Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">I dTaoibh na hOibre</title><author><name type="main">Eoghan Ó Neachtain</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL723</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1901</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL723</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>I dTaoibh na hOibre</title><author>Eoghan Ó Neachtain</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1901</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>I dTAOIBH NA hOIBRE.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>EOGHAN Ó NEACHTAIN DO SGRÍOBH.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Is leas do dhuine corr-uair, nuair bhíos sé ar siubhal ar a</span>
<lb n="6"/><span>mhine-géire & a cheann faoi aige, stadadh, & féachaint siar ar</span>
<lb n="7"/><span>a chuid oibre, & fiafruighe dhe féin, cia mar tá sé 'déanamh,</span>
<lb n="8"/><span>nó cá fhaide tá sé ar aghaidh.  Is féidir leis anáil do thar-</span>
<lb n="9"/><span>raing, & breathnughadh ar a shlighidh roimhe & na dhiaidh, cá</span>
<lb n="10"/><span>ndearna sé earráid ina chúrsa annso, nó cá bhféadfadh sé</span>
<lb n="11"/><span>buille ar aghaidh níos láidre 'thabhairt annsúd; cia bhí leis</span>
<lb n="12"/><span>ar dtús, & cia d'éirigh suas i n-imtheacht a shaothair leis agus</span>
<lb n="13"/><span>ina aghaidh, & cia as a mbéidh muinighin aige feasda.  Is</span>
<lb n="14"/><span>úsáideach an ní a leithéid seo do dhéanamh, ó am go ham, &</span>
<lb n="15"/><span>b'fhéidir go dtiubhraidh an feuchaint seo, do Chonnradh na</span>
<lb n="16"/><span>Gaedhilge, leide éigin dhí dhá mb'fhéidir léi úsáid do dheanamh</span>
<lb n="17"/><span>nuair thiocfadh an t-am ceart.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Is feasach a lán, & tá a lán eile nach dtugann an ní fá</span>
<lb n="20"/><span>deara, gur aisteach an chaoi 'na gcuirtear, go minic, rud</span>
<lb n="21"/><span>i n-iúl do dhuine, ionnus, do bhrígh an fheasa do cuirtear</span>
<lb n="22"/><span>i n-iúl, go gcromfadh sé ar gnó áirithe éigin do thosughadh;</span>
<lb n="23"/><span>& go mbéidh rún aige cur leis, go díograsach dícheallach, nó</span>
<lb n="24"/><span>go gcuirfidh buaidh críoch le n-a shaothar.  Is beag, bh'fhéidir</span>
<lb n="25"/><span>suarach go leór le rádh, an ní é rann nó cúpla rann amhráin,</span>
<lb n="26"/><span>& nach minic is cionntach iad le smaointe dhuine athrughadh ar</span>
<lb n="27"/><span>fad ó'n mbealach ar a mbéidh a dtriall roimhe sin go réidh,</span>
<lb n="28"/><span>socair, soineannta.  Dubhairt duine críonna, fad-fheiceálach,</span>
<lb n="29"/><span>aon uair amháin, “Leig dham-sa amhráin na ndaoine do</span>
<lb n="30"/><span>dhéanamh, & ní misde liom cia dhéanfas a ndlighthe.”  Is</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="31"/><p><span>ionann sin & a rádh gur mó an éifeacht atá i spiorad</span>
<lb n="32"/><span>rainn amhráin leis an inntinn do bhrosdughadh, & do chorrughadh,</span>
<lb n="33"/><span>ná tá i gcumhacht airm an ríogh, nuair nach bhfuil an aigneadh,</span>
<lb n="34"/><span>ó nádúr, claon chum an dlighe do choimhlíonadh.  Cluinfidh</span>
<lb n="35"/><span>duine eile, nó léighfidh sé, sgéal do thiubhras air tuairisg</span>
<lb n="36"/><span>do chur & eólas d'fhághail ar an bhfear so, nó ar an mbuidhin</span>
<lb n="37"/><span>úd, nó ar an gcogadh eile; & do réir mar bhéas sé ag</span>
<lb n="38"/><span>cruinniughadh eólais, & saoghal nua, glan, dar leis, ghá thais-</span>
<lb n="39"/><span>beánadh féin amach ós a chomhair, ní aithneóchadh sé fá dheireadh</span>
<lb n="40"/><span>gur b'é an duine céadna é do bhí ann sul fuair sé an chéad</span>
<lb n="41"/><span>leide beag eólais, ar a bhfuil dearmad déanta anois aige</span>
<lb n="42"/><span>b'fhéidir.  Is mór do chaillfeadh daoine le greann; & ní</span>
<lb n="43"/><span>hiongantach le rádh é dhá mbadh neithe fánacha mar iad so fá</span>
<lb n="44"/><span>ndeara an Ghaedhilg, cuir i gcás, d'fhóghlaim.</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Bhí sean-fhear, tamall ó shoin, na chomhnaidhe i mbotháinín</span>
<lb n="47"/><span>beag i n-aice thamhnaigh sléibhe, & bhí a shean-chéile na fhochair.</span>
<lb n="48"/><span>Bhí an chlann ar fad imthighthe anonn 's anall uatha, acht bhíodh</span>
<lb n="49"/><span>aos óg an bhaile ag tarraing ann, mar ba ghreannmhar na</span>
<lb n="50"/><span>seanchaidhthe iad an bheirt.  Bhí an fear n'fhear árd, Brian bhí</span>
<lb n="51"/><span>mar ainm air, & níl 'fhios agam féin go dtí an lá tá indiu</span>
<lb n="52"/><span>ann, cia an sloinneadh bhí air, — acht bhí sé 'teacht isteach ina</span>
<lb n="53"/><span>theach lá mór báistighe, & ar theacht isteach dó, bhuail sé a</span>
<lb n="54"/><span>chloigeann i n-aghaidh an bháirr-dorais.  Rinne sé a éagcaoine</span>
<lb n="55"/><span>nuair sheas sé ar an urlár, acht ní truaighe bhí ag an gcailligh</span>
<lb n="56"/><span>dhó.  “Tuilleadh tubaiste agad,” ars' ise, “is ísle an ghé ná</span>
<lb n="57"/><span>thú, & cromann sí a ceann a'teacht isteach.”  Bhí stócach as</span>
<lb n="58"/><span>an mbaile istigh, & thosuigh seisean ghá saghadadh, 1 mar ní</span>
<lb n="59"/><span>iarrfadh sé greann do b'fhearr ná iad fheicéál i muineilibh a</span>
<lb n="60"/><span>chéile.  Is gearr go raibh fóide móna, stólta, sguaba, &</span>
<lb n="61"/><span>maididhe i n-áirde, & fá dheireadh bhí an teach faoi féin 2 ag</span>
<lb n="62"/><span>mo Bhrian.</span>
<lb n="63"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="64"/><p><span>Ní mór le rádh an mhéid sin, acht nuair cuirfidhe le chéile</span>
<lb n="65"/><span>é féin, & an smaoineadh go raibh tuilleadh grinn 'san áit a raibh</span>
<lb n="66"/><span>an oiread soin, cia déarfadh nach leanfadh duine dhó, ar shúil</span>
<lb n="67"/><span>le haiteas, siamsa, is spóirt, bheith ann.  Agus is beag duine</span>
<lb n="68"/><span>nach mbéadh dúil aige leanamhaint do sgéal, dá mbéadh</span>
<lb n="69"/><span>níos mó dhe le fághail, fearacht an bhuachalla do</span>
<lb n="70"/><span>casadh leis an bhfile lá.  Bhí an sgurthach so ag tarraing</span>
<lb n="71"/><span>amach ar thrí déag do bhliadhantaibh & bí sé “ag seóladh na</span>
<lb n="72"/><span>ngamhna sa bhfásach,” lá fliuch, acht nach raibh aon fhuacht ann</span>
<lb n="73"/><span>Bhí an casan 'na phuiteach fá lathaigh & uisge i n-áitibh nach raibh</span>
<lb n="74"/><span>tuitim le fánaidh aige, acht ar fhilleadh abhaile do'n phataire,</span>
<lb n="75"/><span>bhí iachtar a bhrístín fillte suas, & a chosa daite, salach, dubh go</span>
<lb n="76"/><span>lár a loirgneadh, le láib & múnlach an chasáin.  Casadh fear</span>
<lb n="77"/><span>breágh, árd, leigthe, déanta, dhó, & bhreathnuigheadar go grinn</span>
<lb n="78"/><span>ar a chéile.  Labhair an fear, & d'fhiafruigh sé, “Cá fhaide síos</span>
<lb n="79"/><span>a bhí tú, a stóicín?” & d'fhreagair an buachaill, “Chomh fada</span>
<lb n="80"/><span>a's fheiceas tú salachar ar mo chosaibh.”  Is iomdha duine</span>
<lb n="81"/><span>cheapfadh go mb'fhiú aithne do chur ar a leithéid sin, acht is geall</span>
<lb n="82"/><span>le bheith caitheamh péarlaidhe chum na muc aithne thabhairt do</span>
<lb n="83"/><span>dhaoinibh air, atá lionta le meas ortha féin, is ortha féin</span>
<lb n="84"/><span>amháin.  Ba hé an buachaill céadna dubhairt leis an sagart</span>
<lb n="85"/><span>nuair dubhairt an sagart leis, “Dhá mbéitheá isteach i n-am</span>
<lb n="86"/><span>bhéarainn ubh dhuit,” “Maiseadh, níor bh'fhearr liom cearch 'ghá</span>
<lb n="87"/><span>breith dham”; & so é an freagra thug sé ar fhear d'fhiafruigh</span>
<lb n="88"/><span>dhe céard bhí a athair dhéanamh indiu:  “Tá ag cur dhá dhonas</span>
<lb n="89"/><span>i n-aon donas amháin, 'sé sin, dhá chasán bhí i ngarrdha linn, &</span>
<lb n="90"/><span>tá sé ag cur sgeacha & driseacha ar cheann aca, le na daoine</span>
<lb n="91"/><span>do chongbháil as soin.”  B' iongantach do'n tsaoghal an inn-</span>
<lb n="92"/><span>tleacht bhí san mbuachaill seo, & dá mbadh Gréigis nó Laidin</span>
<lb n="93"/><span>an teanga bhí aige, bhéadh sé chomh hárd i réim le Demoste-</span>
<lb n="94"/><span>nes, nó Ciceró, nó leis na hughdaraibh eile ar a bhfuil cáil ag</span>
<lb n="95"/><span>aos óg an ama so.  Is cinnte gur imthigh uainn báird filidh</span>
<lb n="96"/><span>& daoine inntleachtamhla eile i litrídheacht i ngeill le heas-</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="97"/><p><span>baidh oideachais, & deise le sgríobhadh, agus le maireachtáil,</span>
<lb n="98"/><span>go minic, go deimhin.  Acht ní cabhair anois bheith 'ghá n-éag-</span>
<lb n="99"/><span>caoineadh so, & ní dada an tairbhe dhúinn iad le hais gach a</span>
<lb n="100"/><span>bhfuil againn fós.</span></p>
<lb n="101"/>
<lb n="102"/><p><span>Do lom-aimhdheoin na ndlightheadh do cuireadh i bhfeidhm lé</span>
<lb n="103"/><span>trí chéad bliadhain i n-aghaidh na Gaedhilge, tá sí beó bríogh-</span>
<lb n="104"/><span>mhar indiu; & béidh go lá luain san litridheacht d'fhág maigh-</span>
<lb n="105"/><span>istiridhe móra na teangan againn.  Gan trácht ar na leabh-</span>
<lb n="106"/><span>raibh dócamhla soin, Leabhair Laighean, Leabhar na hUidhre, &</span>
<lb n="107"/><span>a leithéididhe, tá prós & filidheacht luachmhar againn ó na</span>
<lb n="108"/><span>Ceithre Máighistiribh, ó Chéitinn, ó Mhícheál Coimín, ó Aodhagán</span>
<lb n="109"/><span>Ua Rathaille, ó Dhonnchadh Ruadh, Dhonnchadh Mór, & na céadta</span>
<lb n="110"/><span>eile, nach féidir áireamh anois.  Is iomdha beart fealltach</span>
<lb n="111"/><span>éagcórach, beart na láimhe láidre, d'imir Clanna Gall ar</span>
<lb n="112"/><span>Ghaedhealaibh, ó chuireadar cos 'san tír ar dtús, & níor bh'é</span>
<lb n="113"/><span>an chuid ba lúgha dhe, gach a ndearnadar i n-aghaidh na tean-</span>
<lb n="114"/><span>gan; acht ó d'fháisgeadar a ngreim níos daingne tar éis</span>
<lb n="115"/><span>chatha Chinn tSáile, mhéadaigh a ngangaid, & a bhfuath, & a</span>
<lb n="116"/><span>ngráin ar mhuinntir na tíre & ar gach a bhain leó.  Ní bréag,</span>
<lb n="117"/><span>ná áithmhéil a rádh, acht lom-chlár na fírinne, gur dhá n-aimh-</span>
<lb n="118"/><span>dheoin atámuid beó, chor ar bith.  Do mhill, bhrúigh, bhasg, bháth,</span>
<lb n="119"/><span>mhúch siad gach seilb shaoghalta dá raibh ag Éireannachaibh, & ní</span>
<lb n="120"/><span>rabhadar sásta leis sin, nó go ngoidfidís, dá mbh'fhéidir é,</span>
<lb n="121"/><span>a seilbh ar an saoghal eile.  Baineadh dhíobh, ar dtús, a</span>
<lb n="122"/><span>gcuid talmhan, & cuireadh rith & ruaig ortha, ionnus go</span>
<lb n="123"/><span>bhfuighfidís bás le anshógh & gorta; dhá mbeidís le feiceál</span>
<lb n="124"/><span>arís 'na dhiaidh sin, ní hé amháin go raibh cead a marbhtha a</span>
<lb n="125"/><span>gcrochta, a mbáidhthe, nó a gcur do'n tsaoghal ar bhealach ar</span>
<lb n="126"/><span>bith a thoghróchá, acht ba hionmholta an rud a dhéanamh.  Tá</span>
<lb n="127"/><span>sé i n-ar stair le léigheadh ag an domhan gurab amhlaidh do</span>
<lb n="128"/><span>bhí an sgéal, gidh gur doi-chréidte, go leór, le n-aithris é, &</span>
<lb n="129"/><span>do réir bun & príomh-ádhbhair mo chómhrádh, & mo bharamhla is</span>
<lb n="130"/><span>eolais ar ar stáir — sár-eolas ar an bhfírinne — do chuirfeas</span>
<lb n="131"/><span>i n-iúl do dhuine an riachtanas atá air i dtaoibh a thíre.  Is</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="132"/><p><span>éigin a rádh nach mar a chéile atá an riachtanas so ar gach</span>
<lb n="133"/><span>uile dhuine, mar nár cruithigheadh gach uile dhuine leis an inn-</span>
<lb n="134"/><span>tinn, & leis an spiorad chéadna, acht bíodh an riachtanas so</span>
<lb n="135"/><span>mór nó beag, tá a chionmhaireacht féin ar gach neach de.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Nó is féidir a chur i bhfoirm eile, ar an mbealach so.</span>
<lb n="138"/><span>Ba mhór an suaimhneas inntinne & cuirp dham é, dá gcru-</span>
<lb n="139"/><span>thóchadh aon neach dham, go bhfuil lucht coimhéadta na</span>
<lb n="140"/><span>Gaedhilge ar fad amugha, & bheith ag iarraidh an teanga chur</span>
<lb n="141"/><span>ar bun arís.  Agus céard do chaithfidhe thaisbeáint annsoin?</span>
<lb n="142"/><span>I measg móráin eile, níor mhór a thaisbeáint nach tír ar leith</span>
<lb n="143"/><span>an tír seo; nó má badh eadh, nach fiú trácht ar a raibh</span>
<lb n="144"/><span>d'inntleacht, do Chríostaidheacht ná d'uaisleacht ina daoinibh</span>
<lb n="145"/><span>riamh roimhe so; gur cuma dhúinn-ne indiu cia aca teanga</span>
<lb n="146"/><span>labhróchas Éireannaigh, teanga a dtíre féin, no teanga tíre</span>
<lb n="147"/><span>eile, óir muna ndéantar úsáid do'n Ghaedhilg, is cuma do'n</span>
<lb n="148"/><span>náisiún dá mbadh i dteanga na bhfear ndubh, nó teanga na</span>
<lb n="149"/><span>South Sea Islanders atá ar bun, sé an cás céadna é</span>
<lb n="150"/><span>d'onóir & d'fhearamhlacht na tíre.  Ní mór an litridheacht</span>
<lb n="151"/><span>atá againn do sgriosadh amach, & a mhilleadh, mar síleadh</span>
<lb n="152"/><span>a dhéanamh cheana léi, & an mhaise, & an ealadha 1 atá i n-ar</span>
<lb n="153"/><span>leabhraibh ó chianaidheacht do strachailt as ar meabhairibh.</span>
<lb n="154"/><span>Caithfidh freisin, cuimhne ar ndaoine, & gach ar chleachtamar</span>
<lb n="155"/><span>nár n-óige dhul ar ceal & ar dearmad uainn & sgarfadh sé</span>
<lb n="156"/><span>sin le n-ar nádúr go léir sinn; sé sin le rádh i ndeireadh</span>
<lb n="157"/><span>na dála caillfidh sinn ar nádúr, béimid annsoin gan</span>
<lb n="158"/><span>Murchadha gan Mághnus, mar deir an leath-fhocal.  Is é sin</span>
<lb n="159"/><span>go díreach bhí a' goilleadh orainn le tréimhse fhada; bhí aithris</span>
<lb n="160"/><span>'ghá déanamh ar dhaoinibh, & ar thíorthaibh eile, ar a nósaibh, a</span>
<lb n="161"/><span>mbéasaibh, & a ngnásaibh, & idir iad-san & sinn-ne bhí an</span>
<lb n="162"/><span>oiread do dhifir, nár mhór dhúinn ar nádúr féin do chailleadh</span>
<lb n="163"/><span>go léir, is beag nach, le bheith mar iad.  Dá bhrigh sin is beag</span>
<lb n="164"/><span>nach raibh an tsean-tír so tachtuighthe & brúighte fá chois le</span>
<lb n="165"/><span>nar ndíchéille féin.</span>
<lb n="166"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="167"/><p><span>Fiafróchadh siad b'fhéidir cá bhfuil an dhíchéille sin.  Ag</span>
<lb n="168"/><span>so é: neamh-shuim & dearmad do dhéanamh ortha féin, & ar</span>
<lb n="169"/><span>gach a raibh slachtmhar riamh aca, & aithris ar gach a dtáinig</span>
<lb n="170"/><span>tar lear má's maith nó olc é; & badh dhóthaididhe go holc é</span>
<lb n="171"/><span>ná go maith.  Go deimhin tá sé chomh holc soin, le goirid, gur</span>
<lb n="172"/><span>beag nach bhfuil inntleacht na tíre plúchta, múchta aige.  I</span>
<lb n="173"/><span>n-áit úsáid do dhéanamh do'n mheabhair & do'n inntinn do</span>
<lb n="174"/><span>thug Dia do gach aon neach, d'fhéach daoine suas ar an</span>
<lb n="175"/><span>gcumhacht láidir bhí na dtimcheall (géilleann gach uile dhuine</span>
<lb n="176"/><span>do'n chúmhacht tá 'na thimcheall) & d'umhluigheadar dó, gidh nach</span>
<lb n="177"/><span>raibh ann go fíor-mhinic acht iodhal chriadh no fear bocht</span>
<lb n="178"/><span>bréige.  Bí a shliocht air, ní raibh ceólántacht, ná geóspal-</span>
<lb n="179"/><span>tacht ná seafóid ba ghránamhla ná ba dhéisteanaighe ná an</span>
<lb n="180"/><span>aithris do shíolruigh ón neamh-shuim seo.  Ní chuala tú go</span>
<lb n="181"/><span>hiomdha, rud is brónaighe ná an sompla do'n chineál so aithris</span>
<lb n="182"/><span>bhí le feiceál an samhradh so chuaidh thart i mbarúntacht Mhag</span>
<lb n="183"/><span>Uilinn, i gcondae na Gaillimhe.  Bí foireann buachaillidhe</span>
<lb n="184"/><span>óga i gceann a chéile tráthnóna lae saoire, ar leathtaobh an</span>
<lb n="185"/><span>bhóthair, mar is gnáthach leó, & iad ag déanamh siamsa dhóibh</span>
<lb n="186"/><span>féin.  B'fhorus d'aithne ar dhéanamh a n-éadaigh, & ar an</span>
<lb n="187"/><span>gcineál codáis do bhi ann nár bhain sé le n-a mbaile ó thús,</span>
<lb n="188"/><span>mar rinne an táilliúr bocht iarracht ar a ghearradh 'sa'</span>
<lb n="189"/><span>bhfaisean.  Bhí “consurtíne” ag duine aca, acht ní chualas</span>
<lb n="190"/><span>iad ag seinm cheóil; acht nuair dubhras leó “go mbean-</span>
<lb n="191"/><span>nuighidh Dia dhibh,” ní tháinig smid as beul cheachtair aca.</span>
<lb n="192"/><span>Nuair nár fhreagair siad dubhairt mé le mo charaid do bhí</span>
<lb n="193"/><span>liom, & iad-san ag éisdeacht:  “Shíl mé go raib Gaedhilg 'gá</span>
<lb n="194"/><span>labhairt 'sa' bpáirt seo do'n tír?”  Dubhairt seisean liom</span>
<lb n="195"/><span>go raibh acht nár bh'onórach leo í labhairt.  Annsoin arsa mise</span>
<lb n="196"/><span>go hárd:  “Dar fiadh, ní raibh a fhios agam nach i nÉirinn do</span>
<lb n="197"/><span>bhí mé go dtí sin, & feicim anois gur i bpáirt an-bhoicht do</span>
<lb n="198"/><span>Shasana atá mé fós.”  “Ó,” arsa duine aca, “is that all</span>
<lb n="199"/><span>you know?”  “O ní hé,” arsa mise, “atá agam beagán</span>
<lb n="200"/><span>níos mó.”  “And if you have,” adeir sé, “why don't you</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="201"/><p><span>spake it?”  “Cuirfear ciall, lá eile, 'do cheann-pota má's</span>
<lb n="202"/><span>féidir,” a deirim-se leis, & tháinig falrach gáiridh ar chuid</span>
<lb n="203"/><span>do'n mhuintir eile, leis sin, & fearg air-sean, & mar deir</span>
<lb n="204"/><span>an t-amhrán “níor labhair sé gíog níos mó” liom-sa.  Agus</span>
<lb n="205"/><span>ag so iad an dream nár chaill an Ghaedhilg, má's fíor.  Dar</span>
<lb n="206"/><span>ndóigh níor chaill, ní chailleann duine an rud a chaitheas sé</span>
<lb n="207"/><span>uaidh le na lán-thoil, & le na shúilibh osgailte.  Acht 'sa' gcás</span>
<lb n="208"/><span>so ní'l súile na ndaoine so osgailte; is fada uaidh sin</span>
<lb n="209"/><span>iad.  Ní'l a fhios aca nach é an ceart é, neamh-shuim &</span>
<lb n="210"/><span>droch-mheas do thabhairt ar an teangaidh.  Ó rugadh iad,</span>
<lb n="211"/><span>& a n-athaireacha rómpa, ní raibh meas ná clú ná onóir le</span>
<lb n="212"/><span>fagháil ag Ghaedhilgeóir 'na measg.  Ba hé díogha na tíre é</span>
<lb n="213"/><span>féin & gach ar bhain leis; ní raibh ciall ná tuigsint ann, na</span>
<lb n="214"/><span>áird ar a ghlór ag úr-bhoicínibh na gcultacha-gallda, a mbíodh</span>
<lb n="215"/><span>a mbuilg folamh go minic.  Sin í an tseoinínteacht ina</span>
<lb n="216"/><span>raibh an bhrígh, an cúmhacht, an fiúntas & an éirim, & ó nár</span>
<lb n="217"/><span>luar le Éireannach méar a chur fá n-a shúil ná náire chur air</span>
<lb n="218"/><span>i dtaoibh neithe spioradálta, fuair an Ghalldacht buaidh.  Bhí</span>
<lb n="219"/><span>siocair eile freisin ann, le tarcaisne do tharraing ar an</span>
<lb n="220"/><span>teangaidh, acht bhí ciall éigin leis sin.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Nuair thosuigh na daoine a' dul go 'Meiriocá (& is Gaedhil-</span>
<lb n="223"/><span>geóiridhe bochta furmhór dár imthigh as iarthar na tíre) níor</span>
<lb n="224"/><span>fhan níos mó measa ar aon ní acht ar Bhéarla.  Is innti do</span>
<lb n="225"/><span>sgríobhaidís a bhaile a ngníomhartha, a ngaisgeadh, & a n-iongan-</span>
<lb n="226"/><span>tais, & mar bhíodh súil ag an aos-óg le dhul an bealach</span>
<lb n="227"/><span>céadna lá éigin eile ní bhíodh tóir ar dhada acht ar Bhéarla.</span>
<lb n="228"/><span>Níor mhilleán mhór ortha an ní bhíodh úsáideach & foghainteach</span>
<lb n="229"/><span>dóibh d'fhóghlaim, acht nach mí-ádhamhail go mb'ionann leó</span>
<lb n="230"/><span>meas do thabairt do theangaidh aca, & droch-mheas ar an</span>
<lb n="231"/><span>gceann eile.  Mo léan ghéar! is iomdha litridheacht uasal</span>
<lb n="232"/><span>líomhtha ghasda — dán, amhrán, & seanchas — do cuireadh fá'n</span>
<lb n="233"/><span>gcré le céad, go deimhin le leith-chéad, bliadhain anuas.  Is</span>
<lb n="234"/><span>dóigh liom gur cuireadh litridheacht na hÉireann ó chéad go</span>
<lb n="235"/><span>leith go dtí dhá chéad bliadhain ar gcúl orainn le gach uile</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="236"/><p><span>bheart fealltach dár himrigheadh uirthi ó d'imthigh an teanga</span>
<lb n="237"/><span>as usáid choitcheann trí no ceathair fíchead do bhliadhanthaibh</span>
<lb n="238"/><span>ó shoin.  Má d'fhan an t-ochtmhadh cuid di againn, ní hé an</span>
<lb n="239"/><span>t-ochtmhadh cuid is fearr é, & do réir mar tá cuid againn</span>
<lb n="240"/><span>ag iarraidh dhul ar aghaidh anois i ndeireadh na dála leis an</span>
<lb n="241"/><span>obair tá tuilleadh againn ar nós na ngrabairidhe aga bhfuil</span>
<lb n="242"/><span>an Béarla briste.</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>Agus fairíor! is fíor-dhroch-thalamh síl é inntinn an</span>
<lb n="245"/><span>dreama so.  Is measa go mór ná an mhuinntir do chaill a</span>
<lb n="246"/><span>meabhair & a leabhair bliadhanta fada ó shoin.  Tá an dá</span>
<lb n="247"/><span>theangaidh aca anois, ceann aca i bpreib dheiridh an bháis,</span>
<lb n="248"/><span>dar leó, & ceann fá chlú, & fá chómharthaibh uaisleachta.  Dá</span>
<lb n="249"/><span>bhrígh sin tá a ngráin ar a gceann féin go húr, láidir,</span>
<lb n="250"/><span>gidh nach bhfuil siad chomh daingean 'sa mbaramhail sin féin</span>
<lb n="251"/><span>le goirid.  Ní mar sin do'n dream nach gcuala focal riamh</span>
<lb n="252"/><span>acht an Béarla.  Is maith leó-san clostáil go raibh so nó</span>
<lb n="253"/><span>súd ann fad ó ag a n-athaireachaib, & go mbadh chóir dhóibh-sean</span>
<lb n="254"/><span>é bheith aca mar an gcéadna.  Cuirfidh siad a thuairisg, le</span>
<lb n="255"/><span>sgéal nua fhághail muna mbéadh a mhalairt ann, & is dóchaid-</span>
<lb n="256"/><span>idh 1 dhóibh leanamhaint do'n fhirinne, & buille do thabhairt faoi</span>
<lb n="257"/><span>n-a fóghlaim ná fanamhaint gá huireasbaidh. 2  D'á chruthúnas 3</span>
<lb n="258"/><span>sin, is feasach gur díograsaighe, & gur mó an uimhir daoine</span>
<lb n="259"/><span>atá ag obair 'san bpáirt do'n tír nach labharthar Gaedhilg</span>
<lb n="260"/><span>indiu ná san gceard a bhfuil sí fós go bíodhgamhail spreac-</span>
<lb n="261"/><span>amhail cé smoite 4 b'fhéidir do Chorcaigh amháin.</span></p>
<lb n="262"/>
<lb n="263"/><p><span>Do bhrígh nach dtig leis an dochtúir leigheas do dhéanamh</span>
<lb n="264"/><span>gan fios iomlán fhághail ar an tinneas, is ionmholta an ní</span>
<lb n="265"/><span>eólas iomlán thabhairt dó; & mar an gcéadna do'n chúis seo,</span>
<lb n="266"/><span>is foghainteach an rud féachaint cia as ar fhás ní hé amháin</span>
<lb n="267"/><span>neamh-shuim san teangaidh acht a dearmad go léir, & go toil-</span>
<lb n="268"/><span>teannach, agus aithris ar gach aon ní do tháinig as tír nó as</span>
<lb n="269"/><span>tíorthaibh eile — ar a dteangaidh, a mbéasaibh, a gcuid ceóil,</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="270"/><p><span>& go dtí amháin gearradh a gcuid éadaigh.  Gan sgéal fada</span>
<lb n="271"/><span>a bhaint as, cia is cionntach leis an nGalldact do bhí go dtí</span>
<lb n="272"/><span>seo féin, dhar múchadh & dhar bplúchadh, & ag strachailt</span>
<lb n="273"/><span>nádúir na nGaedheal asainn?  Hoileadh sinn sna sgoilean-</span>
<lb n="274"/><span>naibh náisiunta (mar dheadh), & is ionnta fuaramar an chéad</span>
<lb n="275"/><span>oideas, an t-oideas ar a gcuimhneochamaoid go bráth, is ní</span>
<lb n="276"/><span>le n-a fheabhas é.  Is ag na mháighistiribh-sgoile, mar sin, do</span>
<lb n="277"/><span>bhí cúmhacht an múnla do cheapadh, do réir mar fuair siad</span>
<lb n="278"/><span>cead agus ordughad ó na máighistiribh féin.  Ní hiondamhail</span>
<lb n="279"/><span>go raibh focal Gaedhilge ag ceachtar aca so, & má bhí cúpla</span>
<lb n="280"/><span>focal, ná cúpla focal ar fhichid Béarla ag na páisdibh níor</span>
<lb n="281"/><span>chabhair ar bith dóibh sin, óir taobh amuigh do'n sgoil mhí-fhor-</span>
<lb n="282"/><span>túnaigh sin bhain na páisdí seo áirnidhe, cnunaidh, sgiochóir-</span>
<lb n="283"/><span>idhe & sméara i nGaedhilg, chuadar ar snámh, & chuireadar</span>
<lb n="284"/><span>ortha a gcuid éadaigh i nGaedhilg, thiomáineadar an t-asal,</span>
<lb n="285"/><span>& ruaigeadar na caoirigh & na préacháin, bhuaileadar báire,</span>
<lb n="286"/><span>d'aithris sgéalta, & ghabh siad amhráin, & mhaireadar go léir</span>
<lb n="287"/><span>san teangaidh chéadna.  Acht nuair tháinig am na fóghlama,</span>
<lb n="288"/><span>le haghaidh na sgoile, & ins an sgoil ní hé a mbeannacht do</span>
<lb n="289"/><span>fuair na leabhra, ná an sgoil, ná an máighistir, ná aon neach</span>
<lb n="290"/><span>dar bhain leó, ná le n-a ndream.  Agus rinne an máighistir</span>
<lb n="291"/><span>a chion féin do'n obair.  Labhair sé Béarla — mar nár fhéad</span>
<lb n="292"/><span>sé Fraincis ná Gaedhilg ná aon teanga eile do labhairt;</span>
<lb n="293"/><span>thug sé modh & onóir, & fómós do'n Ghalldacht, & tugann fós,</span>
<lb n="294"/><span>& shíl na páisdí bochta go raibh sé ceart.  Ní gnáthach le</span>
<lb n="295"/><span>páisdibh smaoineadh mar dhaoine críonna.  Tháinig an sagart</span>
<lb n="296"/><span>paráiste isteach corr-uair; go mion 's go minic i n-áiteachaib,</span>
<lb n="297"/><span>& is cosmhail gur shíl seisean, ar nós na bpáiste, go raibh im-</span>
<lb n="298"/><span>theacht na sgoile gan aon locht, & dar ndóigh nuair cheap</span>
<lb n="299"/><span>duine chomh haibigh leis an sagart nach raibh aon locht le</span>
<lb n="300"/><span>fagháil ar an ngléas oideachais, an máighistir Gallda, na</span>
<lb n="301"/><span>leabhra & an teanga Ghallda, & na páisdídhe Gaedhealacha, bhí</span>
<lb n="302"/><span>sé mór ag athair ná máthar bheith a' clamhsán.  1 Cia eile bhí</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="303"/><p><span>ann le áird do thabhairt ar an sgoil, muna raibh an sagart,</span>
<lb n="304"/><span>& is mór atá le freagairt aige, os cómhair a thíre, fá'n</span>
<lb n="305"/><span>gcion-faillighe do rinne sé 'san oideachas do fuair, nó nach</span>
<lb n="306"/><span>bhfuair (b'áil liom rádh) an t-aos óg.  Baineadh an spiorad,</span>
<lb n="307"/><span>& an fhearamhlacht, as an aos óg, acht cia'n mhaith sin do luadh</span>
<lb n="308"/><span>nuair nach dtuigfear é, ná brígh na fírinne atá ann, acht</span>
<lb n="309"/><span>tuigtear nó ná tuigtear is dearbhtha cinnte é, nach bhfuil</span>
<lb n="310"/><span>Éireannaigh do chaill a dteanga chomh fearamhail spiorad-</span>
<lb n="311"/><span>mhail, misneamhail le daoinibh ag a bhfuil a dteanga féin.</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>Ní'l le rádh acht nach bhfuil a fhios ag na sagartaibh nach é</span>
<lb n="314"/><span>'n ceart atá ar bun, nó má tá nach bhfuil aon locht aca ar</span>
<lb n="315"/><span>na dlighthibh do dhíbir Seathrún Céitinn do Ghleann Eathar-</span>
<lb n="316"/><span>laigh, & do chuir ar a dteicheamh a sinnsear leis na céadtaibh</span>
<lb n="317"/><span>bliadhain.  Is tig leó a rádh nach bhfuil na dlighthe sin ann</span>
<lb n="318"/><span>anois, & gur mó an dochar ná an tairbhe bheith ghá dtarraing</span>
<lb n="319"/><span>anuas, acht atá freagra le tabhairt ar an dá chaint seo:</span>
<lb n="320"/><span>muna bhfuil na dlighthe sin ann anois is do bhrígh nach bhfuil</span>
<lb n="321"/><span>siad a' teastáil, mar tá an Béarla, & flaitheas na nGall</span>
<lb n="322"/><span>i gcumhachta; & más sochar nó dochar bheith ag á luadh ní'l sé i</span>
<lb n="323"/><span>nádúr an duine gean ná grádh bheith aige ar lucht na héag-</span>
<lb n="324"/><span>córa, ná ar an dream do ghnidheas gnás dá bheith dar</span>
<lb n="325"/><span>maslughadh & ag caitheam droch-mheasa orainn.</span></p>
<lb n="326"/>
<lb n="327"/><p><span>Seadh, agus céard tá uaim anois?  Is iomdha rud sin,</span>
<lb n="328"/><span>& is iomdha rud sin nach bhfuighfear go bráth; acht má's fada</span>
<lb n="329"/><span>gearr go dtí é, & dá n-éagfadh gach uile bhall do Chonnradh</span>
<lb n="330"/><span>na Gaedhilge ar maidin i mbárach, ní chreidfinn ó'n saoghal</span>
<lb n="331"/><span>nach n-éireóchadh dream eile suas n-a ndiaidh do threibh & do</span>
<lb n="332"/><span>phór na nGaedheal do thógfadh an obair ortha féin, & nach sguir-</span>
<lb n="333"/><span>fidhe choidhche ná go deó nó go mbéadh Éire Gaedhealach arís.</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>Acht ní bhaineann soin fá láthair, mar nach dóigh go dteip-</span>
<lb n="336"/><span>fidh an obair ar an sinnsear atá beó anois.  Ní'l fútha-san</span>
<lb n="337"/><span>sguireadh, nó go bhfeicfidh siad teanga na bhFiann, teanga</span>
<lb n="338"/><span>Oisín chaoimh, & Osgair thréin, & “Phádraig na mbachall mbán,”</span>
<lb n="339"/><span>'g á spreagadh arís ar shléibhtibh bhrollaigh-mhíne, & ar mhághaibh</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="340"/><p><span>fhairsinge, fhód-leathna, & i ngleanntaibh áilne na hÉireann;</span>
<lb n="341"/><span>ag a macaibh-léighinn sna sgoileannaibh, & sna coláisdibh féin,</span>
<lb n="342"/><span>ag an spealadóir, 's ag an “spailpín fánach,” ag an gcléir,</span>
<lb n="343"/><span>& ag an bhfile.  Bíonn gach uile ní suathantasach 1 nuair thosuigh-</span>
<lb n="344"/><span>thear é, acht tar éis cleachtadh bliadhna nó mar sin do</span>
<lb n="345"/><span>dhéanamh air ní ghnidhtear níos mó iongantais dhe, & an rud</span>
<lb n="346"/><span>faoi a rabhamar faiteach tamall ó shoin, ní'l blas suime</span>
<lb n="347"/><span>againn ann feasta.  Chidhtear dhúinn go dteidheann an ghrian</span>
<lb n="348"/><span>siar an spéir gach uile lá, & bíonn uaigneas orainn lá ar</span>
<lb n="349"/><span>bith nach bhfeiceamuid í, acht muna mbíodh sí le feiceál acht</span>
<lb n="350"/><span>uair no dhó ar feadh ar saoghail, ní thiocfadh iabh ná fosus 2</span>
<lb n="351"/><span>ar dhuine chomh fad 's bheadh sí i n'amharc acht 'gá síor-dhearcadh,</span>
<lb n="352"/><span>& ag caint 's ag cur síos uirthi arís dhá lá a shaoghail. 3  Is</span>
<lb n="353"/><span>iongantaighe go mór imtheacht na gréine, má's imtheacht atá</span>
<lb n="354"/><span>fúithi, gidh go bhfuil sise go follasach gach uile lá, ná é</span>
<lb n="355"/><span>theacht san tsaoghal le n-ar linn-ne, muinntir na tíre seo go</span>
<lb n="356"/><span>léir ag admháil, go raibh mearbhall, & dí-chéille, & dailleacht</span>
<lb n="357"/><span>ortha, nach bhfacadar roimhe seo go mb'fhéidir leó gnó a</span>
<lb n="358"/><span>dtíre do dhéanamh go hiomlán, le géilleadh beag dhá chéile</span>
<lb n="359"/><span>annso 's annsúd, i leabaidh bheith dul i muineilibh a chéile gan</span>
<lb n="360"/><span>fáth gan ádhbhar, mar bhíonn go fír-mhinic, “beirt a' troid 's</span>
<lb n="361"/><span>iad ar aon sgéal.”  Is léir do dhuine an fhírinne tré pholl,</span>
<lb n="362"/><span>& do dhuine eile an fhírinne chéadna tré pholl eile.</span></p>
<lb n="363"/>
<lb n="364"/><p><span>Ní'l leigheas air seo acht smúid & dorchadas an aineólais</span>
<lb n="365"/><span>do sgaipeadh roimh sholus an teagaisg.  “Ní liathaigh 4 tír</span>
<lb n="366"/><span>ná gnás,” & ní liathaigh inntinn daonna ná slighe chum a</span>
<lb n="367"/><span>inntinne, & dá bhrígh sin, ní'l ród mór fairsing, ná casán</span>
<lb n="368"/><span>aithghiorrach, ná slighe chlamparach, aimhréidhteach, ná bóthar</span>
<lb n="369"/><span>áluinn le fánaidh, dhá dtiocfadh solus an teagaisg dhíog-</span>
<lb n="370"/><span>rasaigh, nach sroichfeadh fá dheireadh ceann-sgríbe, & nach</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="371"/><p><span>feairrde duine éigin é.  Seóltar amach teagasg, & tuilleadh</span>
<lb n="372"/><span>i mbárach, & bíodh sé ar gach sgeith, & tulán san ríoghacht.</span>
<lb n="373"/><span>Cuid dhe searbh, mar tá mar rinneadh faillighe fealltach, nó</span>
<lb n="374"/><span>neamh-shuim thruailligheach i n-éag-thinneas ar máthair-theangadh;</span>
<lb n="375"/><span>cuid dhe milis binn glórmhar mar tá eólas ar aoibhneacht ar</span>
<lb n="376"/><span>bhfilidheacht, & ar mbárdaigheacht, gan dhul tharsta; cuid de</span>
<lb n="377"/><span>glic, & cuid go han-tseafóideach, mhór mhór go han-tsea-</span>
<lb n="378"/><span>fóideach.  An fear nach ngoillfidh masladh air, rachaidh ag</span>
<lb n="379"/><span>plámás air, nó an bhean nach ngéillfidh do bhladaireacht</span>
<lb n="380"/><span>tasbáin laoch-ghníomh dhi & leaghfaidh tú a croidhe, nó i ndeireadh</span>
<lb n="381"/><span>na dála, le gach uile chineál teagaisg dá mbéidh ar siubhal</span>
<lb n="382"/><span>gur —</span></p>
<lb n="383"/>
<lb n="384"/><p><span>“… Fear do bhéadh marbh 's nach n-éireóchadh na sheasamh</span>
<lb n="385"/><span>Nach dtiocfadh le lúthgháir 's le háthas,”</span>
<lb n="386"/><span>& an té nach bhfuil toilteannach ar a theacht ruaigfear síos é</span>
<lb n="387"/><span>ar bharr tuinne & fuarlaigh 1 na baramhla coitcheanna.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>Acht ní'lmid gan comharthaidhe cheana, go bhfuil neamh-shuim</span>
<lb n="390"/><span>& aineólas i dteangaidh na nGaedheal i ndeireadh na preibe 2;</span>
<lb n="391"/><span>“aithnighim go bhfuil arrúintigh báis” ortha mar bhí ar Sheághan</span>
<lb n="392"/><span>Bradach.  Tá an fhearamhlacht & an chroidheamhlacht ag teacht</span>
<lb n="393"/><span>ar ais i leabaidh a chéile (mar déantar na caisleáin), & tá</span>
<lb n="394"/><span>leisge ar gcarad & gráin ar námhad ag éirghe mí-shuaimh-</span>
<lb n="395"/><span>neach.  Tá a n-aithrighe gá ngoineadh, & an t-aithmhéala 'gá</span>
<lb n="396"/><span>mbualadh gur éistigheadar chomh fada, & tá siad lán-tsásta</span>
<lb n="397"/><span>ar chuidiughadh leat, má ghnidheann tusa an obair ar a son.</span>
<lb n="398"/><span>Acht is gearr nach gcluinfear an chaint seo níos mó, ó</span>
<lb n="399"/><span>thosuigh na daoine ag leigeann an sgéil chuca, & ag athrughadh</span>
<lb n="400"/><span>a mbaramhala ó bharamhail go gníomh, & go hobair.  Is mithid</span>
<lb n="401"/><span>brosdughaidh feasda & an t-airgead do chur síos ar an</span>
<lb n="402"/><span>táirne.  Tá a lán daoine ag a bhfuil an inntinn ar an nós</span>
<lb n="403"/><span>soin, ní'l meas ar mhianach ar bith mar tá ar mhianach an óir,</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="404"/><p><span>& dar ndóigh ní cóir a cháineadh mar is úsáideach an ni é go</span>
<lb n="405"/><span>minic.</span></p>
<lb n="406"/>
<lb n="407"/><p><span>Acht bíodh leis sin.  Is beag nár cailleadh an teanga go</span>
<lb n="408"/><span>huile & go hiomlán, & le linn an chailleadh soin tháinig mór-</span>
<lb n="409"/><span>thuile an Bhéarla, & gach anachain, & gach dróbhlás, gach ain-</span>
<lb n="410"/><span>spiorad, & diabhalaidheacht dar hobair sinn do sgriosadh i</span>
<lb n="411"/><span>n-anam & i gcorp, is tríd an mBéarla do foillsigheadh iad.</span>
<lb n="412"/><span>Tugadh cóir & solus do thogha na tíre imtheacht go tíorthaibh</span>
<lb n="413"/><span>eile, & an tír so do bhochtughadh, óir is iad na daoine an tír,</span>
<lb n="414"/><span>& is iad na daoine saidhbhreas & ór na tíre.  Níor fágadh</span>
<lb n="415"/><span>annso acht an t-aos an-óg, agus na sean-daoine, & sguabadh</span>
<lb n="416"/><span>chum bealaigh an cnámh & an féithe, an brígh, an spreac, an</span>
<lb n="417"/><span>misneach, & an croidhe.  Leis an tubaiste do mhéadughadh ar</span>
<lb n="418"/><span>an bhfuighleach, stealladh isteach 'nar mullach go fairsing</span>
<lb n="419"/><span>díogha na litridheachta, & an t-oideas is measa do b'éidir</span>
<lb n="420"/><span>dhúinn-ne fhagháil, oideas & teagasg ar gach uile ní fá'n</span>
<lb n="421"/><span>ngréin acht ní do bhain le n-ar ndúthaigh áirithe féin.  Tar éis</span>
<lb n="422"/><span>chomh follasach & cruithigheadh dhúinn, & chomh minic, nach raibh</span>
<lb n="423"/><span>ionnainn acht amadáin, & creidsint go raibh Dia ar bith ann,</span>
<lb n="424"/><span>nó má bhí nach do réir mar do cheapamar-ne é, is rígh-mhór an</span>
<lb n="425"/><span>t-iongnadh nár imthigh ar gcreideamh leis an teangaidh.  Is</span>
<lb n="426"/><span>treise i gcomhnaidhe leis an mbaramhail (má's olc maith) atá</span>
<lb n="427"/><span>ag furmhór na ndaoine — óir is dá réir do chaithid a mbeatha,</span>
<lb n="428"/><span>& iomchruigheann siad iad féin — ná leis an bhfirinne, nó</span>
<lb n="429"/><span>baramhail ionnraic ar bith eile dá ngeillfidh beagán</span>
<lb n="430"/><span>daoine.</span></p>
<lb n="431"/>
<lb n="432"/><p><span>Má's linn cosg do chur leis an oilbhéas atá san droch-</span>
<lb n="433"/><span>theagasg so, ní fuláir dhúinn sinn féin do bhrosdughadh, & a</span>
<lb n="434"/><span>bheódhughadh, agus comh-oibriughadh leis an gConnradh atá go</span>
<lb n="435"/><span>saotharach dícheallach ag iarraidh na Gaedhilge do chur ar bun</span>
<lb n="436"/><span>arís.  D'aimhdheoin gach carad cealgach, neamh-shuimeamhuil</span>
<lb n="437"/><span>& gach námhaid neimhneach, éireochaidh an lá fós leis an</span>
<lb n="438"/><span>gConnradh, muna amadáin amach 's amach na daoine, &</span>
<lb n="439"/><span>tiocfaidh ciall, tuigsint, & fearamhlacht ar ais arís, & onóir</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="440"/><p><span>& maoin-shaoghalta os comhair an domhain, meas againn</span>
<lb n="441"/><span>orainn féin & ar an sliocht do chuaidh romhainn, & is le n-a</span>
<lb n="442"/><span>tairbhidhibh seo do bheith againn atá saothar ar son na</span>
<lb n="443"/><span>Gaedhilge ar bun.</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Má's mian leat mar sin, fá dheireadh thiar, t'fhaillighe</span>
<lb n="446"/><span>do chúitiughadh leis an nGaedhilg, brostuigh ort, & bí beó.</span>
<lb n="447"/><span>Tá go leór le déanamh, & tá an aimsir ag imtheacht.  Tá</span>
<lb n="448"/><span>tú i n-ann rud éigin do dhéanamh, & déan do dhícheall air.</span>
<lb n="449"/><span>Fuagradh ort roimhe seo do theanga do shéanadh, nó fuagradh</span>
<lb n="450"/><span>ar t'athaireachaibh é, & níor chionntach iad-san ar fad nuair</span>
<lb n="451"/><span>do ghéilleadar; is minic nach raibh aon rogha aca acht géil-</span>
<lb n="452"/><span>leadh, nó bás d'fhagháil.  Nuair tá duine curtha le an-shógh,</span>
<lb n="453"/><span>agus le an-bhroid, is forus dul chum cainte leis, acht míle</span>
<lb n="454"/><span>buidheachas le Dia, tá athrughadh ag teacht níos mó & níos</span>
<lb n="455"/><span>iongantaighe ná an t-athrughadh atá i láthair.  Tá an t-ath-</span>
<lb n="456"/><span>rughadh so ag tiúdhchan an aer n-ar dtimcheall, agus is beag</span>
<lb n="457"/><span>duine nach bhfuil 'ghá shughadh isteach 'na ionathair.  Ní neamh-</span>
<lb n="458"/><span>chosmhail le tonn spioradálta soluis an tiúdhchan so atá ag</span>
<lb n="459"/><span>tabhairt catha do cheó mhailisigh na Galldachta.  Tá sé ag</span>
<lb n="460"/><span>éirghe, ag borradh, ag neartughadh gach lá, & i n-achar níos</span>
<lb n="461"/><span>goirde ná cheap duine dhá mhuinghínighe béidh an spiorad so</span>
<lb n="462"/><span>ag sughadh isteach i gcroidhthibh & i smior na muintire</span>
<lb n="463"/><span>nár shíl go dtiocfaidís go deó fá n-a chumhacht ná fá n-a</span>
<lb n="464"/><span>chumas.</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>Measann a lán do tháinig go haois críonnachta, agus ag</span>
<lb n="467"/><span>nach raibh an Ghaedhilg ó thús, nach aon tairbhe dhóibh í d'fhogh-</span>
<lb n="468"/><span>laim anois.  Ní hamhlaidh atá, ar chor ar bith, mar is fear</span>
<lb n="469"/><span>fá dhó an té aga mbéidh dhá theanga.  Ag so sgéilín do</span>
<lb n="470"/><span>dheimhneóchas fírinne na bréithre seo.  Tamall gearr ó shoin</span>
<lb n="471"/><span>bhí mé féin agus fear eile atá a' fóghlaim na Gaedhilge ag</span>
<lb n="472"/><span>éisteacht le fear ag innsint sgéil & ag seanchas le fear</span>
<lb n="473"/><span>eile.  So é an cómhrádh bhí ar bun aca.  “Má tá diabhal</span>
<lb n="474"/><span>ann,” adeir duine aca, “le bheith ag cur cathughthe ar</span>
<lb n="475"/><span>dhaoinibh, tá diabhal eile ann le cathughadh chur ar bheithighibh.</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="476"/><p><span>Nach bhfeicfidh tu bó, &, nuair bhéas sí ag dul thar ghort, nach</span>
<lb n="477"/><span>féidir léi gan breathnughadh isteach thar an gclaidhe, & ailp</span>
<lb n="478"/><span>do thabhairt léi, nó is cruadh an cás é?  Feicfidh tú bó eile,</span>
<lb n="479"/><span>agus béidh sí ag dul thar an ngort go bráth gan fhéacaint</span>
<lb n="480"/><span>amháin isteach ann, acht 'na leabaidh sin, béidh sí ag dul ar</span>
<lb n="481"/><span>aghaidh choidhche no go deó, go gcastar bó eile léi, agus ní</span>
<lb n="482"/><span>sásta í go dtugaidh sí ropa breágh troda dhi.  Céard é sin</span>
<lb n="483"/><span>acht sprogadh ó'n diabhal?”  Mhinigh mé an sgéal go leir</span>
<lb n="484"/><span>do mo charaid (níor thuig sé féin iomlán na cainte), agus</span>
<lb n="485"/><span>nuair chríochnuigh mé, dubhairt sé dá fhaide dá maireann sé</span>
<lb n="486"/><span>gur amhlaidh is lugha atá meas ag fuireach aige ar an</span>
<lb n="487"/><span>mBéarla.  “Cia an fear riamh,” adeir sé, “do chuala a</span>
<lb n="488"/><span>léithide sin do smuaineadh i mBéarla.  Shíl mise i gcómhnaidhe</span>
<lb n="489"/><span>go raibh an tAidhbheirseóir sáthach mailíseach, acht níor cheap</span>
<lb n="490"/><span>mé go raibh sé chomh holc & go rachadh sé ag cur cathuighthe</span>
<lb n="491"/><span>ar an mbeitheadhach atá gan chéill.  Creidim gur mór</span>
<lb n="492"/><span>an lear smuaintea do'n chinéal soin atá agaib-se nach</span>
<lb n="493"/><span>bhfuil ag Béarlóir, agus má tá féin is orraib is fearr an</span>
<lb n="494"/><span>aghaidh 1 iad.”</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>Ní'l aimhreas ar bith nach mór an tairbhe do'n inntleacht</span>
<lb n="497"/><span>dhá theanga seachas aon cheann amháin, thar é sin an fáth gur</span>
<lb n="498"/><span>hiomdha smuaineadh & slighe a ráidhte tá i gceann nach bhfuil</span>
<lb n="499"/><span>i gceann eile.  An gcuala tú Gaedhilgeóir maith ag eas-</span>
<lb n="500"/><span>gainidh ariamh?  Seachain ar chroiceann do chluas an dtar-</span>
<lb n="501"/><span>raingthá ort eisean, mar ní feairrde thú é, má tharraingir.</span>
<lb n="502"/><span>Is féidir a rádh go deimhin nach bhfuil fuath ná gradh, dhá mhéidh</span>
<lb n="503"/><span>ná dhá theo, atá do-ráidhte i nGaedhilg; is féidir, freisin, a</span>
<lb n="504"/><span>rádh nach bhfuil mórán bealach is fearr le faobhar do chur ar</span>
<lb n="505"/><span>an inntinn ná í fhóghluim.  Gan aon ádhbhar eile do luadh,</span>
<lb n="506"/><span>acht é sin amháin, an géireas do chuireas saothar na fógh-</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="507"/><p><span>lama ar an aigneadh, is sár-leór é chum an tsaothair a chaith-</span>
<lb n="508"/><span>tear leis an teangaidh gá fóghluim, agus má fhéachtar ar an</span>
<lb n="509"/><span>mbaramhail atá ag fás i bhfábhar na Gaedhilge, chífear gur</span>
<lb n="510"/><span>leór í chum lucht a coimhéadta do mholadh.</span>
<lb n="511"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

I dTaoibh na hOibre

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

I dTaoibh na hOibre

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
