Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Alasdair Mac Colla</title><author><name type="main">Seosamh Laoide</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL724</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1914</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL724</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Alasdair Mac Colla</title><author>Seosamh Laoide</author><imprint><publisher>Clódhanna Teo. do Chonradh na Gaedhilge</publisher><date>1914</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>"Do mhéaduigh buaidh an dá chatha sin misneach agus</span>
<lb n="2"/><span>meanmna Ghaoidheal ó sin amach, ionnus nach tugdís cúl</span>
<lb n="3"/><span>dá námhaid ar chomhthrom ná ar anchomhthrom." — Niall Mac</span>
<lb n="4"/><span>Mhuireadhaigh</span>
<lb n="5"/></p>
</div>
<pb n="v"/>
<div><lb n="6"/><p><span>BROLLACH.</span></p>
<lb n="7"/>
<lb n="8"/><p><span>Ní rigmíd a leas mórán de leithsgéaltaibh do thabhairt</span>
<lb n="9"/><span>uainn fán leabhar so do chur le chéile.  Thárla a ghein</span>
<lb n="10"/><span>ann na bliadhanta ó shoin nuair a bhí caint agus cogar</span>
<lb n="11"/><span>idir lucht leabhar na Gaedhilge fá dhéantúsaíbh "an</span>
<lb n="12"/><span>Ultaigh Bheadaidhe" i bhFáinne an Lae.  Do caintigheadh</span>
<lb n="13"/><span>agus do cogradh eatorra súd gur mhaith an t-adhbhar leabhair</span>
<lb n="14"/><span>na déantúsaí seo do luaidheamar, acht beagán do chur</span>
<lb n="15"/><span>leó as "Leabhar Chloinne Raghnaill," ó thárla dhóibh féin</span>
<lb n="16"/><span>a bheith ró-ghiorrtach le n-a aghaidh sin.  Ní dearnadh dadamh,</span>
<lb n="17"/><span>ámhthach.  Dhá fháithchéill a bhí leis sin, is dócha:  A haon díobh</span>
<lb n="18"/><span>.i. locht gnáthach na gcoisdí ar lucht leabhar na haimsire</span>
<lb n="19"/><span>sin mar a bhíos indiu féin ar a sliocht .i. cur ar cáirde</span>
<lb n="20"/><span>agus cur ar gcúl ó chruinniughadh go cruinniughadh nó go</span>
<lb n="21"/><span>gcailltear amharc agus smaoineadh ar an gcuspóir do</span>
<lb n="22"/><span>bhí rómpa agus le n-a linn sin sáirfhios aca ar bhrígh an</span>
<lb n="23"/><span>tseanfhocail "cur ar cáirde, cur nach feáirrde";</span>
<lb n="24"/><span>agus a dó .i. faillighe agus fuaire an ughdair féin i n-a</span>
<lb n="25"/><span>dhéantúsaíbh ar chuma nár chuir sé riamh isteach iad le</span>
<lb n="26"/><span>haghaidh a gclóbhuailte — tá an locht mór sain air fós go</span>
<lb n="27"/><span>dtí an lá atá indiu ann agus a rádh go bhfuilid fromhtha</span>
<lb n="28"/><span>a dhá dhéantús i n-a sheilbh gus an am so i láthair agus nár</span>
<lb n="29"/><span>smaoin sé riamh ar a gcur thar a n-ais chugainn cear-</span>
<lb n="30"/><span>tuighthe pioctha sgiomartha ó n-a láimh oilte féin!</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Acht ní beag liom de sin.  Ceist anois.  Cé hé "An</span>
<lb n="33"/><span>tUltach Beadaidhe"? Tá, Eoin Mhac Néill, fear go</span>
<lb n="34"/><span>bhfuil a ainm i mbéal a láin.  Do dheachtuigh sé sin</span>
<lb n="35"/><span>"Caithréim Alasdair Mhic Dhomhnaill" i gcomhair Fáinne</span>
<lb n="36"/><span>an Lae fá mar do tháinig amach ar na dátaíbh seo .i.</span>
<lb n="37"/><span>Aibreán 16 agus Bealtaine 14, 1898.</span>
<lb n="38"/></p>
</div>
<pb n="vi"/>
<div><lb n="39"/><p><span>Ní túisge do chonnaic an tAthair Eoghan Ó Gramhna iad</span>
<lb n="40"/><span>so fá chló ná do sgríobh sé litir chugainne ón Oileán Úr,</span>
<lb n="41"/><span>agus do mhol sé na haistí thar cionn. 'Sé dubhairt sé</span>
<lb n="42"/><span>san litir sin nár léigh sé riamh aistí dob' fhearr ná iad,</span>
<lb n="43"/><span>"agus," ar seisean, "'sé mheasaim féin gurab í an</span>
<lb n="44"/><span>Ghaedhilg is fearr do sgríobhadh ó aimsir an Chéitinnigh</span>
<lb n="45"/><span>anuas!"</span></p>
<lb n="46"/>
<lb n="47"/><p><span>Is leór liom do mholadh é sin, agus ní mheasaim féin</span>
<lb n="48"/><span>gur call dam cur leis, acht amháin a rádh gur bh'é rádh</span>
<lb n="49"/><span>an Athar Eoghain fá dheoidh an méid seo léightear i ndeireadh</span>
<lb n="50"/><span>a litre atá fá chló i bFáinne an lae darab dáta</span>
<lb n="51"/><span>Meitheamh 18, 1898:</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>"Nárab fada go gcluinimid arís ón Ultach Beadaidhe."</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>Maidir le "Caithréim Alasdair Mhic Dhomhnaill," is</span>
<lb n="56"/><span>beag d'athrughadh do chuireas-sa ann agá aithsgríobhadh</span>
<lb n="57"/><span>annso dham.  Is féidir a rádh go bhfuil gach focal coit-</span>
<lb n="58"/><span>cheann gan athrughadh ar bith uaim.  Ní mar sin, ámh, do</span>
<lb n="59"/><span>chuid de na hainmneachaibh áite atá ann, mar gur bh'éigean</span>
<lb n="60"/><span>dam an méid seo dhíobh do chur ar aon nós le Niall Mac</span>
<lb n="61"/><span>Mhuireadhaigh agus le hughdaraibh eile fuaras leo:—</span>
<lb n="62"/></p>
</div>
<pb n="vii"/>
<div><lb n="63"/><p><span>Ceist, cad chuige dham a n-athrughadh? Tá gur bh'éigean</span>
<lb n="64"/><span>dam é dhéanamh d'éis mo chuardaigh 'sna hughdaraibh.  An</span>
<lb n="65"/><span>chéad 's an dara hainm, 'sí canamhaint Rachlann atá mar</span>
<lb n="66"/><span>ughdarthás agam leó;  Gazetteer na hAlban agus léarsgáile</span>
<lb n="67"/><span>an lae indiu fá ndear Tiobar Mór;  Gaedhilg na hAlban</span>
<lb n="68"/><span>ba bhun leis na trí hainmneachaibh atá 'na dhiaidh sin agus</span>
<lb n="69"/><span>le Struibhle mar an gcéadna; fuaras Alphort agus</span>
<lb n="70"/><span>Filipfách ag Niall Mac Mhuireadhaigh féin agus Cill</span>
<lb n="71"/><span>Saidhbhe 'sé rud atá ann acht beachtaidheacht do bhaint</span>
<lb n="72"/><span>as an gcuma d'fhág Niall air ó n-a láimh!</span></p>
<lb n="73"/>
<lb n="74"/><p><span>Nach léir as soin cad is féidir do dhéanamh le hainm-</span>
<lb n="75"/><span>neachaibh áite, má cuardaighthear dóigh agus an-dóigh mar</span>
<lb n="76"/><span>is indéanta do gach éinne? Níor éirigh liom Gaedhilg</span>
<lb n="77"/><span>d'fhagháil ar Selkirk, dá mhéad dár chuardaigheas, acht</span>
<lb n="78"/><span>dá mbeadh Gaedhilg air, is dócha gur "Cill Bhoth" a bheadh</span>
<lb n="79"/><span>ann, acht nuair nach fuaras ughdarthás ná baránta leis</span>
<lb n="80"/><span>sin, do leigeas dó.  Ní'l Gaedhilg i nAlbain féin indiu</span>
<lb n="81"/><span>air, mar thuigim, agus é ar nós Williamstown i gCondae</span>
<lb n="82"/><span>na Gaillimhe agus áiteanna eile i nÉirinn fóiríor!</span></p>
<lb n="83"/>
<lb n="84"/><p><span>Anois i dtaobh ar baineadh as Leabhar Chloinne Raghnaill,</span>
<lb n="85"/><span>do leanas do chaint an leabhair sin comh dlúith agus</span>
<lb n="86"/><span>d'fhéadas, agus má sgaras léi i gcorr-áit, dob' éigean</span>
<lb n="87"/><span>dam é ar mhéad an Albanachais do thárla os mo chomhair,</span>
<lb n="88"/><span>rud do chuirfeadh as go mór don léightheoir Éireannach.</span>
<lb n="89"/><span>An tAlbanachas is mó bhí ann .i. na déidheanaigh -e, -a</span>
<lb n="90"/><span>ar lár ar uairibh:  Cibé áit a raibh sin ann do rinneas</span>
<lb n="91"/><span>iad d'aiseag, agus go deimhin féin, dá mbeadh an cheist</span>
<lb n="92"/><span>fá Niall féin do mholfadh sé dham é dhéanamh, agus gurab</span>
<lb n="93"/><span>é an cuspóir do chuir sé sin roimhe Gaedhilg dhoimhin</span>
<lb n="94"/><span>Éireannach léighinn agus litridheachta do sgríobhadh, is</span>
<lb n="95"/><span>má theip sin air corr-am, b'é fá ndear é treise na</span>
<lb n="96"/><span>canamhna bhí air agus é i gcéin ó sgoiltibh na hÉireann</span>
<lb n="97"/><span>i gcás gur sgiorr agus gur shleamhnuigh canamhnachas air i</span></p>
</div>
<pb n="viii"/>
<div><lb n="98"/><p><span>n-a sgríbhinn uaireanta a gan-fhios dó féin.  Acht tar</span>
<lb n="99"/><span>éis an tsaoghail, má cuirtear an leabhar so i gcoimhmeas</span>
<lb n="100"/><span>le Reliquiæ Celticæ is beag de dheithbhir gheobhthar</span>
<lb n="101"/><span>eatorra i n-aon áit, agus a fheabhas an t-eolus do bhí ag</span>
<lb n="102"/><span>Niall ar Ghaedhilg ughdarthásaigh Éireann agus Alban</span>
<lb n="103"/><span>fré chéile, do réir mar do bhí an sgéal san aimsir sin</span>
<lb n="104"/><span>agus go dtí an t-ochtmhadh ceannair (.i. sinseara, céad)</span>
<lb n="105"/><span>déag. 'Siad so na leathanaigh de Reliquiæ Celticæ II.,</span>
<lb n="106"/><span>i n-a bhfuil Leabhar Chloinne Raghnaill, .i. 138-309.</span></p>
<lb n="107"/>
<lb n="108"/><p><span>SEOSAMH LAOIDE.</span>
<lb n="109"/></p>
</div>
<pb n="xi"/>
<div><lb n="110"/><p><span>UGHDAIR AN LEABHAIR SEO.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Ní gádh dham trácht do dhéanamh ar Eoin Mhac Néill agus a fhios</span>
<lb n="113"/><span>ag an saoghal Fódlach cé hé féin.  Tá 'fhios againn go léir gur</span>
<lb n="114"/><span>clisde an fear é agus nach ceart dúinn a thuilleadh cainte do</span>
<lb n="115"/><span>dhéanamh ar dhuine beó.</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>NIALL MAC MHUIREADHAIGH.</span></p>
<lb n="118"/>
<lb n="119"/><p><span>Do mhair an sgríbhneoir seo san seachtmhadh aois déag agus</span>
<lb n="120"/><span>i dtús na haoise 'na diaidh sin.  An méid do bhaineamair-ne as</span>
<lb n="121"/><span>a leabhar staire, do sgríobhadh é, mar saoiltear, roimh an</span>
<lb n="122"/><span>mbliadhain 1700.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Síol Muireadhaigh ó' dtáinig an Niall so, do bhídís 'na sean-</span>
<lb n="125"/><span>chaidhthibh ag Cloinn Raghnaill (.i. Domhnallaigh na nOileán nó inse</span>
<lb n="126"/><span>Gall).  Do bhíodh dúthaigh nó athardha aca i nUibhist Theas, oileán</span>
<lb n="127"/><span>d'Insibh Gall.  Do shíolruigheadar ó Mhuireadhach Ó Dálaigh, file</span>
<lb n="128"/><span>mór do bhí i nÉirinn tuairim le tús na bliadhna 1200.  Midheach</span>
<lb n="129"/><span>dob' eadh an file seo, agus nuair a bhí sé 'na chomhnuidhe i lios</span>
<lb n="130"/><span>an Doill i gCondae Shligigh tháinig idir é féin agus Ó Domhnaill,</span>
<lb n="131"/><span>i gcaoi gur bh'éigean dó teicheadh.  D'éis Éire do shiubhal agus</span>
<lb n="132"/><span>gan cosnamh aige ar Ó nDomhnaill do chuaidh Muireadhach go</span>
<lb n="133"/><span>hAlbain agus tá sliocht air sa tír sin go dtí indiu féin.  Innistear</span>
<lb n="134"/><span>gur mhaith Ó Domhnaill dó fá dheireadh, agus go dtáinig sé thar a</span>
<lb n="135"/><span>ais go hÉirinn.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>'Sé an cuspóir do chuir Niall Mac Mhuireadhaigh roimhe, ag</span>
<lb n="138"/><span>sgríobhadh staire cogaidh Mhuntrós agus Alasdair dó, ceart do</span>
<lb n="139"/><span>sheasamh do Ghaedhealaibh, do bhrígh nár admhuigh sgríbhneoirí an</span>
<lb n="140"/><span>Bhéarla méad na seirbhíse do rinneadar Gaedhil Éireann agus</span>
<lb n="141"/><span>Alban ins an chogadh sain.  Bhí sé ar a chumas, dá mb'áil leis é,</span>
<lb n="142"/><span>sgríobhadh i mBéarla, acht do ghabh sé do roghain úsáid do bhaint</span>
<lb n="143"/><span>as a theangaidh féin .i. an Ghaedhilg, agus is mór is ionmholta é</span>
<lb n="144"/><span>dá chionn.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Ba den treibh chéadna Cathal Mac Mhuireadhaigh go bhfuil cuid</span>
<lb n="147"/><span>dá dhéantúsaíbh i ndán san leabhar so.  Do mhair sé seo sa chéad</span>
<lb n="148"/><span>leath den seachtmhadh aois déag.</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>S. L.</span>
<lb n="151"/></p>
</div>
<pb n="xiii"/>
<div><lb n="152"/><p><span>RÉIMHSGÉAL.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>Ba mhór le rádh Alasdair mac Colla Mhic Dhomhnaill</span>
<lb n="155"/><span>lá dá raibh, agus máireann a cháil agus a chlú i Rachlainn</span>
<lb n="156"/><span>agus i nGaedhealtacht Alban go dtí indiu féin.  Ba</span>
<lb n="157"/><span>de shean-bhunadh Íle Alasdair, agus ba mhac é do</span>
<lb n="158"/><span>Dhomhnallach ó Cholbhannsáigh.  Ba shean-oncail dá athair.</span>
<lb n="159"/><span>Somhairle Buidhe Mac Domhnaill, athair chéad Iarla</span>
<lb n="160"/><span>Aontroma.  Bhí Domhnallaigh Aontroma i ngaol gairid</span>
<lb n="161"/><span>dá mhuintir féin .i. do Dhomhnallaigh Íle agus Chinntíre,</span>
<lb n="162"/><span>agus an fóirneart agus an fóiréigean d'imir Clann</span>
<lb n="163"/><span>Duibhne nó na Caimbéalaigh ar an aith-fhine d'fhág sé rún</span>
<lb n="164"/><span>díoghaltais 'na n-aghaidh sin i gcroidhe na nDomhnallach ar</span>
<lb n="165"/><span>gach taobh de Shruth na Maoile.</span></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>Tá an méid sin eoluis agus tuilleadh ar fagháil go</span>
<lb n="168"/><span>réidh i leabhar an-deas do sgríobh ughdar Albanach Gallda</span>
<lb n="169"/><span>darab ainm as Béarla John Buchan. 'Sé an teideal</span>
<lb n="170"/><span>atá air The Marquis of Montrose agus i n-uraidh do</span>
<lb n="171"/><span>cuireadh amach é ó thigh Nelson and Sons.  Ughdar cóir</span>
<lb n="172"/><span>ceart is eadh é, fear a mholas Alasdair agus a shaighdiúirí</span>
<lb n="173"/><span>Éireannacha go hárd agus nach faghann locht ar Alasdair</span>
<lb n="174"/><span>féin acht fá mar a thuill sé é.  Ní leigim díom don chor</span>
<lb n="175"/><span>so gan roinnt dá adhmholtaibh do bhaint as a leabhar, ionnus</span>
<lb n="176"/><span>go dtuigfeadh Gaedhil Éireann caidé a mhéid de throid</span>
<lb n="177"/><span>agus de chalmacht a rinne na hÉireannaigh i nAlbain</span>
<lb n="178"/><span>agus Alasdair agus Maghnus Ó Catháin i n-a gceannas.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>Seo mar thráchtann Buchan ar na saighdiúiríbh féin:</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>"Alastair's Ulstermen were regular soldiers, inured to dis-</span>
<lb n="183"/><span>cipline, and seasoned by hard campaigns, and they had the</span>
<lb n="184"/><span>advantage of bearing firearms.  But these firearms were old</span>
<lb n="185"/><span>matchlocks, and the stock of ammunition was so low that only</span>
<lb n="186"/><span>one round remained for each man" (.i. roimh cath Thiobair Mhóir)</span>
<lb n="187"/><span>L. 85.</span>
<lb n="188"/></p>
</div>
<pb n="xiv"/>
<div><lb n="189"/><p><span>Agus seo mar chuireann sé iad sain agus saighdiúirí</span>
<lb n="190"/><span>an Choibhinint le taoibh a chéile:</span></p>
<lb n="191"/>
<lb n="192"/><p><span>Seo mar labhrann sé fós ar shaighdiúiríbh Mhuntrós fá</span>
<lb n="193"/><span>mar do bhíodar roimh cath Chille Saidhbhe:</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Seo é a mheas ar na saighdiuiríbh do fríoth i nGaedhealtacht</span>
<lb n="196"/><span>Alban:</span></p>
<lb n="197"/>
<lb n="198"/><p><span>Bhí do locht ortha so go dtéidís a bhaile i gcomhnaidhe</span>
<lb n="199"/><span>d'éis an chatha chum a n-éadála do chur i dtaisge.  Ní</span>
<lb n="200"/><span>hasta sain do bhíodh ionntaoibh ag Muntrós, acht as na</span>
<lb n="201"/><span>Gaedhealaibh Éireannacha, amhail mar adeir Buchan ann so:</span></p>
<lb n="202"/>
<lb n="203"/><p><span>(Tar éis catha Dhúin Dé) </span></p>
<lb n="204"/>
<lb n="205"/><p><span>Seo trácht beag ón ughdar gcéadna ar an gcalmacht</span>
<lb n="206"/><span>do rinne na hÉireannaigh:</span></p>
<lb n="207"/>
<lb n="208"/><p><span>(i gcath ObairDheadhain) </span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>(i gcath na Fiodhbhaidhe) </span></p>
</div>
<pb n="xv"/>
<div><lb n="211"/><p><span>(i gcath Ailt Éirinn) </span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>(i mbriseadh Filipfách) </span></p>
<lb n="214"/>
<lb n="215"/><p><span>Ba bhuidheach Muntrós de Alasdair.  D'éis céime</span>
<lb n="216"/><span>d'fhagháil dó féin ón rígh, .i. liftenant goibhearnóra agus</span>
<lb n="217"/><span>caiptín sinireil do dhéanamh de, do rinne sé mar leanas,</span>
<lb n="218"/><span>fá mar innseann Buchan dúinn:</span></p>
<lb n="219"/>
<lb n="220"/><p><span>Ag so an bhreith thug Buchan ar Alasdair féin agus</span>
<lb n="221"/><span>ní féidir le héinne a rádh nach fuil lán an chirt aige:</span>
<lb n="222"/></p>
</div>
<pb n="xvi"/>
<div><lb n="223"/><p><span>Agus seo an trácht do-ní Buchan ar an gcath sin Ailt</span>
<lb n="224"/><span>Éirinn:</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>Is tuigthe dhúinn as sain caidé a mhéid de chalmacht a bhí</span>
<lb n="227"/><span>i nAlasdair.  Tugann Buchan fathach fíochmhar fraochda</span>
<lb n="228"/><span>("fire-eating giant.) air, mar ní hé amháin go ndéanadh</span></p>
</div>
<pb n="xvii"/>
<div><lb n="229"/><p><span>sé cródhacht agus calmacht do ghnáth, acht ba mhór an fear</span>
<lb n="230"/><span>é i méad comh maith céadna.  Dá bhfanadh sé i gcabhair</span>
<lb n="231"/><span>Mhuntrós go deireadh an téarma, ní baoghal nach buadh-</span>
<lb n="232"/><span>faidhe ag an mbeirt sin ar an námhaid fós i gcomhnaidhe.</span>
<lb n="233"/><span>Alasdair dá thréigean thug oidheadh Mhuntrós.  Dá seasadh</span>
<lb n="234"/><span>sé taobh leis, bhí a mhalairt de chrích ar an marcós.  Acht</span>
<lb n="235"/><span>ní faghtar saoi gan locht: an té atá láidir, ní bhíonn sé</span>
<lb n="236"/><span>glic i gcomhnaidhe; agus dá mhéad an locht sain ar</span>
<lb n="237"/><span>Alasdair, is fiú dhúinn cuimhniughadh do dhéanamh air, agus</span>
<lb n="238"/><span>a fheabhas de laoch é le n-a linn féin.</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>SEOSAMH LAOIDE.</span>
<lb n="241"/></p>
</div>
<pb n="xix"/>
<div><lb n="242"/><p><span>SÉAMUS GRAEM, MARCÓS MUNTRÓS.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Má ba mhór an fear é Alasdair mac Colla chiotaigh mar laoch</span>
<lb n="245"/><span>cogaidh agus mar churadh calma, agus é 'na mháidseoir sinireil</span>
<lb n="246"/><span>ag cabhrughadh le Marcós Muntrós, ba mhó ná é sin go mór Muntrós</span>
<lb n="247"/><span>féin mar thaoiseach cogaidh agus mar sinireil ar gach sluagh agus</span>
<lb n="248"/><span>gach arm dá mbíodh aige le cur ar aghaidh na námhad.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>Ba bhreágh an t-eolus do bhí aige ar cheird agus ar ealadhain an</span>
<lb n="251"/><span>chogaidh.  Ní'l d'fhearaibh a chomhaimsire le cur i gcomórtas leis</span>
<lb n="252"/><span>acht Crombhail agus Condé, agus admhuighthear nach díoghbháil ná</span>
<lb n="253"/><span>dolaidh do Mhuntrós an comórtas sain.  As a stuaim féin is</span>
<lb n="254"/><span>mó bhí sé eolach i gcúrsaíbh cogaidh.  Bhí sé ó fhréimh agus ó nádúir</span>
<lb n="255"/><span>ann, mar adeirtear.</span></p>
<lb n="256"/>
<lb n="257"/><p><span>Is dóigh liom go bhfuilid na sgríbhneoirí go léir, nó geall leis</span>
<lb n="258"/><span>iad go léir, ar aon fhocal i dtaobh ginléireachta Mhuntrós.  Ní</span>
<lb n="259"/><span>gádh dham, ámhthach, acht Buchan do chur i gceist arís díobh.  Seo</span>
<lb n="260"/><span>mar labhras sé sin ar an taithighe iongantach do bhí ag Muntrós</span>
<lb n="261"/><span>ar inneall agus ar ordughadh catha:—</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Acht deir an t-ughdar céadna gur mhó go mór ná sain uile</span>
<lb n="264"/><span>an cumas iongantach taoisigheachta agus táithte bhí i Muntrós,</span>
<lb n="265"/><span>agus ní'l éinne dá dtuigfeadh an cás sain 'na cheart nach abróchadh</span>
<lb n="266"/><span>go bhfuil corp-lár an chirt aige.  Seo mar labhair sé air sin:</span></p>
<lb n="267"/>
<lb n="268"/><p><span>Sgeallán d'uaislibh na hAlban dob' eadh é, de threibh na</span>
<lb n="269"/><span>nGraemach úd do measadh bheith 'na bhfine Ghallda Ghaedhealach</span>
<lb n="270"/><span>agus a rádh gur ar an teorainn do bhíodh comhnuidhe ortha.  Fíor-</span>
<lb n="271"/><span>uasal do bhí ann dá réir sin agus é 'na dhuine uasal i ndáríribh.</span>
<lb n="272"/><span>Bhí sin ó fhréimh ann gan amhras.  Ní'l lá dá dtagadh air nach</span>
<lb n="273"/><span>faghthaoi go caoin cneasda mín macánta é.  Ní dheachaidh sé riamh</span>
<lb n="274"/><span>thar cóir i n-a bheathaidh ná thar ceart na riaghlach i gcúrsaíbh an</span>
<lb n="275"/><span>chogaidh.  Ní misde liom 'na leith sin caint an fhir chéadna (.i.</span>
<lb n="276"/><span>Buchan) do thabhairt anuas arís:</span>
<lb n="277"/></p>
</div>
<pb n="xx"/>
<div><lb n="278"/><p><span>Is tuigthe dhúinn fós go raibh áirdmheas aige ar a shaighdiuiríbh</span>
<lb n="279"/><span>Éireannacha. féach mar do ghlaoidh sé ar Mhaghnus Ó Catháin i</span>
<lb n="280"/><span>gcath na Fiodhbhaidhe nuair dob' eagal leis go mbrisfidhe an cath</span>
<lb n="281"/><span>air agus a thaobh féin i nguais agus i ngábhadh.  Féach leis mar</span>
<lb n="282"/><span>do labhair sé ar Alasdair i gcath Ailt Éirinn ar shlighe gur chuir</span>
<lb n="283"/><span>se oiread meisnigh agus meanman i n-a arm uile go léir is</span>
<lb n="284"/><span>gur bhuadhadar ar an námhaid:  "Is mór an náire dúinn," ars'</span>
<lb n="285"/><span>eisean, "an t-aon duine ag tabhairt ar gclú dhínn do ghnáth,</span>
<lb n="286"/><span>inar bhristear ar an uile námhaid romhainn — ag sin Alasdair</span>
<lb n="287"/><span>ag breith buadha ar an mhuintir do bhí os a chomhair féin don chath</span>
<lb n="288"/><span>agus tugaidh-se an adbhannsa go gléasda grod-athlamh."</span></p>
<lb n="289"/>
<lb n="290"/><p><span>Ní hé gnó an leabhair seo Marcós Muntrós do mholadh, acht</span>
<lb n="291"/><span>dob' éigean dúinn an méid sin do chur síos 'na leith agus gurab</span>
<lb n="292"/><span>sgoth fir a bhí ann, fear nach tagann ar an tsaoghal acht go hannamh-</span>
<lb n="293"/><span>Agus cé gurab é ár ngnó-ne i láthair cuimhniughadh do dhéanamh</span>
<lb n="294"/><span>ar fhear eile, caithfimíd a admháil gur bh'fhearr d'fhear an Marcós</span>
<lb n="295"/><span>ná Alasdair féin.  Níor bh'fhéidir "tochras ar a cheirtlín féin"</span>
<lb n="296"/><span>do chur i leith Muntrós, acht tá eagla orm gurab é an galar</span>
<lb n="297"/><span>intinne sin do bhain do mhac Colla ag dul go Cinntíre dhó chum</span>
<lb n="298"/><span>é bhaint de Chlainn Duibhne.</span></p>
<lb n="299"/>
<lb n="300"/><p><span>Níor bhuaidh Muntrós an cath deireannach tugadh i gCarbasdal,</span>
<lb n="301"/><span>toisg nach raibh arm ceart aige agus a rádh nach raibh Lochlannaigh</span>
<lb n="302"/><span>agus a sliocht i nInsibh Orc comh maith ná comh calma de shaigh-</span>
<lb n="303"/><span>diuiríbh le Gaedhealaibh Éireann agus Alban.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>'Sé monuair é!  Do milleadh go heasonórach le Comhairle na</span>
<lb n="306"/><span>hAlban é, a n-abair Niall Mac Mhuireadhaigh.  Dá bhfanadh</span>
<lb n="307"/><span>Alasdair le n-a chois, ní gheobhadh an íde sin é.</span>
<lb n="308"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="309"/><p><span>ALASDAIR MAC COLLA.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>I. CAITHRÉIM ALASDAIR MHIC DHOMHNAILL.</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>Eoin Mac Néill do dheachtuigh</span></p>
<lb n="314"/>
<lb n="315"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>Is beag ár mbeann san aimsir seo ar ghníomharthaibh</span>
<lb n="318"/><span>gaisgidh ár sean agus ár sinsear.  Má léighmid trácht</span>
<lb n="319"/><span>orra ar aon chor, ní thugamuid géilleadh dhóibh.  Na sgéalta</span>
<lb n="320"/><span>iongantais atá ar fagháil isna sean-leabhraibh fá laochraidh</span>
<lb n="321"/><span>na nGaedheal agus fá n-a mór-chalmacht, dar linn is</span>
<lb n="322"/><span>bréaga iad go léir, nó geall leis.  Na tréithe calma</span>
<lb n="323"/><span>nach bhfuil againn féin, ní maith linn a admháil go bhféadfaidhe</span>
<lb n="324"/><span>a mbeith ag an muintir darab síolrach sinn.  Maiseadh,</span>
<lb n="325"/><span>bíodh a bhfuil 'nár ndiaidh annso síos ina fhiadhnaise againn</span>
<lb n="326"/><span>ar an méid calmacht do bhí ag fear áirithe de laochraidh</span>
<lb n="327"/><span>na nGaedheal ar a bhfuil cuntas cruinn fírinneach</span>
<lb n="328"/><span>fóirleathan ag ughdaraibh Gaedhilge agus Béarla do mhair</span>
<lb n="329"/><span>le n-a linn féin.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>Cuiream síos ar dtús geinealach an fhir seo do réir</span>
<lb n="332"/><span>mar fuaramar romhainn é.</span>
<lb n="333"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="334"/><p><span>Colla Uais, iomorro, do bhain amach Cúigeadh Uladh ó</span>
<lb n="335"/><span>Chlannaibh Rudhraighe, is uaidh do shíolruigh an Chlann</span>
<lb n="336"/><span>Domhnaill seo ag a raibh Inse Gall agus seacht dtuatha na</span>
<lb n="337"/><span>nGlinne i nDáil Riada fá n-a smacht ar feadh na gcéadta</span>
<lb n="338"/><span>mbliadhan.</span></p>
<lb n="339"/>
<lb n="340"/><p><span>Is ag trácht ar Alasdar mac Colla mhic Gilleasbuig</span>
<lb n="341"/><span>Mhic Dhomhnaill do bhí an file Sasanach Milton, an uair</span>
<lb n="342"/><span>do sgríobh sé na focla so ag magadh faoi an ainm thug</span>
<lb n="343"/><span>ughdar éigin ar a leabhar .i. Tetrachordon,</span></p>
<lb n="344"/>
<lb n="345"/><p><span>— dá chur i gcéill dúinn gur deacra</span>
<lb n="346"/><span>leis féin an t-ainm sin Tetrachordon do rádh ná Makdonel</span>
<lb n="347"/><span>.i. Mac Domhnaill nó Colkitto .i. Colla Ciotach, athair an</span>
<lb n="348"/><span>Alasdair réamhráidhte, nó Galasp .i. Gilleasbuig, athair</span>
<lb n="349"/><span>an Cholla chéadna.  "Colkitto" an t-ainm is mó thugaidís</span>
<lb n="350"/><span>Gaill ar Alasdar.</span></p>
<lb n="351"/>
<lb n="352"/><p><span>Ní raibh Alasdar acht ina ógánach sa bhliadhain 1641 an</span>
<lb n="353"/><span>uair "cuireadh an sop ar séideadh" i gCúigeadh Uladh</span>
<lb n="354"/><span>agus tógadh an cogadh mór i n-aghaidh na Sasanach.  Bhí</span>
<lb n="355"/><span>sé ina chomhnuidhe i n-Albain fá'n am soin, agus tháinig</span>
<lb n="356"/><span>sé anall go hÉirinn.  Bhí fear de Mhuintir Stiubhaird</span>
<lb n="357"/><span>annsoin ag cruinniughadh airm Ghallda i n-aghaidh Gaedheal</span>
<lb n="358"/><span>na hÉireann.  Albanach b'eadh é seo agus ba ghaol dó</span>
<lb n="359"/><span>Alasdar mac Colla.  Chuir sé Alasdar 'na chaiptín os</span>
<lb n="360"/><span>cionn buidhne dá chuid saighdiúirí.  Ní luaithe bhris an</span>
<lb n="361"/><span>cogadh amach ná d'iompuigh Alasdar ar thaoibh na nGaedheal</span>
<lb n="362"/><span>agus thug leis drong bheag de shluagh an Stiubhardaigh.</span>
<lb n="363"/><span>D'fhág sé an Stiubhardach i gCúil Raithin agus d'imthigh</span>
<lb n="364"/><span>leis ó dheas sa Rúta (.i. clár Chonndae Aontroma ó thuaidh)</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>Annsoin bhí ag éirghe amach Fir na Craoibhe nó Muintir</span>
<lb n="367"/><span>Chatháin ar an taobh thoir de Bhanna.  Tháinig a fhios go</span>
<lb n="368"/><span>Cúil-Raithin go raibh Fir na Craoibhe ag brath ar dhul</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="369"/><p><span>trasna na Banna chum go gcabróchaidís le hAlasdar</span>
<lb n="370"/><span>mac Colla.  Port an Átha ainm na háite i n-ar shaoil</span>
<lb n="371"/><span>siad dul trasna na habhann.  Nuair a chuala an Stiubhardach</span>
<lb n="372"/><span>na sgéala soin, do ghluais sé roimhe ó Chuil Raithin agus</span>
<lb n="373"/><span>a lámh dheas leis an abhainn go dtáinig sé go Port an</span>
<lb n="374"/><span>Átha, gur ghabh sé longphort ar an áth idir Alasdar agus</span>
<lb n="375"/><span>Muintir Chatháin.  Sé buidhne líon a shluaigh agus gan acht</span>
<lb n="376"/><span>dá bhuidhin ag Alasdar.  'Sé rud do rinne Alasdar</span>
<lb n="377"/><span>annsoin fanamhaint go meadhón oidhche an tráth do ling sé</span>
<lb n="378"/><span>i lár champa an Stiubhardaigh agus chuir ár agus dearg-</span>
<lb n="379"/><span>ruathar orra.  Tháinig Muintir Chatháin tar sruth aniar</span>
<lb n="380"/><span>dá éis sin agus bhí Alasdar 'na cheannphort orra.  B'é</span>
<lb n="381"/><span>sin tosach a ghníomhartha gaisgidh i n-aghaidh na nGall.  Is</span>
<lb n="382"/><span>é adeir Froude agus staraidhthe na nGall uile gur bh'é</span>
<lb n="383"/><span>tosach ar an "massacre of 1641" é sin.  "Massacre"</span>
<lb n="384"/><span>bhí i mbéal na nGall riamh nuair is orra briseadh an cath.</span>
<lb n="385"/><span>I mí na Nodlag sa bhliadhain 1641 is eadh thárla an gníomh</span>
<lb n="386"/><span>soin.  Seal gearr 'na dhiaidh sin do ghabh Alasdar caisleán</span>
<lb n="387"/><span>Bhaile na Tuaighe ar mhuintir an Stiubhardaigh.  Níor léig</span>
<lb n="388"/><span>an eagla do'n Stiubhardach féin teacht thar múrthaibh</span>
<lb n="389"/><span>Cúile Raithin amach go ceann i bhfad, nó go raibh sluagh</span>
<lb n="390"/><span>foghainteach cruinnighthe aige arís.</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>Dia hAoine an t-aonmhadh lá déag de mhí na bhFaoillidhe</span>
<lb n="393"/><span>sa bhliadhain 1642 (1641 sa tsean-áireamh), do ghluais an</span>
<lb n="394"/><span>Stiubhardach roimhe amach as Cúil Raithin, naoi gcéad</span>
<lb n="395"/><span>saighdiúir líon a shluaigh, i n-aghaidh Alasdair Mhic Dhomhnaill.</span>
<lb n="396"/><span>Sé chéad saighdiúir do bhí ag Alasdar sa longphort do</span>
<lb n="397"/><span>bhí aige i mBaile Mónaidh.  Thárla an dá shluagh le chéile ar</span>
<lb n="398"/><span>an léana atá tuairim is míle ó'n mbaile sin.  Alexander</span>
<lb n="399"/><span>Clogy, ministéire Sasanach, cliamhain do'n Easbog Bédel,</span>
<lb n="400"/><span>do bheir tuairisg ar an tachar soin mar leanas:  "Sa</span>
<lb n="401"/><span>chéad ionnsaighe, agus gan aige acht buidhean bheag de</span>
<lb n="402"/><span>Ghaedhealaibh agus drong de mhéirleachaibh Iarla Aontroma,</span>
<lb n="403"/><span>do bhí i bpáirt leis sa n-olc, i n-aghaidh ocht gcéad Sasanach</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="404"/><p><span>agus Albanach, tar a éis dó a ordughadh dá chuid básairí</span>
<lb n="405"/><span>("murderers!") a n-airm theineadh do chaitheadh uatha,</span>
<lb n="406"/><span>do thuit sé orra le lannaibh agus le sgeanaibh comh</span>
<lb n="407"/><span>fraochda feargach soin gurab é sgéal do chualamar nach</span>
<lb n="408"/><span>ndeachaidh fear aca beó uaidh de'n ocht gcéad soin."</span>
<lb n="409"/><span>Thug na Sasanaigh an "dubh-Aoine" ar an Aoine sin,</span>
<lb n="410"/><span>ní nár locht orra.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>Seal 'na dhiaidh sin chuaidh Alasdar le Feidhlimidh Ruadh</span>
<lb n="413"/><span>Ó Néill i n-aghaidh an airm Ghallda bhí ag Sir Uilliam</span>
<lb n="414"/><span>Stiubhard i dTír Chonaill, agus do chuir Sir Uilliam</span>
<lb n="415"/><span>ruaig agus ár mór orra i nGleann Mac Cuinn, i n-aice</span>
<lb n="416"/><span>Rátha Bhoth an seiseadh lá déag de'n Mheitheamh, 1642.</span>
<lb n="417"/><span>Ní'l tuairisg ar imtheachaibh Alasdair go ceann dá bhliadhain</span>
<lb n="418"/><span>d'éis na ruaige sin, gur chuir a thighearna féin .i. Iarla</span>
<lb n="419"/><span>Aontroma le teachtaireacht go Baile-Átha-Cliath é chum</span>
<lb n="420"/><span>Iarla Urmhumhan.  Do chruinnigh Iarla Aontroma a mhuintir</span>
<lb n="421"/><span>féin idir Dál Riada agus Clann Aodha Buidhe agus do</span>
<lb n="422"/><span>chruinnigh Mághnus Ó Catháin buidhean d'fhearibh na Craoibhe.</span>
<lb n="423"/><span>Thug Árd-Chomhairle na Confederation trí longa dhóibh</span>
<lb n="424"/><span>agus gléas cogaidh, agus chuireadar chum fairrge iad</span>
<lb n="425"/><span>i gCuan Phortláirge.  Bhí Cúigeadh Uladh acht beag buaidhte</span>
<lb n="426"/><span>orra ag Sir David Leslie tháinig ann as Albain ó mhuintir</span>
<lb n="427"/><span>an Choibhinint, agus sluagh líonmhar Albanach aige.  A</span>
<lb n="428"/><span>naoi a chlog ar maidin, an seachtmhadh lá de'n Mheitheamh,</span>
<lb n="429"/><span>1644, is eadh ghluais an cabhlach so as Cuan Phortláirge.</span>
<lb n="430"/><span>Ag taisdeal na fairrge dhóibh, do ghabhadar dhá shoightheach</span>
<lb n="431"/><span>bhí ag teacht le biadh fá dhéin airm na Párlamaide i gCúigeadh</span>
<lb n="432"/><span>Uladh, agus soightheach eile do bhí ag dul go hAlbain agus</span>
<lb n="433"/><span>complacht mhór Albanach ann bhí tar éis an Choibhinint do</span>
<lb n="434"/><span>chrobhsgaoileadh i dtuaisceart na hÉireann.  Níor</span>
<lb n="435"/><span>cuireadh aon duine dhíobh so chum báis, siúd is gur gnáthach</span>
<lb n="436"/><span>leis na Gallaibh fá'n am soin an uile Éireannach dá</span>
<lb n="437"/><span>ngabhaidís ar muir do chaitheamh gan spás san bhfairrge.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>Tráchtfam uair eile ar ghníomharthaibh Alasdair agus a</span>
<lb n="440"/><span>shluaigh i nAlbain.  Ní beag linn do'n chor so.</span>
<lb n="441"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="442"/><p/>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="443"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Cúig lá dhóibh ag taisdeal na fairrge gur ghabhadar</span>
<lb n="446"/><span>caladh i sunda na hÍle, agus roinnt laethe 'na dhiaidh</span>
<lb n="447"/><span>sin chuadar i dtír i nÁrd na Murchon.  Shaoileadar ag</span>
<lb n="448"/><span>teacht i dtír dhóibh go n-éireochadh an Ghaedhealtacht go</span>
<lb n="449"/><span>léir amach i n-aghaidh an Choibhinint acht Clann Duibhne nó</span>
<lb n="450"/><span>Muintir Chaimbéil amháin.  Ní mar sin thárla, ámh.  Bhí</span>
<lb n="451"/><span>Mac Coinnigh Iarla Síothphuirt tar éis na síotha do</span>
<lb n="452"/><span>thréigean agus gabháil le muintir an Choibhinint.  Rinne</span>
<lb n="453"/><span>Marcus Montrós agus Marcus Huntlí iarracht ar</span>
<lb n="454"/><span>chogadh do thógáil, acht do mheath orra araon agus ní raibh</span>
<lb n="455"/><span>cor asta an tráth tháinig Alasdar agus an bhuidhean</span>
<lb n="456"/><span>Éireannach i nAlbain, gurab í comhairle ar ar chinneadar</span>
<lb n="457"/><span>dul ar ais chum na long agus teacht a-bhaile go hÉirinn,</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>Is amhlaidh fuaradar na longa agus iad go léir dóighte</span>
<lb n="460"/><span>ag Mac Ailín Mór (Marcus Airir-Ghaedheal) ag féachaint</span>
<lb n="461"/><span>an bhfuigheadh sé na hÉireannaigh do ghabháil i sás agus do</span>
<lb n="462"/><span>sgrios amach go huilidhe.  Níor bh'fheirrde dhó, ámh, an bheart</span>
<lb n="463"/><span>soin.  Nuair chonncas d'Alasdar nach raibh dul as aige</span>
<lb n="464"/><span>is é rud do rinne sé ionnsaighe do thabhairt ar dhá chaisleán</span>
<lb n="465"/><span>bhí ag Mac Ailín Mór gur ghabh sé láithreach iad de ghin</span>
<lb n="466"/><span>chlaidhimh.  Annsoin do ghluais sé roimhe soir fá'n tír</span>
<lb n="467"/><span>go rángadar Báideanach i gcríochaibh Cloinne Catáin gur</span>
<lb n="468"/><span>éirigh cách amach leó.  As sin do chuadar go hÁth-Fódla,</span>
<lb n="469"/><span>an áit i dtáinig chuca Montrós do bhí ina árd-taoiseach</span>
<lb n="470"/><span>ar arm Ríogh Séarlus i nAlbain.  Do dhírigh Montrós ar</span>
<lb n="471"/><span>Pheirt, agus ag teacht i ngar do'n chathair sin dó, fuair</span>
<lb n="472"/><span>sé arm na nGaedheal roimhe, ocht míle coisidhe agus ocht</span>
<lb n="473"/><span>gcéad marcach líon a sluaigh.  Ní'l cunntas agam ar an</span>
<lb n="474"/><span>méad do bhí i n-arm na nGaedheal, acht ní baoghal a rádh</span>
<lb n="475"/><span>nach raibh a leath-oiread soin ann.  Do chuir Montrós na</span>
<lb n="476"/><span>hÉireannaigh i gceart-lár an chatha agus iad roinnte i</span>
<lb n="477"/><span>dtrí buidhnibh, agus Alasdar mac Colla ina cheannphort</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="478"/><p><span>orra.  Ní raibh ag na saighdiúiríbh Éireannach' acht urchor</span>
<lb n="479"/><span>amháin ag an duine.  Níor lámhuigh siad nó go dtángadar</span>
<lb n="480"/><span>i bhfogus do shluagh an Choibhinint, agus annsoin sgaoileadar</span>
<lb n="481"/><span>na piléir i n-aon phléasgadh amháin, chaitheadar uatha na</span>
<lb n="482"/><span>gunnaidhe, agus do ghabhadar de sgeanaibh ins an tsluagh</span>
<lb n="483"/><span>Ghallda.  Ní mó ná go ndeárna na Gaill fuireach leó,</span>
<lb n="484"/><span>acht cúl do thabhairt leó i n-éinfheacht.  DO THUIT AR</span>
<lb n="485"/><span>AN MACHAIRE SIN DHÁ MHÍLE GALL, AGUS NÍOR</span>
<lb n="486"/><span>CAILLEADH OIREAD AGUS DUINE DE'N ARM</span>
<lb n="487"/><span>GHAEDHEALACH.  D'fhág na Gaill ina ndiaidh a gcuid</span>
<lb n="488"/><span>gunnaidhe móra, airm faobhair agus teineadh, púdar agus</span>
<lb n="489"/><span>piléir, bratacha, dromaidhe, puible agus trosgán, agus do</span>
<lb n="490"/><span>b'é luas an teichidh do rinneadar go bhfuair cuid aca bás</span>
<lb n="491"/><span>de bhárr an reatha soin gan fuiliughadh gan foirdheargadh</span>
<lb n="492"/><span>forra.  Cath Thiobair Mhóir is ainm do'n chath soin, agus</span>
<lb n="493"/><span>an chéad lá de mhí mheadhóin fhoghmhair sa bhliadhain 1644</span>
<lb n="494"/><span>is eadh briseadh an cath soin.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>Do ghluais an t-arm Gaedhealach as sin díreach go hObair</span>
<lb n="497"/><span>Dheadhain, mar a raibh sluagh bailighthe ag an gCoibhinint ó</span>
<lb n="498"/><span>thuaisceart na hAlban, trí mhíle coisidhe agus cúig céad</span>
<lb n="499"/><span>marcach.  Do sgriosadh an t-arm so go huilidhe acht</span>
<lb n="500"/><span>beagán díobh do chuaidh i bhfolach.  Níor cailleadh acht</span>
<lb n="501"/><span>ceathrar de'n tsluagh Ghaedhealach.  An tríomhadh lá déag</span>
<lb n="502"/><span>de mheadhón fhoghmhair sa bhliadhain 1644 tugadh an cath soin.</span></p>
<lb n="503"/>
<lb n="504"/><p><span>Do chuadar isna Garbh-Chríochaibh d'éis an chatha soin,</span>
<lb n="505"/><span>agus d'fhanadar ionnta ar feadh míosa.  Le n-a linn sin</span>
<lb n="506"/><span>do bhí Mac Ailín Mór ag cruinniughadh airm eile.  Do</span>
<lb n="507"/><span>ghluais Montrós ina aghaidh, agus theangmhuigh an dá arm</span>
<lb n="508"/><span>le chéile ar aon láthair i n-áit darab ainm an Fhíodhbhadh.</span>
<lb n="509"/><span>Míle saighdiúir de Chloinn Duibhne, míle go leith de</span>
<lb n="510"/><span>Ghallaibh, agus seacht ndíorma marcach ba líon sluaigh</span>
<lb n="511"/><span>do Mhac Ailín Mór.  Do chuir Montrós an coirnéal</span>
<lb n="512"/><span>Mághnus Ó Catháin agus Fir na Craoibhe i n-úrthosach an</span>
<lb n="513"/><span>chatha agus ba ghearr a mhoill orra muintir Mhic Ailín</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="514"/><p><span>Mhóir do ghlanadh as an láthair.  An t-ochtmhadh lá fichead</span>
<lb n="515"/><span>de dheireadh fhoghmhair is eadh tugadh an cath soin na</span>
<lb n="516"/><span>Fíodhbhaidhe, sa bhliadhain 1644.  Annsoin do ghabh Montrós</span>
<lb n="517"/><span>anall go dúthaigh Mhic Ailín Mhóir féin.  Do creachadh agus</span>
<lb n="518"/><span>do loisgeadh an tír sin leó gan truaighe gan trócaire.</span>
<lb n="519"/><span>Do ghabh Mac Ailín Mór 'gá leanamhaint go dtáinig go</span>
<lb n="520"/><span>hIubhear Lochaidh i gcríochaibh Locha-Ábair.  D'iompuigh</span>
<lb n="521"/><span>Montrós air san áit sin agus do ghabh an dá arm fosadh</span>
<lb n="522"/><span>ann, leith ar leith, os comhair a chéile, Lá Fheile Brighde</span>
<lb n="523"/><span>sa bhliadhain 1645.  Ní raibh i nAlbain le n-a linn taoiseach</span>
<lb n="524"/><span>ba chumhachtaighe ná ba threise sluagh ná Mac Ailín Mór,</span>
<lb n="525"/><span>acht dar linn is amhlaidh tháinig meatacht air tré iomad</span>
<lb n="526"/><span>comhluadair le Gallaibh.  Chuaidh amach ar an loch i mbád</span>
<lb n="527"/><span>an oidhche sin agus d'fhág an cath fá Dhonnchadh Caimbéal,</span>
<lb n="528"/><span>tighearna Achaidh na mBreac.  Bhí an Donnchadh so tar</span>
<lb n="529"/><span>éis teacht a hÉirinn.  Do chreach sé Reachra ó thaoibh go</span>
<lb n="530"/><span>taoibh, agus níor fhág duine ná daonnaidhe, fear, bean</span>
<lb n="531"/><span>ná leanbh beó 'na dhiaidh ar an oileán soin.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>Do cuireadh an cath lá ar n-a bhárach .i. Lá Fheile Muire</span>
<lb n="534"/><span>na gCoinneal, Dia Domhnaigh an dar lá de'n Fheabhra,</span>
<lb n="535"/><span>sa bhliadhain 1645.  B'é críoch an sgéil gur chuir Montrós</span>
<lb n="536"/><span>agus Alasdar an ruaig ar mhuintir an Choibhinint d'aon</span>
<lb n="537"/><span>ruathar amháin.  Seacht gcéad déag díobh do thuit san ár.</span>
<lb n="538"/><span>Maruigheadh dá fhichid tighearna de Mhuintir Chaimbéil,</span>
<lb n="539"/><span>agus gabhadh dias tighearna agus fiche.  Thárla Alasdar</span>
<lb n="540"/><span>mac Colla agus tighearna Achaidh na mBreac i n-aghaidh</span>
<lb n="541"/><span>a chéile sa ngleó.  Do chuimhnigh Alasdar ar gach olc dár</span>
<lb n="542"/><span>imir Donnchadh riamh ar a mhuintir.  "A rogha agat,"</span>
<lb n="543"/><span>ar seisean leis an gCaimbéalach, "do chrochadh d'éis an</span>
<lb n="544"/><span>chatha nó do mharbhadh dhomh-sa mar a bhfuil tú."  "Monuar!"</span>
<lb n="545"/><span>ars' an Caimbéalach, "is iad an dá dhíogha gan aon rogha</span>
<lb n="546"/><span>iad," go bhfuil an rádh soin 'na sheanfhocal go dtí indiu.</span>
<lb n="547"/><span>Ní dubhairt Alasdar a thuilleadh acht a chloidheamh do</span>
<lb n="548"/><span>thógáil agus an plaosg do lomadh dhe os cionn a dhá chluais</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="549"/><p><span>d'aon bhuille amháin do rinne dhá leith de'n chlogad</span>
<lb n="550"/><span>iarainn do bhí air.  Bhí bárd de Chloinn Domhnaill dar</span>
<lb n="551"/><span>bh' ainm Iain Lom Mac Domhnaill ag féachaint ar an</span>
<lb n="552"/><span>gcath soin gur chan sé an laoidh ag maoidheamh an chatha.</span>
<lb n="553"/><span>Níor cailleadh acht beirt nó triúr de shluagh Mhontrós,</span>
<lb n="554"/><span>siúd is nár mhó a raibh beó dhíobh roimh an gcath ná a raibh</span>
<lb n="555"/><span>marbh de mhuintir Mhic Ailín Mhóir 'na dhiaidh.  Do rinne</span>
<lb n="556"/><span>Montrós máidseoir-gheinearál d'Alasdar an lá soin.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>Annsoin chuaidh Montrós agus Alasdar soir go Dún</span>
<lb n="559"/><span>Dé agus thugadar amus ar an gcathair sin.  Tháinig</span>
<lb n="560"/><span>sluagh mór de Ghallaibh 'na n-aghaidh agus b'éigean do</span>
<lb n="561"/><span>Mhontrós géilleadh rómpa agus dul ar ais isna Garbh-</span>
<lb n="562"/><span>Chríochaibh.  D'imthigh Alasdar san áird thiar ag creachadh</span>
<lb n="563"/><span>dúithche Cloinne Caimbéal go dtáinig chuige Sir Lachlann</span>
<lb n="564"/><span>Mac Gilleáin, aon chéad déag líon a shluaigh.  D'fhilleadar</span>
<lb n="565"/><span>soir i bhfochair Mhontrós.  Casadh an t-arm Gallda leó</span>
<lb n="566"/><span>ar Alt Éirinn i n-aice Inbhir nArann.  Thug Montrós an</span>
<lb n="567"/><span>bhratach ríoghdha le n-a choimhéad d'Alasdar mac Colla</span>
<lb n="568"/><span>Chiotaigh, agus thug ceithre chéad coisidhe dhó agus d'orduigh</span>
<lb n="569"/><span>dhó gan gluasacht as an láthair i raibh sé.  Acht níor leig</span>
<lb n="570"/><span>a chroidhe dhó fuireach ó'n troid agus do chuaidh amach i</span>
<lb n="571"/><span>n-aghaidh na nGall.  Acht cheana do luigh trom-shluagh na</span>
<lb n="572"/><span>nGall go dlúth air agus do thiomáin ar a chúlaibh é.  B'é</span>
<lb n="573"/><span>dlús an chomhraic sin go raibh pícidhe na nGall i bhfastódh</span>
<lb n="574"/><span>i sgiath Alasdair nó gur ghearr sé na cinn díobh de bhéim</span>
<lb n="575"/><span>chlaidhimh.  Do bhris sé an claidheamh agus tugadh claidheamh</span>
<lb n="576"/><span>eile dhó.  Thug sé ionnsaighe ar na Gallaibh an ath-uair.</span>
<lb n="577"/><span>Fá dheireadh do bhris an cath ar Ghallaibh agus do thuit trí</span>
<lb n="578"/><span>míle fear aca san ár.  An naomhadh lá de'n Bhealtaine,</span>
<lb n="579"/><span>sa bhliadhain 1645, do cuireadh an cath soin Ailt Éirinn.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>An dar lá de mhí Iúil (nó deireadh samhraidh) do bhris</span>
<lb n="582"/><span>Montrós cath eile ar mhuintir an Choibhinint i nAlphort.</span>
<lb n="583"/><span>Ní raibh Alasdar Mac Domhnaill sa chath soin, acht bhí an</span>
<lb n="584"/><span>chuid eile de'n bhuidhin Éireannaigh ann, agus cailleadh</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="585"/><p><span>caiptín díobh dar shloinneadh Mac Riocaird.  D'á chéad</span>
<lb n="586"/><span>déag is eadh thuit de Ghallaibh sa chath soin agus fíor-</span>
<lb n="587"/><span>bheagán de'n tsluagh Ghaedhealach.</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>Do chruinnigh Mac Ailín Mór agus taoisigh an Choibhinint</span>
<lb n="590"/><span>sluagh eile fá cheann míosa.  Seacht míle coisidhe agus</span>
<lb n="591"/><span>míle marcach líon an tsluaigh sin.  Theangmhuigh an t-arm</span>
<lb n="592"/><span>Gaedhealach leó i gCill Saidhbhe i ngar do Struibhle.</span>
<lb n="593"/><span>Shaoil na Gaill go cinnte nach raibh dul uatha ag Montrós</span>
<lb n="594"/><span>an uair sin.  Ní dheachaidh sé uatha.  Bhíodar ag teacht go</span>
<lb n="595"/><span>dian air agus gan amhras ba chontabhairt cás na nGaedheal</span>
<lb n="596"/><span>ar feadh tamaill.  Níor ghéill na hÉireannaigh agus</span>
<lb n="597"/><span>Alasdar troigh do na Gallaibh.  'San deireadh thiar, do</span>
<lb n="598"/><span>bhris ar an sluagh Gallda, agus níor stad na Gaedhil de'n</span>
<lb n="599"/><span>ruaig sin nó gur leanadar fad ceithre míle déag iad,</span>
<lb n="600"/><span>agus go dtugadar bás do shé mhíle dá sluagh.  Rug a</span>
<lb n="601"/><span>chapall Mac Ailín Mór slán ó'n ruaig agus ní dhearna sé</span>
<lb n="602"/><span>stad ná fad-chomhnuidhe go raibh sé i mBaile an Chaisleáin</span>
<lb n="603"/><span>Nua i Sasanaibh.  Lá Fheile Muire Mór sa bhfoghmhar, sa</span>
<lb n="604"/><span>bliadhain 1645, cuireadh an cath soin.</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>Seacht gcatha agus seacht ruaga thug an t-arm Gaedhealach</span>
<lb n="607"/><span>soin idir Ghaedhil Éireann agus Ghaedhil Alban.  Ní</span>
<lb n="608"/><span>raibh riamh agus ní bheidh go deó arm ba chalma ná iad, agus</span>
<lb n="609"/><span>ní mó do mhair riamh taoiseach ba chalma ná Alasdar ma</span>
<lb n="610"/><span>Colla Chiotaigh.  Rinne Montrós ridire dhe le hughdarthás</span>
<lb n="611"/><span>Ríogh Séarlus an tríomhadh lá de mheadhón fhoghmhair, sa</span>
<lb n="612"/><span>bhliadhain 1645.  Deich lá dá éis sin, bhí seacht gcéad</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="613"/><p><span>Éireannach ag Montrós i n-áit darab ainm Filipfách i</span>
<lb n="614"/><span>n-aice Selkirk.  Thárla ceó ann.  Tháinig arm an</span>
<lb n="615"/><span>Choibhinint 'na dtimcheall, agus Leslie 'na thaoiseach orra.</span>
<lb n="616"/><span>Bhí an bhuidhean Éireannach ag troid go calma agus gan</span>
<lb n="617"/><span>súil ag fear aca le teacht beó as.  Gealladh cáirde</span>
<lb n="618"/><span>dhóibh agus a n-anam do thabhairt leó, acht a gcuid arm</span>
<lb n="619"/><span>do leagadh uatha.  Rinneadar amhlaidh.  Cuireadh chum</span>
<lb n="620"/><span>báis láithreach iad, cúig céad a líon, agus muintir an</span>
<lb n="621"/><span>champa.  Trí chéad bean, agus drong mhór de pháisdíbh agus</span>
<lb n="622"/><span>de sheirbhíseachaibh bh'í dhá leanamhaint.  Rug Éireannach</span>
<lb n="623"/><span>amháin ar bhratach an ríogh, chuir 'na thimcheall féin í, gearr</span>
<lb n="624"/><span>slighe roimhe, agus thug an rígh-mheirge slán leis go dtí</span>
<lb n="625"/><span>Montrós.  Crochadh Mághnus Ó Catháin i nDún Éadain</span>
<lb n="626"/><span>gan fiú an dlighidh do chur air.  Thug Párlamaid na</span>
<lb n="627"/><span>hAlban ordughadh ar an uile Éireannach dá raibh gabhtha i</span>
<lb n="628"/><span>bpríosúnaibh na hAlban d'éis an lae sin do chrochadh suas</span>
<lb n="629"/><span>gan cúirt gan dligheadh.</span></p>
<lb n="630"/>
<lb n="631"/><p><span>Ó'n uair do sgar Alasdar mac Colla le harm an</span>
<lb n="632"/><span>ríogh agus le Montrós d'éis catha Cille Saidhbhe, ní raibh</span>
<lb n="633"/><span>acht mí-ágh agus mí-rath orra go léir.  Do ghabh Muintir</span>
<lb n="634"/><span>Chaimbéil Colla Ciotach, athair Alasdair, agus chrochadar</span>
<lb n="635"/><span>ar chrann a luinge féin é.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Tháinig Alasdar féin go hÉirinn i rith na bliadhna soin</span>
<lb n="638"/><span>.i. 1647.  Bhí Murchadh na dtóiteán Ó Briain, tighearna</span>
<lb n="639"/><span>Inse Uí Chuinn, fá'n am soin ag cosnamh na Mumhan do</span>
<lb n="640"/><span>Phárlamaid na Sasan.  An Tighearna Táfh ba cheannphort</span>
<lb n="641"/><span>ar an arm Éireannach ina aghaidh sin.  Bhí buidhean choisidhe</span>
<lb n="642"/><span>ag Alasdar mac Colla san arm Éireannach.  Thárla cath</span>
<lb n="643"/><span>idir an dá arm ar Chnoc na nOs i gConndae Chorcaighe,</span>
<lb n="644"/><span>idir Mágh Alla agus Ceann Tuirc.  Thug Alasdar ruaig</span>
<lb n="645"/><span>ar an leith chlí d'arm Uí Bhriain, agus chuir chum teichidh iad.</span>
<lb n="646"/><span>Le n-a linn sin, do ghabh an leath eile d'arm Uí Bhriain i</span>
<lb n="647"/><span>dtimcheall ar Alasdar, agus gabhadh é.  D'iarr sé a</span>
<lb n="648"/><span>anam ar an oifigeach do ghabh é, fear de Mhuintir Ghrádaigh</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="649"/><p><span>dob' eadh é, agus fuair sin uaidh.  Leis sin tháinig oifigeach</span>
<lb n="650"/><span>Sasanach, Major Purdon a ainm, agus d'fhiafruigh de'n</span>
<lb n="651"/><span>Ghrádach cia'rbh' é seo fuair a anam uaidh.  D'innis sé dó</span>
<lb n="652"/><span>cia'rbh' é.  D'iompuigh an Sasanach, thóg piostol agus</span>
<lb n="653"/><span>sgaoil an t-urchor tré inchinn Alasdair mhic Colla.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>D'fhág Alasdar sliocht 'na dhiaidh agus tá an sliocht</span>
<lb n="656"/><span>soin isna Glinnibh i gConndae Aontroma go dtí an lá</span>
<lb n="657"/><span>atá indiu ann.</span></p>
<lb n="658"/>
<lb n="659"/><p><span>Séamus mac Mhichil Ruaidh mhic Alasdair mhic Colla</span>
<lb n="660"/><span>an Mhuilinn mhic Alasdair mhic Colla Chiotaigh, is é an</span>
<lb n="661"/><span>Dochtúir Mac Domhnaill úd do chuir ar bun feis na</span>
<lb n="662"/><span>gcláirseach i mBéal Feirsde tá breis agus céad bliadhain</span>
<lb n="663"/><span>ó shoin ann.</span></p>
<lb n="664"/>
<lb n="665"/><p><span>Tá cuimhne ar Alasdar mac Colla ag Gaedhealaibh na</span>
<lb n="666"/><span>hAlban go fóill, agus is iomdha sgéal atá ar innsint aca</span>
<lb n="667"/><span>ar a ghníomharthaibh gaisgidh agus ar a chalmacht.  Is beag</span>
<lb n="668"/><span>dá chuimhne atá ar marthain i nÉirinn, acht tá port ann</span>
<lb n="669"/><span>darab ainm Mairseáil Alasdruim, agus is é tuairim na</span>
<lb n="670"/><span>ndaoine gurab é an port soin do seinneadh dhó an</span>
<lb n="671"/><span>tráth bhí sé ag gluasacht chum catha ar Chnoc na nOs.</span>
<lb n="672"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="673"/><p><span>Is i gcath de na cathaibh sin thárla do Mhághnus Ó Catháin agus</span>
<lb n="674"/><span>d'Fhearaibh na Craoibhe ruathar do thabhairt fá na Gallaibh, go</span>
<lb n="675"/><span>rángadar go ceart-lár a gcampa, an áit i raibh mór-chuid arm</span>
<lb n="676"/><span>teineadh fá réir aca.  Rug Fir na Craoibhe ar na harmaibh seo,</span>
<lb n="677"/><span>acht b'éigean dóibh cúlughadh roimh trom-shluagh de Ghallaibh.  Nuair</span>
<lb n="678"/><span>tháinig siad ina n-áit féin, dubhairt fear aca, "Beag a mhaith</span>
<lb n="679"/><span>dhúinn airm theineadh gan púdar is piléir."  "Is fíor duit,"</span>
<lb n="680"/><span>arsa Mághnus; "ní mór dúinn filleadh agus púdar is piléir</span>
<lb n="681"/><span>fhagháil."  D'fhilleadar arís i lár an airm Ghallda agus thugadar</span>
<lb n="682"/><span>lón púdair is piléar amach ón gcampa leó.</span>
<lb n="683"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="684"/><p><span>II.  CAITHRÉIM CHLAINNE RAGHNAILL.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>Niall Mac Mhuireadhaigh do dheachtuigh.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>Tráchtaim ar ní éigin dár éirigh re linn m'aimsire féin.</span>
<lb n="691"/><span>Is é fá rí re linn mo chéad chuimhne .i. an chéad Shéarlus</span>
<lb n="692"/><span>mac don tseiseadh Séamus don treibh Stiubhardaigh.  Ag</span>
<lb n="693"/><span>so cuid do na huachtaránaibh do bhí ar Ghaoidhealaibh fán rígh</span>
<lb n="694"/><span>san aimsir sin .i. Raghnall Óg mac Raghnaill Arannaigh,</span>
<lb n="695"/><span>Marcós Aontroma ar an Rúta agus ar na Glinnibh i</span>
<lb n="696"/><span>nÉirinn, agus Giolla-Easbuig Caoch mac Giolla-Easbuig</span>
<lb n="697"/><span>Ghruamaigh mhic Giolla-Easbuig Dhuinn .i. Marcós</span>
<lb n="698"/><span>Earr-Ghaoidheal;  Sir Lachluinn Mac Giolla Eóin, tighearna</span>
<lb n="699"/><span>Dhubhaird;  Eoin Múideórdach mac Domhnaill mhic Ailín,</span>
<lb n="700"/><span>caiptín Cloinne Raghnaill agus tighearna Mhúideórd</span>
<lb n="701"/><span>agus Uibhist, Eoin mac Ruaidhrí Mhóir Mhic Leóid na</span>
<lb n="702"/><span>hEaradh;  Sir Domhnall Gorm mac Giolla-Easbuig Mhic</span>
<lb n="703"/><span>Dhomhnaill triath Shléibhte agus Thróntarnis, cúirtéir mór</span>
<lb n="704"/><span>ag Rí Séarlus; agus Niall an Chaisléin mac Néill Mhic</span>
<lb n="705"/><span>Néill Bharraigh;  Lachluinn mac Eóin Bhailbh Mhic Fhionghuine</span>
<lb n="706"/><span>an tSratha;  Eoin Garbh mac Giolla Choluim Raarsaigh.</span>
<lb n="707"/><span>Eóin Garbh mac Eóin Abraigh, tighearna Chola agus</span>
<lb n="708"/><span>Murchadh Mac Giolla Eóin Locha Buidhe;  Domhnall an</span>
<lb n="709"/><span>tSróim mac Aonghusa mhic Alasdair, tighearna Glinne</span>
<lb n="710"/><span>Garadh agus Cnoidebhart 'na shean-laoch i dtosach mo</span>
<lb n="711"/><span>chuimhne agus a ua 'na ógánach ar láimh i nDún Éadain</span>
<lb n="712"/><span>agus 'na dhiaidh sin 'na mhórmhaor Chloinne Domhnaill .i.</span>
<lb n="713"/><span>Aonghus mac Alasdair mhic Dhomhnaill; agus Ailín mac</span>
<lb n="714"/><span>Domhnaill duibh 'na uachtarán ar Chloinn Chamshróin agus</span>
<lb n="715"/><span>a ua sain 'na ógánach .i. Eoghan mac Eáain mhic Ailín</span>
<lb n="716"/><span>mhairfeas fós; agus Seorus Donn Mac Coinnigh Óig</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="717"/><p><span>Iarla Síothphuirt, uachtarán Chloinne Coinnigh; agus</span>
<lb n="718"/><span>Domhnall Duabháil Mac Aodha, ua Mághnuis, .i. mórmhaor</span>
<lb n="719"/><span>Meghrath, 'na cheann ar Mhorgannachaibh; agus mórán do</span>
<lb n="720"/><span>dhaoinibh maithe oile do bhí 'na n-uachtaránaibh san aimsir</span>
<lb n="721"/><span>sin, acht nach sgríobhthar annso acht na daoine do chonnaic</span>
<lb n="722"/><span>mé féin agus feas coda dá ngníomharthaibh ar cuimhne agam.</span></p>
<lb n="723"/>
<lb n="724"/><p><span>Gidheadh, is furusda dhuit as an teangaidh choitchinn ina</span>
<lb n="725"/><span>bhfuilear ag sgríobhadh san ríoghacht fios ar thrioblóid</span>
<lb n="726"/><span>na haimsire d'fhagháil, acht so amháin, gurab cuimhneach</span>
<lb n="727"/><span>liom gurab iad na hAlbanaigh is taosga do thionnsgain an</span>
<lb n="728"/><span>cogadh so isna Trí Ríoghachtaibh agus nár bh'iad Sagsanaigh</span>
<lb n="729"/><span>nó Éireannaigh; óir, tar éis Coibhineant nó coimhcheangal</span>
<lb n="730"/><span>do dhéanamh i n-aghaidh an ríogh agus Shagsanach um na</span>
<lb n="731"/><span>heasbogaibh do chur ar gcúl agus Presbitrí do chur 'n a</span>
<lb n="732"/><span>n-ionad gur chuireadar fios ar a rabha d'oifigeachaibh</span>
<lb n="733"/><span>Albanacha isna ríoghachtaibh eile taobh thall d'fhairrge agus</span>
<lb n="734"/><span>go ndearnadar árd-chommandair d'Alasdar Leislí .i.</span>
<lb n="735"/><span>sean-saighdiúir do bhí <go> fada i gcogadh ar choigcrích.</span>
<lb n="736"/><span>Do ghluais an t-arm sin ar a n-aghaidh go Sagsain; is é</span>
<lb n="737"/><span>sin an chéad arm do cuireadh ar cois i n-aimsir Ríogh</span>
<lb n="738"/><span>Séarluis agus is 'na aghaidh do bhí sé.  Do cháidh na ríoghachta</span>
<lb n="739"/><span>tré n-a chéile ó shin amach 's an bhliadhain don annálach</span>
<lb n="740"/><span>tárla sin 1639, agus i dteas na ngnóidhighe sin do chuir</span>
<lb n="741"/><span>Marcós Aontroma .i. Raghnall Óg mac Raghnaill Arannaigh</span>
<lb n="742"/><span>pártaigh airm a hÉirinn le hordughadh an ríogh go hAlbain</span>
<lb n="743"/><span>agus daoine uaisle dá chineadh leó .i. Alasdar mac Colla</span>
<lb n="744"/><span>mhic Giolla-Easbuig agus Coileneil Séamus mac Somhuirle</span>
<lb n="745"/><span>mhic Shéamuis na Banna agus daoine uaisle oile.  Do</span>
<lb n="746"/><span>chuadar 'na loingeas i mBaile Shac i mí Iulí, 1644.  Níor</span>
<lb n="747"/><span>ghabhadar caladh nó tír go rángadar Caol Muile agus do</span>
<lb n="748"/><span>chuireadar léigeir má chaislén Chinn Locha hAlann agus</span>
<lb n="749"/><span>do ghabhadar é agus do fhágsad bárdadha air.  Do ghluais-</span>
<lb n="750"/><span>eadar as sin go caislén Mhíodhairidh; do ghabhadar é le</span>
<lb n="751"/><span>mór saothair; do fágbhadh daoine air dá mhuintir.  Do</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="752"/><p><span>ghluais Alasdar mac Colla agus an phártaigh dá gcois</span>
<lb n="753"/><span>go Caol Reithe.  Do sheol an loingeas go Loch Eiseórd san</span>
<lb n="754"/><span>Srath go Sir Domhnall — do bhí ordughadh an ríogh agus an</span>
<lb n="755"/><span>Mharcóis Aontroma um cheannus na ndaoine do ghabháil</span>
<lb n="756"/><span>chuige agus d'éirghe leó agus gach duine do éirgheadh leó.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>Leath-bhliadhain roimhe sin fuair Sir Domhnall bás.</span>
<lb n="759"/><span>Tairgeas Alasdar mac Colla ceannas na ndaoine do</span>
<lb n="760"/><span>Sir Séamus Mac Domhnaill agus diúltas Sir Séamus sin,</span>
<lb n="761"/><span>óir budh bheag leis an chuideachta agus an ríoghacht uile</span>
<lb n="762"/><span>'na n-aghaidh agus gan san chuideacht acht cúig céad déag</span>
<lb n="763"/><span>fear, gur b'é comhairle do chuir Alasdar roimhe filleadh</span>
<lb n="764"/><span>ar ais go hÉirinn, ó nár freagradh ordughadh an rí uatha.</span>
<lb n="765"/><span>Fán am sin tángadar trí longa móra do loingeas cogaidh</span>
<lb n="766"/><span>na Parlameinte Albanaighe timcheall ó Líte gur sheóladar</span>
<lb n="767"/><span>go rángadar bun Locha hEiseórd agus loingeas Alasdair</span>
<lb n="768"/><span>istigh san loch; tugadar troid dóibh, gidheadh do gabhadh</span>
<lb n="769"/><span>loingeas Alasdair, ionnus gur bh'éigean d'Alasdar</span>
<lb n="770"/><span>anmhain san ríoghacht ina dtárla, olc ar mhaith leis é.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>Gluaisis roimhe tar Chaol Reithe, tar monadh Chuaich,</span>
<lb n="773"/><span>as sin dóibh go Gleann Garadh, go ndearnadar campa ann,</span>
<lb n="774"/><span>agus fuaradar martacht go saidhbhir dá mhuinntir agus</span>
<lb n="775"/><span>níor éirigh a bheag do dhaoinibh.  As sin dóibh go Báideineach</span>
<lb n="776"/><span>agus do rinneadar campa ann soin.  Do fógradar do</span>
<lb n="777"/><span>mhuinntir na tíre sin teacht isteach i n-arm an ríogh nó go</span>
<lb n="778"/><span>loisgfeadh agus go gcreachfadh an tír do taisbeánadh an</span>
<lb n="779"/><span>t-ordughadh dhóibh agus do thógbhadar leis an ordughadh sin</span>
<lb n="780"/><span>Clann Mhuireadhaigh Bháideineach agus caiptín agus ceann</span>
<lb n="781"/><span>feadhna maith dá bhfuil féin rómpa .i. Eoghan Óg mac</span>
<lb n="782"/><span>Andra mhic Eoghain tug trí chéad fear dá fhuil féin leis</span>
<lb n="783"/><span>i n-arm an ríogh agus do bhádar ro-sheasmach san arm</span>
<lb n="784"/><span>an feadh do mhair an cogadh.  Do éirigh Clann Fhionnlaoigh</span>
<lb n="785"/><span>Bhráighe Mharr leó agus ceann feadhna dá bhfuil féin</span>
<lb n="786"/><span>rómpa .i. Domhnall Óg mac Domhnaill mhic Fhionnlaoigh.</span>
<lb n="787"/><span>Do ghluaiseadar as sin d'Áth-Fódla agus tárla Iarla</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="788"/><p><span>Muntrós dóibh i mBlár an Átha-Fódla i gcruth ceannuidhe</span>
<lb n="789"/><span>cláraighe agus máilín fá n-a bhrághaid ar dteacht ó</span>
<lb n="790"/><span>Shagsain agus ordughadh an ríogh leis um ginléireacht</span>
<lb n="791"/><span>na harmáile do bheith aige agus Alasdar mac Colla</span>
<lb n="792"/><span>'na mháidseoir sinireal aige agus do ghlacadar go toil-</span>
<lb n="793"/><span>eamhail chuca é.  Do ghabh urmhór fear Átha-Fódla leó,</span>
<lb n="794"/><span>Clann Donnchaidh agus Stiubhardaigh Átha-Fódla.  Do</span>
<lb n="795"/><span>bhí tosach an fhoghmhair aca 'mun am sin, agus do ghluais do</span>
<lb n="796"/><span>chum an Mhachaire Ghallda.  Tug armáil mhór do na</span>
<lb n="797"/><span>Coinbhineantairsi coinne dhóibh i ngar do Pheirt ina raibh</span>
<lb n="798"/><span>ocht míle fear agus ní rángadar féin dá mhíle coisidhe</span>
<lb n="799"/><span>do shluagh, acht gidheadh rugadar buaidh ortha; ní dheachaidh</span>
<lb n="800"/><span>as díobh acht a rug luas each uatha.  Do ghabhadar Peart</span>
<lb n="801"/><span>agus do badh éadálach ionnmhusach iad tar éis an chatha</span>
<lb n="802"/><span>soin Pheirte.  Ní rabha acht cúig lá déag eidir an cath sin</span>
<lb n="803"/><span>do thabhairt agus cath eile do bhriseadh ag Obair Dheadhain</span>
<lb n="804"/><span>ar na Coibhineantairsi, áit a bhfuaradar cumasg cruaidh</span>
<lb n="805"/><span>agus troid theann torann-bhorb.  Do mhéaduigh buaidh an</span>
<lb n="806"/><span>dá chatha sin misneach agus meanmna Ghaoidheal ó sin amach,</span>
<lb n="807"/><span>ionnus nach tugdís cúl do námhaid ar chomthrom ná ar</span>
<lb n="808"/><span>anchomhthrom.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>Tárla do Mhac Cailín, .i. Iarla Earr-Ghaoidheal, a bheith</span>
<lb n="811"/><span>'na cheann don Phresbitrí agus 'na urraidh mhóir do na</span>
<lb n="812"/><span>Coibhineantairsi agus i n-aghaidh an ríogh agus táinic sé</span>
<lb n="813"/><span>d'Árd na Murchon agus do chuir sídsi má chaislén</span>
<lb n="814"/><span>Míodhairidh agus níor chinn leis a thabhairt amach.  Táinic</span>
<lb n="815"/><span>Eóin Múideórdach ón Chaislén Tirim d'ionnsaighe an champa</span>
<lb n="816"/><span>sin Mhic Cailín ar iarradas Mhic Cailín, óir fá dóigh le Mac</span>
<lb n="817"/><span>Cailín go n-éirgheadh Eóin Múideórdach agus Clann</span>
<lb n="818"/><span>Raghnaill leis 'na arm féin i n-aghaidh airm an ríogh.</span>
<lb n="819"/><span>Ní fada dó san champa: do fhill tar ais agus do thionóil</span>
<lb n="820"/><span>feacht Uibhist agus Eige, Mhúideórd agus Árasáig agus</span>
<lb n="821"/><span>is í céad sheirbhís do rinneadh leó .i. Súineórd do chreachadh</span>
<lb n="822"/><span>gan bhó gan chaora d'fhágbháil innte agus a dtabhairt go</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="823"/><p><span>faithche an Chaisléin Tirim, agus do chuir sé Domhnall a</span>
<lb n="824"/><span>mhac le cuid don chreich sin do chum na mbárd do bhí ar</span>
<lb n="825"/><span>Chaislén Mhíodhairidh.  Agus san am chéadna táinic Alasdar</span>
<lb n="826"/><span>mac Colla anuas ó Mhuntrós do thabhairt relís do Chaislén</span>
<lb n="827"/><span>Mhíodhairidh; agus tárla Alasdar agus Domhnall mac</span>
<lb n="828"/><span>Eóin Mhúideórdaigh dá chéile ann agus fá lúthgháireach iad</span>
<lb n="829"/><span>fá n-a chéile d'fhaicsin, óir do b'é sin tús a n-eólais ar a</span>
<lb n="830"/><span>chéile.  Tángadar as sin don Chaislén Tirim.  Ar bhfágbháil</span>
<lb n="831"/><span>athrughadh bárd ar Chaislén Mhíodhairidh, do ghluais Eóin</span>
<lb n="832"/><span>Múideórdach agus iad féin d'Árasáig agus do Mhórshrón</span>
<lb n="833"/><span>agus do chuireadar teachta d'ionnsaighe Mic Leóid dá</span>
<lb n="834"/><span>iarraidh air teacht isteach i n-arm an ríogh do réir a dhlighidh</span>
<lb n="835"/><span>agus do dhiúlt sé dhóibh agus tángadar do Chnóideórd agus</span>
<lb n="836"/><span>tárla Aonghus mac mic Alasdair riú annsin, agus do</span>
<lb n="837"/><span>bhádar ag iarraidh air éirghe agus ní dhearna san uair sin.</span>
<lb n="838"/><span>Giodh eadh, do éirigh Domhnall Gorm, dearbhráthair a athar,</span>
<lb n="839"/><span>leó agus an chuid budh mhó d'fhearibh Chnóideórd agus</span>
<lb n="840"/><span>Ghlinne Garadh.  Do thrialladar ó cheann Locha Neimheis</span>
<lb n="841"/><span>amach Mám Chloch Árd go Loch hAbar agus don Bhráighe,</span>
<lb n="842"/><span>agus do éirigh Domhnaill glas mac mic Raghnaill agus fir</span>
<lb n="843"/><span>an Bhrághad leó, agus táinic Stiubhardaigh na hApan chuca</span>
<lb n="844"/><span>ann soin agus Clann Eaáin Ghlinne Comhan agus fir</span>
<lb n="845"/><span>Ghlinne Neimheis agus a raibh taobh thoir do Lóchaidh do</span>
<lb n="846"/><span>Chloinn Chamshróin.  Do ghluaiseadar as soin go Báideineach</span>
<lb n="847"/><span>agus tar mhonadh Dhruim Uachtar agus go Blár na hÁtha-</span>
<lb n="848"/><span>Fódla, agus tárla Marcós Muntrós riú annsin agus</span>
<lb n="849"/><span>fá buidheach é don toicheastal sluaigh sin do cuireadh</span>
<lb n="850"/><span>le hEóin Múideórdach chuige do dhéanamh seirbhíse a ríogh</span>
<lb n="851"/><span>shaoghalta.  Do cuireadh comhairle cogaidh 'na suidhe san</span>
<lb n="852"/><span>bhall sin d'fhéigsin c'áit a gcaithfeadh siad an geimhreadh.</span>
<lb n="853"/><span>Is é shaoileadh an sinireil gurb ar Ghalldacht dob'</span>
<lb n="854"/><span>ionchaithmhe an geimhreadh agus do mheas cách gurb ar</span>
<lb n="855"/><span>Ghaoidhealtacht fá daingne dhó an t-arm do bheith.  Do</span>
<lb n="856"/><span>aontuigh Muntrós an ní sin ar choingheall go bhfuigheadh</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="857"/><p><span>an t-arm biadh agus lóisdméad ann agus do chuireadar</span>
<lb n="858"/><span>fios ar Aonghus mhac Ailín Duibh go láthair na comhairle</span>
<lb n="859"/><span>.i. duine uasal d'fhearaibh Ghlinne Comhan.  Do chuir</span>
<lb n="860"/><span>Muntrós ceist ar Aonghus nár bh'eólach ann i dtíorthaibh</span>
<lb n="861"/><span>Mhic Cailín nó an bhfuigheadh an sluagh biadh nó foslongphort</span>
<lb n="862"/><span>ionnta san gheimhreadh.  Do freagair Aonghus an mórmhaor</span>
<lb n="863"/><span>agus is eadh adubhairt nach raibh baile ná leath-bhaile fá</span>
<lb n="864"/><span>thighearnas Mhic Cailín nár bh'eól dó agus, dá bhfóghnadh</span>
<lb n="865"/><span>tighthe díonacha agus ba reamhra mar bhiadh re caitheamh</span>
<lb n="866"/><span>ionnta, go bhfuigheadh dóibh é.  Do thaitin an freagra ris</span>
<lb n="867"/><span>an marcós agus do aomh triall d'Earr-Ghaoidheal.  Do</span>
<lb n="868"/><span>ghluais an sluagh a Bráighe Átha-Fódla agus do chuadar go</span>
<lb n="869"/><span>hApainn an Mheinnéinigh agus do loisgeadar í agus as</span>
<lb n="870"/><span>sin dóibh go ceann Locha Tátha agus do loisg siad ar gach</span>
<lb n="871"/><span>taobh dhe agus táinic Clann Ghriogóir agus Clann an Aba</span>
<lb n="872"/><span>chuca do chungnamh le harm an ríogh.  Do cuireadh Eóin</span>
<lb n="873"/><span>Múideórdach agus a mhuinntir féin agus fir an Bhrághad</span>
<lb n="874"/><span>ar slighidh ar leith ón chuid eile don arm do dhéanamh creachadh</span>
<lb n="875"/><span>ar feadh gach tíre, ionnus nár thárla re Muntrós é go</span>
<lb n="876"/><span>rángadar Cill Mhártain i nGlasraidh, agus tug an</span>
<lb n="877"/><span>chuideachta sin míle bó ar aon-fhiubhadh do chreich isteach go</span>
<lb n="878"/><span>campa Mhuntrós.  Ní fhuil re rádh air acht gur creachadh</span>
<lb n="879"/><span>agus gur loisgeadh tíortha Mhic Cailín don toisg-sin agus</span>
<lb n="880"/><span>gur marbhadh ocht gcéad agus ceithre fichid agus cúig fir</span>
<lb n="881"/><span>déag 'sna tíorthaibh gan bhlár gan mhachaire do thabhairt</span>
<lb n="882"/><span>ionnta.  Do ghluais an t-arm a hEarr-Ghaoidheal tar</span>
<lb n="883"/><span>an Chonghail Ladharnaigh ag siubhal gach tíre go rángadar</span>
<lb n="884"/><span>Inbhear Lóchaidh i Loch hAbar.</span></p>
<lb n="885"/>
<lb n="886"/><p><span>Ní raibhe Mac Cailín díomhaoin, óir do chuir sé iarraidh</span>
<lb n="887"/><span>ar thighearna Achaidh na mBreac as Éirinn chuige, óir do bhí</span>
<lb n="888"/><span>i nÉirinn ó thosach an chogaidh agus dúthaigh Iarla Aontroma</span>
<lb n="889"/><span>aige agus a bailte móra ar a láimh agus arm 'na sheasamh</span>
<lb n="890"/><span>aige ionnta.  Do chuaidh an marcós féin go Dún Éidin</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="891"/><p><span>dá chasaoid re Comhairle na hAlban nach raibh Muntrós</span>
<lb n="892"/><span>nó Alasdair mac Colla ag fuireach ris do chum catha do</span>
<lb n="893"/><span>thabhairt dóibh agus do chuireadar reisimeint chúig céad</span>
<lb n="894"/><span>leis do shaighdiúiríbh mar chungnamh agus mar fiadhain.</span>
<lb n="895"/><span>Táinic tighearna Achaidh na mBreac as Éirinn chuca agus do</span>
<lb n="896"/><span>ghabh mire agus dásacht é mar fuair sé ar n-a losgadh agus</span>
<lb n="897"/><span>ar n-a creachadh a dhúthaigh ar a chionn.  Do chruinnigh sé</span>
<lb n="898"/><span>Clann Mheig Dhuibhne go líonmhar léir-thionóilte agus do</span>
<lb n="899"/><span>thrialladar ar lorg an airm sin Mhuntrós agus Alasdar</span>
<lb n="900"/><span>mhic Colla, acht, ar dteacht do Mhuntrós go hInbhear</span>
<lb n="901"/><span>Lóchaidh, táinic Sir Lochlainn Mac Giolla Eóin chuca ann</span>
<lb n="902"/><span>agus Aonghus mac mic Alasdar, tighearna Glinne Garadh,</span>
<lb n="903"/><span>acht do bhí daoine mic mhic Alasdar san arm roimhe sin do</span>
<lb n="904"/><span>ghnáth agus, ar ngluasacht as Inbhear Lóchaidh don taobh tuaidh,</span>
<lb n="905"/><span>ní fada do chuadar anuair táinic sgéala chuca go dtáinic</span>
<lb n="906"/><span>Mac Cailín agus a mhór-shluagh sin go hInbhear Lóchaidh</span>
<lb n="907"/><span>agus gur loisgeadar Bráighe Locha hAbar.  Do fhilleadar</span>
<lb n="908"/><span>a Cill Chuimín i n-Obair Thairbh an t-arm sin Ríogh Séarlus</span>
<lb n="909"/><span>san uair sin agus Marcós Muntrós 'na gheinilear aca</span>
<lb n="910"/><span>agus Alasdair mac Colla mhic Giolla-Easbuig 'na mhaigheor</span>
<lb n="911"/><span>ginireal agus na huaisle sin Chloinne Raghnaill agus</span>
<lb n="912"/><span>Chloinne Domhnaill .i. Eóin Múideórdach mac Domhnaill</span>
<lb n="913"/><span>mhic Ailín agus a mhac Domhnall agus Aonghus mac mic</span>
<lb n="914"/><span>Alasdar, tighearna Glinne Garadh, agus a gcineadh agus</span>
<lb n="915"/><span>a ndaoine muinntire féin leó, agus na trí reisimeinte</span>
<lb n="916"/><span>Éireannacha do dhearbh-dhaoine muinntire Iarla Aontroma</span>
<lb n="917"/><span>do bhí ann, a gcinn feadhna féin rompa .i. Corneil Séamus</span>
<lb n="918"/><span>mac Somhairle mhic Shéamuis na Banna mhic Shomhairle</span>
<lb n="919"/><span>Bhuidhe agus Raghnall Óg mac Alasdar mhic Alasdar</span>
<lb n="920"/><span>mhic Aonghuis Uaibhrigh, agus Mághnus mac an Ghiolla Dhuibh</span>
<lb n="921"/><span>Í Chatháin, dearbh-chomhalta Iarla Aontroma.  Do thaobh</span>
<lb n="922"/><span>Mic Giolla Eóin Sir Lochlainn, ní raibhe do dhaoinibh 'na</span>
<lb n="923"/><span>fhochair acht tuairim dá fhear dhéag dá mhuinntir dá</span>
<lb n="924"/><span>choimhideacht.  Do bhí duine maith ann d'uaislibh Alban .i.</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="925"/><p><span>Mórmhaor Oglabí agus a mhac, duine gasda, .i. Sir Tómós</span>
<lb n="926"/><span>Do ghluaiseadar ó Chill Chuimín tar Láirc Thurraid agus</span>
<lb n="927"/><span>isteach go Gleann Ruaidh agus tairis an Sbeathain agus</span>
<lb n="928"/><span>tárla pártaigh don námhaid dhóibh ann soin agus do</span>
<lb n="929"/><span>leansad iad agus do marbhadh a n-urmhór agus an droig</span>
<lb n="930"/><span>do chuaidh as díobh tugadar sgéala don champa agus do</span>
<lb n="931"/><span>bhí anmoch Dia Sathrainn ar dteacht ortha an tráth rángadar</span>
<lb n="932"/><span>ar chomhair a námhad.  Do chuaidh an sluagh [sin] Mhic Cailín</span>
<lb n="933"/><span>ar a gcoiméad agus do bhí foraire gach sluaigh dhíobh ag</span>
<lb n="934"/><span>lámhach ar a chéile ar feadh na hoidhche.  Do chuaidh Mac</span>
<lb n="935"/><span>Cailín féin 'na luing agus do fhágaibh tighearna Achaidh</span>
<lb n="936"/><span>na mBreac re haghaidh na hiorghaile, acht i bhfíor-thosach</span>
<lb n="937"/><span>na maidne do cóirigheadh na catha i n-eagar agus i</span>
<lb n="938"/><span>n-órdughadh Dia Domhnaigh Lá Fhéile Brighde an chéad lá</span>
<lb n="939"/><span>d'earrach Anno Domini 1645.  Do cuireadh amach a harm</span>
<lb n="940"/><span>an ríogh cuideachta agus Mághnus mac an Ghiolla Dhuibh</span>
<lb n="941"/><span>Í Chatháin rompa, agus do cuireadh cuideachta eile 'na</span>
<lb n="942"/><span>n-aghaidh as arm Mhic Cailín agus Giolla-Easbuig mac</span>
<lb n="943"/><span>Giolla-Easbuig Óig, tighearna na bPingingeadh.  Tug</span>
<lb n="944"/><span>an dá phártaigh troid dá chéile.  Níor bh'fhada gur briseadh</span>
<lb n="945"/><span>ar an phártaigh sin airm Mhic Cailín gur cuireadh 'na</span>
<lb n="946"/><span>gcorp féin go haimhdheónach iad.  Do chuaidh corp an airm</span>
<lb n="947"/><span>tríd a chéile dhe sin, tugadh an adbhannsa ortha agus do</span>
<lb n="948"/><span>briseadh uile.  Do marbhadh urmhór an tsluaigh agus do</span>
<lb n="949"/><span>báthadh iliomad díobh ar bhun Neimheis.  Do marbhadh tighearna</span>
<lb n="950"/><span>Achaidh na mBreac agus tighearna Cháraduil agus Próbhisd</span>
<lb n="951"/><span>Chille Munna.  Do gabhadh tighearna an Bháirr Bhric,</span>
<lb n="952"/><span>tighearna óg Cháraduil, Mac Íomhair na Pinginge Móire.</span>
<lb n="953"/><span>Do gabhadh an chuid nár marbhadh do chineadh Mhic Cailín</span>
<lb n="954"/><span>uile an lá sin.  Easbhadh airm an ríogh .i. Tómós mac</span>
<lb n="955"/><span>Mórmhaoir Óglabí, Caiptín Brain agus seisear do</span>
<lb n="956"/><span>shaighdiúiríbh.</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>Gluaisis Muntrós tar éis an chatha sin agus arm an</span>
<lb n="959"/><span>ríogh don taobh a dtuaidh agus táinic Mac Coinnigh .i.</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="960"/><p><span>Iarla Síothphort chuca agus tug a bhriathar go dtiocfadh féin</span>
<lb n="961"/><span>agus a dhaoine leis i n-arm an ríog dá chuidiughadh.  Do</span>
<lb n="962"/><span>chuir sé tionól agus tiomsachadh ar a muinntir a Leodhús</span>
<lb n="963"/><span>agus as gach tír oile dá rabh aige.  Iomthúsa Montrós do</span>
<lb n="964"/><span>chaith sé an t-earrach ins an taobh a dtuaidh ag neartughadh</span>
<lb n="965"/><span>a airm féin agus táinig na Górdónaigh dá gcomhmóradh</span>
<lb n="966"/><span>agus Mórmhaor Górdón mac Marcós Huntlí agus dob,</span>
<lb n="967"/><span>fheirrde iad.  Fán am sin táinig arm na Comhairle Alban</span>
<lb n="968"/><span>as an taobh a ndeas; agus táinic Mac Coinnigh agus a</span>
<lb n="969"/><span>arm féin ó thráigh fear Leodhúis agus an oirir a dtuaidh.</span>
<lb n="970"/><span>Is é ní do rinne Mac Coinnigh féin agus a mhuinntir dol</span>
<lb n="971"/><span>d'ionnsaighe airm na Parlameinte agus a fhocal do bhriseadh</span>
<lb n="972"/><span>ar Muntrós agus ar arm an ríogh.  Tárla ag Alt Éirinn</span>
<lb n="973"/><span>Muntrós agus arm an ríogh 'mán am sin agus Mórmhaor</span>
<lb n="974"/><span>Górdón agus a mhathshluagh agus a shluagh coise.  Táinic</span>
<lb n="975"/><span>Natanial Górdón ón bh'foraire chuca agus tug sgéala</span>
<lb n="976"/><span>dhóibh go rabha an námhaid i ngar dóibh; marcach maith an</span>
<lb n="977"/><span>fear sin, lámh fhuilteach áthasach; an Górdónach Caoch ainm</span>
<lb n="978"/><span>eile dhó.</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>Do cóirigheadh catha gléasta glan-armacha Gaoidheal ar</span>
<lb n="981"/><span>chomair a n-eascarad agus tugadh an lámh dheas don mharc-</span>
<lb n="982"/><span>sluaigh ghloinn-mhir Ghórdónaigh agus dá mórmhaor agus</span>
<lb n="983"/><span>stiúradh cuirp an chatha don Mharcós mhear mhórdhálach</span>
<lb n="984"/><span>Muntrós agus gabhas Sir Alasdair arm-dhearg écht-</span>
<lb n="985"/><span>minic .i. mac calma curanta Colla Chiotaigh mhic Giolla</span>
<lb n="986"/><span>Easbuig mhic Colla mhic Alasdar mhic Eóin Chathánaigh lámh</span>
<lb n="987"/><span>chlé an airm chuige fá chomhair láimhe deise na námhad.</span>
<lb n="988"/><span>Agus ar mbeith d'Alasdair ag córughadh a mhuinntire,</span>
<lb n="989"/><span>táinic duine uasal ón mórmhaor le teachtaireacht chuige</span>
<lb n="990"/><span>agus do labhair san bhfoirm-se:</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>"Do chualamar, a Mhic Dhomhnaill, go rabha coimhcheangal</span>
<lb n="993"/><span>agus caradradh ag ár sinnsearaibh ré chéile agus nár</span>
<lb n="994"/><span>bhuaileadar buille i n-aghaidh a chéile gibé ar bith ceannarc</span>
<lb n="995"/><span>do bhiadh eidir an chuid eile d'Albanachaibh agus iad agus</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="996"/><p><span>nár mhó clú chruadála ar threabhaibh oile ná ortha.  Ar</span>
<lb n="997"/><span>an adhbhar sin, d'athnuadhadh an choimhcheangail badh mhian</span>
<lb n="998"/><span>liom a chongnadh d'fhaghbháil uaibh-se agus is í sin malairt</span>
<lb n="999"/><span>choisidheadh an chéad lá dom sheirbhís dom rígh shaoghalta — is</span>
<lb n="1000"/><span>é sin, mo shluagh coise féin do ghabháil chugad agus do</span>
<lb n="1001"/><span>choisidhthe-se do chur chugam."</span></p>
<lb n="1002"/>
<lb n="1003"/><p><span>Do rinneadh go hathlamh le hAlasdair mac Colla an ní</span>
<lb n="1004"/><span>sin:  Do chuir deichneabhar agus ceithre fichid d'ionnsaighe</span>
<lb n="1005"/><span>Mórmhaoir Górdón do na sean-saighdiúiríbh ar n-a ndearbhadh</span>
<lb n="1006"/><span>go minic i mór-dhochraibh i n-iomad d'áitibh; agus táinic</span>
<lb n="1007"/><span>chuige 'na n-áit sin trí chéad coisidhe do mhuinntir Bhogaigh</span>
<lb n="1008"/><span>na Gaoithe agus Sratha Bhalgaigh agus Bhráighe an Mhachaire</span>
<lb n="1009"/><span>nár chleacht cumaisg na cruaidhe comhlann ná torann</span>
<lb n="1010"/><span>treathan-gharbh troda.  Acht gér bh'olc d'Alasdair an</span>
<lb n="1011"/><span>mhalairt sin, fá maith dá mhuinntir í, óir ní rabhadar i</span>
<lb n="1012"/><span>mblár ná i sgeirmis riamh fá saoire dhóibh ná é; dar leó</span>
<lb n="1013"/><span>nach raibh do chúram ar mharcshluagh na nGórdónach acht</span>
<lb n="1014"/><span>a bheith ag teasargain na gcoisidheadh ón uile chontabhairt.</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>Iomthúsa Alasdar, tairngeas a mhuinntir amach a garrdha</span>
<lb n="1017"/><span>i n-a dtarladar agus níor chongaibh aige dá gnáth-mhuinntir</span>
<lb n="1018"/><span>féin acht deichneabhar agus dá fhichid dá dhaoinibh uaisle;</span>
<lb n="1019"/><span>agus cuiris cúigear ar fhichid díobh sin san chéad ranga</span>
<lb n="1020"/><span>agus cúigear ar fhichid san ranga dhéidheanach dhíobh, agus</span>
<lb n="1021"/><span>do tharraing a thrí céad coisidhe Górdónach 'na meadhón,</span>
<lb n="1022"/><span>agus do ghluais féin rómpa.  Agus is iad daoine tárla ar</span>
<lb n="1023"/><span>a gcomhair réisimeint thighearna Labhair, daoine tréan-</span>
<lb n="1024"/><span>ailte déanta agus daoine uaisle Leodhúis i gcuideacht</span>
<lb n="1025"/><span>a chéile.</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>Do thionnsgain torann na troda, amhail is gnáth san</span>
<lb n="1028"/><span>uile mhachaire, agus níor mhaith a fulang sin ag na</span>
<lb n="1029"/><span>coisidhthibh do bhí i ndiaidh Alasdar mhic Colla, óir ní</span>
<lb n="1030"/><span>chluinfeadh cuid díobh sionnsa saighde nó fead peiléir nach</span>
<lb n="1031"/><span>déanadh cromadh cinn nó iomrall aisdir.  Is é fá cosnamh</span>
<lb n="1032"/><span>d'Alasdair an uair sin, ag imtheacht i ndiaidh a chúil, ag</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="1033"/><p><span>sméideadh a láimhe ar a mhuinntir misneach mhaith agus</span>
<lb n="1034"/><span>máirseáil athlamh do dhéanamh, agus gan d'fheidhm ag á</span>
<lb n="1035"/><span>dhaoinibh uaisle dá dhéanamh acht ag congbháil a gcuideachta</span>
<lb n="1036"/><span>na n-ordughadh nó gur sháruigh ortha.  Dob' aithnidh damh</span>
<lb n="1037"/><span>daoine do rinne marbhadh ar na coisdhthibh Górdónacha, dá</span>
<lb n="1038"/><span>gcongbháil ó briseadh do ghabháil.  Mar do chonnaic an</span>
<lb n="1039"/><span>námhaid an ní-se, d'éimhgheadar a n-ionnsaighe agus an</span>
<lb n="1040"/><span>t-asált do thabhairt.  Thug Alasdair ordughadh .i. an</span>
<lb n="1041"/><span>garrdha as ar thrialladar roimhe sin do thabhairt ortha, agus</span>
<lb n="1042"/><span>tángas ortha faoi sin le pícíbh agus le saighdibh.  Do</span>
<lb n="1043"/><span>bádhas ag déanamh marbhtha ortha ar gach taobh don gharrdha</span>
<lb n="1044"/><span>má bhfuair an chuideachta isteach ann.  Do bhris cloidheamh</span>
<lb n="1045"/><span>Alasdar, agus fuair sé cloidheamh oile 'na láimh, agus ní</span>
<lb n="1046"/><span>raibh cuimhne aige féin cia tug dó é, acht daoine ag tabhairt</span>
<lb n="1047"/><span>baramhla gur b'é a chliamhain Mac Dháidhe Áird na Croise</span>
<lb n="1048"/><span>tug dhó a chloidheamh féin, agus do thuit Mac Dháidhe san</span>
<lb n="1049"/><span>uair sin, agus Feardorcha Mag Aodha, agus daoine uaisle</span>
<lb n="1050"/><span>maithe oile má dhorus an gharrdha, do bhí ag fanmhain re</span>
<lb n="1051"/><span>hAlasdair do chur isteach rómpa.  Agus ar ndul</span>
<lb n="1052"/><span>d'Alasdair isteach san gharrdha, do chuir gléas troda</span>
<lb n="1053"/><span>ar a raibh istigh ann do thabhairt relífe dá mhuinntir do bhí</span>
<lb n="1054"/><span>amuigh agus fá díobh Raghnall mac Domhnaill mhic Aonghuis</span>
<lb n="1055"/><span>Mhuilig Mhic Ceanain.  Ní léigim thorm an beagán so do</span>
<lb n="1056"/><span>chur síos dá ghníomharthaibh:"</span></p>
<lb n="1057"/>
<lb n="1058"/><p><span>Do rala dhó a bheith ar siubhal imeasg na nGórdónach</span>
<lb n="1059"/><span>(agus ní hionann taobh don gharrdha gus ar ghabh sé agus</span>
<lb n="1060"/><span>an chuid eile do dhaoinibh uaisle Alasdar do bhí imeasg</span>
<lb n="1061"/><span>na nGórdónach ar siubhal) nó gur mhothuigh sé an teapar</span>
<lb n="1062"/><span>dá chur má na slinnénaibh aige.  Do iompáigh a aghaidh re</span>
<lb n="1063"/><span>n-a námhaid.  Do bhí a chloidheamh 'má bhrághaid agus sgiath</span>
<lb n="1064"/><span>ar a láimh chlé agus gunna glaice 'na láimh dheis.  Do chuir</span>
<lb n="1065"/><span>sé an gunna riú agus do stadar cuideacht do lucht píceadh</span>
<lb n="1066"/><span>do bhí 'na dhiaidh, mar tárla slighe chumhang rómpa.  Leis</span>
<lb n="1067"/><span>sin ní rabha duine dá chuideacht féin do bhí 'na dhiaidh gan</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="1068"/><p><span>dul roimhe.  Do bhí marbhadh tiugh ag lucht boghadh 'gá dhéanamh</span>
<lb n="1069"/><span>ar na coisidhthibh Górdónacha.  'Mán am sin tárla d'fhior</span>
<lb n="1070"/><span>bhogha a bheith ag rioth seachad ar Raghnall agus é ag cur</span>
<lb n="1071"/><span>saighead ar Ghórdónachaibh; tug súil tar a ghualainn agus</span>
<lb n="1072"/><span>do chonnaic an fuireach do chuir Raghnall ar lucht na</span>
<lb n="1073"/><span>bpíceadh agus d'iompáigh a lámh ón bhfear do bhí roimhe, do</span>
<lb n="1074"/><span>sheol a shaighead ar Raghnall, do bhuail san pheirceall, do</span>
<lb n="1075"/><span>chuir dorn dí amach ar an bpeirceall oile.  Annsin do</span>
<lb n="1076"/><span>sgaoil Raghnall an t-urchar agus ní ar fhear an bhogha.</span>
<lb n="1077"/><span>Teilgis an gunna uadha agus cuiris lámh i gceann a</span>
<lb n="1078"/><span>chloidhimh.  Do bhí a sgiath a bhfad uadha amach dá imdhídean</span>
<lb n="1079"/><span>ar phícíbh.  Tug iarraidh dá chloidheamh agus ní tháinic leis,</span>
<lb n="1080"/><span>óir do rioth an crios timcheall leis agus ní tháinic an</span>
<lb n="1081"/><span>cloidheamh amach.  Tug an dara feacht agus ní thainic.</span>
<lb n="1082"/><span>Tug an treas fheacht, ag leagadh láimhe na sgéithe fá n-a</span>
<lb n="1083"/><span>asgaill ar thruaill an chloidhimh, agus tugadh amach é.</span>
<lb n="1084"/><span>Gidheadh, do cuireadh cúig píce eidir an chíoch agus an</span>
<lb n="1085"/><span>smeig ann leis an bhfolmhughadh sin, acht ní rabha orlach ar</span>
<lb n="1086"/><span>doimhne i n-éan-áladh dá ndearnadar air annsoin.  Seal</span>
<lb n="1087"/><span>ar an seol soin ag gearradh phíceadh agus an méid do</span>
<lb n="1088"/><span>churthaoi i sás na sgéithe dhíobh.  Do tharr sé a dhruim ris</span>
<lb n="1089"/><span>an ngarrdha do chum a choimhéada, agus do bhí ag déanamh</span>
<lb n="1090"/><span>imtheachta ar éigin d'ionnsaighe an doruis.  Do bhí lucht</span>
<lb n="1091"/><span>na bpíceadh ag dul i n-éadánacht air, ón mhéad do bhí ag á</span>
<lb n="1092"/><span>ngearradh dhíobh, acht aoin-fhear do bhí dá thuargain go</span>
<lb n="1093"/><span>harrannta iomarcach; dar leis an bhfear sin go gcoimhéad-</span>
<lb n="1094"/><span>fadh a phíce gan ghearradh agus go dtuitfeadh a fhear</span>
<lb n="1095"/><span>comhlainn leis.  Do bhí Raghnall ag éisteacht re hAlasdair</span>
<lb n="1096"/><span>ag gabháil do bhata ar Ghórdónachaibh fá olcas an lámhaigh</span>
<lb n="1097"/><span>do bhádar do dhéanamh do thabhairt relífe dhó féin as an</span>
<lb n="1098"/><span>ionadh ina raibh, acht do bhí sé ag triall go dorus an gharrdha</span>
<lb n="1099"/><span>céim ar chéim, agus an uair do shaoil bheith i ngar don dorus</span>
<lb n="1100"/><span>tug léim árd athlamh ó fhear na píce agus tug a chúl dó</span>
<lb n="1101"/><span>agus a aghaidh ar an dorus, agus do chrom a cheann.</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="1102"/><p><span>Leanais fear na píce é gur chrom a cheann faoi an dorus,</span>
<lb n="1103"/><span>Do bhí Alasdair san uair sin dá bhfeithimh agus tug buille</span>
<lb n="1104"/><span>d'fhior na píce, agus gér bh'athlamh do chum iompóidh arís,</span>
<lb n="1105"/><span>is eadh tárla ceann an ógláigh do bhualadh fá na hiosgadaibh</span>
<lb n="1106"/><span>ar Raghnall ón bhuille tug Alasdair dó.  Tuiteas a chorp</span>
<lb n="1107"/><span>san dorus agus a cheann san gharrdha.  Ar ndírgheadh a</span>
<lb n="1108"/><span>dhroma do Raghnall, agus ar n-amharc 'na dhiaidh ar an</span>
<lb n="1109"/><span>dorus, ag sin mar chonnairc a chompánach.  Do gearradh an</span>
<lb n="1110"/><span>tsaighead do bhí i Raghnall agus tugadh as í agus fuair a</span>
<lb n="1111"/><span>teanga go maith agus cumas labhra, ní nár shaoil.</span></p>
<lb n="1112"/>
<lb n="1113"/><p><span>Dob' fhurusda a rádh nach go tim-dhíomhaoin do bhádar</span>
<lb n="1114"/><span>an chuid oile d'arm an ríogh san uair sin .i. Marcós mear</span>
<lb n="1115"/><span>meanmnach misneach-mhór Muntrós agus Mórmhaor cródha</span>
<lb n="1116"/><span>curanta gasda galánta gaisgeamhail Górdón go n-a</span>
<lb n="1117"/><span>uaislibh 'na fharradh, agus an chuid oile don droing dhána</span>
<lb n="1118"/><span>dhásachtaigh Dhomhnallaigh agus don réim rún-bhuirb ro-</span>
<lb n="1119"/><span>chalma reacht-aigeantaigh Raghnallaigh, acht tugsad i</span>
<lb n="1120"/><span>n-aghaidh a námhad go harrachta urrannta, gan uamhan, gan</span>
<lb n="1121"/><span>imeagla buille ná urchair.  Agus tárla do Mhuntrós, a</span>
<lb n="1122"/><span>ngionarál, go rabha ré n-a shluaigh agus é ar árd chnuic,</span>
<lb n="1123"/><span>agus do chonnairc an ghuasacht agus an gábhadh ina rabha</span>
<lb n="1124"/><span>Alasdair, agus is é ní do rinne do léig glaodh mór as ag</span>
<lb n="1125"/><span>brosnughadh na n-úaisle agus an tsluaigh do bhí i n-áit</span>
<lb n="1126"/><span>éisteachta dhó, agus is eadh adubhairt:</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>"Is mór an náire dúinn an t-aon duine ag tabhairt</span>
<lb n="1129"/><span>ár gclú dhínn do ghnáth, mar bhristear ar an uile námhaid</span>
<lb n="1130"/><span>rómhainn; ag sin Alasdair ar mbreith buadha ar an</span>
<lb n="1131"/><span>mhuinntir do bhí ós a chomhair féin don chath agus tugaidh-se</span>
<lb n="1132"/><span>an adbhansa go gléasda grod-athlamh."</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Do freagradh go fuireachair an fógra sin ón árd-</span>
<lb n="1135"/><span>gheinirél, ionnus nach rabha marcach nár theann a shál re</span>
<lb n="1136"/><span>hasgaill a eich ná coisidhe nár chruaidhigh a chéim go talcmhar</span>
<lb n="1137"/><span>troigh-éasgaidh agus go sanntach so-lámhaigh, ionnus go</span>
<lb n="1138"/><span>ndeachadar imeasg a námhad don ruathar sin, agus do</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1139"/><p><span>briseadh ar mhathshluagh na námhad gur cuireadh imeasg na</span>
<lb n="1140"/><span>gcoisidheadh iad.</span></p>
<lb n="1141"/>
<lb n="1142"/><p><span>Iomthúsa Alasdar, do mhothuigh do mheirge mhóir an ríog</span>
<lb n="1143"/><span>ag teacht ar chúl an reidsimeint do bhí ag tabhairt troda</span>
<lb n="1144"/><span>dhó.  Annsin do chuir gléas ar a mhuinntir dá dtarraing</span>
<lb n="1145"/><span>amach as an ngarrdha do chum troda, agus táinic marcach</span>
<lb n="1146"/><span>ó Mhuntrós chuige faoi sin.  Tug Alasdair a dhaoine as an</span>
<lb n="1147"/><span>gharrdha, an mhéid do bhí infheadhma dhíobh; gidheadh, do</span>
<lb n="1148"/><span>fhágaibh seacht bhfir dhéag do bhí buailte, istigh, dá dhaoinibh</span>
<lb n="1149"/><span>uaisle nár fhéad teacht amach tairis ar marbhadh díobh.</span>
<lb n="1150"/><span>Do chuir gléas troda ar an gcuideachta agus do ionnsaigh</span>
<lb n="1151"/><span>a námhaid an feacht tanaiste agus do ionnsaigh Muntrós</span>
<lb n="1152"/><span>ar an láimh oile iad, ionnus gur thuit an reidsimeint sin</span>
<lb n="1153"/><span>tighearna Labhair agus urmhór fhear Leodhúis mar aon</span>
<lb n="1154"/><span>riú 'na rangaibh.  Do leanadh an ruaig ortha gur theasairg</span>
<lb n="1155"/><span>Inbhear Nois an chuid do théarna as díobh, agus is ar éigin</span>
<lb n="1156"/><span>do chuaidh Mac Coinnigh as ar each, ar gcall a dhaoine</span>
<lb n="1157"/><span>agus a chlú.  Dob' iomdha lámh áthasach do Dhomhnallachaibh</span>
<lb n="1158"/><span>agus Ghórdónachaibh do bhí san láthair sin, gan iomrádh ar a</span>
<lb n="1159"/><span>heangnamh ná ar a hárd-chosgar; amhail adeir Muntrós</span>
<lb n="1160"/><span>ag teacht ar an lá i n-áit oile, gurab aige féin do</span>
<lb n="1161"/><span>chonnaic an seisear is mó do ghabh mire agus dásacht catha</span>
<lb n="1162"/><span>go marbhadh daoine dá bhfaca sé aige féin ná ag duine oile</span>
<lb n="1163"/><span>roimhe nó 'na dhiaidh; agus fá díobh Nataniel Górdón agus</span>
<lb n="1164"/><span>Raghnall óg mac Alasdar mhic Alasdar mhic Aonghuis</span>
<lb n="1165"/><span>Uaibhrigh agus Mórmhaor Górdón féin, agus triúr oile</span>
<lb n="1166"/><span>gibé iad.  I dtús samhraidh tugadh an cath so Ailt Éirinn</span>
<lb n="1167"/><span>san bhliadhain 1645.  Tar éis cur an bhláir do léig siad</span>
<lb n="1168"/><span>a sgíos tamall i ndúthaigh Mórmhaoir Marsail do bhí 'na</span>
<lb n="1169"/><span>choibhineanntair agus 'na eascaraid dhóibh.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Táinic Alasdair mac Colla go tráigh do thógbháil daoine</span>
<lb n="1172"/><span>ar Ghaoidhealtacht agus d'iarraidh Mic Giolla Eóin agus</span>
<lb n="1173"/><span>Eóin Mhúideórdaigh.  Is ann do chuir an Chomhairle Alban ach</span>
<lb n="1174"/><span>arm ar a chois agus Sinireil Béillí rómpa agus Mac</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1175"/><p><span>Cailín 'na gcuideacht.  Do bhí sgéala aca sin go raibh</span>
<lb n="1176"/><span>Alasdair ag tráigh.  Do chuireadar rómpa coinne do</span>
<lb n="1177"/><span>thabhairt do Mhuntrós ní is taosga ná thiocfadh Alasdair</span>
<lb n="1178"/><span>agus an chuid oile do Ghaoidhealaibh dá chungnamh, agus</span>
<lb n="1179"/><span>tárla an ní sin.  Tugadar coinne dá chéile i nAlphort .i.</span>
<lb n="1180"/><span>Sinireil Béillí agus Mac Cailín agus arm na Comhairle</span>
<lb n="1181"/><span>Albanaighe go líonmhar léir-thionóilte.  Agus is iad so</span>
<lb n="1182"/><span>do bhí i bhfarradh Muntrós d'arm an ríogh .i. Mórmhaor</span>
<lb n="1183"/><span>Górdón agus a mharcshluagh gléasta groigh-éasgaidh,</span>
<lb n="1184"/><span>Górdónach 'na fhochair; agus Aonghus, mac mhic Alasdar</span>
<lb n="1185"/><span>tighearna Ghlinne Garadh san uair sin, agus a rabha do</span>
<lb n="1186"/><span>Chloinn Raghnaill 'na fhochair, agus fir Bháideineach agus</span>
<lb n="1187"/><span>pártaigh d'fhearaibh Átha-Fódla.  Agus, ar bhfaicsin a</span>
<lb n="1188"/><span>chéile do na sluaghaibh, do chuireadar gléas fíochdha</span>
<lb n="1189"/><span>fuathmhar fíor-athlamh ortha leith ar leith.  Do cuireadh ó</span>
<lb n="1190"/><span>arm an ríogh buidhean d'fhearaibh Bháideineach d'fhógra na</span>
<lb n="1191"/><span>deabhtha agus do thionnsgnamh na troda agus do cuireadh</span>
<lb n="1192"/><span>buidhean oile 'na n-aghaidh sin ó arm na Párlamainte.</span>
<lb n="1193"/><span>Ann sin do labhair aon do na coibhineantairse re n-a</span>
<lb n="1194"/><span>arm féin agus is eadh adubhairt:  "Is gnáthach leis na</span>
<lb n="1195"/><span>daoinibh atá in bhur n-aghaidh tús gach ionnsaighe do bheith</span>
<lb n="1196"/><span>aca oraibh agus ná tugaidh-se an tosach sin dóibh indiu</span>
<lb n="1197"/><span>acht ionnsuigidh iad go hathlamh aigeantach;" agus do</span>
<lb n="1198"/><span>labhair fear oile i n-arm an ríogh .i. Mórmhaor Górdón:</span>
<lb n="1199"/><span>"Ná bíodh faitcheas ar aon agaibh nach tiubhra mise Béillí</span>
<lb n="1200"/><span>chugaibh ar mhuinéal a meadhón a chuideachta."  Is annsoin</span>
<lb n="1201"/><span>tug an dá chuideachta sin dá ruathar reachtmhar ro-</span>
<lb n="1202"/><span>thinneasnach i gceart-chomhdháil a chéile.  Baoi do luas na</span>
<lb n="1203"/><span>mársála do rónsad go ndeachaidh cuirp an dá arm 'na</span>
<lb n="1204"/><span>chéile sul loisg an dá phártaigh do chuaidh uatha do dhúsgadh</span>
<lb n="1205"/><span>na troda aon urchar ar a chéile, gurab é ní do rónsad</span>
<lb n="1206"/><span>béil a ngunnadh d'iompódh ar chorp an airm agus an lád</span>
<lb n="1207"/><span>do bhí ionnta do thabhairt dóibh agus is uatha táinic an</span>
<lb n="1208"/><span>t-urchar tubaisteach lér thuit Mórmhaor Górdón agus é</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1209"/><p><span>ag cur a láimhe san chrios cloidhimh do bhí fá bhrághaid Sinireil</span>
<lb n="1210"/><span>Béillí.  Do bhádar na sluaigh i ndosánaibh a chéile san</span>
<lb n="1211"/><span>uair sin, an mathshluagh agus a ngruaga i ndornaibh clé a</span>
<lb n="1212"/><span>chéile agus iad ag gabháil dá bpiostalaibh i gcloignibh aroile</span>
<lb n="1213"/><span>agus an sluagh coise gan fios aca créad do-ghéindís ó</span>
<lb n="1214"/><span>bhuaidhreadh a n-each.  Do b'fhiadhain air sin Alasdair mac</span>
<lb n="1215"/><span>Raghnaill mhic Ailín, óir is é féin agus Ailín Óg mac mic</span>
<lb n="1216"/><span>Alasdar do b'oifigigh don Chloinn Raghnaill do bhí san</span>
<lb n="1217"/><span>láthair-se, óir do bhí mac mic Alasdar féin san trupa</span>
<lb n="1218"/><span>fare Muntrós.  Adeir Alasdair mac Raghnaill go rabha</span>
<lb n="1219"/><span>féin tamall agus bior-dhias a chloidhimh re lár gan fios</span>
<lb n="1220"/><span>aige cia ar a mbuailfeadh buille gan aithne aige ar</span>
<lb n="1221"/><span>charaid seach námhaid.  Do bhádar mar sin nó gur sgairt</span>
<lb n="1222"/><span>an t-oifigeach tapaidh Maigher Lidas san teangaidh Bhéarla</span>
<lb n="1223"/><span>na heich uile do shearrughadh.  Níor chuala an focal sin aon</span>
<lb n="1224"/><span>mharcach nár ghlan a each féin amach ó n-a coisidhthibh.  Ó</span>
<lb n="1225"/><span>sin amach fuair an uile dhuine cumas feadhma do dhéanamh</span>
<lb n="1226"/><span>le n-a láimh agus le n-a loinn agus níor leigeadh aith-</span>
<lb n="1227"/><span>iompódh do mharcshluagh na gcoibhineantairs acht a leanmhain</span>
<lb n="1228"/><span>ar a ndruim dá síor-mharbhadh.  Do chuir tuitim Mhórmhaoir</span>
<lb n="1229"/><span>Górdón do chrádh ortha gur fhógradar gan ceathramha do</span>
<lb n="1230"/><span>thabhairt do dhuine ar bith an lá sin.  Níor fhill duine</span>
<lb n="1231"/><span>ar bioth ón ruaig do mhaithshluagh Mhuntrós nó gur sgíth</span>
<lb n="1232"/><span>a n-eachradh, agus do bhí tighearna Ghlinne Garadh 's an</span>
<lb n="1233"/><span>ruaig aige ar Marcós Earr-Ghaoidheal nó gur sgíthigh</span>
<lb n="1234"/><span>each faoi agus é i n-áite fradhairc dhó do ghnáth gur</span>
<lb n="1235"/><span>mhalairt an Marcós trí heich an lá sin ag teicheadh roimhe</span>
<lb n="1236"/><span>go ndeachaidh as le luas a eachraidhe.</span></p>
<lb n="1237"/>
<lb n="1238"/><p><span>Iomthúsa Alasdar mhic Colla do ghluais sé ó thráigh agus</span>
<lb n="1239"/><span>ó na Garbh-chríochaibh agus cuideachta mhór mhaith leis, .i.</span>
<lb n="1240"/><span>a rabha ag baile ag Eóin Múideórdach do dhaoinibh óga a</span>
<lb n="1241"/><span>dhúthcha agus a chinidh agus Domhnall a mac rompa agus</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1242"/><p><span>Clann Ghiolla Eóin ó Mhuile agus Stiubhardaigh na hApann</span>
<lb n="1243"/><span>agus Clann Ghriogóir agus foireann oile.  Ar riochtain</span>
<lb n="1244"/><span>dóibh campa Muntrós do bhí fáilte mhór agus lúthgháir</span>
<lb n="1245"/><span>ag Muntrós agus ag cách oile rómpa.  Do taisbénadh gach</span>
<lb n="1246"/><span>cuideacht ar leith d obh don Ghinireil agus tug an chuideacht</span>
<lb n="1247"/><span>sin mic Eoin Mhúideórdaigh (do taisbénadh) .i. Domhnall,</span>
<lb n="1248"/><span>fear mánda crothach nárach neamhshotalach i bhfiadhnaise a</span>
<lb n="1249"/><span>charad an fear soin agus é neartmhar neamhsgáthmhar ar</span>
<lb n="1250"/><span>aghaidh a eascarad agus i gceann a fhichead bliadhna dá</span>
<lb n="1251"/><span>aois fán am soin.  Tárla comhrádh an oidhche sin i dteint</span>
<lb n="1252"/><span>an Ghinireil eidir an Ginireil agus an maigheir gionaral,</span>
<lb n="1253"/><span>.i. Alasdair mac Colla, go ndubhairt Muntrós nár mhór</span>
<lb n="1254"/><span>an chuideacht do Chaiptín Chloinne Raghnaill gan líon creiche</span>
<lb n="1255"/><span>do thabhairt isteach go harm an ríogh [agus] do chur le n-a</span>
<lb n="1256"/><span>mhac chuige.  Do fhreagair Alasdair gur chuir sé sin leis.</span>
<lb n="1257"/><span>Do éirigh Alasdair as an teint amach agus ráinic an</span>
<lb n="1258"/><span>lóisdín ina rabha Domhnall agus do ráidh ris:  "A Dhomhnaill,</span>
<lb n="1259"/><span>a mhic," ar sé, "déin ullmhughadh do mhuinntre do chum</span>
<lb n="1260"/><span>creach do thabhairt don champa agus bídís réidh agad go</span>
<lb n="1261"/><span>gluasacht ar maidin amárach agus ní racha leat acht do</span>
<lb n="1262"/><span>mhuinntir féin agus lucht eoluis don tír dá mbí ar</span>
<lb n="1263"/><span>n-ordughadh."  Do fuaradar a n-ordughadh ar maidin 'na</span>
<lb n="1264"/><span>diaidh.  Tugadar creacha móra don champa i n-aimsir</span>
<lb n="1265"/><span>athghoirid dó.  Do thaitin sin le Muntrós agus leis an arm</span>
<lb n="1266"/><span>uile, ionnus gur b'é Domhnall agus a mhuinntir is mó do</span>
<lb n="1267"/><span>rinn creacha dá raibh san arm uile.  Cuid d'adhbharaibh</span>
<lb n="1268"/><span>na gcreach sin do thuit air tar daoinibh oile, do bhíodh</span>
<lb n="1269"/><span>mórán do Ghaoidhealaibh oile do churthaoi do thógbháil chreach</span>
<lb n="1270"/><span>ag imtheacht leis na creachaibh do-nídís d'ionnsaighe a</span>
<lb n="1271"/><span>dtíreadh féin gan chead dá nginiral.  Ní dhéanadh mac Eóin</span>
<lb n="1272"/><span>Mhúideórdaigh an ní sin, óir ní léigfeadh neach dá mhuinntir</span>
<lb n="1273"/><span>le creich ná le cobhartach uadha, agus adhbhar oile, nár</span>
<lb n="1274"/><span>bh'urusda da mhuinntir d'fhearaibh na n-oilén teacht le</span>
<lb n="1275"/><span>creachaibh d'ionnsaighe a dtíortha féin ón Mhachaire Ghallda.</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1276"/><p><span>Ó na hadhbharaibh-se do thuit trom na gcreach do chur don</span>
<lb n="1277"/><span>champa ráithe an tsamhraidh sin air.  Tug sé creach mhór a</span>
<lb n="1278"/><span>dúthaigh Mhórmhaoir Mharsal agus creach ó Machaire Aonghuis</span>
<lb n="1279"/><span>agus is é do chreach an Mhaoirne.  Tárla seanduine onórach</span>
<lb n="1280"/><span>dóibh agus iad ar an chreich sin do bhí ag innisin sgéala is</span>
<lb n="1281"/><span>seanchais dóibh.  I gceann gach sgéil eile dár innis dóibh</span>
<lb n="1282"/><span>adubhairt nár creachadh an Mhaoirne ón aimsir do creachadh</span>
<lb n="1283"/><span>le Domhnall a hÍle í an bhliadhain tug sé cath Garbhthoch do</span>
<lb n="1284"/><span>Dhiúibhche Murchadh, "agus saoilim, a ógánaigh, gur ar</span>
<lb n="1285"/><span>sliocht na ndaoine atá sibh-se, ma's sibh caiptín Chloinne</span>
<lb n="1286"/><span>Raghnaill."</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>'Mán am so do chruinnigh Comhairle na hAlban i gceann</span>
<lb n="1289"/><span>a chéile.  Do mheas siad gur nár agus sgannalach dhóibh</span>
<lb n="1290"/><span>pártaigh bheag airm do Ghaoidhealaibh do chíosachadh na</span>
<lb n="1291"/><span>ríoghachta.  Uime sin do chuireadar cruinniughadh ar</span>
<lb n="1292"/><span>shluaghaibh na ríoghachta uile an mhéid do bhí ionairm dhíobh.</span>
<lb n="1293"/><span>Do ghluaiseadar i ndiaidh Muntrós agus Ghaoidheal an</span>
<lb n="1294"/><span>mórshluagh sin na hAlban, a n-uaisle agus a n-oifigigh,</span>
<lb n="1295"/><span>a marrsceannuidhe agus mairnéalaigh, ionnus go raibhe</span>
<lb n="1296"/><span>cúig míle maraidhe 'na gcuideachta nár throid ar tír riamh</span>
<lb n="1297"/><span>gus an uair-se.  Anuair do mhothuigh an beag-shluagh sin</span>
<lb n="1298"/><span>Ríogh Breatan agus Ghaoidheal an ní sin do chuireadar</span>
<lb n="1299"/><span>gléas coimhéada ortha féin dá ndídean ó thír go tír agus</span>
<lb n="1300"/><span>ratréta ortha gach aon lá agus imtheacht ar éigin aca-san</span>
<lb n="1301"/><span>'gá dhéanamh go hurrunnta eolgasach.</span></p>
<lb n="1302"/>
<lb n="1303"/><p><span>Lá dhóibh ó Choill Mheadhóin agus ratréta go teann agus</span>
<lb n="1304"/><span>imtheacht ar éigin aca, do b'é lá fá mó an t-arm námhad do</span>
<lb n="1305"/><span>chonncadar riamh 'na ndiaidh.  Tárla do mhac Eóin</span>
<lb n="1306"/><span>Mhúideórdaigh agus dá mhuinntir a bheith san rírar an lá</span>
<lb n="1307"/><span>agus an maigheir sinireil ag seasamh a phosda féin ar aon</span>
<lb n="1308"/><span>riú agus troid do ghnáth ag a námhaid do chongbháil ortha.</span>
<lb n="1309"/><span>Do bhí aon mharcach arranta roimh chách ag teacht isteach do</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1310"/><p><span>shíor ionnta ionnus nach teangmhadh béal átha nó abhainn</span>
<lb n="1311"/><span>riú nach cuirfeadh an marcach sin buaidhreadh mór ionnta</span>
<lb n="1312"/><span>agus dar le a mhuinntir agus leis féin gur bh'é aon lámh</span>
<lb n="1313"/><span>fheadhma na hAlban é (Coirnilar do b'ainm agus do</span>
<lb n="1314"/><span>b'oifig dhó).  Tug sé a trí nó ceathair do na heachaibh</span>
<lb n="1315"/><span>bagáisde díobh an lá sin.  Do bhí Aonghus mac Ailín Duibh</span>
<lb n="1316"/><span>ar deireadh a cuidheachta féin ar muin eich gan phillín gan</span>
<lb n="1317"/><span>diallad agus gunna fada trasda 'na ucht ar a bhéalaibh;</span>
<lb n="1318"/><span>ní do mhuin eich fá gnáth leis congnamh do dhéanamh acht dá</span>
<lb n="1319"/><span>chois.  Dar leis gur mhothuigh an marcach ag déanamh uair</span>
<lb n="1320"/><span>nó dhó air.  Uair d'uairibh dá dtáinic i ndiaidh Aonghuis tug</span>
<lb n="1321"/><span>Aonghus an chos re lár agus do léig a each féin uaidh, do</span>
<lb n="1322"/><span>chuir a ghunna ar chloich go hathlamh agus do loisg an</span>
<lb n="1323"/><span>t-urchar agus do thuit fear an trusgáin deirg fó chosaibh</span>
<lb n="1324"/><span>a eich le a sgarbaibh sróil agus le' lásdaibh airgid.  Tug a</span>
<lb n="1325"/><span>mhuinntir gáir mór dá chaoineadh; do faobhuigheadh é agus</span>
<lb n="1326"/><span>fágbhadh ann sin, agus ní tháinig an námhaid ní budh dána</span>
<lb n="1327"/><span>ná sin ortha an lá sin ná an lá 'na dhiaidh.  Do bhádar ar</span>
<lb n="1328"/><span>an ordughadh sin a trí déag ná ceithir déag do laoithibh</span>
<lb n="1329"/><span>gan suaimhneas ar bioth acht ruaig do ghnáth ortha, Muntrós</span>
<lb n="1330"/><span>ag déanamh díchill gliocais d'fhéachain an bhféadfadh an</span>
<lb n="1331"/><span>t-arm mór do bhí 'na dhiaidh do sgíthiughadh ar bharamhail</span>
<lb n="1332"/><span>go sgaoileadh cuid díobh uatha i ndóigh go bhféadadh blár</span>
<lb n="1333"/><span>do thabhairt dóibh, gidheadh do bhí na saighdiuirí dá sgíthiughadh</span>
<lb n="1334"/><span>le díth bídh agus codalta.  Ar dteacht i ngar do Chill</span>
<lb n="1335"/><span>Saidhbhe dóibh ar siubhal oidhche do ghabhadar campa agus</span>
<lb n="1336"/><span>longphort san ionadh sin.  Moch na maidne ar n-a mhárach</span>
<lb n="1337"/><span>créad do-chídís acht an t-arm mór, eidir marcshluagh agus</span>
<lb n="1338"/><span>coisidhthe.  Is é ní do bhí ann gur bh'éigean d'arm an ríogh</span>
<lb n="1339"/><span>an campa d'fhágbháil gan fheóil gan arán do chaitheamh, má</span>
<lb n="1340"/><span>bhí sé aca, agus gléas troda nó teichidh do chur ortha.  Ar</span>
<lb n="1341"/><span>dtarraing na gcuideacht, do chuadar a n-uaisle agus a</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1342"/><p><span>n-oifigigh i gcomhairle cia aca do-ghéanaidís blár do</span>
<lb n="1343"/><span>thabhairt ná an rátrét.  Do iarr Muntrós an chúis do</span>
<lb n="1344"/><span>léigean faoi bhreitheamhnas na saighdiúire agus an airm</span>
<lb n="1345"/><span>uile.  Is é ní adubhairt an sluagh uile d'aitheasg aoinfhir</span>
<lb n="1346"/><span>gur bh'fhearr blár do thabhairt ar mhéad a chunntabhairt ná</span>
<lb n="1347"/><span>ruaig do bheith ortha do ló agus d'oidhche do ghnáth.  Cuireas</span>
<lb n="1348"/><span>Muntrós trompadóir d'ionnsaighe an airm mhóir le</span>
<lb n="1349"/><span>sgéala go bhfaighdís machaire do chongbháil riú.  Mar do</span>
<lb n="1350"/><span>chuala an mórshluagh sin, budh mhór a meanmna, ionnus gur</span>
<lb n="1351"/><span>léigeadar gártha móra aoibhnis agus lúthgháire ós áird</span>
<lb n="1352"/><span>asta.  Do cóirigheadh i n-eagar agus i n-ordughadh iad:</span>
<lb n="1353"/><span>Do cuireadh trí mhíle do lucht píceadh agus mhosgadh ar a</span>
<lb n="1354"/><span>mbéalaibh ar trí sgonnsaibh agus do táirngeadh aon mhíle</span>
<lb n="1355"/><span>déag fear 'na mbataillénaibh ar a chúl sin, agus dar leat</span>
<lb n="1356"/><span>budh cruaidh an obair do bheagán buidhne aghaidh do thabhairt</span>
<lb n="1357"/><span>ortha 'mán am sin.  Do cóirigheadh cath cosantach cruaidh-</span>
<lb n="1358"/><span>chroidheach glan-armach Gaoidheal agus is é a n-uimhir</span>
<lb n="1359"/><span>ceithre míle coisidhe agus cúig céad marcach.  Is é inneall</span>
<lb n="1360"/><span>do chuireadar ortha coslomnocht agus a léinte i ngabhal</span>
<lb n="1361"/><span>gach aoin aca agus léinte geala ar uachtar earradh a</span>
<lb n="1362"/><span>marcshluaigh.</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>Do ghluaiseadar na foirne fearamhla fearg-aidhbhseach sin</span>
<lb n="1365"/><span>i n-aghaidh mhosgadh agus mhór-ghunnadh bádar re n-a n-ucht</span>
<lb n="1366"/><span>san uair sin.  Do thionnsgain an troid le togha reisimeinte</span>
<lb n="1367"/><span>do Ghaoidhealaibh Éireannach agus Albanach do bhí tiúnta</span>
<lb n="1368"/><span>ar lámhach agus teaghmha ar troid agus máidseoir Lachannáin</span>
<lb n="1369"/><span>rompa agus Alasdair mac Colla 'gá ngreasacht.  Do bhí</span>
<lb n="1370"/><span>dá reidsiment oile re reilíf do thabhairt d'Alasdair agus</span>
<lb n="1371"/><span>don bhuidhin do chuaidh síos ar dtús .i. reidsiment Mhic</span>
<lb n="1372"/><span>Giolla Eoin agus reidsiment Dhomhnaill mhic Eoin</span>
<lb n="1373"/><span>Mhúideórdaigh, acht do b'fhoisge do throid do thabhairt Clann</span>
<lb n="1374"/><span>Ghiolla Eoin do thaobh a n-orduighthe ná Clann Raghnaill</span>
<lb n="1375"/><span>agus do bhí do theas na troda ar Máidseoir Lachannáin</span>
<lb n="1376"/><span>gur sgairt Alasdair mac Colla go deifireach reilíf.</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1377"/><p><span>Tárla cáil fheicheamhnais san uair sin eidir Domhnall mac</span>
<lb n="1378"/><span>Eoin Mhúideórdaigh agus Domhnall mac Eachain Óig Mhic</span>
<lb n="1379"/><span>Giolla Eoin um thosach dul síos, gidheadh gearrais Clann</span>
<lb n="1380"/><span>Raghnaill an tslighe tar bhrághaid Chlainne Giolla Eoin agus</span>
<lb n="1381"/><span>do ionnsuigh na sgonnsaidhe ar a rabha an námhaid Domhnall</span>
<lb n="1382"/><span>mac Eoin Mhúideórdaigh re n-a mhuinntir agus Pádraig</span>
<lb n="1383"/><span>Caoch Mac Griogóir agus a mhuinntir i n-aon reidsimeint</span>
<lb n="1384"/><span>agus Clann Raghnaill.  Tugadh an t-asált d'aoinréim</span>
<lb n="1385"/><span>le harm rathmhar Ríogh Breatan san uair sin agus is é</span>
<lb n="1386"/><span>an mac sin Eoin Mhúideórdaigh chéad duine do léim</span>
<lb n="1387"/><span>sgonnsa na námad díobh agus a mhuinntir 'na dhiaidh.</span>
<lb n="1388"/><span>Do cuireadh 'na ruaig mhadhma imeasg an tsluaigh mhóir do</span>
<lb n="1389"/><span>bhí re n-a gcúl iad agus do leanadar cách go dian</span>
<lb n="1390"/><span>dásachtach iad agus do bhris ar an sluagh mhór uile go</span>
<lb n="1391"/><span>rabhadar feadh an laoi i ruaig ortha dá leadairt agus dá</span>
<lb n="1392"/><span>lán-chosgar agus ar gcríochnughadh ar gcur an bhláir do</span>
<lb n="1393"/><span>ghabhadar campa in Hamaltún agus táinic eochracha an</span>
<lb n="1394"/><span>chaisléin mhóir ó Dhún Éidin chuca agus do stríoc Alba</span>
<lb n="1395"/><span>uile dhóibh.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>Do gheibhinn mórán re n-a sgríobhadh do sgéalaibh ar</span>
<lb n="1398"/><span>ghnóidhibh na haimsire dá gcuirfinn romham é, acht is é tug</span>
<lb n="1399"/><span>orm an oiread so féin do sgríobhadh, mar do chonnairc</span>
<lb n="1400"/><span>mé gan iomrádh ar bioth ar Ghaoidhealaibh ag an sgríobhnóiríbh</span>
<lb n="1401"/><span>atá ag teacht ar ghnóidhibh na haimsire, an mhuinntir do rinne</span>
<lb n="1402"/><span>an tseirbhís uile.</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>Iomthúsa Mharcóis Mhuntrós do ghluais agus cuid dá</span>
<lb n="1405"/><span>arm leis ar slighidh dul go Sagsain do thabhairt reilíf</span>
<lb n="1406"/><span>don rígh agus é i n-éigean ag Sagsanachaibh, agus do</span>
<lb n="1407"/><span>briseadh ag Filipfách air agus níor fhéad furtacht do</span>
<lb n="1408"/><span>thabhairt don rígh.</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>Táinic Alasdar mac Colla ó champa Hamaltún go</span>
<lb n="1411"/><span>Cinntíre agus do ghlan dó féin í agus do fhógair aiste</span>
<lb n="1412"/><span>Clann Mheig Dhuibhne.  Do thógaibh Dún Ábhartaigh mar</span>
<lb n="1413"/><span>dhaingean.  Táinic Domhnall mac Eoin Mhúideórdaigh ón</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1414"/><p><span>champa sin Hamaltún dá thír féin agus do bhí Muntrós</span>
<lb n="1415"/><span>ag teacht ón bhriseadh [sin] Filipfách san taobh a dtuaidh agus</span>
<lb n="1416"/><span>ar mhair aige do dhaoinibh.  Ar an seol sin dóibh seal</span>
<lb n="1417"/><span>d'aimsir:  Muntrós san taobh thuaidh d'Albain agus</span>
<lb n="1418"/><span>Alasdair mac Colla i gCinntíre ag cur díthe ar Earr-</span>
<lb n="1419"/><span>Ghaoidheal agus ar Chomhghall agus ar na críochaibh agus</span>
<lb n="1420"/><span>Eoin Múideórdach 'sna Garbh-chríochaibh i dteannta re</span>
<lb n="1421"/><span>tráigh.  Do chuaidh Eoin Múideórdach agus a mhac Domhnall</span>
<lb n="1422"/><span>go hÍle agus a bhfeacht féin leó agus do fhógradar aiste</span>
<lb n="1423"/><span>a rabha do Chloinn Mheig Dhuibhne innte.</span></p>
<lb n="1424"/>
<lb n="1425"/><p><span>Fán am sin táinig Iarla Aontroma a hÉirinn do</span>
<lb n="1426"/><span>Chinntíre d'fhios an airm sin do bhí aige féin innte agus</span>
<lb n="1427"/><span>do chuir fios ar a raibh mar aon re Muntrós agus tángadar</span>
<lb n="1428"/><span>sin chuige don chéad iarraidh.  Táinig dhe sin Muntrós do</span>
<lb n="1429"/><span>dhul as an ríoghacht d'iarraidh conganta ar ríoghaibh agus ar</span>
<lb n="1430"/><span>phrionnsaíbh oile do chongnamh le Rígh Séarlus agus ar</span>
<lb n="1431"/><span>bhfilleadh dó ón turus sin do milleadh go heasonórach</span>
<lb n="1432"/><span>le Comhairle na hAlban leis na Coibhineantairsi é féin</span>
<lb n="1433"/><span>agus Marcós Hunntlí agus mórán d'uaislibh oile do bhí</span>
<lb n="1434"/><span>ar thaobh an ríogh.</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>Do chruinnigh cuid mhaith d'uaislibh Inse Gall go hIarla</span>
<lb n="1437"/><span>Aontroma, mar tá, Clann Ghiolla Eoin agus Clann</span>
<lb n="1438"/><span>Raghnaill.  Do bhádar ar tí airm do chur ar chois arís i</span>
<lb n="1439"/><span>leith an ríogh.  San aimsir chéadna táinic ordughadh an</span>
<lb n="1440"/><span>ríogh go hIarla Aontroma sgaoileadh do léigean don</span>
<lb n="1441"/><span>arm, óir do bhí an rí san am sin ar láimh ag á náimhdibh .i.</span>
<lb n="1442"/><span>Párlameint Shagsan agus Alban d'aon-láimh 'na aghaidh.</span>
<lb n="1443"/><span>Do Léig Iarla Aontroma sgaoileadh don arm, agus do</span>
<lb n="1444"/><span>chuaidh féin d'Éirinn.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>Do an Alasdair mac Colla i gCinntíre agus do-roighn dh</span>
<lb n="1447"/><span>daighneach innte agus i nÍle.  Do fhuidh na Gaoidhil oile</span>
<lb n="1448"/><span>do bhí i leith an ríogh i dtimcheall a bhfearann féin 'gá</span>
<lb n="1449"/><span>seasamh ar námhaid.</span>
<lb n="1450"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1451"/><p><span>Tángas 'má gcuairt ortha fá dheoidh le harm mór Sir</span>
<lb n="1452"/><span>Dábhad Leislí agus Mhic Cailín.  Go Cinntíre dhóibh gan</span>
<lb n="1453"/><span>brath d'fhagháil ar a mbeith ag teacht nó go rángadar an</span>
<lb n="1454"/><span>Learg, áit ina raibh Alasdair agus a mhuinntir sgaoilte</span>
<lb n="1455"/><span>ó n-a chéile.  Do cuireadh as a chéile an chuideacht sin</span>
<lb n="1456"/><span>Alasdar.  Do gabhadh Raghnall Óg mac Alasdar mhic</span>
<lb n="1457"/><span>Aonghuis agus do cuireadh go bás i nInbhear Ághráth é</span>
<lb n="1458"/><span>tamall 'na dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="1459"/>
<lb n="1460"/><p><span>Do chuaidh Alasdair mac Colla go hÉirinn agus do</span>
<lb n="1461"/><span>marbhadh i gCnoc na nDos é agus mórán d'uaislibh oile do</span>
<lb n="1462"/><span>Chloinn Domhnaill san gcath tug Murchadh Ó Briain dóibh</span>
<lb n="1463"/><span>san bhliadhna 1647.</span></p>
<lb n="1464"/>
<lb n="1465"/><p><span>Táinic an t-arm mór so Dhábhad Leislí agus Mhic</span>
<lb n="1466"/><span>Cailín leo go hÍle agus go Muile agus do stríoc an</span>
<lb n="1467"/><span>uile dhuine dhóibh acht Eóin Múideórdach 'na aonar agus</span>
<lb n="1468"/><span>ar ghabh leis.</span>
<lb n="1469"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1470"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1471"/>
<lb n="1472"/><p><span>CATHAL MAC MHUIREADHAIGH cecinit:</span></p>
<lb n="1473"/>
<lb n="1474"/><p><span>[do Dhomhnall mac Eóin Mhúideórdaigh Mhic Dhomhnaill.]</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>Cóir fáilte re fear do sgéil,</span>
<lb n="1477"/><span>A fhir [le'] dtángas ón tráigh:</span>
<lb n="1478"/><span>Sgéala liom ós íosal uaibh,</span>
<lb n="1479"/><span>Dá dtíosadh m'uaill ós cionn cháigh.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>Binne ná ceol crot do sgéal,</span>
<lb n="1482"/><span>A ghiolla gan lot gan leon:</span>
<lb n="1483"/><span>Ataoi mar orgán ós fhíon,</span>
<lb n="1484"/><span>Má's comhrádh fíor do bhaoi id bheol.</span>
<lb n="1485"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1486"/><p><span>Rom-fheirrde a n-éisteacht rem bheo</span>
<lb n="1487"/><span>An sgéal-sin le a dtáinig tú:</span>
<lb n="1488"/><span>Do mhéaduigh ceart leam gach la,</span>
<lb n="1489"/><span>Teann ó tá mo neart a-nú.</span></p>
<lb n="1490"/>
<lb n="1491"/><p><span>Mo-ghéanar do riocht im riocht</span>
<lb n="1492"/><span>D'éisteacht réd bhriathraibh go beacht:</span>
<lb n="1493"/><span>Ód sgéal sídh ní thagraim thort —</span>
<lb n="1494"/><span>Tríbh anocht cadlaim go ceart.</span></p>
<lb n="1495"/>
<lb n="1496"/><p><span>Fríth leat do nuaidhidheacht naoi,</span>
<lb n="1497"/><span>A bhuachaill is gasda gné:</span>
<lb n="1498"/><span>Séala ler ceangladh mo chlí,</span>
<lb n="1499"/><span>Sgéala ón tí ler meadhradh mé.</span></p>
<lb n="1500"/>
<lb n="1501"/><p><span>Domhnall mac Eoin cúl na gcladh</span>
<lb n="1502"/><span>Rún do sgeoil, a ghasda ghlan:</span>
<lb n="1503"/><span>Teacht tar chuan iomlán don fhior</span>
<lb n="1504"/><span>Cion dá iomrádh is dual damh.</span></p>
<lb n="1505"/>
<lb n="1506"/><p><span>A theacht slán go hearnaidh óg</span>
<lb n="1507"/><span>Fáth sin dom mheanmain ar méad:</span>
<lb n="1508"/><span>Slat i gcaoimh-lios crann nach lúb,</span>
<lb n="1509"/><span>Ag súd m'aoibhnios ann gom' éag.</span></p>
<lb n="1510"/>
<lb n="1511"/><p><span>Dá fhéachain tiaghaim ar tús</span>
<lb n="1512"/><span>Do riaghail má ghéabhaim gnás:</span>
<lb n="1513"/><span>Mé im léim go' chaidreamh gan chruas</span>
<lb n="1514"/><span>'S céim suas re m'aigneadh ag ás.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>Do-chím é 'gá fhosgladh súl,</span>
<lb n="1517"/><span>An té ler bronnadh mo bhríogh:</span>
<lb n="1518"/><span>Do-ním tar muir d'aithne uaim</span>
<lb n="1519"/><span>A ghruaidh ghaisthe d'fhuil mar fhíon.</span>
<lb n="1520"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1521"/><p><span>Créad nach n-aithninn a chúl cas</span>
<lb n="1522"/><span>Do dhúl re' mhaicne do mheas?</span>
<lb n="1523"/><span>Grádh troim-inghean ríoghna ó Ros,</span>
<lb n="1524"/><span>Bos mhíonla dhoinn-ingneadh ndeas.</span></p>
<lb n="1525"/>
<lb n="1526"/><p><span>Aithneochad féin briathra a bheoil,</span>
<lb n="1527"/><span>'S an déad mar néimhinn ar néimh</span>
<lb n="1528"/><span>Nach nochta go duilbhir dhúin,</span>
<lb n="1529"/><span>'S an tsúil shuilbhir sholta shéimh.</span></p>
<lb n="1530"/>
<lb n="1531"/><p><span>Aithnighim feadh n-urchair uaim</span>
<lb n="1532"/><span>An malaidh gceirt gcumtha gcaoil:</span>
<lb n="1533"/><span>Giolla saor ré a ndeacair dréim,</span>
<lb n="1534"/><span>'S an taobh réidh mar eatail aoil.</span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>Do aithneochainn céim a chos</span>
<lb n="1537"/><span>Go hathlamh ag léim na lios:</span>
<lb n="1538"/><span>Do bhréag croidhe na mbuadh mbras</span>
<lb n="1539"/><span>Glas mo thoile uam gan fhios.</span></p>
<lb n="1540"/>
<lb n="1541"/><p><span>Ua Domhnaill mo mheisneach mhór,</span>
<lb n="1542"/><span>Mo sheise comhlainn rém chúl:</span>
<lb n="1543"/><span>Mo shéad é dá ngabham grádh,</span>
<lb n="1544"/><span>Mo ré lán is m'abhall úr.</span></p>
<lb n="1545"/>
<lb n="1546"/><p><span>Mo bhile buadha fa mheas;</span>
<lb n="1547"/><span>Mo chridhe-se an cuanna cas:</span>
<lb n="1548"/><span>Mac flatha ar nár foilgheadh fios,</span>
<lb n="1549"/><span>Mo chrios catha an boinn-gheal bras.</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>Ar n-uisge tobair nach tráigh,</span>
<lb n="1552"/><span>Ar n-urra cogaidh do chlódh:</span>
<lb n="1553"/><span>Fáth ar mire ['s] ar muirn shaor,</span>
<lb n="1554"/><span>Ar gcuirm dhaor 'gá hibhe a hór.</span>
<lb n="1555"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1556"/><p><span>Mo chloideamh, mo chaoil-shleagh chorr,</span>
<lb n="1557"/><span>Mo thogha Ghaoidheal is Ghall:</span>
<lb n="1558"/><span>Atá ag taisgidh a run riom,</span>
<lb n="1559"/><span>'S mo mhionn súl re' fhaicsin ann.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>Sinn riamh re dúthchas ag dréim,</span>
<lb n="1562"/><span>Do-niam as do dhúthracht dóigh:</span>
<lb n="1563"/><span>Mo neart ní cheilim ód-chím —</span>
<lb n="1564"/><span>Tríbh do-gheibhim ceart is cóir.</span></p>
<lb n="1565"/>
<lb n="1566"/><p><span>Cóir fáilte re fear do sgéil.</span>
<lb n="1567"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1568"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1569"/>
<lb n="1570"/><p><span>Iomthúsa Eoin Mhúideórdaigh mhic Dhomhnaill mhic Ailín,</span>
<lb n="1571"/><span>tighearna Chloinne Raghnaill, ar n-a thréigsin don uile</span>
<lb n="1572"/><span>dhuine tar éis Muntrós agus Mharcóis Huntlí do chur</span>
<lb n="1573"/><span>chum bais agus ar mhair beó do na haislibh do bhí i leith an</span>
<lb n="1574"/><span>ríogh ar díbreadh i gcríochaibh ciana comhaightheacha, do bí</span>
<lb n="1575"/><span>seisean 'na aonar ag fanmhain amuigh ón ríoghacht agus an</span>
<lb n="1576"/><span>t-iarsma do mhair don mhuinntir do bhí i leith an ríogh ar</span>
<lb n="1577"/><span>dtionól 'má thicheall.  Do bhí teachtaireacht le comhtha</span>
<lb n="1578"/><span>do ghnáth ag teacht chuige ón ríoghacht dá atach um reite riú</span>
<lb n="1579"/><span>agus níor ghabh, acht do chuir a mhac Domhnall go hÉirinn</span>
<lb n="1580"/><span>agus ar mhair aige d'Éireannchaibh agus cuid dá dhaoinibh</span>
<lb n="1581"/><span>uaisle Albanacha leó agus do fhan féin agus an chuid eile</span>
<lb n="1582"/><span>don mhuinntir ag seasamh a dhúthcha.</span></p>
<lb n="1583"/>
<lb n="1584"/><p><span>Iomthúsa Dhomhnaill do ghluais sé a hUibhist ar fligeart</span>
<lb n="1585"/><span>gléasta do luing Ghallda do bhí aige agus ar luing fhada</span>
<lb n="1586"/><span>Ghaoidhealaigh i dtimcheall trí chéad do shaighdiuiríbh déanta</span>
<lb n="1587"/><span>dulchannacha san bhliadhain 1648.  As sin dóibh go Caol</span>
<lb n="1588"/><span>Muile, go Colbhannsáigh agus go Caol Íle.  Tárla long</span>
<lb n="1589"/><span>mhór dóibh ann agus do ghabhadar í fá n-a lucht do shíol</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1590"/><p><span>eórna.  Do ghlacadar long oile san chuan.  Ní fhuarsad</span>
<lb n="1591"/><span>éadáil ar bioth innte.  Do léigeadar uatha í.  Do sheólsad</span>
<lb n="1592"/><span>go hÉirinn.  Rug stoirm ortha ar an oirear, ionnus gur</span>
<lb n="1593"/><span>sgaradh ó chéile a n-árthraigh.  Ráinic cuid aca cuan na</span>
<lb n="1594"/><span>gCeall Beag.  Do chuaidh Domhnall agus ar lean ris ar</span>
<lb n="1595"/><span>tír ar chorrán Áird Mheig Giollagáin.  Do léig uaidh na</span>
<lb n="1596"/><span>hárthraigh go hAlbain.  Do ghluais go hAchadh Dá Charadh,</span>
<lb n="1597"/><span>áit ina dtárla geireasdon cáirdeamhail dóibh.  As sin</span>
<lb n="1598"/><span>dóibh go Cunntaoi an Chabháin, áit ina dtárla Filip Ó</span>
<lb n="1599"/><span>Raibhill riú .i. tighearna na tíre sin agus cara dhóibh-sean</span>
<lb n="1600"/><span>Do ghluais as sin go Muileann Cearr na Midhe agus do</span>
<lb n="1601"/><span>fhágaibh a mhuinntir ar cheathramha san bhaile sin agus do</span>
<lb n="1602"/><span>ghluais sé féin go Cill Choinnigh, baile ina raibhe Comhairle</span>
<lb n="1603"/><span>na hÉireann 'na suidhe.  Fuair sé ordughadh é féin agus a</span>
<lb n="1604"/><span>mhuinntir do dhul isteach i n-arm na Comhairle fa chúmanda</span>
<lb n="1605"/><span>Sinireil Priosdón.  Is é sin arm ina raibh Alasdair</span>
<lb n="1606"/><span>mac Iarla Aontroma agus ar mhair d'Albanachaibh agus</span>
<lb n="1607"/><span>d'Éireannachaibh do chuaidh le hAlasdair mac Colla go</span>
<lb n="1608"/><span>hÉirinn do Chloinn Domhnaill agus dá ndaoinibh muinn-</span>
<lb n="1609"/><span>teardha.  Ní raibhe an reidsimeint-se gan chúig céad déag</span>
<lb n="1610"/><span>do thogha daoine uaisle innte.  Domhnall mac Eóin</span>
<lb n="1611"/><span>Mhúideórdaigh 'na liftenant coilineil innte, agus Aonghus</span>
<lb n="1612"/><span>mac Alasdar tighearna na Leargan Ceinntírighe 'na chéad</span>
<lb n="1613"/><span>chaiptín innte.</span></p>
<lb n="1614"/>
<lb n="1615"/><p><span>Seal san arm sin [dóibh] fá chlú agus fá onóir ag tabhairt</span>
<lb n="1616"/><span>bhailte móra amach ó na náimhdibh nó gur bhris siad amach a</span>
<lb n="1617"/><span>harm an Phriostúnaigh go rugadh ortha san Chunndaigh</span>
<lb n="1618"/><span>Riabhaigh.  Do bhí buidhean mhór d'Éireannachaibh do Chaomhána-</span>
<lb n="1619"/><span>chaibh maille riú, agus iad fá lucht eoluis dóibh agus an</span>
<lb n="1620"/><span>uair rángadar sin eolus a gcríoch féin agus fradharc</span>
<lb n="1621"/><span>coilleadh do bhí i bhfoisge dhóibh do theicheadar agus do</span>
<lb n="1622"/><span>fhágsad ris cách, ionnus go dtáinic an námhaid 'na measg</span>
<lb n="1623"/><span>isteach ortha gur cuireadh as a chéile iad gur gabhadh</span>
<lb n="1624"/><span>Domhnall, tighearna Chloinne Raghnaill, agus Aonghus,</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1625"/><p><span>tighearna Ghlinne Garadh.  Do cuireadh ar láimh do Chill</span>
<lb n="1626"/><span>Choinnigh iad.  Do bhádar sin seal i bpríosún nó go bhfuair</span>
<lb n="1627"/><span>Marcós Aontroma slige ar a bhfuasgladh.  Is luaithe táinic</span>
<lb n="1628"/><span>mac mic Alasdair amach ná mac Eóin Mhúideórdaigh agus</span>
<lb n="1629"/><span>do thriall mac mic Alasdar anonn ar fairrge i ndiaidh</span>
<lb n="1630"/><span>an ríogh, agus do fhág Domhnall san phríosún agus do bhí</span>
<lb n="1631"/><span>seal ann nó go ndeachaidh tuilleadh airgid dá fhuasgladh.</span>
<lb n="1632"/><span>ó Dhuitseas Bucingeam .i. bean phósta Mharcóis Aontroma.</span>
<lb n="1633"/><span>Do chuaidh sé as sin go Loch Garman.  Do cuireadh long</span>
<lb n="1634"/><span>le Marcós Aontroma leis nó gur chuir fá thír i gCaolas</span>
<lb n="1635"/><span>Stáláigh i nUibhist é agus Aonghus mac mic Alasdair,</span>
<lb n="1636"/><span>tighearna na Leargadh, mar aon fris.  Fá lúthgháireach a</span>
<lb n="1637"/><span>cháirde fá n-a theacht dá n-ionnsaighe.  Tángadar a dhaoine</span>
<lb n="1638"/><span>uaisle go grod 'na dhiaidh ar luing do ghabhadar ar an</span>
<lb n="1639"/><span>oirear Éireannach.  Dob' iad na daoine sin do chuaidh</span>
<lb n="1640"/><span>leis d'Éirinn .i. Murchadh mac Mic Néill Bharraigh, duine</span>
<lb n="1641"/><span>mór maiseach agus é tréightheach deagh-thabhartha suas,</span>
<lb n="1642"/><span>Alasdair mac Eoin mhic Ailín 'na bhuachaill (?) óg,</span>
<lb n="1643"/><span>Domhnall Gorm mac Ailín, Domhnall Ruadh mac Domhnaill</span>
<lb n="1644"/><span>mheic Lochluinn Mhic Mhuireadhaigh, Eóin mac Domhnaill</span>
<lb n="1645"/><span>Faghlach Mheig Beathadh, Aonghus mac Alasdar mhic Gothfraidh.</span>
<lb n="1646"/><span>Táinic Eóin mac Briain Mheig Mhuireadhaig agus cuid</span>
<lb n="1647"/><span>oile do na daoinibh ar slighidh eile dóibh féin.</span></p>
<lb n="1648"/>
<lb n="1649"/><p><span>Ar dteacht do Dhomhnall ón turus sin do chaith a athair</span>
<lb n="1650"/><span>agus é féin a n-aimsir ag seasamh a ndúthcha nó go bhfuair</span>
<lb n="1651"/><span>siad síothcháin ón ríoghacht.  Gidheadh, do bhí ainbhfiacha ag a</span>
<lb n="1652"/><span>n-eascáirdibh ag fás ortha feadh na haimsire sin, gur</span>
<lb n="1653"/><span>fhágaibh fá leathtrom do ghnáth iad féin agus a sliocht 'na</span>
<lb n="1654"/><span>ndiaidh.</span></p>
<lb n="1655"/>
<lb n="1656"/><p><span>Anno Domini 1670 an bhliadhna do theasda Eoin</span>
<lb n="1657"/><span>Múideórdach i nÉirisgáigh i nUibhist agus do cuireadh a</span>
<lb n="1658"/><span>chorp i dTogh Mór, ar bhfágbháil a mhic, .i. Domhnall,</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1659"/><p><span>agus triúr inghean, .i. Mór, baintighearna Chola;</span>
<lb n="1660"/><span>Caitríona, baintighearna Bharraigh; agus Anna, baintigh-</span>
<lb n="1661"/><span>earna Bheinne Bhaghla.  Domhnall mac Eoin Mhúideórdaigh,</span>
<lb n="1662"/><span>sé bliadhna déag eidir bás a athar agus a bhás.  Do chaith</span>
<lb n="1663"/><span>sé na sé bliadhna déag sin ré gnóidhibh síothchána, seal ag</span>
<lb n="1664"/><span>feitheamh cúirte lán do chion agus d'onóir tré fheabhas a</span>
<lb n="1665"/><span>bhéas agus a dheagh-iomchuir agus seal oile ag baile ré</span>
<lb n="1666"/><span>díol ainbhfiach.  Do éag i gCannaigh san bhliadhna 1686</span>
<lb n="1667"/><span>an bhliadhain chéadna teasda an dara Rí Séarlus.  Do</span>
<lb n="1668"/><span>cuireadh corp an Domhnaill-se i dTogh Mór i n-aon leabaidh</span>
<lb n="1669"/><span>re a athair, ar bhfágbháil deise mac agus triúr inghean</span>
<lb n="1670"/><span>'na dhiaidh .i. Ailín an tighearna agus Raghnall Mór,</span>
<lb n="1671"/><span>agus Seonóid agus Máire na hingheana.  Mór, inghean</span>
<lb n="1672"/><span>Eóin Mhic Leóid, a máthair; agus Mór, inghean Ruaidhríogh</span>
<lb n="1673"/><span>Mhóir, máthair a n-athar .i. Domhnall.  Fá mór an truime</span>
<lb n="1674"/><span>agus an t-urdhubhadh do chuir bás an deigh-fhir-se ar Innsibh</span>
<lb n="1675"/><span>Gall amhail thaisbéntar 'na mharbhnaidh:</span>
<lb n="1676"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1677"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>MARBHNAIDH DHOMHNAILL MHIC EÓIN MHÚIDEÓRDAIGH</span>
<lb n="1680"/><span>d'éag san bhliadhain 1686.</span></p>
<lb n="1681"/>
<lb n="1682"/><p><span>NIALL MAC MHUIREADHAIGH cct.</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1685"/>
<lb n="1686"/><p><span>Deireadh d'aoibhneas Innsi Gall</span>
<lb n="1687"/><span>Éag aoin-fhir an losgadh lom</span>
<lb n="1688"/><span>Tosach cumhadh gidh eadh ann</span>
<lb n="1689"/><span>Dubhadh nach [fann] feadh na bhfonn.</span></p>
<lb n="1690"/>
<lb n="1691"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>Ó bhás fhéinnidh fhola Chuinn</span>
<lb n="1694"/><span>Ní fuil croidhe gan chneidh dtinn:</span>
<lb n="1695"/><span>Gan anáir ó chách don chloinn</span>
<lb n="1696"/><span>Soirbh go brách gabháil a ngill.</span>
<lb n="1697"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1698"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>Mac Eóin Mhúideórdaigh mhóir mhir,</span>
<lb n="1701"/><span>Giorra a ré is géar rom ghuin:</span>
<lb n="1702"/><span>Truagh mo thoisg i ndeoidh an fhir —</span>
<lb n="1703"/><span>Do loisg sin m'fheoil agus m'fhuil.</span></p>
<lb n="1704"/>
<lb n="1705"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>Nocha n-fhacas aon mar é</span>
<lb n="1708"/><span>Ar ghasdacht, ar ghloine a ghné:</span>
<lb n="1709"/><span>Ar fhéile, ar fheabhas um ní</span>
<lb n="1710"/><span>'S réidhe ár rí (mo chreach!) san chré.</span></p>
<lb n="1711"/>
<lb n="1712"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>An-altra é is oide ar sgol,</span>
<lb n="1715"/><span>Ar n-antrom, a Dhé, a dhul:</span>
<lb n="1716"/><span>Do ghéad a shaoghal mo sheadh,</span>
<lb n="1717"/><span>Ceadh acht béad baoghail 'nar mbun.</span></p>
<lb n="1718"/>
<lb n="1719"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1720"/>
<lb n="1721"/><p><span>Leomhan é ar ghairge a ghníomh,</span>
<lb n="1722"/><span>Acht nach tadhladh ní budh nár:</span>
<lb n="1723"/><span>Fear ceann ag seoladh na síodh,</span>
<lb n="1724"/><span>M'annsa díon dheoradh is dhámh.</span></p>
<lb n="1725"/>
<lb n="1726"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1727"/>
<lb n="1728"/><p><span>Leon ar mo chroidhe 'gá chaoi,</span>
<lb n="1729"/><span>Deoraidh is duine gan ní:</span>
<lb n="1730"/><span>Mise ar buile, gé bé mé,</span>
<lb n="1731"/><span>A Dhé, 'mam ruire 's 'mam rí.</span></p>
<lb n="1732"/>
<lb n="1733"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1734"/>
<lb n="1735"/><p><span>Mear a meanma ar ghort ghliadh,</span>
<lb n="1736"/><span>Ceann feadhna gan eiteach n-áigh:</span>
<lb n="1737"/><span>Lámh nár thais san chomhlann chruaidh</span>
<lb n="1738"/><span>Domhnall go mbuaidh 'na bhais bhán.</span>
<lb n="1739"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1740"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1741"/>
<lb n="1742"/><p><span>Ar ionchaibh ro-dháimhe a ríogh</span>
<lb n="1743"/><span>Arm d'iomchur ón uair do aomh,</span>
<lb n="1744"/><span>Budh freaslach ar fraoch na mblár</span>
<lb n="1745"/><span>Laoch mar mo ghrádh seasmhach saor.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>Coinnle budh braise 's gach blár</span>
<lb n="1750"/><span>Budh soirbhe a thaise re truagh:</span>
<lb n="1751"/><span>Ag so an croidhe budh ceart grádh</span>
<lb n="1752"/><span>'Na loighe ar lár searc na suadh.</span></p>
<lb n="1753"/>
<lb n="1754"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1755"/>
<lb n="1756"/><p><span>Eo seile 's an bradán bras</span>
<lb n="1757"/><span>Is deireadh na ríogh ó Ros:</span>
<lb n="1758"/><span>So an tír-se tiar na ngeann nglas</span>
<lb n="1759"/><span>Mo gheall as is cian do clos.</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>Ón chorp-sa cuireadh i n-uaigh</span>
<lb n="1764"/><span>Is bocht m'fhuireach ar bioth bán:</span>
<lb n="1765"/><span>Nach féaghaim gur leam a luadh</span>
<lb n="1766"/><span>Ceann na sluagh dá ndéanaim dán.</span></p>
<lb n="1767"/>
<lb n="1768"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="1769"/>
<lb n="1770"/><p><span>Iomdha fear i nUibhist fhinn</span>
<lb n="1771"/><span>Agus bean i mbuile bhróin</span>
<lb n="1772"/><span>Má thriath do chleith isin chriaidh,</span>
<lb n="1773"/><span>Sgiath na bhfian nár theich ó thóir.</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>XIV.</span></p>
<lb n="1776"/>
<lb n="1777"/><p><span>Níor bhac Domhnall díom re' dhul</span>
<lb n="1778"/><span>Ní riamh do mhaoidhfinn mar mhodh:</span>
<lb n="1779"/><span>I mbeirn bhaoghail ní bhiadh leamh</span>
<lb n="1780"/><span>Mo ghrian gheal nár chaomhain crodh.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>Deiread d'aoibhneas Innsi Gall.</span>
<lb n="1783"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1784"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>NA TIGHEARNAIDHE BHÍ I gCOMHAIMSIR LEIS AN</span>
<lb n="1787"/><span>UGHDAR (.i. LE NIALL MAC MHUI READHAIGH).</span></p>
<lb n="1788"/>
<lb n="1789"/><p><span>É féin dá n-áireamh.</span></p>
<lb n="1790"/>
<lb n="1791"/><p><span>Cuirfead ann so síos duit, a léightheoir, gach aon atá</span>
<lb n="1792"/><span>i dtighearnas san aimsir-se ar sliocht Eoin mhic Aonghuis</span>
<lb n="1793"/><span>Óig re' n-abarthaoi Mac Domhnaill agus Mórmhaor na</span>
<lb n="1794"/><span>nOilén agus Rí Fionn-Ghall.</span></p>
<lb n="1795"/>
<lb n="1796"/><p><span>Sliocht Raghnaill céad-mhac Eóin, mar adubhramar</span>
<lb n="1797"/><span>roimhe, Tighearna Chloinne Raghnaill.</span></p>
<lb n="1798"/>
<lb n="1799"/><p><span>Ailín mac Domhnaill mhic Eóin Mhúideórdaigh mhic</span>
<lb n="1800"/><span>Domhnaill mhic Ailín mhic Eóin Mhúideórdaigh mhic Alasdair</span>
<lb n="1801"/><span>mhic Ailín mhic Ruaidhrí mhic Ailín ó' n-abarthar Síol Ailín</span>
<lb n="1802"/><span>mhic Raghnaill ó' ráidhtear Clann Raghnaill mhic Eoin mic</span>
<lb n="1803"/><span>Aonghuis Óig.</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>TIGHEARNA GHLINNE GARADH.</span></p>
<lb n="1806"/>
<lb n="1807"/><p><span>TIGHEARNA MHÓIRÓIN.</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>TIGHEARNA BHINNE BHAGHLA.</span>
<lb n="1810"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1811"/><p><span>Ní fhuil do shliocht feardha agam re n-a chur síos ar</span>
<lb n="1812"/><span>sliocht Dhomhnaill a hÍle ag a bhfuil tighearnas acht</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>MARCÓS AONTROMA:</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>Ní fhaicim do shliocht ag a bhfuil innmhe dár ghein ó</span>
<lb n="1817"/><span>Eoin Mór acht Iarla Aontroma agus tighearna na Leargan</span>
<lb n="1818"/><span>Ceinntírighe ar sliocht Raghnaill Bháin mhic Eoin Mhóir,</span>
<lb n="1819"/><span>tighearna na bPingingeadh i gCinntíre, ar sliocht Aonghuis</span>
<lb n="1820"/><span>Íligh mhic Eoin Chathánaigh.</span></p>
<lb n="1821"/>
<lb n="1822"/><p><span>SÍOL LEOID AGUS SÍOL TORMÓID.</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>Do b'eolach dhúinn cúigear mac an Ruaidhrí Mhóir sin</span>
<lb n="1825"/><span>.i. Eoin an tighearna agus Ruaidhrí agus Tormód, Uilliam</span>
<lb n="1826"/><span>agus Domhnall.  Isibéal inghean Domhnaill mhic Aonghuis</span>
<lb n="1827"/><span>do mháthair aca .i. Tighearna an tSróim agus Ghlinne</span>
<lb n="1828"/><span>Garadh.</span>
<lb n="1829"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1830"/><p><span>NIALL MÓR MAC MUIREADHAIGH CCT.</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>do Ruaidhrí Mór Mac Leoid.</span></p>
<lb n="1833"/>
<lb n="1834"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1835"/>
<lb n="1836"/><p><span>Sé hoidhche dhamh-sa san dún —</span>
<lb n="1837"/><span>Níor bh'é an coinnmhe fallsa fuar:</span>
<lb n="1838"/><span>Cuirm líonmhar 'gá hibhe a hór —</span>
<lb n="1839"/><span>Fíon-bhrugh mór is líonmhar sluagh.</span></p>
<lb n="1840"/>
<lb n="1841"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1842"/>
<lb n="1843"/><p><span>Teaghlach an tighe ar gach taobh,</span>
<lb n="1844"/><span>Fá hí an fhine mheadhrach mhór:</span>
<lb n="1845"/><span>Ferrde suaimhneas ratha an ríogh</span>
<lb n="1846"/><span>Líon catha i n-uaigneas fá ól.</span></p>
<lb n="1847"/>
<lb n="1848"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1849"/>
<lb n="1850"/><p><span>Gáir na gcláirseach 's na gcuach dtrom,</span>
<lb n="1851"/><span>Ag nach gnáthach fuath ná feall:</span>
<lb n="1852"/><span>Gáir na mbleidhe bhfleasgach bhfionn,</span>
<lb n="1853"/><span>Lionn measgach is teine theann.</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1856"/>
<lb n="1857"/><p><span>Rí ó' n-olbhuir aigneadh úr,</span>
<lb n="1858"/><span>Conghbhaidh a chaidreamh gach cliar:</span>
<lb n="1859"/><span>'Na ríogh-bhrugh ní haisling ól</span>
<lb n="1860"/><span>Dá shlógh líonmhar fhairsing fhial.</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1863"/>
<lb n="1864"/><p><span>Fiche meisge linn gach laoi —</span>
<lb n="1865"/><span>Nochar leisge linn nó lé:</span>
<lb n="1866"/><span>Fiú i neart ár mbeathaidh do bhí</span>
<lb n="1867"/><span>Ceathair, a trí, a seacht le sé</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>Sé.</span>
<lb n="1870"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1871"/><p><span>III. SINNSEAR ACHT IS GAOL ALASDAIR</span>
<lb n="1872"/><span>MHIC COLLA.</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>[Sliocht Leabhair Dhuibh Chlainne Raghnaill.]</span></p>
<lb n="1875"/>
<lb n="1876"/><p><span>Raghnall Arannach mhac Somhairle mhic Alasdair mhic</span>
<lb n="1877"/><span>Eoin Chathánaigh do fuair ceannas shleachta Eoin Mhóir .i.</span>
<lb n="1878"/><span>Iarla Aontroma.  Do ghabh cóir ar a dhúthaigh ó Rígh Séamus</span>
<lb n="1879"/><span>an seismheadh ó Bhun Banna go Corrán Latharna, obiit</span>
<lb n="1880"/><span>1636, et sepultus Mergia.</span></p>
<lb n="1881"/>
<lb n="1882"/><p><span>Alasdair mac Somhairle ba duine cródha leoghanta an</span>
<lb n="1883"/><span>gaisgeach soin, go háirighthe i n-aghaidh Sagsanach agus</span>
<lb n="1884"/><span>Chloinne Uibhlin.  Do chuaidh do chungnamh le hinghin</span>
<lb n="1885"/><span>dhearbhráthar a athar .i. Inghin Duibh Shéamuis, an bhean do</span>
<lb n="1886"/><span>bhí ag Ó Domhnaill .i. Aodh mhac Maghnuis i n-aghaidh</span>
<lb n="1887"/><span>Shagsanach agus do thuit sé le Caiptín Marmél le hamus</span>
<lb n="1888"/><span>oidhche agus do beanadh a cheann de ar chrannóig Abair</span>
<lb n="1889"/><span>Locha Lapáin, agus do cuireadh go Baile Átha Cliath an</span>
<lb n="1890"/><span>ceann agus do cuireadh a chorp i mainistir Beirt.  Amhail</span>
<lb n="1891"/><span>adeir Brian Ó Gnímh:</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1894"/>
<lb n="1895"/><p><span>Mionn súl Éireann i n-Áth Cliath —</span>
<lb n="1896"/><span>Mo ghrádh don bhéil-dearg nár bhaoth:</span>
<lb n="1897"/><span>Ceann go síodh-shnuadh céim ós chách;</span>
<lb n="1898"/><span>A ghnáth féin 'gá mhíon-ghruadh mhaoth.</span>
<lb n="1899"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1900"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1901"/>
<lb n="1902"/><p><span>Do bhí d'airde i n-ua na gConn —</span>
<lb n="1903"/><span>Rí díobh Cairbre na gcuach seang</span>
<lb n="1904"/><span>'Gá raibhe ceart chláir na bhFionn —</span>
<lb n="1905"/><span>Ós cionn cháigh gur chleacht a cheann.</span></p>
<lb n="1906"/>
<lb n="1907"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1908"/>
<lb n="1909"/><p><span>A bheith gan fhios níor bh'áill leis —</span>
<lb n="1910"/><span>A ghnáth gus a-niugh a-nois</span>
<lb n="1911"/><span>'Gá chéibh mhíon-mhaoith chlann-úir chais,</span>
<lb n="1912"/><span>'Gá mhall-shúil ghlais ríogh-laoich rois.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1915"/>
<lb n="1916"/><p><span>An mian budh gnáth don gheal donn</span>
<lb n="1917"/><span>Aniugh i n-Áth Cliath 'gá chionn:</span>
<lb n="1918"/><span>Dob' é mian a mhalach seang</span>
<lb n="1919"/><span>Gan cheann d'fhalach don fhial fhionn.</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1922"/>
<lb n="1923"/><p><span>Ceann an fhabhra dhosaigh dhlúith</span>
<lb n="1924"/><span>Re frasaibh garbha, re gaoith:</span>
<lb n="1925"/><span>Ciall mo mhí-mheanma ós cionn cháich</span>
<lb n="1926"/><span>Mionn bhláith an mhín-earla mhaoith.</span></p>
<lb n="1927"/>
<lb n="1928"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="1929"/>
<lb n="1930"/><p><span>Fulang sneachta 'gá fholt fhiar</span>
<lb n="1931"/><span>Do chleachtadh dá chruth mar smual:</span>
<lb n="1932"/><span>Aoin-cheann dob' oirdhearca gníomh —</span>
<lb n="1933"/><span>Síon fhraoich-theann oighreanta fhuar.</span></p>
<lb n="1934"/>
<lb n="1935"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>Ceann i n-airde ar fhioghraibh croinn,</span>
<lb n="1938"/><span>A airde ní hiongnadh linn:</span>
<lb n="1939"/><span>Díol a thoghtha i gcathaoir Chuinn</span>
<lb n="1940"/><span>Níor thuill tathaoir cromtha cinn.</span>
<lb n="1941"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1942"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1943"/>
<lb n="1944"/><p><span>Um cheann ngeal í Fhiachadh úir</span>
<lb n="1945"/><span>'Gá mbian-ghadh teas agus tuaidh</span>
<lb n="1946"/><span>Minic brain-eoin ar fhud n-áigh</span>
<lb n="1947"/><span>Go dtug dháibh glain-fheoil a ghruaidh.</span></p>
<lb n="1948"/>
<lb n="1949"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="1950"/>
<lb n="1951"/><p><span>Ceann í Cholla 'gá ngáth geall</span>
<lb n="1952"/><span>Dob' fháth dó a chora ós a gcionn</span>
<lb n="1953"/><span>Gur bh'ainibh dhóibh d'uaisle ann</span>
<lb n="1954"/><span>Uaisle Ghall gur chóir fán gcionn.</span></p>
<lb n="1955"/>
<lb n="1956"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="1957"/>
<lb n="1958"/><p><span>M'ionmhuine le hadhbhaidh shaoir</span>
<lb n="1959"/><span>M'ionnmhas le Gallaibh 'na ghruaidh:</span>
<lb n="1960"/><span>A fhiodh budh coill dagh-fhasgaidh dúinn</span>
<lb n="1961"/><span>Le súil moill Alasdair uain.</span></p>
<lb n="1962"/>
<lb n="1963"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="1964"/>
<lb n="1965"/><p><span>Gnús nár go ndéad sliom-ghlan seang</span>
<lb n="1966"/><span>Sgéal iongnadh le cách ón chionn:</span>
<lb n="1967"/><span>Coill coimhéada chríche Gall</span>
<lb n="1968"/><span>Foighéaga a chlann bhfíthe bhfionn.</span></p>
<lb n="1969"/>
<lb n="1970"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>Geall ón rós ag grís a ghruadh,</span>
<lb n="1973"/><span>An ceann bhós mar do bhí slán:</span>
<lb n="1974"/><span>Gan chleith do bhí-sean 's do bhiadh;</span>
<lb n="1975"/><span>A bheith riamh íseal níor bh'ál.</span>
<lb n="1976"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1977"/><p><span>XIII.</span></p>
<lb n="1978"/>
<lb n="1979"/><p><span>Atá uaim i n-aol-mhúr Ghall</span>
<lb n="1980"/><span>Mo cheann dá chaomh-chúl chuach bhfionn:</span>
<lb n="1981"/><span>Bráighe rem bhreith-se 'na gceann</span>
<lb n="1982"/><span>Ceann an mheic-se Máire ar mionn.</span></p>
<lb n="1983"/>
<lb n="1984"/><p><span>Mionn súl Éireann i nÁth Cliath.</span>
<lb n="1985"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1986"/><p><span>Bhaill, R.C.</span>
<lb n="1987"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1988"/><p><span>Do chuir an laoidh-se d'fhiachaibh ar Ghallaibh ceann</span>
<lb n="1989"/><span>Alasdran do thabhairt anuas.</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>[Ba col ceathrair d'athair Alasdair mhic Colla an</span>
<lb n="1992"/><span>t-Alasdar so.]</span></p>
<lb n="1993"/>
<lb n="1994"/><p><span>Cúigear mac do bhí ag Alasdair mhac Eoin Chathánaigh i</span>
<lb n="1995"/><span>n-éagnais Dhomhnaill Bhallaigh do bhí dall.  Triúr dhíobh</span>
<lb n="1996"/><span>so do dhul sluagh mór dh'Éirinn .i. Séamus agus Aonghus</span>
<lb n="1997"/><span>Uaibhreach agus Somhairle, go ndearnadh longport leo i</span>
<lb n="1998"/><span>nGleann Seisg 'sna Glinnibh.  Ó Néill .i. Seaán mhac</span>
<lb n="1999"/><span>Chuinn Bhacaigh mhic Cuinn mhic Éinrí mhic Eoghain do thabhairt</span>
<lb n="2000"/><span>amuis longphort orra agus Aonghus Uaibhreach do mharbhadh</span>
<lb n="2001"/><span>ann.  Séamus do ghabháil buailte ann agus do éag i</span>
<lb n="2002"/><span>nDún Gheanainn agus do cuireadh i n-Árd Mhacha.</span>
<lb n="2003"/><span>Somhairle, ar mbeith fada ar láimh dhó, do léigeadh as é,</span>
<lb n="2004"/><span>agus do phós Máire, inghean Chuinn Bhacaigh.</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>Colla mhac Alasdair mhic Eoin Chathánaigh, an treas mac</span>
<lb n="2007"/><span>fá seine dhíobh, do rug an Rúta as lámhaibh Chloinne Uibhlin.</span>
<lb n="2008"/><span>Do éag i nDún Libhse, agus dá éis sin do ghabh Somhairle an</span>
<lb n="2009"/><span>Rúta.</span>
<lb n="2010"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="2011"/><p><span>IV. MOLADH SINNSEAR AGUS GAOIL</span>
<lb n="2012"/><span>ALASDAIR MHIC COLLA.</span></p>
<lb n="2013"/>
<lb n="2014"/><p><span>Ó hÉANNA DO RINNE SO D'EOIN A HÍLE.</span></p>
<lb n="2015"/>
<lb n="2016"/><p><span>[Sliocht Leabhair Dhuibh Chloinne Raghnaill.]</span></p>
<lb n="2017"/>
<lb n="2018"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="2019"/>
<lb n="2020"/><p><span>Ceannas Gaoidheal do Chlainn Cholla —</span>
<lb n="2021"/><span>Cóir a fhógra:</span>
<lb n="2022"/><span>Siad arís 'na gcathaibh céadna,</span>
<lb n="2023"/><span>Flatha Fódla.</span></p>
<lb n="2024"/>
<lb n="2025"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>Ceannas Éireann agus Alban</span>
<lb n="2028"/><span>An fhuinn ghrianaigh</span>
<lb n="2029"/><span>Atá ag an dreim fhuiligh fhaobhraigh —</span>
<lb n="2030"/><span>Cuiridh cliaraidh.</span></p>
<lb n="2031"/>
<lb n="2032"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>Fuair ceannas na haicme uile</span>
<lb n="2035"/><span>Eoin a hÍle:</span>
<lb n="2036"/><span>Fuair Alasdair flath na féile</span>
<lb n="2037"/><span>Rath na ríghe.</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>Domhnall, Eoin agus dá Aonghus</span>
<lb n="2042"/><span>'Mán fhial fhaoilidh:</span>
<lb n="2043"/><span>Ceathrar do bhean riar do ríoghaibh</span>
<lb n="2044"/><span>'S dár ghiall Gaoidhil.</span>
<lb n="2045"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2046"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>Domhnall is Raghnall don ríoghraidh</span>
<lb n="2049"/><span>Riamh nár tughadh:</span>
<lb n="2050"/><span>Somhairle nár mheall a moladh</span>
<lb n="2051"/><span>Ceann na gcuradh.</span></p>
<lb n="2052"/>
<lb n="2053"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="2054"/>
<lb n="2055"/><p><span>Ceathrar ó Shomhairle shúl-ghorm</span>
<lb n="2056"/><span>Suas go Suibhne:</span>
<lb n="2057"/><span>Ceathrar sin nár bh'fhóill n-innmhe —</span>
<lb n="2058"/><span>Cóir a gcuimhne.</span></p>
<lb n="2059"/>
<lb n="2060"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="2061"/>
<lb n="2062"/><p><span>Seisear ó Shuibhne — ríomh rathmhar —</span>
<lb n="2063"/><span>Go Rígh Colla:</span>
<lb n="2064"/><span>Fíon aca fá bhruachaibh Banna</span>
<lb n="2065"/><span>A cuachaibh corra.</span></p>
<lb n="2066"/>
<lb n="2067"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="2068"/>
<lb n="2069"/><p><span>Dá n-áirmhinn a dtáinig uime</span>
<lb n="2070"/><span>D'uaislibh Ghaoidheal,</span>
<lb n="2071"/><span>Béim ar én-ghlúin uaidh go hÁdhaimh</span>
<lb n="2072"/><span>Ní fhuair aoin-fhear.</span></p>
<lb n="2073"/>
<lb n="2074"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="2075"/>
<lb n="2076"/><p><span>Ag so treas do ghinealach Ghaoidheal,</span>
<lb n="2077"/><span>Mar do gheallas:</span>
<lb n="2078"/><span>An dream-sa ris nár chóir coimeas,</span>
<lb n="2079"/><span>'S dár chóir ceannas.</span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>TAGRA.</span></p>
<lb n="2082"/>
<lb n="2083"/><p><span>Dob' é Eoin a hÍle seo céad-Mhórmhaor Inse Gall;</span>
<lb n="2084"/><span>d'éag sé tuairim 's an bhliadhain 1386.  'Sé Aonghus Ógh</span>
<lb n="2085"/><span>Mac Domhnaill dob' athair dó, agus uaidh sin mar an</span>
<lb n="2086"/><span>gcéadna do shíolruigh Clann Domhnaill Aontroma ar díobh</span>
<lb n="2087"/><span>Alasdair mac Colla.</span>
<lb n="2088"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2089"/><p><span>V. MOLADH MHIC DHOMHNAILL.</span></p>
<lb n="2090"/>
<lb n="2091"/><p><span>File éigin ro chan.</span></p>
<lb n="2092"/>
<lb n="2093"/><p><span>[Sliocht Leabhair Dheirg Chloinne Raghnaill.]</span></p>
<lb n="2094"/>
<lb n="2095"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>Fíor mo mholadh: ar Mhac Domhnaill,</span>
<lb n="2098"/><span>Cur le' gceanglaim: cur gach comhlainn.</span></p>
<lb n="2099"/>
<lb n="2100"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>Croidhe leomhain: lámh nár tughadh.</span>
<lb n="2103"/><span>Guaire Gaoidheal: aoin-fhear Uladh.</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="2106"/>
<lb n="2107"/><p><span>[Aoin-fhear Uladh]: táth na bpobal.</span>
<lb n="2108"/><span>Rosg le' rugadh: cosg na gcogadh.</span></p>
<lb n="2109"/>
<lb n="2110"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="2111"/>
<lb n="2112"/><p><span>Grian na nGaoidheal: gnúis í Cholla;</span>
<lb n="2113"/><span>Fa bhruach Banna: luath a longa.</span></p>
<lb n="2114"/>
<lb n="2115"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>Cuilén confaidh: choisgeas foghla.</span>
<lb n="2118"/><span>Croidhe cunnla: bile Banbha.</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="2121"/>
<lb n="2122"/><p><span>Tír 'na teannail: deirg 'na dheaghaidh.</span>
<lb n="2123"/><span>A bheart bunaidh: teacht go Teamhair.</span></p>
<lb n="2124"/>
<lb n="2125"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>Measgadh Midhe: onchú Íle.</span>
<lb n="2128"/><span>Fréimh na féile: tréan gach tíre.</span></p>
<lb n="2129"/>
<lb n="2130"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="2131"/>
<lb n="2132"/><p><span>Níor éar aoin-fhear: nó dáimh doiligh</span>
<lb n="2133"/><span>Craobh fhial oinigh: ó fhiadh n-Oiligh.</span></p>
<lb n="2134"/>
<lb n="2135"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>Níor fhás uime: acht ríoghna is ríogha —</span>
<lb n="2138"/><span>Fuighle fíora: fíor mo mholadh.</span>
<lb n="2139"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2140"/><p><span>VI. BEAGÁN SGÉALAIDHEACHTA AR ALASDAIR</span>
<lb n="2141"/><span>MAC COLLA.</span></p>
<lb n="2142"/>
<lb n="2143"/><p><span>Reachrannach .i. Glasba Beag Mac Giolla Mhuire d'innis.</span></p>
<lb n="2144"/>
<lb n="2145"/><p><span>I. Suipeár Alasdair.</span></p>
<lb n="2146"/>
<lb n="2147"/><p><span>Bhá 1 Colla Dubh ann agus bhá mac aige an 2 rabh Alasdair</span>
<lb n="2148"/><span>mac Colla air agus fhuair a mháthair bás agus phós a athair</span>
<lb n="2149"/><span>aríst agus cha rabh í 3 (.i. a mháthair chéile 4) maith dó agus</span>
<lb n="2150"/><span>bhíodh é 5 a' dul a luighe má thuitim 6 na hoidhche.  Ag am</span>
<lb n="2151"/><span>suipeir rachadh ise le n-a shuipeár agus deireadh í go mór:</span></p>
<lb n="2152"/>
<lb n="2153"/><p><span>"Eírigh, a Alasdair, is glac do shuipeár."</span></p>
<lb n="2154"/>
<lb n="2155"/><p><span>Deireadh eisean:  "Goidé thá 'nn?"</span></p>
<lb n="2156"/>
<lb n="2157"/><p><span>Deireadh ise go beag:  "Feoil do chon chéir.  7"</span></p>
<lb n="2158"/>
<lb n="2159"/><p><span>Deireadh eisean:  "Cha ghlac mí fhéin.  8"</span></p>
<lb n="2160"/>
<lb n="2161"/><p><span>Deireadh ise:  "Thá 9 é bláth."</span></p>
<lb n="2162"/>
<lb n="2163"/><p><span>Deireadh eisean aríst:  "Cad athá.  10"</span></p>
<lb n="2164"/>
<lb n="2165"/><p><span>Annsin deireadh ise go mór annsin, dóigh is go gcluineadh</span>
<lb n="2166"/><span>a athair í 'gá chur ar a chois:  "Eírigh!  Eírigh!"</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>[D'fhoghlaim Glasba Beag an sgéilín sin ó Albanach, ar chuma</span>
<lb n="2169"/><span>go raibh "glachc" aige ann i n-ionad "glac" atá ag na</span>
<lb n="2170"/><span>Reachrannachaibh; mar sin do rudaíbh eile leis .i. "cad athá,"</span>
<lb n="2171"/><span>agus rl.]</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>II. An Oidhche Iongantach.</span></p>
<lb n="2174"/>
<lb n="2175"/><p><span>Bhá Alasdar ag an dorus.  Dubhairt a athair leis:</span></p>
<lb n="2176"/>
<lb n="2177"/><p><span>"Goidé an seórt oidhche atá ann anocht?"</span></p>
<lb n="2178"/>
<lb n="2179"/><p><span>"Tá," arsa Alasdar, "oidhche réabogach, róbogach</span>
<lb n="2180"/><span>rialtogach, ghealaighe, gan turadh, gan uisge."</span></p>
<lb n="2181"/>
<lb n="2182"/><p><span>"Tá oidhche iongantach ann," ars' an t-athair.</span>
<lb n="2183"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2184"/><p><span>"Chan fhuil nas 11 iongantaighe ná molt m'athara bhíth 12</span>
<lb n="2185"/><span>'gá úsáideachadh 13 agus 14é 'na aineol 14 dhamh-sa!"</span></p>
<lb n="2186"/>
<lb n="2187"/><p><span>Dh'aithnigh a athair annsin nach rabh é a' fagháil chirt.  15</span></p>
<lb n="2188"/>
<lb n="2189"/><p><span>III. Cosan an Tairbh.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>Cé b'ar bith, bhá tarbh mór sticeach ag a athair agus</span>
<lb n="2192"/><span>dubhairt a mháthair chéile leis go do 16 iarr a athair air</span>
<lb n="2193"/><span>cosan 17 an tairbh a thabhairt isteach.  Chuaidh Alasdar</span>
<lb n="2194"/><span>amach agus tharraing é na cosan as an tarbh agus thug</span>
<lb n="2195"/><span>é isteach 'uin toighe iad.</span></p>
<lb n="2196"/>
<lb n="2197"/><p><span>IV. Coimheád an Toighe.</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>Bá a athair stráiceil 18 go rabh é comh láidir agus</span>
<lb n="2200"/><span>chuaidh é amach agus dh'iarr é ar Alasdar an toigh a</span>
<lb n="2201"/><span>choimheád, 19 éagal 20 go dtigeadh robairean 21 ionnsuighe</span>
<lb n="2202"/><span>an toighe, agus tháinigh é fhéin ins an dorus, a' leigean air</span>
<lb n="2203"/><span>fhéin gur robair 22 a bhá ann, agus bhá eisean a' puiseadh 23</span>
<lb n="2204"/><span>isteach an doruis, agus fhuair Alasdar cos grápa agus</span>
<lb n="2205"/><span>phut 24 é fríd an dorus é agus chuir é an tsúil as a athair.</span></p>
<lb n="2206"/>
<lb n="2207"/><p><span>[Ní dócha go bhfuil cuma na fírinne ar na sgéilíníbh</span>
<lb n="2208"/><span>sin tuas, acht cé chreidfeadh don tseansgéalaidheacht?</span>
<lb n="2209"/><span>Ní'l innti acht sgéal.]</span>
<lb n="2210"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2211"/><p><span>VII. CEÓL FÁ ALASDAIR MAC COLLA.</span></p>
<lb n="2212"/>
<lb n="2213"/><p><span>Ní haon iongnadh, agus a raibh de cháil agus de chlú ar</span>
<lb n="2214"/><span>Alasdair mhac Colla fá n-a ghníomharthaibh gaisge, go</span>
<lb n="2215"/><span>bhfuil trácht ortha i roinn eile den ealadhain.  Do</span>
<lb n="2216"/><span>cuireadh iad, ní hé amháin i sgríbhinn, acht i gceól comh</span>
<lb n="2217"/><span>maith céadna.</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>Tá dhá phíosa ceóil againn ar marthain go dtí an lá</span>
<lb n="2220"/><span>indiu go bhfuil dlúth-bhaint aca le hAlasdair.  De</span>
<lb n="2221"/><span>shaghas éagsamhail gach ceann aca .i. amhrán agus máirseáil.</span>
<lb n="2222"/><span>Rud eile, ní hi n-aon tír amháin do coimeádadh iad.  Is</span>
<lb n="2223"/><span>iad oileánaigh Inse Gall Alban do chaomhain an t-amhrán,</span>
<lb n="2224"/><span>agus is iad Muimhnigh Chontae Chorchaighe do chéad-foghluim</span>
<lb n="2225"/><span>an mháirseáil, is dócha, agus do choingibh cuimhne uirthi nó</span>
<lb n="2226"/><span>gur leathadar ar fud na hÉireann í nó sa Mhumhain agus</span>
<lb n="2227"/><span>i gConnachtaibh ar aon tslighe.</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>Tuigimíd dhá rud as an méid sin, .i., (1) gur choimh-dheas</span>
<lb n="2230"/><span>agus gur chuma d'Alasdair 'na Albanach nó 'na Éireannach</span>
<lb n="2231"/><span>— ba Ghaedheal é agus ba leór dó sin — agus dá bhrígh sin</span>
<lb n="2232"/><span>gur fhág sé a lorg i gceól an dá thír den Tré-fhód go</span>
<lb n="2233"/><span>mbíodh baint aige leó araon; (2) gur comhroinn dá chéile</span>
<lb n="2234"/><span>Alba agus Éire ins an sgéal so Alasdair (nó Alasdruim</span>
<lb n="2235"/><span>ar nós na Mumhan) ar chuma nach féidir cunntas iomlán</span>
<lb n="2236"/><span>a bheith againn air ó thír amháin aca.</span></p>
<lb n="2237"/>
<lb n="2238"/><p><span>Cuirim síos annso i n-ár ndiaidh ar bhuail umam de</span>
<lb n="2239"/><span>thuairisg ar an dá phíosa cheoil:</span></p>
<lb n="2240"/>
<lb n="2241"/><p><span>AN tAMHRÁN.</span></p>
<lb n="2242"/>
<lb n="2243"/><p><span>'Sí an Mhaighdean Uasal Franngóg Nic Tolmaigh do</span>
<lb n="2244"/><span>thárrthuigh "Alasdair 'mhic ó-hó."  I mBarra (.i. oileán</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2245"/><p><span>d'Insibh Gall) 'seadh fuair sí é.  Amhrán de roinn na</span>
<lb n="2246"/><span>"luinneog" é, do rinneadh, b'fhéidir, le linn Alasdair</span>
<lb n="2247"/><span>féin a bheith beó nó sgathaimhín beag 'na dhiaidh sin.  Féach</span>
<lb n="2248"/><span>mar labhairtear ann ar mharbhadh Thighearna Achaidh na</span>
<lb n="2249"/><span>mBreac, ar losgadh Ghlaschó, agus ar Obair-Dheadhain a</span>
<lb n="2250"/><span>bheith dá chreachadh, agus gur "indé" do chuala fear an</span>
<lb n="2251"/><span>amhráin cuid de na sgéalaibh sin .i. "Glaschó a bheith ag</span>
<lb n="2252"/><span>dul 'na lasair."</span></p>
<lb n="2253"/>
<lb n="2254"/><p><span>Ó thárla go bhfuil an Ghaedhilg bhunaidh ar caomhnadh ag</span>
<lb n="2255"/><span>Inghin an Tolmaigh 'sé rud do rinneas-sa annso acht</span>
<lb n="2256"/><span>déanamh an Éireannachais do chur ar an Albanachas.  Acht</span>
<lb n="2257"/><span>tuigthear uaim nach fuil oiread is focal athruighthe óm</span>
<lb n="2258"/><span>láim-se, mar nach dearna acht gramadach (.i. nós graiméir)</span>
<lb n="2259"/><span>na hÉireann do chur i n-ionad gramadaighe na hAlban.</span>
<lb n="2260"/><span>Ná tógthar orm gur choingbheas trí focail nach fuil</span>
<lb n="2261"/><span>coitcheann i nÉirinn, .i. "go n-earbainn" (.i. go mbeadh</span>
<lb n="2262"/><span>súil agam le, go mbeadh ionntaoibh nó muinighin agam as) —</span>
<lb n="2263"/><span>focal fíor-Shean-Ghaedhilge é seo nach féidir a shárughadh</span>
<lb n="2264"/><span>ar mhéad a aoise agus a fhírinnighe, an té do chuardóchadh</span>
<lb n="2265"/><span>Gluaiseanna an Strachánaigh, erbaid, no-m-erpimm, is,</span>
<lb n="2266"/><span>má chailleamair-ne i bhfus é, ní misde é bheith beó thall;</span>
<lb n="2267"/><span>"uir" (.i. bruach), sin focal bhíos go mion minic i sgéal-</span>
<lb n="2268"/><span>aidheacht ár leabhar lámh; "ploc" (.i. torp, dairt, fód),</span>
<lb n="2269"/><span>focal a thuigfeadh duine as an gcoibhghe, cé nach fuil sé</span>
<lb n="2270"/><span>ar bail i bhfus againn, dom iúl féin.</span></p>
<lb n="2271"/>
<lb n="2272"/><p><span>'Sé rud do-ní an t-amhrán so caithréim Alasdair do</span>
<lb n="2273"/><span>cheileabhradh dhúinn.</span>
<lb n="2274"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2275"/><p/>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2276"/><p><span>AN MHÁIRSEÁIL.</span></p>
<lb n="2277"/>
<lb n="2278"/><p><span>Is iomdha sgéal ar "Mháirseáil Alasdruim."  Seo mar</span>
<lb n="2279"/><span>do labhair Smith i n-a stair ar Chonntae Chorcaighe:  "Tá</span>
<lb n="2280"/><span>sadhas ceoil ann atá an-aisteach agus togha an eolais air</span>
<lb n="2281"/><span>san Mhumhain ón ainm Máirseáil Alasdruim — rithlearg</span>
<lb n="2282"/><span>fhiadhain é do rinneadh i n-onóir an taoisigh sin, agus é fá</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2283"/><p><span>áird-mheas ag Gaedhealaibh go dtí an lá atá indiu ann,</span>
<lb n="2284"/><span>go mbíonn dá sheinm ar a bhfleadhaibh go léir." Éist</span>
<lb n="2285"/><span>fós le hAineisleis Ó Grádaigh ins an tagra do chuir sé le</span>
<lb n="2286"/><span>"Tóruigheacht Dhiarmuda agus Ghráinne":  "Tá cuimhne</span>
<lb n="2287"/><span>ar chath Chnuic na n-Os (nDos) do bhárr puirt phíobaireachta,</span>
<lb n="2288"/><span>le n-ar shiubhail sluagh Mhic Dhomhnaill an lá úd.  Tá togha</span>
<lb n="2289"/><span>an eoluis air i ndeisceart na hÉireann ón ainm Máir-</span>
<lb n="2290"/><span>feáil Alasdruim .i. máirseáil nó triall Alasdair nó</span>
<lb n="2291"/><span>Alexandair."</span></p>
<lb n="2292"/>
<lb n="2293"/><p><span>'Sé Éamonn Bunting do chuir an port so i sgríbhinn.</span>
<lb n="2294"/><span>Deir sé ar l. ix de chlár ainmneacha Béarla na bhfonn is</span>
<lb n="2295"/><span>na bport gur ó phíobaire i gCathair na Mart i gConndae</span>
<lb n="2296"/><span>Mhuigheo i gConnachtaibh a fuair sé é.  Fágann soin gur</span>
<lb n="2297"/><span>nós píobaireachta na gConnachtach atá air fá mar atá</span>
<lb n="2298"/><span>sé annso 'n-ár ndiaidh.  Ní fios dúinn ar sgríobhadh nós</span>
<lb n="2299"/><span>na Mumhan air fós riamh.</span></p>
<lb n="2300"/>
<lb n="2301"/><p><span>Ó's ní é gur chuir Bunting an mháirseáil seo i n-oirea-</span>
<lb n="2302"/><span>mhaint don phianoforte le crónán uaidh féin, do mheasas</span>
<lb n="2303"/><span>nár bh'fhearr dam rud do dhéanfainn ná an crónán soin</span>
<lb n="2304"/><span>do chongbháil annso, mar gurab é an pianoforte, pé locht</span>
<lb n="2305"/><span>atá air, an gléas ceoil is treise agus is iomláine agus</span>
<lb n="2306"/><span>is coitchinne ar bith.</span></p>
<lb n="2307"/>
<lb n="2308"/><p><span>Ár rádh fá dheoidh 'na leith seo, gurab é an gnás a bhí</span>
<lb n="2309"/><span>riamh ar bail tuireamh nó caoineadh ar an laoch i ndeireadh</span>
<lb n="2310"/><span>an leabhair ina mbíonn an stair ar a bheathaidh.  Ní</span>
<lb n="2311"/><span>fhuaramar aon tuireamh ar Alasdrom mac Colla isna</span>
<lb n="2312"/><span>leabhraibh, i gcló ná i sgríbhinn, acht cá fearr tuireamh</span>
<lb n="2313"/><span>do bheadh ar a leithéid de thaoiseach "arm-dhearg éacht-</span>
<lb n="2314"/><span>mhinic" agus ar "a thogha reisimeinte do Ghaoidhealaibh</span>
<lb n="2315"/><span>Éireannach agus Albanach do bhí tiúnta ar lámhach agus</span>
<lb n="2316"/><span>teaghmha ar troid" ná an mháirseáil seo 'n-ar ndiaidh le</span>
<lb n="2317"/><span>n-ar thrialladar chum catha an lá deireannach dá saoghal</span>
<lb n="2318"/><span>.i. lá Chnuic na nDos?</span>
<lb n="2319"/></p>
</div>
<pb n="57a"/>
<div><lb n="2320"/><p/>
</div>
<pb n="57b"/>
<div><lb n="2321"/><p><span>A ALASDAIR, MHIC, O-HO.</span></p>
<lb n="2322"/>
<lb n="2323"/><p><span>Bean Mhic Giolla-Eoin Tuathanaigh</span>
<lb n="2324"/><span>do ghabh i n-oileán Bharra, sa bhl. 1902.</span></p>
<lb n="2325"/>
<lb n="2326"/><p><span>Modh 2. a.b. (fáradh agus nóta)</span>
<lb n="2327"/><span>Go measardha árd</span>
<lb n="2328"/><span>(Amhrán)</span></p>
<lb n="2329"/>
<lb n="2330"/><p><span>1. A-asdair 'mhic, Ó-Hó!  Cholla ghasda, Ó-hó!</span>
<lb n="2331"/><span>Crónán</span>
<lb n="2332"/><span>As do láimh go n-, Ó-hó, Earbainn tapadh, trom eile.</span>
<lb n="2333"/><span>(Luinneog)</span>
<lb n="2334"/><span>Chall eilibh óhí, Chall ó hó ró, Chall eilibh óhao, Chall ó hó ró</span>
<lb n="2335"/><span>Críoch.</span>
<lb n="2336"/><span>Challail-ó, haorí ó, Chall ó hó ró, hao í ó hó, trom eile.</span>
<lb n="2337"/></p>
</div>
<pb n="57c"/>
<div><lb n="2338"/><p><span>2. As do láimh go n-, Ó-hó!</span>
<lb n="2339"/><span>Earbainn tapadh, Ó-hó!</span>
<lb n="2340"/><span>Marbhadh Tighearna, Ó-hó!</span>
<lb n="2341"/><span>Achaidh na mBreac leat, trom eile.</span>
<lb n="2342"/><span>Luinneog:  Chall eilibh, agus rl.</span></p>
<lb n="2343"/>
<lb n="2344"/><p><span>3. Marbhadh Tighearna, Ó-hó!</span>
<lb n="2345"/><span>Achaidh na mBreac leat, Ó-hó!</span>
<lb n="2346"/><span>Hadhlacadh i n-, Ó-hó!</span>
<lb n="2347"/><span>Uir an loch' é, trom eile.</span>
<lb n="2348"/><span>Luinneog:  Chall eilibh, agus rl.</span></p>
<lb n="2349"/>
<lb n="2350"/><p><span>4. Hadhlacadh i n-, Ó-hó!</span>
<lb n="2351"/><span>Uir an loch' é, Ó-hó!</span>
<lb n="2352"/><span>'S gé beag mé fhéin, Ó-hó!</span>
<lb n="2353"/><span>Bhuail mé ploc air, trom eile.</span>
<lb n="2354"/><span>Luinneog:  Call eilibh, agus rl.</span></p>
<lb n="2355"/>
<lb n="2356"/><p><span>5. 'S gé beag mé fhéin, Ó-hó!</span>
<lb n="2357"/><span>Bhuail mé ploc air, Ó-hó!</span>
<lb n="2358"/><span>Chuala mé indé, Ó-hó!</span>
<lb n="2359"/><span>Sgéal nár bh'ait liom, trom eile.</span>
<lb n="2360"/><span>Luinneog:  Chall eilibh, agus rl.</span></p>
<lb n="2361"/>
<lb n="2362"/><p><span>6. Chuala mé indé, Ó-hó!</span>
<lb n="2363"/><span>Sgeal nár bh'ait liom, Ó-hó!</span>
<lb n="2364"/><span>Glaschú a bheith, Ó-hó!</span>
<lb n="2365"/><span>Dul 'na lasair, trom eile.</span>
<lb n="2366"/><span>Luinneog:  Chall eilibh, agus rl.</span></p>
<lb n="2367"/>
<lb n="2368"/><p><span>7. Glaschó a bheith, Ó-hó!</span>
<lb n="2369"/><span>'Dul 'na lasair, Ó-hó!</span>
<lb n="2370"/><span>'S Obair-Dheadhain, Ó-hó!</span>
<lb n="2371"/><span>I ndéidh chreachadh, trom eile.</span>
<lb n="2372"/><span>Luinneog:  Chall eilibh, agus rl.</span>
<lb n="2373"/></p>
</div>
<pb n="57d"/>
<div><lb n="2374"/><p><span>MÁIRSEÁIL ALASDRUIM</span></p>
<lb n="2375"/>
<lb n="2376"/><p><span>Ughdar agus aimsir dó anaithnid, acht</span>
<lb n="2377"/><span>a rádh gur cumadh é roimh an mbl. 1647.</span></p>
<lb n="2378"/>
<lb n="2379"/><p><span>Go héasgaidh aigeanta.</span></p>
<lb n="2380"/>
<lb n="2381"/><p/>
<lb n="2382"/>
<lb n="2383"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Alasdair Mac Colla

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Alasdair Mac Colla

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
