Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Greann na Gaeilge</title><author><name type="main">Énrí Ua Muirgheasa</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL721</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1901</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL721</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Greann na Gaeilge</title><author>Énrí Ua Muirgheasa</author><imprint><publisher>Connradh na Gaeilge</publisher><date>1901</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>GREANN NA GAEDHILGE.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>FILIP AN t-AMADÁN.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Bhí Filip fiche bliadhain d'aois, agus aon lá amháin chuaidh</span>
<lb n="6"/><span>sé chuige an mbaile mór.  Chonnaic sé lód turnapaidhe.</span>
<lb n="7"/><span>Cha raibh Filip i mbaile mhór ariamh, nó chan fhaca sé turnap</span>
<lb n="8"/><span>ariamh a roimhe.  D'fhiafruigh sé caidé an seórt roda iad</span>
<lb n="9"/><span>so.  Dubhairt an fear a bhí dá ndíol gur bh'uigheacha lárach</span>
<lb n="10"/><span>iad.</span></p>
<lb n="11"/>
<lb n="12"/><p><span>Chreid Filip é, & cheannuigh sé turnap ar sgilling.</span></p>
<lb n="13"/>
<lb n="14"/><p><span>Bhí sé ag teacht a bhaile go cúramach leis, agus é faoi</span>
<lb n="15"/><span>n-'asgaill aige, nuair tháinic sé chuige abhainn.  Bhí dúil</span>
<lb n="16"/><span>aige an abhainn a léim, agus chaith sé an turnap trasna na</span>
<lb n="17"/><span>habhna isteach i ndosán aitinne.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Bhí gearrfhiadh ins an dosán aitinne.  Léim sí suas agus</span>
<lb n="20"/><span>as go bráth léithi.</span></p>
<lb n="21"/>
<lb n="22"/><p><span>Shaoil Filip gur searrach óg a bhí ann, agus léim sé an</span>
<lb n="23"/><span>abhainn, & lean sé í, ag gloimnigh amach:</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>“Stad, stad, adeirim leat.”</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>Acht char stad an gearrfhiadh, & chuaidh Filip a bhaile go</span>
<lb n="28"/><span>brónach, & é ag mallachtaighe ar an bhfear nár dhubhairt leis</span>
<lb n="29"/><span>go raibh an ugh ar bhruach a theachta amach.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>AN PÁISDE GAN CHÉILL.</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>Páisde óg a bhí ann, agus fuair a athair bás.  Thosuigh</span>
<lb n="34"/><span>sé ag gáiridhe.</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>“Caidé an fáth,” ars' a' mháthair, “a bhfuil tú ag gáiridhe</span>
<lb n="37"/><span>agus d' athair marbh?”</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>“Gheall sé damh indé,” ars' an páisde, “go mbéarfadh</span>
<lb n="40"/><span>sé bualadh damh indiu, & anois cha dtig leis.”</span></p>
<lb n="41"/>
<lb n="42"/><p><span>AN GASÚR AGUS AN tEASPOG.</span></p>
<lb n="43"/>
<lb n="44"/><p><span>Bhí gasúr beag ins an ród lá amháin agus gabhar mór</span>
<lb n="45"/><span>láidir aige.  Bhí an gasúr ag tarraint an ghabhair le n-a</span>
<lb n="46"/><span>dhá láim agus bhí an gabhar ag tarraint i n-a aghaidh.  Bhí</span>
<lb n="47"/><span>easpog ag siubhal ins an ród, agus tháinic sé suas leis an</span>
<lb n="48"/><span>ghasúr.  Dhearc sé ar an ghasúr, agus dhearc an gasúr air-</span>
<lb n="49"/><span>sean.</span>
<lb n="50"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="51"/><p><span>“An bhfuil aithne agat orm?” ars' an t-easpog.</span></p>
<lb n="52"/>
<lb n="53"/><p><span>“Tá go fíor-mhaith,” ars' an gasúr.</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span>“Cia hé mise?”</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>“Is tú an t-easpog.”</span></p>
<lb n="58"/>
<lb n="59"/><p><span>“Agus cad chuige nach mbaineann tú do bhairéad</span>
<lb n="60"/><span>díot?” ars' an t-easpog.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>D'fhreagair an gasúr:  “Congbhuigh an gabhar so, agus</span>
<lb n="63"/><span>ghéanaidh mé sin duit.”</span></p>
<lb n="64"/>
<lb n="65"/><p><span>AN tAMADÁN AG CUMHDACH A MHÁTHAR</span></p>
<lb n="66"/>
<lb n="67"/><p><span>Bhí amadán óg dar bh'ainm “Séarlas Bacach” & a mháthair</span>
<lb n="68"/><span>ag siubhal lé chéile lá amháin & iad ag iarraidh déirce.  Bhí</span>
<lb n="69"/><span>an lá dócrach teith, agus d'éirigh an mháthair lag.  Luigh sí</span>
<lb n="70"/><span>síos faoi chrann, dubhairt sí le n-a mac gan rud ar bith a</span>
<lb n="71"/><span>leigean 'na h-aice, agus thuit sí a chodladh.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Nuair bhí sí 'na codladh tháinic cuileóg agus shocruigh sí</span>
<lb n="74"/><span>ar sróin na mná.</span></p>
<lb n="75"/>
<lb n="76"/><p><span>“Caidé ghéanaidh mise,” ars' an t-amadán leis féin.</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Do thóg sé a bhata agus bhuail sé buille mór ar an</span>
<lb n="79"/><span>gcuileóig.  Do theip sé air an chuileóg a mharbhadh, acht do</span>
<lb n="80"/><span>bhris sé srón a mháthar.  Léim sí suas agus rith sí chuig an</span>
<lb n="81"/><span>amadán, & b'éigin dó rith le n-a shaoghal.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>AN FEAR CAOCH.</span></p>
<lb n="84"/>
<lb n="85"/><p><span>Bhí fear ann a bhí caoch nó ar leath-shúil agus i n-ionad</span>
<lb n="86"/><span>na súla eile bhí súil ghloine aige.  Aon lá amháin bhuail sé</span>
<lb n="87"/><span>isteach i dtigh leanna.  Ba cailín a bhí ag freastal ins an</span>
<lb n="88"/><span>tigh leanna, agus ba dheas an cailín í.  Thosuigh an fear ag</span>
<lb n="89"/><span>cainnt agus ag rugaireacht léithi, acht chá raibh spéis ag an</span>
<lb n="90"/><span>gcailín ann féin ná i n-a chuid cainnte.  Ar dhóigh ar bith</span>
<lb n="91"/><span>nuair a bhí sé ag imtheacht dubhairt sé leis an gcailín, “Slán</span>
<lb n="92"/><span>leat, & tá súil agam go bhfeicidh mé aríst thú.”</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>D'fhreagair an cailín, “Och! tá, & tá súil eile agat</span>
<lb n="95"/><span>nach bhfeiceann mé choidhche.”</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>FEAR NA mBRÓG NUA.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>Cuaidh fear isteach i mbaile mhór tráth amháin & cheann-</span>
<lb n="100"/><span>uigh sé péire bhróg.  I n-éis na mbróg nua do chur air</span>
<lb n="101"/><span>thionntuigh sé arís a bhaile, acht nuair a bhí sé tuairim</span>
<lb n="102"/><span>ceathramha mhíle ó'n mbaile mhór shuidh sé síos ar chlaidhe ar</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="103"/><p><span>thaobh an bhóthair & bain sé na bróga de & chuaidh sé ar aghaidh</span>
<lb n="104"/><span>cosnochtuighthe, óir ba mhór leis a bheith ag caitheamh na mbróg</span>
<lb n="105"/><span>gan ádhbhar.</span></p>
<lb n="106"/>
<lb n="107"/><p><span>Ba hé sin ba ghnáthach leis na daoinibh bochta ar fud na</span>
<lb n="108"/><span>tíre an t-am úd, agus tá an cleachtadh céadna ag furmhór</span>
<lb n="109"/><span>na mban & ag beagán fear i nDún na nGall go fóill.</span>
<lb n="110"/><span>Is gnáthach leobhtha a gcuid bróga d'iomchar faoi na</span>
<lb n="111"/><span>n-asgaill go raibh siad i n-aice do'n bhaile mhór.  Annsin</span>
<lb n="112"/><span>cuireann siad ortha iad, & ar bpilleadh dóbhtha chuig an áit</span>
<lb n="113"/><span>sin arís, baineann siad na bróga díobhtha & téid siad a</span>
<lb n="114"/><span>bhaile go héadtrom & go haereach.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Acht an fear so a bhfuilim ag trácht air, cha deachaidh sé</span>
<lb n="117"/><span>i bhfad gur bhuail sé órdóg a choise i n-aghaidh cloiche 'san</span>
<lb n="118"/><span>ród & bhris sé é, & bhain sé an ionga de.</span></p>
<lb n="119"/>
<lb n="120"/><p><span>Sgread sé amach leis an bpéin ar tús, acht i gcionn</span>
<lb n="121"/><span>tamaill, nuair a bhí an phian d'a trághadh, dubhairt sé leis</span>
<lb n="122"/><span>fhéin, “Nach raibh beannacht Dé orm gan mo bhróga a bheith</span>
<lb n="123"/><span>orm an t-am úd.  Dá mbéadh, is cinnte go mbéadh bárr</span>
<lb n="124"/><span>na bróige nua millte go léir.”  Agus leis an sólás sin</span>
<lb n="125"/><span>chuaidh an fear bocht a bhaile go buidheach beannachtach sona</span>
<lb n="126"/><span>sásta.</span></p>
<lb n="127"/>
<lb n="128"/><p><span>NA BRÓGA NÁ AN NODLAIG?</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>Bhí fear eile ann aon uair amháin & bhí luach bróg aige, &</span>
<lb n="131"/><span>bhí na bróga do dhíth air.</span></p>
<lb n="132"/>
<lb n="133"/><p><span>Tháinic an Nodlaig.  Cha raibh 'fhios aige caidé b'fhearr</span>
<lb n="134"/><span>dó a dhéanamh — na bróga a cheannach nó an Nodlaig a chean-</span>
<lb n="135"/><span>nach.  Bhí an aimsir bog deas, agus dubhairt se leis féin</span>
<lb n="136"/><span>go mbeadh an Nodlaig aige.  Cheannuigh sé an Nodlaig &</span>
<lb n="137"/><span>d'ith sé & d'ól sé & bhí sé súgach.</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Acht nuair bhí an Nodlaig thart tháinic a' sioc 'sa'</span>
<lb n="140"/><span>sneachta, & bhí sé cosnochtuighthe, is bhí sé ag dul thart ag</span>
<lb n="141"/><span>greadadh na mbos, 's a' rádh:</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>“Ó 'sí an Nodlaig í, 'sí an Nodlaig í,</span>
<lb n="144"/><span>Is mór a mhilleann sí,</span>
<lb n="145"/><span>Is beag a léigheasann sí.”</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>CAILÍN LUAITHREADH.</span></p>
<lb n="148"/>
<lb n="149"/><p><span>Cailín óg a bhí innti & cha raibh sí an-deas, cha raibh sí</span>
<lb n="150"/><span>deas ar chor ar bith, acht bhí neart maoine aici, agus dá bhrígh</span>
<lb n="151"/><span>sin bhí a lán buachaill dá hiarraidh le haghaidh pósta.  Faoi</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="152"/><p><span>dheireadh fuair ógánach éigin í, & thug sé a bhaile leis chuige</span>
<lb n="153"/><span>n-a mháthair í.</span></p>
<lb n="154"/>
<lb n="155"/><p><span>“Seo anois í,” adeir sé go bródamhail le n-a mháthair,</span>
<lb n="156"/><span>“agus is as a' teinidh fuair me í.”</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>“Och! creidim sin, a mhic,” ars' an mháthair; “óir tá</span>
<lb n="159"/><span>dath na luaithreadh uirthi.”</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>GUIDHE AN GHRÉASAIDHE.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Aon lá amháin chuaidh trí fir amach i mbád bheag ar an</span>
<lb n="164"/><span>bhfairrge.  Bhí táilliúr, gobha, & gréasaidhe ann.  Nuair bhí</span>
<lb n="165"/><span>siad i bhfad amuigh ar fairrge, d'éirigh an ghaoth go hobann,</span>
<lb n="166"/><span>& bhí na tonna móra ag teacht isteach 'san bhád.</span></p>
<lb n="167"/>
<lb n="168"/><p><span>Tháinic eagla an-mhór ar na fearaibh, agus ghlaoidh siad</span>
<lb n="169"/><span>amach: “Ní'l neart againn ar gan a bheith báidhte, muna</span>
<lb n="170"/><span>dtugaidh Dia lámh chugainn, & is fearr dúinn a ghuidhe.”</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>“Och! cha dtig liom-sa,” ars' an táilliúr.  “Monuar!</span>
<lb n="173"/><span>rinne mé dearmad ar m' urnaidhthibh.”</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>“Tá mise ar an dóigh chéadna,” ars' an gobha.</span></p>
<lb n="176"/>
<lb n="177"/><p><span>Annsin thug an gréasaidhe air féin guidhe ar a son</span>
<lb n="178"/><span>uilig, & dubhairt sé, “A Dhia láidir, char iarr mé dadaidh</span>
<lb n="179"/><span>Ort agus char chuir mé buaidhirt Ort le seacht mbliadhnaibh</span>
<lb n="180"/><span>anois &, dá sábháltá an uair so inn, bhéarainn mo gheall</span>
<lb n="181"/><span>Duit nach gcuirfinn-se buaidhirt Ort go ceann seacht</span>
<lb n="182"/><span>mbliadhan eile!”</span></p>
<lb n="183"/>
<lb n="184"/><p><span>AN DÁ SCOLÁIRE.</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>Bhí dhá bhuachaill ag béiceadh le chéile tráth amháin cia aca</span>
<lb n="187"/><span>dob' fhearr scoláireacht.  Faoi dheireadh dubhairt ceann</span>
<lb n="188"/><span>aca leis an bhfear eile, “Chan fhuil gar agat a bheith ag</span>
<lb n="189"/><span>cainnt; cha dtig leat bheith comh maith liom-sa, óir bhí mé</span>
<lb n="190"/><span>in mo chodladh le hoide scoile gach aon oidhche le seacht-</span>
<lb n="191"/><span>mhain.  Sin rud annsean (= éigin) agat!”</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>AN DOCHTÚIR ÓG.</span></p>
<lb n="194"/>
<lb n="195"/><p><span>Bhí dochtúir nó liaigh ann aon uair amháin, & bhí scoláire</span>
<lb n="196"/><span>no dochtúir óg aige.  Chuaidh siad aon lá amháin d'amharc</span>
<lb n="197"/><span>ar mhnaoi a bhí tinn.</span></p>
<lb n="198"/>
<lb n="199"/><p><span>Nuair bhí siad tamall beag ag amharc uirthi, dubhairt an</span>
<lb n="200"/><span>sean-dochtúir léithi:  “D'ith tú oisridhe.”</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>“D'ith,” ar sise.</span>
<lb n="203"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="204"/><p><span>D'fhreagair an sean-dochtúir annsin í.  “Ná hith iad</span>
<lb n="205"/><span>feasta & béidh tú slán,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="206"/>
<lb n="207"/><p><span>Nuair tháinic siad a bhaile arís d'fhiafruigh an dochtúir</span>
<lb n="208"/><span>óg de'n tsean-dochtúir,”  Caidé mar bhí 'fhios agat gur ith</span>
<lb n="209"/><span>sí na hoisridhe?”</span></p>
<lb n="210"/>
<lb n="211"/><p><span>“Dhearc mé faoi'n leabaidh & chonnaic mé na blaosgacha,”</span>
<lb n="212"/><span>ars' eisean.</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>Lá amháin eile bhí fear tinn, agus cha dtiocfadh leis an</span>
<lb n="215"/><span>tsean-dochtúir dul a dh'amharc air, & chuir sé an dochtúir óg</span>
<lb n="216"/><span>chuige.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Nuair a tháinic sé isteach ins an tseomra a raibh an fear</span>
<lb n="219"/><span>tinn ann, dhearc sé go níosd faoi'n leabaidh agus chonnaic</span>
<lb n="220"/><span>sé diallaid & srian.  “A dhuine chóir,” ars' eisean leis an</span>
<lb n="221"/><span>fhear thinn,” d'ith tú gearrán.”</span></p>
<lb n="222"/>
<lb n="223"/><p><span>Shaoil muinntir a' tighe go raibh sé ag magadh faoi an fhear</span>
<lb n="224"/><span>thinn, agus ruaig siad amach as a' tigh é, agus chuir siad</span>
<lb n="225"/><span>an madadh i n-a dhiaidh.  Bhí fearg mhór ar an tsean-dochtúir</span>
<lb n="226"/><span>nuair a chualaidh sé an sgéal, & char chuir sé amach leis fhéin</span>
<lb n="227"/><span>ariamh é i n-a dhiaidh sin.</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>AN SAOR, AN GOBHA, AGUS AN CONGBHÁLAIDHE.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>Bhí cailín aon uair amháin ann, agus bhí triúr buachaill ag</span>
<lb n="232"/><span>suirghe léithi, agus dubhairt sí an té b'fhearr aca a chumfadh</span>
<lb n="233"/><span>ceól go bpósfadh sí é.  Bhí saor, agus gobha, agus cong-</span>
<lb n="234"/><span>bhálaidhe ann.</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Is é dubhairt an saor:—</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>“An gcuala tú ariamh ceol ba bhinne</span>
<lb n="239"/><span>'Ná dhá shaor déag ag déanamh luinge;</span>
<lb n="240"/><span>A thuagh féin i láimh gach duine,</span>
<lb n="241"/><span>'S iad suas 's anuas buille ar bhuille?”</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>Labhair an gobha annsin & dubhairt:—</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>“An gcuala tú ariamh ceol ba bhinne</span>
<lb n="246"/><span>'Ná dhá ghobha déag ag déanamh grille; 1</span>
<lb n="247"/><span>A lámh-órd féin i láimh gach duine,</span>
<lb n="248"/><span>'S iad ag dul suas 's anuas buille ar bhuille?”</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>1 Grille = Greidle, cás geineamhnach ar Greideal.</span>
<lb n="251"/>
<pb n="6"/></p>
<lb n="252"/>
<lb n="253"/><p><span>Labhair an congbhálaidhe annsin, & is é adubhairt sé:—</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>“An gcuala tú ariamh ceol ba bhinne</span>
<lb n="256"/><span>'Ná seisreach mhall i ngleanntaibh coilleadh;</span>
<lb n="257"/><span>Deasadóir leobhtha & é dá m-broidiughadh,</span>
<lb n="258"/><span>'S é ag tionntodh an dún-fhóid aníos ó'n ghainimh?”</span></p>
<lb n="259"/>
<lb n="260"/><p><span>Fuair an congbhálaidhe an cailín.</span></p>
<lb n="261"/>
<lb n="262"/><p><span>I NDIAIDH A BHÁIS.</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>Bean a bhí ann, agus bhí fear aici dar bh'ainm Brian.</span>
<lb n="265"/><span>Fuair sé bás.  Chuaidh a bhean leis an tórramh go dtí an</span>
<lb n="266"/><span>cros-bhóthar.  Bhí tigh leanna annsin agus ba le fear dar</span>
<lb n="267"/><span>bh'ainm “Jack” an tigh leanna.  Chuaidh an tórramh ar</span>
<lb n="268"/><span>aghaidh, acht sheas an bhean, d'amhairc sí i ndiaidh an tórraimh,</span>
<lb n="269"/><span>agus dubhairt sí, “Beannacht leat, a Bhriain, go tigh Dé, is</span>
<lb n="270"/><span>rachaidh mise go tigh Jack.”</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>AN FEAR AG DÍOL NA MUICE.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Chuaidh fear bocht chuige an aonach lá amháin le muic a</span>
<lb n="275"/><span>dhíol.  Cha raibh aige acht cúpla focal Béarla.  Tháinic trí</span>
<lb n="276"/><span>fir chuige & thosuigh siad ag ceannach na muice i mBéarla.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>“Bhéaraidh mé punnt duit ar an muic,” ars' an chéad fear.</span></p>
<lb n="279"/>
<lb n="280"/><p><span>“Bhéaraidh mé punnt is sgilling duit,” ars' an dara fear.</span></p>
<lb n="281"/>
<lb n="282"/><p><span>“Bhéaraidh mé punnt stuirling duit,” ars' an treas fhear.</span></p>
<lb n="283"/>
<lb n="284"/><p><span>“Gheóbhaidh tusa an mhuc,” ars' an fear bocht.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>“Tá go maith,” ars' an ceannaidhe glic leis fhéin.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Acht nuair bhí an fear bocht ag fagháil an airgid chan</span>
<lb n="289"/><span>fhuair sé acht punnt amháin.</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>“Cá bhfuil an stuirling,” ars' eisean.</span></p>
<lb n="292"/>
<lb n="293"/><p><span>Thosuigh an ceannaidhe ag gáiridhe, agus dubhairt sé leis</span>
<lb n="294"/><span>nach raibh airgead ar bith ann, agus mhínigh sé an focal dó.</span>
<lb n="295"/><span>Ar a chloistin seo do'n fhear bhocht, tháinic fearg mhór air, &</span>
<lb n="296"/><span>dubhairt sé, “Mo mhallacht is mo mhallacht stuirling ar an</span>
<lb n="297"/><span>Bhéarla.”</span></p>
<lb n="298"/>
<lb n="299"/><p><span>FEAR EILE AG DÉANAMH MARGADH I mBÉARLA</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>Bhí ógánach dar bh'ainm Pádraig & a mháthair 'na gcómh-</span>
<lb n="302"/><span>naidhe le chéile tamall maith ó shoin, agus is beag an chuid</span>
<lb n="303"/><span>Béarla bhí aca.  Tráth amháin bhí muc aca le díol.  Maidin</span>
<lb n="304"/><span>an aonaigh mhúsgail an mháthair Pádraig go moch, agus chuir</span>
<lb n="305"/><span>sí 'un an aonaigh leis an muic é, & dubhairt sí leis, “Seas</span>
<lb n="306"/><span>ar chúig sgilling déag is dá fhichid.”</span>
<lb n="307"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="308"/><p><span>Nuair a bhí Pádraig ar an aonach d'fhiafruigh fear de, “Cá</span>
<lb n="309"/><span>mhéad tá ar an muic agat?”</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>“Cúig sgilling déag is dá fhichid,” arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>Bhéaraidh mé sin duit,” ars' an fear, agus thaisbean sé</span>
<lb n="314"/><span>do'n ghasúr cúig sgilling déag idir conóraibh agus leath-</span>
<lb n="315"/><span>chonóraibh.</span></p>
<lb n="316"/>
<lb n="317"/><p><span>“An é sin cúig sgilling déag is dá fhichid?” arsa</span>
<lb n="318"/><span>Pádraig.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>“Go díreach,” ars' a' fear; “an é sin a bhfuil 'fhios</span>
<lb n="321"/><span>agat?”  Is i mBéarla bhí siad ag cainnt.</span></p>
<lb n="322"/>
<lb n="323"/><p><span>Chreid Pádraig é, & glac sé an t-airgead.  Char bhfada</span>
<lb n="324"/><span>gur casadh ar Phádraig cara leis.</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>“Ar dhíol tú do mhuc, a Phádraig?”</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>“Dhíolas.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>“Ca fuair tú uirthi?”</span></p>
<lb n="331"/>
<lb n="332"/><p><span>“Cúig sgilling déag is dá fhichid.”</span></p>
<lb n="333"/>
<lb n="334"/><p><span>“An bhfuil an t-airgead agat?”</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>“Seo dhuit é.”</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>“Ó! mo chreach is mo chrádh, a Phádraig, a chara, tá tú</span>
<lb n="339"/><span>sgriosta!  Chan fhuil annso acht cúig sgilling déag.”</span></p>
<lb n="340"/>
<lb n="341"/><p><span>Ar a chloistin sin do Phádraig cha raibh 'fhios aige an</span>
<lb n="342"/><span>raibh sé ann nó nach raibh.  Ar a' bponc tháinic a mháthair.</span></p>
<lb n="343"/>
<lb n="344"/><p><span>“Ó! a mháthair mhilis, cuir broth le mo dhruim, no tuit-</span>
<lb n="345"/><span>fidh mé,” arsa Pádraig.</span></p>
<lb n="346"/>
<lb n="347"/><p><span>“A Pá'raig mhuirnigh, caidé bhain duit?” ars' a mháthair.</span></p>
<lb n="348"/>
<lb n="349"/><p><span>“Ó! a mháthair mhilis, dhíol mé mo mhuc i mBéarla.”</span></p>
<lb n="350"/>
<lb n="351"/><p><span>Ar dhóigh ar bith chuaidh an t-am sin thart, agus i ndiaidh</span>
<lb n="352"/><span>tamaill mhóir eile bhí bó ag Pádraig le díol, acht is maith</span>
<lb n="353"/><span>ba chuimhin leis díol na muice.  Chuaidh sé 'un an aonaigh.</span>
<lb n="354"/><span>Tháinic Albanach chuige.  Labhair sé go cruaidh i mBéarla, &</span>
<lb n="355"/><span>dubhairt sé, “What do you want for the coo, me man?”</span></p>
<lb n="356"/>
<lb n="357"/><p><span>Shaoil Pádraig gurbh é “cú” a bhí sé a rádh, & d'fhreagair</span>
<lb n="358"/><span>sé é, “Maise, bíodh sí 'na cú no 'na gadhar, cha díoltar i</span>
<lb n="359"/><span>mBéarla indiu í.”</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>AN GOBHA A LÉIGHEASADH AN DÉIDEADH.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>Bhí fear aon uair amháin ann & bhí sé ag dul ar mire leis</span>
<lb n="364"/><span>an déideadh.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>Cha raibh fhios aige caidé dob' fhearr dó a dhéanamh, acht</span>
<lb n="367"/><span>shaoil sé nár bh'fhéidir leis an phian d'fhulang níos faide.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Bhí na comharsana go cinéalta & iad ag teacht chuige go</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="370"/><p><span>brónamhail, & is iomdha léigheas thug siad dó, acht gan aon</span>
<lb n="371"/><span>dadaidh 'mhaitheas a fhágháil as.  Fá dheireadh thug bean éigin</span>
<lb n="372"/><span>cómhairle dó fá dhul chum an ghobhann, óir bhí órtha ar an</span>
<lb n="373"/><span>déideadh ag gach aon ghobainn.</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Glac sé an chómhairle agus chuaidh sé chum na ceardchan</span>
<lb n="376"/><span>ar an bponc.  D'innis sé a sgéal do'n ghobainn.  Cha raibh</span>
<lb n="377"/><span>neart ar bith ag an ngobhainn ar an déideadh, acht ba</span>
<lb n="378"/><span>chleasach glic an fear é, agus chuir sé aghaidh fhada bhrónach</span>
<lb n="379"/><span>air féin, & chuir sé mórán ceist ar an bhfear bocht a bhí tinn.</span>
<lb n="380"/><span>Dubhairt an fear tinn leis gur bh'fhearr leis fhéin rud ar</span>
<lb n="381"/><span>bith a fhulaig a chuirfeadh déireadh leis an déideadh.</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>“Fágfaidh mé slán thú,” ars' an gobha, “agus m'fhocal</span>
<lb n="384"/><span>duit nach ngortuighim thú ar chor ar bit.”</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>“Och! beannacht Dé ort go buan,” ars' an fear tinn.</span>
<lb n="387"/><span>Leis sin chuaidh an gobha & fuair sé dlaoidheóg mhín lín, agus</span>
<lb n="388"/><span>chas sé go daingean í cúpla uaire thríd an bhfiacail fhrithir,</span>
<lb n="389"/><span>& rinne sé sreang bheag do'n chuid eile de, & cheangail sé</span>
<lb n="390"/><span>ceann na sringe do chor na hinneóine.  Anois, is amhlaidh</span>
<lb n="391"/><span>bhí an fear tinn ar leath-chromadh & a srón i bfoisgeacht sé</span>
<lb n="392"/><span>nó seacht n-orlaigh do'n inneóin.</span></p>
<lb n="393"/>
<lb n="394"/><p><span>“Bíodh foighid agat anois ar feadh tamaill bhig, agus</span>
<lb n="395"/><span>taireóngaidh an inneóin an doigh is an phian as an bhfiacail</span>
<lb n="396"/><span>úd,” ars' an gobha.</span></p>
<lb n="397"/>
<lb n="398"/><p><span>Shocruigh an fear bocht é féin, a lamha ar a ghlúinibh, a</span>
<lb n="399"/><span>bhéal fosgailte, & sruthán mhín pisleóige ag rith as.  Chuaidh</span>
<lb n="400"/><span>an gobha fá n-a ghnóthaidhe féin, shéid sé suas an teine,</span>
<lb n="401"/><span>chruinnigh sé na sméaróidí ar a chéile, agus anois is arís</span>
<lb n="402"/><span>thairngeadh amach iarann fada a bhí ins a' teinidh, d'amharcadh</span>
<lb n="403"/><span>air, & sháitheadh é isteach arís, & é ag innsint sgéal iongan-</span>
<lb n="404"/><span>tach ar feadh an ama uilig, & an fear eile ag amharc ar an</span>
<lb n="405"/><span>talamh & ag leigean corr-chneide as mar fhreagra air.  Acht</span>
<lb n="406"/><span>i lár an sgéil tharraing an gobha an t-iarann dearg amach</span>
<lb n="407"/><span>go fíor-thapaidh agus bhuail sé é ar an inneóin go mear is</span>
<lb n="408"/><span>go láidir.  D'imthigh cith mór dileóg as, & sgeinn an fear</span>
<lb n="409"/><span>bocht ar gcúl, & thuit sé ar an urlár.</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>Phléasg gáiridhe ar an ngobhainn.  Nuair d'éirigh an fear</span>
<lb n="412"/><span>tinn bhí mórán fola 'na bhéal, acht bhí an fhiacail imthighthe.</span>
<lb n="413"/><span>Bhí sí ar cheann na sringe.</span></p>
<lb n="414"/>
<lb n="415"/><p><span>“Mo chorp ó'n diabhail,” ar sé, “char mhothuigh mé í ag</span>
<lb n="416"/><span>teacht amach ar chor ar bith.”</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>“Nár innseas sin duit,” ars' an gobha; “téidh a bhaile</span>
<lb n="419"/><span>anois, & nuair bhéas sé do dhíth ort-sa arís fiacail a thar-</span>
<lb n="420"/><span>raing béidh fhios agat cá dtiocfaidh tú.”</span>
<lb n="421"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="422"/><p><span>AG DÉANAMH AN CHLEAMHNAIS.</span></p>
<lb n="423"/>
<lb n="424"/><p><span>“Chuaidh dhá fhear 'un tighe oidhche amháin le cleamhnas a</span>
<lb n="425"/><span>dhéanamh.  Ba ghortach na daoine muinntir a' tighe.  Bhí an</span>
<lb n="426"/><span>pota ar a' teinidh leis an leite a dhéanamh do'n tsuipéir.</span>
<lb n="427"/><span>Nuair a chuaidh na strainséirí isteach chuir bean a' tighe</span>
<lb n="428"/><span>tuilleadh uisge san phota.  Char bhfada gur briseadh suas</span>
<lb n="429"/><span>an cleamhnas & d'imthigh na fir.  Ar a' mball baineadh an</span>
<lb n="430"/><span>tuilleadh uisge as a phota.  Cha deachaidh na fir i bhfad go</span>
<lb n="431"/><span>dtáinic athrughadh 'na n-aigeantaibh ortha & d'iompuigh siad arís.</span>
<lb n="432"/><span>Chuaidh an t-uisge 'san phota arís.  Thosuigh siad ag béiceadh</span>
<lb n="433"/><span>ar an spré, agus anois shaoilfeá go raibh an rud uilig críoch-</span>
<lb n="434"/><span>nuighthe, acht ar bhimide eile bhí sé briste suas níos measa</span>
<lb n="435"/><span>ná bhí ariamh.  Anois bhíodh siad 'na seasamh ar an urlár, &</span>
<lb n="436"/><span>arís bhíodh siad 'na suidhe.  Agus bhí an pota ar a' teinidh</span>
<lb n="437"/><span>ag goil & ag déanamh dramhdáin ar feadh an ama uilig, óir</span>
<lb n="438"/><span>ba mhór le bean a' tighe an tuilleadh leite a chailleamhaint</span>
<lb n="439"/><span>leóbhtha, muna mbéadh an cleamhnas déanta eatortha, & char</span>
<lb n="440"/><span>chuir sí gráinne mine air go fóill.</span></p>
<lb n="441"/>
<lb n="442"/><p><span>Faoi dheireadh bhí a chuid foighde caithte ag fear a' tighe,</span>
<lb n="443"/><span>& dubhairt sé leóbhtha, “Má tá sibh ag imtheacht, imthigidh, &</span>
<lb n="444"/><span>má tá sibh ag fanamhaint, fanaigidh, agus leig do'n bhean an</span>
<lb n="445"/><span>mhin a chur ar a phota.”</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>D'imthigh siad.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>AN CLÁIRÍNEACH LÚTHMHAR.</span></p>
<lb n="450"/>
<lb n="451"/><p><span>Is iomdha cláiríneach bhíodh ag dul thart ag iarraidh</span>
<lb n="452"/><span>déirce tá fad ó shoin.</span></p>
<lb n="453"/>
<lb n="454"/><p><span>Bhí an cláiríneach 'na shuidhe ar bhara & b'éigin do mhuinn-</span>
<lb n="455"/><span>tir an tighe seo é d'iomchar do'n chéad tigh eile, & muinntir</span>
<lb n="456"/><span>an tighe sin d'fhágfadh siad é ag an tigh is foisge eile.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>Lá amháin bhí dhá bhuachaill ag iomchar cláirínigh fríd pháirc</span>
<lb n="459"/><span>mhóir.  Bhí eallach 'san pháirc & caidé thárla a bheith imeasg</span>
<lb n="460"/><span>an eallaigh acht tarbh crosda.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>Rith an tarbh ortha agus é ag géimnigh go feargach is go</span>
<lb n="463"/><span>fiadháin.</span></p>
<lb n="464"/>
<lb n="465"/><p><span>D'fhág na buachaillí an bhara ar an talamh le rith le n-a</span>
<lb n="466"/><span>saoghal.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>Acht cia aca, a' saoileann tú, bhí ag an chlaidhe ar tús?</span>
<lb n="469"/><span>Tá an cláiríneach.</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>Is bean a bhí innti, & bhí sí dócrach fallsa, agus leig</span>
<lb n="472"/><span>sí uirthi gur chláiríneach í.  Acht mise mo bhannaidhe go</span>
<lb n="473"/><span>mb'éigin di siubhal ó'n lá úd amach.</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Greann na Gaeilge

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Greann na Gaeilge

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
