Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Beatha an Athar Tiobóid Maitiú</title><author><name type="main">Seán Ó Ceallaigh</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL725</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1909</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL725</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Beatha an Athar Tiobóid Maitiú</title><author>Seán Ó Ceallaigh</author><imprint><publisher>Mac Guill, M. H. agus a Mhac, Teoranta</publisher><date>1909</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Caib. I.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>óige an abstail.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Is beag ainm d'ainmneachaibh móra</span>
<lb n="6"/><span>na hÉireann gur córa eolas do bheith</span>
<lb n="7"/><span>againn air fé láthair ná ar ainm an</span>
<lb n="8"/><span>Athar Tiobóid Maitiú.  An té go</span>
<lb n="9"/><span>mbeidh lán-eolas aige ar imtheachtaibh</span>
<lb n="10"/><span>is ar shaothar an Athar Tiobóid le linn</span>
<lb n="11"/><span>a ré ní baoghal dó gan bheith i n-a</span>
<lb n="12"/><span>dheigh-fhear, agus ní fuláir dó gan</span>
<lb n="13"/><span>feabhas do chur ar a chómhursain is ar</span>
<lb n="14"/><span>a dhúthaigh.  Tá cómhairle leasa le</span>
<lb n="15"/><span>baint ag an té is géar-chúisighe againn</span>
<lb n="16"/><span>as imtheachtaibh an Athar Tiobóid ó</span>
<lb n="17"/><span>chorp a óige go ló a bháis; tá brigh fé</span>
<lb n="18"/><span>leith lé n-a shaothar an aimsear so.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Rugadh Tiobóid Maitiú i gCaisleán</span>
<lb n="21"/><span>Bhaile Thomáis, chúig míle slighe ó</span>
<lb n="22"/><span>Chaiseal Mumhan, an deicheamhadh lá</span>
<lb n="23"/><span>de mhí deiridh an fhóghmhair i mbliadhain</span>
<lb n="24"/><span>a 1790.  Nuair bhí sé a chúig bliadhna</span>
<lb n="25"/><span>d'aois d'aistrigheadh a mhuinntear go</span>
<lb n="26"/><span>Ráith Chloichín tamaillín slighe ó'n</span>
<lb n="27"/><span>gcaisleán.  Bhí árus breagh fairsing</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="28"/><p><span>flaitheamhail aca annso.  Ní fhacaidh</span>
<lb n="29"/><span>Tiobóid ná éinne eile dá ochtar</span>
<lb n="30"/><span>dearbhrathár spriúnlathacht ná gann-</span>
<lb n="31"/><span>tanas ná éinnidh eile acht carthannacht</span>
<lb n="32"/><span>is flúirse is croidhe na féile fé dhíon</span>
<lb n="33"/><span>tighe a n-athar riamh.  Bhí páistidhe uile</span>
<lb n="34"/><span>an tighe go flaitheamhail raidhseamhail</span>
<lb n="35"/><span>le bochtaibh is le lucht siubhail mar ba</span>
<lb n="36"/><span>dhual dóibh.  Acht ba fhlaitheamhla fé</span>
<lb n="37"/><span>dhó mo Thiobóid grádhmhar ná éinne</span>
<lb n="38"/><span>eile aca.  Ní raibh aon iongnadh acht</span>
<lb n="39"/><span>an croidhe mór ceanamhail ceannsa</span>
<lb n="40"/><span>do bhí aige.  Bhí cion fé leith aige ar</span>
<lb n="41"/><span>a mháthair agus bhí an cion céadna ag a</span>
<lb n="42"/><span>mháthair air.  Cé gur bh'é Tiobóid an</span>
<lb n="43"/><span>ceathramhadh duine dá naonbhar mac is</span>
<lb n="44"/><span>dó is mó thugadh sí milseáin is</span>
<lb n="45"/><span>pusó i didhe so-bhlasta is adhbhar fleidhe</span>
<lb n="46"/><span>le roinnt ar an gcuid eile.  Agus ní</span>
<lb n="47"/><span>miste a rádh gur bh'é Tiobóid do</span>
<lb n="48"/><span>roinneadh go raidhseamhail toilteanach</span>
<lb n="49"/><span>lúthgháireach ortha gach nidh dá mbíodh</span>
<lb n="50"/><span>aige.  Ní raibh éinnidh eile is mó chuir-</span>
<lb n="51"/><span>eadh áthas croidhe air agus é i n-a</span>
<lb n="52"/><span>gharsún ná fleadh do thabhairt dá</span>
<lb n="53"/><span>dhearbhratháireachaibh is dá dheirbhshéath-</span>
<lb n="54"/><span>rachaibh.  Lean an raidhseamhlacht so</span>
<lb n="55"/><span>dhó go crích a shaoghail.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>Ní ar a mhuinntir féin amháin ba</span>
<lb n="58"/><span>mhian leis nidhthe do roinnt.  B'aoibhinn</span>
<lb n="59"/><span>leis bheith ag cabhrughadh le bochtaibh</span>
<lb n="60"/><span>agus ba thaithneamhach leis a dhicheall</span>
<lb n="61"/><span>do dhéanamh do bhuachaillíbh is do</span>
<lb n="62"/><span>chailíníbh aimsire an tighe.  Go deimhin</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="63"/><p><span>níor mhaith leis aon bhuadhairt 'san</span>
<lb n="64"/><span>mbreis do bheith ar lucht oibre a</span>
<lb n="65"/><span>mhuinntire dá mbeadh dul ar a leaghas.</span>
<lb n="66"/><span>Seo eachtra dheimhneochaidh é: Thárla</span>
<lb n="67"/><span>srothán do bheith ag gluaiseacht fé</span>
<lb n="68"/><span>scáth an tighe.  Ní raibh d'uisce ag</span>
<lb n="69"/><span>muinntir Thiobóid i gcómhair a ngnótha</span>
<lb n="70"/><span>ná i gcómhair a gcuid stuic acht</span>
<lb n="71"/><span>uisce an tsrotháin seo.  Ba leor é</span>
<lb n="72"/><span>le linn an gheimhridh.  Acht nuair</span>
<lb n="73"/><span>bheireadh an samhradh ortha bhíodh an</span>
<lb n="74"/><span>t-uisce an-ghann de ghnáth.  Éinne go</span>
<lb n="75"/><span>bhfuil eolas aige ar chúrsaíbh feirm-</span>
<lb n="76"/><span>eoireachta tuigfidh sé gur ciotach</span>
<lb n="77"/><span>an rud gan go leor uisce do bheith ar</span>
<lb n="78"/><span>fagháil i gcómhair an tighe.  Thug</span>
<lb n="79"/><span>Tiobóid so fé ndeara agus é ag</span>
<lb n="80"/><span>eirghe suas, agus ní raibh éinnidh is mó</span>
<lb n="81"/><span>bhí ag cur cúraim air ná an tslighe do</span>
<lb n="82"/><span>b'fhearr chum lán-tairbhe do bhaint as</span>
<lb n="83"/><span>an tsrothán.  Bhíodh sé ag gabháilt de</span>
<lb n="84"/><span>le n-a shluasaid moch diadhnach a</span>
<lb n="85"/><span>d'iarraidh é dhoimhniughadh annso is é</span>
<lb n="86"/><span>chasadh annsúd is é threoradh i slighe</span>
<lb n="87"/><span>is ná imtheochadh oiread is deor de</span>
<lb n="88"/><span>amugha.  Is beag a shaoil éinne an</span>
<lb n="89"/><span>uair úd go leaghasfadh sé mór-chuid</span>
<lb n="90"/><span>de chraos an ólacháin is go múchfadh sé</span>
<lb n="91"/><span>tart buile an tsluaigh le fíor-uisce</span>
<lb n="92"/><span>sul a stadfadh sé.</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>Mar adubhradh ní raibh acht tamaillín</span>
<lb n="95"/><span>slighe idir Ráith Chloichín agus an cais-</span>
<lb n="96"/><span>leán.  Théidheadh Tiobóid go dtí an</span>
<lb n="97"/><span>caisleán go minic, agus ba ghearr go</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="98"/><p><span>raibh Eibhlís Maitiú ban-fhlaith an chais-</span>
<lb n="99"/><span>leáin chomh ceanamhail air is mar bhí a</span>
<lb n="100"/><span>mháthair féin.  Thugadh sí milseáin</span>
<lb n="101"/><span>agus cístidhe agus seoda agus airgead</span>
<lb n="102"/><span>dó go flúirseach.  Agus ar an gcuma</span>
<lb n="103"/><span>so thagadh leis fleadh do thabhairt go</span>
<lb n="104"/><span>minic dá cháirdibh óga féin.  Lá de sna</span>
<lb n="105"/><span>laetheantaibh bhí an líon tighe i n-a</span>
<lb n="106"/><span>suidhe timhcheall búird an bhidh.  Dubh-</span>
<lb n="107"/><span>airt a máthair leo gur bh'ait léi</span>
<lb n="108"/><span>naonbhar mac aici agus gan fonn air</span>
<lb n="109"/><span>éinne aca bheith i n-a shagart.  Seoirse</span>
<lb n="110"/><span>an duine ba shine aca bhí i n-a haigne.</span>
<lb n="111"/><span>Acht, cé gur bhronn gaol dóibh éide</span>
<lb n="112"/><span>luachmhar Aifrinn agus cailís ar</span>
<lb n="113"/><span>Sheoirse agus súil aige gur adhbhar</span>
<lb n="114"/><span>sagairt a bhí ann, ní raibh Seoirse féin</span>
<lb n="115"/><span>toilteanach, ní raibh leagadh aige leis</span>
<lb n="116"/><span>an tsagartacht, agus bhuail sé a cheann</span>
<lb n="117"/><span>faoi ar chloisint cainnte a mháthar dó.</span>
<lb n="118"/><span>Níor bh'amhlaidh do Thiobóid.  "Ná</span>
<lb n="119"/><span>bíodh imshníomh ort, a mháthair," arsa</span>
<lb n="120"/><span>Tiobóid, "is mian liom-sa bheith im'</span>
<lb n="121"/><span>shagart."</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Baineann sé le deallramh nár</span>
<lb n="124"/><span>bh'fhada gur airigh Eibhlís Maitiú go</span>
<lb n="125"/><span>raibh a peata ciuin fionn dathamhail</span>
<lb n="126"/><span>le beith i n-a shagart.  Gheall sí ar an</span>
<lb n="127"/><span>dtoirt go gcuirfeadh sí ar scoil é</span>
<lb n="128"/><span>ar a costas féin, agus ná leigfeadh</span>
<lb n="129"/><span>sí d'einne eile piginn do chailleamh-</span>
<lb n="130"/><span>aint leis no go mbeadh sé i n-a</span>
<lb n="131"/><span>shagart.  Bhí sé a dhá bhliadhain déag</span>
<lb n="132"/><span>d'aois fé'n am so, agus is é an</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="133"/><p><span>scoil do cheap sí i n-a chómhair ná</span>
<lb n="134"/><span>Agadamh Choinnigh i gCill Choinnigh.</span>
<lb n="135"/><span>Seoladh Tiobóid go dtí an Colláiste</span>
<lb n="136"/><span>seo i dtráth, agus ní call a rádh gur</span>
<lb n="137"/><span>sileadh deora i Ráith Chloichín an lá bhí</span>
<lb n="138"/><span>Tiobóid ag scaramhaint le n-a mháthair</span>
<lb n="139"/><span>is le n-a mhuinntir.  Is léir dúinn</span>
<lb n="140"/><span>anois go raibh uaigneas ar Thiobóid</span>
<lb n="141"/><span>féin, rud nár bh'iongnadh agus, gur</span>
<lb n="142"/><span>lean an t-uaigneas soin dó go dtí</span>
<lb n="143"/><span>an Cháisc ar a laighead de.  Nuair</span>
<lb n="144"/><span>bheir an Cháisc air mhothuigh sé air féin</span>
<lb n="145"/><span>nár bh'fhéidir leis é féin d'iomchur no</span>
<lb n="146"/><span>go bhfeicfeadh sé a mháthair is a mhuinn-</span>
<lb n="147"/><span>tear.  Is cad a dhein sé?  Bhailigh sé</span>
<lb n="148"/><span>leis ó'n Agadamh i gan fhios d'éinne,</span>
<lb n="149"/><span>agus níor leig a scith gur bhuail sé</span>
<lb n="150"/><span>an doras isteach i Ráith Chloichín is gan</span>
<lb n="151"/><span>aon choinne ag a mhuinntir leis.</span></p>
<lb n="152"/>
<lb n="153"/><p><span>Is iomdha athair is máthair go mbeadh</span>
<lb n="154"/><span>fearg ortha dá ndéanfadh a mac a</span>
<lb n="155"/><span>leithéid.  Níor bh'amhlaidh d'athair is do</span>
<lb n="156"/><span>mháthair Thiobóid.  Is amhal a bhí áthas</span>
<lb n="157"/><span>croidhe ortha súd an uair chonncadar</span>
<lb n="158"/><span>é.  Agus is beag baoghal ná go raibh</span>
<lb n="159"/><span>áthas ar an aos óg.  Is iomdha fuir-</span>
<lb n="160"/><span>eann Agadaimh, leis, do dhíbreochadh</span>
<lb n="161"/><span>mac léighinn ar fad dá ndéanfadh sé</span>
<lb n="162"/><span>a leithéid ortha.  Ní mar soin a dhein</span>
<lb n="163"/><span>lucht ceannais Agadaimh Chille Coinnigh.</span>
<lb n="164"/><span>Thuigeadar súd cia bhí aca.  Thuig-</span>
<lb n="165"/><span>eadar brigh an scéil.  Thuigeadar nár</span>
<lb n="166"/><span>ghnáthach buachaill gan tréithe buachalla</span>
<lb n="167"/><span>ann, agus nár locht ar bhuachaill</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="168"/><p><span>ghrádhmhar fonn do bheith air an Cháisc</span>
<lb n="169"/><span>do chaitheamh i bhfochair a mháthar.</span>
<lb n="170"/><span>D'aithnigheadar ar ghnúis is ar scéimh</span>
<lb n="171"/><span>is ar dheigh-iomchur Thiobóidh ó thúis go</span>
<lb n="172"/><span>raibh adhbhar sagairt ann agus dá</span>
<lb n="173"/><span>ndéanfadh sé dearmhad beag féin nár</span>
<lb n="174"/><span>mhiste é mhaitheadh dhó.  Bhí ríméad</span>
<lb n="175"/><span>ortha nuair tháinig sé thar n-ais chúcha,</span>
<lb n="176"/><span>agus bhí uaigneas agus aithreachas</span>
<lb n="177"/><span>ortha nuair scar sé leo fé dheoidh i</span>
<lb n="178"/><span>gcionn chúig mbliadhan.  Buachaill</span>
<lb n="179"/><span>ciuin carthannach dathamhail dúthrachtach</span>
<lb n="180"/><span>raidhseamhail macánta bh'shin é a theist-</span>
<lb n="181"/><span>eas 'san Agadamh, agus bhí meas air</span>
<lb n="182"/><span>ag buachaillíbh is ag oidíbh dá réir.</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>Chuaidh sé ó Agadamh Chille Coinnigh</span>
<lb n="185"/><span>go colláiste Mhaighe Nuadhat i</span>
<lb n="186"/><span>mbliadhain a 1807.  Ní fada d'fhan sé</span>
<lb n="187"/><span>annsúd.  Samhluigheann sé dhúinn go</span>
<lb n="188"/><span>raibh sé ró-shimplidhe ró-bhaoth do</span>
<lb n="189"/><span>ghnásaibh an cholláiste sin agus gur</span>
<lb n="190"/><span>shaoil sé ná raibh a bhac air beagáinín</span>
<lb n="191"/><span>dá shlighe féin do bheith aige ann.  Ar</span>
<lb n="192"/><span>aon chuma is léir nár thuig sé go</span>
<lb n="193"/><span>raibh lucht ceannais an cholláiste chomh</span>
<lb n="194"/><span>dian ar na macaibh léighinn is mar a</span>
<lb n="195"/><span>bhíd.  Bhí sé féin chomh flaitheamhail is</span>
<lb n="196"/><span>mar bhí sé riamh, agus dubhairt sé leis</span>
<lb n="197"/><span>féin lá go dtabharfadh sé fleadh i n-a</span>
<lb n="198"/><span>sheomra féin do thriúr no ceathrar de</span>
<lb n="199"/><span>sna macaibh léighinn ba thaithneamhaighe</span>
<lb n="200"/><span>leis.  Nuair bhí an díoghbháil déanta</span>
<lb n="201"/><span>aige, má ba dhíoghbháil é, cuireadh i</span>
<lb n="202"/><span>n-umhail dó go raibh dlighe agus gnás</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="203"/><p><span>an cholláiste briste aige, agus go</span>
<lb n="204"/><span>ndaorfaidhe é, agus nár mhóide scéal</span>
<lb n="205"/><span>de ná go ndíbreochaidhe as an</span>
<lb n="206"/><span>gcolláiste é.  Tháinig náire chroidhe</span>
<lb n="207"/><span>air, agus is é dhein sé ná bailiughadh</span>
<lb n="208"/><span>leis abhaile i mbliadhain a 1808.</span>
<lb n="209"/><span>B'fhearr leis so do dhéanamh i dtráth</span>
<lb n="210"/><span>mhaith ná fuireach no go ndaorfaidhe é</span>
<lb n="211"/><span>ar eagla go ndíbreochaidhe annsoin é</span>
<lb n="212"/><span>is go gceapfaidhe cois baile gur coir</span>
<lb n="213"/><span>éigin eile do bhí i n-a choinne.</span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>B'é seo an dara feacht aige ag</span>
<lb n="216"/><span>teacht abhaile gan choinne leis.  Níor</span>
<lb n="217"/><span>bh'iongnadh dá mbeadh leath-eagla ar a</span>
<lb n="218"/><span>cháirdibh ná eirgheochadh leis bheith i n-a</span>
<lb n="219"/><span>shagart go bráth.  Níor ghábhadh aon</span>
<lb n="220"/><span>eagla go háirithe.  Gheall sé féin dá</span>
<lb n="221"/><span>mháthair agus é i n-a gharsún gur</span>
<lb n="222"/><span>sagart a bheadh ann.  B'fhíor dó.</span>
<lb n="223"/><span>Cóimhlíonadh an gheallamhaint.  Mar</span>
<lb n="224"/><span>b'ádhmharaighe i nÉirinn é bhí eaglais</span>
<lb n="225"/><span>ag Órd na gCapuisíneach i gCill</span>
<lb n="226"/><span>Choinnigh agus é ar scoil ann i n-a</span>
<lb n="227"/><span>óige.  Chíodh sé manaigh mhúinte na</span>
<lb n="228"/><span>mainistreach so go minic, agus ba</span>
<lb n="229"/><span>mhór é a mheas ortha.  Chomh luath agus</span>
<lb n="230"/><span>scar sé le Colláiste Mhaighe Nuadhat</span>
<lb n="231"/><span>cad a dhein sé ná é féin do chur fé</span>
<lb n="232"/><span>chomairce na gCapuisíneach.  Chuaidh</span>
<lb n="233"/><span>sé go Baile Átha Cliath mar a raibh</span>
<lb n="234"/><span>mainistir aca agus chuir sé fé</span>
<lb n="235"/><span>cheannas an Athar Ceilistin Ua Cor-</span>
<lb n="236"/><span>coráin é féin, agus d'fhan sé annsoin</span>
<lb n="237"/><span>no gur dhein an Dochtúir Diadha Ua</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="238"/><p><span>Muireadhaigh sagart de Domhnach</span>
<lb n="239"/><span>Cásca i mbliadhain a 1814.  Ní raibh</span>
<lb n="240"/><span>sé a cheithre bliadhna ficheadh d'aois</span>
<lb n="241"/><span>nuair a cóimhlíonadh an gheallamhaint</span>
<lb n="242"/><span>a thug sé dá mháthair i n-a óige.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Thug sé a chéad seanmóin uaidh i n-a</span>
<lb n="245"/><span>pharóiste dhúthchais i dTiobraid Árann.</span>
<lb n="246"/><span>B'é Soiscéal an Domhnaigh áirithe sin</span>
<lb n="247"/><span>ná gur fusa do chamail dul tré chró</span>
<lb n="248"/><span>snáthaide ná do'n fhear saidhbhir dul</span>
<lb n="249"/><span>go flaitheas Dé.  Thárla go raibh an</span>
<lb n="250"/><span>fear ba saidhbhre 'san dútháigh ag</span>
<lb n="251"/><span>éisteacht leis an tseanmóin.  Fear</span>
<lb n="252"/><span>mór reamhar do b'eadh é i dteannta</span>
<lb n="253"/><span>dhó bheith saidhbhir.  Casadh é féin agus</span>
<lb n="254"/><span>an manach óg ar a chéile tar éis Aifrinn.</span>
<lb n="255"/><span>"Táim an-bhuidheach díot, a Athair</span>
<lb n="256"/><span>Tiobóid," ar seisean, "toisc an</span>
<lb n="257"/><span>iarracht do thugais fé mó sháthadh tré</span>
<lb n="258"/><span>chró snáthaide."</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Caib. II.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>Tosach a shagartachta.</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>Ba ró-ghearr i n-a mhanach m'Athair</span>
<lb n="265"/><span>Tiobóid gur seoladh é go Cill Choinnigh.</span>
<lb n="266"/><span>Ní fuláir no gur thaithn so leis.  Ní</span>
<lb n="267"/><span>raibh aon dream eile ba mhó do chuir</span>
<lb n="268"/><span>ag machtnamh ar Rígh na nDúl é ná</span>
<lb n="269"/><span>na manaigh chneasta do bhí i gCill</span>
<lb n="270"/><span>Choinnigh agus eisean i n-a mhac léighinn</span>
<lb n="271"/><span>ann beagán bliadhan roimis sin.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="272"/><p><span>sé féin i n-a mhanach anois 'san inead</span>
<lb n="273"/><span>chéadna, agus manach ní ba charthann-</span>
<lb n="274"/><span>aighe ní raibh ann riamh.  Bhí cion is</span>
<lb n="275"/><span>meas is urraim ag gach éinne air.  Bhí</span>
<lb n="276"/><span>meas fé leith ag daoinibh bochta air.</span>
<lb n="277"/><span>Cár bh'iongnadh?  Manach ní ba dhéirc-</span>
<lb n="278"/><span>eamhla níor rug riamh ar scilling.</span>
<lb n="279"/><span>Agus bhí sé chomh umhal cneasta is dá</span>
<lb n="280"/><span>mba adhbhar naoimh é.  Bhí sé ar fhear-</span>
<lb n="281"/><span>aibh dathamhla na dúthaighe fé'n am</span>
<lb n="282"/><span>soin leis.  Bhí aghaidh agus crot air</span>
<lb n="283"/><span>d'oirfeadh do naomh.  Bhíodh sé ar</span>
<lb n="284"/><span>siubhal ó ghlaodhach an choilligh go</span>
<lb n="285"/><span>meadhon oidhche nach mór.  Bhíodh sluagh</span>
<lb n="286"/><span>timcheall a áruis faoistine ó dhubh</span>
<lb n="287"/><span>dubh, agus bhí de dhóchas ag an bpobal</span>
<lb n="288"/><span>as nár bh'iongnadh dá mbeadh éad</span>
<lb n="289"/><span>ag daoinibh eile leis.  Lá áirithe</span>
<lb n="290"/><span>agus sluagh daoine ag feitheamh</span>
<lb n="291"/><span>le faoistin d'fhagháil uaidh bhuail</span>
<lb n="292"/><span>sagart de shagartaibh Chille Coinnigh</span>
<lb n="293"/><span>fé dhéin an áruis mar a raibh an manach</span>
<lb n="294"/><span>óg ag cómhairliughadh is ag cneasughadh</span>
<lb n="295"/><span>na bpeacach.  Shín an sagart litir</span>
<lb n="296"/><span>isteach 'san árus chum an Athar</span>
<lb n="297"/><span>Tiobóid.  Léigh an tAthair Tiobóid í</span>
<lb n="298"/><span>agus is é bhí 'san litir ná órdughadh</span>
<lb n="299"/><span>ó'n easbog gan faoistin d'éisteacht</span>
<lb n="300"/><span>'san áit sin feasta.  Amach leis an</span>
<lb n="301"/><span>Athair Tiobóid ar an láthair sin, agus</span>
<lb n="302"/><span>dubhairt sé leis an bpobul go gcaith-</span>
<lb n="303"/><span>fidís dul go dtí sagart éigin eile</span>
<lb n="304"/><span>mar go rabhthas tar éis cosc do chur</span>
<lb n="305"/><span>leis féin.  Deineadh 'san éagcóir,</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="306"/><p><span>leis, é.  Do réir deallraimh d'innis</span>
<lb n="307"/><span>duine éigin do'n easbog gur riar an</span>
<lb n="308"/><span>tAthair Tiobóid amach an Chomaoine</span>
<lb n="309"/><span>Naomhtha i n-a mhainistir féin le linn</span>
<lb n="310"/><span>na Cásca.  Ní raib san ceadtha ag</span>
<lb n="311"/><span>aon Órd.  Ní cheaduightear d'éinne</span>
<lb n="312"/><span>acht do gnáith-chléir na háite an</span>
<lb n="313"/><span>Chomaoine Naomhta do riaradh amach</span>
<lb n="314"/><span>Domhnach Cásca.  Gnás é seo go</span>
<lb n="315"/><span>ngéilltear do i nÉirinn le fada.</span>
<lb n="316"/><span>Agus níor dhein an tAthair Tiobóid a</span>
<lb n="317"/><span>mhalairt.  Acht cuireadh bréag air pé</span>
<lb n="318"/><span>nidh ba bhun leis.  Fuair an tEasbog</span>
<lb n="319"/><span>amach i dtráth go raibh an éagcóir aige</span>
<lb n="320"/><span>féin, ámhthach, agus bhí áithmhéile chroidhe</span>
<lb n="321"/><span>air, nidh nár bh'iongnadh.  Mheas sé a</span>
<lb n="322"/><span>leath-scéal do ghabáil leis an Athair</span>
<lb n="323"/><span>Tiobóid as ucht a raibh déanta; acht</span>
<lb n="324"/><span>ní bheadh a thuilleadh bainte ag an</span>
<lb n="325"/><span>Athair Tiobóid leis.  B'é seo an dara</span>
<lb n="326"/><span>feacht go raibh saghas easaontais idir</span>
<lb n="327"/><span>an manach dúthrachtach agus cléir</span>
<lb n="328"/><span>Mhaighe Nuadhat, agus ba mór an</span>
<lb n="329"/><span>truagh é.  Ní raibh aon ghábhadh leis an</span>
<lb n="330"/><span>easonóir an taca so.</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>D'fhéach an manach óg timcheall air</span>
<lb n="333"/><span>annsoin féachaint cá bfaghadh sé inead</span>
<lb n="334"/><span>oireamhnach.  B'é toil Dé gur seoladh</span>
<lb n="335"/><span>go Mainistir na gCapuisíneach i</span>
<lb n="336"/><span>gcathair Chorcaighe é gan mhoill.  An</span>
<lb n="337"/><span>tAthair Art Ua Laoghaire is eadh do</span>
<lb n="338"/><span>chéad-chuir an mhainistir bheag so ar bun.</span>
<lb n="339"/><span>Ní raibh de chléir 'san mhainistir acht</span>
<lb n="340"/><span>an tAthair Domhnall Ua Donnabháin</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="341"/><p><span>uachtarán agus an tAthair Tiobóid mar</span>
<lb n="342"/><span>shagart conganta.  Sagart breagh</span>
<lb n="343"/><span>grádhmar déirceamhail do b'eadh an</span>
<lb n="344"/><span>tUachtarán so.  Ba dhóbair nár</span>
<lb n="345"/><span>díceannadh i bPárais é le linn an</span>
<lb n="346"/><span>Sceoin.  Bhí sé istigh i gceart-lár</span>
<lb n="347"/><span>sluaigh dhaortha ar bhruach an árdáin</span>
<lb n="348"/><span>agus an ghramraisc ag magadh is ag</span>
<lb n="349"/><span>gáiridhe faoi agus gan acht cúpla</span>
<lb n="350"/><span>neomat eile le caitheamh ar an saoghal</span>
<lb n="351"/><span>so aige.  Acht thug oifigeach airm</span>
<lb n="352"/><span>fé ndeara é, agus d'aithin air</span>
<lb n="353"/><span>gur bh'Éireannach a bhí ann.  "An</span>
<lb n="354"/><span>iomdha Éireannach eile annso?" ars'</span>
<lb n="355"/><span>an t-oifigeach.  D'innseadh dó, "Seadh,</span>
<lb n="356"/><span>scaoilfear saor sibh-se," ar seisean,</span>
<lb n="357"/><span>agus scaoileadh.  Tháinig an tAb</span>
<lb n="358"/><span>abhaile go hÉirinn i gcionn tamaill</span>
<lb n="359"/><span>agus bhí sé i n-a Shéiplíneach i gcarcair</span>
<lb n="360"/><span>Chorcaighe feasta.  Dá bhfagadh sé a</span>
<lb n="361"/><span>rogha de bheartaibh deasa an domhain</span>
<lb n="362"/><span>b'é seo an ceann ba mó thaithnfeadh</span>
<lb n="363"/><span>leis fé'n dtráth úd.  An scriosadh</span>
<lb n="364"/><span>agus an milleadh do chonnaic sé i</span>
<lb n="365"/><span>bPárais níor ghlanadar as a chuimhne</span>
<lb n="366"/><span>go bráth, agus ní raibh éinnidh eile ba</span>
<lb n="367"/><span>mhó thug sólás dó ná daoine</span>
<lb n="368"/><span>mí-ádhmharacha do bhí le crochadh d'ull-</span>
<lb n="369"/><span>mhughadh i gcómhair a mbáis.  Is</span>
<lb n="370"/><span>aindeis an treo bhíodh ar chuid aca</span>
<lb n="371"/><span>so, ní gábhadh a rádh.  Ba mhinic</span>
<lb n="372"/><span>do b'éigin dó a léine féin do chur ar</span>
<lb n="373"/><span>dhuine bhocht aca i gcuma is ná beadh</span>
<lb n="374"/><span>crot millte air ag dul ar árdán a</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="375"/><p><span>bháis.  Dá bhrigh sin ba mhinic a bhí sé</span>
<lb n="376"/><span>féin agus gan aige acht an t-aon</span>
<lb n="377"/><span>léine amáin.  Nuair tháinig an tAthair</span>
<lb n="378"/><span>Tiobóid chuige b'éigin do'n Athair</span>
<lb n="379"/><span>Domhnall éadach leabthan do sholáth-</span>
<lb n="380"/><span>airt i n-a chómair ar iasacht.  Mar a</span>
<lb n="381"/><span>chéile b'éigin dó cleas grinn d'imirt</span>
<lb n="382"/><span>ar chómhursain chum dínéar an chéad</span>
<lb n="383"/><span>lae d'fhagháil do'n Athair Tiobóid.  Tá</span>
<lb n="384"/><span>athrugadh mór tagtha ar an saoghal ó</span>
<lb n="385"/><span>shoin, agus ní miste é.</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>Níor bh'iongnadh báidh do bheith ag an</span>
<lb n="388"/><span>mbeirt manach le chéile sara fada</span>
<lb n="389"/><span>agus so amhlaidh.  Ní raibh an</span>
<lb n="390"/><span>tUachtarán ró-dhathamhail ar fad; acht</span>
<lb n="391"/><span>bhí sé díreach déirceamhail fáilteamhail,</span>
<lb n="392"/><span>agus b'shin iad na tréithe do thaithn</span>
<lb n="393"/><span>leis an Athair Tiobóid.  Fé'n am soin</span>
<lb n="394"/><span>ní raibh ag cur cúraim ar an Uachtarán</span>
<lb n="395"/><span>acht ineall ceoil do soláthairt i</span>
<lb n="396"/><span>gcómhair a shéipéil.  Soláthruigheadh</span>
<lb n="397"/><span>an t-ineall dó lá, agus, má bí áthas</span>
<lb n="398"/><span>fé leith riamh air éinne, is ar an</span>
<lb n="399"/><span>Uachtarán do bhí sé dá bharr so.  Acht,</span>
<lb n="400"/><span>fóirior! d'imir an t-ineall céadna</span>
<lb n="401"/><span>cleas greannmhar air an chéad</span>
<lb n="402"/><span>Domhnach le linn Aifrinn : i n-inead</span>
<lb n="403"/><span>ceol diadha do sheinnim do sheinn sé</span>
<lb n="404"/><span>fonn grinn nár airigeadh a leithéid fé</span>
<lb n="405"/><span>dhíon séipéil riamh roimis sin ná ó</span>
<lb n="406"/><span>shoin i leith.  Acht da dhonacht é an</span>
<lb n="407"/><span>t-ineall iasachta dhein sé a chion féin</span>
<lb n="408"/><span>i dtráth, agus ní móide scéal de ná</span>
<lb n="409"/><span>gur bh'é ba bhun leis an mhuinghin do bhí</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="410"/><p><span>ag an Athair Tiobóid féin as an gceol</span>
<lb n="411"/><span>ní ba dhiadhnaighe.</span></p>
<lb n="412"/>
<lb n="413"/><p><span>Níor bh'fada do'n Athair Tiobóid i</span>
<lb n="414"/><span>gCorcaigh no go raibh an sluagh chomh</span>
<lb n="415"/><span>ceanamhail air is mar bhíodar i gCill</span>
<lb n="416"/><span>Choinnigh.  Tá sé i mbéalaibh Gaedheal</span>
<lb n="417"/><span>fós dá dtiócfadh tuatach ó Iarthar</span>
<lb n="418"/><span>Chiarraidhe le ualach ime go margadh</span>
<lb n="419"/><span>Corcaighe ná fillfeadh sé abhaile gan</span>
<lb n="420"/><span>faoisidin d'fhagháil ó'n Athair Tiobóid.</span>
<lb n="421"/><span>Dá bhrigh sin d'fhoghluim sé an</span>
<lb n="422"/><span>Ghaedhealg i gcuma is go dhtuigfeadh</span>
<lb n="423"/><span>sé faoisidin na dtuatach go soiléir</span>
<lb n="424"/><span>is go mbeadh sé i n-a chumas teagasc</span>
<lb n="425"/><span>is cómhairle leasa do thabhairt do</span>
<lb n="426"/><span>lucht labhartha na Gaedhilge.  Cár</span>
<lb n="427"/><span>bh'iongnadh dóchas ag daoinibh simplidhe</span>
<lb n="428"/><span>as?  Agus do bhí dóchas as ag óg is</span>
<lb n="429"/><span>aosta ag bocht is saidhbhir, agus cár</span>
<lb n="430"/><span>bh'iongnadh so féin?</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Caib. III.</span></p>
<lb n="433"/>
<lb n="434"/><p><span>Aicíd is galar is dobhrón</span></p>
<lb n="435"/>
<lb n="436"/><p><span>I mbliadhain a 1817 thárla Droch-</span>
<lb n="437"/><span>aicíd mhillte i gcathair Chorcaighe.  Is</span>
<lb n="438"/><span>iomdha duine d'fhágadh ar fleasc a</span>
<lb n="439"/><span>dhroma leis an aicíd chéadna.  D'fhág</span>
<lb n="440"/><span>sé an t-ógánach i n-a luige chomh maith</span>
<lb n="441"/><span>leis an seanduine, agus iad so na</span>
<lb n="442"/><span>raibh i n-a luighe bhí scannradh saoghail</span>
<lb n="443"/><span>ortha.  Le linn na haicíde sin ní raibh</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="444"/><p><span>i gCorcaigh fear eile, ba chuma tuatach</span>
<lb n="445"/><span>no liaigh no sagart é, d'oibrigh chomh</span>
<lb n="446"/><span>dúthrachtach ar son na n-othrach is mar</span>
<lb n="447"/><span>dhein an tAthair Tiobóid.  Bhíodh sé</span>
<lb n="448"/><span>ag gluaiseacht ar a dhicheall ó ghlaodhach</span>
<lb n="449"/><span>an choilligh gach maidean, agus pé áit</span>
<lb n="450"/><span>dá dtéidheadh sé bhíodh sólás agus</span>
<lb n="451"/><span>leaghas i n-a threo.  Fé'n am go raibh</span>
<lb n="452"/><span>scartha aca leis an éagcruas soin ba</span>
<lb n="453"/><span>bheag duine i gCorcaigh ná déanfadh rud</span>
<lb n="454"/><span>ar an Athair Tiobóid dá n-iarradh sé</span>
<lb n="455"/><span>ortha é.  Agus is é d'iarr.  Go</span>
<lb n="456"/><span>deimhin níor bh'fhéidir leis é féin</span>
<lb n="457"/><span>d'iomchur gan obair éigin fóghanta do </span>
<lb n="458"/><span>bheith ar siubhal aige i gcómhnuidhe.</span>
<lb n="459"/><span>Chuir sé scoileanna céard ar bun</span>
<lb n="460"/><span>i gcómhair na n-ógbhan.  Na hógánaigh</span>
<lb n="461"/><span>agus na buachaillidhe do thagadh go</span>
<lb n="462"/><span>dtí n-a mhainistir de ghnáth do dhlúith-</span>
<lb n="463"/><span>cheangail sé i n-aon bhuidhin amháin iad.</span>
<lb n="464"/><span>Chuir sé Cumann ar bun dóibh i</span>
<lb n="465"/><span>mbliadhain a 1819.  Cumann Seosaimh</span>
<lb n="466"/><span>a thug sé mar ainm air seo.</span>
<lb n="467"/><span>Sholáthruigh sé leabharla bhreagh dhóibh,</span>
<lb n="468"/><span>agus léirigh sé dhóibh cionnus a thiocfadh</span>
<lb n="469"/><span>leo maitheas do dhéanamh dá chéile i</span>
<lb n="470"/><span>slighe is go rabhadar uile bocht saidhbhir</span>
<lb n="471"/><span>eolach aineolach, ag cabhrughadh le chéile</span>
<lb n="472"/><span>ar a ndicheall.</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>An bhliadhain i n-a dhiadh san .i.</span>
<lb n="475"/><span>bliadhain a 1812, cailleadh an tAthair</span>
<lb n="476"/><span>Domhnall, agus do bhí de bhrón</span>
<lb n="477"/><span>chroidhe ar an Athair Tiobóid i n-a</span>
<lb n="478"/><span>dhiaidh ná féadfadh sé éinnidh do</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="479"/><p><span>dhéanamh acht bheith ag osnadhghail agus</span>
<lb n="480"/><span>ag sileadh deor de ló is d'oidhche.  Lá</span>
<lb n="481"/><span>de sna laetheantaibh agus é ag brughadh</span>
<lb n="482"/><span>a bhróin leis féin cois na teine shaoil</span>
<lb n="483"/><span>sé go ndubhairt duine éigin leis go</span>
<lb n="484"/><span>raibh buidéal dighe 'san gcófra agus</span>
<lb n="485"/><span>go leaghasfadh san é.  Phreab sé ar</span>
<lb n="486"/><span>a bhonnaibh agus d'fhéach sé timcheall</span>
<lb n="487"/><span>air, acht ní raibh éinne i n-a ghaor.</span>
<lb n="488"/><span>Amach leis agus níor staid sé de'n</span>
<lb n="489"/><span>stáir sin chum gur aimsigh sé a dhuine</span>
<lb n="490"/><span>muinnteardha an Déin Ua Coilleáin.</span>
<lb n="491"/><span>D'innis sé do'n Déin cionnus mar</span>
<lb n="492"/><span>thuit amach.  "An deamhan, a chroidhe!</span>
<lb n="493"/><span>an deamhan," ars' an Déin.  "Má's</span>
<lb n="494"/><span>eadh," ars' an tAthair Tiobóid i n-a</span>
<lb n="495"/><span>aigne féin, "ní hé an buidéal dighe</span>
<lb n="496"/><span>a leaghasfaidh mise acht dian-obair."</span>
<lb n="497"/><span>Agus seo ag dian-obair arís é</span>
<lb n="498"/><span>láithreach.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Bhí go leor le déanamh i n-a</span>
<lb n="501"/><span>thimcheall.  Níor mhór scoileanna</span>
<lb n="502"/><span>céard na n-ógbhan d'fhairsingiughadh</span>
<lb n="503"/><span>is do chur i bhfeabhas.  Deineadh so.</span>
<lb n="504"/><span>Bhí buidheanta ionnta i gcómhair</span>
<lb n="505"/><span>léighinn; agus i dteannta an léighinn</span>
<lb n="506"/><span>múineadh fuagháil agus obair snáthaide</span>
<lb n="507"/><span>ionnta.  Bhí tuarastal maith le fagháil</span>
<lb n="508"/><span>as an obair seo.  Bhí dá chéad ógbhan</span>
<lb n="509"/><span>agus trí chéad cailínidhe 'san scoil i</span>
<lb n="510"/><span>mbliadhain a 1824.  Léirigheann so</span>
<lb n="511"/><span>dhúinn, fé mar léirigh na scoileanna</span>
<lb n="512"/><span>oidhche ní ba dhiadhnaighe, is mar</span>
<lb n="513"/><span>léirigheann buidheanta Chonnartha na</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="514"/><p><span>Gaedhilge anois go raibh fonn riamh</span>
<lb n="515"/><span>ar Ghaedhealaibh iad féin do chur</span>
<lb n="516"/><span>chum cinn i gcúrsaíbh léighinn agus</span>
<lb n="517"/><span>céarduidheachta dá mbeadh dul aca</span>
<lb n="518"/><span>ar scoileannaibh.  Léirigheann sé leis</span>
<lb n="519"/><span>dúinn gur mhaith dob' eol do'n Athair</span>
<lb n="520"/><span>Tiobóid so cé ná raibh aon chuimhneamh</span>
<lb n="521"/><span>ar Chonnradh na Gaedhilge an uair úd.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>Fóirior, rug adhbhar eile bróin ar</span>
<lb n="524"/><span>an Athair Tiobóid annsoin.  Bhí a</span>
<lb n="525"/><span>dhearbhratháir óg i n-a chómhnuidhe le</span>
<lb n="526"/><span>n-a chois, agus bhí cion an domhain ag</span>
<lb n="527"/><span>an mbeirt ar a chéile.  Acht chuir an</span>
<lb n="528"/><span>t-ógánach roimis féin dul go</span>
<lb n="529"/><span>Deisceart Aifrice, agus ní ghéillfeadh</span>
<lb n="530"/><span>sé d'éinne gan bailiughadh leis.  Níor</span>
<lb n="531"/><span>ró-fhada imthighthe é gur cailleadh i</span>
<lb n="532"/><span>mBádh Beinin é i n-aois a shé bliadhna</span>
<lb n="533"/><span>déag.  D'fhág so go dobhrónach an</span>
<lb n="534"/><span>tAthair Tiobóid, mór-mhór ó ba rud é</span>
<lb n="535"/><span>gur fhág a máthair an dearbhratháir óg</span>
<lb n="536"/><span>fé n-a chúram ar leithligh.</span></p>
<lb n="537"/>
<lb n="538"/><p><span>Níor chuir an dobhrón é gan mórán</span>
<lb n="539"/><span>maitheasa do dhéanamh dá phobul is dá</span>
<lb n="540"/><span>chómharsanaibh an uair úd, ámh, agus</span>
<lb n="541"/><span>is aca do bhí géar-ghábhadh le n-a</span>
<lb n="542"/><span>chongnamh.  Cuireadh dlighe ar bun i</span>
<lb n="543"/><span>mbliadhain a 1825 agus do réir na</span>
<lb n="544"/><span>dlighe sin ní fhéadfaidhe Caitliceach</span>
<lb n="545"/><span>do chur 'san úir gan cead d'fhagháil</span>
<lb n="546"/><span>ó'n gcléir Ghallda.  Thug an Déin</span>
<lb n="547"/><span>Gallda MagAoidh iarracht fé'n dlighe</span>
<lb n="548"/><span>seo do chur i bhfeidhm i gCorcaigh lá</span>
<lb n="549"/><span>dá raibh an Déin Urramach Ua</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="550"/><p><span>Coilleáin ag léigheamh paidreach ós</span>
<lb n="551"/><span>cionn uaighe i gCill FionnBharra; acht</span>
<lb n="552"/><span>sin a raibh aige dá bharr.  Thug Déin</span>
<lb n="553"/><span>na gCaitliceach freagra fir ar Dhéin</span>
<lb n="554"/><span>na nGall, agus chuir san cosc le n-a</span>
<lb n="555"/><span>eirghe i n-áirde.  Rud eile, agus níor</span>
<lb n="556"/><span>dhona nidh ná é: ní fhéadfaidhe corp</span>
<lb n="557"/><span>do chur gan cáin trom do díoghal as,</span>
<lb n="558"/><span>agus ní gábhadh a rádh go mbíodh sé</span>
<lb n="559"/><span>dian go leor ar bhochtaibh an t-airgead</span>
<lb n="560"/><span>do sholáthairt i gcómhair na cánach so.</span>
<lb n="561"/><span>Chuir an tAthair Tiobóid deireadh leis</span>
<lb n="562"/><span>an mbuadhairt ar fad.  Cheannuigh sé</span>
<lb n="563"/><span>stráice bláthmhar talmhan i mbliadhain</span>
<lb n="564"/><span>a 1826, agus leag sé amach i n-a</span>
<lb n="565"/><span>láthair cille é.  Ós soin amach ní bhíodh</span>
<lb n="566"/><span>air éinne cáin uaighe d'íoc, agus níor</span>
<lb n="567"/><span>chuir Gaill sainnteacha isteach riamh ó</span>
<lb n="568"/><span>shoin ar adlacadh na gCaitliceach i</span>
<lb n="569"/><span>gCorcaigh.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Um an dtaca so bhí an tAthair</span>
<lb n="572"/><span>Tiobóid i n-a sheanmónuidhe río-</span>
<lb n="573"/><span>bhlasta.  Thagadh na sluaighte ag</span>
<lb n="574"/><span>éisteacht leis, agus, mór-mhór, dá</span>
<lb n="575"/><span>mbeadh sé ag seanmónuidheacht ar</span>
<lb n="576"/><span>mhaithe le adhbhar éigin déirce.  Bhí sé</span>
<lb n="577"/><span>féin ar na fearaibh ba dhéirceamhla beo.</span>
<lb n="578"/><span>Ní dócha gur eitigh sé duine riamh fé</span>
<lb n="579"/><span>bheagán conganta.  Níor bh'é sin</span>
<lb n="580"/><span>amháin.  Ní raibh aon iongnadh acht a</span>
<lb n="581"/><span>mbíodh de daoinibh ag brath air:</span>
<lb n="582"/><span>daoine gur dhual dóibh bheith bocht</span>
<lb n="583"/><span>dealbh, daoine bhí go maith 'san</span>
<lb n="584"/><span>tsaoghal tráth, no clann a leithéididhe,</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="585"/><p><span>lucht oibre agus a murgail, daoine</span>
<lb n="586"/><span>thagadh a bhfad ó bhaile chum faoisidin</span>
<lb n="587"/><span>d'fhagháil uaidh, agus mar soin de.</span>
<lb n="588"/><span>Bhíodh súil aca go léir le cabhair ó'n</span>
<lb n="589"/><span>Athair Tiobóid, agus níor mhiste dhóibh.</span>
<lb n="590"/><span>Ní raibh i n-a shaothar ar fad acht</span>
<lb n="591"/><span>neimhnidh go háirithe i gcomórtas le</span>
<lb n="592"/><span>n-a raibh le teacht.</span></p>
<lb n="593"/>
<lb n="594"/><p><span>I mbliadhain a 1832 bhris an galar</span>
<lb n="595"/><span>buidhe amach i gcathair Chorcaighe.</span>
<lb n="596"/><span>Tháinig scannradh báis ar mhuinntir na</span>
<lb n="597"/><span>cathrach, agus níor bh'iongnadh san.</span>
<lb n="598"/><span>Do leath an aicíd ó dhuine go duine ó</span>
<lb n="599"/><span>thigh go tigh ó sráid go sráid, anonn is</span>
<lb n="600"/><span>anall, soir siar.  Ba chonntabharthach</span>
<lb n="601"/><span>an saogal ag an gcléir é, agus</span>
<lb n="602"/><span>ba dhian.  Bhí na sagairt ag</span>
<lb n="603"/><span>obair moch diadhnach mar ar chéad-</span>
<lb n="604"/><span>bhris an aicíd amach.  Níor leor a</span>
<lb n="605"/><span>ndicheall, ámh.  Bhí na daoine ag</span>
<lb n="606"/><span>tuitim i n-a sluaightibh, agus níor</span>
<lb n="607"/><span>bh'fhuláir gan eagla ar an gcléir ná</span>
<lb n="608"/><span>féadfaidhe iad go léir d'ullmhughadh</span>
<lb n="609"/><span>i gcómhair a mbáis.  Ní raibh aon bhaint</span>
<lb n="610"/><span>ag an Athair Tiobóid leis an gcuid</span>
<lb n="611"/><span>de'n chathair mar a raibh an aicíd i</span>
<lb n="612"/><span>dtosach.  Ba chuma san.  Bhí obair Dé</span>
<lb n="613"/><span>le déanamh agus níor dhual do'n</span>
<lb n="614"/><span>mhanach bheith díomhaoin agus san</span>
<lb n="615"/><span>amhlaidh.  Seo fé dhéin an tsagairt</span>
<lb n="616"/><span>paróiste dá thoil féin é.  Bhí fáilte</span>
<lb n="617"/><span>roimis, ní call a rádh.  Chuidigh sé go</span>
<lb n="618"/><span>dicheallach leis an sagart paróiste</span>
<lb n="619"/><span>agus le n-a lucht chonganta no go</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="620"/><p><span>raibh an aicíd ag déanamh an donais</span>
<lb n="621"/><span>mór-dtimcheall a mhainistreach féin</span>
<lb n="622"/><span>agus ar fuid na cathrach ar fad.</span></p>
<lb n="623"/>
<lb n="624"/><p><span>Dá mhire é gluaiseacht na haicíde,</span>
<lb n="625"/><span>ámhthach, ba mhíle mhire fós é gluaiseacht</span>
<lb n="626"/><span>an Athar Tiobóid.  Ní túisce bhuaileadh</span>
<lb n="627"/><span>an aicíd ball áirithe ná eisean ann</span>
<lb n="628"/><span>leis.  Ba mhíorbhúilteach ar fad an</span>
<lb n="629"/><span>obair a dhein sé.  Bhíodh sé cois</span>
<lb n="630"/><span>leabthan an bháis ag ullmhughadh othair i</span>
<lb n="631"/><span>gcómhair an bhóthair fhada anois, abair,</span>
<lb n="632"/><span>agus láithreach baill bhíodh sé ag cur a</span>
<lb n="633"/><span>chómhbhróin i n-umhail do'n bhaintreabhaigh</span>
<lb n="634"/><span>óig agus ag cabhrughadh le n-a</span>
<lb n="635"/><span>díleachtaíbh d'aon iarracht.  I gcionn</span>
<lb n="636"/><span>neomait eile b'fhéidir gur ag cur gach</span>
<lb n="637"/><span>nidhe i gcóir i n-otharlain a bheadh sé.</span>
<lb n="638"/><span>Dhein sé obair mheithle de ló is</span>
<lb n="639"/><span>d'oidhche.  Ba dhóigh le duine go mbíodh</span>
<lb n="640"/><span>sé annso is annsúd, thall is i bhfus</span>
<lb n="641"/><span>'san am chéadna.  Níor leor leis</span>
<lb n="642"/><span>obair an lae do dhéanamh go dicheallach</span>
<lb n="643"/><span>déirceamhail neimh-eaglach gan é chur</span>
<lb n="644"/><span>mar chúram air féin fuireach i n-othar-</span>
<lb n="645"/><span>lain mhóir ó mheodhan oidhche go</span>
<lb n="646"/><span>breacadh na maidne agus san do</span>
<lb n="647"/><span>dhéanamh gach oidhche.  Oidhche áirithe</span>
<lb n="648"/><span>tugadh othar amach go tigh na marbh as</span>
<lb n="649"/><span>an otharlain.  Shaoil lucht freastail</span>
<lb n="650"/><span>na hotharlan go raibh sé marbh, acht</span>
<lb n="651"/><span>ní raibh.  I gcionn tamaillín mhothuigh</span>
<lb n="652"/><span>an tAthair Tiobóid imthighthe é mar go</span>
<lb n="653"/><span>raibh suim fé leith aige 'san othar so.</span>
<lb n="654"/><span>Seo amach go tigh na marbh ar a lorg</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="655"/><p><span>é.  A leithéid de radharc is mar</span>
<lb n="656"/><span>chonnaic sé annsúd i ndeireadh na</span>
<lb n="657"/><span>hoidhche!  Fuireann daoine ar leath-</span>
<lb n="658"/><span>mheisce agus iad ag obair ar a</span>
<lb n="659"/><span>ndicheall, carnán corp ós a gcómhair</span>
<lb n="660"/><span>agus iad ag casadh na gcorp, i</span>
<lb n="661"/><span>mbraitlinníbh agus dá sáthadh isteach</span>
<lb n="662"/><span>i gcómhrannaibh cumhanga; soighthigh de</span>
<lb n="663"/><span>tharra leaghta taobh leo agus iad</span>
<lb n="664"/><span>ag dortadh an tarra so ar na corpaibh</span>
<lb n="665"/><span>d'fhonn is máthair no eochair na</span>
<lb n="666"/><span>haicíde do scólladh glan.  Ní féidir</span>
<lb n="667"/><span>cur síos go soiléir ar radharc dá</span>
<lb n="668"/><span>leithéid.  Acht istigh i lár na gcorp bhí</span>
<lb n="669"/><span>an t-othar so go raibh an tAthair</span>
<lb n="670"/><span>Tiobóid ar a lorg.  Chonnaic sé</span>
<lb n="671"/><span>láithreach é.  "Ní éagtha fós dó," ar</span>
<lb n="672"/><span>seisean, ag déanamh air anonn.  Agus</span>
<lb n="673"/><span>níor bh'eadh, cé ná raibh ann méar do</span>
<lb n="674"/><span>bhagairt ná oiread is gíog do chur as.</span>
<lb n="675"/><span>Tugadh thar n-ais go dtí an otharla</span>
<lb n="676"/><span>é dá aindeoin san féin; ba ghearr go</span>
<lb n="677"/><span>dtáinig sé chuige féin beagán; agus</span>
<lb n="678"/><span>ó'n neomat soin amach bhí sé ag dul</span>
<lb n="679"/><span>i bhfeabhas agus i bhfeabhas no go raibh</span>
<lb n="680"/><span>a shláinte aige fé dheireadh chomh maith</span>
<lb n="681"/><span>is mar bhí riamh.</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>Níor theip ar an Athair Tiobóid</span>
<lb n="684"/><span>cómhairle do thabhairt d'fhuirinn na</span>
<lb n="685"/><span>hotharlan de dheascaibh an ghníomha</span>
<lb n="686"/><span>so; agus ó'n oidhche úd amach ní raibh</span>
<lb n="687"/><span>duine 'san otharlain ná lasmuigh dhi,</span>
<lb n="688"/><span>ba chuma liaigh no fear conganta é, no</span>
<lb n="689"/><span>buime, ná raibh chomh dúthrachtach aireach</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="690"/><p><span>is mar bhí an tAthair Tiobóid féin.</span>
<lb n="691"/><span>Agus níor staid seisean dá dheagh-</span>
<lb n="692"/><span>obair go dtí go raibh an chathair gan</span>
<lb n="693"/><span>rian de'n aicíd ann.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Caib. IV.</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>Teacht na measardhachta.</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>Ní raibh aon chur síos ar an meas a</span>
<lb n="700"/><span>bhí ar an Athair Tiobóid as ucht ar</span>
<lb n="701"/><span>dhein sé le linn an Ghalair.  Bhí meas</span>
<lb n="702"/><span>ag gach éinne air, ba chuma cad é a</span>
<lb n="703"/><span>gcreideamh no a dtuairim no a stáid.</span>
<lb n="704"/><span>B'é rogha na bhfear agus rogha na</span>
<lb n="705"/><span>manach é i dtuairim gach éinne.  Agus,</span>
<lb n="706"/><span>dar ndóigh, níor bh'iongnadh é ar lucht</span>
<lb n="707"/><span>ceannais Tighe na mBocht i gCorcaigh.</span>
<lb n="708"/><span>Is beag ná raibh cúrsaidhe an tighe seo</span>
<lb n="709"/><span>chomh dona is mar bhíodh cúrsaidhe na</span>
<lb n="710"/><span>n-otharlan roimis sin.  Ní raibh aon</span>
<lb n="711"/><span>tseodh acht bochtaine agus aindeise</span>
<lb n="712"/><span>na ndaoine ann.  Ceárduighthe do</span>
<lb n="713"/><span>b'eadh cuid aca so no gur beir an lá</span>
<lb n="714"/><span>cruaidh ortha; tuataigh ghalánta do</span>
<lb n="715"/><span>b'eadh cuid aca tráth: bhí gach saghas</span>
<lb n="716"/><span>duine le fagháil i dTigh na mBocht</span>
<lb n="717"/><span>agus an iomad aca ann mar leis sin</span>
<lb n="718"/><span>de.  Is níor bh'fhada an mhoill ar an</span>
<lb n="719"/><span>Athair Tiobóid a dhéanamh amach gur</span>
<lb n="720"/><span>dúil 'san ól ba bhun le aindeise a</span>
<lb n="721"/><span>n-urmhór.  Thiomáin an t-ólachán go</span>
<lb n="722"/><span>Tigh na mBocht na sluaighte aca, d'fhág</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="723"/><p><span>sé mórán aca i gcarcair agus i dTigh</span>
<lb n="724"/><span>na nGealt féin.  D'fhág sé na céadta</span>
<lb n="725"/><span>teinteán go dealbh anacrach, mór-mhór</span>
<lb n="726"/><span>i sna bailtibh móra, agus is minic a</span>
<lb n="727"/><span>dhein sé fear buile de'n tuatach</span>
<lb n="728"/><span>simplidhe agus gan dúil na spéis i</span>
<lb n="729"/><span>n-éinnidh ar domhan aige acht troid is</span>
<lb n="730"/><span>tuaiplis is achrann millte.</span></p>
<lb n="731"/>
<lb n="732"/><p><span>Is minic a chuireann duine mar</span>
<lb n="733"/><span>cheist air féin cad ba bhun leis an</span>
<lb n="734"/><span>gcraos mhí-ádhmharach do bhí ar mhuinntir</span>
<lb n="735"/><span>na hÉireann 'san tsaoghal úd.  Ní'l</span>
<lb n="736"/><span>amhras ná gur dhein an daor-bhruid</span>
<lb n="737"/><span>agus an cruadhtan agus an dubh-</span>
<lb n="738"/><span>uaigneas a gcuid féin de.  D'fhág</span>
<lb n="739"/><span>na Dlighthe Pianamhla gan léigheann</span>
<lb n="740"/><span>gan misneach gan caitheamh aimsire</span>
<lb n="741"/><span>urmhór ár sínsear le sna céadtaibh</span>
<lb n="742"/><span>bliadhan; agus ní raibh le déanamh aca</span>
<lb n="743"/><span>dá dheascaibh acht aithris do dhéanamh</span>
<lb n="744"/><span>ar bhéasaibh Gallda.  Ní raibh árus</span>
<lb n="745"/><span>cruinnighthe ná inead cruinnighthe aca</span>
<lb n="746"/><span>acht i dtigh an tábhairne.  Chuireadh an</span>
<lb n="747"/><span>biotáille agus an chuideachta adhbhar</span>
<lb n="748"/><span>bróin as a gcuimhne an fhaid is bhídís</span>
<lb n="749"/><span>bog súgach, is, fóirior géar, chuireadh</span>
<lb n="750"/><span>breis dhroich-bhiotáille go ro-mhinic ar</span>
<lb n="751"/><span>buile iad.  Droich-bhiotáille is bun</span>
<lb n="752"/><span>le dhá dtrian a dheintear de dhroch-</span>
<lb n="753"/><span>obair ar fuid na dúthaighe gus indiu</span>
<lb n="754"/><span>féin, agus is ró-dheimhin gur amhlaidh</span>
<lb n="755"/><span>do'n scéal le fada fada.  Níor</span>
<lb n="756"/><span>bh'fhéidir an droich-bhiotáille do</span>
<lb n="757"/><span>sheachaint, ámh, an fhaid is bhí na daoine</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="758"/><p><span>bochta agus gan inead coinne aca</span>
<lb n="759"/><span>acht i dtig an tábhairne.  Mar, bíodh</span>
<lb n="760"/><span>a fhios ag cách nach féidir Éireannaigh</span>
<lb n="761"/><span>do dheaghailt ná do choimeád ó chéile</span>
<lb n="762"/><span>coitchianta: bhíodar ro-thugtha ar</span>
<lb n="763"/><span>chuaird is céilidh ar chuideachtain is ar</span>
<lb n="764"/><span>sheanchuidheacht ó thúis.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Is léir ó n-a bhfuil ráidhte go raibh</span>
<lb n="767"/><span>cruinn-eolas ag an Athair Tiobóid</span>
<lb n="768"/><span>ar an tubaiste do bhí ar siubhal</span>
<lb n="769"/><span>de bharr an ólacháin sul ar chrom</span>
<lb n="770"/><span>sé dá ríribh ar an obair do dhein</span>
<lb n="771"/><span>sé i n-a choinne fé dheoidh.  Bhí dóchas</span>
<lb n="772"/><span>ag gach dream is aicme as, ba chuma</span>
<lb n="773"/><span>cá ndeinidís Dia do mholadh is ba</span>
<lb n="774"/><span>chuma cad é a slighe 'san tsaoghal.</span>
<lb n="775"/><span>Dá bhrigh sin bhí Sasanaigh is Caocairidhe</span>
<lb n="776"/><span>agus Giúdaidhthe, Easbuig Ghallda,</span>
<lb n="777"/><span>flatha Gallda, deaghmhná agus mar</span>
<lb n="778"/><span>soin dóibh ar a lucht caidrimh.  Bhí</span>
<lb n="779"/><span>togha na haithne aige ar Chaocaire</span>
<lb n="780"/><span>dhúthrachtach de Chaocairíbh Chorcaighe</span>
<lb n="781"/><span>'san am soin.  Liam Máirtín do</span>
<lb n="782"/><span>b'ainm do so.  Casadh Liam agus an</span>
<lb n="783"/><span>tAthair Tiobóid go minic ar a chéile</span>
<lb n="784"/><span>mar go rabhadar araon ar Chomhdhaltas</span>
<lb n="785"/><span>Tighe na mBocht.  Bhí baint ag Liam</span>
<lb n="786"/><span>le Cumann na gCarad!  Cumann</span>
<lb n="787"/><span>Gallda do b'eadh é; acht ba chuma san,</span>
<lb n="788"/><span>dar ndóigh!  Bhí daltaidhe an Chumainn</span>
<lb n="789"/><span>ar a ndicheall i gcoinne an ólacháin</span>
<lb n="790"/><span>le bliadhantaibh roimh ré, cé nár</span>
<lb n="791"/><span>ró-mhaith d'eirigh leo i n-aon chor chum</span>
<lb n="792"/><span>gur casadh Liam Máirtín agus an</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="793"/><p><span>tAthair Tiobóid ar a chéile lá.</span>
<lb n="794"/><span>"Tá a fhios ag an saoghal gur dheinis-</span>
<lb n="795"/><span>se cion fir i gcoinne na droch-aicíde</span>
<lb n="796"/><span>tamall ó shoin" arsa Liam leis an</span>
<lb n="797"/><span>manach.  Tá aicíd chomh dona céadna</span>
<lb n="798"/><span>i n-ár láthair anois, - is é sin an</span>
<lb n="799"/><span>mheisce, - agus is fada, fada tá sé</span>
<lb n="800"/><span>ag rith orm gur tusa an t-aon fhear</span>
<lb n="801"/><span>amháin i nÉirinn a leaghasfadh é dá</span>
<lb n="802"/><span>gcuirfeá chuige.  Ó, i gcunntas Dé</span>
<lb n="803"/><span>ná heitigh sinn, a bhráthair ghrádhmhair</span>
<lb n="804"/><span>ná dein san."  Níor dh'eitigh is níor</span>
<lb n="805"/><span>ghéill ar an láthair sin, acht chuir</span>
<lb n="806"/><span>athchuinge an Chaocaire ag dian-</span>
<lb n="807"/><span>mhachtnamh é, agus ba ró-ghearr gur</span>
<lb n="808"/><span>chuir sé i n-a luighe air féin nár mhaith</span>
<lb n="809"/><span>an mhaise air gan géilleadh dhó.  Agus</span>
<lb n="810"/><span>do ghéill go fonnmhar fé dheoidh, cé</span>
<lb n="811"/><span>go raibh sé a sheacht mbliadhna agus</span>
<lb n="812"/><span>dá fhichid d'aois fé'n am soin.  Agus</span>
<lb n="813"/><span>mór-mhór lucht déanta biotáille do</span>
<lb n="814"/><span>b'eadh a ghaolta féin, agus bhí a ró-</span>
<lb n="815"/><span>fhios aige go gcreachfaidhe iad de</span>
<lb n="816"/><span>dheascaibh na hoibre do bhí curtha</span>
<lb n="817"/><span>roimis aige.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Pé scéal é tháinig tionól i gceann</span>
<lb n="820"/><span>a chéile an deicheamhadh lá de mhí an</span>
<lb n="821"/><span>Abráin i mbliadhain a 1838.  'San</span>
<lb n="822"/><span>scoil do chuir an tAthair Tiobóid féin</span>
<lb n="823"/><span>ar bun fiche bliadhan roimis sin is eadh</span>
<lb n="824"/><span>do tionóladh an cruinniughadh.  Ní ró-</span>
<lb n="825"/><span>mhór na daoine bhí láithreach, acht ba</span>
<lb n="826"/><span>ró-éachtach an toradh fuarthas de bharr</span>
<lb n="827"/><span>a gcómhairle.  Do mhínigh an tAthair</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="828"/><p><span>Tiobóid féin do'n chuideachtain cad é</span>
<lb n="829"/><span>bhí rómpa.  Nuair bhí san déanta do</span>
<lb n="830"/><span>ghluais sé fé dhéin leabhair do tharla</span>
<lb n="831"/><span>'san tseomra agus an geall i gcoinne</span>
<lb n="832"/><span>an ólacháin scríbhte ann.  "Seo linn</span>
<lb n="833"/><span>i n-ainm Dé!" ar seisean, ag cur a</span>
<lb n="834"/><span>ainme leis an ngeall.  Do dhein trí</span>
<lb n="835"/><span>fichid éigin duine amhlaidh i gcaitheamh</span>
<lb n="836"/><span>an tráthnóna, agus cuireadh an deagh-</span>
<lb n="837"/><span>obair ar siubhal de'n iarracht soin.</span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>Is maith an obair do dhein Liam</span>
<lb n="840"/><span>Máirtín i dtosach scéil.  Ba dheocair</span>
<lb n="841"/><span>a dheimhniughadh do mhuinntir an</span>
<lb n="842"/><span>tsaoghail úd go bhféadfaidís a ngnó</span>
<lb n="843"/><span>do dhéanamh gan biotáille aca:</span>
<lb n="844"/><span>samhluigheann sé dhúinn gur mar soin</span>
<lb n="845"/><span>a bhí an scéal aca ar aon chuma.  B'é</span>
<lb n="846"/><span>an cúram ba mhó bhíodh ar Liam ná a</span>
<lb n="847"/><span>léiriughadh do sna daoinibh so ná raibh</span>
<lb n="848"/><span>gábhadh ag éinne leis an mbiotáille.</span>
<lb n="849"/><span>"Cad a bhíonn le n-a ól ag an</span>
<lb n="850"/><span>gcapall ráis de ghnáth?" adeireadh</span>
<lb n="851"/><span>sé, ag cur ceiste air féin, mar dheadh.</span>
<lb n="852"/><span>"Uisce!" adeireadh sé, ós árd, ag</span>
<lb n="853"/><span>tabhairt freagra air féin.  "Is cad</span>
<lb n="854"/><span>a bhíonn le n-a ól ag an leomhan de</span>
<lb n="855"/><span>ghnáth?  Uisce, dar ndóigh! fíor-uisce.</span>
<lb n="856"/><span>Tá dóthain an daonnaidhe is an</span>
<lb n="857"/><span>ainmhidhe is an éin, tá dóthain gach</span>
<lb n="858"/><span>éinne is gach éinnidhe 'san uisce.  Is</span>
<lb n="859"/><span>é an rud is tairbhighe agus is</span>
<lb n="860"/><span>oireamhnaighe dhúinn go léir é; is é</span>
<lb n="861"/><span>an rud is folláine agus is áiseamhla</span>
<lb n="862"/><span>againn é.  Ólaimís uile é mar soin,</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="863"/><p><span>agus i n-ainm Dé caithimís uainn an</span>
<lb n="864"/><span>biotáille feasta."  Agus is é thagadh</span>
<lb n="865"/><span>as an gcómhairle de ghnáth ná go</span>
<lb n="866"/><span>dtógadh gasradh daoine an geall ó'n</span>
<lb n="867"/><span>Athair Tiobóid.</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>Bhí go leor leor eile i gCorcaigh</span>
<lb n="870"/><span>agus fonn ortha cuidiughadh leis</span>
<lb n="871"/><span>an obair.  Mara mbeadh so ní</span>
<lb n="872"/><span>fhéadfadh an tAthair Tiobóid féin</span>
<lb n="873"/><span>teacht ar an obair go léir ná</span>
<lb n="874"/><span>i n-aon ghaor di.  Leath a cháil is a</span>
<lb n="875"/><span>chómhairle chomh mear le gaoith, agus</span>
<lb n="876"/><span>ba ró-ghearr go raibh daoine ag teacht</span>
<lb n="877"/><span>fé n-a dhéin i n-a sluaightibh dubha.  I</span>
<lb n="878"/><span>gcionn tamaill bhíodh a dhá dhóthain le</span>
<lb n="879"/><span>déanamh aige agus an geall do</span>
<lb n="880"/><span>thabhairt do sna sluaightibh so.  Shaoil</span>
<lb n="881"/><span>daoine go deimhin gur bhain</span>
<lb n="882"/><span>draoidheacht no comhacht éigin le n-a</span>
<lb n="883"/><span>láimh bhí lucht séanta an ólacháin chomh</span>
<lb n="884"/><span>líonmhar is chomh dílis san.  Ó'n ló</span>
<lb n="885"/><span>leagadh sé lámh ar ghualain ortha is</span>
<lb n="886"/><span>tearc duine aca bhlaiseadh an</span>
<lb n="887"/><span>biotáille.  Cár bh'iongnadh má</span>
<lb n="888"/><span>cheapadar gur bhain comhacht thar na</span>
<lb n="889"/><span>comhachtaibh leis?  Cár bh'iongnadh má</span>
<lb n="890"/><span>thagadh na sluaighte fé n-a dhéin gach</span>
<lb n="891"/><span>lá?  Cár bh'iongnadh má bhíodh a</span>
<lb n="892"/><span>sheomra lán de pheacaidhthibh ó dhubh</span>
<lb n="893"/><span>dubh agus gan dhe chúram ortha acht an</span>
<lb n="894"/><span>geall do thógaint uaidh féin ar</span>
<lb n="895"/><span>leithligh?  Cár bh'iongnadh daoine ghá</span>
<lb n="896"/><span>rádh go mbíodh boladh an bhiotáille ó</span>
<lb n="897"/><span>n-a sheomra i gcómhnuidhe toisc a</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="898"/><p><span>dtagadh de lucht meisce chuige ar</span>
<lb n="899"/><span>lorg a leasa?  Ba mhinic cuid aca</span>
<lb n="900"/><span>so go dealbh, leis.  Thagadh cuid aca</span>
<lb n="901"/><span>na mílte slighe ó bhaile, agus</span>
<lb n="902"/><span>theastuigheadh an oiread conganta</span>
<lb n="903"/><span>uatha is do bhéarfadh thar n-ais abhaile</span>
<lb n="904"/><span>arís iad.  Theastuigheadh cabhair ó sna</span>
<lb n="905"/><span>peacaidhthibh uile no ó n-a n-urmhór</span>
<lb n="906"/><span>mór pé scéal é.  Agus pé áit go</span>
<lb n="907"/><span>solátruigheadh an tAthair Tiobóid</span>
<lb n="908"/><span>dóibh é is fíor-annamh a shín sé lámh</span>
<lb n="909"/><span>fhollamh chum duine aca, má shín riamh,</span>
<lb n="910"/><span>go deimhin.  "Dá mbeadh sráideanna</span>
<lb n="911"/><span>Chorcaighe clúdaigthe le clochaibh óir</span>
<lb n="912"/><span>agus dá mba leis an Athair Tiobóid</span>
<lb n="913"/><span>féin amháin iad," ars' a chléireach</span>
<lb n="914"/><span>tráth, "ní bheadh oiread is púirín aca</span>
<lb n="915"/><span>le fagáil i n-a inead féin, ná aon</span>
<lb n="916"/><span>tuairisc air acht chomh beag, i gcionn</span>
<lb n="917"/><span>bliadhna."  Flaith na ndeagh-fhlath do</span>
<lb n="918"/><span>b'eadh é ó bhaois go bás gan aon agó.</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>Caib. V.</span></p>
<lb n="921"/>
<lb n="922"/><p><span>Ag taisteal na tíre.</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>Go luath i mbliadhain a 1839 shar a</span>
<lb n="925"/><span>raib an obair trí ráithche ar siubhal</span>
<lb n="926"/><span>bhí an geall tógtha ag dha chéad míle</span>
<lb n="927"/><span>duine.  Bhí cáil an Athar Tiobóid i</span>
<lb n="928"/><span>mbéal gach éinne feasta, agus cuireadh</span>
<lb n="929"/><span>mar athchuinge air turas do thabhairt</span>
<lb n="930"/><span>ar bhailtibh móra eile na Mumhan.</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="931"/><p><span>Ní raibh ann éinne d'eiteach, agus</span>
<lb n="932"/><span>níor thúisce an cuireadh faghta aige</span>
<lb n="933"/><span>ná é ag a ullmhughadh féin i gcómhair</span>
<lb n="934"/><span>an bhóthair.  Cé gur bh'é Easbog</span>
<lb n="935"/><span>Phortláirge an chéad duine i nÉirinn</span>
<lb n="936"/><span>do thug cuireadh dhó b'é an chéad</span>
<lb n="937"/><span>aistear do chuir sé dhe ná cuaird ar</span>
<lb n="938"/><span>chathair Luimnighe.  I ndeireadh mí</span>
<lb n="939"/><span>Nodlag i mbliadhain a 1839 do thárla</span>
<lb n="940"/><span>so.  Bhí a dheirbhshiúr óg pósta ar</span>
<lb n="941"/><span>bruach Sionann agus do chómhnuigh sé</span>
<lb n="942"/><span>i n-a tigh siúd an fhaid is d'fhan sé i</span>
<lb n="943"/><span>Luimnigh.  Níor thaithneamhaighe leis</span>
<lb n="944"/><span>aon chompórd eile ná tamall do</span>
<lb n="945"/><span>chaitheamh i bhfochair a mhuinntire féin</span>
<lb n="946"/><span>anois is arís.  Acht dá thaithneamhaighe</span>
<lb n="947"/><span>leis féin is le n-a dheirbhshiuir an</span>
<lb n="948"/><span>sealad do chaith sé i Luimnigh níor</span>
<lb n="949"/><span>bh'aon chaitheamh aimsire ná lá saoire ag</span>
<lb n="950"/><span>eisean é.  Bhí sé ag obair gan staonadh</span>
<lb n="951"/><span>gan sos moch diadhnach go ceann</span>
<lb n="952"/><span>cheithre lá, agus tháinig na céadta míle</span>
<lb n="953"/><span>duine fé n-a dhéin ann ós gach árd.</span>
<lb n="954"/><span>Ní call a rádh ná raibh súil ag ostóiríbh</span>
<lb n="955"/><span>na cathrach le n-a ndeicheamhadh cuid.</span>
<lb n="956"/><span>Dá bhrigh sin ní raibh adhbhar bidh ná</span>
<lb n="957"/><span>gléas fritheála aca i n-a gcómhair,</span>
<lb n="958"/><span>agus ba dhá dhóbair nár cailleadh</span>
<lb n="959"/><span>mórán aca leis an ocras.  Mara</span>
<lb n="960"/><span>mbeadh flaitheamhlacht na ndaoine,</span>
<lb n="961"/><span>idir chléir is pobal, bheadh an scéal go</span>
<lb n="962"/><span>hait aindeis aca so do tháinig a bhfad</span>
<lb n="963"/><span>ó bhaile, go deimhin.  Ní bheadh deoch</span>
<lb n="964"/><span>ná díon le fagháil ag a dtrian.  Acht</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="965"/><p><span>b'é toil an Tighearna gur réidhtigheadh</span>
<lb n="966"/><span>is gur socruigheadh gach nidh.  Agus</span>
<lb n="967"/><span>b'é toradh an turais céad go leith</span>
<lb n="968"/><span>míle duine 'san mbreis do bheith</span>
<lb n="969"/><span>snaidhmthe le Cumann an Athar</span>
<lb n="970"/><span>Tiobóid.</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>Ghluais sé ó Luimnigh go Portláirge</span>
<lb n="973"/><span>annsoin agus chaith sé trí no ceathair</span>
<lb n="974"/><span>de laetheantaibh ann ag míniughadh</span>
<lb n="975"/><span>do'n phobal cad é bhí mar chúram ar a</span>
<lb n="976"/><span>Chumann.  Le linn na haimsire sin</span>
<lb n="977"/><span>thug sé an geall do cheithre fichid míle</span>
<lb n="978"/><span>duine.  D'fhill sé ar Chorcaigh i</span>
<lb n="979"/><span>gcómhair na Nodlag tar éis an geall</span>
<lb n="980"/><span>do thabhairt do cheathramhadh milleoin</span>
<lb n="981"/><span>duine i n-aon trí seachtmhaine amháin.</span>
<lb n="982"/><span>Beag iongnadh gur chuir muinntear</span>
<lb n="983"/><span>na cathrach fáilte is fiche roimis.</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>B'fhollus fé'n am so do chách go raibh</span>
<lb n="986"/><span>an Cumann le dul chum cinn, agus ba</span>
<lb n="987"/><span>léir leis dóibh go mbainfeadh costas</span>
<lb n="988"/><span>mór leis.  Cheap an tAthair Tiobóid</span>
<lb n="989"/><span>agus a lucht cómhairle gur mhaith an</span>
<lb n="990"/><span>rud cártaidhe agus buinn do sholáthairt</span>
<lb n="991"/><span>is do dhíol agus go mbainfidhe an</span>
<lb n="992"/><span>oiread airgid asta súd is do</span>
<lb n="993"/><span>ghlanfadh an costas.  Bhainfidhe leis dá</span>
<lb n="994"/><span>gcuirfidhe chuige i gceart i n-inead</span>
<lb n="995"/><span>na buinn do roinnt i n-aiscidh ar na</span>
<lb n="996"/><span>míltibh fé mar deineadh ó thosach scéil.</span>
<lb n="997"/><span>Is beag uain d'fhágadh ag an Athair</span>
<lb n="998"/><span>Tiobóid feasta chum beith ag machtnamh</span>
<lb n="999"/><span>ar na nidhthibh so ámhthach.</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>Shar a raibh ráith féin de'n bhliadhain</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1002"/><p><span>nuaidh caithte b'éigin dó dul go</span>
<lb n="1003"/><span>Biorra.  Ní raibh aon iongnadh acht an</span>
<lb n="1004"/><span>sluagh do chruinnigh timcheall air</span>
<lb n="1005"/><span>annsúd.  Dubhairt duine dá raibh</span>
<lb n="1006"/><span>láithreach gur chuir glór an ghasraidh</span>
<lb n="1007"/><span>sin fothram na fairrge i gcumhne dhó,</span>
<lb n="1008"/><span>agus ná raibh de rian mhór-chuise ar</span>
<lb n="1009"/><span>an Athair Tiobóid dá bharr acht an</span>
<lb n="1010"/><span>oiread is dá mba é an fear ba lugha</span>
<lb n="1011"/><span>cáil agus clú i n-a measc.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>I ndeireadh an Mhárta i mbliadhain</span>
<lb n="1014"/><span>a 1840 tháinig sé go Baile Átha Cliath</span>
<lb n="1015"/><span>agus is ar an Áirdeasbog Ua</span>
<lb n="1016"/><span>Muireadhaigh bhí an t-áthas toisc a bheith</span>
<lb n="1017"/><span>i n-a chumas fáilte do chur roimis.</span>
<lb n="1018"/><span>B'é an tÁirdeasbog so féin do dhein</span>
<lb n="1019"/><span>sagart de sé bliadhna fichead roimis</span>
<lb n="1020"/><span>sin.  Cár bh'iongnadh mórdháil air um</span>
<lb n="1021"/><span>an dtaca so agus an tAthair Tiobóid</span>
<lb n="1022"/><span>ar na fearaibh do b'fhearr cáil i</span>
<lb n="1023"/><span>nÉirinn.  Óir ní raibh i nÉirinn fear</span>
<lb n="1024"/><span>eile go raibh an oiread ionntaoibhe ag</span>
<lb n="1025"/><span>an sluagh as.  Shaoileadar go bhféadfadh</span>
<lb n="1026"/><span>sé gach nidh do dhéanamh, fiú na</span>
<lb n="1027"/><span>miorbhúiltidhe féin.  Tháinig mairtínigh</span>
<lb n="1028"/><span>agus daoine leonta fé n-a dhéin i</span>
<lb n="1029"/><span>mBaile Átha Cliath agus súil aca go</span>
<lb n="1030"/><span>leaghasfadh sé a gceasnaidhe: b'éigin</span>
<lb n="1031"/><span>do a dheimhniughadh dhóibh ná raibh a</span>
<lb n="1032"/><span>leithéid de chomhacht aige, gur fé Dhia</span>
<lb n="1033"/><span>amháin a bhí an leaghas soin, agus ná</span>
<lb n="1034"/><span>raibh le déanamh aige féin acht a</span>
<lb n="1035"/><span>bheannacht do thabhairt dóibh.  Shásuigh san</span>
<lb n="1036"/><span>iad uile; agus tháinig na Sasanaigh féin</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1037"/><p><span>ar lorg a bheannachta.  Tháinig sluagh</span>
<lb n="1038"/><span>de mhacaibh léighinn Colláiste na</span>
<lb n="1039"/><span>Trionóide agus thógadar an geall</span>
<lb n="1040"/><span>uaidh, agus dhein céad ban amhlaidh i</span>
<lb n="1041"/><span>mBaile Átha Cliath amháin.  Mar</span>
<lb n="1042"/><span>bharr ar gach nidh thug sé seanmóin</span>
<lb n="1043"/><span>uaidh ar mhaithe le tigh de tighthibh na</span>
<lb n="1044"/><span>ndíleachtaidhe agus fuarthas trí no</span>
<lb n="1045"/><span>ceathair de chéadtaibh púnt mar thoradh</span>
<lb n="1046"/><span>ar an tseanmóin.  B'é críoch an</span>
<lb n="1047"/><span>scéil gur chuir an turas so daoine</span>
<lb n="1048"/><span>ag cainnt i dtaoibh an Athar Tiobóid</span>
<lb n="1049"/><span>ar fuid na dTrí Ríoghacht.  I n-aon</span>
<lb n="1050"/><span>dá bhliadhain amháin tugadh dá mhilleon</span>
<lb n="1051"/><span>duine fé chomairce a Chumainn.</span></p>
<lb n="1052"/>
<lb n="1053"/><p><span>Mar is gnáthach bhí daoine ag tnúth</span>
<lb n="1054"/><span>leis annsoin.  Bhí éad aca leis agus</span>
<lb n="1055"/><span>dubhairt cuid aca go raibh sé ag</span>
<lb n="1056"/><span>déanamh saidhbhris as a shaothar.  Ní</span>
<lb n="1057"/><span>fuláir no gur chuir so fearg mhór air.</span>
<lb n="1058"/><span>B'é fírinne an scéil go raibh a chuid</span>
<lb n="1059"/><span>oibre ag creachadh a ghaolta is a</span>
<lb n="1060"/><span>mhuinntire féin agus ag lot a shláinte</span>
<lb n="1061"/><span>is ag follmhughadh a sparáin.  Acht</span>
<lb n="1062"/><span>má bhí daoine áirithe ag cúl-chainnt is</span>
<lb n="1063"/><span>ag cur éithigh air bhí daoine eile, is</span>
<lb n="1064"/><span>mór-chuid aca, go buidheach de.  Is</span>
<lb n="1065"/><span>iomdha slighe gur cuireadh so i n-umhail.</span>
<lb n="1066"/><span>Thárla sean-eaglais na gCapuisíneach</span>
<lb n="1067"/><span>i gCorcaigh do bheith ró-chumhang do'n</span>
<lb n="1068"/><span>phobul a thagadh ag éisteacht leis an</span>
<lb n="1069"/><span>Athair Tioboid.  Bhí an pobal soin ag</span>
<lb n="1070"/><span>dul i líonmhaire ó sheachtmhain go céile,</span>
<lb n="1071"/><span>go deimhin, agus chonnaic sé go gcaith-</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1072"/><p><span>feadh sé an eaglais do mhéidiughadh</span>
<lb n="1073"/><span>agus maise do chur uirthe ar chuma</span>
<lb n="1074"/><span>éigin.  Níor mhór airgead chuige seo.</span>
<lb n="1075"/><span>Uair dá raibh sé i mBaile Átha Cliath</span>
<lb n="1076"/><span>chuaidh sé fé dhéin Sheoirse Mhic Ghiolla</span>
<lb n="1077"/><span>Ruaidh fear déanta biotáille agus</span>
<lb n="1078"/><span>d'iarr síntiús air i gcómhair dheise na</span>
<lb n="1079"/><span>heaglaise.  "Seadh, a Athair Tiobóid,"</span>
<lb n="1080"/><span>arsa Seoirse leis, "ní'l ar thalamh</span>
<lb n="1081"/><span>an domhain fear gur mó díoghbháil</span>
<lb n="1082"/><span>déanta aige orm ná mar tá déanta</span>
<lb n="1083"/><span>agat-sa; acht, dá mhéid é an díoghbháil</span>
<lb n="1084"/><span>sin, maithim duit é as ucht a bhfuil</span>
<lb n="1085"/><span>déanta agat ar son ár dtíre."  Agus</span>
<lb n="1086"/><span>thug sé an síntiús dó.  Mar a chéile</span>
<lb n="1087"/><span>le lucht déanta beorach is biotáille i</span>
<lb n="1088"/><span>gCorcaigh.  Bhí móir-mheas aca súd</span>
<lb n="1089"/><span>leis air.  Bhí meas is urraim air ag</span>
<lb n="1090"/><span>muinntir Mhurchadha is ag muinntir</span>
<lb n="1091"/><span>Dhálaigh is ag a lucht caidrimh i</span>
<lb n="1092"/><span>gCorcaigh agus i ndúithchíbh eile.  Bhí</span>
<lb n="1093"/><span>meas air ag íseal is ag uasal, ag an</span>
<lb n="1094"/><span>ndream do b'aoirde cáil i nÉirinn is</span>
<lb n="1095"/><span>i dtíorthaibh nach í, ba chuma cad é a</span>
<lb n="1096"/><span>gcreideamh.  Thagadh na daoine ba mhó</span>
<lb n="1097"/><span>comhacht agus cáil ar fuid an domhain</span>
<lb n="1098"/><span>go dtí n-a sheomra beag i gCorcaigh.</span>
<lb n="1099"/><span>Cé go dtagaidís ba bheag rian a bhí</span>
<lb n="1100"/><span>ar an seomra céadna acht rian</span>
<lb n="1101"/><span>dealbhais agus umhlachta.  Gach nidh</span>
<lb n="1102"/><span>dá mbíodh aige agus mórán eile go</span>
<lb n="1103"/><span>deimhin roinneadh sé ar na bochtaibh é.</span>
<lb n="1104"/><span>Daoine bhíodh ag siubhal rómpa agus</span>
<lb n="1105"/><span>ar lorg déirce ní raibh ann riamh iad</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1106"/><p><span>d'eiteach.  B'éigin dá mhuinntir</span>
<lb n="1107"/><span>cuidiughadh leis go minic: mara</span>
<lb n="1108"/><span>mbeadh gur dheineadar ní thiocfadh</span>
<lb n="1109"/><span>leis imtheacht ó áit go háit ar fuid</span>
<lb n="1110"/><span>na dúthaighe do réir mar thugtaidhe</span>
<lb n="1111"/><span>cuireadh dhó agus an déarc do roinnt</span>
<lb n="1112"/><span>go raidhseamhail 'san am chéadna.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>Níor bh'fhada ag obair i n-aghaidh an</span>
<lb n="1115"/><span>ólacháin é gur léirigheadh dó gur mhór</span>
<lb n="1116"/><span>an nidh dhó dá mbeadh sagairt is cléir</span>
<lb n="1117"/><span>na hÉireann go fonnmhar ar a thaoibh.</span>
<lb n="1118"/><span>Dá bhrigh sin is air a bhí an t-áthas ag</span>
<lb n="1119"/><span>dul go Colláiste Mhaighe Nuadhat dó</span>
<lb n="1120"/><span>i gcorp an tsamhraidh i mbliadhain a</span>
<lb n="1121"/><span>1840.  Thug sé óráid uaidh ag an</span>
<lb n="1122"/><span>gColláiste agus b'é bhí aige dá bharr</span>
<lb n="1123"/><span>ná gur thóg ochtar ollamh agus dhá</span>
<lb n="1124"/><span>chéad go leith mac léighinn agus chúig</span>
<lb n="1125"/><span>míle déag ar fhichid de mhuinntir na</span>
<lb n="1126"/><span>dúthaighe sin an geall uaidh.  Bhí Diúc</span>
<lb n="1127"/><span>Laighean i n-a chómhnuidhe 'san dúthaigh</span>
<lb n="1128"/><span>agus thug sé cuireadh chum a thighe féin</span>
<lb n="1129"/><span>do'n Athair Tiobóid.  Agus nuair thug</span>
<lb n="1130"/><span>an tAthair Tiobóid cuaird air ní mó</span>
<lb n="1131"/><span>fáilte chuirfidhe roimh rígh ná mar</span>
<lb n="1132"/><span>cuireadh roimis.  Chuir na nidhthe so</span>
<lb n="1133"/><span>árd-anam agus árd-fhuinneamh ann.</span>
<lb n="1134"/><span>Bhí dóchas aige go ngéillfeadh muinn-</span>
<lb n="1135"/><span>tear na tíre go léir do ó thárla</span>
<lb n="1136"/><span>muinntear Mhuighe Nuadhat chomh mór</span>
<lb n="1137"/><span>san ar a thaoibh.  Ba dhúthrachtaighe</span>
<lb n="1138"/><span>anois ná riamh é.  Shiubhail sé síos</span>
<lb n="1139"/><span>suas soir siar.  Bhí an oiread fáilte</span>
<lb n="1140"/><span>ag Gallaibh Uladh roimis is mar bhí ag</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1141"/><p><span>bádóiríbh Locha Léin.  Dhein sé daoine</span>
<lb n="1142"/><span>muinnteardha dhó féin thall is i bhfus</span>
<lb n="1143"/><span>is níor bh'iongnadh é.  Dhein a cháil</span>
<lb n="1144"/><span>daoine muinnteardha dhó i ngach ball</span>
<lb n="1145"/><span>roimh ré.  Dhein a chainnt is a chómhairle</span>
<lb n="1146"/><span>daoine muinnteardha dhó.  Dhein a</span>
<lb n="1147"/><span>umhlacht is a fhlaitheamhlacht daoine</span>
<lb n="1148"/><span>muinnteardha dhó; dhein a ghliocas</span>
<lb n="1149"/><span>daoine muinnteardha dhó.  Agus</span>
<lb n="1150"/><span>géilleadh dá chómhairle agus fáiltigheadh</span>
<lb n="1151"/><span>roimis bha chuma cár ghaibh sé.  Bhí na</span>
<lb n="1152"/><span>Gaill chomh ceanamhail sin air i nDoire</span>
<lb n="1153"/><span>Chuilm Cille gur chuireadar moill trí</span>
<lb n="1154"/><span>lá air.  B'é an scéal céadna i Leith</span>
<lb n="1155"/><span>Mogha é, ní gábhadh a luadh: chuirtidhe</span>
<lb n="1156"/><span>moill air annsúd go minic leis.</span>
<lb n="1157"/><span>Maidean dá raibh sé ag dul ar</span>
<lb n="1158"/><span>charáiste na litreach tré Bhaile Átha Í</span>
<lb n="1159"/><span>i gCill Dara d'airigh muinntear na</span>
<lb n="1160"/><span>háite go raibh sé ann.  Seo na</span>
<lb n="1161"/><span>sluaighte timcheall air agus níor</span>
<lb n="1162"/><span>thugadar sos neomait dó acht é ag</span>
<lb n="1163"/><span>riaradh geall ortha agus ag a</span>
<lb n="1164"/><span>mbeannachadh go ceann chúig n-uaire</span>
<lb n="1165"/><span>chluig.  Cuireadh a fhaid sin de moill</span>
<lb n="1166"/><span>ar charáiste na litreach; acht ní raibh</span>
<lb n="1167"/><span>leaghas ag an Athair Tiobóid air.</span>
<lb n="1168"/><span>Ní bheadh daoine gnóthacha mór-</span>
<lb n="1169"/><span>chúiseacha sásta, ámhthach, gan bheith ag</span>
<lb n="1170"/><span>gearán mar gheall ar an mhoill do</span>
<lb n="1171"/><span>cuireadh ar litreachaibh an tsluaigh,</span>
<lb n="1172"/><span>agus dubhairt cuid aca nár cheart</span>
<lb n="1173"/><span>marcaigheacht do thabhairt dó ar na</span>
<lb n="1174"/><span>caráistíbh sin go bráth arís.  Acht is é</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1175"/><p><span>an freagra do thug an Puirséalach,</span>
<lb n="1176"/><span>an fear gur bha leis na caráistidhe,</span>
<lb n="1177"/><span>ortha ná marcaigheacht do thabhairt i</span>
<lb n="1178"/><span>n-aiscidh do'n Athair Tiobóid ós soin</span>
<lb n="1179"/><span>amach.  Bhí a leithéid eile de charáistíbh</span>
<lb n="1180"/><span>ag Bianconaí 'san am soin; agus</span>
<lb n="1181"/><span>nuair d'airigh Bianconaí cad a bhí</span>
<lb n="1182"/><span>déanta ag an bPuirséalach do dhein</span>
<lb n="1183"/><span>sé féin amhlaidh.  B'é tháinig as ná</span>
<lb n="1184"/><span>go raibh marcaigheacht i n-aiscidh ar</span>
<lb n="1185"/><span>fuid na hÉireann ag an Athair Tiobóid</span>
<lb n="1186"/><span>chomh fada is chomh minic is ba mhian</span>
<lb n="1187"/><span>leis é ós soin amach.</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Caib. VI.</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>Na buidheanta is a gcomhacht.</span></p>
<lb n="1192"/>
<lb n="1193"/><p><span>Bhí dóchas mór ag an Athair Tiobóid</span>
<lb n="1194"/><span>as buidheantaibh ceoil i gcómhnuidhe.</span>
<lb n="1195"/><span>Cad i n-a thaoibh ná beadh?  Chruinnigh-</span>
<lb n="1196"/><span>eadh an ceol na daoine le chéile dhó,</span>
<lb n="1197"/><span>mór-mhór ar fuid na tuatha, agus</span>
<lb n="1198"/><span>nuair a bhídís bailighthe os a chómhair</span>
<lb n="1199"/><span>dheimhnigheadh sé féin dóibh go</span>
<lb n="1200"/><span>mb'fearra dhóibh an t-ól do shéanadh.</span>
<lb n="1201"/><span>Is baoglach ná tuigtear comhacht an</span>
<lb n="1202"/><span>cheoil i nÉirinn i n-aon chor fé láthair.</span>
<lb n="1203"/><span>I sna bailtibh móra bíonn cluasa na</span>
<lb n="1204"/><span>ndaoine bodhar tuirseach ó fhothram na</span>
<lb n="1205"/><span>sráideann, agus is minic ná taithneann</span>
<lb n="1206"/><span>an ceol féin leis an gcluais tuirsigh.</span>
<lb n="1207"/><span>Acht amuig fé'n dtuaith bíonn cluasa</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1208"/><p><span>an tsluaigh go géar aireach aibidh</span>
<lb n="1209"/><span>fonnmhar i gcómhnuidhe, bíonn dúil aca</span>
<lb n="1210"/><span>i gceol agus bíonn fáilte aca roimis</span>
<lb n="1211"/><span>is cuma olc maith é.  Dúisightear na</span>
<lb n="1212"/><span>daoine as a suan le ceol agus</span>
<lb n="1213"/><span>baintear preab as a bhféitheannaibh.</span>
<lb n="1214"/><span>Thuig an tAthair Tiobóid so go cruinn</span>
<lb n="1215"/><span>agus dhein sé lán-úsáid de comhacht</span>
<lb n="1216"/><span>an cheoil dá réir sin.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>Ba mhór é a dhóchas, leis, as</span>
<lb n="1219"/><span>seomraíbh le haghaidh léightheoireachta.</span>
<lb n="1220"/><span>Dá brigh sin cuireadh seomraidhe de'n</span>
<lb n="1221"/><span>tsaghas so ar bun chomh tiugh is mar</span>
<lb n="1222"/><span>leathadh géaga a Chumainn.  Thuig sé</span>
<lb n="1223"/><span>fé mar thuigeann muinntear Chonnartha</span>
<lb n="1224"/><span>na Gaedhilge anois nár bh'fhuláir</span>
<lb n="1225"/><span>adhbhar grinn is caitheamh aimsire do</span>
<lb n="1226"/><span>sholáthairt do sna daoinibh shara</span>
<lb n="1227"/><span>bhféadfaidhe iad do chur ar bhealach a</span>
<lb n="1228"/><span>leasa.  Thuig sé nár mhór inid</span>
<lb n="1229"/><span>choinne do sholáthairt dóibh seochas na</span>
<lb n="1230"/><span>tighthe tábhairne.  Choimeád sé a</span>
<lb n="1231"/><span>Chumann deaghailte ó lucht polaitíochta</span>
<lb n="1232"/><span>is ó thuaiplis i dtaoibh cúrsaidhe</span>
<lb n="1233"/><span>creidimh amhail is mar deintear le</span>
<lb n="1234"/><span>Connradh na Gaedhilge anois.  Ar nós</span>
<lb n="1235"/><span>Chonnartha na Gaedhilge leis bhí</span>
<lb n="1236"/><span>ionntaoibh aige as ár dteangain</span>
<lb n="1237"/><span>dúthchais, agus, cé gur bh'fhánach duine</span>
<lb n="1238"/><span>go raibh aon fhonn air an Ghaedhealg do</span>
<lb n="1239"/><span>chlódhbhualadh 'san tsaoghal úd, thug an</span>
<lb n="1240"/><span>tAthair Tiobóid síntiús beag uaidh i</span>
<lb n="1241"/><span>gcómhair craobhscaoilte Leabhair</span>
<lb n="1242"/><span>Urnaidhthe an Athar Furlong nuair a</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1243"/><p><span>bhítheas ar tí an leabhar soin do chéad-</span>
<lb n="1244"/><span>chur i gclódh.  Ní'l d'ainmneachaibh</span>
<lb n="1245"/><span>sagart ar áireamh na ndaoine do thug</span>
<lb n="1246"/><span>airgead i n-a chómhair roimh ré mar</span>
<lb n="1247"/><span>seo acht ainm an Athar Tiobóid agus</span>
<lb n="1248"/><span>ainm an Áirdeasbuig dhílis Eoin</span>
<lb n="1249"/><span>MacÉil.</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>Ní gábhadh a luadh go raibh ar an</span>
<lb n="1252"/><span>Athair Tiobóid na buidheanta ceoil</span>
<lb n="1253"/><span>do chothughadh no mórán airgid do</span>
<lb n="1254"/><span>bronnadh ar a lucht treortha ar an</span>
<lb n="1255"/><span>gcuid ba lugha dhe.  Na seomraidhe</span>
<lb n="1256"/><span>mar a mbíodh a lucht leanamhna ag</span>
<lb n="1257"/><span>léigheamh agus ag seanchuidheacht bhíodh</span>
<lb n="1258"/><span>air airgead do thabhairt i n-a gcómhair</span>
<lb n="1259"/><span>so leis.  Bhíodh air na buinn do</span>
<lb n="1260"/><span>tabhairt i n-aiscidh do sna míltibh i</span>
<lb n="1261"/><span>dteannta an scéil.  Níor bh'iongnadh</span>
<lb n="1262"/><span>gur admhuigh gach éinne gur adhbhar</span>
<lb n="1263"/><span>taoisigh a bhí ann.  Níor bh'iongnadh</span>
<lb n="1264"/><span>sluaighte móra ag coisidheacht agus</span>
<lb n="1265"/><span>ag cóimhshiubhal mar onóir dó pé áit</span>
<lb n="1266"/><span>dá dtéidheadh sé.  Agus b'fhéidir nár</span>
<lb n="1267"/><span>bh'iongnadh gur tháinig eagla ar lucht</span>
<lb n="1268"/><span>treortha Chaisleáin Átha Cliath roimh a</span>
<lb n="1269"/><span>Chumann is roimh imteachtaibh an</span>
<lb n="1270"/><span>Chumainn.</span></p>
<lb n="1271"/>
<lb n="1272"/><p><span>Pé scéal é cuireadh barántas amach</span>
<lb n="1273"/><span>i mbliadhain a 1840 ag bagairt ar</span>
<lb n="1274"/><span>lucht leanamhna an Athar Tiobóid iad</span>
<lb n="1275"/><span>féin d'iomchur do réir na dlighe.  Níor</span>
<lb n="1276"/><span>ghábhadh é.  Fé mar admhuigheadh 'san</span>
<lb n="1277"/><span>bharántas féin agus i Seanaid na</span>
<lb n="1278"/><span>dTighearnaidhe i Lunndain is é tháinig</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1279"/><p><span>coitchianta de bharr na gcóimhshiubhal a</span>
<lb n="1280"/><span>tionóladh fé chomairce Chumainn an</span>
<lb n="1281"/><span>Athar Tiobóid ná síothcháin is rath i</span>
<lb n="1282"/><span>n-inead buaidheartha is an mhí-áidh.</span>
<lb n="1283"/><span>Dá bhrigh sin is amhail a bhí cóimhshiubhalta</span>
<lb n="1284"/><span>an Chumainn ag dul i líonmhaire ó ló</span>
<lb n="1285"/><span>go ló agus an dúil 'san mbraon agus</span>
<lb n="1286"/><span>'san achrann ag dul i ndísc agus i</span>
<lb n="1287"/><span>laighead dá réir.  Cé gur tugadh ós</span>
<lb n="1288"/><span>cionn dhá mhíle déag geimhleach i láthair</span>
<lb n="1289"/><span>na gCúrt ar fuid na hÉireann an</span>
<lb n="1290"/><span>bhliadhain do thosnuigh an tAthair</span>
<lb n="1291"/><span>Tiobóid ar a chuid oibre níor tugadh</span>
<lb n="1292"/><span>an deich míle féin i láthair na gCúrt</span>
<lb n="1293"/><span>trí bliadhna ní ba dhiadhnaighe.</span>
<lb n="1294"/><span>Díbrigheadh ós cionn naoi gcéad</span>
<lb n="1295"/><span>geimhleach as Éirinn an bhliadhain do</span>
<lb n="1296"/><span>thosnuigh sé, níor dhíbrigheadh acht sé</span>
<lb n="1297"/><span>céad go leith éigin geimhleach trí</span>
<lb n="1298"/><span>bliadhna ní ba dhiadhnaighe.  D'óladh</span>
<lb n="1299"/><span>ós cionn dhá mhilleon déag gallún</span>
<lb n="1300"/><span>biotáille i nÉirinn an bhliadhain do</span>
<lb n="1301"/><span>thosnuigh sé; trí bliadhna ní ba</span>
<lb n="1302"/><span>dhiadhnaighe níor óladh acht beagán</span>
<lb n="1303"/><span>ós cionn sé milleon gallún.  B'shin</span>
<lb n="1304"/><span>cuid de thorad a shaothair i gcionn trí</span>
<lb n="1305"/><span>mbliadhan; agus, mar bharr air sin,</span>
<lb n="1306"/><span>laighdigheadh an cháin a bhí ar an</span>
<lb n="1307"/><span>mbiotáille ó 1,434,573 púnt airgid</span>
<lb n="1308"/><span>go 864,725 púnt.  Acht do réir mar</span>
<lb n="1309"/><span>díbrigheadh an biotáille scaoileadh</span>
<lb n="1310"/><span>isteach an téa is an siuicre agus bhí</span>
<lb n="1311"/><span>cáin trom orta so chomh maith.  Cé</span>
<lb n="1312"/><span>gur lugha conntabhairt a bhaineann le</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1313"/><p><span>téa ná le biotáille is baoghlach go</span>
<lb n="1314"/><span>bhfuil an iomad droich-théa dá ól i</span>
<lb n="1315"/><span>nÉirinn riamh ó shoin agus gurab é an</span>
<lb n="1316"/><span>téa céadna is bun le mór-chuid de'n</span>
<lb n="1317"/><span>ghealtacht atá i nÉirinn le fada.  Is</span>
<lb n="1318"/><span>é an tslighe gur dhein Éireannaigh an</span>
<lb n="1319"/><span>dearmhad an uair úd ná gan</span>
<lb n="1320"/><span>leanamhaint do'n bhiadh is do'n digh ba</span>
<lb n="1321"/><span>ró-dhual dóibh.  Acht ní fáidh gach</span>
<lb n="1322"/><span>abstal: "ní bhíonn saoi gan locht;"</span>
<lb n="1323"/><span>agus, fé mar adeir an sean-focal is</span>
<lb n="1324"/><span>furaiste na cártaidhe d'imirt an uair</span>
<lb n="1325"/><span>a bhíd ar an gclár.</span></p>
<lb n="1326"/>
<lb n="1327"/><p><span>Caib. VII.</span></p>
<lb n="1328"/>
<lb n="1329"/><p><span>I nAlbain is i Sasana.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>Chítear anois gur mór an feabhas</span>
<lb n="1332"/><span>a bhí tagtha ar chúrsaíbh na tíre de</span>
<lb n="1333"/><span>bharr saothair an Athar Tiobóid i</span>
<lb n="1334"/><span>gceann trí mbliadhan.  I mbliadhain</span>
<lb n="1335"/><span>a 1842 tionóladh i gCorcaigh ceann de</span>
<lb n="1336"/><span>sna cóimhshiubhaltaibh ba mhó dá</span>
<lb n="1337"/><span>bhfeacathas i n-aon bhall riamh roimis</span>
<lb n="1338"/><span>sin.  Bhí céad míle duine agus ós</span>
<lb n="1339"/><span>cionn dá fhichid buidhean ceoil láithreach.</span>
<lb n="1340"/><span>Tháinig Domhnall Ua Conaill ann, agus</span>
<lb n="1341"/><span>thóg sé an geall ó'n Athair Tiobóid</span>
<lb n="1342"/><span>i láthair an tsluaigh luthgháirigh sin.</span>
<lb n="1343"/><span>Daoine go raibh éad aca leis an Athair</span>
<lb n="1344"/><span>Tiobóid agus le n-a Chumann</span>
<lb n="1345"/><span>mheasadar a dhéanamh amach dá</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1346"/><p><span>deascaibh seo go raibh baint aige le</span>
<lb n="1347"/><span>polaitíocht.  Deintear amlaidh le</span>
<lb n="1348"/><span>Connradh na Gaedhilge fé láthair.  Acht</span>
<lb n="1349"/><span>bhí an tAthair Tiobóid ró-ghlic ró-</span>
<lb n="1350"/><span>fhonnmhar, bhí a chroidhe ró-mhór 'san</span>
<lb n="1351"/><span>obair, agus ní eirgheochadh le héinne</span>
<lb n="1352"/><span>bréag do chur air i láthair an phobuil.</span>
<lb n="1353"/><span>Tuigeadh cois baile agus i gcéin ná</span>
<lb n="1354"/><span>raibh uaidh acht cosc do chur leis an</span>
<lb n="1355"/><span>ól agus go raibh fáilte aige roimh</span>
<lb n="1356"/><span>gach duine do thabharfadh congnamh dó,</span>
<lb n="1357"/><span>ba chuma Gaedheal dílis é no Gall</span>
<lb n="1358"/><span>gan tuigsint.  "Fear óráiste is eadh</span>
<lb n="1359"/><span>mise," arsa Gall-Ultac leis lá.</span>
<lb n="1360"/><span>"Ba chuma liom-sa tu id' fhear</span>
<lb n="1361"/><span>liomóide," ar seisean, ag tabhairt</span>
<lb n="1362"/><span>freagra air.  "Is taithneamhaighe liom</span>
<lb n="1363"/><span>ceachtar agaibh míle uair ná fear</span>
<lb n="1364"/><span>biotáille, geallaim duit."</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>'San bhliadhain chéadna, b'é sin</span>
<lb n="1367"/><span>bliadhain a 1842, chuaidh sé go Glascú.</span>
<lb n="1368"/><span>Bhítheas ag taithint air le fada turas</span>
<lb n="1369"/><span>do thabhairt ar an gcathair sin.  Thug</span>
<lb n="1370"/><span>easbuig is cléir is daoine móra is</span>
<lb n="1371"/><span>daoine gur mhian leo go séanmhar an</span>
<lb n="1372"/><span>cineadh daonna cuireadh go hAlbain</span>
<lb n="1373"/><span>dó.  Agus thug dhá mhíle ban ó Dhún</span>
<lb n="1374"/><span>Éadain cuireadh dhó mar a chéile,</span>
<lb n="1375"/><span>agus bhronnadar dileagra air.  Ní</span>
<lb n="1376"/><span>raibh aon iongnadh acht an fháilte do</span>
<lb n="1377"/><span>cuireadh roimis i nGlascú.  Ní raibh</span>
<lb n="1378"/><span>aon teora leis an mhuinghin a bhí ag</span>
<lb n="1379"/><span>muinntir na cathrach soin as.  Tugadh</span>
<lb n="1380"/><span>na céadta mairtíneach is othrach go</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1381"/><p><span>Margadh na mBeithidheach chuige agus</span>
<lb n="1382"/><span>súil ag a gcáirdibh is aca féin go</span>
<lb n="1383"/><span>bhféadfadh sé iad do leaghas.  B'éigin</span>
<lb n="1384"/><span>dó a mhíniughadh, amhail is mar dhein sé</span>
<lb n="1385"/><span>i mBaile Átha Cliath, ná raibh aon</span>
<lb n="1386"/><span>bhuaidh de'n tsaghas soin aige, gur</span>
<lb n="1387"/><span>fé'n Uile-Chomhachtach amháin a bhí san</span>
<lb n="1388"/><span>do dhéanamh, acht go dtabharfadh sé a</span>
<lb n="1389"/><span>bheannacht dóibh go léir.  Mhol</span>
<lb n="1390"/><span>páipéartha nuaidheachta Ghlascú a</span>
<lb n="1391"/><span>shaothar go hárd.  Cia dhéanfadh</span>
<lb n="1392"/><span>a mhalairt?  Thug sé seanmóin</span>
<lb n="1393"/><span>do phobul Éireannach i nEaglais</span>
<lb n="1394"/><span>Mhuire dia Domhnaigh.  Thug sé an</span>
<lb n="1395"/><span>geall do mhíle go leith duine dia</span>
<lb n="1396"/><span>Luain.  Tionóladh cóimhshiubhal mór</span>
<lb n="1397"/><span>dia Máirt agus thug sé an geall do</span>
<lb n="1398"/><span>dheich míle duine aca ar an gcuid ba</span>
<lb n="1399"/><span>lugha dhe.  Bhí an sluagh chomh mór san</span>
<lb n="1400"/><span>dia Céadaoine ná raibh aon dul ar a</span>
<lb n="1401"/><span>gcóimhreamh.  Bhí a rian air.  Chuir a</span>
<lb n="1402"/><span>shaothar is a cháil ríméid chroidhe ar a</span>
<lb n="1403"/><span>cháirdibh is ar shluaightibh nach iadh.</span></p>
<lb n="1404"/>
<lb n="1405"/><p><span>I dtosach bliadhna a 1843 tionóladh</span>
<lb n="1406"/><span>cruinniughadh mór 'san Amharclain</span>
<lb n="1407"/><span>Ríoghdha i mBaile Átha Cliath mar</span>
<lb n="1408"/><span>onóir do'n Athair Tiobóid agus chum</span>
<lb n="1409"/><span>a chur i n-umhail dó gur mór an spéis</span>
<lb n="1410"/><span>a chuir gach éinne i n-a imtheachtaibh.</span>
<lb n="1411"/><span>Cuireadh fógradh amach roimh ré chum a</span>
<lb n="1412"/><span>léiriughadh go raibh an cruinniughadh le</span>
<lb n="1413"/><span>beith ar siubhal.  Chuir beirt dhiúc is</span>
<lb n="1414"/><span>ceathrar marcus is naoi n-iarlaidhe</span>
<lb n="1415"/><span>déag is deichneabhar barún agus dá</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1416"/><p><span>fhichid ridire agus suas le dá fhichid</span>
<lb n="1417"/><span>feisire agus daoine móra eile thar</span>
<lb n="1418"/><span>cóimhreamh a n-ainmneacha leis an</span>
<lb n="1419"/><span>bhfógradh.  Bhí an saoghal go léir ar</span>
<lb n="1420"/><span>sodar i n-a dhiaidh.  Agus mar bharr</span>
<lb n="1421"/><span>air seo bhí sé i n-a chumas a rádh i</span>
<lb n="1422"/><span>samhradh a 1843 go raibh a bhrat ar</span>
<lb n="1423"/><span>leathadh ós cionn gach paróiste i</span>
<lb n="1424"/><span>nÉirinn de dheoin Dé.</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>Ní gan feabhas mór do chur ar</span>
<lb n="1427"/><span>mhuinntir na tíre do thárla so go léir,</span>
<lb n="1428"/><span>ní gan duadh agus dian-shaothar a</span>
<lb n="1429"/><span>deineadh é.  Níor deineadh é gan</span>
<lb n="1430"/><span>duine do chreachadh annso is annsúd,</span>
<lb n="1431"/><span>leis.  Agus ní raibh aon dream ba</span>
<lb n="1432"/><span>mhó creachadh dá bharr ná gaolta is</span>
<lb n="1433"/><span>muinntear an Athar Tiobóid féin.</span>
<lb n="1434"/><span>"Deineann duine dem' mhuinntir</span>
<lb n="1435"/><span>féin," ar seisean timcheall is an taca</span>
<lb n="1436"/><span>san, "an oiread biotáille i n-aon</span>
<lb n="1437"/><span>tseachtmhain amháin anois is ná díol-</span>
<lb n="1438"/><span>faidhe go ceann bliadhna.  Fear</span>
<lb n="1439"/><span>déanta dighe i gCaiseal Mumhan is</span>
<lb n="1440"/><span>eadh é seo.  Is mór an tuitim chum</span>
<lb n="1441"/><span>deiridh ar a ghnó é seochas mar</span>
<lb n="1442"/><span>dheineadh sé roimis seo.  Cuireann</span>
<lb n="1443"/><span>san mór-áthas orm-sa ámh: an fhaidh is tá</span>
<lb n="1444"/><span>glóir le tabhairt do Dhia ní'l sé</span>
<lb n="1445"/><span>ceadtha againn bheith ag machtnamh ar</span>
<lb n="1446"/><span>ár ngaoltaibh ar leithligh."</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>"Is mór an tairbhe tá déanta ag an</span>
<lb n="1449"/><span>Athair Tiobóid do lucht séanta an óil,</span>
<lb n="1450"/><span>dá sláinte, agus dá saoghal," arsa</span>
<lb n="1451"/><span>fear deirbhséathar an Mhanaigh; "acht,</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1452"/><p><span>fóirior, tá mo líon tighe-se creachta</span>
<lb n="1453"/><span>glan ag a chuid oibre."</span></p>
<lb n="1454"/>
<lb n="1455"/><p><span>Uair eile bhí dearbhratháir agus</span>
<lb n="1456"/><span>fear deirbhshéathar an Athar Tiobóid</span>
<lb n="1457"/><span>ag gearán agus ag a rádh go rabhadar</span>
<lb n="1458"/><span>creachta ag a Chumann is a chómhairle.</span>
<lb n="1459"/><span>"Malartuigh bhur ngnó, mar soin,"</span>
<lb n="1460"/><span>ar seisean, ag tabhairt freagra ortha.</span>
<lb n="1461"/><span>"Deinidh muilte plúir de mhonarchaibh</span>
<lb n="1462"/><span>an óil: ar aon chuma tá cúrsa mo</span>
<lb n="1463"/><span>shaoghail-se leagtha amach agam.  Dá</span>
<lb n="1464"/><span>dtiocfadh neamh is talamh le chéile</span>
<lb n="1465"/><span>caithfeam an ceart do dhéanamh."</span></p>
<lb n="1466"/>
<lb n="1467"/><p><span>Chuaidh sé go Sasana 'san samhradh</span>
<lb n="1468"/><span>i mbliadhain a 1843.  Thug sé cuaird</span>
<lb n="1469"/><span>ar Libhearpúl ar Mhainseastar ar</span>
<lb n="1470"/><span>Leodus agus ar chaithreachaibh eile,</span>
<lb n="1471"/><span>agus tháinig sé fé dheireadh go cathair</span>
<lb n="1472"/><span>Lunndan.  Chuir an saoghal i Lunndain</span>
<lb n="1473"/><span>cúram nuadh air.  Bhí obair le déanamh</span>
<lb n="1474"/><span>annso aige má bhí riamh, agus do dhein</span>
<lb n="1475"/><span>sé, leis, é.  Thug sé an geall do sé</span>
<lb n="1476"/><span>chéad míle duine 'san chathair seo.</span>
<lb n="1477"/><span>Ghéill na daoine móra dhó chomh</span>
<lb n="1478"/><span>toilteanach is mar ghéill na daoine</span>
<lb n="1479"/><span>bochta.  An t-uasal ba mhó dúil 'san</span>
<lb n="1480"/><span>mbraon i Sasana d'fhan sé gan deor</span>
<lb n="1481"/><span>do bhlaiseadh go ceann oidhche mar</span>
<lb n="1482"/><span>onóir do'n Athair Tiobóid.  Bhí an</span>
<lb n="1483"/><span>geall aige dá thabhairt lá do ghasradh</span>
<lb n="1484"/><span>fear n-oibre ó Éirinn agus cia bheadh</span>
<lb n="1485"/><span>ar a ghlúnaibh i measc na bhfear so acht</span>
<lb n="1486"/><span>oidhre Dhiuic Norfolk.  Bhí dúil ag gach</span>
<lb n="1487"/><span>éinne, ba chuma saidhbhir daidhbhir íseal</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1488"/><p><span>uasal iad, i n-a chuideachtain, agus do</span>
<lb n="1489"/><span>ghéilleadar dá theagasc, leis.  Fear</span>
<lb n="1490"/><span>galánta múinte léigheanta cneasta</span>
<lb n="1491"/><span>cráibhtheach ró-dhúthrachtach cár bh'fhéidir</span>
<lb n="1492"/><span>a mhalairt do dhéanamh le n-a</span>
<lb n="1493"/><span>chómhairle, dar ndóigh.  D'eirigh chomh</span>
<lb n="1494"/><span>maith leis i gcuideachtain na n-uasal</span>
<lb n="1495"/><span>is mar d'eirigh leis i gcuideachtain na</span>
<lb n="1496"/><span>mbochtán gan stór gan chreideamh.</span>
<lb n="1497"/><span>Bhí fáilte roimis ag gach éinne thall</span>
<lb n="1498"/><span>acht amháin ag lucht na dtábhairne.</span>
<lb n="1499"/><span>Mheasadar súd é mhasladh is é</span>
<lb n="1500"/><span>ghortughadh.  Chuireadar scata fear</span>
<lb n="1501"/><span>meisce go dtí n-a chruinniughadh lá</span>
<lb n="1502"/><span>agus mheas lucht na meisce é bhascadh.</span>
<lb n="1503"/><span>Níor eirigh leo.  Mhothuigh sé siúd cad</span>
<lb n="1504"/><span>a bhí rómpa; d'éaluigh sé ó chúl an</span>
<lb n="1505"/><span>árdáin; phreab sé isteach i gcarbad,</span>
<lb n="1506"/><span>agus sciobadh ó bheárnain bhaoighil gan</span>
<lb n="1507"/><span>ró-mhoill é.</span></p>
<lb n="1508"/>
<lb n="1509"/><p><span>Acht amháin lucht díolta an óil agus</span>
<lb n="1510"/><span>an ghramraisc seo bhí fé n-a riaradh</span>
<lb n="1511"/><span>annso is annsúd bhí fáilte ag gach</span>
<lb n="1512"/><span>éinne eile roimh an Athair Tiobóid.</span>
<lb n="1513"/><span>D'fháiltigh easbog na bProtastúnach i</span>
<lb n="1514"/><span>Norwich roimis amhail is dá mba bheirt</span>
<lb n="1515"/><span>bhráthar iad, cé gur admhuigh an</span>
<lb n="1516"/><span>t-easbog céadna ná raibh duine i</span>
<lb n="1517"/><span>Sasana chomh mhór i n-aghaidh an Athar</span>
<lb n="1518"/><span>Tiobóid is mar bhí sé féin tráth.  Bhí</span>
<lb n="1519"/><span>áthas ar Wellington féin toisc bualadh</span>
<lb n="1520"/><span>leis.  Chuir páipéartha nuaidheachta</span>
<lb n="1521"/><span>Lunndan 1 síos ar a shiubhaltaibh is ar a</span>
<lb n="1522"/><span>shaothar amhail is dá mba rí do bheadh</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1523"/><p><span>ag taisteal na tíre é.  Is iomdha</span>
<lb n="1524"/><span>duine mór-cháile do mhol go hárd é.</span>
<lb n="1525"/><span>Dubhairt an Pápa go raibh lámh Dé i</span>
<lb n="1526"/><span>n-a chuid oibre fé mar adubhairt an</span>
<lb n="1527"/><span>tAthair Peadar Ua Laoghaire i dtaoibh</span>
<lb n="1528"/><span>Chonnartha na Gaedhilge uair.  Chuir</span>
<lb n="1529"/><span>an Cáirdinéal Wiseman i gcómhnárd</span>
<lb n="1530"/><span>é le Peadar Dithreabhaigh fear</span>
<lb n="1531"/><span>gríosuighthe na gcríostuidhthe i gcoinne</span>
<lb n="1532"/><span>na dTurcach.  Dubhairt Liam Mac</span>
<lb n="1533"/><span>Gabhann Ua Briain gur adhbhar naoim</span>
<lb n="1534"/><span>a bhí ann, agus dubhairt an Dochtúir</span>
<lb n="1535"/><span>Channing ó Bhoston gur bh'fhiú é inead</span>
<lb n="1536"/><span>do thabhairt dó i measc na nAbstal.</span>
<lb n="1537"/><span>Beirt Phrotastúnach do b'eadh iad so.</span>
<lb n="1538"/><span>Chuir Kohl scríobhnóir taistil o'n</span>
<lb n="1539"/><span>Rúise i gcomórtas le Bónapart é.</span>
<lb n="1540"/><span>Dubhairt sé go raibh an crot céadna</span>
<lb n="1541"/><span>ortha agus nach mó bhí buaidhte ag</span>
<lb n="1542"/><span>duine aca ná ag an dara duine.</span>
<lb n="1543"/><span>Dubhairt bean Carlyle ná raibh ar</span>
<lb n="1544"/><span>domhan a chomh-mhaith acht amháin a fear</span>
<lb n="1545"/><span>féin, - ba mhór an spéis a chuir sí i</span>
<lb n="1546"/><span>n-a fear féin, ní fuláir.  Dhearbhuigh</span>
<lb n="1547"/><span>beirt bhan eile (a) ná raibh ar an</span>
<lb n="1548"/><span>saoghal fear ba mhó dhein maitheas dá</span>
<lb n="1549"/><span>thalamh dúthchais ná mar dhein sé.</span>
<lb n="1550"/><span>Dubhairt Tighearna Morpeth Árd-</span>
<lb n="1551"/><span>rúnaidhe Gallda na hÉireann agus</span>
<lb n="1552"/><span>Tighearna Lansdowne amhlaidh.  D'fhéad-</span>
<lb n="1553"/><span>faidhe leabar do líonadh leis an</span>
<lb n="1554"/><span>teistiméireacht a fuair sé ó sna</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1555"/><p><span>saoithibh ba mhó cáil fé luighe na gréine</span>
<lb n="1556"/><span>le n-a linn.  Thángadar ar a thuairisc</span>
<lb n="1557"/><span>ó gach árd agus d'admhuigheadar go</span>
<lb n="1558"/><span>toilteannach gur mhór aca a shaothar.</span>
<lb n="1559"/><span>Tháinig Meer Shamet Alli ar chuaird</span>
<lb n="1560"/><span>chuige ó'n Domhan Toir.  Musalach</span>
<lb n="1561"/><span>breagh dathamhail léigheanta do b'eadh</span>
<lb n="1562"/><span>é seo.  Shíolruigh sé ó phór sleachta</span>
<lb n="1563"/><span>Mhóguil agus is iomhdha teanga de</span>
<lb n="1564"/><span>theangchaibh binne na hEorpa do bhí ar</span>
<lb n="1565"/><span>a thoil aige.  Tháinig an Cúintís Ida</span>
<lb n="1566"/><span>Hahn Hahn fé n-a dhéin, leis, agus</span>
<lb n="1567"/><span>bean uasal léigheanta (b) eile ó'n</span>
<lb n="1568"/><span>Eabhrach Nuadh.  I n-a dteannta so</span>
<lb n="1569"/><span>tháinig Freidric Dubhglas "an Daor</span>
<lb n="1570"/><span>ar Teicheadh" (c) fé mar thugtaidhe air,</span>
<lb n="1571"/><span>agus sluagh eile de shaoithibh léigheanta;</span>
<lb n="1572"/><span>agus ní raibh oiread is duine aca nár</span>
<lb n="1573"/><span>mhol go hárd é ó chroidhe.</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Caib. VIII.</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>An manach i gcruadh-chás.</span></p>
<lb n="1578"/>
<lb n="1579"/><p><span>I n-aindeoin molta is teistiméir-</span>
<lb n="1580"/><span>eachta is gach nidhe eile d'admhuigh an</span>
<lb n="1581"/><span>tAthair Tiobóid tar éis teacht abhaile</span>
<lb n="1582"/><span>ó Shasana dhó go raibh a chroidhe scóllta</span>
<lb n="1583"/><span>loiscthe le cúram is le buaidhreamh is</span>
<lb n="1584"/><span>le faitcheas.  Bhain cúram agus costas</span>
<lb n="1585"/><span>an Chumainn codladh na hoidhche dhé.</span>
<lb n="1586"/><span>Ní raibh sos ná suaimhneas le fagháil</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1587"/><p><span>aige gan tarrac ar carnánaibh airgid</span>
<lb n="1588"/><span>aige coitchianta.  Airgead, airgead,</span>
<lb n="1589"/><span>airgead, airgead!  theastuigh airgead</span>
<lb n="1590"/><span>i gcómhair gach nidhe.  Níor bh'fhuláir</span>
<lb n="1591"/><span>do'n dúthaigh gan bheith go daidhbhir</span>
<lb n="1592"/><span>dealbh, ámhthach, agus cá raibh an</span>
<lb n="1593"/><span>t-airgead le fagháil?  Seo costaisidhe</span>
<lb n="1594"/><span>an Chumainn ag dul i méid gach lá</span>
<lb n="1595"/><span>agus obair an Athar Tiobóid ag</span>
<lb n="1596"/><span>dul i mbreis dá réir.  Airgead,</span>
<lb n="1597"/><span>airgead, airgead arís, is gan an</span>
<lb n="1598"/><span>t-airgead ar fagháil.  Níor bh'é sin</span>
<lb n="1599"/><span>féin deireadh na buaidheartha.  Ní raibh</span>
<lb n="1600"/><span>aon chóimhreamh ar a dteastuigheadh</span>
<lb n="1601"/><span>uaidh de bhonnaibh de réir mar chuaidh</span>
<lb n="1602"/><span>daltaidhe an Chumainn i líonmhaire,</span>
<lb n="1603"/><span>agus thugadh sé a n-urmhór so uaidh i</span>
<lb n="1604"/><span>n-aiscidh.  Shaoil sé tráth nár mhiste</span>
<lb n="1605"/><span>dhó.  Ar aon chuma ní leigfeadh a</span>
<lb n="1606"/><span>chroidhe dhó éinne d'eiteach i dtaoibh</span>
<lb n="1607"/><span>buinn no beagán airgid.</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>"Ba ghrádhmhar geal gan mhanga rún</span>
<lb n="1610"/><span>a chroidhe,</span>
<lb n="1611"/><span>Is a lámh ar glaic do scaip i gcúntas</span>
<lb n="1612"/><span>Chríost."</span></p>
<lb n="1613"/>
<lb n="1614"/><p><span>Ní raibh a fhios riamh roimis sin</span>
<lb n="1615"/><span>aige cad ba dhealbhas no easnamh</span>
<lb n="1616"/><span>no easba stóir ann, agus níor</span>
<lb n="1617"/><span>rith air go mbeadh maoin i n-easnamh</span>
<lb n="1618"/><span>air go bráth.  Mór mhór bhí súil aige,</span>
<lb n="1619"/><span>de réir deallraimh, go bhfágfadh a</span>
<lb n="1620"/><span>bhean mhuinnteardha Eibhlis Maitiú na</span>
<lb n="1621"/><span>mílte púnt le udhacht aige, agus, dá</span>
<lb n="1622"/><span>bhrigh sin, ná raibh a bhac air bheith déirc-</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1623"/><p><span>eamhail flaitheamhail mar ba dhual dó</span>
<lb n="1624"/><span>is mar ba ghnáth.  Shaoil sé, is ró-</span>
<lb n="1625"/><span>léir, nár mhiste dhó bheith ag bronnadh</span>
<lb n="1626"/><span>airgid ar cheallaibh go raidhseamhail.</span>
<lb n="1627"/><span>Dar ndóigh shaoilfeadh éinne ar an</span>
<lb n="1628"/><span>gcruinniughadh glórach do bhí 'san</span>
<lb n="1629"/><span>Amharclain Ríoghdha i mBaile Átha</span>
<lb n="1630"/><span>Cliath go mbeadh airgead go leor ar</span>
<lb n="1631"/><span>fagháil aige.  Gealladh go dtógfaidhe</span>
<lb n="1632"/><span>carn breagh cuimhne as airgead an</span>
<lb n="1633"/><span>chruinnighthe sin, agus cheapfadh éinne</span>
<lb n="1634"/><span>go mbeadh an oiread eile airgid ar</span>
<lb n="1635"/><span>fagháil dá mothóchaidhe géar-ghábhadh do</span>
<lb n="1636"/><span>bheith leis.  Dá réir sin cár locht ar</span>
<lb n="1637"/><span>an Athair Tiobóid má cheap sé ná raibh</span>
<lb n="1638"/><span>a bhach air bheith ag bronnadh airgid go</span>
<lb n="1639"/><span>tiugh flúirseach ar a bhuidheantaibh</span>
<lb n="1640"/><span>ceoil is ar lucht treortha a n-árus ar</span>
<lb n="1641"/><span>fuid na dúthaighe?  Agus dhein sé</span>
<lb n="1642"/><span>amhlaidh.</span></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>Seo ag leanamhaint dá dheagh-</span>
<lb n="1645"/><span>shaothar an manach ró-dhicheallach is ag</span>
<lb n="1646"/><span>gabháilt di gan staonadh.  Acht, fóirior</span>
<lb n="1647"/><span>géar! agus é ag cur sluaig ar bhealach</span>
<lb n="1648"/><span>a leasa i mBaile Átha Cliath do gabhadh</span>
<lb n="1649"/><span>é mar gheall ar na fiachaibh do bhí</span>
<lb n="1650"/><span>amuigh ag ceannuidhe mhór i mBirmingh-</span>
<lb n="1651"/><span>eam as na bonnaibh.  Gabhadh é,</span>
<lb n="1652"/><span>fóirior cráidhte, fear scaoilte na</span>
<lb n="1653"/><span>mílte ó chraos an óil.  Ba bheag</span>
<lb n="1654"/><span>duine dár chualaidh an scéal acht</span>
<lb n="1655"/><span>duine gur ghoill sé ó chroidhe air.</span>
<lb n="1656"/><span>Cár bh'féidir a mhalairt, óir is iomdha</span>
<lb n="1657"/><span>duine do ghnóthuigh le saothar is le</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1658"/><p><span>cómhairle an mhanaigh chneasta.</span>
<lb n="1659"/><span>Sclábhuidhthe céasta, saighdiuiridhe</span>
<lb n="1660"/><span>anacracha, ceárduighthe meisce, ceann-</span>
<lb n="1661"/><span>uidhthe, uaisle, tighearnaidhe, gach</span>
<lb n="1662"/><span>cinéal duine, chuadar uile i bhfeabhas</span>
<lb n="1663"/><span>de bharr a chómhairle.  Dá bhrigh sin</span>
<lb n="1664"/><span>chuireadar go léir mar athchuinge ar a</span>
<lb n="1665"/><span>chéile agus ar chách eile cabhrugadh leis</span>
<lb n="1666"/><span>i n-am an ghábhaidh.  An saighdiuir a</span>
<lb n="1667"/><span>bhí ag dul amach chum na nIndiach thug</span>
<lb n="1668"/><span>sé a mhóide gur chóir cuidiughadh le</span>
<lb n="1669"/><span>"Abstal na Measardhachta."  Dubhairt</span>
<lb n="1670"/><span>an Tighearna Seán Ruiséal amhlaidh,</span>
<lb n="1671"/><span>agus dubhairt sé ó chroidhe é.  Fiú</span>
<lb n="1672"/><span>amáin "Puins" an ghrinn: dubhairt</span>
<lb n="1673"/><span>Puins gur mhór an náire do mhuinntir</span>
<lb n="1674"/><span>na hÉireann mara ndéanfadh gach</span>
<lb n="1675"/><span>críostuidhe aca ar son an mhanaigh</span>
<lb n="1676"/><span>dhúthrachtaigh a raibh ró-thuillte aige.</span>
<lb n="1677"/><span>B'é toradh na cainnte gur scaoileadh</span>
<lb n="1678"/><span>an sparán timcheall agus gur cuireadh</span>
<lb n="1679"/><span>an oiread airgid ann is do chuir ar a</span>
<lb n="1680"/><span>chosaibh é go ceann tamaill.  Sin ar</span>
<lb n="1681"/><span>dhein.  Ba ghearr le dul ar chothughadh</span>
<lb n="1682"/><span>a Chumainn a bhfuarthas, ámh.  Agus</span>
<lb n="1683"/><span>dá réir sin níor bh'fhéidir leis na</span>
<lb n="1684"/><span>síntiúsa do thabhairt i gcómhair na</span>
<lb n="1685"/><span>mbuidhean is na seomraidhe mar ba</span>
<lb n="1686"/><span>gnáth.  Deineadh imtheachta an Chumainn</span>
<lb n="1687"/><span>do mhoilliughad an uair ba mhó do bhí</span>
<lb n="1688"/><span>gábhadh le n-a ghríosughadh is a choimeád</span>
<lb n="1689"/><span>ar dian-shiubhal.  Agus tháinig an</span>
<lb n="1690"/><span>gábhtar agus meath na bprátaidhe</span>
<lb n="1691"/><span>agus chuireadar san cosc dá ríribh</span>
<lb n="1692"/><span>leis an ngluaiseacht.</span>
<lb n="1693"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1694"/><p><span>Is deimhin anois gur bh'iad na buinn</span>
<lb n="1695"/><span>do bhuail an chéad buille ar obair an</span>
<lb n="1696"/><span>Athar Tiobóid.  Acht má b'iad féin</span>
<lb n="1697"/><span>is dócha gur dheineadar mórán</span>
<lb n="1698"/><span>maitheasa i n-a slighe féin.  Is iomdha</span>
<lb n="1699"/><span>duine do choimeád a bhonn go ló a</span>
<lb n="1700"/><span>bháis, agus is iomdha duine ná hólfadh</span>
<lb n="1701"/><span>braon biotáille ar a anam an fhaid is</span>
<lb n="1702"/><span>bhí an bonn i n-a sheilbh gan cead</span>
<lb n="1703"/><span>d'fhagháil ó'n Athair Tiobóid no an</span>
<lb n="1704"/><span>bonn do thabhairt thar n-ais dó.</span>
<lb n="1705"/><span>Léirigheann so gur bhain buaidh fé</span>
<lb n="1706"/><span>leith leis an mbonn i dtuairim daoine.</span>
<lb n="1707"/><span>Is cóir a rádh nár bh'é an tAthair</span>
<lb n="1708"/><span>Tiobóid féin do chuimhnigh ar na</span>
<lb n="1709"/><span>bonnaibh so i n-aon chor i dtosach báire.</span>
<lb n="1710"/><span>Sasanach a bhíodh ag cainnt is ag</span>
<lb n="1711"/><span>cómhairliughadh daoine i n-aghaidh an óil</span>
<lb n="1712"/><span>an chéad duine do thug na buinn go</span>
<lb n="1713"/><span>hÉirinn.  Seán Hockins (a) do b'ainm</span>
<lb n="1714"/><span>dó: "Gabha Birminghim" a thugtaidhe</span>
<lb n="1715"/><span>mar leas-ainm air.  Thug sé seo</span>
<lb n="1716"/><span>beagán bonn leis ó Shasana agus dhíol</span>
<lb n="1717"/><span>sé i nÉirinn iad.  Dhein sé beagán</span>
<lb n="1718"/><span>airgid asta leis.  Dhein Séamus</span>
<lb n="1719"/><span>MacCoinnigh, an chéad Rúnaidhe a bhí</span>
<lb n="1720"/><span>ag Cumann na Measardhachta a</span>
<lb n="1721"/><span>leithéid chéadna ar a shon féin.  I</span>
<lb n="1722"/><span>gcionn tamaill réidhtigh an tAthair</span>
<lb n="1723"/><span>Tiobóid leis an rúnaidhe so, agus ós</span>
<lb n="1724"/><span>soin amach dhíoltaidhe na buinn fé</span>
<lb n="1725"/><span>chomairce an Chumainn agus ar mhaithe</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1726"/><p><span>leis, mar dh'eadh.  Do réir mar thárla</span>
<lb n="1727"/><span>fé dheireadh, ámh, ní móide ná gur</span>
<lb n="1728"/><span>b'fhearra do'n Atair Tiobóid dá</span>
<lb n="1729"/><span>mbeadh sé gan bonn aca d'fheicsint</span>
<lb n="1730"/><span>riamh.</span></p>
<lb n="1731"/>
<lb n="1732"/><p><span>Caib. IX.</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>An droch-shaoghal.</span></p>
<lb n="1735"/>
<lb n="1736"/><p><span>Is beag má thug aon staruidhe fós</span>
<lb n="1737"/><span>fé dhealbas agus aindeise Bliadhna</span>
<lb n="1738"/><span>an Ghábhtair do nochtadh glan.  An</span>
<lb n="1739"/><span>dubh do theacht ar na prátaíbh ba mhó</span>
<lb n="1740"/><span>ba bun leis an ngábhtar, mar is eol</span>
<lb n="1741"/><span>do'n saoghal.  Tháinig an dubh ortha go</span>
<lb n="1742"/><span>minic le deich mbliadhna fichead</span>
<lb n="1743"/><span>roimis sin, agus tháinig droch-aicíd is</span>
<lb n="1744"/><span>ganntanas i n-a threo no dá dheas-</span>
<lb n="1745"/><span>caibh.  Acht níor dhein sé an scrios</span>
<lb n="1746"/><span>millte go bliadhain a 1845.  Tugadh</span>
<lb n="1747"/><span>a chómharthaidhe fé ndeara 'san</span>
<lb n="1748"/><span>bhfóghmhar agus ba ghearr go raibh an</span>
<lb n="1749"/><span>barra diadhnach de sna prátaíbh lobhtha</span>
<lb n="1750"/><span>aige.  Bhíodh an tAthair Tiobóid</span>
<lb n="1751"/><span>coitchianta ag taisteal na tíre agus</span>
<lb n="1752"/><span>thug seisean fé ndeara go soiléir an</span>
<lb n="1753"/><span>díogbháil a bhí déanta.  Mar ba ghnáth</span>
<lb n="1754"/><span>is iomdha cúram a bhí air an tráth</span>
<lb n="1755"/><span>céadna.  Tionóladh cruinniughadh i</span>
<lb n="1756"/><span>n-aghaidh an Chrochta i gCorcaigh an</span>
<lb n="1757"/><span>bhliadhain sin agus dubhairt an manach</span>
<lb n="1758"/><span>i láthair an chruinnighthe ná raibh sé féin</span>
<lb n="1759"/><span>i bhfabhar chrochta cé go gcuirfeadh sé</span>
<lb n="1760"/><span>d'iachall ar chách díoghal as a chiontaibh.</span>
<lb n="1761"/><span>B'é a thuairim nár chuir eagla crochta</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1762"/><p><span>duine riamh gan duine eile do mharbhadh</span>
<lb n="1763"/><span>dá gcuimhneochadh sé air.  Acht níor</span>
<lb n="1764"/><span>bh'iad lucht molta an chrochta do bhí le</span>
<lb n="1765"/><span>cómhrac aige feasta acht an gábhtar</span>
<lb n="1766"/><span>marbhtha.</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>I mbliadhain a 1846 dhein sé cion</span>
<lb n="1769"/><span>sluaigh chum na daoine bochta do</span>
<lb n="1770"/><span>chosaint is do chothughadh is chum a</span>
<lb n="1771"/><span>dheimhniughadh do Sparánuidhe Shasana</span>
<lb n="1772"/><span>go raibh an dúthaigh beagnach caillte.</span>
<lb n="1773"/><span>Chuir sé an oiread litreach chuige is</span>
<lb n="1774"/><span>mar chuir an tÁirdeasbog Eoin</span>
<lb n="1775"/><span>MacÉil chum uaisle Shasana ní ba</span>
<lb n="1776"/><span>dhiadhnaighe.  Agus fuair sé beagán</span>
<lb n="1777"/><span>conganta; cé gur bh'shin é an</span>
<lb n="1778"/><span>congnamh nár bronnadh ó chroidhe, is</span>
<lb n="1779"/><span>ná beadh gábhadh leis mara mbeadh an</span>
<lb n="1780"/><span>éagcóir.  Fuarthas congnamh ó</span>
<lb n="1781"/><span>Aimeirce agus ó áiteannaibh eile,</span>
<lb n="1782"/><span>leis.  Mór-chuid de'n chongnamh is</span>
<lb n="1783"/><span>de'n airgead so tháinig thar caladh</span>
<lb n="1784"/><span>anall, fágadh a riaradh fé'n Athair</span>
<lb n="1785"/><span>Tiobóid.  Níor leor é, ámhthach, ná</span>
<lb n="1786"/><span>leath.  Cailleadh na mílte i n-aindeoin</span>
<lb n="1787"/><span>na cabhrach agus na déirce.  Cailleadh</span>
<lb n="1788"/><span>ós cionn dhá mhíle duine i dTigh na</span>
<lb n="1789"/><span>mBocht i gCorcaigh, gan dul lastmuigh</span>
<lb n="1790"/><span>dhe, shar a raibh an chéad ráithe de</span>
<lb n="1791"/><span>bhliadhain a 1847 caithte.  Cuireadh</span>
<lb n="1792"/><span>seacht gcuirp is trí fichid i n-aon ló</span>
<lb n="1793"/><span>amháin i gcathair Chorcaighe.  Ó dheireadh</span>
<lb n="1794"/><span>an fhóghmhair i mbliadhain a 1846 go</span>
<lb n="1795"/><span>tosach an Mheithimh i mbliadhain a 1847</span>
<lb n="1796"/><span>do cuireadh ós cionn deich míle gcorp</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1797"/><p><span>i n-aon chill amháin i gCorcaigh.  Bhí</span>
<lb n="1798"/><span>fiche peidhre tuireasc ar siubhal</span>
<lb n="1799"/><span>coitchianta i Muiltibh Gearrtha an</span>
<lb n="1800"/><span>Adhmaid i gcathair Chorcaighe.  Theas-</span>
<lb n="1801"/><span>tuigh na mílte clárach is na mílte</span>
<lb n="1802"/><span>dubha i gcómhair na gcómhrann.  Is mó</span>
<lb n="1803"/><span>ná san féin do bhí ag teastbháil i</span>
<lb n="1804"/><span>gcómhair na dtreasnán do sna bothaibh</span>
<lb n="1805"/><span>fiabhrais agus do sna hotharlaibh.</span>
<lb n="1806"/><span>Agus theastuigh an iomad eile aca i</span>
<lb n="1807"/><span>gcómhair na leabthach is na n-árus i</span>
<lb n="1808"/><span>sna longaibh imirce.</span></p>
<lb n="1809"/>
<lb n="1810"/><p><span>Nár mhillte an saothar é, fiche</span>
<lb n="1811"/><span>pheidhre tuireasc ag gearradh adhmuid</span>
<lb n="1812"/><span>gan sos i n-aon chathair amháin is gan</span>
<lb n="1813"/><span>de ghnó dhe acht cómhrainn is otharlanna</span>
<lb n="1814"/><span>do dhéanamh as agus áruistidhe beaga</span>
<lb n="1815"/><span>do leagadh amach i longaibh i gcuma</span>
<lb n="1816"/><span>is go sáthfaidhe isteach ionnta is go</span>
<lb n="1817"/><span>sciobfaidhe thar fairrge no go híochtar</span>
<lb n="1818"/><span>puill gach a dtiocfadh saor ó ghábhtar</span>
<lb n="1819"/><span>is aicíd.  Síor-machtnamh ar an</span>
<lb n="1820"/><span>gcruadhtan so is eadh do bhris croidhe</span>
<lb n="1821"/><span>Dhomhnaill Uí Chonaill.  Agus dhein sé</span>
<lb n="1822"/><span>seanduine liath de'n Athair Tiobóid</span>
<lb n="1823"/><span>féin.  Níor bh'fhéidir a mhalairt agus</span>
<lb n="1824"/><span>na céadta díbirtheach (a) do bíodh ag</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1825"/><p><span>imtheacht fé sheol ó Chóf Chorcaighe ós</span>
<lb n="1826"/><span>cómhair a shúl gach lá.  Ní raibh de</span>
<lb n="1827"/><span>chompórd aige acht gur tug sé an</span>
<lb n="1828"/><span>geall mar aon le n-a bheannacht do</span>
<lb n="1829"/><span>gach duine aca dár casadh air i</span>
<lb n="1830"/><span>gcómhair an bhóthair conntabharthaigh do</span>
<lb n="1831"/><span>bhí rómpa.  Acht ba bheag an sólás dhó</span>
<lb n="1832"/><span>so; óir is é bhíodh i n-urmhór na</span>
<lb n="1833"/><span>ndíbirtheach so ná daltaidhe na sean-</span>
<lb n="1834"/><span>bhuidhean ceoil agus na daoine</span>
<lb n="1835"/><span>dúthrachtacha eile do líonadh suas</span>
<lb n="1836"/><span>a sheomraidhe léightheoireachta tráth.</span>
<lb n="1837"/><span>Nach furas a thuigsint gur goill sé air</span>
<lb n="1838"/><span>togha is rogha a dheisciobal do bheith ag</span>
<lb n="1839"/><span>sír-imteacht chum fáin agus a Chumann</span>
<lb n="1840"/><span>do bheith ag dul go mear i ndísc</span>
<lb n="1841"/><span>dá n-éagmuis; agus cia thógfadh ar</span>
<lb n="1842"/><span>na deoraidhthibh aitreachas agus truime</span>
<lb n="1843"/><span>chroidhe do bheith ortha uile toisc a</span>
<lb n="1844"/><span>nAbstal grádhmhar do bheith ag dul i</span>
<lb n="1845"/><span>léithe chomh tapaidh is mar bí?</span></p>
<lb n="1846"/>
<lb n="1847"/><p><span>I mbliadhain a 1847 moladh trí chéad</span>
<lb n="1848"/><span>púnt 'san mbliadhain ó'n Riaghaltas</span>
<lb n="1849"/><span>do'n Athair Tiobóid.  Chuir an</span>
<lb n="1850"/><span>t-airgead so i n-a chumas a bheatha do</span>
<lb n="1851"/><span>chur i n-urrudhas i slighe is go mbeadh</span>
<lb n="1852"/><span>an oiread airgid ag teacht chum a</span>
<lb n="1853"/><span>dhaoine muinnteardha tar éis a bháis is</span>
<lb n="1854"/><span>do ghlanfadh pé fiacha bhí amuigh air.</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>'San mbliadhain chéadna, i mbliadhain</span>
<lb n="1857"/><span>a 1847, fuair Easbog na gCaitliceach</span>
<lb n="1858"/><span>i gCorcaigh bás; agus nuair a bhí</span>
<lb n="1859"/><span>sagairt na fairche ag toghadh comharba</span>
<lb n="1860"/><span>chuireadar an tAthair Tiobóid i</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1861"/><p><span>dtosach an áirimh.  Chuireadar i</span>
<lb n="1862"/><span>dtuigsint do'n tsaoghal ná raibh</span>
<lb n="1863"/><span>adhbhar easbuig i n-a measc a thaithn</span>
<lb n="1864"/><span>chomh mór leo féin is mar thaithn an</span>
<lb n="1865"/><span>Capuisíneach leo.  Ba mhór an onóir</span>
<lb n="1866"/><span>is an teistiméireacht é seo, agus ní</span>
<lb n="1867"/><span>fuláir no gur chuir sé áthas croidhe</span>
<lb n="1868"/><span>ar an Athair Tiobóid a leithéid sin de</span>
<lb n="1869"/><span>mheas is de chion do bheith ag cléir na</span>
<lb n="1870"/><span>dúthaige air.  Níor aontuigheadh 'san</span>
<lb n="1871"/><span>Róimh le toghadh na sagart, ámhthach,</span>
<lb n="1872"/><span>agus coisrigeadh sagart eile i n-inead</span>
<lb n="1873"/><span>an mhanaigh i dtrát.  Acht níor ghoill</span>
<lb n="1874"/><span>san ar rogha na cléire, cé nár bh'é an</span>
<lb n="1875"/><span>chéad éagcóir a deineadh air é, pé</span>
<lb n="1876"/><span>aca dá ríribh no gan choinne leo do</span>
<lb n="1877"/><span>deineadh iad.</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>I gcaitheamh an Charrghais i mbliadhain</span>
<lb n="1880"/><span>a 1848 d'fágadh i n-a mairtíneach é</span>
<lb n="1881"/><span>le parailís.  B'é seo toradh na dian-</span>
<lb n="1882"/><span>oibre i ndeireadh báire: níor bh'fuláir</span>
<lb n="1883"/><span>do gan teacht am éigin.  Acht chuaidh</span>
<lb n="1884"/><span>sé i bhfeabhas go mear, agus is beag</span>
<lb n="1885"/><span>ná go raibh sé i n-a shláinte arís ar</span>
<lb n="1886"/><span>theacht na Bealtaine.  Bhí dóchas fé'n</span>
<lb n="1887"/><span>am so aige go mbainfidhe barraidhe</span>
<lb n="1888"/><span>breaghtha as na prátaíbh síl a roinn sé</span>
<lb n="1889"/><span>féin ar an sluagh 'san Earrach.  Acht</span>
<lb n="1890"/><span>léirigheadh do fé thosach an fhóghmhair</span>
<lb n="1891"/><span>ná bainfidhe oiread is práta asta.</span>
<lb n="1892"/><span>Loit an dubh millte iad glan amach;</span>
<lb n="1893"/><span>agus is beag nár bhris an scriosadh</span>
<lb n="1894"/><span>so a chroidhe.  Tá a fhiadhnaise againn</span>
<lb n="1895"/><span>i litir dár chuir sé ag triall ar</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1896"/><p><span>mhuinntir Ráthbóin i Sasana: bhí an-</span>
<lb n="1897"/><span>mhuinnteardhas idir é féin agus na </span>
<lb n="1898"/><span>daoine so.  "Im' thaoibh féin," ar</span>
<lb n="1899"/><span>seisean 'san litir sin, "ní'l agam le</span>
<lb n="1900"/><span>rádh acht go bhfuil mo shláinte ag dul</span>
<lb n="1901"/><span>i bhfeabhas, agus dá mbeadh cead mo</span>
<lb n="1902"/><span>chos agam go dtréigfinn an dúthaigh</span>
<lb n="1903"/><span>seo agus a bhfuil d'anacar agus</span>
<lb n="1904"/><span>d'aindeise ann."  Ag bagairt mar</span>
<lb n="1905"/><span>seo fé dheoidh i n-aindeoin a dhúthrachta</span>
<lb n="1906"/><span>is a ghrádha dúthaighe go léir!  Acht</span>
<lb n="1907"/><span>cár locht air é?  Agus, cár rugadh an</span>
<lb n="1908"/><span>té ná déarfadh amhlaidh?</span></p>
<lb n="1909"/>
<lb n="1910"/><p><span>Caib. X.</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>Aistear i nAimeirce.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>Cé go raibh an taom parailíse ag</span>
<lb n="1915"/><span>cur fós air i mbliadhain a 1849 ghluais</span>
<lb n="1916"/><span>sé air go nAimeirce sa deireadh.  Bhí</span>
<lb n="1917"/><span>a dhaoine muinnteardha go mór i</span>
<lb n="1918"/><span>gcoinne an turais seo.  Acht níor</span>
<lb n="1919"/><span>b'aon mhaiteas dóibh é.  Bhí geallta</span>
<lb n="1920"/><span>le fada aige go rachadh sé anonn,</span>
<lb n="1921"/><span>agus dhein, dá bhreoidhteacht é.  Cuir-</span>
<lb n="1922"/><span>eadh fáilte is fiche roimis thall.  Bhí</span>
<lb n="1923"/><span>loingeas ós gach crích fé'n spéir ar</span>
<lb n="1924"/><span>snámh i gcuan an Eabhraic Nuaidh agus</span>
<lb n="1925"/><span>é ag dul ar dtír agus bhí a brat</span>
<lb n="1926"/><span>dúthchais féin ar leathadh ós cionn gach</span>
<lb n="1927"/><span>luinge aca mar onóir is mar chómhartha</span>
<lb n="1928"/><span>urraim dó.  Bhronn Seanóiridhe an</span>
<lb n="1929"/><span>Eabhraic Nuaidh dileagra air agus</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1930"/><p><span>dhein comhdhaltaisidhe eile amhlaidh 'san</span>
<lb n="1931"/><span>gcathair chéadna.  Fuair sé cuireadh</span>
<lb n="1932"/><span>ó Sheanaid na Stát agus ceaduigheadh</span>
<lb n="1933"/><span>dó suidhe ar an dtaoibh istigh de'n</span>
<lb n="1934"/><span>Treasnán i measc Riagluightheoiridhe</span>
<lb n="1935"/><span>na tíre.  Onóir é seo ná tugtar</span>
<lb n="1936"/><span>d'éinne acht go fíor-annamh.  Is níor</span>
<lb n="1937"/><span>stadadh annso féin.  Thug Uachtarán</span>
<lb n="1938"/><span>Aimeirce fleadh mhór uaidh mar onóir</span>
<lb n="1939"/><span>dó agus i gcuma is go gcasfaidhe é</span>
<lb n="1940"/><span>féin agus na daoine do b'fhearr cáil i</span>
<lb n="1941"/><span>nAimeirce ar a chéile.  Agus an uair</span>
<lb n="1942"/><span>a bhí sé breoidhte caithte ó'n iomad</span>
<lb n="1943"/><span>oibre agus gan i n-a chumas eirghe</span>
<lb n="1944"/><span>as a leabaidh tháinig Leas-Uachtarán</span>
<lb n="1945"/><span>Aimeirce agus taoiseach Airm ar a</span>
<lb n="1946"/><span>thuairisc go dtí an seomra mar a</span>
<lb n="1947"/><span>raibh sé i n-a luighe thall.  Mar a chéile</span>
<lb n="1948"/><span>thug taoiseach an Chobhlaigh cead do an</span>
<lb n="1949"/><span>tAifreann do léigheamh i nOtharlain</span>
<lb n="1950"/><span>Pheansacóla.  Ghléas mná uaisle na</span>
<lb n="1951"/><span>háite altóir ann dó agus tháinig ós</span>
<lb n="1952"/><span>cionn sé chéad duine chum éisteachta</span>
<lb n="1953"/><span>leis, cé nár ghéill a lán aca dá chreid-</span>
<lb n="1954"/><span>eamh i n-aon chor.  Go deimhin do chuir</span>
<lb n="1955"/><span>ministir na háite scéala go dtí n-a</span>
<lb n="1956"/><span>phobul féin 'ga rádh leo ná beadh aon</span>
<lb n="1957"/><span>phaidreacha aca an mhaidean úd i slighe</span>
<lb n="1958"/><span>is go bhféadfaidís teacht chum éis-</span>
<lb n="1959"/><span>teachta leis an Athair Tiobóid.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>Is iontuigthe ná raibh aon teora</span>
<lb n="1962"/><span>leis an bhfáilte do bhí ag deoraidhthibh</span>
<lb n="1963"/><span>na Fódla roimis, agus is ortha bhíodh</span>
<lb n="1964"/><span>an t-áthas an uair chuireadh sé i</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1965"/><p><span>gcuimhne do dhuine aca annso is</span>
<lb n="1966"/><span>annsúd tráth éigin dár bhuaileadar</span>
<lb n="1967"/><span>le chéile i n-iathaibh Éireann thar bóchna</span>
<lb n="1968"/><span>thall.  Bhí fáilte beagnach ag gach</span>
<lb n="1969"/><span>éinne roimis agus bhí ionntaoibh is</span>
<lb n="1970"/><span>dóchas ag gach éinne as.  Thárla</span>
<lb n="1971"/><span>dream áirithe, mar is gnáthach, agus</span>
<lb n="1972"/><span>mheasadar úsáid do dhéanamh dá cháil</span>
<lb n="1973"/><span>is dá shaothar ar mhaithe le n-a</span>
<lb n="1974"/><span>mbréithribh féin ar leithligh.  Mheas</span>
<lb n="1975"/><span>lucht polaitíochta é chur i n-achrann</span>
<lb n="1976"/><span>i n-a náimhdibh féin i dtaoibh na</span>
<lb n="1977"/><span>Daoirse.  Acht bí an tAthair Tiobóid</span>
<lb n="1978"/><span>ró-ghlic ró-ghasta dhóibh, agus d'fhág sé</span>
<lb n="1979"/><span>fútha féin an imreascáil.</span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>Bhí sé ag taisteal na Stát go</span>
<lb n="1982"/><span>ceann dhá bhliadhain go leith.  I gcaith-</span>
<lb n="1983"/><span>eamh na haimsire sin do shiubhail sé</span>
<lb n="1984"/><span>chúig Stáit ar fhichid, thug sé cuaird</span>
<lb n="1985"/><span>ar thrí chéad baile mór, thaistil sé</span>
<lb n="1986"/><span>37,000 de mhíltibh slighe ar fad, agus</span>
<lb n="1987"/><span>thug sé an geall do leath-mhilleon</span>
<lb n="1988"/><span>duine.  Thóg naoi míle duine an</span>
<lb n="1989"/><span>geall uaidh i gCathair Sain Laoise</span>
<lb n="1990"/><span>féin, cé ná raibh sé ar a chumas óráid</span>
<lb n="1991"/><span>phuiblidhe do thabhairt uaidh i n-aon</span>
<lb n="1992"/><span>árus d'áruistíbh móra na cathrach toisc</span>
<lb n="1993"/><span>gan a bheith do réir a chos ná i n-aon</span>
<lb n="1994"/><span>ghaor do.</span></p>
<lb n="1995"/>
<lb n="1996"/><p><span>Chaith sé tamall aimsire i gcoilltibh</span>
<lb n="1997"/><span>Árcansais ar mhaithe le n-a shláinte.</span>
<lb n="1998"/><span>Shaoil sé go rachadh na tobair leaghais</span>
<lb n="1999"/><span>go maith dhó; acht, mo chúig céad</span>
<lb n="2000"/><span>léan!  An fhaid is bhí sé annsúd do</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2001"/><p><span>léigheadh sé an tAifreann Naomhtha</span>
<lb n="2002"/><span>fé'n spéir amuigh, agus gan de phobal</span>
<lb n="2003"/><span>aige acht ceathrar duine.  Níor</span>
<lb n="2004"/><span>bh'fhuláir gan uaigneas croidhe air um</span>
<lb n="2005"/><span>an dtaca soin agus an taithighe do bhí</span>
<lb n="2006"/><span>aige tráth ar shluaightibh móra is ar</span>
<lb n="2007"/><span>phobalaibh líonmhara.  Agus bhíodh an</span>
<lb n="2008"/><span>t-airgead chomh gann air go minic is</span>
<lb n="2009"/><span>mar bhíodh an pobal, mar nár scar an</span>
<lb n="2010"/><span>fhlathamhlacht croidhe leis go héag.</span>
<lb n="2011"/><span>Tráth agus é i mball éigin iargcúlta</span>
<lb n="2012"/><span>i nDeisceart na Stát cia chasfaidhe</span>
<lb n="2013"/><span>air acht ceathrar bráthar ó Éirinn agus</span>
<lb n="2014"/><span>iad ag gluaiseacht siar amach chum</span>
<lb n="2015"/><span>clochar agus mainistir do chur ar bun</span>
<lb n="2016"/><span>ann.  Thárla gan oiread is feoirling</span>
<lb n="2017"/><span>ag éinne de'n cheathrar ná aon bhreith</span>
<lb n="2018"/><span>aca air go ceann níor bh'fhios cathain.</span>
<lb n="2019"/><span>Is cad a dhein m'Athair Tiobóid dóibh</span>
<lb n="2020"/><span>ná cúpla céad púnt do thabhairt ar</span>
<lb n="2021"/><span>iasacht dóibh cé nach móide gur fhan an</span>
<lb n="2022"/><span>oiread i n-a sheilbh i n-a ndiaidh is do</span>
<lb n="2023"/><span>chothóchadh é féin is a lucht freastail</span>
<lb n="2024"/><span>go ceann seachtmhaine.</span></p>
<lb n="2025"/>
<lb n="2026"/><p><span>Saoileadh i nAimeirce, leis, go</span>
<lb n="2027"/><span>dtagadh leis taomanna agus aicíd</span>
<lb n="2028"/><span>do leaghas, agus tháinig mairtínigh</span>
<lb n="2029"/><span>agus othraigh ag triall air amhail is</span>
<lb n="2030"/><span>mar dheinidís i nÉirinn is i nAlbain</span>
<lb n="2031"/><span>is i Sasana na nGall.  Fóirior! ní</span>
<lb n="2032"/><span>raibh de bhuaidh aige a phianta féin do</span>
<lb n="2033"/><span>leaghas ná do bhogadh; agus cé go</span>
<lb n="2034"/><span>raibh sé tuirseach corrtha sul ar fhág</span>
<lb n="2035"/><span>sé slán ag a thalamh dhúthchais bhí fonn</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2036"/><p><span>air filleadh arís is níor bh'fhonn go</span>
<lb n="2037"/><span>dtí é:</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>"Ére go n-iomad a port</span>
<lb n="2040"/><span>Innte is áil liom bheith anocht,"</span></p>
<lb n="2041"/>
<lb n="2042"/><p><span>arsa Conghal Cláiringheach agus é ag</span>
<lb n="2043"/><span>filleadh fé dhíoghrais ar a Bhanbain</span>
<lb n="2044"/><span>dúthchais tá breis agus dhá mhíle</span>
<lb n="2045"/><span>bliadhan ó shoin ann.  "Aoibhinn bheith</span>
<lb n="2046"/><span>i mBinn Éadair," arsa Colm Cille</span>
<lb n="2047"/><span>agus a bhuaidhreamh chroidhe aige dhá</span>
<lb n="2048"/><span>bhrughadh leis féin ar an dtaoibh thall</span>
<lb n="2049"/><span>de Sruth na Maoile tá suas le míle</span>
<lb n="2050"/><span>bliadhan ó shoin ann.  Níor lugha ná</span>
<lb n="2051"/><span>san de uaigneas an deoraidhe do bhí</span>
<lb n="2052"/><span>ar Dhonatus Easbog Geadhealach</span>
<lb n="2053"/><span>Fiesole agus é ar siubhal i gcéin i</span>
<lb n="2054"/><span>gcúntas DÉ míle bliadhan ó shoin is</span>
<lb n="2055"/><span>breis.</span></p>
<lb n="2056"/>
<lb n="2057"/><p><span>"Mo bheannacht leat, a scríbhinn</span>
<lb n="2058"/><span>Go hinis aoibhinn Ealga,"</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>arsa Seathrun Céitinn ó chroidhe amach</span>
<lb n="2061"/><span>agus é ag seoladh litre go hÉirinn ó</span>
<lb n="2062"/><span>Roinn na hEorpa trí chéad bliadhan</span>
<lb n="2063"/><span>ó shoin no mar soin.  "Táim ag</span>
<lb n="2064"/><span>síor-chuimhneamh ar mo thalamh dhúthchais</span>
<lb n="2065"/><span>agus tá éad agam leis an litir seo</span>
<lb n="2066"/><span>agus a ghearracht is bhainfidh sé dhi dul</span>
<lb n="2067"/><span>go glas-feorthain na Fódla sall,"</span>
<lb n="2068"/><span>ars' an tAthair Tiobóid agus é ag</span>
<lb n="2069"/><span>scríobhadh litre ó Aimeirce i mbliadhain</span>
<lb n="2070"/><span>a 1850.</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>I mbliadhain a 1851 d'fhág sé míle</span>
<lb n="2073"/><span>slán ag muinntir na Stát.  D'fhág</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2074"/><p><span>sé míle slán go grádhmar carthannach</span>
<lb n="2075"/><span>ag uaislibh uile an Oileáin Úir is ag</span>
<lb n="2076"/><span>deoraidhthibh dílse an Oileáin Iath-ghluis,</span>
<lb n="2077"/><span>má's ceadtha san do thabhairt mar</span>
<lb n="2078"/><span>bhaiste ar na deoraidhthibh a díbrigheadh</span>
<lb n="2079"/><span>ó "Éirinn ársaidh na n-ollamh is na</span>
<lb n="2080"/><span>naomh."  D'fhág sé beannacht is míle</span>
<lb n="2081"/><span>slán ag a cháirdibh iomadamhla agus</span>
<lb n="2082"/><span>d'fill go thréith lag cortha thar muir</span>
<lb n="2083"/><span>anall.</span></p>
<lb n="2084"/>
<lb n="2085"/><p><span>Caib. XI.</span></p>
<lb n="2086"/>
<lb n="2087"/><p><span>Aistir eile.</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>Ní raibh im' Athair Tiobóid acht</span>
<lb n="2090"/><span>othrach cromtha caithte ar a theacht thar</span>
<lb n="2091"/><span>n-ais go hÉirinn mí na Nodlag i</span>
<lb n="2092"/><span>mbliadhain a 1851.  Acht ba thaithn-</span>
<lb n="2093"/><span>eamhach leis súil do leagadh ar</span>
<lb n="2094"/><span>shléibhtibh árda is ar iathaibh úra na</span>
<lb n="2095"/><span>hÉireann arís.  Ba thaithneamhach leis</span>
<lb n="2096"/><span>spéar na Nodlag os a chionn agus</span>
<lb n="2097"/><span>aer na Nodlag timcheall air i n-a</span>
<lb n="2098"/><span>thalamh dhúthchais.  Ba thaithneamhach leis</span>
<lb n="2099"/><span>cneastacht agus cráibtheacht Gaedheal</span>
<lb n="2100"/><span>neamh-loitthe do thabhairt fé ndeara.</span>
<lb n="2101"/><span>Ba thaithneamhach leis na sean-cháirde</span>
<lb n="2102"/><span>do bhualadh uime.  Agus cé gur dhóigh</span>
<lb n="2103"/><span>le duine go bhfacaidh sé a dhá dhóthain</span>
<lb n="2104"/><span>díobh le linn a shaoghail, ba thaithneamhach</span>
<lb n="2105"/><span>fós le n-a chroidhe mhor lucht dealbhais</span>
<lb n="2106"/><span>agus cómharthaidhe aindeise d'fheicsint</span>
<lb n="2107"/><span>arís; mór-mhór ó ba rud é ná facaidh</span>
<lb n="2108"/><span>sé fear siubhail ná duine eile ar lorg</span>
<lb n="2109"/><span>déirce an fhaid is bhí sé i nAimeirce.</span>
<lb n="2110"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2111"/><p><span>Tar éis tamaillín do chaitheamh i</span>
<lb n="2112"/><span>mBaile Átha Cliath do ghluais sé air ó</span>
<lb n="2113"/><span>dheas go Corcaigh.  Chuaidh sé chum</span>
<lb n="2114"/><span>cómhnuidhthe i bhfochair a dhearbhrathára</span>
<lb n="2115"/><span>i Léithínigh; agus ní'l aon chall le n-a</span>
<lb n="2116"/><span>rádh go raibh aithreachas ar a mhuinntir</span>
<lb n="2117"/><span>is ar a ghaoltaibh is ar a cháirdibh uile</span>
<lb n="2118"/><span>'san Mhumhain an uair chonncadar an</span>
<lb n="2119"/><span>t-athrughadh mór do bhí tagtha ar a</span>
<lb n="2120"/><span>chrot.  Ní raibh ann i gcomórtas leis</span>
<lb n="2121"/><span>an manach aiclidhe do bhí ann tráth acht</span>
<lb n="2122"/><span>mar bheadh scáth i mbuidéal, díreach.</span>
<lb n="2123"/><span>Muna raibh, féin, níor shos dó acht ag</span>
<lb n="2124"/><span>obair chomh dúthrachtach is mar d'oibrigh</span>
<lb n="2125"/><span>sé riamh.  Munar bh'fhéidir leis dul</span>
<lb n="2126"/><span>amach ar lorg na bpeacach amhail is</span>
<lb n="2127"/><span>mar dheineadh tháinig peacaigh agus</span>
<lb n="2128"/><span>othraigh agus lucht gábhtair chomh tiugh</span>
<lb n="2129"/><span>san ag triall air gur ghearr go raibh</span>
<lb n="2130"/><span>bolath na meisce chomh soiléir láidir i</span>
<lb n="2131"/><span>dtigh a dhearbhrathára is mar bhí sé riamh</span>
<lb n="2132"/><span>i n-a thigh féin i gcathair Chorcaighe.</span>
<lb n="2133"/><span>Agus níor scaoil sé oiread is duine</span>
<lb n="2134"/><span>aca uaidh gan an geall do thabhairt do</span>
<lb n="2135"/><span>gach críostuidhe aca mar aon le n-a</span>
<lb n="2136"/><span>bheannachtain, agus cabhair dá n-éagh-</span>
<lb n="2137"/><span>muis dá mbeadh gábhadh leis.</span></p>
<lb n="2138"/>
<lb n="2139"/><p><span>Is furas a thuigsint gur fhág an</span>
<lb n="2140"/><span>dian-obair seo an sagart dúthrachtach</span>
<lb n="2141"/><span>ar lár arís sara fada.  Lá Fhéile</span>
<lb n="2142"/><span>Brighde i mbliadhain a 1852 thuit sé as</span>
<lb n="2143"/><span>a sheasamh i n-a sheomra agus shaoil a</span>
<lb n="2144"/><span>cháirde go raibh sé marbh dá dheascaibh.</span>
<lb n="2145"/><span>Acht tháinig sé chuige féin i gcaitheamh</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2146"/><p><span>na hoidhce, agus ba mhian leis bheith ag</span>
<lb n="2147"/><span>obair fé bhreacadh an lae.  Ar aon</span>
<lb n="2148"/><span>chuma chomh luath is chuaidh a shláinte i</span>
<lb n="2149"/><span>bhfeabhas chuir sé faoi i n-aice Eaglaise</span>
<lb n="2150"/><span>na Trionóide i gcathair Chorcaighe i</span>
<lb n="2151"/><span>gcuma is go bhféadfadh sé an</span>
<lb n="2152"/><span>tAifreann do léigheamh ann ós soin</span>
<lb n="2153"/><span>amach.  Acht d'fhág a dhúthracht ar lár</span>
<lb n="2154"/><span>arís annso é láithreach, agus b'éigin</span>
<lb n="2155"/><span>dó bailiughadh leis go Maidéir ar</span>
<lb n="2156"/><span>mhaithe le n-a shláinte i ndeireadh an</span>
<lb n="2157"/><span>fhóghmhair i mbliadhain a 1854.  Chomh-</span>
<lb n="2158"/><span>nuigh sé annsúd i bhFuinseal.  Bhí</span>
<lb n="2159"/><span>sráideanna an bhaile seo chomh árd</span>
<lb n="2160"/><span>san, agus an manach féin chomh donaidhe</span>
<lb n="2161"/><span>tnáidhte, ná raibh sé i n-a chumas aon</span>
<lb n="2162"/><span>choisidheacht go mb'fhiú a áireamh do</span>
<lb n="2163"/><span>dhéanamh lastmuigh.  Níor mhaith leis</span>
<lb n="2164"/><span>úsáid do dhéanam de charbadaibh na</span>
<lb n="2165"/><span>ndamh acht chomh beag.  Carbaid sráide</span>
<lb n="2166"/><span>do b'eadh iad so, agus beithidhigh is eadh</span>
<lb n="2167"/><span>do tharraingigheadh iad ar fuid an bhaile</span>
<lb n="2168"/><span>mhóir.  Bhí gléas iomchurtha eile i</span>
<lb n="2169"/><span>n-úsáid ann leis.  Árus i bhfuirm</span>
<lb n="2170"/><span>cathaoireach do b'eadh é seo.  Bhíodh sé</span>
<lb n="2171"/><span>ar iomchur ag daonnaidhthibh, agus</span>
<lb n="2172"/><span>othraigh ar a socaireacht istigh ann.</span>
<lb n="2173"/><span>Ba shuarach leis an Athair Tiobóid</span>
<lb n="2174"/><span>úsáid do dhéanamh de'n ineall so;</span>
<lb n="2175"/><span>agus dá bhrigh sin bhí sé ar bheagán</span>
<lb n="2176"/><span>siubhlóide an fhaid is bhí sé i Maidéir.</span>
<lb n="2177"/><span>Níor bh'iongnadh truime croidhe is</span>
<lb n="2178"/><span>uaigneas air is é caithte annsúd a</span>
<lb n="2179"/><span>bhfad i gcéin, gan ann corruidhe, no</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2180"/><p><span>beagnach de, gan gaolta gan cáirde</span>
<lb n="2181"/><span>i n-a chomhngar.  Nuair chailltear</span>
<lb n="2182"/><span>daoine dá leithéid i mbláth na hóige,</span>
<lb n="2183"/><span>no idir chromadh is liathadh dhóibh, bíonn</span>
<lb n="2184"/><span>aithreachas ar a lucht aithne de ghnáth.</span>
<lb n="2185"/><span>Ní móide gur gábhadh ró-aithreachas,</span>
<lb n="2186"/><span>mar gur minic nár b'fhearra do lucht</span>
<lb n="2187"/><span>mór-cháile maireamhaint chum go</span>
<lb n="2188"/><span>mbéarfadh an aois ortha.  Féach Bóna-</span>
<lb n="2189"/><span>part: cé nár rug an aois ar an</span>
<lb n="2190"/><span>leomhan úd nár thairbhighe dhó féin dá</span>
<lb n="2191"/><span>n-aimseochadh piléar i lár a chroidhe é</span>
<lb n="2192"/><span>i gcorp a shaothair ná mar d'imthigh air</span>
<lb n="2193"/><span>fé dheoidh.  Féach Eimit is Teon is</span>
<lb n="2194"/><span>an tAthair Eoghan Ua Gramhnaigh: táid</span>
<lb n="2195"/><span>a dtriúr is mórán eile dá leithéid</span>
<lb n="2196"/><span>mar dheagh-shompla againn ó'n lá</span>
<lb n="2197"/><span>sciobadh uainn iad.  Féach Domhnall</span>
<lb n="2198"/><span>Ua Conaill is Seán Mistéal, gan a</span>
<lb n="2199"/><span>thuilleadh do bhac: nár thruaighméileach</span>
<lb n="2200"/><span>an scéal aca súd é fé chrích a saoghail</span>
<lb n="2201"/><span>agus go leor Éireannach ag dul i n-a</span>
<lb n="2202"/><span>gcoinnibh go ró-dhian.  Agus féach an</span>
<lb n="2203"/><span>tAthair Tiobóid féin!  Tugann lucht</span>
<lb n="2204"/><span>eolais mar thuairim uatha gur thóg dhá</span>
<lb n="2205"/><span>mhilleon déag duine an geall uaidh</span>
<lb n="2206"/><span>i gc[h]aitheamh a ré, agus bhí sé le</span>
<lb n="2207"/><span>maoidheamh ag a n-urmhór nár</span>
<lb n="2208"/><span>bhriseadar an geall soin riamh.  Níor</span>
<lb n="2209"/><span>bh'fhuláir no gur mór an compórd an</span>
<lb n="2210"/><span>méid sin ag an Abstal agus é go</span>
<lb n="2211"/><span>faon lag i Maidéir amuigh.  Acht ar</span>
<lb n="2212"/><span>leor é chum é chosaint ar dhoilgheas is</span>
<lb n="2213"/><span>ar bhuaidhreamh aigne?  Níor leor.</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2214"/><p><span>I n-a dhiadh san is uile chuaidh a shláinte</span>
<lb n="2215"/><span>beagán i bhfeabas ann.  Tháinig sé</span>
<lb n="2216"/><span>abhaile i dtosach an fhóghmhair i</span>
<lb n="2217"/><span>mbliadhain a 1855 agus seo ag dian-</span>
<lb n="2218"/><span>obair arís é.</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>Caib. XII.</span></p>
<lb n="2221"/>
<lb n="2222"/><p><span>Deireadh a shaoghail.</span></p>
<lb n="2223"/>
<lb n="2224"/><p><span>I dtosach an Earraigh i mbliadhain</span>
<lb n="2225"/><span>a 1856 ba dhóbair dó tuitim ag an</span>
<lb n="2226"/><span>altóir lá agus é ag léigheamh Aifrinn.</span>
<lb n="2227"/><span>Thug sé dian-iarracht fé'n Aifreann</span>
<lb n="2228"/><span>do chríochnughadh agus b'é toil Dé gur</span>
<lb n="2229"/><span>eirigh leis.  Acht ba leor san mar</span>
<lb n="2230"/><span>fhógradh; agus choidhche arís níor thóg</span>
<lb n="2231"/><span>sé air féin an tAifreann do léigheamh.</span>
<lb n="2232"/><span>Ba ró-fhollus do'n tsluagh go raibh an</span>
<lb n="2233"/><span>lá breagh ag déanamh air feasta.</span></p>
<lb n="2234"/>
<lb n="2235"/><p><span>An fhaid is bhí sé i n-a chómhnuidhe i</span>
<lb n="2236"/><span>Léithínigh tar a éis so ní raibh aon</span>
<lb n="2237"/><span>iongnadh acht an cion do bhí aige ar a</span>
<lb n="2238"/><span>ghaoltaibh.  Phógadh sé gach oidhche iad</span>
<lb n="2239"/><span>roimh dul chum suain dó, ar eagla ná</span>
<lb n="2240"/><span>beadh sé i n-a bheathaidh ar maidin.  Bhí</span>
<lb n="2241"/><span>sé ag dul i laige agus i laige agus</span>
<lb n="2242"/><span>b'éigin béilteach teine do bheith</span>
<lb n="2243"/><span>coitchianta i n-a sheomra.  Níor leor</span>
<lb n="2244"/><span>so féin.  Shaoil sé tar éis tamaill</span>
<lb n="2245"/><span>dá mbeadh sé i gCóf Chorcaighe gur</span>
<lb n="2246"/><span>fearr a rachad aer na háite sin dó,</span>
<lb n="2247"/><span>agus d'aistrigh sé ann i n-aindeoin a</span>
<lb n="2248"/><span>dhaoine muinnteardha.  Moch diadhnach</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2249"/><p><span>bhí sé ag a ullmhughadh féin annso i</span>
<lb n="2250"/><span>gcómhair an tsaoghail eile.  Bhí san</span>
<lb n="2251"/><span>ag druideamhaint leis gach neomat</span>
<lb n="2252"/><span>dá gcuireadh sé dhe; acht, má bhí féin,</span>
<lb n="2253"/><span>níor thréigh an tsean-fhlaitheamhlacht ná</span>
<lb n="2254"/><span>barr na féile fós é.  Sé seachtmhaine</span>
<lb n="2255"/><span>roimh ló a bháis chuaidh a dhearbhratháir</span>
<lb n="2256"/><span>Cormac ar chuaird chuige go dtí an</span>
<lb n="2257"/><span>Cóf.  Is air a bhí an iongnadh nuair a</span>
<lb n="2258"/><span>chonnaic sé bórd bidh leagtha amach</span>
<lb n="2259"/><span>aige i gcómhair sluaigh.  Sholáthruigh</span>
<lb n="2260"/><span>an tAthair Tiobóid an fhleadh so mar</span>
<lb n="2261"/><span>dhíoghal ar ógánach a bhíodh ag freastal</span>
<lb n="2262"/><span>air.</span></p>
<lb n="2263"/>
<lb n="2264"/><p><span>Níor bh'fhada uaidh deireadh a ré an</span>
<lb n="2265"/><span>uair úd ámh.  Bhí sé ag dul as ó ló</span>
<lb n="2266"/><span>go ló.  Cúpla lá sul a bhfuair sé bás</span>
<lb n="2267"/><span>do thuit sé ar an urlár.  Bhain an</span>
<lb n="2268"/><span>tuisleadh soin a urlabhra dhe agus a</span>
<lb n="2269"/><span>mheabhair chinn.  Tógadh láithreach é</span>
<lb n="2270"/><span>agus fágadh i n-a luighe é 'san</span>
<lb n="2271"/><span>leabaidh.  I gcionn tamaill tháinig sé</span>
<lb n="2272"/><span>chuige féin beagán, agus bhailigh a</span>
<lb n="2273"/><span>ghaolta is a cháirde is a dhaoine</span>
<lb n="2274"/><span>muinnteardha timcheall air i ndiaidh</span>
<lb n="2275"/><span>ar ndiaidh.  D'fháiltigh sé rómpa; thug</span>
<lb n="2276"/><span>sé cómhairle dhóibh; agus, an uair a</span>
<lb n="2277"/><span>bhí sé ró-lag chum san do dhéanamh,</span>
<lb n="2278"/><span>bhagair sé i leith ortha agus bhain sé</span>
<lb n="2279"/><span>fíoghar na croise de cheachtar aca.</span>
<lb n="2280"/><span>Seo é an obair bheannuighthe do bhí</span>
<lb n="2281"/><span>ar siubhal aige nuair tháinig an bás i</span>
<lb n="2282"/><span>gan fios air díreach fé mar thagann</span>
<lb n="2283"/><span>codladh na hoidhche ar an sclábhuidhe</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2284"/><p><span>corrtha.  Mar adubhradh i dtaoibh</span>
<lb n="2285"/><span>deagh-shagairt Ghaedhealaigh eile tráth:</span></p>
<lb n="2286"/>
<lb n="2287"/><p><span>D'fheoigh an teanga nár searbh i</span>
<lb n="2288"/><span>ráidhtibh, </span></p>
<lb n="2289"/>
<lb n="2290"/><p><span>D'fheoigh an teachtaire ó fhlaitheas do</span>
<lb n="2291"/><span>tháinig,</span>
<lb n="2292"/><span>.....</span></p>
<lb n="2293"/>
<lb n="2294"/><p><span>Is do bhíodh ag cosnamh na bpeacach ó</span>
<lb n="2295"/><span>Sátan."</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Cailleadh é an t-ochtmhadh lá de mhí</span>
<lb n="2298"/><span>na Nodlag i mbliadhain a 1856.</span></p>
<lb n="2299"/>
<lb n="2300"/><p><span>Tar éis a bháis bhí a chorp fé chlár i</span>
<lb n="2301"/><span>nEaglais Óird Fróinséis i gcathair</span>
<lb n="2302"/><span>Chorcaighe agus aibíd na gCapuisíneach</span>
<lb n="2303"/><span>uime.  B'é féin fear tógbhála na</span>
<lb n="2304"/><span>hEaglaise seo.  Mar a chéile, b'é</span>
<lb n="2305"/><span>féin fear soláthartha na roilige mar ar</span>
<lb n="2306"/><span>cuireadh fé'n bhfód é an dara lá déag</span>
<lb n="2307"/><span>de'n mhí céadna.  Bhí leath-chéad míle</span>
<lb n="2308"/><span>duine ar a shochraid do réir mar</span>
<lb n="2309"/><span>innistear dúinn.  Tugann othraigh</span>
<lb n="2310"/><span>agus mairtínigh turas ar a uaigh gus</span>
<lb n="2311"/><span>indiu agus súil aca go leaghasfaidh</span>
<lb n="2312"/><span>an turas san a ngalar is a gcréachta</span>
<lb n="2313"/><span>fé mar leaghas a bheannacht agus a</span>
<lb n="2314"/><span>chómhairle tart an tsluaigh tráth dá</span>
<lb n="2315"/><span>raibh.</span></p>
<lb n="2316"/>
<lb n="2317"/><p><span>Níor bh'iongnadh bród go bruinn an</span>
<lb n="2318"/><span>bhrátha ar Órd ársa na gCapuisíneach</span>
<lb n="2319"/><span>is ar mhuinntir na hÉireann i</span>
<lb n="2320"/><span>gcoitchinne as an mbaint do bhí aca</span>
<lb n="2321"/><span>leis an manach so, mar nár rugadh</span>
<lb n="2322"/><span>riamh ar dhruim na Cruinne a chomh-</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2323"/><p><span>maith d'fhear chum troda i gcoinne</span>
<lb n="2324"/><span>an ólacháin agus i bhfabhar na meas-</span>
<lb n="2325"/><span>ardhachta.  Admhuigheann an uile duine</span>
<lb n="2326"/><span>so, is cuma Gaedhil iad no Gaill.  Is</span>
<lb n="2327"/><span>oireamhnach agus is creideamhnach an</span>
<lb n="2328"/><span>rud a dhealbh do bheith le feicsint i</span>
<lb n="2329"/><span>lár na cathrach i mBaile Átha Cliath</span>
<lb n="2330"/><span>mar ar deineadh sagart de i mbláth</span>
<lb n="2331"/><span>na hóige agus a leithéid eile do bheith</span>
<lb n="2332"/><span>i n-a sheasamh i gcathair Chorcaighe mar</span>
<lb n="2333"/><span>ar thuill a shaothar cáil Abstail dó.</span>
<lb n="2334"/><span>Gan dealbh gan carn aca le feicsint</span>
<lb n="2335"/><span>annso ná annsúd, ámhthach, chum ainm</span>
<lb n="2336"/><span>an Abstail do bhuanughadh mhairfeadh</span>
<lb n="2337"/><span>a cháil agus a chómhairle i gcuimhne</span>
<lb n="2338"/><span>Gaedheal an fhaid agus is buan an</span>
<lb n="2339"/><span>cion agus an dúthracht is dual dóibh</span>
<lb n="2340"/><span>riamh.</span>
<lb n="2341"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2342"/><p><span>Caib. XIII.</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>Toradh an tsaothair.</span></p>
<lb n="2345"/>
<lb n="2346"/><p><span>Tá leath-chéad bliadhan is breis</span>
<lb n="2347"/><span>caithte ó cuireadh corp an Athar Tiobóid</span>
<lb n="2348"/><span>'san úir.  Ní'l indiu 'n-a chroidhe ná i</span>
<lb n="2349"/><span>n-a chnámhaibh na 'san intinn a bhí aibidh</span>
<lb n="2350"/><span>tráth acht dorn cré.  Mara bhfuil, féin,</span>
<lb n="2351"/><span>ná saoileadh éinne ná fuil, fé'n dtráth</span>
<lb n="2352"/><span>so, i dtoradh a shaothair acht neimhnidh.</span>
<lb n="2353"/><span>An síol a chuirtear 'san ithir de ghnáth</span>
<lb n="2354"/><span>ní bhaintear barraidhe no toradh an</span>
<lb n="2355"/><span>tsíl sin chum go mbíonn an síol féin</span>
<lb n="2356"/><span>agus gan ann acht luaithre.  Cuirtear</span>
<lb n="2357"/><span>síol agus cuirtear cuirp; acht ní</span>
<lb n="2358"/><span>gnáthach comórtas do dhéanamh eadartha,</span>
<lb n="2359"/><span>agus ní móide gur ró-oireamhnach an</span>
<lb n="2360"/><span>bheart a dhéanamh acht chomh beag.  Acht</span>
<lb n="2361"/><span>ó's é toil agus deonughadh Dé go</span>
<lb n="2362"/><span>bhfásann is go n-aibidheann barraidhe</span>
<lb n="2363"/><span>díreach de réir mar deintear luaithre</span>
<lb n="2364"/><span>de'n tsíol ní féidir do lucht faire gan</span>
<lb n="2365"/><span>a thabhairt fé ndeara, mar a chéile, go</span>
<lb n="2366"/><span>bhfuil toradh saothair an Athar Tiobóid</span>
<lb n="2367"/><span>ag aiseirghe ó'n ló do síneadh a chorp</span>
<lb n="2368"/><span>fé dheoraibh sluaigh i gcómhrain chumhaing</span>
<lb n="2369"/><span>le hais na Laoi.  An lá chuirtear síol</span>
<lb n="2370"/><span>i gcré ní gnáthach gas no bileog d'fheic-</span>
<lb n="2371"/><span>sint ag preabadh as tar gnúis</span>
<lb n="2372"/><span>talmhan; agus tar éis do'n bhileoig í</span>
<lb n="2373"/><span>féin do nochtadh ní ró-mhear a chuireann</span>
<lb n="2374"/><span>sí dhi go minic.  An uair d'athfhás gas</span>
<lb n="2375"/><span>na Measardhachta go mall as luaithre</span>
<lb n="2376"/><span>an Athar Tiobóid, má's ceadtha an</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2377"/><p><span>comórtas so, thárla go raibh an droch-</span>
<lb n="2378"/><span>uain ag feitheamh léi.  D'árduigh bileoga</span>
<lb n="2379"/><span>Gallda is bileoga bréige a gcinn</span>
<lb n="2380"/><span>nimhe mór-dtimcheall uirthe agus</span>
<lb n="2381"/><span>d'fhágadar gan teas is gan solas na</span>
<lb n="2382"/><span>gréine í.  Acht níor ráinig leo í</span>
<lb n="2383"/><span>mhúcadh ná í crapadh, féin.  I gcionn</span>
<lb n="2384"/><span>na haimsire cuireadh spéis innte.</span>
<lb n="2385"/><span>Níor bh'annamh an tAthair Urramach</span>
<lb n="2386"/><span>Tomás De Burc agus an tAirdeasbog*</span>
<lb n="2387"/><span>dúthrachtach deoradhta gur ionann a</span>
<lb n="2388"/><span>shloinne agus ainm a thíre dúthchais ag</span>
<lb n="2389"/><span>tagairt di agus ag a moladh go hárd.</span>
<lb n="2390"/><span>Bhí sí ag teacht chúiche féin fé'n mholadh</span>
<lb n="2391"/><span>so agus ag dul i bhfeabhas i ndiaidh ar</span>
<lb n="2392"/><span>ndiaidh, agus is iomdha fior-Ghaedheal</span>
<lb n="2393"/><span>a bhí ag freastal uirthe leis an aimsir.</span>
<lb n="2394"/><span>Scaipeadh a cumhar cneasta de réir</span>
<lb n="2395"/><span>mar bhí sí ag at agus ag borradh agus</span>
<lb n="2396"/><span>ag bláthughadh.  Cuireadh mar chúram i</span>
<lb n="2397"/><span>dtráth ar Órd na gCapuisíneach an</span>
<lb n="2398"/><span>talamh do ghlanadh i n-a timcheall</span>
<lb n="2399"/><span>agus lán-aire do thabhairt di feasta</span>
<lb n="2400"/><span>mar ba dhual dóibh.  Agus seo indiu</span>
<lb n="2401"/><span>í, céad moladh le Righ na nDúl, i n-a</span>
<lb n="2402"/><span>holl-chrann áluinn ag sileadh a síl</span>
<lb n="2403"/><span>bheannuighthe féin ar iathaibh ársa agus</span>
<lb n="2404"/><span>ag síneadh a leathan-ghéag thar cóigibh</span>
<lb n="2405"/><span>Fódla.</span></p>
<lb n="2406"/>
<lb n="2407"/><p><span>Tá sé le maoidheamh ag Cumann na</span>
<lb n="2408"/><span>gCapuisíneach ná rabhadar thar bhliadhain</span>
<lb n="2409"/><span>ag obair an taca so no go raibh an</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2410"/><p><span>geall i gcoinne an óil tógtha ag dhá</span>
<lb n="2411"/><span>céad míle Éireannach uatha.  Deimhnigh-</span>
<lb n="2412"/><span>eann so gur cruinn do thuig Easbuig</span>
<lb n="2413"/><span>na gCaitliceach cúrsaidhe an scéil an</span>
<lb n="2414"/><span>tan do thoghadar na Capuisínigh chum</span>
<lb n="2415"/><span>an mheasardhacht do leathadh ar fuid</span>
<lb n="2416"/><span>na tíre.  Léirigheann sé dhúinn nár</span>
<lb n="2417"/><span>scaoil na Capuisínigh féin uatha le</span>
<lb n="2418"/><span>faillighe an oidhreacht oirdhearc is an</span>
<lb n="2419"/><span>mhór-cháil d'fhág an tAthair Tiobóid</span>
<lb n="2420"/><span>aca le cosaint is le buanughadh.</span>
<lb n="2421"/><span>Taisbeánann sé dhúinn ná fuil Éirean-</span>
<lb n="2422"/><span>naigh an lae indiu caillte thar fóir acht</span>
<lb n="2423"/><span>chomh beag le n-a sínsear a bhí suas i</span>
<lb n="2424"/><span>n-aimsir an Athar Tiobóid.  Agus a</span>
<lb n="2425"/><span>bhuidhe le Dia indiu go bhfuil sé</span>
<lb n="2426"/><span>d'adhbhar luthgháire ag fo-dhuine de sna</span>
<lb n="2427"/><span>míltibh a thóg an geall ó lámaibh an</span>
<lb n="2428"/><span>Chapuisínigh dhúthrachtaigh an tsár-obair</span>
<lb n="2429"/><span>chéadna is mar bhi ar siubhal ag eisean</span>
<lb n="2430"/><span>d'fheicsint ag dul chum cinn arís fé</span>
<lb n="2431"/><span>threoradh is fé chomairce bráithre go</span>
<lb n="2432"/><span>bhfuil baint aca, mar a chéile, le Órd</span>
<lb n="2433"/><span>chúramach Sain Froinséis.</span></p>
<lb n="2434"/>
<lb n="2435"/><p><span>Innistear dúinn go minic gurab é</span>
<lb n="2436"/><span>an tÉireannach an fear is mó dúil</span>
<lb n="2437"/><span>'san ól i sna tíorthaibh so, agus is</span>
<lb n="2438"/><span>iomdha Éireannach agus Gall a chreid-</span>
<lb n="2439"/><span>eann é.  Is é fírinne an scéil gur</span>
<lb n="2440"/><span>lugha de dhigh meisce ólann an</span>
<lb n="2441"/><span>tÉireannach ná mar ólann éinne dá</span>
<lb n="2442"/><span>bheirt chómhursan .i. an tAlbannach is</span>
<lb n="2443"/><span>an Sasanach.  Agus is amhlaidh a bhí</span>
<lb n="2444"/><span>an scéal i gcómhnuidhe.  Do dhearbhuigh</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2445"/><p><span>is do dheimhnigh Domhnall Ua Conaill</span>
<lb n="2446"/><span>so i láthair an Athar Tiobóid féin.</span>
<lb n="2447"/><span>Agus dá mba rud é go mbeadh</span>
<lb n="2448"/><span>Éireannaigh i gcoitchinne beagán</span>
<lb n="2449"/><span>tugtha do'n ól cia thógfadh ortha é?</span>
<lb n="2450"/><span>Ní raibh teora le n-a mbuaidhreamh ná</span>
<lb n="2451"/><span>le n-a gcruadhtan le ciantaibh agus</span>
<lb n="2452"/><span>is ar éigean d'fhágadh inead choinne</span>
<lb n="2453"/><span>aca acht árus an óil i ndeireadh báire.</span>
<lb n="2454"/><span>Mór-mhór níor dhual riamh do mhuinntir</span>
<lb n="2455"/><span>na hÉireann bheith spriúnlaighthe agus</span>
<lb n="2456"/><span>níor ceaduigheadh go ceann na</span>
<lb n="2457"/><span>gcian dóibh bheith críochnamhail baileach.</span>
<lb n="2458"/><span>Is beag Gaedheal nár airigh uair</span>
<lb n="2459"/><span>éigin an scéal úd a bhíodh go minic i</span>
<lb n="2460"/><span>mbéal Sheáin Uí Churráin an t-ollamh</span>
<lb n="2461"/><span>dlighe.  Bhí fear eile dlighe i mBaile</span>
<lb n="2462"/><span>Átha Cliath an aimsear chéadna, agus</span>
<lb n="2463"/><span>bhí corn luachmhar airgid aige agus an</span>
<lb n="2464"/><span>abairt "Éire go Bráth" gearrtha go</span>
<lb n="2465"/><span>maiseamhail ar éadan an choirn.</span>
<lb n="2466"/><span>Bhuail saighdiuir Gallda chuige isteach</span>
<lb n="2467"/><span>lá, agus chonnaic sé an corn is an</span>
<lb n="2468"/><span>abairt.  "Corn deas é sin," ar</span>
<lb n="2469"/><span>seisean.  "An fada agat é; agus</span>
<lb n="2470"/><span>an fada an abairt sin air?"  "Tá,</span>
<lb n="2471"/><span>leis an fhaid seo aimsire," ars' an</span>
<lb n="2472"/><span>fear dlighe.  "Má tá," ars' an saigh-</span>
<lb n="2473"/><span>diuir, "tá sé fada go leor ag</span>
<lb n="2474"/><span>briseadh na dlighe agat, agus ní-fhág-</span>
<lb n="2475"/><span>fad-sa a leithéid id sheilbh feasta."</span>
<lb n="2476"/><span>Agus d'árduigh sé leis an corn gan</span>
<lb n="2477"/><span>focal eile do rádh.  Nach ró-léir agus</span>
<lb n="2478"/><span>an saogal amhlaidh nár bh'fhéidir fonn</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2479"/><p><span>ar Ghaedhealaibh airgead ná stór do</span>
<lb n="2480"/><span>chur i dtaisce dá mbeadh an chaoi aca,</span>
<lb n="2481"/><span>féin.  Ba mheasa bhí an cás ag</span>
<lb n="2482"/><span>Gaedhealaibh i gcoitchinne ná mar</span>
<lb n="2483"/><span>bhíonn ag an saighdiuir agus é ag dul</span>
<lb n="2484"/><span>isteach i bpáirc an bhuailte, no ag an</span>
<lb n="2485"/><span>máirnéalach bocht a bheadh i láthair na</span>
<lb n="2486"/><span>ngarbh-thonn agus an ghaoth mhór ag</span>
<lb n="2487"/><span>bagairt bháis air.  Beag suim a chuir-</span>
<lb n="2488"/><span>eann a leithéididhe súd i n-airgead,</span>
<lb n="2489"/><span>agus, dá réir sin, cár bh'iongnadh gan</span>
<lb n="2490"/><span>Éireannaig chéasta do bheith só-chríoch-</span>
<lb n="2491"/><span>namhail ná fonn ortha fo-phinginidhe</span>
<lb n="2492"/><span>airgid do chur i dtaisce?  Acht de</span>
<lb n="2493"/><span>réir mar scaoilfear Gaedhil ó smacht</span>
<lb n="2494"/><span>Gall is de réir mar tabharfar greim</span>
<lb n="2495"/><span>dóibh ar a gc[h]uid talmhan féin chifid</span>
<lb n="2496"/><span>agus tuigfid chomh cruinn le n-a</span>
<lb n="2497"/><span>gcómhursaibh cad is airgead agus</span>
<lb n="2498"/><span>cnuasughadh ann; ní thiocfaidh le</span>
<lb n="2499"/><span>héinne acht le cladhaire éithigh faillighe</span>
<lb n="2500"/><span>ná leisce do chasadh leo, agus mar</span>
<lb n="2501"/><span>dhíoghal ar a bhfeabhas fillfidh beannacht</span>
<lb n="2502"/><span>agus lán-rath Ríogh na bhFlaitheas i</span>
<lb n="2503"/><span>n-a bhfrasaibh ortha.  Molfhar an</span>
<lb n="2504"/><span>mheasardhacht agus áirmheochar a buadha</span>
<lb n="2505"/><span>do'n aos óg i sna scoileannaibh;</span>
<lb n="2506"/><span>cuirfear an mheisce nimhe fé dhroich-</span>
<lb n="2507"/><span>mheas agus fé tharcuisne: beidh a fhios</span>
<lb n="2508"/><span>ag gach éinne, óg aosta, feasta nach</span>
<lb n="2509"/><span>adhbhar bidh an biotáille, acht, i n-a</span>
<lb n="2510"/><span>inead san, gur deoch chonntabharthach í,</span>
<lb n="2511"/><span>agus gur beag nach measa mór-chuid</span>
<lb n="2512"/><span>di ná an nimh mharbhtha féin.  Beidh a</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2513"/><p><span>ró-fhios aca gur fearr an tslainte</span>
<lb n="2514"/><span>bhíonn aca so ná blaiseann í, agus</span>
<lb n="2515"/><span>gur sia mhairid ná mar mhaireann lucht</span>
<lb n="2516"/><span>taosctha na dighe.  Beidh a fhios aca,</span>
<lb n="2517"/><span>fós, má bhíonn dúil 'san mbraon ag</span>
<lb n="2518"/><span>athair no máthair go mbeidh a gclann</span>
<lb n="2519"/><span>amhlaidh, fóirior.  Cuirfear i n-umhail</span>
<lb n="2520"/><span>dóibh i ndiaidh ar ndiaidh go bhfaghann</span>
<lb n="2521"/><span>trí chéad éigin duine bás gach lá 'san</span>
<lb n="2522"/><span>tseachtmhain de dheascaibh na dighe i</span>
<lb n="2523"/><span>nImpreacht Shasana ar leithligh, agus</span>
<lb n="2524"/><span>gur mó díogbháil a dhéineann an</span>
<lb n="2525"/><span>t-ólachán do Shasana i gcaitheamh</span>
<lb n="2526"/><span>cúpla bliadhan ná mar dhein cogadh</span>
<lb n="2527"/><span>thuaisceirt Aifrice ó thosach deireadh.</span>
<lb n="2528"/><span>Agus déanfaidh an t-eolas so is eolas</span>
<lb n="2529"/><span>dá shaghas mór-mhaitheas i gcionn na</span>
<lb n="2530"/><span>haimsire.</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>Ná bíodh éinne ag a chur i n-a luighe</span>
<lb n="2533"/><span>air féin gur dligthe iasachta dhéanfaidh</span>
<lb n="2534"/><span>an mheasardhacht do leathadh is do</span>
<lb n="2535"/><span>bhuanughadh i nÉirinn.  Ní hiad.  Séan-</span>
<lb n="2536"/><span>faidh Éireannaigh an t-ól ar mhaithe leo</span>
<lb n="2537"/><span>féin agus mar olc ar na reachtaibh</span>
<lb n="2538"/><span>nimhe ná molann de thuarastal i</span>
<lb n="2539"/><span>gcómhair ár n-oideachais acht de réir na</span>
<lb n="2540"/><span>cánach íocam as an mbiotáille.  Séan-</span>
<lb n="2541"/><span>faidh Éireannaigh an t-ól ar mhaithe le</span>
<lb n="2542"/><span>n-a dtalamh dúthchais is le deag-cháil</span>
<lb n="2543"/><span>a sínsear.  Séanfaidh Éireannaigh an</span>
<lb n="2544"/><span>t-ól chum a dheimhniughadh do lucht</span>
<lb n="2545"/><span>casta asmhuchán go bhfuil fír-mheas ag</span>
<lb n="2546"/><span>clannaibh Banban ortha féin mar ba</span>
<lb n="2547"/><span>dhual dóibh.  Géillfidh Gaedhil do</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2548"/><p><span>chómhairle na cléire mar is gnáthach</span>
<lb n="2549"/><span>leo.  Is é cómhairle na cléire an</span>
<lb n="2550"/><span>braon do shéanadh, agus is é tuairim</span>
<lb n="2551"/><span>na cléire ná fuil i n-ár measc indiu</span>
<lb n="2552"/><span>Cumann eile níos oireamhnaighe chum</span>
<lb n="2553"/><span>an braon do chur fé tháir ná Órd</span>
<lb n="2554"/><span>Fróinséis Naomhtha.  Géillfidh Gaedhil</span>
<lb n="2555"/><span>do chómhairle an Chumainn seo i</span>
<lb n="2556"/><span>n-onóir an Uachtaráin a bhí ag sean-</span>
<lb n="2557"/><span>móireacht as Gaedhilg aca ar fuid</span>
<lb n="2558"/><span>Éireann uile 'san séamhadh aois déag</span>
<lb n="2559"/><span>agus i ndíl-chuimhne an Bhráthar bhith-</span>
<lb n="2560"/><span>dhílis Micheál Ua Cléirigh.  Géillfidh</span>
<lb n="2561"/><span>Gaedhil, fós, do chómhairle na</span>
<lb n="2562"/><span>gCapuisíneach i gcuimhne an Athar Art</span>
<lb n="2563"/><span>Ua Laoghaire agus an Athar Tiobóid</span>
<lb n="2564"/><span>Maitiú féin.  Géillfidh siad dóibh</span>
<lb n="2565"/><span>agus cuideochaidh leo go dicheallac</span>
<lb n="2566"/><span>mar dhíoghal ar an obair atá ar siubhal</span>
<lb n="2567"/><span>ag an Órd le bliadhantaibh ar son na</span>
<lb n="2568"/><span>Gaedhilge, ar son na measardhachta,</span>
<lb n="2569"/><span>ar son gach deigh-iarrachta dá dtugtar</span>
<lb n="2570"/><span>"Do chum glóire Dé agus Onóra na</span>
<lb n="2571"/><span>hÉireann."</span></p>
<lb n="2572"/>
<lb n="2573"/><p><span>Mo chumann iad na Capuisínigh!</span>
<lb n="2574"/><span>Adhbhar uabhair dom réamhrádh ó láimh</span>
<lb n="2575"/><span>dheaghbhráthar aca mar maise ar an</span>
<lb n="2576"/><span>leabhrán so.</span></p>
<lb n="2577"/>
<lb n="2578"/><p><span>'San Irish People is eadh do cuireadh so i</span>
<lb n="2579"/><span>gclódh i dtosach.</span>
<lb n="2580"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Beatha an Athar Tiobóid Maitiú

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Beatha an Athar Tiobóid Maitiú

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
