidhe</span>
<lb n="1280"/><span>agus é ag léigheadh an pháipéir nuaidheachta.</span>
<lb n="1281"/><span>Bhí sé chomh doimhin sin san léightheoracht nach</span>
<lb n="1282"/><span>dtug sé fa dtear mé no gur labhair mé.</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>“Caidé an sgéal is fearr, a Shéadna?”</span>
<lb n="1285"/><span>“Ó — !” ars eisean, “ní rabh sé ar an</span>
<lb n="1286"/><span>chéad triur; — ar thóradh fir-an-rubaill go</span>
<lb n="1287"/><span>rabh sé? — agus fuair mé mar rud maith é.”</span></p>
<lb n="1288"/>
<lb n="1289"/><p><span>“Diarmuid Liath, an eadh?” arsa mise.</span>
<lb n="1290"/><span>“Diarmuid do ghrannaí!  An 'Seilite' —</span>
<lb n="1291"/><span>an capall úd go rabh trácht mór air.”</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>“Uch, Uch!” arsa mise — “an mar sin</span>
<lb n="1294"/><span>atá agat!  Ba dhóigh liom nach gcuirfeá</span>
<lb n="1295"/><span>spéis 'na léithid.”</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>“Is iomdha ádhbhar spéise bhíos ag duine</span>
<lb n="1298"/><span>ar an aimsir seo.  Mo mhallacht ar an</span>
<lb n="1299"/><span>t-Seilite!  Tá mo thrí sgillinge breagha</span>
<lb n="1300"/><span>imthighthe gan aon mhaith!”</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>“B'fhearr duit dá dtabharfá an t-airgead</span>
<lb n="1303"/><span>sin mar deirc do na bochtaibh.”</span></p>
<lb n="1304"/>
<lb n="1305"/><p><span>“Na bochta! na bochta!  Cé tá níos</span>
<lb n="1306"/><span>boichte ná mé féin!  É thabhairt do na</span>
<lb n="1307"/><span>bochtaibh — an eadh?  Hi! — na rógairí fall-</span>
<lb n="1308"/><span>sa sin nach ndeanfadh lá oibre dá bhfuigheadh</span>
<lb n="1309"/><span>siad céad punt ar a shon!  Agus gan agam</span>
<lb n="1310"/><span>fhéin acht cor-thuistin a gheibhim ar son taoibhán</span>
<lb n="1311"/><span>a chur ar bhróig tuataigh!”</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>“Is nach fíor a n-abrann na daoiní:</span>
<lb n="1314"/><span>go bhfuil sparán óir agat?”</span></p>
<lb n="1315"/>
<lb n="1316"/><p><span>“Sparán óir!  Tá bosca beag tairnéal</span>
<lb n="1317"/><span>— agus píosa beag céirigh — agus ceirtlín</span>
<lb n="1318"/><span>leath-chaithte de shnáith — agus tá casúr agus</span>
<lb n="1319"/><span>meannaidhe agus ceap bacach agam — sin a</span></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="1320"/><p><span>bhfuil agam!  Tá fhios agam cé chuir an</span>
<lb n="1321"/><span>sgéal sin amach orm — an rascal beag buidhe</span>
<lb n="1322"/><span>na méaracán agus na fiar-shúile!”</span></p>
<lb n="1323"/>
<lb n="1324"/><p><span>“An dtiocfadh leat Job beag a dhéanamh</span>
<lb n="1325"/><span>damh, a Sheadna?” arsa mise ag iarraidh</span>
<lb n="1326"/><span>sgéal eíle a tharraint orainn, óir chonnaic</span>
<lb n="1327"/><span>mé nár dheas leis aon tagairt a dheanamh</span>
<lb n="1328"/><span>do'n sparán úd.  “Tá fhios agam go</span>
<lb n="1329"/><span>mbíonn tú práinneach ó mhaidin go h-oidhche —</span>
<lb n="1330"/><span>acht dá ndeanfa é seo damh bhéinn faoi</span>
<lb n="1331"/><span>chomaoin mhór agat.”</span></p>
<lb n="1332"/>
<lb n="1333"/><p><span>Thóg sé na bróga 'na láimh agus d'amharc</span>
<lb n="1334"/><span>ortha.  “Hum,” ars eisean; “cabáisde!</span>
<lb n="1335"/><span>cá bhfuair tú iad sin?” agus thlig sé siar</span>
<lb n="1336"/><span>sa choirneal iad mar a rabh cupla péire de</span>
<lb n="1337"/><span>rudaí éigin a bhí 'na mbrógaibh uair amháin.</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>“As America thug mé liom iad.”</span>
<lb n="1340"/><span>“Tchím,” ars eisean, agus fonn air, “go</span>
<lb n="1341"/><span>bhfuil capall maith rása agaibh thall annsin —</span>
<lb n="1342"/><span>gidh go bhfuil sé beagán mallradharcach agus</span>
<lb n="1343"/><span>go gcaithfidh sé spéicléirí a chur air chun</span>
<lb n="1344"/><span>an capall eile fheicint.  Bhí mé ag súil leis</span>
<lb n="1345"/><span>an chapall Shasanach.”</span></p>
<lb n="1346"/>
<lb n="1347"/><p><span>Mhínigh mé do Shéadna nach rabh aon eolas</span>
<lb n="1348"/><span>agam ar chapaill rása ná aon spéis agam</span>
<lb n="1349"/><span>ionnta.  Gur iontach liom eisean bheith chomh</span>
<lb n="1350"/><span>h-aimideach 's bheith ag cur an ama amugha</span>
<lb n="1351"/><span>bheith ag cearbhaidheacht mar sin.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>Acht ní rabh sé ag éisteacht liom.  Bhí</span>
<lb n="1354"/><span>a cheann saithte san pháipéar aríst agus é</span>
<lb n="1355"/><span>ag cainnt leis fhéin i gcogar.  Níor chuir</span>
<lb n="1356"/><span>mé isteach no amach air.  Bheadh faill agam</span>
<lb n="1357"/><span>amharc thart agus an chathaoir shugain agus</span>
<lb n="1358"/><span>an mheallbóg mine agus an crann ubhaill</span>
<lb n="1359"/><span>'fheiceal.</span></p>
<lb n="1360"/>
<lb n="1361"/><p><span>Acht dheamhan a chonnaic mé de rud a bheadh</span>
<lb n="1362"/><span>cosamhail le ceann ar bith aca siud.</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>San áit gur chóir an chathaoir bheith bhí sínteán</span>
<lb n="1365"/><span>breagh nuadh, agus cupla ceann de pháipéirí</span>
<lb n="1366"/><span>a rabh pictiuirí ionnta 'na luighe air.</span></p>
<lb n="1367"/>
<lb n="1368"/><p><span>D'amharc mé ar an bhalla mar a mbíodh</span>
<lb n="1369"/><span>an mheallbhóg, d'réir an sgéil, acht is é bhí</span>
<lb n="1370"/><span>ann ná trí pictiuirí de capaill rása agus</span>
<lb n="1371"/><span>dhá chionn de phictuirí agus fir dornaluighthe</span>
<lb n="1372"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="1373"/>
<lb n="1374"/><p><span>Ní rabh aon chrann le feiceal taobh na</span>
<lb n="1375"/><span>fuinneóige amuigh acht oirid.</span></p>
<lb n="1376"/>
<lb n="1377"/><p><span>Chan fhaca mé rud ar bith a d'aithneóchainn</span>
<lb n="1378"/><span>gur i dtoigh Shéadna bhí mé acht amháin na</span>
<lb n="1379"/><span>h-uirlisí.</span></p>
<lb n="1380"/>
<lb n="1381"/><p><span>Ba mhian liom seanchus bheith agam le mo</span>
<lb n="1382"/><span>shean-charaid acht d'réír deallraimh ba dhoiligh</span>
<lb n="1383"/><span>cainnt a bhaint as.  Bhí an chuma air go</span>
<lb n="1384"/><span>rabh gnaithe éigin ag cur air acht níor dhóigh</span>
<lb n="1385"/><span>liom gur ceachtar de na néithibh a bhain leis</span>
<lb n="1386"/><span>cheana.  Rinne mé tagairt do chuid de'n</span>
<lb n="1387"/><span>t-sean-sgéal.</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p><span>“Cá bhfuil Micheál indiu?” arsa mise;</span>
<lb n="1390"/><span>“tuige nach bhfuil sé ag cuidiú leat?”</span></p>
<lb n="1391"/>
<lb n="1392"/><p><span>“Micheál, an eadh!” ars eisean.  “Is</span>
<lb n="1393"/><span>aige Dia tá fios cá bhfuil an rácairneach.</span>
<lb n="1394"/><span>beag sin.  Ní fhacas é ó tháinig sé a bhaile</span>
<lb n="1395"/><span>ó'n scoil.  Agus, ár ndóigh, ní bhíonn Micilín</span>
<lb n="1396"/><span>ag cuidiú liom-sa!  Is amhlaidh bíonn sé</span>
<lb n="1397"/><span>am' chur thríd-a-chéile gach tráthnóna; ag</span>
<lb n="1398"/><span>goid na dtairneal orm, no ag breith ar</span>
<lb n="1399"/><span>an chasúr, no ag deanamh puill san doras</span>
<lb n="1400"/><span>leis an meannaidhe.  Is fearr i bhfad uaim</span>
<lb n="1401"/><span>é!”</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>“Agus an bhfuil Micilín beag de do</span>
<lb n="1404"/><span>chuid fhéin agat, a Shéadna?” arsa mise.</span>
<lb n="1405"/><span>“Tá, bhail; agus triur i neínfheacht leis.</span>
<lb n="1406"/><span>An buachaill is sine tá sé pósta thiar in-aice</span>
<lb n="1407"/><span>na Céime.”</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>“Agus nach rabh geallta agat gan aon</span>
<lb n="1410"/><span>bhean a phósadh?”</span></p>
<lb n="1411"/>
<lb n="1412"/><p><span>“Bíodh ciall agat, a dhuine!  Cha rabh</span>
<lb n="1413"/><span>aon dul as agam.  Bhí sí siud — Peigí bhán —</span>
<lb n="1414"/><span>chomh deas, geal-gháiridheach agus chomh laghach</span>
<lb n="1415"/><span>liom gach uair a théidhinn isteach sa toigh</span>
<lb n="1416"/><span>tabhairne thíos ag an chúinne gur mealladh mé.”</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>Thusaigh mé ag smaoitin ar an triur eile</span>
<lb n="1419"/><span>annsin — Nóra, Bab, Saidhbh — nuair a chuala</span>
<lb n="1420"/><span>mé an trup-trup anuas na staighre.  Fosgladh</span>
<lb n="1421"/><span>an doras a bhí ar an taobh thiar de'n t-seomra</span>
<lb n="1422"/><span>bheag agus tháinig bean leath-bhealach isteach.</span>
<lb n="1423"/><span>Bhí girrseach bheag léithe agus bhí sí féin ag</span>
<lb n="1424"/><span>cur láimhiní urthí.</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>“A Shéadna,” ars ise;  “Ní bhéidhmid</span>
<lb n="1427"/><span>ró-fhada amuigh — támuid ag dul do'n “chead</span>
<lb n="1428"/><span>teach” chun an chuid dheireannach de'n</span>
<lb n="1429"/><span>“Réalt Bhuidhe” 'fheicsint.  Tabhair aire</span>
<lb n="1430"/><span>do Éamonn Óg sa chliabhán!” — agus d'imthigh</span>
<lb n="1431"/><span>léithe.</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>“CÚ CHULAINN.”</span></p>
<lb n="1434"/>
<lb n="1435"/><p><span>Guthán:  603 Áth Cliath.  Bunuighthe 1902.</span></p>
<lb n="1436"/>
<lb n="1437"/><p><span>CLÓ-OIFIG UÍ MHATHGHAMHNA</span></p>
<lb n="1438"/>
<lb n="1439"/><p><span>CLÓDÓIRÍ I gCOITCHINNE, CLÓDÓIRÍ</span>
<lb n="1440"/><span>TRÁCHDÁLA, CLÓDÓIRÍ IRISLEABHAIR</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>Clódóireacht Dá-theangthach ar Fheabhas</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>SRÁID YARNHALL, BAILE ÁTHA CLIATH</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>Sé ár gcomhartha: gach rud i n-am tráth</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>Bain triail-órdú asainn</span>
<lb n="1449"/></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="1450"/><p><span>AN STÁT GAEDHEALACH.</span></p>
<lb n="1451"/>
<lb n="1452"/><p><span>Ins an aiste a sgríobhas i gcóir uimhreach</span>
<lb n="1453"/><span>Mí Eanair de'n “Sguab” ag cur síos</span>
<lb n="1454"/><span>ar an “Stát Gaedhealach,” is amhlaidh a</span>
<lb n="1455"/><span>rinneas léir-mheas agus mion-dealú ar na</span>
<lb n="1456"/><span>gnáth-thuairmí atá ag daoine mar gheall ar</span>
<lb n="1457"/><span>an gceist.  Chomh maith is do b'fhéidir liom,</span>
<lb n="1458"/><span>chuireas na tuairmí údan chun faín agus</span>
<lb n="1459"/><span>mar chríoch ar an aiste mholas gan bacaint</span>
<lb n="1460"/><span>feasta ach le tárrtháil na teangan Gaedhilge:</span>
<lb n="1461"/><span>gurab í amháin atá reachtanach chun na tíre</span>
<lb n="1462"/><span>seo do ghaedhlú.  Le cead an Eagarthóra,</span>
<lb n="1463"/><span>ba mhaith liom anois an téarma “Stát</span>
<lb n="1464"/><span>Gaedhealach” a mhion-bhriseadh agus é sgrúdú</span>
<lb n="1465"/><span>go ealadhanta féachaint an féidir an chríoch</span>
<lb n="1466"/><span>cheanann chéanna a bhaint amach is a bhaineas</span>
<lb n="1467"/><span>amach an chéad uair.</span></p>
<lb n="1468"/>
<lb n="1469"/><p><span>Céard is “Stát” ann?  De réir Cicero</span>
<lb n="1470"/><span>is í an chiall atá leis an bhfocal “stát”</span>
<lb n="1471"/><span>ná seo:  “Respublica est coetus multi-</span>
<lb n="1472"/><span>tudinis, iuris consensu et utilitatis commun-</span>
<lb n="1473"/><span>ione sociatus” (De Rep. i. 25) nó má</span>
<lb n="1474"/><span>ghlacaimíd le míniú ughdair úghdarásaigh is</span>
<lb n="1475"/><span>é an saghas rud é “stát” “bailiú mór</span>
<lb n="1476"/><span>daoine go bhfuil comhnaí orra taobh istigh de</span>
<lb n="1477"/><span>limistéar áithrid agus go bhfuil rialú an</span>
<lb n="1478"/><span>iomláin agus rialú na tíre faoi 'n bhfurmhór.”</span>
<lb n="1479"/><span>Sin í an chiall a bhaineas dligheadóirí ead-</span>
<lb n="1480"/><span>arnáisiúnta as an téarma, an lá atá indiú</span>
<lb n="1481"/><span>ann.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Tá fhios againn gur féidir le cinidh amháin</span>
<lb n="1484"/><span>seilbh stáit a bheith aca nó gur féidir le</span>
<lb n="1485"/><span>h-aon uimhir cineadh a bheith i stát.  Sompla</span>
<lb n="1486"/><span>de'n chéad t-saghas is eadh an Fhrainnc agus</span>
<lb n="1487"/><span>luadhfaimid Ástría mar shompla de'n tarna</span>
<lb n="1488"/><span>saghas.  Is mar a chéile cine (nó pobal)</span>
<lb n="1489"/><span>agus sluagh mór daoine atá ceangailte le</span>
<lb n="1490"/><span>chéile ag teangaidh agus gur ionann béasanna</span>
<lb n="1491"/><span>agus baramhla dóibh.  Ionann de ghnáth na</span>
<lb n="1492"/><span>rudaí seo eatorra i ngeall ar chúrsaí staire</span>
<lb n="1493"/><span>nó cúrsaí creidimh na tíre.  Rud nádúrtha</span>
<lb n="1494"/><span>is eadh an cine nó an pobal.  Tá an Stát</span>
<lb n="1495"/><span>ar a mhalairt de chaoi: rud mí-nádúrtha é.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>Is féidir an Stát do roinnt agus dhá</span>
<lb n="1498"/><span>chuid do dhéanamh de (1) cuid an tighearnais</span>
<lb n="1499"/><span>agus (2) cuid an t-saoráin (subject).  Anois</span>
<lb n="1500"/><span>is iomdha sin saghas stát atá ann: an ceann</span>
<lb n="1501"/><span>is comhachtaighe orra is é an ceann go bhfuil</span>
<lb n="1502"/><span>fiór-thighearnas aige istigh is amuigh — go bhfuil</span>
<lb n="1503"/><span>smacht iomlán aige ar imtheachtaí an phobuil</span>
<lb n="1504"/><span>ó theórainn go teórainn agus go mór-mór</span>
<lb n="1505"/><span>gur féidir leis bheith neamh-spleádhach ar</span>
<lb n="1506"/><span>stáit eile an domhain.  Tugtar an “Stát</span>
<lb n="1507"/><span>Simplidhe” ar a leitheid sin de stát agus</span>
<lb n="1508"/><span>is ag an saghas sin stát amháin atá cead</span>
<lb n="1509"/><span>bheith páirteach i gConnradh na Náisiún.  Gidh</span>
<lb n="1510"/><span>nach “Stát Simplidhe” Stáit Aontuighthe</span>
<lb n="1511"/><span>Aimeiriocá chomh fada is a théigeann riarú</span>
<lb n="1512"/><span>an náisiúin ó'n taobh istigh mar sin féin</span>
<lb n="1513"/><span>aithnightear mar ball de mhuirighín na náisiún</span>
<lb n="1514"/><span>é toisg gur deimhnightheach a neamh-spleádhchas.</span>
<lb n="1515"/><span>“Etat féderatif” is eadh Stáit Aontuighthe</span>
<lb n="1516"/><span>Aimeiriocá agus b' in é an status abhí ag</span>
<lb n="1517"/><span>Éirinn agus ag an mBreatain Mhóir i</span>
<lb n="1518"/><span>dteannta a chéile ó aimsir an Aontuighthe</span>
<lb n="1519"/><span>anuas go dtí an Connradh i Mí na Nodlag,</span>
<lb n="1520"/><span>1921.  Stát simplidhe is eadh Saorstát</span>
<lb n="1521"/><span>Éireann anois.  Dá bhrígh sin, ar son</span>
<lb n="1522"/><span>argóna, déanfaimíd talamh slán de agus</span>
<lb n="1523"/><span>féacfamuid an féidir é dhéanamh “Gaedhealach”</span>
<lb n="1524"/><span>freisin.</span></p>
<lb n="1525"/>
<lb n="1526"/><p><span>Nuair a déantar cainnt faoi “Sasanacas”</span>
<lb n="1527"/><span>cuimhnighimíd ar an toirt ar náisiúntacht</span>
<lb n="1528"/><span>Shasana agus chomh maith céanna nuair a</span>
<lb n="1529"/><span>luaidhtear an focal “Gaedhealachas” prea-</span>
<lb n="1530"/><span>bann smaoineadh ar náisiúntacht (nationality)</span>
<lb n="1531"/><span>na nGaedheal isteach már gceann.  Na</span>
<lb n="1532"/><span>daoine atá i n-Éirinn fá láthair, ní “Gaedhil”</span>
<lb n="1533"/><span>iad ach measgán de Ghaedhil, Lochlannaigh,</span>
<lb n="1534"/><span>Normánaigh, Sasanaigh, Albanaigh, Breathnaigh</span>
<lb n="1535"/><span>agus eile.  Mar a dubhairt G. K. Chesterton</span>
<lb n="1536"/><span>“Bhuaidh an Róimh ar náisiúin, ach fuair</span>
<lb n="1537"/><span>clanna Gaedheal buaidh ar chinidheacha iomlána.”</span>
<lb n="1538"/><span>Ach ná cuireadh sin aon doicheall orainn mar</span>
<lb n="1539"/><span>is beag tír san Euróip nach bhfuil an sgéal</span>
<lb n="1540"/><span>céanna aca.  Támuidh chomh maith i dteidiol</span>
<lb n="1541"/><span>Gaedhil a thabhairt orainn féin — an méid</span>
<lb n="1542"/><span>againn a labhruigheas Gaedhilg agus a chreideas</span>
<lb n="1543"/><span>i náisiúntacht na nGaedheal — agus tá an</span>
<lb n="1544"/><span>fear thall i dteidiol Sasanach do ghairm de:</span>
<lb n="1545"/><span>eisean go bhfuil fuil na mBreathnach, na</span>
<lb n="1546"/><span>Romhánach, na n-Angles, na Sacsanach, na</span>
<lb n="1547"/><span>Jutes, na nDanar is na Normánach ann gan</span>
<lb n="1548"/><span>fuil na bhFranncach, na n-Éireannach is na</span>
<lb n="1549"/><span>n-Albanach do rádh.  Dá bhrígh sin, gidh gur</span>
<lb n="1550"/><span>tearc “Gaedheal” — má tá duine — atá beo</span>
<lb n="1551"/><span>indiú, deirimíd gur Gaedhil sinn toisg go</span>
<lb n="1552"/><span>bhfuil an teanga Gaedhilge agus síbhíaltachas</span>
<lb n="1553"/><span>na sean-Ghaedheal gan a bheith marbh ar fad</span>
<lb n="1554"/><span>i n-ár measg.  Agus nuair a luadhtaí an</span>
<lb n="1555"/><span>téarma “Náisiúntacht Gaedhealach” ins an</span>
<lb n="1556"/><span>aimsir atá caithte, an chiall a bhaineamar</span>
<lb n="1557"/><span>as ná síbíaltacht na sean-Ghaedheal, ag áireamh</span></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="1558"/><p><span>isteach sa méid sin an teanga agus uile.</span>
<lb n="1559"/><span>Sin náisiúntacht nó “nationality.”  Coinn-</span>
<lb n="1560"/><span>igheamar an rud sin i gcomhnuí ós comhair</span>
<lb n="1561"/><span>ár súl agus b' in í an bhun-chloch a bhí ag an</span>
<lb n="1562"/><span>tír nuair a d' éiligh sí a ceart is a saoirse</span>
<lb n="1563"/><span>phoilitidheach ar Shasana is ar an domhan.</span>
<lb n="1564"/><span>Ach é sin a bheith marbh, bhéadh deirc le h-Éirinn</span>
<lb n="1565"/><span>mar fhíor-náisiún gidh go mb' fhéidir go</span>
<lb n="1566"/><span>dtabharfaí náisiún uirri agus go n-áirmheóchaí</span>
<lb n="1567"/><span>í imeasg na náisiún dá mbaineadh sé saoirse</span>
<lb n="1568"/><span>phoilitidheach amach.  Mar chruthú ar an méid</span>
<lb n="1569"/><span>sin is eadh dubhairt sgríobhnóir cáileamhail</span>
<lb n="1570"/><span>suim mhaith bhliadhanta ó shoin:  “Bíodh an</span>
<lb n="1571"/><span>oiread saoirse ag Éirinn is a cuirfeas ar</span>
<lb n="1572"/><span>a cumas rí agus páirliméad neamh-spleadhach</span>
<lb n="1573"/><span>do bheith aici ach mar sin féin (gan an naísiún-</span>
<lb n="1574"/><span>tacht) bhéadh teanga agus síbhialtacht an ríogh</span>
<lb n="1575"/><span>agus na páirliméide sin go gallda.  Ní</span>
<lb n="1576"/><span>bhéadh in-Éirinn ach Stát Sasanach, ba chuma,</span>
<lb n="1577"/><span>fiú amháin, dhá mbéadh siór-chogadh idir Éirinn</span>
<lb n="1578"/><span>agus Sasana, d'fhanfadh an tír seo ina Stát</span>
<lb n="1579"/><span>Sasanach.”  Ní féadfaí an sgéal do mhíniú</span>
<lb n="1580"/><span>níos soiléire.  Gan spioraid náisiúntachta</span>
<lb n="1581"/><span>na sean-Ghaedheal, bhéadh Éire ina Stát</span>
<lb n="1582"/><span>Sasanach.</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>Ag labhairt dó ar an gceist chéanna</span>
<lb n="1585"/><span>dubhairt an Piarsach:  “Is minic a shíleas</span>
<lb n="1586"/><span>gur mar a chéile spiorad Shasana agus</span>
<lb n="1587"/><span>spiorad na Stát Aontuighthe in Aimeiriocá</span>
<lb n="1588"/><span>gidh go bhfuilid sgartha ó chéile go h-inntleach-</span>
<lb n="1589"/><span>túil.  Táim cinnte gurab é an náisiún</span>
<lb n="1590"/><span>céanna Bhálúin na Beilge agus muinntir na</span>
<lb n="1591"/><span>Frainnce de réir spioraid agus na</span>
<lb n="1592"/><span>h-Ástriánaigh agus na Gearmánaigh ar an</span>
<lb n="1593"/><span>gcuma gcéanna.  De réir cosamhlachta is</span>
<lb n="1594"/><span>'sa teangaidh is mó atá an rud spioradálta</span>
<lb n="1595"/><span>sin atá riachtanach chun náisiúntachta (sin</span>
<lb n="1596"/><span>má chialluigheann teanga — litridheacht, béal-</span>
<lb n="1597"/><span>oideas, fuaimeanna is corr-chainnteanna),</span>
<lb n="1598"/><span>agus gurab í an teanga is mó a chosnuigheas í</span>
<lb n="1599"/><span>…  Sean-oideas ársa is eadh an</span>
<lb n="1600"/><span>náisiúntacht agus ní fhéadfadh an náisiún bás</span>
<lb n="1601"/><span>d'fhágháil an fhaid is a mhairfeadh an oideas</span>
<lb n="1602"/><span>sin i gcroidhe aon fhir dhílis nó i gcroidhe</span>
<lb n="1603"/><span>aon mhná dílse amháin.  Ach dá mbeadh bás</span>
<lb n="1604"/><span>faighte ag an duine deiridh a choinnigh an</span>
<lb n="1605"/><span>oideas sin beo, nó ag an nGaedheal deiridh</span>
<lb n="1606"/><span>nár bhuaidh an Galldachas ariamh air, beadh</span>
<lb n="1607"/><span>deire go bráthach leis an náisiún Gaedhealach.</span>
<lb n="1608"/><span>Pé brí stát saor, a chuirfí ar bun ina dhiaidh</span>
<lb n="1609"/><span>sin in-Éirinn, ba chuma cé'n teidiol a baistfí</span>
<lb n="1610"/><span>air, ní h-é sean-náisiún na nGaedheal a</span>
<lb n="1611"/><span>bhéadh ann …  Dá bhrígh sin,</span>
<lb n="1612"/><span>idtreó is go mairfidh an náisiún caithfidh</span>
<lb n="1613"/><span>beatha na nGaedheal, seanchas na nGaedheal,</span>
<lb n="1614"/><span>litridheacht na nGaedheal, ceól, ealadhain agus</span>
<lb n="1615"/><span>béasa na nGaedheal fanamhaint beó.</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>Tá súil agam go bhfuil Gaedhil an lae</span>
<lb n="1618"/><span>indiú ar aon aigne leis an bPiarsach ins</span>
<lb n="1619"/><span>an méid sin thuas; go bhfuil an spiorad</span>
<lb n="1620"/><span>céanna ionnta gidh go mb'fhéidir dóibh gan</span>
<lb n="1621"/><span>a bheith ró-dheimhnighteach de bhrígh na bhfocal</span>
<lb n="1622"/><span>ealadhan agus béasa na nGaedheal.  Níl</span>
<lb n="1623"/><span>aon aimhreas ach gurabh éard a theastuigh</span>
<lb n="1624"/><span>uaidh siúd Éire a bheith saor istigh is amuigh,</span>
<lb n="1625"/><span>agus Éire a bheith Gaedhealach .i. a teanga</span>
<lb n="1626"/><span>féin a bheith aici ar dtús.  D'fhéadfadh Éire</span>
<lb n="1627"/><span>bheith in-a náisiún, mar atá Aimeiriocá,</span>
<lb n="1628"/><span>ach gan an náisiúntacht spioradálta a feictear</span>
<lb n="1629"/><span>tríd an teangaidh dúthchasaigh agus atá i</span>
<lb n="1630"/><span>gceist ag an bPiarsach ní fiór-náisiún a</span>
<lb n="1631"/><span>bhéadh ionainn.  Bhéadh “nationhood” againn</span>
<lb n="1632"/><span>.i. status teicniceach náisiúin nó saoirse</span>
<lb n="1633"/><span>fisiceach ach bhéadh an “nationality”</span>
<lb n="1634"/><span>d'uirreasbhaidh orainn.</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>Is fíor má choinnightear an t-saoirse</span>
<lb n="1637"/><span>Fisiceach sin ó thír ar feadh i bhfad go dtré-</span>
<lb n="1638"/><span>igeann an spioraid náisiúnta an tír.</span>
<lb n="1639"/><span>Meireach chomh tréan láidir do-sháruighthe is</span>
<lb n="1640"/><span>bhí síbhialtacht na nGaedheal, ní bhéadh tásg</span>
<lb n="1641"/><span>ar an náisiún Gaedhealach indiú.  Nuair a</span>
<lb n="1642"/><span>chan Tomás Dáibhís na Focla “Ireland long</span>
<lb n="1643"/><span>a Province, be a nation once again,” ní</span>
<lb n="1644"/><span>h-amhlaidh a theastuigh uaidh a rádh go raibh</span>
<lb n="1645"/><span>Éire ar feadh sgathaimh gan a bheith ina fíor-</span>
<lb n="1646"/><span>náisiún (gan náisiúntacht) ach go raibh sí</span>
<lb n="1647"/><span>gan a rialtas féin agus gan a neamh-spleádhchas</span>
<lb n="1648"/><span>féin ar feadh i bhfadh .i. gan “nationhood.”</span>
<lb n="1649"/><span>Bhí tuisgint ag Tomás Dáibhís ar an sgéal</span>
<lb n="1650"/><span>gach aon phioc chomh maith is bhí ag Páraic</span>
<lb n="1651"/><span>Mac Piarais.  B'é dubhairt nach bhfuil i</span>
<lb n="1652"/><span>gcinidh gan a dteangaidh féin ach leath-náisiún</span>
<lb n="1653"/><span>agus go mba chóir do náisiún a theanga do</span>
<lb n="1654"/><span>chosaint níos cúramaighe ná mar a chosnóchadh</span>
<lb n="1655"/><span>sí teórannacha na tíre.  Lean an Piarsach</span>
<lb n="1656"/><span>do thuairmí Thomáis Dháibhís.  Leanaimís-ne</span>
<lb n="1657"/><span>tuairmí na beirte agus ná bacaimís leis</span>
<lb n="1658"/><span>na daoine móra atá ag rádh faoi láthair</span>
<lb n="1659"/><span>gur cuma an teanga agus go sábháilfear</span>
<lb n="1660"/><span>an náisiún le “Litridheacht Gall-Ghaedhealach.”</span>
<lb n="1661"/><span>Is é a fhaid ar a ghiorracht má choinnighimíd</span>
<lb n="1662"/><span>an Ghaedhilg beo bríoghmhar agus leigint do'n</span>
<lb n="1663"/><span>teangaidh gach aon chor is casadh a chuirfeas</span>
<lb n="1664"/><span>an náisiún de a chur i n-iúl go mbeidh an</span>
<lb n="1665"/><span>Stát Gaedhealach againn dá ríríbh.  Is</span>
<lb n="1666"/><span>féidir le h-Éirinn annsin na rudaí is fearr</span>
<lb n="1667"/><span>atá ag gach tír eile sa domhan do ghlacádh</span>
<lb n="1668"/><span>chuici féin nó má táid againn cheana iad</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="1669"/><p><span>a choinneáil.  Ní fiú trúmpa gan teangaidh</span>
<lb n="1670"/><span>a bhfuil de chainnt dhá déanamh i dtaoibh rinnci</span>
<lb n="1671"/><span>gallda, cluichí gallda &rl.  Mura bhfuil</span>
<lb n="1672"/><span>aon locht orra, agus go mór-mhór má's fearr</span>
<lb n="1673"/><span>iad ná ár gcuid féin, ba chóir glacadh leó</span>
<lb n="1674"/><span>go fáilteach.  Is fearr, cuir i gcás,</span>
<lb n="1675"/><span>“rugby” ná “an pheil ghaedhealach.”  Ná</span>
<lb n="1676"/><span>déanaimís ath-smaoineadh ar an sgéal ach</span>
<lb n="1677"/><span>imrightear “rugby.”  Agus an rud a</span>
<lb n="1678"/><span>deirim mar gheall ar chluichí agus rinncí,</span>
<lb n="1679"/><span>is féidir é rádh mar gheall ar gach rud.  An</span>
<lb n="1680"/><span>teanga amháin a shocróchas an sgéal!!</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>LEÓN Ó BROIN.</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>AN t-INNEALL IS AN</span>
<lb n="1685"/><span>t-OIBRIDHE.</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>De réir mar athá rudaí ag dul ar aghaidh</span>
<lb n="1688"/><span>fé láthair ní fada go mbeidh inneall déanta</span>
<lb n="1689"/><span>gacha rud againn, agus pé luath mall a</span>
<lb n="1690"/><span>thiocfas an lá san beidh trioblóid ann.</span></p>
<lb n="1691"/>
<lb n="1692"/><p><span>Deirtar gurab ionnan comhacht capaill</span>
<lb n="1693"/><span>amháin (1h.p.) agus comhacht deichneabhair.</span>
<lb n="1694"/><span>Má's mar san athá, is féidir le fear ag</span>
<lb n="1695"/><span>obair le h-inneall chomhachta chapaill amháin</span>
<lb n="1696"/><span>obair deichneabhair a dhéanamh gan stró;</span>
<lb n="1697"/><span>sé sin le rádh go gcaithfear naonbhar a</span>
<lb n="1698"/><span>chaitheamh amach as obair ins chuile áit 'na</span>
<lb n="1699"/><span>gcuirtar inneall dá leithéid siúd i n-úsáid.</span>
<lb n="1700"/><span>Anois, ní maith le h-éinne d'fhiachaibh bheith</span>
<lb n="1701"/><span>air éirighe as a phost — nuair is é an t-aon</span>
<lb n="1702"/><span>tslighe bheathaidh amháin athá aige, ach go</span>
<lb n="1703"/><span>h-áirighthe — agus dá bhrígh sin, rachaidh an</span>
<lb n="1704"/><span>deichneabhar i gcomórtas le chéile, achan duine</span>
<lb n="1705"/><span>aca ad iarraidh tuarastail níos lugha ná an</span>
<lb n="1706"/><span>chéad duine eile i dtreo gurab eisean a</span>
<lb n="1707"/><span>choimeádfar ag obair.  Tá's againn cad a</span>
<lb n="1708"/><span>thuitfidh amach i ndeire na dála, agus is</span>
<lb n="1709"/><span>furas a thuiscint cad chuige a' raibh na fir</span>
<lb n="1710"/><span>oibre ariamh i gcoinne na n-inneall.  An</span>
<lb n="1711"/><span>raibh an ceart aca?  An ionnan an t-inneall</span>
<lb n="1712"/><span>agus easba oibre do'n oibridhe?</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>Tá daoine ann adeireas ná raibh an ceart</span>
<lb n="1715"/><span>aca, agus nach ionnan an dhá rud thuas.</span>
<lb n="1716"/><span>Téighid siad níos fuide ná san agus 'séard</span>
<lb n="1717"/><span>deireas siad nach easba oibre acht tuille</span>
<lb n="1718"/><span>dí a thagas de bhárr innleán a chur i n-úsáid</span>
<lb n="1719"/><span>i monarchain, as gur feirrde an t-oibridhe</span>
<lb n="1720"/><span>an t-inneall.  Siad so leanas fáthanna na</span>
<lb n="1721"/><span>tuairme sin.</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>(1) Saoire.  Aon rud a deintar le</span>
<lb n="1724"/><span>h-inneall níl costas a dhéanta leath chomh</span>
<lb n="1725"/><span>mór is a bhéadh dá mba le láimh dhuine a</span>
<lb n="1726"/><span>deineadh é.  De ghnáth is ionnan san agus</span>
<lb n="1727"/><span>ísliú fiacha do'n gceannuightheoir, eadhon, is</span>
<lb n="1728"/><span>féidir an rud a cheannac níos saoire ná</span>
<lb n="1729"/><span>mar a féadfaí é cheana.  Mar san, adeireas</span>
<lb n="1730"/><span>lucht na tuairme seo, dá bhfuighbheadh fear</span>
<lb n="1731"/><span>oibre tuarastal níos lugha ná mar a fuair</span>
<lb n="1732"/><span>cheana, ní dhéanfadh sé mórán ceathaighe dó</span>
<lb n="1733"/><span>toisc go mbéadh ar a chumas rudaí 'fháilt</span>
<lb n="1734"/><span>níos saoire ná mar a fhéadadh go dtí sin.</span></p>
<lb n="1735"/>
<lb n="1736"/><p><span>'Na choinne sin, cuirimís i gceist ná</span>
<lb n="1737"/><span>ceannuigheann an t-oibridhe bocht an rud</span>
<lb n="1738"/><span>áirighthe a dheineas sé?  Mar shompla:</span>
<lb n="1739"/><span>cleiteálas bean bhocht stócaí.  Annsan</span>
<lb n="1740"/><span>tagann inneall agus cniotáiltar a seacht</span>
<lb n="1741"/><span>n-oiread stócaí ar an gcostas gcéadna i</span>
<lb n="1742"/><span>leath na h-aimsire gnáthaighe.  Íslightear</span>
<lb n="1743"/><span>tuarastal na mná chomh maith le fiacha na</span>
<lb n="1744"/><span>stócaí, acht cad is fiú a leithéid do'n</span>
<lb n="1745"/><span>mhnaoi boicht?  Ní cheannochaidh sé níos mó</span>
<lb n="1746"/><span>stócaí ná mar a cheannuigheadh.  Bhéadh maitheas</span>
<lb n="1747"/><span>éigin ann dí dá n-ísleochtaoi fiacha gacha</span>
<lb n="1748"/><span>rud d'aon bhuille amháin.</span></p>
<lb n="1749"/>
<lb n="1750"/><p><span>(2) Deirtar fós, ó's rud é go n-ísligheas</span>
<lb n="1751"/><span>úsáid na n-inneall praigheas na rud a</span>
<lb n="1752"/><span>deintar leis, go mbrostuigheas, dá dheascaibh</span>
<lb n="1753"/><span>sin, déantúisí; go dtugtar stimulus dóibh.</span>
<lb n="1754"/><span>Agus, má's mar san athá, i n-ionad daoine</span>
<lb n="1755"/><span>a chaitheamh as obair, go dtugann sé a</span>
<lb n="1756"/><span>thuilleadh le déanamh dóibh.  Ár ndó cuirfear</span>
<lb n="1757"/><span>cuid des na fearaibh as a bpostanna go</span>
<lb n="1758"/><span>ceann scathaimh ghairid ar dtúis, acht i ndiaidh</span>
<lb n="1759"/><span>a chéile beidh siad ag teacht ar ais.</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Tugtar clódóireacht mar shompla.  Féach,</span>
<lb n="1762"/><span>adeireas siad, a oiread clódóir is athá</span>
<lb n="1763"/><span>ann fé láthair.  Shar ar tháinig inneall</span>
<lb n="1764"/><span>chlódóireachta is tearc duine a bhain slighe</span>
<lb n="1765"/><span>bheathaidh amach dó féin de bhárr cóipeanna</span>
<lb n="1766"/><span>do dhéanamh d'aon leabhar, acht anois táid</span>
<lb n="1767"/><span>na mílte is na céadta de mhíltibh ag gabháil</span>
<lb n="1768"/><span>a mbuidheachas leis an té a chéad-chuir inneall</span>
<lb n="1769"/><span>dá leithéid i n-úsáid.</span></p>
<lb n="1770"/>
<lb n="1771"/><p><span>'Na choinne sin aríst, deirimid nach i</span>
<lb n="1772"/><span>gcomnuidhe a thuiteas a leithéid amach.  Dá</span>
<lb n="1773"/><span>mbéadh comhranna leath chomh saor is atáid</span>
<lb n="1774"/><span>fé lathair ní bhéadh a dhá oiread díobh a</span>
<lb n="1775"/><span>gceannach againn.  Ní bhéadh dhá ceann le fáil</span>
<lb n="1776"/><span>ag an té a gheobhadh bás, agus mar san ní</span>
<lb n="1777"/><span>déanfaí níos mó díobh ná mar a déantar</span>
<lb n="1778"/><span>anois.  Ní bhéadh a thuille oibre le fáil, mar</span>
<lb n="1779"/><span>san.  Sé an rud céadna ag a lán rudaí eile,</span>
<lb n="1780"/><span>mar atá spréachlaí, bróg, &rl.</span>
<lb n="1781"/></p>
</div>
<pb n="137"/>
<div><lb n="1782"/><p><span>(3) Gach uair dá gcuirfí innleán i núsáid</span>
<lb n="1783"/><span>i monarchain, ní foláir nú go mbeidh obair</span>
<lb n="1784"/><span>le fáil ag oibridhe éigin, i n-ionad an té</span>
<lb n="1785"/><span>a chuirfí as a phost.  Cuirimís i gcás go</span>
<lb n="1786"/><span>ndéanfaí úsáid as gluaisteán i n-inead</span>
<lb n="1787"/><span>cárr is capaill.  Bhell, annsan má chaithfidh</span>
<lb n="1788"/><span>an tiománuidhe bocht imtheacht leis caithfear</span>
<lb n="1789"/><span>duine 'sholáirt le h-aghaidh an ghluaisteáin.</span>
<lb n="1790"/><span>Sin post do dhuine amháin.  Anois, téighimís</span>
<lb n="1791"/><span>níos sia.  Níl an gluaisteán chomh costasamhail</span>
<lb n="1792"/><span>leis an gcárr — do mhaighistear na monarchan,</span>
<lb n="1793"/><span>tá's agat — agus, dá bhrígh sin, beidh airgead</span>
<lb n="1794"/><span>á shábháilt aige.  Cuirfidh sé an méid atá</span>
<lb n="1795"/><span>á sábháilt aige sa bhannc.  Cuirfidh lucht an</span>
<lb n="1796"/><span>bhainnc amach ar iasacht é, is mar san rachaidh</span>
<lb n="1797"/><span>an t-airgead chun cabhruighthe le maighistear</span>
<lb n="1798"/><span>eile monarcha eile do chur ar bun.  Tiubhrfaidh</span>
<lb n="1799"/><span>an mhonarcha so slighe bheathaidh do'n a lán</span>
<lb n="1800"/><span>daoine.  Déanfaidh an tarna fear an rud</span>
<lb n="1801"/><span>céadna le n-a chuid airgid agus mar san de</span>
<lb n="1802"/><span>i gcearcal.  Is ar an gcuma san a théigheas</span>
<lb n="1803"/><span>an t-airgead mór-thimcheall.</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>'Na choinne sin is féidir a lán a rádh ar</span>
<lb n="1806"/><span>a shon go bhfuil an fhírinne ann.  Níl an</span>
<lb n="1807"/><span>fhírinne ar fad ann, acht thá cuidh mhaith di ar</span>
<lb n="1808"/><span>aon chuma.  Is fíor go bhfuil an t-airgead</span>
<lb n="1809"/><span>ag dul thart-timcheall, acht cá bhfuil sé ag</span>
<lb n="1810"/><span>dul.  B'fhéidir go rachaidh sé amach chomh</span>
<lb n="1811"/><span>fada leis an tSín, le h-America, le h-aon</span>
<lb n="1812"/><span>chuid iargcúltha den domhan so, ag tógáilt</span>
<lb n="1813"/><span>tighthe, bóthar iarrainn, canal, &rl.  Agus</span>
<lb n="1814"/><span>ní féidir leis an oibridhe teacht suas leis.</span>
<lb n="1815"/><span>Ní féidir le gach Éireannach imtheacht as</span>
<lb n="1816"/><span>Éirinn chun páirt a ghlachadh i dtógáil na lighthe</span>
<lb n="1817"/><span>siúd nó i ndeunamh an bhóthair iarrain.</span>
<lb n="1818"/><span>Caithfidh sé fanacht sa bhaile, go díomhaoin</span>
<lb n="1819"/><span>daidhbhear, agus b'fhéidir clann aige gan</span>
<lb n="1820"/><span>aoinne aca infheadhma.  Agus geallaim-se</span>
<lb n="1821"/><span>duit nách aon tsólás dó é a chloisint rud</span>
<lb n="1822"/><span>mar seo:—</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>“Thá inneall id' ionad, a dhuine chóir;</span>
<lb n="1825"/><span>caithfidh tú imtheacht leat is obair fháilt duit</span>
<lb n="1826"/><span>féinig i náit eicínt eile.  Acht ná bíodh ceist</span>
<lb n="1827"/><span>ort, mar atháimid a sábháilt airgid de bhárr</span>
<lb n="1828"/><span>thú dhíbirt.  Rachaidh an t-airgead go 'meirice</span>
<lb n="1829"/><span>ag tógáilt tighthe is uile.  Tiubhrfaidh sé</span>
<lb n="1830"/><span>sin slighe bheathaidh do dhaoine bochta thall.”</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>Deirim nách mór an sásamh dó a leithéid</span>
<lb n="1833"/><span>a chloisint, agus nach féidir leis a thuiscint</span>
<lb n="1834"/><span>sa cheart gur feirrde an t-oibridhe an</span>
<lb n="1835"/><span>t-inneall.</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>SEOSAMH FIONN.</span></p>
<lb n="1838"/>
<lb n="1839"/><p><span>Tá adhbar díospóireachta, dar ndóigh, sa méid atá</span>
<lb n="1840"/><span>sgríobhta ag Seosamh.  (F. E.).</span></p>
<lb n="1841"/>
<lb n="1842"/><p><span>RUAIG GO POLL A' PHÚCA.</span></p>
<lb n="1843"/>
<lb n="1844"/><p><span>B'fhada leagtha amach in m' inntinn agam</span>
<lb n="1845"/><span>turas a thabhairt ar Pholl a' Phúca.  Shíleas</span>
<lb n="1846"/><span>go bhféadfainn ruaig a thabhairt amach chómh</span>
<lb n="1847"/><span>fhad's bhí an fóghmhar ann, ach níor éirigh liom,</span>
<lb n="1848"/><span>agus bhí an Geimhreadh sa mullach orm sul</span>
<lb n="1849"/><span>'á raibh a fhios agam cá raibh mé.  Budh</span>
<lb n="1850"/><span>é an Dómhnach a bhí ann, agus a leithide de</span>
<lb n="1851"/><span>lá níor shéid as aer ariamh le fuacht agus</span>
<lb n="1852"/><span>flích-shneachta.  Níl aon challóg d'á raibh</span>
<lb n="1853"/><span>ag tuitim nach raibh leithead do bhoise inntí,</span>
<lb n="1854"/><span>agus bhí na sléibhte thart timhceall Bhaile</span>
<lb n="1855"/><span>Átha Cliath fá n-a gcuid caipíní geal.  Ach</span>
<lb n="1856"/><span>ó thárla gur chuir mé in mo cheann dul amach</span>
<lb n="1857"/><span>an lá seo ní stadfainn go dtéighinn go ceann-</span>
<lb n="1858"/><span>sgríbe cébí súisín a d'íocfadh é.</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>Chuadhas ar an trama ag Tír an Iúbhair</span>
<lb n="1861"/><span>ar leath-uair tar éis a h-aon-déag ar maidin,</span>
<lb n="1862"/><span>agus shíleas go mbéinn ag Poll a' Phúca i</span>
<lb n="1863"/><span>gceann uair' a chluig nó mar sin — sin é</span>
<lb n="1864"/><span>adubhairt duine eicínt liom.  Bhí an trama</span>
<lb n="1865"/><span>lán de dhaoine, agus ní raibh duine aca sin</span>
<lb n="1866"/><span>nach raibh ag greadadh na bhfiacal leis an</span>
<lb n="1867"/><span>bhfuacht, ach amháin beirt naoidheanán a bhí</span>
<lb n="1868"/><span>ar a mbaclainn le n-a máithreacha, agus</span>
<lb n="1869"/><span>ní túisge a thosuigh an trama ag gluaiseacht</span>
<lb n="1870"/><span>ná thosuigh an bheirt ag sgreadach agus ag</span>
<lb n="1871"/><span>sgréachghail, go díreach mar bhéadh sé déanta</span>
<lb n="1872"/><span>suas eatortha roimh ré.  Chuirfeá fód móna</span>
<lb n="1873"/><span>siar ar bhéal gach duine aca le gach glaim</span>
<lb n="1874"/><span>dá gcuireadh sé as.  Ní chluinfeá méar i</span>
<lb n="1875"/><span>gcluais uatha; agus i leabhaidh bheith ag</span>
<lb n="1876"/><span>éirghe tuirseach budh ag neartú a bhíodar</span>
<lb n="1877"/><span>i rith an bhealaigh.</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>Choinneochadh lacha bhacach leis an trama,</span>
<lb n="1880"/><span>agus stadadh sé go mion minic gan fios a</span>
<lb n="1881"/><span>shiocrach.  Ar deireadh, fá cheann uair' a</span>
<lb n="1882"/><span>chluig nó mar sin, stad sé bun-barr, agus</span>
<lb n="1883"/><span>tháinic gach duine amach.  Tháinic mé féin amach</span>
<lb n="1884"/><span>chomh maith le cách, mar gur shíl mé go rabhas</span>
<lb n="1885"/><span>ag ceann-sgríbe, ach budh í sin an t“Síle</span>
<lb n="1886"/><span>chaoch” agam.  D'fhiafruigheas de'n tiom-</span>
<lb n="1887"/><span>ánaidhe ar bh'é sin Poll a' Púca.  Dhearc</span>
<lb n="1888"/><span>sé go géar orm agus cuma air go raibh truaighe</span>
<lb n="1889"/><span>mhór aige dom, agus dúbhairt sé ná'r bh'é.</span>
<lb n="1890"/><span>Dhearc sé ar ghárda an trama sa tráth</span>
<lb n="1891"/><span>chéadna.  Bhuail seisean cupla poiteadh d'á</span>
<lb n="1892"/><span>chorr-mhéir shalaigh air féin ins an mbathais,</span>
<lb n="1893"/><span>agus chraith a cheann in mo threo féin nuair</span>
<lb n="1894"/><span>a shíl sé nach rabhas 'ghá thabhairt fá deara.</span>
<lb n="1895"/><span>Is leor nod do'n eolach.</span>
<lb n="1896"/></p>
</div>
<pb n="138"/>
<div><lb n="1897"/><p><span>Fá cheann fiche nóiméad nó mar sin chonnaic</span>
<lb n="1898"/><span>mé go raibh an gárda ag éirghe mí-fhoighdeach,</span>
<lb n="1899"/><span>agus chuaidh sé isteach i dteach a bhí i leith-</span>
<lb n="1900"/><span>shlighe an bhóthair.  Budh é sin an uair a</span>
<lb n="1901"/><span>thugas fá deara go mbudh teach ósta a bhí</span>
<lb n="1902"/><span>ann, agus budh gearr i n-adhiaidh sin go bhfaca</span>
<lb n="1903"/><span>mé ag filleadh é agus na taistealaidhthe</span>
<lb n="1904"/><span>ar fad amach roimhe aige, cuid aca ag argúint</span>
<lb n="1905"/><span>go h-árd-ghlórach agus go bagarthach leis,</span>
<lb n="1906"/><span>agus ag rádh gur theastuigh deoch eile uatha.</span>
<lb n="1907"/><span>Phlucht siad isteach sa trama aríst agus</span>
<lb n="1908"/><span>boladh ó n-a n-anáil a leagfadh stail.</span>
<lb n="1909"/><span>Annsin bhuaileamar ar aghaidh aríst, go roighin,</span>
<lb n="1910"/><span>réidh.</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>I n-aice le Cros Bhaile Choimín thugas fá</span>
<lb n="1913"/><span>deara nach raibh ceathramha míle de'n bhóthar</span>
<lb n="1914"/><span>nach raibh leacht ann.  Tuigim gur b'eo</span>
<lb n="1915"/><span>áiteacha ar mharbhuig an trama daoine, gidh</span>
<lb n="1916"/><span>nach dtuigfeá cé'n chaoi ar bh'fhéidir le n-a</span>
<lb n="1917"/><span>leithide a bheith amhlaidh, mar go ngluaiseann sé</span>
<lb n="1918"/><span>chomh mall sin go sílfeá nach marbhóchadh sé</span>
<lb n="1919"/><span>éan gé.  Deirtear má tá olc ar bith</span>
<lb n="1920"/><span>ag muinntir na h-áite do dhuine nach ndeanann</span>
<lb n="1921"/><span>siad ach a thabhairt leo agus a chur ar meisge,</span>
<lb n="1922"/><span>agus annsin a sgaoileadh suas an bóthar</span>
<lb n="1923"/><span>nuair atá an trama ag teacht ins an oidhche.</span>
<lb n="1924"/><span>Fághthar annsin i n-a “Bhior seacha” ar</span>
<lb n="1925"/><span>maidin é.  Annsin “tógtar a lia agus</span>
<lb n="1926"/><span>a leacht.”  Níl ins an sgéal seo ach cúrsaí</span>
<lb n="1927"/><span>magaidh, nídh nach h-iongnadh, ach is cinnte</span>
<lb n="1928"/><span>nach bhfaca mé áit ariamh, taobh amuigh de'n</span>
<lb n="1929"/><span>chill, a bhfuil an oiread leacht ann agus atá</span>
<lb n="1930"/><span>annseo.</span></p>
<lb n="1931"/>
<lb n="1932"/><p><span>Dá mhéad tóir d'á raibh agam ar Pholl a'</span>
<lb n="1933"/><span>Phúca a fheiceál, nuair a fuair mé mé féin</span>
<lb n="1934"/><span>ag Cros Bhaile Choimín bhí mé chomh tuirseach,</span>
<lb n="1935"/><span>traochta, préachta, púnáilte sin agus nach</span>
<lb n="1936"/><span>rachainn raimhe an ribe eile dá bhfaghainn</span>
<lb n="1937"/><span>Éire gan roinn.  Ní thiocfainn ar ais aríst</span>
<lb n="1938"/><span>ar an trama sin, go mór-mhór dá mbudh</span>
<lb n="1939"/><span>rud é go mbéadh na glamairí páistí ag teacht</span>
<lb n="1940"/><span>ar ais, agus bronn Baile Átha Cliath orm.</span>
<lb n="1941"/><span>Fuaras iasacht rothair ó charaid, agus gidh</span>
<lb n="1942"/><span>gur fhág an trama amuigh romham, bhí mé</span>
<lb n="1943"/><span>sean-tuirseach istigh roimhe.  'Sí mo chomhairle</span>
<lb n="1944"/><span>duit-se a léightheoir, má tá fút dul go Poll</span>
<lb n="1945"/><span>a' Phúca, agus muna bhfuil aon ghléas mar-</span>
<lb n="1946"/><span>caidheachta agat ach an sean-trama a raibh</span>
<lb n="1947"/><span>mise air, glac mo chómhairle-sa, agus</span>
<lb n="1948"/><span>“cómhairle cheannuighthe' sí is fearr” — fan</span>
<lb n="1949"/><span>i mbonn do chos.</span></p>
<lb n="1950"/>
<lb n="1951"/><p><span>SEÁN Ó RUADHÁIN.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>COSAINT NA SLAINTE.</span></p>
<lb n="1954"/>
<lb n="1955"/><p><span>CÚRSA LÉIGHEACHT DÁ TUGADH I gCOL-</span>
<lb n="1956"/><span>ÁISDE NA h-OLLSCOILE, BAILE</span>
<lb n="1957"/><span>ATHÁ CLIATH 'SA t-SAMHRADH, 1922</span></p>
<lb n="1958"/>
<lb n="1959"/><p><span>Léigheacht a h-Aon.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>'Sé an t-ainm atá ar an gcúrsa so léigheacht</span>
<lb n="1962"/><span>ná “Cosaint na Sláinte.”  Is ionann an</span>
<lb n="1963"/><span>t-ainm sin agus an cheist “Cionnus is</span>
<lb n="1964"/><span>fearr an t-sláinte do chonghbháil?” ó's</span>
<lb n="1965"/><span>rud é gur beag nach mbíonn gach aoinne</span>
<lb n="1966"/><span>slán folláin ag teacht ar an t-saoghal so</span>
<lb n="1967"/><span>dhó.  Ceist ana-thabhachtach an cheist so agus</span>
<lb n="1968"/><span>tá dhá roinn mhóir innti, .i. sláinte an</span>
<lb n="1969"/><span>duine fó-leith agus Sláinte Phuiblidhe.  Leis</span>
<lb n="1970"/><span>na bliadhantaibh sí Éire an tír is mó atá</span>
<lb n="1971"/><span>chum deiridh ar Roinn na h-Eorpa maidir</span>
<lb n="1972"/><span>le sláinte na ndaoine do chosaint agus tá</span>
<lb n="1973"/><span>ráta an bháis níos aoirde innti ná i dtír eile,</span>
<lb n="1974"/><span>beag nach Céard fá ndeara sin?  An</span>
<lb n="1975"/><span>sean-rialtas ag tabhairt faillighe (go lán-</span>
<lb n="1976"/><span>toiltheannach is dóigh) ar an t-Sláinte Phuiblidhe</span>
<lb n="1977"/><span>— agus ain-eolas an duine fó-leith ar riaghlach-</span>
<lb n="1978"/><span>aibh simplidhe na sláinte.  Ní labhairfimid</span>
<lb n="1979"/><span>annso ar an t-Sláinte Phuiblidhe acht a rádh go</span>
<lb n="1980"/><span>bhfuil sé de dhualgas ar an Rialtas deigh-</span>
<lb n="1981"/><span>tighthe agus deigh-bhiadh (deagh-bháinne go</span>
<lb n="1982"/><span>h-áirithe) do sholáthar do na saoranachaibh,</span>
<lb n="1983"/><span>agus go mbeádh sé seacht n-uaire níos fearr</span>
<lb n="1984"/><span>galar mar eitinn nó fiabhras-builg do scrios</span>
<lb n="1985"/><span>amath go léir 'ná a bheith ag déanamh iarrachta</span>
<lb n="1986"/><span>(gan tairbhe go minic) ar a leigheas.</span></p>
<lb n="1987"/>
<lb n="1988"/><p><span>Cuirimís na h-ainimhidhthe fiadhaine allta</span>
<lb n="1989"/><span>atá go díreach fá réim na Nádúire i gcom-</span>
<lb n="1990"/><span>práid leis na h-ainimhidhthibh tighe a bhíos</span>
<lb n="1991"/><span>fá smacht na ndaoine nó i gcompráid leis</span>
<lb n="1992"/><span>na daoinibh féin.  Ní'l an oiread sin</span>
<lb n="1993"/><span>pláigheanna a's galar ar na h-ainimhidthibh</span>
<lb n="1994"/><span>allta.  Toisc go bhfuil intleacht ghéar,</span>
<lb n="1995"/><span>inchinn mhór agus dhá fhoirbhthe ag an gcineál</span>
<lb n="1996"/><span>daonna do chuireadar soisialtas & sibhialtacht</span>
<lb n="1997"/><span>ar bun — acht nuair a rinneadar an méad</span>
<lb n="1998"/><span>so do thréigeadar coimirce na Nádúire</span>
<lb n="1999"/><span>agus tháinig pláigh agus galar ag briseadh</span>
<lb n="2000"/><span>isteach ortha ag déanamh iarrachta ar sibhial-</span>
<lb n="2001"/><span>tacht do treascairt agus soisialtas do</span>
<lb n="2002"/><span>leagan ar lár.  Má bhaineann na daoine</span>
<lb n="2003"/><span>lán-úsáid as a n-intleacht, as a n-inchinn</span>
<lb n="2004"/><span>mhóir agus as a ndá lámh is féidir dhóibh</span></p>
</div>
<pb n="139"/>
<div><lb n="2005"/><p><span>an troid do dhéanamh & buaidh do bhreith ar</span>
<lb n="2006"/><span>an ngalar agus sibhialtacht do déanamh go</span>
<lb n="2007"/><span>lán agus go foirbhthe.  Ba chóir eólas a</span>
<lb n="2008"/><span>bheith ag gach aoinneach Cionnus is fearr</span>
<lb n="2009"/><span>troid do dhéanamh i n-aghaidh an ghalair .i. ba</span>
<lb n="2010"/><span>chóir eolas a bheith aige ar riaghlachaibh simp-</span>
<lb n="2011"/><span>lidhe na sláinte.</span></p>
<lb n="2012"/>
<lb n="2013"/><p><span>Chum an eólais sin d'fhagháil go cruinn</span>
<lb n="2014"/><span>ní foláir dhúinn ar dtúis strach-fhéachaint</span>
<lb n="2015"/><span>a thabhairt ar dhéantas an chuirp daonna</span>
<lb n="2016"/><span>agus ar a chodchaibh agus a fhiafruighe cionnas</span>
<lb n="2017"/><span>a dhéanann na codcha sin a gcuid oibre nó</span>
<lb n="2018"/><span>i bhfoclaibh eile cionnus a comhlíonann siad</span>
<lb n="2019"/><span>a ndualgas.  Má infhiúchamuid giota beag</span>
<lb n="2020"/><span>glasraidh (bíodh gas nó duilleóg mar sompla</span>
<lb n="2021"/><span>againn) fá'n ngloine mhéaduighthe (miondracán)</span>
<lb n="2022"/><span>do-chímid líonradh cosamhail le criathar meala.</span>
<lb n="2023"/><span>Ní'l na h-áiteanna 'sa líonradh go folamh;</span>
<lb n="2024"/><span>tá gach uile áit lán de ghlothaigh.  'Sé an</span>
<lb n="2025"/><span>t-ainm atá ar gach áit 'sa líonradh ná cillín</span>
<lb n="2026"/><span>(cellule).  Tá snas cosamhail le feiscint</span>
<lb n="2027"/><span>má ghearrthar giota beag as an gcorp daonna</span>
<lb n="2028"/><span>agus má spíontar fá'n miondracán é;</span>
<lb n="2029"/><span>is cuma cadé an áit ó n-a ngearramuid é.</span>
<lb n="2030"/><span>Ní'l an líonradh chomh soiléir a's atá sé</span>
<lb n="2031"/><span>'san nglasradh mar nach bhfuil na ballaí</span>
<lb n="2032"/><span>idir na cillíní comh láidir san — acht tá na</span>
<lb n="2033"/><span>cillíní ann.  'Sé an cillín an chuid is</span>
<lb n="2034"/><span>lugha de bheatha.  Go díreach mar a dhéantar</span>
<lb n="2035"/><span>cathair nó baile mór de clochaibh déantar</span>
<lb n="2036"/><span>corp de chillíníbh I n-aon chorp amháin</span>
<lb n="2037"/><span>tá na milliúin agus na milliúin tar áireamh.</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>Ba mhaith liom anois ainmhidhe beag a thais-</span>
<lb n="2040"/><span>beáint díbh — ainmhidhe beag a bhíos 'na</span>
<lb n="2041"/><span>chomhnuidhe i n-uisce shalach.  Ní'l béal ná</span>
<lb n="2042"/><span>bolg aige, ní'l croidhe ná croiceann, ní'l</span>
<lb n="2043"/><span>súil ná fuil.  'Sé an t-ainmhidhe is simplidhe</span>
<lb n="2044"/><span>atá le fagháil.  Dá mbéadh céad aca i</span>
<lb n="2045"/><span>ndiaidh a chéile ní dhéanfadh siad órlach ar</span>
<lb n="2046"/><span>faid.  Ní'l ann acht aon chillín amháin.</span>
<lb n="2047"/><span>Tá sciolltán (nucleus) 'na lár, agus glothach</span>
<lb n="2048"/><span>(protoplasma) 'na thimcheall so.  Is féidir</span>
<lb n="2049"/><span>leis gluaiseacht:— do ghní sé géag shealadach</span>
<lb n="2050"/><span>de'n ghlothaigh (pseudopodium an t-ainm atá</span>
<lb n="2051"/><span>uirthi) agus toisc go mbionn sé ag athrughadh</span>
<lb n="2052"/><span>a chrotha tugtar amoeba mar ainm air.</span>
<lb n="2053"/><span>Cothuigheann sé é féin ag cur cos sealadach</span>
<lb n="2054"/><span>timcheall ar giota bheag bidh agus sughtar</span>
<lb n="2055"/><span>nó deóltar an maitheas as so.  Annsin</span>
<lb n="2056"/><span>tarraingthear na cosa sealadacha siar agus</span>
<lb n="2057"/><span>scaoiltear leis an bhfuighleach.  Déanann sé</span>
<lb n="2058"/><span>análughadh tré mhion-phoillinibh ar fuid a</span>
<lb n="2059"/><span>chuirp.  Fásann sé i rith na h-aimsire agus</span>
<lb n="2060"/><span>nuair a bhíos sé aibidh déantar síolradh;</span>
<lb n="2061"/><span>scoiltear an sciolltán.  Cumhanguighthear an</span>
<lb n="2062"/><span>ghlothach agus fá dheireadh scoiltear í freisin.</span>
<lb n="2063"/><span>Bailighthear leath de'n ghlóthaigh timcheall ar</span>
<lb n="2064"/><span>a leith féin de'n sciolltán agus bíonn dhá</span>
<lb n="2065"/><span>ainmhidhe óg ann i n-ionad an t-sean-chinn.</span>
<lb n="2066"/><span>I gceann tamaill scoiltear an bheirt so</span>
<lb n="2067"/><span>agus mar sin de go deó.  Ainmhidhe nach</span>
<lb n="2068"/><span>bhfuil ann acht aon chillín amháin is protozoon</span>
<lb n="2069"/><span>é.</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>Cuir i gcás anois nách sgarthar na cillíní</span>
<lb n="2072"/><span>óga ó n-a chéile — acht go bhfanann siad</span>
<lb n="2073"/><span>dlúithte le chéile.  Sin é go díreach mar a</span>
<lb n="2074"/><span>thuiteann sé amach i stáir na n-ainimhidhe</span>
<lb n="2075"/><span>atá níos aoirde i réim 'sa t-saoghal 'ná</span>
<lb n="2076"/><span>an amoeba .i. na h-ainimhidhthe go bhfuil</span>
<lb n="2077"/><span>tuilleadh agus aon chillín amháin ionnta</span>
<lb n="2078"/><span>(metazoa).  Tosnuigheann gach ceann aca so</span>
<lb n="2079"/><span>a bheatha mar aon cillín amháin.  I rith na</span>
<lb n="2080"/><span>h-aimsire scoiltear an cillín sin agus mar</span>
<lb n="2081"/><span>sin de, acht fanann na cillíní óga dlúithte</span>
<lb n="2082"/><span>le céile.  Connacamar cheana ag tracht ar</span>
<lb n="2083"/><span>an amoeba go bhfuil gach uile comhacht ag an</span>
<lb n="2084"/><span>aon chillín amháin — mothughadh, analughadh, gluais-</span>
<lb n="2085"/><span>eacht, cothughadh, glantughadh, dála na</span>
<lb n="2086"/><span>n-ainimhide eille.  Ní déanfadh sin an gnó.</span>
<lb n="2087"/><span>Adeir Nádúir “Nach caithteach díombaileach</span>
<lb n="2088"/><span>an rud so — gach uile Comhacht ag gach aon</span>
<lb n="2089"/><span>chillín.”  Bhéidh sé níos fearr gan acht aon</span>
<lb n="2090"/><span>chomhacht amháin ag aon chillín amháin.  Déan-</span>
<lb n="2091"/><span>tar beart dá réir.  Roinntear an saothar,</span>
<lb n="2092"/><span>mar adéarfaidhe, agus tagann athrughadh crotha</span>
<lb n="2093"/><span>ar na cillíníbh do réir na h-oibre atá le</span>
<lb n="2094"/><span>déanamh aca.</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>Fightear cillíní cosamhla le céile chumh</span>
<lb n="2097"/><span>figheachán a dhéanamh.  Is iad is na trí</span>
<lb n="2098"/><span>figheacháin mhóra 'sa chorp:—  I. Figheachán</span>
<lb n="2099"/><span>snaidhmthe (fuil, cnámh, smaosrach, fáscán)</span>
<lb n="2100"/><span>II. Figheachán Cumhdaigh (croiceann, meamram</span>
<lb n="2101"/><span>sleamhnach).  III. Figheachán nearbhach (inchinn,</span>
<lb n="2102"/><span>téad an droma).  Ceangailtear na figh-</span>
<lb n="2103"/><span>eacháin le céile chumh comh-fhigheachán nó orgán</span>
<lb n="2104"/><span>do chumadh:— teanga, croidhe &ml.  Snadh-</span>
<lb n="2105"/><span>mthar orgáin le chéile chum gléas nó suisteam</span>
<lb n="2106"/><span>do dhéanamh — gléas na fola, gléas na</span>
<lb n="2107"/><span>bhfáscán, gléas análuighthe, gléas cothuighthe,</span>
<lb n="2108"/><span>gléas nearbhach, gléas glantuighthe an chuirp.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>Ní thráchtfamuid anois ar chimidheacht gloth-</span>
<lb n="2111"/><span>aighe acht a rádh go bhfuil uisce, salann</span>
<lb n="2112"/><span>mhianaigh, agus protein annti.  'Sé an</span>
<lb n="2113"/><span>protein an chuid de is mó le radh; rud mar</span>
<lb n="2114"/><span>gealachán uibhe atá ann.  Ní féidir beatha</span>
<lb n="2115"/><span>a bheith ann gan glothach; bunadhas beatha</span>
<lb n="2116"/><span>'seadh é.  'Sé an sciolltán an chuid is</span>
<lb n="2117"/><span>riachtanaighe de'n chillín; glothach atá ann.</span></p>
</div>
<pb n="140"/>
<div><lb n="2118"/><p><span>— acht glothach spesialta.  Is gearr an</span>
<lb n="2119"/><span>saoghal a bhíos ag cillín gan sciolltán.</span></p>
<lb n="2120"/>
<lb n="2121"/><p><span>Nuair a dhathuighthear an cillín chumh a</span>
<lb n="2122"/><span>scrúduighthe is mór an deifrigheacht a bhíos</span>
<lb n="2123"/><span>idir dath na glothaighe agus dath an sciolltáin —</span>
<lb n="2124"/><span>ceann aca (an sciolltán) dathuighthe go trom,</span>
<lb n="2125"/><span>an ceann eile dathuighthe go faon lag.</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>TOMÁS MAC CIONASTA.</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>“ÉARNA”</span></p>
<lb n="2130"/>
<lb n="2131"/><p><span>léigh “Éarna” a 4: a chuireadh amach lá</span>
<lb n="2132"/><span>'le Pádraig.</span></p>
<lb n="2133"/>
<lb n="2134"/><p><span>TAE.</span></p>
<lb n="2135"/>
<lb n="2136"/><p><span>Togha an mhargadh gach aon tSórt Tae atá</span>
<lb n="2137"/><span>againne, bíonn siad mar a chéile i gcomhnuide</span>
<lb n="2138"/><span>agus bíonn gach éinne sásta leo.</span></p>
<lb n="2139"/>
<lb n="2140"/><p><span>Luach — 2/4, 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt.</span></p>
<lb n="2141"/>
<lb n="2142"/><p><span>Tae ón t-Sín — 2/8, 3/- agus 3/4 an púnt.</span></p>
<lb n="2143"/>
<lb n="2144"/><p><span>BECKER BROS., LTD.,</span>
<lb n="2145"/><span>Sráid Seoirse Mór Theas a 8 agus</span>
<lb n="2146"/><span>Sráid an Iarla Thuaidh a 17, i mBaile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="2147"/>
<lb n="2148"/><p><span>TIGH-ÓSDA “CLARENS,” ag Cé Uellington</span>
<lb n="2149"/><span>i mBaile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>Tá gach aon chompórd ann agus é so-lámhach do gach áit</span>
<lb n="2152"/><span>is fiú le rádh 'sa Chathair.</span></p>
<lb n="2153"/>
<lb n="2154"/><p><span>70 Suainliosa.</span></p>
<lb n="2155"/>
<lb n="2156"/><p><span>Solus Eleictric.</span></p>
<lb n="2157"/>
<lb n="2158"/><p><span>An biadh — bog, soghmhail, so-bhlasta</span>
<lb n="2159"/><span>agus an freasdal ar fheabhus.</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>An díol-fiach réasúnta.</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>BÍONN TARRAING MHÓR DAOINE AR AN</span>
<lb n="2164"/><span>“RESTAURANT” atá ag gabháil leis.</span></p>
<lb n="2165"/>
<lb n="2166"/><p><span>An Guthán 1217.  Telegram:  “Clarence Hotel, Dublin”</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>TIGH-ÓSDA AN ROYAL EXCHANGE</span>
<lb n="2169"/><span>Sráid na Feise, i mBaile Átha Cliath.</span></p>
<lb n="2170"/>
<lb n="2171"/><p><span>Tá sé seo ar cheann des na Tighthe-ósda is compórd-</span>
<lb n="2172"/><span>amhla 'sa Chathair.</span></p>
<lb n="2173"/>
<lb n="2174"/><p><span>Tá gach aon chóir ann agus an díolfiach réasúnta.</span></p>
<lb n="2175"/>
<lb n="2176"/><p><span>Guthán 2678.  Telegram:  “Comfort, Dublin.”</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>M'ONCAIL SEÁRLAÍ.</span></p>
<lb n="2179"/>
<lb n="2180"/><p><span>Tháinig sé fliuch an tráthnóna sin agus</span>
<lb n="2181"/><span>d'fhanamar istigh ins an tigh-ósda.  Bhí an</span>
<lb n="2182"/><span>cailín-aimsire ag déanamh picil i gcóir</span>
<lb n="2183"/><span>muice do bhí marbh aca, agus nuair chaith sí</span>
<lb n="2184"/><span>sciolán isteach 'san uisce féachaint an raibh</span>
<lb n="2185"/><span>a dóthain salainn aici ann, d'fhiafruigh</span>
<lb n="2186"/><span>M'Oncail Seárlaí díom-sa a raibh a fhios</span>
<lb n="2187"/><span>agam 'd é chúis ar dhein sí é sin.  “Féachaint</span>
<lb n="2188"/><span>an snámhfadh an sciolán;” arsa mise nuair</span>
<lb n="2189"/><span>shnámhfadh go 'speánfadh sin go raibh an picil</span>
<lb n="2190"/><span>láidir a dhóthain.</span></p>
<lb n="2191"/>
<lb n="2192"/><p><span>“Seadh.” — ar seisean. —” agus sin</span>
<lb n="2193"/><span>é bhíos chum a innsint díbh: mar do bhain</span>
<lb n="2194"/><span>dom féin i Loch an tSalainn i Sasanna Nua.</span>
<lb n="2195"/><span>Is cuimhin libh, gur ar mo shlíghe dtí Sasanna</span>
<lb n="2196"/><span>Nua, do bhíos an lá úd d'fiadhach an eascú</span>
<lb n="2197"/><span>as Loch bhéil locha mé.  Nuair chuaidh mé</span>
<lb n="2198"/><span>anonn, do bhí a lán daoine diamhaoin i Nua</span>
<lb n="2199"/><span>Eabhrach agus thuigeas nárbh' aon mhaith dhom</span>
<lb n="2200"/><span>fuireach ann.  Do bhuaileas liom siar, agus</span>
<lb n="2201"/><span>bhíos ar feadh seachtmhaine nó mar sin ar an</span>
<lb n="2202"/><span>traen, agus ag teacht contha dí nuair tháinig</span>
<lb n="2203"/><span>fear agus ceathrar ban isteach 'sa chairéiste</span>
<lb n="2204"/><span>ag stáisiún lá, agus an domhan traidíní</span>
<lb n="2205"/><span>ag na mnáibh.  Bhíos ag déanamh slíghe dóibh</span>
<lb n="2206"/><span>agus ag cur na traidíní as an tslighe fé'n</span>
<lb n="2207"/><span>suidhchán, agus thugas fé ndéar gurbh' í an</span>
<lb n="2208"/><span>tsloinne cheadhna do bhí scriobhtha ar na</span>
<lb n="2209"/><span>traidíníbh go léir.  B'ait liom sin, nó</span>
<lb n="2210"/><span>b'fhéidir go mbadh deirbhséireacha iad, acht</span>
<lb n="2211"/><span>ní raibh pioc deallraimh aca le n-a chéile.</span>
<lb n="2212"/><span>Bhí duine aca gorm, duine eile aca dearg,</span>
<lb n="2213"/><span>agus an bheirt eile mar bheadh aon mhná, acht</span>
<lb n="2214"/><span>amháin ceann aca gruaigh dubh do bheith aici</span>
<lb n="2215"/><span>agus an ceann eile gruaigh ruadh.  Nuair</span>
<lb n="2216"/><span>d'fhéachas ar na traidíníbh aris is eadh thuigeas</span>
<lb n="2217"/><span>an scéal.  “Cathair Locha an tSalainn”</span>
<lb n="2218"/><span>do bhí orra go léir, agus chuimhnigh mé gur 'sa</span>
<lb n="2219"/><span>chathair sin chómhnuigheann an dream úd, na</span>
<lb n="2220"/><span>Mórmoin, a mbíonn oiread ban agus maith</span>
<lb n="2221"/><span>leis ag gach fear.</span></p>
<lb n="2222"/>
<lb n="2223"/><p><span>Níor mhaith liom, mar sin féin, a fhiafruighe</span>
<lb n="2224"/><span>de'n bhfhear so ar leis féin an ceathrar ban,</span>
<lb n="2225"/><span>acht, d'fhan mé i m'thost i gcionn tamaill,</span>
<lb n="2226"/><span>do labhair seisean liom agus sa d'fhiafruigh</span>
<lb n="2227"/><span>díom cá raibh mo thriall.  D'innis mé dó.</span>
<lb n="2228"/><span>Ní raibh a fhios agam féin adubhairt mé; siar</span>
<lb n="2229"/><span>i n-áit éigin a bhfuighinn obair, mar ná raibh</span></p>
</div>
<pb n="141"/>
<div><lb n="2230"/><p><span>dada le fághail thoir.  Agus arsa mise leis,</span>
<lb n="2231"/><span>— “An chathair seo ab as duit-se” —</span>
<lb n="2232"/><span>“an dóigh leat go mbeadh aon obair do'm</span>
<lb n="2233"/><span>leithéidibh le fághail innte?”</span></p>
<lb n="2234"/>
<lb n="2235"/><p><span>“An bhfuil aon chéard agat?” — ar</span>
<lb n="2236"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>“Ní'l” — arsa mise, — “aon chéard</span>
<lb n="2239"/><span>acht amháin an fheirmeóireacht, acht, dar ndóigh,</span>
<lb n="2240"/><span>gheobhainn í fhoghluim.”</span></p>
<lb n="2241"/>
<lb n="2242"/><p><span>“Ní thuigeann tú mé,” — ar seisean.</span>
<lb n="2243"/><span>“Ní'l aon chéardaighthe fir 'sa chathair seo</span>
<lb n="2244"/><span>againne ar aon chor: na mná dheineann gach</span>
<lb n="2245"/><span>aon rud ó thárla an bhreis mór aca againn.</span>
<lb n="2246"/><span>Sé chúis dom an cheist do chur chugat, mheasas,</span>
<lb n="2247"/><span>dá mbeadh céard agat, ná beitheá sásta</span>
<lb n="2248"/><span>ar aon saghas eile obair a dhéanamh.  Seadh:</span>
<lb n="2249"/><span>cad adéartha leis seo mar obair — na leanbhaí</span>
<lb n="2250"/><span>do thiomáint amach domh-sa 'sa ghluaisteán</span>
<lb n="2251"/><span>gach lá?”</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>“Do chuid féin leanbhaí, an eadh?” —</span>
<lb n="2254"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2255"/>
<lb n="2256"/><p><span>“Seadh,” — ar seisean.</span></p>
<lb n="2257"/>
<lb n="2258"/><p><span>“An mó ceann dhíobh bheadh agat?” —</span>
<lb n="2259"/><span>arsa mise.</span></p>
<lb n="2260"/>
<lb n="2261"/><p><span>“An mó leanbh é siúd atá agaibh?” —</span>
<lb n="2262"/><span>ar seisean leis na mnáibh.</span></p>
<lb n="2263"/>
<lb n="2264"/><p><span>“Ceathrar liom-sa” — ars an bheanghorm.</span></p>
<lb n="2265"/>
<lb n="2266"/><p><span>“Agus ceathrar agam-sa” — ars an bhean</span>
<lb n="2267"/><span>ruadh.</span></p>
<lb n="2268"/>
<lb n="2269"/><p><span>“Triúr an duine atá againne,” — ars</span>
<lb n="2270"/><span>an bheirt eile.</span></p>
<lb n="2271"/>
<lb n="2272"/><p><span>“'Seadh,” — ar seisean, — “agus triúr,</span>
<lb n="2273"/><span>is dóigh liom, atá ag an mhnaoi sa mbaile;</span>
<lb n="2274"/><span>sin, abruighim, mór-sheisear nó octar déag</span>
<lb n="2275"/><span>a bheadh agat ag imtheacht gach lá.  Is é atá</span>
<lb n="2276"/><span>i gcoinne na mban agam,” — ar seisean, —</span>
<lb n="2277"/><span>“ní'l lá dá dtéigheann ceann aca amach</span>
<lb n="2278"/><span>leis na leanbhaibh, ná eirigheann idir na</span>
<lb n="2279"/><span>cúig muintire ar chuma éigin agus fágann</span>
<lb n="2280"/><span>siad na gluaisteáin gan mhaith, gan trácht</span>
<lb n="2281"/><span>ar an mbruighin bhíonn idir na máithreachaibh</span>
<lb n="2282"/><span>nuair airigheann siad an scéal.  An dtioc-</span>
<lb n="2283"/><span>faidh tú, agus triail do bhaint as?”</span></p>
<lb n="2284"/>
<lb n="2285"/><p><span>B'ait liom mar obair é, dar ndóigh, bheith</span>
<lb n="2286"/><span>ag bobaireacht do mór-sheisear déag de</span>
<lb n="2287"/><span>leanbhaibh, acht ar ghrádh an chathair agus an</span>
<lb n="2288"/><span>saoghal ann d'fheiscint, chuaidh mé leis.</span></p>
<lb n="2289"/>
<lb n="2290"/><p><span>Nuair thánamar amach as an traen,</span>
<lb n="2291"/><span>an chéad rud thug mé fé ndear acht na</span>
<lb n="2292"/><span>mná ag scuabadh na sráide agus obair</span>
<lb n="2293"/><span>mar sin, agus na fir n-a suidhe ins na fuinn-</span>
<lb n="2294"/><span>eóigibh ag caitheamh a bpíopaí agus ag féachaint</span>
<lb n="2295"/><span>amach orra.  Tar éis té annsin, nuair do</span>
<lb n="2296"/><span>bhí an oidhche ag tuitim, do bhí soillse ar</span>
<lb n="2297"/><span>lasadh ins na seomraibh uachtracha go léir,</span>
<lb n="2298"/><span>agus níor airigh tú a leithéid de bhéiceadh riamh</span>
<lb n="2299"/><span>ag na leanbhaibh ghá gcur a chodhladh.  Badh chuma</span>
<lb n="2300"/><span>liom sin, acht nuair do chuadhas féin a chodhladh</span>
<lb n="2301"/><span>ar ball do lean an t-éirleach, agus bheadh sé</span>
<lb n="2302"/><span>chómh maith agam bheith i m' shuide.  Do</span>
<lb n="2303"/><span>bhí an teas go millteach leis, agus b' fhada</span>
<lb n="2304"/><span>liom go bhfeicinn an lá ag breacadh.  Ar</span>
<lb n="2305"/><span>an gcéad amhsgarnach do bhíos amach, agus</span>
<lb n="2306"/><span>do shiubhail mé liom go dtí tháinig mé go dtí</span>
<lb n="2307"/><span>Loch an tSalainn.</span></p>
<lb n="2308"/>
<lb n="2309"/><p><span>Loch an-mhór is ead é, acht tá a chuanta</span>
<lb n="2310"/><span>ag rioth i bhfad isteach ins an tír, mar an</span>
<lb n="2311"/><span>cuan so Eócháille annso, agus báid ionnta</span>
<lb n="2312"/><span>go léir.  Níor bháid adhmuid iad, má 'seadh.</span>
<lb n="2313"/><span>D'iarann bíodar déanta, agus iad an-throm</span>
<lb n="2314"/><span>ar fad, badh dhóigh leat, acht, mar sin féin,</span>
<lb n="2315"/><span>ní rabhdar doimhin 'san uisce ar aon chor,</span>
<lb n="2316"/><span>acht iad ar snámh go h-éadtrom air mar</span>
<lb n="2317"/><span>bheadh cuirc.  Do léimeas isteach i mbád</span>
<lb n="2318"/><span>aca, agus b'shin é uair d'aithnigheas gurbh'</span>
<lb n="2319"/><span>iarann iad, an fhuaim do bhaineas aiste,</span>
<lb n="2320"/><span>agus nár luaisc sí acht beagáinín ar fad fúm.</span>
<lb n="2321"/><span>Do rugas ar na maidíbh ramha agus b' shin é</span>
<lb n="2322"/><span>an spórt annsin.</span></p>
<lb n="2323"/>
<lb n="2324"/><p><span>Maidí iarainn ba eadh na maidí, agus ní</span>
<lb n="2325"/><span>fhéadfainn aon lámh do dhéanamh díbh ar dtúis.</span>
<lb n="2326"/><span>Bhíodar ró-throm.  Uaireannta théidís síos</span>
<lb n="2327"/><span>ró-dhoimhin 'san uisce agus d'fhóbair go</span>
<lb n="2328"/><span>dtarraingeoidís amach n-a ndiaidh mé.  Ann-</span>
<lb n="2329"/><span>sin, an chéad iarracht eile, choimeádainn</span>
<lb n="2330"/><span>ró-árd as an uisce iad agus tóin thar ceann</span>
<lb n="2331"/><span>liom i ndiaidh mo chúil 'sa mbád.  Act</span>
<lb n="2332"/><span>tháinig mé n-a dtaithighe i gcionn tamaill</span>
<lb n="2333"/><span>agus annsin bhí an scéal maith go leór agam,</span>
<lb n="2334"/><span>acht amháin ná fuighinn aon tsiubhal ceart</span>
<lb n="2335"/><span>do chur fé 'n mbád.  Ach do lean mé air,</span>
<lb n="2336"/><span>agus bhíos an-thamall amach agus ag teacht</span>
<lb n="2337"/><span>gairid do'n taobh-thall de 'n chuan, nuair</span>
<lb n="2338"/><span>rith sé i m' cheann baint díom agus léim</span>
<lb n="2339"/><span>amach chum mé féin d' fhuaradh.  Do chaitheas</span>
<lb n="2340"/><span>na maidí uaim, do bhaineas díom, agus do</span>
<lb n="2341"/><span>léimeas amach.</span></p>
<lb n="2342"/>
<lb n="2343"/><p><span>Buel, a mhic ó!  Bhíos ag trácht ar chorc</span>
<lb n="2344"/><span>ar snamh ar bharr uisce!  Sin é díreach</span>
<lb n="2345"/><span>mar do bhíos-sa ar an uisce úd.  Síos</span>
<lb n="2346"/><span>dtí mo chromáin d'fhéadfainn dul ann, sin</span>
<lb n="2347"/><span>an méid.  Maidir le snamh, ba mhar a chéile</span>
<lb n="2348"/><span>é agus bheith d'iarradh snámh i bpraisigh mhine</span>
<lb n="2349"/><span>buidhe.  Ag útamáil, agus ag únfairt</span>
<lb n="2350"/><span>timcheall bhíos, agus nuair do bhuailinn aon</span>
<lb n="2351"/><span>bhuille de m' chosaibh uaim, is amhlaidh léiminn</span>
<lb n="2352"/><span>aníos as an uisce ar fad, geall leis.  B'ait</span></p>
</div>
<pb n="142"/>
<div><lb n="2353"/><p><span>liom mar obair é; nó an fé dhraoidheact</span>
<lb n="2354"/><span>bhíos, bhí mé a rádh liom féin; go dtí gur</span>
<lb n="2355"/><span>chuaidh bolgam de 'n uisce isteach i m' bhéal,</span>
<lb n="2356"/><span>agus annsin thuigeas gurbh' é an tuisce</span>
<lb n="2357"/><span>do bhí bun ós chionn.  A dhearbhráthair, nuair</span>
<lb n="2358"/><span>nár iompuig mo ghoile orm! agus ba mhaith</span>
<lb n="2359"/><span>an bhail orm é nár dhein, nó ní fios cad badh</span>
<lb n="2360"/><span>chor, ná cad badh chríoch, dom.  Níor dhein,</span>
<lb n="2361"/><span>agus bhíos ag cuimhneamh ar chasadh ar an</span>
<lb n="2362"/><span>mbád nuair thug mé fé ndear go raibh sí</span>
<lb n="2363"/><span>imighthe i bhfad uaim.  Geit!  Maireach a</span>
<lb n="2364"/><span>láidreacht do bhí an t-uisce, rachainn go</span>
<lb n="2365"/><span>tóin puill, is dóigh liom.</span></p>
<lb n="2366"/>
<lb n="2367"/><p><span>Ní raibh dada le déanamh acht í leanmhaint,</span>
<lb n="2368"/><span>dá mbféidir é, agus marar dheineas-sa mo</span>
<lb n="2369"/><span>dhícheall!  Bhíos ag cur díom maith go leór</span>
<lb n="2370"/><span>leis, agus mo mhisneach ag casadh, orm, nuair</span>
<lb n="2371"/><span>airigh mé mar bheadh speach de d' mhéir agus</span>
<lb n="2372"/><span>do ghluais rud éigin thar mo cheann amach,</span>
<lb n="2373"/><span>agus do thuit san uisce thimcheall péirse</span>
<lb n="2374"/><span>uaim.  Le n-a linn sin, d'airigh mé speach</span>
<lb n="2375"/><span>eile, agus thuit rud éigin taoibh thiar díom.</span>
<lb n="2376"/><span>D'fhéachas thar mo ghualainn síar agus cad</span>
<lb n="2377"/><span>do bheadh acht scata Indiacha Dearg ar an</span>
<lb n="2378"/><span>bport ag caitheamh saighead liom!</span></p>
<lb n="2379"/>
<lb n="2380"/><p><span>Cad do dhein mé?  Ní h-eadh, acht cad</span>
<lb n="2381"/><span>nár dhein mé!  An chéad rud do chuimhnigh</span>
<lb n="2382"/><span>mé air, tumadh, acht mar adubhairt cheana,</span>
<lb n="2383"/><span>bhí an t-uisce ró-láidir: nuair bhíodh mo</span>
<lb n="2384"/><span>cheann síos bhíodh mo chosa agus cuid mhaith</span>
<lb n="2385"/><span>eile dhíom suas sa spéir.  Nuair theip sin</span>
<lb n="2386"/><span>orm, do chaitheas mé féin cothrom ar mo</span>
<lb n="2387"/><span>dhrom chum ná fuighdís marc cruinn do thógaint</span>
<lb n="2388"/><span>orm, acht i maite! do ghluais saighead</span>
<lb n="2389"/><span>an-ghairid do m' chaincín agus do chuireas</span>
<lb n="2390"/><span>béic asam, agus do thosnuig ag liúirig,</span>
<lb n="2391"/><span>agus ag speachadh le m' chosaibh, agus ag bhagairt</span>
<lb n="2392"/><span>le m' lámhaibh chum a chur i n-iúl dóibh gur</span>
<lb n="2393"/><span>Críostuidhe mé agus nárbh' mhuc mara ná aon</span>
<lb n="2394"/><span>rud mar sin mé.  De réir deallraimh leis,</span>
<lb n="2395"/><span>thuigeadar mé, agus ní bheadh aon mhaith annsin</span>
<lb n="2396"/><span>féin maireach gur cheapadar gur díobh féin</span>
<lb n="2397"/><span>mé — mar is tuisce chaithidís siúd le fear</span>
<lb n="2398"/><span>bán ná le muic mara féin.  Pé rud do</span>
<lb n="2399"/><span>cheapadar; stadadar de'n lámhach, agus</span>
<lb n="2400"/><span>d'eirig liom an bád do bhaint amach fé raibh</span>
<lb n="2401"/><span>fhios a thuille aca mar gheall orm.</span></p>
<lb n="2402"/>
<lb n="2403"/><p><span>Nuair bhí mé istigh 'sa mbád bhí mé</span>
<lb n="2404"/><span>ó bhaoghal.  Do luigheas siar innte agus</span>
<lb n="2405"/><span>scaoileas léithi.  Ba chuma liom cia an</span>
<lb n="2406"/><span>áit bhearfadh sí mé: aon rud acht ná fuighdís</span>
<lb n="2407"/><span>sin greim orm.</span></p>
<lb n="2408"/>
<lb n="2409"/><p><span>Ar ádhbharaighe an tsaoghail thar n-ais dtí</span>
<lb n="2410"/><span>an chathair do thóg sí mé.  Do bhí fear a'</span>
<lb n="2411"/><span>tighe a'm lorg agus na leanbhaí go léir 'sa</span>
<lb n="2412"/><span>ngluaisteán leasmuich de 'n dorus aige</span>
<lb n="2413"/><span>dhom, — iad buidhe, agus breach, agus dearg,</span>
<lb n="2414"/><span>agus gach aon dath.  Do bhí eagla orm a</span>
<lb n="2415"/><span>innsint dó cad do bhí mé a dhéanamh i rith</span>
<lb n="2416"/><span>na maidne, agus, i n-éaghmuis sin, do bhí</span>
<lb n="2417"/><span>socair i m'aigne agam gan fuireach níos</span>
<lb n="2418"/><span>sia 'san áit.  'S é dhein mé, acht, suidhe</span>
<lb n="2419"/><span>isteach gan aon nidh do leigint orm, agus</span>
<lb n="2420"/><span>tiomáint liom.  Anonn dtí an stáisiún</span>
<lb n="2421"/><span>do tiomáin mé, agus do bhí traen díreach</span>
<lb n="2422"/><span>ag fágaint.  Do léimeas amach as an</span>
<lb n="2423"/><span>ngluaisteán agus isteach 'sa traen, agus</span>
<lb n="2424"/><span>as go bráth liom.”</span></p>
<lb n="2425"/>
<lb n="2426"/><p><span>“Agus cionnus do bhí a fhios agat gur</span>
<lb n="2427"/><span>Indiacha Dearga na daoine do bhí ag caitheamh</span>
<lb n="2428"/><span>leat, a Oncail?” — arsa Ciarán.</span></p>
<lb n="2429"/>
<lb n="2430"/><p><span>“Mar bhíodar dearg, a gharsúin.” — ar</span>
<lb n="2431"/><span>seisean; “agus, rud eile, dheineadar</span>
<lb n="2432"/><span>luigheachán ar an traen orrainn an chéad</span>
<lb n="2433"/><span>stáisiún amach as an gcathair.  Inneósad</span>
<lb n="2434"/><span>díbh mar gheall air lá eile.”</span></p>
<lb n="2435"/>
<lb n="2436"/><p><span>“CLOCH LABHRAIS.”</span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>BANNDAÍ GLUAISTEÁIN.</span></p>
<lb n="2439"/>
<lb n="2440"/><p><span>AJAX TYRES</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>Gheibhtear go díreach ó Shasana Nuadh iad</span>
<lb n="2443"/><span>gan aon bhaint le Sean-Shasana.</span></p>
<lb n="2444"/>
<lb n="2445"/><p><span>Banndaí thar barr iseadh iad.</span></p>
<lb n="2446"/>
<lb n="2447"/><p><span>Mara bhfuil siad ag gach aon siopa</span>
<lb n="2448"/><span>gluaisteáin ar fúd na hÉireann ba</span>
<lb n="2449"/><span>cheart go mbéidís.</span></p>
<lb n="2450"/>
<lb n="2451"/><p><span>Seo an t-aon dream amháin de lucht</span>
<lb n="2452"/><span>díolta bannda san iomlán a chuireann</span>
<lb n="2453"/><span>suim i gcúrsaí na Gaedhilge.</span></p>
<lb n="2454"/>
<lb n="2455"/><p><span>Oifig — Cae Eden, 7, Baile Átha Cliath.</span>
<lb n="2456"/></p>
</div>
<pb n="143"/>
<div><lb n="2457"/><p><span>MNÁ ÓGA AGUS AN DÚNMHARBHÚ</span></p>
<lb n="2458"/>
<lb n="2459"/><p><span>Táim tréis leabhar d'fhághailt le h-aghaidh léir-mheasa</span>
<lb n="2460"/><span>— “Seán agus Nua.” — a sgríobh an t-áthair Gearóid</span>
<lb n="2461"/><span>ó Nualláin agus fear eile den treibh chéadna.  Cúig</span>
<lb n="2462"/><span>cinn de sgéalta nua-cheapuighthe atá ann; agus aon</span>
<lb n="2463"/><span>duine a raibh sé de chrann air an leabhar eile ó pheann</span>
<lb n="2464"/><span>an athar uí Nualláin (Dia, Diabhail agus Daoine) do</span>
<lb n="2465"/><span>léigheamh ná bíodh eagla air go gcurfidh an leabhar so atá</span>
<lb n="2466"/><span>i gceist agam seirbhtheann agus tuirse air, mar a dhein</span>
<lb n="2467"/><span>an ceann eile ar a lán daoine toisg a bhaoithe agus a</span>
<lb n="2468"/><span>eugcosamhlacht a bhí sé.  Níl mórán dithchéille ag baint</span>
<lb n="2469"/><span>leis an leabhar so, “Sean agus Nua.”  Tá brígh ann</span>
<lb n="2470"/><span>ná raibh sa cheann eile agus maidir liom-sa, pér domhain</span>
<lb n="2471"/><span>é, nuair a chromas ar ceann desna sgéalta do léigheamh</span>
<lb n="2472"/><span>bhí fonn orm é críochnú.  Is cuimhin liom gur dheacair</span>
<lb n="2473"/><span>dom gan tuitim dom chodladh agus mé ag léigheamh</span>
<lb n="2474"/><span>“Dia Diabhail agus Daoine” le neart mo neamh-shuim</span>
<lb n="2475"/><span>ann.  Béidir gurb é an fhuil nuadh fé ndear ar feabhas</span>
<lb n="2476"/><span>so.  Is fearr cinn ná ceann, dar ndóigh!</span></p>
<lb n="2477"/>
<lb n="2478"/><p><span>Na cailiní, cuir i gcás, a gcuirtear aithne ortha sa</span>
<lb n="2479"/><span>leabhar so tá siad beo aibig seachas na taidhbhsithe sa</span>
<lb n="2480"/><span>leabhar eile.  Ní thagaireochainn do san marab rud é</span>
<lb n="2481"/><span>go bhfuil na póganna chomh fluirseach sa leabhar as atá</span>
<lb n="2482"/><span>na dún-mharbhuighthe nach mór, agus má scríobhann duine</span>
<lb n="2483"/><span>i dtaobh póg agus grádh mná agus mar sin de is ionann</span>
<lb n="2484"/><span>san a's a rádh gur ceart don léightheoir taithneamh a</span>
<lb n="2485"/><span>bheith aige 'na aigne don óigbhean deaghchumtha sa sgéal,</span>
<lb n="2486"/><span>nó ar a luighead go dtuigfeadh sé 'na aigne gur cailín</span>
<lb n="2487"/><span>so-phógtha an cailín céadna.  Agus ní déanfadh sé</span>
<lb n="2488"/><span>an gnó gan ach cur síos go bhfuil sí dathamail, álainn,</span>
<lb n="2489"/><span>deagh-chumhtha &rl., &rl., ní chuirfeadh na focail loma</span>
<lb n="2490"/><span>san 'na luighe ort go bhfuil sé amhlaidh.  Tá rud éigin,</span>
<lb n="2491"/><span>cleas pínn, nó ealadha, rud nach fuirist focal do thabhairt</span>
<lb n="2492"/><span>air, a theasbánann an duine sa sgéal mar a bheadh duine</span>
<lb n="2493"/><span>ann 'na bheatha cheart.  Fear óg iseadh mise (buidheachas</span>
<lb n="2494"/><span>le Dia) agus nuair a léighim sgéal cruthuigheann sé</span>
<lb n="2495"/><span>dom go bhfuil an chomhacht san ag an té a sgríobh é</span>
<lb n="2496"/><span>má bhíonn saghas báidh agam (ar feadh an nóimeaint)</span>
<lb n="2497"/><span>leis an gcailín sa sgéal nó má bhraithim ionnam féin</span>
<lb n="2498"/><span>gur mhaith le duine í phógadh, pér domhain é.  'Sé an</span>
<lb n="2499"/><span>rud atáim a rádh anois ach go bhfuil cailíní an athar</span>
<lb n="2500"/><span>uí Nualláin so-phógamhail, dar liom, agus molaim a</span>
<lb n="2501"/><span>shaothar (nó saothar na beirte ba chirte dom a rádh</span>
<lb n="2502"/><span>is dóca) dá bhárr.  Máirín inghean an Ruadánaigh</span>
<lb n="2503"/><span>atá im' aigne ar feadh na h-aimsire.  Is cuma mar</span>
<lb n="2504"/><span>gheall ar na ceannaibh eile.  Maran mbeadh aon rud</span>
<lb n="2505"/><span>déanta ag an úghdar ach pictiúr d'aon cailín amháin</span>
<lb n="2506"/><span>dá saghas tarraingthe aige gheobhfaidhe a rádh nach inaisge</span>
<lb n="2507"/><span>a shaothar.  Tá leitridheacht Gaedhilge an lae indiu</span>
<lb n="2508"/><span>ro-ghruamdha, ro-sholomanta agus teastuigheann brígh</span>
<lb n="2509"/><span>agus sult uainn.  In ainm na pláige seachainimís an</span>
<lb n="2510"/><span>stuif sentimental a thugtar dúinn uaireannta.  Ach</span>
<lb n="2511"/><span>mo dhearmhad — ba ghairid gur tháinigheas ar ath-snaoineamh</span>
<lb n="2512"/><span>idtaobh an cailín úd.  Chonnaiceas pictúir dí ar leath.</span>
<lb n="2513"/><span>a 62.!</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>Ní thuitfidhe i ngrádh léithi siúd dá mba í an bhean</span>
<lb n="2516"/><span>dheireanach a bheadh fágtha ar druim an domhain.  Mill-</span>
<lb n="2517"/><span>eann an pictiúr an rud ar fad, saothar in aisge a bhí</span>
<lb n="2518"/><span>ag an athair Gearóid ag cur a bhaile orrainn gur</span>
<lb n="2519"/><span>cailín dathamhail so-fháisgte &rl., &rl., í mar breug-</span>
<lb n="2520"/><span>nuigheann an t-ealadhntóir an t-ughdar.  Agus as</span>
<lb n="2521"/><span>a mhagadh féin isé an sgéal céadna é i gcomhuidhe</span>
<lb n="2522"/><span>maidir le pictiuirí i leabhair Gaedhilge.  Do léigheas</span>
<lb n="2523"/><span>alt sa “Sguab” tamall ó shoin, a sgríobh “Cú Chulainn”</span>
<lb n="2524"/><span>i dtaobh na ceiste sin agus m'fhocal duit a léightheoir ach</span>
<lb n="2525"/><span>go raibh an ceart aige.</span></p>
<lb n="2526"/>
<lb n="2527"/><p><span>Sí an Ghaedhealg atá ann ach Gaedhealg an athar Pheadair</span>
<lb n="2528"/><span>agus í fighte na chéile go breágh nádúrtha.  Ní raibh</span>
<lb n="2529"/><span>de bhac ar na h-ughdair gan focail nár dhein an t-athair</span>
<lb n="2530"/><span>Peadar úsáid díobh riamh de ghlacadh isteach, cuid acu</span>
<lb n="2531"/><span>ó chanamhaintí eile nuair a bhíonn práidhinn acu leo,</span>
<lb n="2532"/><span>agus fo-fhocal fós, mar “nia,” cuir i gcás, atá marbh</span>
<lb n="2533"/><span>leis na céadta bliadhan.  Ach 'na dhiaidh san as uile,</span>
<lb n="2534"/><span>'Dé chúis ná déanfaidhe úsáid d'fhocal mhaith fíor-</span>
<lb n="2535"/><span>Ghaedhilge nuair is gádh dúinn — ós rud é gur thuit amach</span>
<lb n="2536"/><span>gur dhein ár sinnsear faillighe ann agus gur cuireadh</span>
<lb n="2537"/><span>ar neamh-nidh é.  Ach dá bhreághthacht í an Ghaedhealg</span>
<lb n="2538"/><span>atá sa leabhar, agus nílim á caineadh in aon saghas</span>
<lb n="2539"/><span>slighe, mar sin féin thugas fé ndear comhartha annso</span>
<lb n="2540"/><span>a's annsúd a chuir ag machtnamh mé.  Adeir na sgríobh-</span>
<lb n="2541"/><span>nóirí sa mbrollach:</span></p>
<lb n="2542"/>
<lb n="2543"/><p><span>“Na sgéaltha so atá sa leabhar so táid siad le</span>
<lb n="2544"/><span>fagháil, i mBéarla, i leabhar eile.  An léightheoir</span>
<lb n="2545"/><span>a chuireann suim i n-a leithéid de cheist fágfam</span>
<lb n="2546"/><span>fé sin a dhéanamh amach cia 'ca i nGaoluinn nó i</span>
<lb n="2547"/><span>mBéarla do céad-sgríobhadh na sgéaltha, agus cia 'ca</span>
<lb n="2548"/><span>de'n dá chrot an t-aistriúchán.”</span></p>
<lb n="2549"/>
<lb n="2550"/><p><span>Muireach san ní dhearfainn ach gur sleamhnuigh cúpla</span>
<lb n="2551"/><span>abairt isteach sa leabhar agus dul an Béarla ortha.</span>
<lb n="2552"/><span>Cuirim i gcas:—</span></p>
<lb n="2553"/>
<lb n="2554"/><p><span>“‘Ristéard’” do liuigh sí' (“Richard!” she cried);</span>
<lb n="2555"/><span>nó féach air seo mar theideal do sgéal — “An Staic</span>
<lb n="2556"/><span>Cearnógach.”  Ní fhacaigheas an leabhar Bhéarla, ach</span>
<lb n="2557"/><span>is léir gur cuimhnigheadh ar “Square peg in round</span>
<lb n="2558"/><span>hole” ar dtúis agus gur cuireadh Gaedhealg air na</span>
<lb n="2559"/><span>dhiaidh san.  Ach is beag leabhar an lae indiu ná fuil</span>
<lb n="2560"/><span>rian an Bhéarla in áit éigin air, agus dá bhrígh sin ní</span>
<lb n="2561"/><span>chruthuigheann na cainteanna sin a luadhas mar shompla</span>
<lb n="2562"/><span>gur i mBéarla a ceapadh na sgéalta so an chéad uair.</span>
<lb n="2563"/><span>Dhearfainn féin gurab i mBéarla a ceapadh cúpla ceann</span>
<lb n="2564"/><span>acu agus i nGaedhilg na ceannaibh eile.</span></p>
<lb n="2565"/>
<lb n="2566"/><p><span>Brún agus ó Nóláin d'fhoillsigh; 1/6 a luach.</span></p>
<lb n="2567"/>
<lb n="2568"/><p><span>C.M.</span></p>
<lb n="2569"/>
<lb n="2570"/><p><span>DIXON & HEMPENSTALL</span></p>
<lb n="2571"/>
<lb n="2572"/><p><span>Fir Deunta Speuclairi</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>SEOMRAÍ UM TASTAIL RADHAIRC AR OSGAILT GACH LA</span></p>
<lb n="2575"/>
<lb n="2576"/><p><span>Cuirimíd shuim speisiáltha in oideasaí liagh-súl</span></p>
<lb n="2577"/>
<lb n="2578"/><p><span>Nuair a chuireann tú fios ón dtuaith ar rud</span>
<lb n="2579"/><span>cuirimíd chugat é an lá ceudna.</span></p>
<lb n="2580"/>
<lb n="2581"/><p><span>SRÁID SUFFOLK, 12, ATH CLIATH.</span>
<lb n="2582"/></p>
</div>
<pb n="144"/>
<div><lb n="2583"/><p><span>BANNC NÁISIÚNTA NA TALMHAN, TTA.</span></p>
<lb n="2584"/>
<lb n="2585"/><p><span>ÁRD-OIFIG:—  FAITHCHE AN CHOLÁISTE,</span>
<lb n="2586"/><span>BAILE ÁTHA CLIATH.</span></p>
<lb n="2587"/>
<lb n="2588"/><p><span>DEINEANN AN BANNC GACH AON T-SÓRT</span>
<lb n="2589"/><span>GNÓTHA BHAINEAS LE BANNCAEREACHT.</span></p>
<lb n="2590"/>
<lb n="2591"/><p><span>Bun-airgead Geallta, £406,000.</span></p>
<lb n="2592"/>
<lb n="2593"/><p><span>Bun-airgead Díolta, £203,000.</span></p>
<lb n="2594"/>
<lb n="2595"/><p><span>Maoin Iomlán 30adh Meitheamh, 1923, £1,650,000.</span></p>
<lb n="2596"/>
<lb n="2597"/><p><span>BUNUIGHTHE 1920.</span></p>
<lb n="2598"/>
<lb n="2599"/><p><span>BRAINNSÍ:—</span></p>
<lb n="2600"/>
<lb n="2601"/><p><span>68 Sráid Chille Mhuire, Baile Átha Cliath;  Corcaigh,</span>
<lb n="2602"/><span>Luimneach, Portláirge, Tráighlí, Áth Luain, Inis,</span>
<lb n="2603"/><span>Mathchromtha.</span></p>
<lb n="2604"/>
<lb n="2605"/><p><span>THE</span>
<lb n="2606"/><span>NATIONAL</span>
<lb n="2607"/><span>LAND BANK</span>
<lb n="2608"/><span>LTD.</span></p>
<lb n="2609"/>
<lb n="2610"/><p><span>Lucht Díolta “An Sguab” 'san iomlán:—  Eason agus a Chomh.  Cuirtear cló air seo ag Cló-Oifig Uí Mhathghamhna, Áth Cliath</span>
<lb n="2611"/><span>agus foillsigheann Muintir “An Sguab” é ag Cearnóg Montseoighe 24, Áth Cliath.</span>
<lb n="2612"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Uimh. 19. Bealtaine, 31, 1924

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Uimh. 19. Bealtaine, 31, 1924

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
