Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Gadaidhe Géar na Geamh-Oidhche</title><author><name type="main">Triúr Cómhdhalta Do Chuallacht Chuilm Cille</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL429</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1915</note>
                         <note type="C">NChóir.</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL429</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Gadaidhe Géar na Geamh-Oidhche</title><author>Triúr Cómhdhalta Do Chuallacht Chuilm Cille</author><imprint><publisher>Muinntir Gill</publisher><date>1915</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>1. Bruighean Bheag na h-Almhaine</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Do rinneadh fleadh agus féasta go príomh-adhbhal le</span>
<lb n="4"/><span>Fionn mac Cumhaill d'Fhiannnaibh Éireann i n-Almhain</span>
<lb n="5"/><span>luchtmhair, lán-aoibhinnn Laighean, agus an tan dob ion-</span>
<lb n="6"/><span>chaithmhe an fhleadh sin tángadar maithe agus mór-uaisle na</span>
<lb n="7"/><span>Féinne dá caitheamh, agus iad do dream do b'urranta</span>
<lb n="8"/><span>díobh .i. Goll mear-chalma, mór-aigeantach mac Mórna</span>
<lb n="9"/><span>le n-a dheichneabhar ar fhichid bráthar agus comh-bhráthar</span>
<lb n="10"/><span>mar aon leis; agus Diarmaid déid-gheal dreach-sholais,</span>
<lb n="11"/><span>dath-áluinn ua Duibhne go n-a thriúr mac mar aon ris</span>
<lb n="12"/><span>agus maithe chlainne Baoisgne go h-uile; Caoilte ró-</span>
<lb n="13"/><span>ghreannmhar mac Rónáin le maithibh chlainne Rónáin,</span>
<lb n="14"/><span>agus Smeig-ar-Drúcht ua Neamhain le maithibh chlainne</span>
<lb n="15"/><span>Neamhain; clanna Smóil le n-a sluaightibh; Goll gníomh-</span>
<lb n="16"/><span>achtach Golban agus maithe na Féinne Ultaighe i n-a</span>
<lb n="17"/><span>fhochair; agus an Corr cos-luath, céad-ghonach, rí féinne</span>
<lb n="18"/><span>Fiann Connacht; agus Oillte áluinn ionnsuidhtheach</span>
<lb n="19"/><span>mac an Choirr chos-luaith;  Caireall cosgarthach</span>
<lb n="20"/><span>ua Corbhroinn le n-a dheich gcathaibh Albanacha agus rí</span>
<lb n="21"/><span>Féinne Laoighse (?) Midhe le maithibh a mhuinntire; agus</span>
<lb n="22"/><span>iomad de mhaithibh agus de mhór-uaislibh na h-Éireann i</span>
<lb n="23"/><span>n-a bhfochair.</span></p>
<lb n="24"/>
<lb n="25"/><p><span>Is annsin do shuidh Fionn i dtosach na dtréin-fhear</span>
<lb n="26"/><span>sin, maithe chlainne Baoisgne agus iad i n-a thimcheall,</span>
<lb n="27"/><span>agus Goll mac Mórna ar a cheart-aghaidh san taobh eile,</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="28"/><p><span>agus mic Mhórna i n-a n-ionadaibh cinnte féin mar ba</span>
<lb n="29"/><span>ghnáthach leo i dteaghlach Fhinn i ngach aimsir roimhe sin.</span>
<lb n="30"/><span>D'éirigheadar iar sin feadhmannaigh go frithir fíor-</span>
<lb n="31"/><span>éasgaidh le freastal agus le friotháileamh na sluagh sin</span>
<lb n="32"/><span>go séimh, sochma, so-dhealbhach, agus do ghlacadar bleidhí</span>
<lb n="33"/><span>beol-bhuidhe, bán-airgid, agus cuirn áilne cumhduighthe</span>
<lb n="34"/><span>cloch-bhuadhacha, agus do dáileadh deocha dian-mhóra,</span>
<lb n="35"/><span>milse do na deagh-laochaibh, agus biadha saora so-</span>
<lb n="36"/><span>chaithmhe do na Fiannaibh go fíor-adhbhal.</span></p>
<lb n="37"/>
<lb n="38"/><p><span>D'éirigh annsin gearán agus cainnt agus glór i n-a</span>
<lb n="39"/><span>ngiollaíbh, meidhir agus meanmain i n-a mílíbh, luaimne</span>
<lb n="40"/><span>agus lán-chaint i n-a laochaibh, míne agus macántacht i</span>
<lb n="41"/><span>n-a mnáibh, fosadh agus foidhne i n-a bhfilíbh.</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Is annsin d'éirigh bollsgaire go frith-urlamh agus</span>
<lb n="44"/><span>do chroith slabhradh éisteachta na bruighne agus d'éist-</span>
<lb n="45"/><span>eadar uile go foistineach; agus do ghaibh éirghe Feargus</span>
<lb n="46"/><span>Finnbheoil, file agus feallsamhan focal-cheart na</span>
<lb n="47"/><span>Féinne, agus do ghaibh a dhuanta agus a dheagh-dhánta i</span>
<lb n="48"/><span>gceann a gheinealaigh agus a chraobha coimhneasa i bhfiadh-</span>
<lb n="49"/><span>naise Fhinn mhic Chumhaill, agus do dhíol an flaith Féinne</span>
<lb n="50"/><span>Fionn an file iar sin d'fhuasgladh gacha maitheasa agus</span>
<lb n="51"/><span>gacha maoine, agus do-rinne Osgar agus mac Luighdheach</span>
<lb n="52"/><span>an nídh céadna.  Do chuaidh an file iar sin i bhfiadhnaise</span>
<lb n="53"/><span>Ghuill mhic Mhórna agus adubhairt duanta agus deagh-</span>
<lb n="54"/><span>dhánta a shean agus a shinnsear i n-a fhiadhnaise agus</span>
<lb n="55"/><span>ba subhach, soilbhir, so-mheanmnach mac Mórna an tráth sin.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>"Ca h-ionad annso," ar Goll, "i n-a bhfuil an bhaoith</span>
<lb n="58"/><span>mhánla, inghean Cholláin chraos-mhóir .i. mo bhain-eachlach</span>
<lb n="59"/><span>féin."</span></p>
<lb n="60"/>
<lb n="61"/><p><span>"Táim annso, a rígh-mhílidh," ar sí.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>"An dtugais leat mo chíos ó Lochlannaibh do'n dul</span>
<lb n="64"/><span>so," ar Goll.</span>
<lb n="65"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="66"/><p><span>"Tugas," ar sí; agus d'éirigh go prap príomh-éasgaidh</span>
<lb n="67"/><span>agus do leig eire laoich lán-chalma d'ór ath-leaghtha</span>
<lb n="68"/><span>áluinn i bhfiadhnaise Ghuill ar lár, agus do sgaoil Goll</span>
<lb n="69"/><span>an cumhdach coimeádta do bhí timcheall an chíosa agus do</span>
<lb n="70"/><span>leig na seoda so-mhaiseacha sin i bhfiadhnaise na sluagh</span>
<lb n="71"/><span>agus do dhíol Feargus Finnnbhéil mar ba leór leis;</span>
<lb n="72"/><span>agus ní raibh cruitire caoin-téadach, ná tiompánuidhe</span>
<lb n="73"/><span>toghtha, téad-bhinn, ná seanchuidhe suadh-fhoclach, ná file</span>
<lb n="74"/><span>faobhrach, fír-eolach, ná aon duine ealadhan d'Éireannach</span>
<lb n="75"/><span>nó d'Albanach annsin nár dhíol Goll go grod urlamh</span>
<lb n="76"/><span>mar ba leor le gach aon díobh; agus ní raibh mac ríogh</span>
<lb n="77"/><span>ná ró-fhlatha, ná taoiseach fíor-arrachtach Féinne ná</span>
<lb n="78"/><span>tréin-fhear tailc, teangmhála, ná feadhmannach foluaim-</span>
<lb n="79"/><span>neach, freastail ná ró-fhriotháilimh i dtigh na h-Almhaine</span>
<lb n="80"/><span>an oidhche sin nach tug Goll comaoin óir nó airgid nó</span>
<lb n="81"/><span>clocha buadh dhó.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>Is annsin adubhairt Fionn go fíor-nimhneach; "A</span>
<lb n="84"/><span>Ghuill," ar sé, "cá faid atá an cíos úd agat ar Lochlanna-</span>
<lb n="85"/><span>chaibh, óir do shíleas féin nár dhual duit-se cíos do bheith</span>
<lb n="86"/><span>agat orra agus go bhfuil rígh féinne ag Lochlannaibh</span>
<lb n="87"/><span>ag coimeád mo chíosa orra agus ag tógáil mo chánachais</span>
<lb n="88"/><span>díobh, agus deich gcéad laoch lán-chalma mar aon leis ar</span>
<lb n="89"/><span>buannacht uaim-se ann?"</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Annsin freagras an gnáth-fhéinnidh gleacach, glór-</span>
<lb n="92"/><span>bhorb .i. Goll mac Mórna, óir do thuig go raibh fearg</span>
<lb n="93"/><span>agus formad ag Fionn leis agus is é adubhairt: "Is</span>
<lb n="94"/><span>é faid atá an cíos úd agam ar Lochlannaibh, a Fhinn,</span>
<lb n="95"/><span>ón uair do chuir t'athair-se cogadh agus coinsgleo orm-</span>
<lb n="96"/><span>sa, agus d'éirigh rí Éireann le n-a chóigíbh i m'aghaidh-se</span>
<lb n="97"/><span>le Cumhall, agus do b'éigean dom-sa Éire d'fhágbháil</span>
<lb n="98"/><span>dóibh agus an méad do thogair dul liomsa de chlannaibh</span>
<lb n="99"/><span>Mórna; agus do ghabhas críoch Breatan go buadhach,</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="100"/><p><span>agus do mharbhas rígh Breatan agus a mhac agus do</span>
<lb n="101"/><span>chuireas ár bhfear Breatan; agus do chuir Cumhall</span>
<lb n="102"/><span>le na shluaightibh as mé, agus do chuadhas as sin go</span>
<lb n="103"/><span>Fionnlochlann agus do thuit an rí liom, agus do chuireas</span>
<lb n="104"/><span>ár a mhuinntire agus do chuir Cumhall as an gcrích sin</span>
<lb n="105"/><span>mé.  Do chuadhas as sin do'n Fhrainnc agus do mharbhas</span>
<lb n="106"/><span>an rí féin agus mórán dá mhuinntir agus do chuir</span>
<lb n="107"/><span>Cumhall as sin mé.  Do ghabhas na ceithre treabha</span>
<lb n="108"/><span>Lochlannach agus cathair na Beirbe Lochlannaighe agus</span>
<lb n="109"/><span>do lean Cumhall do'n chrích sin mé.  Sí sin uair fuaras</span>
<lb n="110"/><span>an cíos ó na Lochlannachaibh, gur chuir Conn Céadchathach,</span>
<lb n="111"/><span>áird-rí Éireann fios orm agus tánag go h-Éirinn</span>
<lb n="112"/><span>i n-aghaidh Chumhaill chun catha Chnuca do chur agus do</span>
<lb n="113"/><span>thuit sé liom féin san gcath-ghleo sin.  An uair eile</span>
<lb n="114"/><span>fuaras cíos na Lochlannaighe mar aon le cúig fhir</span>
<lb n="115"/><span>déag d'Fhiannaibh Éireann agus fanamhaint an aimsear</span>
<lb n="116"/><span>dhuit ann; agus bean ríogh Lochlann do thuit i ngrádh</span>
<lb n="117"/><span>leat, agus do ghabháil tríd sin agus do chúig fhir déag,</span>
<lb n="118"/><span>agus do bheith ar láimh i gcarcair liag talmhan go ceann</span>
<lb n="119"/><span>bliadhna, agus lá d'áirithe chum báis d'imirt ort;</span>
<lb n="120"/><span>agus is cuimhin leat go ndeachas-sa agus gur chuireas</span>
<lb n="121"/><span>ár a mhuinntire; agus ní h-é sin, acht do thuit rí Lochlann</span>
<lb n="122"/><span>féin liom agus d'ionarbas cathair na Beirbe Lochlann-</span>
<lb n="123"/><span>aighe, agus do bhaineas a gcuid óir agus airgid díobh</span>
<lb n="124"/><span>agus tugas tusa as an gcarcair i n-a raibh tú mar aon</span>
<lb n="125"/><span>le do mhuinntir, agus do-rinneas rígh nuadh ar Lochlannaibh,</span>
<lb n="126"/><span>.i. Teine Tréan mac Trosgadail, agus do naisgeas cíos</span>
<lb n="127"/><span>air, agus tugas éadáil adhbhal duit-se féin, a Fhinn,"</span>
<lb n="128"/><span>ar Goll, "agus tugas slán go h-Éirinn tú; agus is í</span>
<lb n="129"/><span>sin an dara h-uair do naisgeas cíos láimhe ar Lochlann-</span>
<lb n="130"/><span>aibh; agus ag sin mar do fuaras féin an cíos úd, a rígh</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="131"/><p><span>Féinne," ar Goll; "agus, a Fhinn, ní cíos láimhe atá</span>
<lb n="132"/><span>agat-sa ar Lochlannaibh, acht maor coimeádta atá uait</span>
<lb n="133"/><span>orra ag tógbháil cána sa mbeith fá chíos do rígh Éireann,</span>
<lb n="134"/><span>agus níor chumhduigheas-sa ort an cíos, a Fhinn, agus</span>
<lb n="135"/><span>ná bíodh tnúth agat liom fá mo chíos, óir dá bhfaghainn-se</span>
<lb n="136"/><span>ní ba mhó, is dod mhuinntir-se is d'Fhiannaibh Éireann</span>
<lb n="137"/><span>do-bhéarfainn é."</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>Adubhairt Fionn go fuathmhar, feargach: "A Ghuill,"</span>
<lb n="140"/><span>ar sé, "d'admhais 'san sgéal sin go dtángais go</span>
<lb n="141"/><span>h-Éirinn ó chathair na Beirbe ag cur catha Chnuca ar</span>
<lb n="142"/><span>m'athair agus gur mharbhais ann é.  Is náire duit sin d'</span>
<lb n="143"/><span>innsin im fhiadhnaise."</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>Adubhairt Goll go feargach ag féachaint ar Fhionn:</span>
<lb n="146"/><span>"ní mise do mhairbh Cumhall.  Gidheadh, is mé do sgoilt</span>
<lb n="147"/><span>a chroidhe i n-a chliabh gan choigilt agus do sgair a anam</span>
<lb n="148"/><span>leis, óir do thuill sé bás d'fághail go minic tré na uabhar</span>
<lb n="149"/><span>féin, agus is é breath gach deagh-dhuine, fear an ain-</span>
<lb n="150"/><span>dlighe do mhalartughadh go mío-thrócaireach; agus uime</span>
<lb n="151"/><span>sin nach mise do mhairbh Cumhall acht a mhí-ghníomha féin;</span>
<lb n="152"/><span>agus fós, dá bhfaghainn ní ba thúisge é, do bhainfinn a</span>
<lb n="153"/><span>anam as, óir tugas iarracht go minic air ins na cathaibh</span>
<lb n="154"/><span>a rabhas i n-a aghaidh, sroisin chuige tar imeall buidhne</span>
<lb n="155"/><span>cosgarthacha clainne Baoisgne, agus ó rángas chuige</span>
<lb n="156"/><span>i gcath Chnuca, do dhíolas m'amhgar air.  Agus, a Fhinn,"</span>
<lb n="157"/><span>ar Goll, "dá dtiubhrthá-sa oiread easonóra dhom agus</span>
<lb n="158"/><span>thug Cumhall dom, do-bhéarfainn an díol céadna</span>
<lb n="159"/><span>ort-sa."</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>"A Ghuill," ar Fionn, "do bhí sé ar m'aigne gan sin</span>
<lb n="162"/><span>do leigean leat, óir tá céad féinnidh fíor-arrachta</span>
<lb n="163"/><span>ar mo theaghlach-sa i n-aghaidh gach n-aon dá bhfuil ded</span>
<lb n="164"/><span>mhuinntir-se."  "Do b'amhlaidh sin dod athair-se," ar</span>
<lb n="165"/><span>Goll, "gidheadh, do dhíolas a uabhar air fá dheoidh, agus</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="166"/><p><span>do dhéanfainn an nídh céadna leat-sa dá dtuillfeadh</span>
<lb n="167"/><span>uaim é."</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>Adubhairt Caireall mac Aonghusa cneis-gheal ua</span>
<lb n="170"/><span>Baoisgne: "A Ghuill, ar sé, "is iomdha fear do</span>
<lb n="171"/><span>coisgfidhe i dtigh Fhinn!"</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>Adubhairt Conán Maol mac Mórna: "Luighim fá</span>
<lb n="174"/><span>m'armaibh gaisge nach raibh Goll riamh, dá luighead</span>
<lb n="175"/><span>de mhuinntir do bhéadh aige, nach béadh céad fear ar</span>
<lb n="176"/><span>a theaghlach agus do choisgfeadh gach fear díobh tusa le do</span>
<lb n="177"/><span>theaghlach a Chairill."</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>"Ní díobh-sa tusa, a Chonáin cháintigh, chlaoidhte,</span>
<lb n="180"/><span>chrith-eaglaigh," ar Caireall.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>"Is díobh, go deimhin, a Chairill cheann-áird mhór-</span>
<lb n="183"/><span>fhoclaigh, bheag-chréachtaigh," ar Conán, "agus do rachainn</span>
<lb n="184"/><span>dá áitiughadh ort-sa go raibh éagcóir ag Cumhall."</span></p>
<lb n="185"/>
<lb n="186"/><p><span>Adubhairt Caireall, ag éirghe i n-a sheasamh; "ní</span>
<lb n="187"/><span>fada go mbéidh a fhios agam cia is cionntach."</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>Is annsin d'éirigh Caireall i n-a sheasamh agus do</span>
<lb n="190"/><span>bhuail dorn dána deagh-thapaidh ar Chonán; agus ní</span>
<lb n="191"/><span>h-urramach do freagradh sin le Conán, óir do bhuail</span>
<lb n="192"/><span>dorn eile ar Chaireall, agus do dhoirt a fhuil go falcmhar</span>
<lb n="193"/><span>fíor-adhbhal.  Do dineadh láthair fhairsing ion-bhuailte</span>
<lb n="194"/><span>dóibh ar urlár na bruighne, agus thugadar sáidhte síor-</span>
<lb n="195"/><span>luaithe sár-nimhneacha dá sleasghaibh slim-ghéara i n-a chéile</span>
<lb n="196"/><span>gur bh iste buan-raobtha baill agus broinne na díse</span>
<lb n="197"/><span>deagh-laoch sin, gur nochtadar lanna líomhtha go lán-</span>
<lb n="198"/><span>tapaidh agus do-rinne siad urlaidheacht agus comhrac</span>
<lb n="199"/><span>calma cóimh-neartmhar le chéile go mba chréachtach cnáimh-</span>
<lb n="200"/><span>ghearrtha iad ón ngleo sin.</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Annsin d'éirigheadar dís mhac ádhmharach iolbhuadhach</span>
<lb n="203"/><span>Osgair mhic Oisín .i. Éachtach agus Iollan, agus do rinne</span>
<lb n="204"/><span>siad leibheanna dlúithe do-sgaoilte dá n-éidíbh i n-a</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="205"/><p><span>dtimcheall agus tugadar cneadha doimhne do-leigheasta</span>
<lb n="206"/><span>ar Chonán; agus ar n-a fheicsin sin do dhís mhac Ghuill</span>
<lb n="207"/><span>mhic Mhórna .i. Conn agus Cónach, do cheangladar a</span>
<lb n="208"/><span>gcolna caomha, cneis-gheala dá gcath-éide agus do ghoin</span>
<lb n="209"/><span>siad go mór dís mhac Osgair.  Níor éisteadh sin go</span>
<lb n="210"/><span>fada le h-Osgar, óir níor mhian ná maise leis amhail</span>
<lb n="211"/><span>mar do chonnaic a dhís mhac agus a bhráthair san gcoinsgleo</span>
<lb n="212"/><span>sin.</span></p>
<lb n="213"/>
<lb n="214"/><p><span>Is annsin d'éirigh an leoghan líomhtha lán-fheargach</span>
<lb n="215"/><span>agus a nathair neamh-eaglach nimhe .i. Osgar mac Oisín,</span>
<lb n="216"/><span>agus do chuir cumhdach caomh-chruaidh iarnaidhe um a</span>
<lb n="217"/><span>chorp agus do chuir sgiath mhór mhíleadhta um a mhuinéal</span>
<lb n="218"/><span>agus tug ruathar rachtmhar, rúineachtach fán gcomhrac</span>
<lb n="219"/><span>d'fhóirithin a dhíse mac agus Cairill agus do ghaibh dá</span>
<lb n="220"/><span>bhéimeannaibh borb-neartmhara bith-urlamha ar Chonán.</span></p>
<lb n="221"/>
<lb n="222"/><p><span>Agus adubhairt Conán: "A bhuidhe leis na déibh, a</span>
<lb n="223"/><span>Osgair, do rochtain im aghaidh chum comhraig óir gearrfad-</span>
<lb n="224"/><span>sa snáithe do shaoghail san ngleo seo."</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>Is annsin do chomhraig Osgar agus Conán le n-a chéile.</span>
<lb n="227"/><span>Agus ba neartmhar, námhadaidhe an comhrac sin, ionnas</span>
<lb n="228"/><span>gur baineadh osnadh éagcomhlainn as Conán agus</span>
<lb n="229"/><span>d'fhéach go truaighmhéileach ar Art óg mac Mórna; agus</span>
<lb n="230"/><span>níor fuilingeadh sin le h-Art ach d'éirigh go h-éasgaidh</span>
<lb n="231"/><span>agus chuaidh i n-a arm go h-athlámh agus do ghoin</span>
<lb n="232"/><span>Osgar go h-arrachtach; agus níor fuilingeadh sin</span>
<lb n="233"/><span>le h-Oisín fearamhail mac Finn óir do chuir a éide</span>
<lb n="234"/><span>catha uime agus do chuaidh san gcath go comh-dhíreach</span>
<lb n="235"/><span>agus thug goin ghráineamhail ghníomhachtach ar Art mac</span>
<lb n="236"/><span>Mórna.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>Annsoin d'éirigh Garg garbh-fholtach mac Mórna</span>
<lb n="239"/><span>agus do ghaibh a dhíon arrachtach ath-gharbh iarnaidhe uime</span>
<lb n="240"/><span>agus d'fhreagair an mór-ghleo sin go mear-chalma, agus</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="241"/><p><span>do goineadh Oisín leis.  Annsin d'éirigh mac Luighdheach</span>
<lb n="242"/><span>go laochda agus do chuir cumhdach comh-dhaingean catha um</span>
<lb n="243"/><span>a chorp agus do chuaidh san gcóimhghleic sin agus do</span>
<lb n="244"/><span>goineadh Garg garbh-fholtach leis, agus thug Garg</span>
<lb n="245"/><span>comaoine na goine sin dó.  D'éirigh annsin Aodh beag</span>
<lb n="246"/><span>mac Finn le n-a trí chaogad de laochaibh lán-láidre</span>
<lb n="247"/><span>i n-a fhochair agus do chuaidh san gcomhlann go céad-</span>
<lb n="248"/><span>fadhach.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>D'éirigh Goll agus clanna Mórna annsin dá n-áitibh</span>
<lb n="251"/><span>agus dá n-ionadaibh agus do chuadar ar chúlaibh Ghuill san</span>
<lb n="252"/><span>ngrod-ghleo sin.  Annsin cuireas Goll treallamh tait-</span>
<lb n="253"/><span>neamhach troda agus teangmhála air, agus a sgaball</span>
<lb n="254"/><span>sgiamhach sgoith-bhreágh um a mhuinéal, agus thug sidhe dána</span>
<lb n="255"/><span>dásachtach, do-ionnsaightheach, agus do chuaidh san mór-ghleo</span>
<lb n="256"/><span>sin d'fhóirithin a chlainne agus Chonáin agus claidheamh</span>
<lb n="257"/><span>slios-ghéar sásta so-bhuailte i n-a dheas-láimh deagh-thapaidh,</span>
<lb n="258"/><span>agus d'ionnsaigh a eascaraid agus do bhíodar san</span>
<lb n="259"/><span>gcóimhghleic sin re chéile nó nár fhágadar tápúir trom-</span>
<lb n="260"/><span>lasrach, ná lóchrann lonnrach ná coinneal chaomh chrioth-</span>
<lb n="261"/><span>sholais san mbruighin sin gan múchadh; agus fós, níor</span>
<lb n="262"/><span>fágadh coinnleoir gan cam-bhriseadh, bléidhe gan buan-</span>
<lb n="263"/><span>raobadh innte, agus d'imthigh sé féin gan fuiliughadh,</span>
<lb n="264"/><span>gan foir-dheargadh air.  Is annsin do bhreathnuigh Fionn</span>
<lb n="265"/><span>a chaismirt catha agus adubhairt le Fiannaibh Éireann</span>
<lb n="266"/><span>clann Mórna do mhúchadh agus do mharbhadh.  Is annsin</span>
<lb n="267"/><span>d'éirigheadar Fianna foir-neartmhara Fhinn agus do</span>
<lb n="268"/><span>rinneadar leibheanna daingeana dlútha do-sgaoilte</span>
<lb n="269"/><span>dá sgiathaibh i n-a dtimcheall, agus d'fhreagradar clanna</span>
<lb n="270"/><span>Mórna iad go míleadhta mear-chalma san gcath soin,</span>
<lb n="271"/><span>agus do chuaidh Goll féin i dtosach na dtréan-fhear</span>
<lb n="272"/><span>san teangmháil sin.  Iar sin do ghabhadar ag cnáimh-</span>
<lb n="273"/><span>ghearradh a chéile gan choigilt agus rinne Goll sgiath</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="274"/><p><span>dhaingean do-bhriste dhe féin ar sgáth a mhuinntire, go</span>
<lb n="275"/><span>nár leonadh iad tairis acht beagán do marbhadh le</span>
<lb n="276"/><span>h-urcharaibh díobh.</span></p>
<lb n="277"/>
<lb n="278"/><p><span>Cidh trácht, is annsin ba threise na tréan-bhuillí</span>
<lb n="279"/><span>agus ba mhire na mílidhe, ba chréachtmhar na colna agus</span>
<lb n="280"/><span>ba ghuasachtach saor-chlanna.  Do b'iomdha fuinneóg fhoir-</span>
<lb n="281"/><span>dhearg ar na fearaibh agus cneadha do-leighis do bhí ar</span>
<lb n="282"/><span>na deagh-laochaibh sin.  Is mairg, tra, duine anbhfann,</span>
<lb n="283"/><span>nó bean mhíonla mhéir-leabhair, nó seanóir seanda</span>
<lb n="284"/><span>saobh-chiallach, do bhéadh i mbruighin na h-Almhaine an</span>
<lb n="285"/><span>oidhche sin.  Ba thruaighmhéileach mar do bhí an bhruighean</span>
<lb n="286"/><span>an oidhche sin le gárthaibh gránamhla, gáibhtheacha, gearánacha,</span>
<lb n="287"/><span>agus le h-osnaidhibh na n-óg dá n-éirliughadh go h-obann;</span>
<lb n="288"/><span>agus do bhíodar ar an amas sin go h-éirghe gréine</span>
<lb n="289"/><span>ar n-a bháireach gan choigilt ar a chéile.</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>Annsin d'éirigh Feargus Finnbhéil, file focal-cheart</span>
<lb n="292"/><span>fír-ghlic na Féinne agus aois ealadhan na Féinne i n-a</span>
<lb n="293"/><span>fhochair agus do ghaibh dréachta agus duanta agus deagh-</span>
<lb n="294"/><span>dhánta do na deagh-laochaibh agus do sheinneadar tiom-</span>
<lb n="295"/><span>páin chaomha cheol-bhinne agus cruiteanna téid-bhinne.</span>
<lb n="296"/><span>Dá éis sin do sguireadar an Fhiann dá n-urlaidheacht</span>
<lb n="297"/><span>le guth ceolmhar na bhfilí agus do leigeadar an Fhiann</span>
<lb n="298"/><span>a n-airm ar lár.  Adubhairt Fionn nach bhfaghadh síoth</span>
<lb n="299"/><span>ná sár-chumann ó chlannaibh Mórna go bhfaghadh breath</span>
<lb n="300"/><span>ríogh Éireann .i. Cormac mac Airt, agus breath Ailbhe</span>
<lb n="301"/><span>gruadh-ghile, inghean Chormaic, agus Cairbre Lifeachair</span>
<lb n="302"/><span>ríogh-dhamhna Éireann, agus breath Fhithil agus Fhlaithrí,</span>
<lb n="303"/><span>bárraidheacht na breithe sin ag Fionntain mac Bochna.</span>
<lb n="304"/><span>Adubhairt Goll mac Mórna: "Do-bhéarfam-na an</span>
<lb n="305"/><span>bhreath soin duit, de chionn breithe d'fhagháil uait."</span>
<lb n="306"/><span>Adubhairt Fionn go dtiubhradh.</span></p>
<lb n="307"/>
<lb n="308"/><p><span>Do cuireadh coir agus slána le h-aghaidh na síthe sin</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="309"/><p><span>agus do ghabhadar lá chuca chum na breithe sin .i. coicthigheas</span>
<lb n="310"/><span>ó'n lá soin ar faithche na Teamhrach.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>D'fhéachadar an uireasbaidh an oidhche sin agus is</span>
<lb n="313"/><span>é bhí de dhíth ar mhuinntir Fhinn .i. aon chéad déag, agus</span>
<lb n="314"/><span>do bhí go leor d'fhuil ar seideadh, agus srón ar n-a</span>
<lb n="315"/><span>fiar-chamadh, agus cluas ar n-a comhbhrughadh, lámh</span>
<lb n="316"/><span>ar n-a leadradh, agus corp ar n-a chosgradh agus</span>
<lb n="317"/><span>ar n-a chneas-raobadh ar an méad do bhí beó de mhuinntir</span>
<lb n="318"/><span>Fhinn.</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>Agus is é ba dhíth de mhuinntir Ghuill mhic Mhórna:</span>
<lb n="321"/><span>seacht gcéad de mhnáibh agus aon fhear déag.  Agus</span>
<lb n="322"/><span>ní h-é marbhadh ná mban do rinneadh acht a n-éag le</span>
<lb n="323"/><span>h-imeagla na n-arm ndaor-bhéimneach.  Do chuireadar</span>
<lb n="324"/><span>a lucht othrais ar gach taobh dá leigheas.  Agus do rinneadh</span>
<lb n="325"/><span>feart fód-bhuidhe do gach aon aca do marbhadh; agus</span>
<lb n="326"/><span>do nuadh-chóirigheadar an dún dá aithle sin, agus do</span>
<lb n="327"/><span>shuidh gach féinnidh i n-a n-ionadaibh cinnte do lán-</span>
<lb n="328"/><span>chaitheamh na fleidhe sin.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>Coicthigheas ó'n lá sin gluaisid rómpa go faithche na</span>
<lb n="331"/><span>Teamhrach agus do chuireadar Cormac, Ailbhe, Cairbre,</span>
<lb n="332"/><span>Fitheal, Flaithrí, agus Fionntain d'ionnsaighe a n-ionad</span>
<lb n="333"/><span>breitheamhnais agus do chuaidh Fionn d'innsin an sgéil.</span>
<lb n="334"/><span>Agus adubhairt Goll nach dtiubhradh féin innsin an sgéil</span>
<lb n="335"/><span>sin do, "Óir, a Fhinn," ar sé, "do dhéanfá fíor</span>
<lb n="336"/><span>de'n bhréig."</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>As a h-aithle sin do fágadh innsin an sgéil fá Fheargus</span>
<lb n="339"/><span>Finnbhéil, agus tugadar na h-uaisle sin na déithe</span>
<lb n="340"/><span>ar Fheargus an fhírinne do dhéanamh.  Agus d'innis</span>
<lb n="341"/><span>Feargus Finnbhéil mar d'éirigh an bhruighean ar dtúis,</span>
<lb n="342"/><span>agus d'innis gurab é Fionn do rinne tús na h-iomarca</span>
<lb n="343"/><span>ar Gholl, agus d'éis na h-iomarca sin gurab é Caireall</span>
<lb n="344"/><span>ua Corbhroinn do thosnuigh an bhruighean, agus gurab</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="345"/><p><span>é do bhuail Conán mac Mórna, "agus níor fuilingeadh</span>
<lb n="346"/><span>sin le Conán acht an chomaoine chéadna do thabhairt dó,</span>
<lb n="347"/><span>agus d'éirigh an Fhiann i n-aghaidh a chéile de gach leith,</span>
<lb n="348"/><span>agus do bhíodar ag cnáimh-ghearradh a chéile ó úr-thosach</span>
<lb n="349"/><span>na h-oidhche éag-fhuaire go h-éirghe gréine ar-n-a bháireach.</span>
<lb n="350"/><span>Agus is é ba dhíth de mhuinntir Fhinn ris an ré sin</span>
<lb n="351"/><span>aon chéad déag fear.  Agus is é ba dhíth de mhuinntir</span>
<lb n="352"/><span>Ghuill mhic Mórna seacht gcéad bean agus aon duine</span>
<lb n="353"/><span>déag d'fhearaibh; agus do b'iomdha fear easbadhach</span>
<lb n="354"/><span>leat ar leith i n-othras agus i bpiantaibh truaighmhéil-</span>
<lb n="355"/><span>eacha báis.  Ag sin sgéala na bruighne dhíbh go fírinneach,</span>
<lb n="356"/><span>a righthe Éireann," ar Feargus.</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>Adubhairt Flaithrí eineachlann do chlannaibh Mórna,</span>
<lb n="359"/><span>óir is orra do rinneadh tosach na h-iomarca.</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>"Ní breath cheart fhíor-ollamhan sin", ar Cormac,</span>
<lb n="362"/><span>"óir dligheann an t-óglaoch urraim do thabhairt dá</span>
<lb n="363"/><span>thighearna."</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>"Is fíor sin," ar Flaithrí, "gidheadh, ní théidheann</span>
<lb n="366"/><span>urraim tar dortadh fola."</span></p>
<lb n="367"/>
<lb n="368"/><p><span>Adubhairt Fitheal: "Saoramuid clanna Mórna gan</span>
<lb n="369"/><span>eineachlann ó chlannaibh Baoisgne, agus saoramuid</span>
<lb n="370"/><span>Fionn agus clanna Baoisgne ó chlannaibh Mórna mar</span>
<lb n="371"/><span>an gcéadna ar aoirde díthe Fhinn."</span></p>
<lb n="372"/>
<lb n="373"/><p><span>"Is breath mhic ollamhan sin," ar Fionntain.</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Do mhol Cormac, Ailbhe, agus Cairbre an bhreith soin.</span>
<lb n="376"/><span>Agus do gaireadh an Fhiann do láthair agus nochtadh</span>
<lb n="377"/><span>an bhreith dhóibh; agus do mhol siad uile í; agus do ghluais-</span>
<lb n="378"/><span>eadar go síothach, páirteach le chéile ó fhaithche na Teamhrach</span>
<lb n="379"/><span>go nuige a n-ionadaibh cinnte féin.</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>(Foircheann)</span>
<lb n="382"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="383"/><p><span>Tóruigheacht Shaidhbhe inghine Éoghain óig</span>
<lb n="384"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="385"/><p><span>2. Tóruigheacht Shaidhbhe inghine Éoghain óig</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>Fleadh mhór-chaomh, mhór-ádhbhal do rinneadh ré Fionn</span>
<lb n="388"/><span>mac Cúmhaill mic Thréin mhóir Uí Bhaoisgne i mbruighin</span>
<lb n="389"/><span>Theamhrach Luachradh aon do laethibh.  Agus thangadar</span>
<lb n="390"/><span>maithe agus mór-uaisle na Féinne do chaitheamh agus do suidh</span>
<lb n="391"/><span>gach aon díobh 'na ionad cinnte comh-aoise, do réir</span>
<lb n="392"/><span>uaisle na Féinne agus a n-athardha amhail ba gnáth leo i</span>
<lb n="393"/><span>ngach aimsir roimhe sin.  Agus do chaitheadar an chéad</span>
<lb n="394"/><span>trian don oidhche ré h-ól agus ré h-aoibhnis agus ré h-ur-gháirde</span>
<lb n="395"/><span>meanman agus aigeanta agus an dara trian ré h-oirfide</span>
<lb n="396"/><span>agus ré h-ealadhain agus ré céolta aoibhne agus ré dáil airgid</span>
<lb n="397"/><span>agus óir agus iolmhaoine agus sin dá thabhairt agus dá bhronnadh</span>
<lb n="398"/><span>agus dá roinnt ar éigsibh agus ar ollamhaibh agus ar aois dána agus</span>
<lb n="399"/><span>an trian déidheanach don oidhche ré suan agus ré sámh-chodladh.</span>
<lb n="400"/><span>Iar sin d'éirigheadar an Fhiann go moch do lár ar-na</span>
<lb n="401"/><span>mháireach agus adubhairt Fionn gur mhaith dóibh seilg ghleanna</span>
<lb n="402"/><span>leathain mhóir Laighean do dhéanamh agus adúbhradar cách</span>
<lb n="403"/><span>uile go coitcheann gurbh fhíor sin.  Cídh trácht do</span>
<lb n="404"/><span>cómmóradh an t-seilg reamh-ráidhte leo fá thorc ós</span>
<lb n="405"/><span>loch agus fá fearanna breaghtha fris a ráidhtear Conall</span>
<lb n="406"/><span>Gabhradh an tan so agus i mbórd Locha leathain fhuair Léin</span>
<lb n="407"/><span>agus fán Mangartain Mongruadh agus adúbhradar dronga</span>
<lb n="408"/><span>d'Fhiannaibh Éireann gur bheag leo féin an lucht seilge</span>
<lb n="409"/><span>do bhí ann an lá sin agus olcas do bhí Rí Éireann dóibh</span>
<lb n="410"/><span>agus is é fa Rí ar Éirinn an tan sin .i. Cormac mac Airt</span>
<lb n="411"/><span>mic Chúinn chéad-chatha agus adúbhairt Fionn iar sin dá</span>
<lb n="412"/><span>mbeidís deich gcatha fichead bhfear n-Éireann ag cur 'na</span>
<lb n="413"/><span>choinne nár bheag leis féin na deich gcéad láoch laidir,</span>
<lb n="414"/><span>lán-chalma do bhí ag déanamh na seilge sin maille ris</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="415"/><p><span>féin agus ré Goll mac Móirne agus ré Oisín mac Fhinn agus</span>
<lb n="416"/><span>Diarmad a Duibhne dá n-iomchosnamh orra.</span></p>
<lb n="417"/>
<lb n="418"/><p><span>Do cómmóradh an t-seilg thorrach reamhráidhte sin</span>
<lb n="419"/><span>leos fá fhíodhaibh agus fá fásúighibh do ba cóimh-neasa dhóibh,</span>
<lb n="420"/><span>agus do chuaidh gach aon díobh 'na dhúmha seilge agus 'na láithir</span>
<lb n="421"/><span>licthe agus 'na bhearnan baoghal mar do chleachtaidís cosgar</span>
<lb n="422"/><span>gacha seilge roimhe sin.  Annsin do shuidh Fionn 'na</span>
<lb n="423"/><span>dhúmha seilge ag éisteacht ré fóghar na bhfear bhfiadhaigh</span>
<lb n="424"/><span>agus ré lúighibh na laoch ar na conaibh agus ré cómhmóradh cáich</span>
<lb n="425"/><span>mar an gcéadna agus is é ionad ar fhágadar Fiann Eireann</span>
<lb n="426"/><span>a mná an lá sin i dTeamhair Luachradh agus is í ba bhean</span>
<lb n="427"/><span>d'Fhionn an tan sin Maighnís inghean Ghairidh ghlúndubh</span>
<lb n="428"/><span>mhic Móirne.  Iar n-imtheacht don Fhéinn adúbhairt</span>
<lb n="429"/><span>Maighnís:- "A bhantracht, an áil libh dul do shnámh agus</span>
<lb n="430"/><span>dá bhúr bhfothraghadh agus dá bhúr níghe agus dá bhúr n-iomglanadh</span>
<lb n="431"/><span>agus adubhairt an bhantracht d'aitheasc aon mhná gur mhaith</span>
<lb n="432"/><span>leo féin sin.  Gidheadh adúbhairt inghean Ríogh Mumhan .i.</span>
<lb n="433"/><span>Sadhbh inghean Éoghain mhóir mhic Oilill Olom nách rachfadh</span>
<lb n="434"/><span>féin leo ó nách rabhadar Fiann Éireann dá coimhéad</span>
<lb n="435"/><span>agus fa h-í an Sadhbh sin ba bhean do Ghlas mac Aoinchéarda</span>
<lb n="436"/><span>Béara agus ba daltaidhe d'Fhionn iad araon.  "Is mór an</span>
<lb n="437"/><span>grádh sin agat don Fhéinn" ar Maighnís, óir ní fhuilin-</span>
<lb n="438"/><span>geann tú bheith i n-aonach ná i n-oireachtas nó ar fleadh</span>
<lb n="439"/><span>nó ar féasta gan bheith friú, agus dom dhóigh féin dá mb'éol</span>
<lb n="440"/><span>dhuit cathughadh nó cómhrac do dhéanamh is friú do dhéantha</span>
<lb n="441"/><span>é, a Shadhbh."  "A Mhaighnís" ar Sadhbh, "tuigim-se gur</span>
<lb n="442"/><span>tré aithis agus tré imdheargadh adeir tú sin liom agus ní</span>
<lb n="443"/><span>h-iongnadh mo ghrádh-sa don Fhéinn.  Óir ní raibh seod seoidh</span>
<lb n="444"/><span>bréige ná dimbhréige ag fear ná ag mnaoi i n-Éirinn</span>
<lb n="445"/><span>ba fhearr liom d'fhághail nách bhfuaras" ar sí, "agus is</span>
<lb n="446"/><span>ag Fionn agus ag Fiannaibh Éireann do h-oileadh mé.  An</span>
<lb n="447"/><span>fear ag a bhfuilím pósta .i. Glas Mac Aoin-chéarrda</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="448"/><p><span>Béara mac Ríogh Éireann, adhbhar eile fa ar chóir dhom</span>
<lb n="449"/><span>grádh do thabhairt don Fhéinn.  Óir ní tháinig draoi ná deagh-</span>
<lb n="450"/><span>dhuine ealadhan ag iarraidh óir ná airgid ná iolmhaitheasa</span>
<lb n="451"/><span>orm ná tabharfainn dó é agus biadh agus éadach agus comhnuidhe 'na</span>
<lb n="452"/><span>gcuideachtain agus is don Fhéinn do tháinig mé dá ndéanamh</span>
<lb n="453"/><span>sin uile, agus is iad sin na h-adhbhair fa dtug mise an grádh</span>
<lb n="454"/><span>úd don Fhéinn" ar Sadhbh.  "Is fíor dhuit-se gach nídh</span>
<lb n="455"/><span>dhíobh sin" ar Maighnís.  "Cidheadh fós ní cóir dhuit a</span>
<lb n="456"/><span>thoirmeasg fá bhantracht na Féinne an nídh a dtabhraidís</span>
<lb n="457"/><span>a dtoil uile."  Adúbhairt Sadhbh: - "Rachad libh i n-aghaidh</span>
<lb n="458"/><span>m'aigeanta ar eagla imdheargadh níos mó do dhéanamh orm</span>
<lb n="459"/><span>agus ní shaoilim filleadh tar m'ais gan toirmeasg éigin</span>
<lb n="460"/><span>do theangbháil dhom."</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>D'imthigheadar an bhantracht iar sinn do snámh nó go</span>
<lb n="463"/><span>rangadar an Fhéille .i. an sruith 'nar bháthadh Fial inghean</span>
<lb n="464"/><span>Luigeach mic Íthe agus rangadar as sin go Maoildearg .i.</span>
<lb n="465"/><span>an sruith 'nar éirigheadh iomarsan idir muinntir Áirt</span>
<lb n="466"/><span>Óig mhic Móirne agus muinntir Chonáin mhic Móirne gurab</span>
<lb n="467"/><span>uime sin adeirthear Maoildearg fris an sruith sin</span>
<lb n="468"/><span>agus ní bhfuaradar uisge glé-ghlan i gceachtar dhíobh.  Cidh</span>
<lb n="469"/><span>trácht do chuadar an bhantracht ins na deich n-aibhne</span>
<lb n="470"/><span>fichead do bhí ar Sliabh Luachra agus 'na thímcheall agus ní</span>
<lb n="471"/><span>bhfuaradar uisge do thaithn leo i n-aon abhainn dhíobh nó</span>
<lb n="472"/><span>go rangadar an áit 'na siubhlann uisge Sléibhe Luachradh</span>
<lb n="473"/><span>i n-aice mára agus mór-fhairge.</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>Dála an bhantracht do bhaineadar a n-éadaigh dhíobh</span>
<lb n="476"/><span>agus d'imthigheadar amhlaidh sin ins an sruith iasgach fhionn-</span>
<lb n="477"/><span>fhuar amach nó go rángadar i mbéal mara agus mór-</span>
<lb n="478"/><span>fhairge.  Do rinneadar bolg-shnámh agus troigh-shnámh,</span>
<lb n="479"/><span>taobh-shnámh agus cúl-shnámh agus do rinneadar a bhfothraghadh</span>
<lb n="480"/><span>fá chéad uair san aibhéis.</span></p>
<lb n="481"/>
<lb n="482"/><p><span>Dála Sadhbh inghean Éoghain óig, níor bhain sí a h-éadach</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="483"/><p><span>dhi.  Ní mó ní rinn folcadh agus fothraghadh acht d'fhan sí</span>
<lb n="484"/><span>ar tír ag foirchiméad da mnáibh agus níor chian do bhí ag</span>
<lb n="485"/><span>feitheamh na h-aibhéise eochar-ghuirme agus na mara mór-</span>
<lb n="486"/><span>aidhbhle, an tan do chonnairc sí an long luchtmhar lán-</span>
<lb n="487"/><span>aibhseach fá lán réim seóil agus iomramha dá n-ionnsaighe.</span>
<lb n="488"/><span>"A mhná" ar sí, "do chím long da bhúr n-ionnsaighe agus</span>
<lb n="489"/><span>inneall cogaidh agus cointine uirthi agus dom dhóigh is allmhurach</span>
<lb n="490"/><span>éigin atá ann, ná déana maith dhíbh-se agus tigídh go luath</span>
<lb n="491"/><span>i dtír, agus déanaidh daingean don choill seo ré bhúr dtaobh."</span>
<lb n="492"/><span>Is annsin tángadar na mná i dtír agus níor ráinig leo a</span>
<lb n="493"/><span>n-éadaigh do chur iompa an uair d'éirigh aon óglaoch mór</span>
<lb n="494"/><span>míleata, mear-chalma agus tug léim luthmhar lán-éadtrom</span>
<lb n="495"/><span>as an luing ionas gur ghaibh leitheid a dhá bhonn don thrácht</span>
<lb n="496"/><span>gheal, ghainimhidhe agus culaith catha agus cómhraig uime, mar</span>
<lb n="497"/><span>atá, aibíd imreamhar iarainn agus claidheamh cros-órdha</span>
<lb n="498"/><span>craobhach tar a thaobh chlé agus altán sgeine sgoith-</span>
<lb n="499"/><span>ghéire i gcuideachtain an chlaidhimh cruadh-reangaigh sin;</span>
<lb n="500"/><span>cinn-bheart chúmhdach chloch-bhuadhach um a cheann agus dá</span>
<lb n="501"/><span>chraoiseach crann-ramhar cródh-fharsaing catha 'na láimh</span>
<lb n="502"/><span>dheagh-thapaidh dho-sgaoilte dheis agus do rug sé ar na mnáibh</span>
<lb n="503"/><span>ag cur a n-éadaigh orra agus is é adúbhairt: - "Na bíodh</span>
<lb n="504"/><span>eagla orraibh, óir ní dhéarna féin bain-éachtadh riamh."</span>
<lb n="505"/><span>Iar sin do labhair Maighnís agus is é adúbhairt; - "Ní</span>
<lb n="506"/><span>chualamar go ndéarnadh bain-éachtadh i n-aon chríoch</span>
<lb n="507"/><span>don dómhan agus go speisialta ní déarnadh san gcríoch</span>
<lb n="508"/><span>so riamh agus dá gcloinfimís go déarnadh ba móide ár</span>
<lb n="509"/><span>n-eagla é."</span></p>
<lb n="510"/>
<lb n="511"/><p><span>"Créad é an t-oileán so 'nar ghabhas cuan agus caladh"</span>
<lb n="512"/><span>ar an fear mór, "nó cá rann do rannaibh an dómhain</span>
<lb n="513"/><span>'na bhfuilim anois?"  Adúbhairt Maighnís  "i n-iathrar</span>
<lb n="514"/><span>na h-Eorpa .i. Éire iath-ghlas oiléanach is innti do ghabhais</span>
<lb n="515"/><span>cuan agus caladh-phort" ar sí.  An tan do chualaidh an</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="516"/><p><span>fear mór sin do thángadar éagsamhlacht na n-uile</span>
<lb n="517"/><span>dhatha ann ionas gur dheirge é ná rós ríogha an chéad</span>
<lb n="518"/><span>feacht agus gur ghile é ná sneachta adh-fhuar aon oidhche</span>
<lb n="519"/><span>an dara feacht agus gur dhuibhe é ná an gual gabhann an</span>
<lb n="520"/><span>treas feacht.  Iar sin adúbhairt Maighnís:- "Dar</span>
<lb n="521"/><span>liom féin, a ógláoigh, ní maith leat-sa teangbháil san</span>
<lb n="522"/><span>oiléan so 'nar tharla tú."  "Créad fáth 'nar léir leat-sa</span>
<lb n="523"/><span>sin," ar an fear mór?</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>"Ar iomad na ndath sin do thig ort" ar sí.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>"Cia is rí ar Éirinn anois?" ar an fear mór.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>"Cormac mac Cuinn céad-chathaigh," ar Maighnís.</span></p>
<lb n="530"/>
<lb n="531"/><p><span>"An iad so bantracht Chormaic?" ar an fear mór.</span></p>
<lb n="532"/>
<lb n="533"/><p><span>"Ní h-iad" ar Maighnís.</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>"Créad eile darab bantracht iad?" ar an fear mór.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>"Atá, gan amhras, bantracht Fhinn mhic Cúmhaill"</span>
<lb n="538"/><span>ar sí.</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>"An bhfuil éagcóir nó foirneart ag aon duine i</span>
<lb n="541"/><span>n-Éirinn dá dhéanamh ar Chormac anois," ar an fear</span>
<lb n="542"/><span>mór?  "Ní bhfuil fághail ag aon duine i n-Éirinn teacht</span>
<lb n="543"/><span>i n-aghaidh aon nídhe dá ndeanann sé acht bantracht</span>
<lb n="544"/><span>nó aois ceóil nó lucht ealadhan, óir is iad na trí dreama,</span>
<lb n="545"/><span>is umhla dá bhfuil-se san dómhan dóibh iad" ar Maighnís.</span></p>
<lb n="546"/>
<lb n="547"/><p><span>"Cia is tighearna ar an bhFéinn anois," ar an fear mór?</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>"Fionn mac Cúmhaill mhic Thréin mhóir Uí Bhaoisgne"</span>
<lb n="550"/><span>ar Maighnís.</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>"Créad iad na sochair atá ag Fionn ó Rígh Éireann?"</span></p>
<lb n="553"/>
<lb n="554"/><p><span>"Ní bhfuil a fhios sin acht ag aon cheathrar amhain i</span>
<lb n="555"/><span>n-Éirinn" ar Maighnís, "agus ní dhíobh sin mise.  Is iad</span>
<lb n="556"/><span>so a n-ainm-ne .i. Goll mac Móirne, mar ba rí Féinne</span>
<lb n="557"/><span>i n-Éirinn é, ó marbhadh Cúmhall i gcaith Chnoca agus do bhain</span>
<lb n="558"/><span>Conn céad-chathach iar sin an tíghearnas de agus do thug</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="559"/><p><span>d'Fhionn é do cheann Teamhar d'anacal ar losgadh, óir</span>
<lb n="560"/><span>do loisg aon ógláoch amhain Teamhar roimhe seo d'aimhdheoin</span>
<lb n="561"/><span>bhfear Éireann uile, agus d'anacail Fionn i n-uathadh agus</span>
<lb n="562"/><span>i n-aonar í, do cheann ríghe Fiannachta do thabhairt do féin,</span>
<lb n="563"/><span>Oisín mac Finn agus Caoilte mac crancair mic Ronáin .i.</span>
<lb n="564"/><span>mac dearbhsheathrach d'Fhionn féin agus mac Lúigheach</span>
<lb n="565"/><span>láimh-éachtach agus an mhéid is aithne domh-sa bhí do shochar</span>
<lb n="566"/><span>ag Fionn ó Rígh Éireann inneósad dhuit-se iad.  Óir</span>
<lb n="567"/><span>atá tríucha céad i ngach cúige i n-Éirinn aige, agus tuath i</span>
<lb n="568"/><span>ngach triúcha céad, agus baile i ngach tuath, agus coilleán</span>
<lb n="569"/><span>con nó gadhair i ngach teach i n-Éirinn dá bheathughadh</span>
<lb n="570"/><span>dhó agus seacht gcatha na gnaith-fhéinne idir con, gadhair</span>
<lb n="571"/><span>giolla, agus duine ó Shamain go Béiltinne, do bheadh ar</span>
<lb n="572"/><span>coinmheadh uaidh ar feadh Éireann uile agus ní leomhthar</span>
<lb n="573"/><span>bean do mhnáibh Éireann do thabhairt d'fhear ar bith gan</span>
<lb n="574"/><span>a fhiafraighe fá trí an mbeadh i bhFiannaibh Éireann fear</span>
<lb n="575"/><span>le mbadh mhaith leis a fághail do féin mar mhnaoí, agus má</span>
<lb n="576"/><span>fághtar an fear sin ann dob' éigean a tabhairt do, agus</span>
<lb n="577"/><span>muna mbéadh, béadh ionga d'ór ag Fionn de agus ní leomhthar</span>
<lb n="578"/><span>bradán nó óg-laoghallaidh ná míol maighe do thógáil</span>
<lb n="579"/><span>den chonairt, agus dá bhfághthar marbh i gceann gacha</span>
<lb n="580"/><span>Earraigh iad muna dtógadh duine éigin d'Fhiannaibh</span>
<lb n="581"/><span>Éireann iad, ré méad an an-smacht atá ag Fionn ar</span>
<lb n="582"/><span>Éirinn, agus dá marbhadh i n-Éirinn aon chuid díobh sin,</span>
<lb n="583"/><span>do bheadh damh ceannsa i n-áit an daimh allta ag Fionn</span>
<lb n="584"/><span>ar a shon agus loiligheach ar son an laoigh agus gabhar ar son an</span>
<lb n="585"/><span>t-sionnaigh agus caora ar son míl maighe, muna marbhadh</span>
<lb n="586"/><span>Fionn nó Fiann Éireann iad.  Is iad an mhéid is aithnid</span>
<lb n="587"/><span>dhómh-sa do shocar ag Fionn ó Rígh Éireann," ar Maighnís,</span>
<lb n="588"/><span>"agus atáid sochair eile aige nách bhfuil a bhfios agam-sa</span>
<lb n="589"/><span>agus dá mbeadh inneosainn dhuit-se iad mar an gcéadna."</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>"Beir buadh agus beannacht" ar an fear mór, "óir</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="592"/><p><span>is tú an bhean-sgéalaidhe is fearr dá bhfeachaidh mé</span>
<lb n="593"/><span>riamh agus innis dom anois créad iad na dochair atá ag</span>
<lb n="594"/><span>Fionn i n-aghaidh na sochar sin?"</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>"Is mór iad" ar Maighnís, "óir atá sgrios na</span>
<lb n="597"/><span>n-uile Dhanair agus allmhurach do thiocfas go hÉirinn</span>
<lb n="598"/><span>air 'na ndiaigh siúd."</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>"Is éagcóir nach d'Fhionn féin do goireadh ríghe</span>
<lb n="601"/><span>Éireann" ar an fear mór, "agus tuath nó teaghlach do</span>
<lb n="602"/><span>thabhairt do Chormac, óir chím nach bhfuil feidhm aige i</span>
<lb n="603"/><span>n-Éirinn an feadh bias Fionn béo innti agus is truagh</span>
<lb n="604"/><span>liom-sa an bhruid sin ag Giolla an chúasáin, ar an rí</span>
<lb n="605"/><span>is fearr dár ghaibh flaitheas Éireann riamh agus ba bheag</span>
<lb n="606"/><span>an t-inmhe do bhí ag Cúmhall, athair Fhinn i n-Éirinn</span>
<lb n="607"/><span>an tan sin .i. Almhain Laighean, óir do chuirfinn féin</span>
<lb n="608"/><span>urchar dom shleigh tar an dtuath fearainn sin," ar an</span>
<lb n="609"/><span>fear mór.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>"Maise, dar liom féin, ní maith leat-sa inmhe ná</span>
<lb n="612"/><span>árd-tighearnas do bheith ag Fionn," ar Maighnís.</span></p>
<lb n="613"/>
<lb n="614"/><p><span>"Bheirim mo bhriathar" ar sé "nách bhfuil anois béo</span>
<lb n="615"/><span>san dómhan aon duine is lugha orm ná é."</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>"Maise," ar Maighnís, "anois aithris dhúinn-ne</span>
<lb n="618"/><span>cia thú féin?"</span></p>
<lb n="619"/>
<lb n="620"/><p><span>"Aithriseóchad go dearbhtha" ar an fear mór, "óir</span>
<lb n="621"/><span>is mise Ciotach cruadh-armach, árd-rí na Dróluinne</span>
<lb n="622"/><span>Móire, agus is agam-sa atá ríghe na Dróluinne</span>
<lb n="623"/><span>Móire, agus is agam-sa atá ríghe Fiannachta oirthear an</span>
<lb n="624"/><span>dómhain agus fós is agam atá an mac is fearr láimh agus maise</span>
<lb n="625"/><span>atá i dtrí preamh-rannaibh an domhain .i. Dorn dórd-</span>
<lb n="626"/><span>shollais mac Chiotaigh."</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>"Maise," do ráidh Maighnís, "badh deachair do an</span>
<lb n="629"/><span>bárr do bhreith leis ó'n mac ríogh atá againn-ne .i. Oisín</span>
<lb n="630"/><span>mac Fhinn."</span></p>
<lb n="631"/>
<lb n="632"/><p><span>Do rinneadar iomarbhaidh agus cóimheas eatorra.  Iar</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="633"/><p><span>sin adúbhairt Ciotach:- "Atá a fhios agam-sa gur</span>
<lb n="634"/><span>fearr mo mhac féin ná Oisín agus béarad an bhean seo</span>
<lb n="635"/><span>liom chuige" (ag cur a láimhe ar ghualainn Shaidhbhe inghine</span>
<lb n="636"/><span>Éoghain Óig), "óir is mór a thaithneann liom a cruith agus a</span>
<lb n="637"/><span>caoimh-sgéimh, óir ní fheicim dá mnáibh aon bhean is fearr</span>
<lb n="638"/><span>deilbh agus éagcosg ná í, agus am dhóigh is deilbh ríoghain atá</span>
<lb n="639"/><span>uirthi agus ar an ádhbhar sin," ar sé, "béarad liom</span>
<lb n="640"/><span>í."</span></p>
<lb n="641"/>
<lb n="642"/><p><span>"Is féidir leat," ar Maighnís, "óir ní bhfuil fear</span>
<lb n="643"/><span>do thóirmisc do láthair againn-ne anois.  Cidheadh is dóigh</span>
<lb n="644"/><span>liom-sa gur aindeis an tír 'na rachadh an Fhiann 'na diaigh."</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>"Do bheirim-se cead tóruigheachta don Fhéinn uile</span>
<lb n="647"/><span>'na diaigh" ar an fear mór, "agus aithris dom cia h-í an</span>
<lb n="648"/><span>bhean so atá agam uaibh?"</span></p>
<lb n="649"/>
<lb n="650"/><p><span>"Atá, inghean Ríogh Mumhan," ar Maighnís, ".i. Sadhbh</span>
<lb n="651"/><span>inghean Éoghain óig mhic Éoghain mhóir .i. bean Ghlais</span>
<lb n="652"/><span>mhic Aoin-chearda Béara, agus is daltáidhe d'Fhionn iad</span>
<lb n="653"/><span>araon, agus sílim-se go mbadh mhaith an tóir 'na diaigh</span>
<lb n="654"/><span>Glas féin, dá mbeadh nach rachadh Fionn ná'n Fhiann</span>
<lb n="655"/><span>ar a lorg," ar Maighnís.</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>"Do bheirim-se mo bhriathar," ar Ciotach, "go mbadh</span>
<lb n="658"/><span>fearr liom-sa féin go mbéarfainn ar Fhionn ionnas go</span>
<lb n="659"/><span>dtabhrainn a cheann liom mar aon ris an mnaoí seo</span>
<lb n="660"/><span>go críochaibh na Droluinne Móire."</span></p>
<lb n="661"/>
<lb n="662"/><p><span>As a h-aithle sin, do thóg Ciotach Sadhbh go lúith-mhear</span>
<lb n="663"/><span>éadtrom chum a loinge agus do chuaidh féin agus Sadhbh innti</span>
<lb n="664"/><span>agus do lean Maighnís an fear mór annsin agus adúbhairt</span>
<lb n="665"/><span>fris:- "Cuirim fá geasaibh thú gan tú féin ná fear</span>
<lb n="666"/><span>eile ar bith do luighe ré Sadhbh go ceann bliadhna nó go</span>
<lb n="667"/><span>bhfionnadh tú an leanfadh aon duine í i ndiaig an mhasla</span>
<lb n="668"/><span>thugais dhúinn-ne."</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>"Maise dá dhearbha nách bhfuil eagla na tórúigheachta</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="671"/><p><span>sin orm, cóimhlionfad na geasa sin do chuiris orm,"</span>
<lb n="672"/><span>ar an fear mór.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>Is annsin do thóg an fear mór a sheólta go luth-</span>
<lb n="675"/><span>gháireach ar feadh na fairge fíor-dhoimhine agus do léig Sadhbh</span>
<lb n="676"/><span>éighmhe fada, fíor-thruagha aisti agus do rinne faoidh fada,</span>
<lb n="677"/><span>foth-luaimneach ag caóineadh na h-Éireann, agus na Féinne</span>
<lb n="678"/><span>agus na bantrachta.</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>As a h-aithle d'imthigheadar an bhantracht go dúbhach,</span>
<lb n="681"/><span>deórach, droich-mheanmnach go Teamhar Luachradh.  Iar</span>
<lb n="682"/><span>sin do tháinig an Fhiann um tráthnóna don bhaile agus</span>
<lb n="683"/><span>tugadar fiadhach feolmhach leo an oidhche sin agus d'fhiafraigh</span>
<lb n="684"/><span>Fionn don bhantracht créad í an ghruaim sin do</span>
<lb n="685"/><span>bhí orra.  D'innis Maighnís dó mar do rug taisteall</span>
<lb n="686"/><span>talmhaidhe agus fóghmhar fairge Sadhbh ingean Éoghain óig</span>
<lb n="687"/><span>leis uatha.</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>"Is ró-olc an sgéal é sin," ar Fionn, "agus an bhfuil</span>
<lb n="690"/><span>aon fhios agaibh cá tír nó talamh do rugadh í?"</span></p>
<lb n="691"/>
<lb n="692"/><p><span>"Atá a fhios agam-sa." ar Maighnís, "gurbh é Chiotach</span>
<lb n="693"/><span>cruadh-armach árd-rí na Dróluinne Móire do rug</span>
<lb n="694"/><span>leis í."</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>"Is thruagh sin" ar Fionn, "óir ní bhfuil san dómhan</span>
<lb n="697"/><span>duine is lúgha ar an bhfear sin ná mise."</span></p>
<lb n="698"/>
<lb n="699"/><p><span>"Is fíor nách bhfuil," ar Maighnís, "óir ní cheileann</span>
<lb n="700"/><span>sé féin sin agus do chuir mise fá gheasaibh é gan fear do</span>
<lb n="701"/><span>leigean do luighe ré Sadhbh go ceann bliadhna."</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>"Is é a chiall sin," ar Fionn, "go raibh dóigh agat</span>
<lb n="704"/><span>go leannfainn-se fá cheann bliadhna í."</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>"Ní fheaca-sa do chóir ag dul re h-aoinneach riamh</span>
<lb n="707"/><span>go nuige seo" ar Maighnís, "agus atá dóigh agam nách</span>
<lb n="708"/><span>rachaidh gan díoghaltas uait."</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>"Is amhgarach atáim dhe sin anois," ar Fionn, "óir</span>
<lb n="711"/><span>dá ndeachainn i dtórúigheacht Shaidhbhe déantar Aonach</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="712"/><p><span>Tailteann tar m'éis agus adéarfadh Rí Éireann gurbh</span>
<lb n="713"/><span>do sheachaint an aonaigh sin, d'fhágainn Éire, óir is éigean</span>
<lb n="714"/><span>dhom gac cóir agus gach éagcóir dá líomhantar ar Fhiannaibh</span>
<lb n="715"/><span>Éireann ó'n gceann bliadhna go chéile do bhreith liom</span>
<lb n="716"/><span>ar Aonach Tailteann an tan sin agus breith Fithcheall agus</span>
<lb n="717"/><span>Flaithrí nó moladh Chormaic agus Chairbre do thabhairt ann</span>
<lb n="718"/><span>agus cóimhlíonadh dhéanamh ann mar an gceadna.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>Is annsin d'éirigh Goll greannmhar gaisgeamhail</span>
<lb n="721"/><span>glac-laidir, gníomhéachtach mac Móirne agus adúbhairt</span>
<lb n="722"/><span>do ghuth árd-shollais ghlan - "A Fhinn, Rí Féinne,</span>
<lb n="723"/><span>fan ris an aonach sin agus ná bíodh sé le rádh ag rígh, ná</span>
<lb n="724"/><span>fós ag aoinneach eile san dómhan, go ndéanthá-sa an</span>
<lb n="725"/><span>t-aonach sin do sheachaint ar aon eagla, agus rachaimíd na</span>
<lb n="726"/><span>deich gcéad láoch laidir, lán-chalma mar ataimíd annso</span>
<lb n="727"/><span>i dtórúigheacht Shaidhbhe agus béaraimíd as cibé críoch san</span>
<lb n="728"/><span>dómhan 'na bhfuil sí ar ais nó ar éigean linn í, nó</span>
<lb n="729"/><span>tuitfeam uile san turas."</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>"Do bhíodar mar sin go dtáinig an lá ar na</span>
<lb n="732"/><span>mháireach, agus do thionnsgnadar an Fhiann imtheacht annsin.</span>
<lb n="733"/><span>Do cóirígheadh an Bhreach bhúadhach .i. long Fhinn féin dóibh</span>
<lb n="734"/><span>agus do cuireadh lón bliadhna innti agus do chuaidh an drong</span>
<lb n="735"/><span>so d'Fhiannaibh Éireann innti .i. Oisín mac Fhinn, Goll</span>
<lb n="736"/><span>mac Móirne, Fathadh Conán mac mhic Con, Diarmaid</span>
<lb n="737"/><span>déad-shollais ó Duibhne, Glas mac Aoin-chéarda Béara</span>
<lb n="738"/><span>.i. fear Shaidhbhe, Caoilte mac cranncur mic Ronáin</span>
<lb n="739"/><span>mic Luigheach lan-éachtach, Conán mac Móirne agus an</span>
<lb n="740"/><span>deich gcéad eile don Fhéinn ó sin i leith do laochradh</span>
<lb n="741"/><span>láidir, lán-chalma, agus do mhór-uaisle na Féinne.</span></p>
<lb n="742"/>
<lb n="743"/><p><span>Iar sin do thugadar a dtosach do mhuir agus a n-deireadh</span>
<lb n="744"/><span>do thír agus do chuireadar a mbrata báin-bhreaca, buain-</span>
<lb n="745"/><span>ríghne 'na seasamh innti agus do shíneadar na sáir-bhréide</span>
<lb n="746"/><span>sáibhre snaith-ríghne siubhail sin fris na séol-chranna</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="747"/><p><span>cruadh-loma go fíor adhbhal an uair sin, agus do bhaineadar</span>
<lb n="748"/><span>beiméanna na buan-ghaoithe fris na cranna cruadh-loma</span>
<lb n="749"/><span>colg-dhíreacha, ceart-sheasamhacha ionas go dtug an long</span>
<lb n="750"/><span>luchtmhar lán daingean sin sídhe sár-luatha seasárd</span>
<lb n="751"/><span>sith-nimhneach san sál-mhuir go soin-dhíreach go rangadar</span>
<lb n="752"/><span>i gcrioslachaibh gáibhtheacha, tonn-ghlasa, fíor-ghrána na</span>
<lb n="753"/><span>fairge, ionas gur éirigheadh an dubh-fhairge dóibh 'na</span>
<lb n="754"/><span>gleanntaibh gairbh-liatha gruam-dhoilgigh gorm-ramhra</span>
<lb n="755"/><span>leis an fíor-láochaibh agus do bhadar tréimhse fhada agus aimsear</span>
<lb n="756"/><span>im-chian ag imtheacht ar an muir gan tír gan talamh</span>
<lb n="757"/><span>d'fhaicsin dóibh.  Adubhairt Conán mac Móirne go</span>
<lb n="758"/><span>bhfeaca féin talamh iongantach agus cóillte cnuas-íomdha</span>
<lb n="759"/><span>agus máighe móra mionn-áille agus am dóigh is iongantach</span>
<lb n="760"/><span>uile na crainn atá ann, agus adúbhairt Conán an rann so: -</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>Inis do cidh ar muir, dá mbeadh a h-eolas agaibh,</span>
<lb n="763"/><span>Ní aithnighim crann i gcóill acht máigh iubhra álainn;</span>
<lb n="764"/><span>Ní aithnighim aon duine san Inis úd do chidh;</span>
<lb n="765"/><span>Cé shíoraimíd tír agus tonn, ní bhfuil a h-eolas againn;</span>
<lb n="766"/><span>Inis íubhar is é a h-ainm: fáth gan gheis ní fheadar</span>
<lb n="767"/><span>cia h-í an inis.</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>"Seólaidh an long chum na tíre sin" ar Oisín.</span>
<lb n="770"/><span>Is annsin rug sídhe sánntach chum na tíre agus ar</span>
<lb n="771"/><span>na fhaicsin sin do lucht an oileáin .i. an long fá lán</span>
<lb n="772"/><span>shéoil agus iomramha agus fá ghráin gaile agus gaisge d'éirigheadar</span>
<lb n="773"/><span>mac aidh an oileáin agus do léigeadar sruith sáir-nímhneach</span>
<lb n="774"/><span>sleagh d'ionnsaighe na loinge go lúth-gháireach agus do</span>
<lb n="775"/><span>chuireadar an fhoireann an long i dtír don tréan-</span>
<lb n="776"/><span>iomramh sin.  Iar sin d'éirigh Mac Luigheach do léim</span>
<lb n="777"/><span>lúith-mhear lán-éadtrom as an loing gur ghaibh leitheid</span>
<lb n="778"/><span>a dha bhonn don tracht gheal ghainimhidhe agus do chuaidh fán</span>
<lb n="779"/><span>macraidh agus do mhairbh naonbhar dhíobh don ruathar sin, agus</span>
<lb n="780"/><span>do éighmheadh san oileán dhe sin agus d'éirigh tighearna an</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="781"/><p><span>oileáin amach .i. Toircheall an trom-thaghláidhe agus do</span>
<lb n="782"/><span>cheangail a chorp dá caith-éide agus d'ionnsaigeadar an Fhiann</span>
<lb n="783"/><span>é.  Adubhairt Toircheall annsin gur dhóigh leis gurab í</span>
<lb n="784"/><span>long Fhinn mhic Cúmhaill do bhí ann agus gur fháiltigh a chroidhe</span>
<lb n="785"/><span>rómpa ar fheabhas leis a bhfeicsint agus adúbhairt go raibh</span>
<lb n="786"/><span>sé féin seacht mbliadhna mar aon ré Fionn.  Do chuir</span>
<lb n="787"/><span>fear ealadhan dá mhuinntir dá fhios cia do bhí ann.  Do</span>
<lb n="788"/><span>chuaidh an fear ealadhan mar a rabhadar an fhoireann agus</span>
<lb n="789"/><span>d'fhiafraig sgéal dhíobh.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>"Ní bhfághadh tú sgéala annso" ar Conán mac</span>
<lb n="792"/><span>Móirne, "nó go marbham bhúr sluagh agus bhúr sochraide</span>
<lb n="793"/><span>agus 'na dhiaidh sin do bhéaram sgéala dhíbh."</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>"Ní le bagairt bréithre ná aoirde aigeanta dob</span>
<lb n="796"/><span>áil liom-sa sgéala d'fhághail acht i n-onóir m'éigse agus</span>
<lb n="797"/><span>m'ealadhan, óir is cosamhail libh-se onóir do thabhairt</span>
<lb n="798"/><span>do lucht ealadhan, óir is soilbhir bhúr sluagh agus is iomdha</span>
<lb n="799"/><span>bhúr milídhe agus is maith bhúr n-éadaigh agus bhúr n-iolfhaobhar."</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>"Do géabhadh tú sgeal uainn-ne" ar Oisín mac</span>
<lb n="802"/><span>Fhinn, "óir is drong d'Fhiannaibh Éireann atá annseo</span>
<lb n="803"/><span>agus ní bhfuilmíd annso acht aon mhíle amhain laoch láidir,</span>
<lb n="804"/><span>lán-chalma.  Is iad daoine is fearr againn-ne .i. Goll</span>
<lb n="805"/><span>glac-laidir mac Móirne, Fathadh Conán mac mhic Con .i.</span>
<lb n="806"/><span>mac árd-ríogh Éireann, Diarmaid ó Duibhne, Caoilte</span>
<lb n="807"/><span>mac Ronáin agus mac Luigheach lámh-thréan.  Is iad sin ár</span>
<lb n="808"/><span>sgéala féin dhuit" ar Oisín.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>"Beir buadh agus beannacht, a Oisín," ar an fear</span>
<lb n="811"/><span>ealadhan, "óir is maith d'innisís na sgéala sin."</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>D'imthigh an file mar a raibh Toircheall agus d'innis</span>
<lb n="814"/><span>na sgéala do agus fa lúthgháireach Toircheall dhe sin, agus</span>
<lb n="815"/><span>tháinig féin agus a mhuinntear d'ionnsaighe na Féinne agus</span>
<lb n="816"/><span>craobh síotha i láimh gacha fhir díobh, agus do leigeadar ar</span>
<lb n="817"/><span>a nglúinibh iad féin i bhfiadhnaise Oisín agus d'fhearadar</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="818"/><p><span>fíor-chaoin fáilte roimh Oisín agus ré Goll agus roimh an Fhiann</span>
<lb n="819"/><span>uile as sin amach.  Do rug Toircheall leis iad i mbrúighin</span>
<lb n="820"/><span>chúplach chómh-dhaingean agus do freasdaladh agus do finthéoladh</span>
<lb n="821"/><span>go maith an oidhche sin leis iad agus do bhádar i bhfocair</span>
<lb n="822"/><span>Thoirchill go ceann cóicidhise.  Lá n-aon i gceann na</span>
<lb n="823"/><span>h-aimsire sin, adúbhairt Glas mac Aoinchearda Béara:-</span>
<lb n="824"/><span>"A Fhiann Éireann," ar sé, "is mithid liom féin feasta</span>
<lb n="825"/><span>imteacht i n-diaigh mo mhná, cibé ar bith mar racfas dhom."</span>
<lb n="826"/><span>"Is mór an grádh sin agat dod mhnaoí agus í ag fear eile</span>
<lb n="827"/><span>dá coimhéad tar do cheann," ar Conán mac Móirne.</span></p>
<lb n="828"/>
<lb n="829"/><p><span>Iar sin do ghlac náire mór Glas agus do chuaidh chum a</span>
<lb n="830"/><span>loinge agus d'fhiafraigh Toircheall d'Oisín cá h-áit 'nar</span>
<lb n="831"/><span>bh'áil leis dul, agus adubhairt Oisín go raghaidis go críoch</span>
<lb n="832"/><span>na Dróluinne Móire.  "Is truagh liom-sa an turas</span>
<lb n="833"/><span>sin do dhéanamh dhíbh-se" ar Toircheall,  "óir is i gcríoch</span>
<lb n="834"/><span>na Dróluinne átaid an ceathrar is fearr láimh san</span>
<lb n="835"/><span>dómhan uile .i. Ciotach cruadh-armach árd-rí na Dróluinne</span>
<lb n="836"/><span>Móire agus Treathan tréan-bhuilleach mac Ríogh Gréag agus Dorn</span>
<lb n="837"/><span>déad-shollais mac Chiotigh agus Sgatháin sgiath-shollais</span>
<lb n="838"/><span>mac Ríogh Fionnlochlann agus is deacair dul i gceann na</span>
<lb n="839"/><span>bhfiannaidhe sin" ar Toircheall, "agus ó tharla sibh-se</span>
<lb n="840"/><span>ag dul ann rachadh mise féin libh agus líon mo sheacht gcatha</span>
<lb n="841"/><span>do chabhair dhíbh."</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>"Ní tiocfa tú linn," ar Conán.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>"Créad an t-adhbhar sin?" ar Toirceall.</span></p>
<lb n="846"/>
<lb n="847"/><p><span>"Is maith an t-adhbhar dúinn," ar Conán, "tusa do</span>
<lb n="848"/><span>thuidheacht linn agus dá ndearnaimís féin aitheas, is ort-sa</span>
<lb n="849"/><span>do bheadh a bhlaith agus ní orainn agus do rinn an laoi mar</span>
<lb n="850"/><span>leanas:-</span></p>
<lb n="851"/>
<lb n="852"/><p><span>Téarnam don tír tar tuinn, annso go tígh Toirchill;</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>Fuaramar agat fáilte foireann-laoch na mbreac</span>
<lb n="855"/><span>mbárca.</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="856"/><p><span>Is maith do shluagh corcra i gcaith, is álainn t'oiléan</span>
<lb n="857"/><span>iubhrach;</span>
<lb n="858"/><span>Is uasal do bhantracht ban, is ríoghraidhe do ríogna;</span>
<lb n="859"/><span>Is búidheach dhuit uile an Fhiann, i ngach conaire thoir</span>
<lb n="860"/><span>agus thíar;</span>
<lb n="861"/><span>Ní bhfaghaid locht ad leanamhain, a Thoirchill an trom</span>
<lb n="862"/><span>teaghlach,</span>
<lb n="863"/><span>A Iollainn mhic Móirne mhóir, a chinn comhairle an</span>
<lb n="864"/><span>chaomh-shlúagh,</span>
<lb n="865"/><span>Deanfam ár dturas go teann mar is cuibhe dúinn a</span>
<lb n="866"/><span>dhéanamh.</span></p>
<lb n="867"/>
<lb n="868"/><p><span>As a n-aithle sin do chuadar an Fhéinn chum a loinge</span>
<lb n="869"/><span>agus do thógadar a seólta go lán adhbhal agus do thiomnadar</span>
<lb n="870"/><span>ceileabhradh do Thoircheall go na mhuinntir agus tugadar</span>
<lb n="871"/><span>a dtosach do mhuir agus a ndeireadh do thír agus do chaith siad</span>
<lb n="872"/><span>tréimhse fhada ar an sál-mhuir gan tír gan talamh</span>
<lb n="873"/><span>d'fheicsin.  Is annsin adubhairt Conán mac Móirne:-</span>
<lb n="874"/><span>"do chím féin tír nó oileán, a Fhiann Éireann."</span>
<lb n="875"/><span>"Dirigídh an long chum na tíre sin" ar Goll.  Is annsin</span>
<lb n="876"/><span>do chuireadar iomramh tréan tinneasnach ar an loing</span>
<lb n="877"/><span>gur chuireadar i luas fáinle chum tíre í agus mar do</span>
<lb n="878"/><span>chonnarcadar sluagh an oileáin sin, do thógadar clocha</span>
<lb n="879"/><span>cruadha cómh-chruinne agus do chaitheadar leis an loing iad,</span>
<lb n="880"/><span>ionas gur filleadh an long ó'n gcuan amach arís.  Is</span>
<lb n="881"/><span>annsin do sgread Conán agus adúbhairt:- "A Fhiann</span>
<lb n="882"/><span>Éireann is mór díth Fhinn againn anois, óir níor filleadh</span>
<lb n="883"/><span>a long ó chaladh riamh agus é féin innti."  Mar do chualadar</span>
<lb n="884"/><span>an Fhiann sin do chuireadar iomramh fír-neartmhar ar</span>
<lb n="885"/><span>an loing ionas gur chuireadar i dtír go mileata mear</span>
<lb n="886"/><span>calma í.  Iar sin d'éirigh Mac Luigheach do léim</span>
<lb n="887"/><span>láin-éadtrom lúthmhar as an loing gur ghaibh leithead a</span>
<lb n="888"/><span>dha bhonn don talamh agus do chuaidh fá na sluagh agus do ghaibh</span>
<lb n="889"/><span>ag a leodhadh agus ag a leadradh agus ag a luath-mharbhadh nó</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="890"/><p><span>go bhfeaca sé macaomh óg éidighthe dá ionnsaighe agus culaith</span>
<lb n="891"/><span>catha agus cómhraig uime agus is é do bhí ann .i. mac tighearna</span>
<lb n="892"/><span>an oileáin, Síogra mac an Ghormshúiligh agus d'ionnsaigheadar</span>
<lb n="893"/><span>féin a chéile.  Do rinneadar cómhrac dian, dána, dasachtach</span>
<lb n="894"/><span>agus urluidhe olbhorba ré n-a chéile.</span></p>
<lb n="895"/>
<lb n="896"/><p><span>Is annsin do chuir an Gorm-shuileach fear dána dá</span>
<lb n="897"/><span>mhuinntir d'fhághail sgéala ón gcobhlach, créad iad féin.</span>
<lb n="898"/><span>D'imthigh an fear ealadhan agus do bheannaigh dóibh agus d'fhiaf-</span>
<lb n="899"/><span>raigh sgéala dhíobh - "Cia h-iad féin nó cá tír nó talamh</span>
<lb n="900"/><span>dóibh."  "Ní bhfághadh tú sgéala uainn," ar Conán,</span>
<lb n="901"/><span>"nó go ndéarnam airgne agus éadáil an oileáin seo, agus 'na</span>
<lb n="902"/><span>dhiaigh sin geabha sibh sgéala uainn."</span></p>
<lb n="903"/>
<lb n="904"/><p><span>"Na h-abair sin, a Chonáin," ar uaisle na Féinne,</span>
<lb n="905"/><span>"óir ní díultuighimíd duine ar bith ealadhan fa sgéala</span>
<lb n="906"/><span>do thabhairt dó, agus bhéaram sgéala do."  Adúbhradar</span>
<lb n="907"/><span>gur drong d'Fhiannaibh Éireann iad ag foghluim cleasa</span>
<lb n="908"/><span>gaile agus gaisge ar feadh an dómhain comh-leathan "agus is</span>
<lb n="909"/><span>iad sin ár sgéala dhuit" ar siad.  "Beiridh buadh</span>
<lb n="910"/><span>agus beannacht," ar an draoí, "is maith an sgéalaidhe sibh</span>
<lb n="911"/><span>agus rachad féin leis na sgéalaibh sin d'ionnsaighe mo</span>
<lb n="912"/><span>thighearna.  D'imthigh gan aga d'agallamh a thighearna.</span>
<lb n="913"/><span>Do tháinig an Gorm-shúileach d'ionnsaighe na Féinne agus do</span>
<lb n="914"/><span>fearas fíor-chaoin fáilte friú go carthannach agus adúbhairt</span>
<lb n="915"/><span>riu:- "Truagh dóibh a mhuinntir do leigean a marbhadh,</span>
<lb n="916"/><span>óir ní h-iad Fiann Éireann ba baoghal liom-sa dá mharbhadh</span>
<lb n="917"/><span>mo mhic.  "Cia h-ainm dot mhac," ar Oisín?  "Síogra</span>
<lb n="918"/><span>is ainm do," ar sé, agus ba mhaith linn sibh-se dá anacal dá</span>
<lb n="919"/><span>mb'fheidir é agus fós dar mo bhríathar," ar an Gorm-shúileach,</span>
<lb n="920"/><span>"níor chás liom a thuitim ré neach eile san dómhan acht</span>
<lb n="921"/><span>libh-se amhain, óir is sibh do shílfinn dá dhíoghailt agus dá</span>
<lb n="922"/><span>shábháil, dá dtuitfeadh i ngliaidh le duine nó daoine</span>
<lb n="923"/><span>ar bith eile."</span>
<lb n="924"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="925"/><p><span>Annsin d'éirigheadar an Fhiann agus ba neartmhar dóibh</span>
<lb n="926"/><span>uile a gcosg don chómhrac .i. Lúigheach agus Síogra agus ar</span>
<lb n="927"/><span>mhaitheas na cruinne, ní chómhracfadh Síogra le Luigheach</span>
<lb n="928"/><span>dá mbeadh a fhios aige gurab é do bhí ann.  Iar sin do rug</span>
<lb n="929"/><span>an Gorm-shúileach leis iad uile dá chathair féin agus do</span>
<lb n="930"/><span>freasdaladh agus do fintéolághadh go sár-mhaith an oidhche</span>
<lb n="931"/><span>sin iad go súgach, soth-mheanmnach agus mar sin dóibh go</span>
<lb n="932"/><span>ceann cóicidhise i bhfochair an Gorm-shúiligh agus i gceann</span>
<lb n="933"/><span>na rae agus na h-aimsire sin dóibh, adúbhairt Glas</span>
<lb n="934"/><span>mac Aoin-chéarda Béara: "Dom dóigh féin, a Fhiann</span>
<lb n="935"/><span>Éireann is ag iarraidh bídh agus díghe do thángabhar ó</span>
<lb n="936"/><span>Éirinn."</span></p>
<lb n="937"/>
<lb n="938"/><p><span>"Maise" ar Conán, "do thugas-sa aithis ort-sa</span>
<lb n="939"/><span>roimhe seo gur fear aindeis tú, óir, do mhairbh grádh</span>
<lb n="940"/><span>mná atá ag fear eile tar do cheann, tú."  Iar na chlos</span>
<lb n="941"/><span>sin go Ghlas do ghaibh náire mór é.  Gidheadh níorbh fheidir</span>
<lb n="942"/><span>leis cosg do chur ar Chonán.  Iar sin d'éirigheadar an</span>
<lb n="943"/><span>Fhiann go éadtrom úr-éasga úir-mhisneamhail ag dul</span>
<lb n="944"/><span>chum a luinge go lán-éasgach agus d'fhiafraigh an Gorm-</span>
<lb n="945"/><span>shúileach cá h-ionad i n-arbh áil leo dul?  "Go críocaibh</span>
<lb n="946"/><span>na Dróluinne Móire" ar Oisín.</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>"Is truagh sin" ar an Gorm-shúileach, "is tuairim</span>
<lb n="949"/><span>airm na snáimh i n-aghaidh easa, nó ag cur gad ar ghainimh</span>
<lb n="950"/><span>nó tairgsint an sál-mhuir, do mheas go rachadh sibh-se</span>
<lb n="951"/><span>don Dróluinn ar a chómh beag sin do chuideachtain, óir is</span>
<lb n="952"/><span>iomdha fear comhlainn aoinfhir agus díse agus triúr agus ceathrar</span>
<lb n="953"/><span>agus ochtmhar agus céad innti agus a Ghoill," ar sé, "beir-se</span>
<lb n="954"/><span>leat an drong so d'Fhiannaibh Éireann tar a n-ais</span>
<lb n="955"/><span>agus ná leig dá marbhadh go críochaibh na Dróluinne iad."</span>
<lb n="956"/><span>"Ní dhéanfainn sin mar comhairle ar mhaitheas na</span>
<lb n="957"/><span>cruinne," ar Goll, "óir níor ghaibh eagla riamh mé roimh</span>
<lb n="958"/><span>tuarasgabháil dá mhéad chualadh ar thír eile, agus ní lughaide</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="959"/><p><span>do rachaim go críochaibh na Dróluinne agus gach tuaras-</span>
<lb n="960"/><span>gabháil dá dtabhair-se uirthi" ar Goll.</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>"Maise, a Fhiann Éireann," ar an Gorm-shúileach,</span>
<lb n="963"/><span>"rachaidh mise agus líon mo shluagh mar cabhair dhíbh libh."</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>"Ní thiocfa tú linn" ar Conán.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>"Créad an t-ádhbhar sin," ar an Gorm-shúileach?</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>"Atá, tusa na bhfuil a dhá oiread sluágh linn agat,"</span>
<lb n="970"/><span>ar Conán, "agus dá ndéanaimís-ne éacht nó aitheas, is ort-sa</span>
<lb n="971"/><span>a bheadh a chlú agus ní h-orainn-ne, agus ar an ádhbhar sin ní</span>
<lb n="972"/><span>thiocfa tú linn."</span></p>
<lb n="973"/>
<lb n="974"/><p><span>"Maise, a Oisín," ar mac an Ghorm-shúiligh, "tabhair</span>
<lb n="975"/><span>athchuinge dhom féin, mo léigean libh agus gan fear iomchair</span>
<lb n="976"/><span>mo sgeithe do chuideachtain do bhreith liom, óir do bhí</span>
<lb n="977"/><span>mé seacht mbliadhna i gcríochaibh na Dróluinne agus déanfad</span>
<lb n="978"/><span>cómhrac agus cómhlann riamh agus 'n-bhúr ndiaigh ann."</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>"Is cead linn sin," ar Oisín.</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>Iar sin do chuaidh sé leo i n-aonar agus d'fhagadar</span>
<lb n="983"/><span>iomarca beatha agus sláinte ag an Gorm-shúileach agus ag a</span>
<lb n="984"/><span>mhnaoí agus ag a mhuinntir uile agus adubhairt Oisín an laoí</span>
<lb n="985"/><span>seo síos:-</span></p>
<lb n="986"/>
<lb n="987"/><p><span>Marthain go h-inis úil i gcríoch Fhinn mic Cúmhaill;</span></p>
<lb n="988"/>
<lb n="989"/><p><span>Marthain uaim ós so amach go lá an luain don Ghorm-</span>
<lb n="990"/><span>shúileach;</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>Marthain do riogain an ríogh, nár thig di olc ná</span>
<lb n="993"/><span>imshníomh;</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>Marthain dá mac agus dá fear, ní dlighthear dhúinn a</span>
<lb n="996"/><span>ndearmhad;</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>Marthain dá h-ógaibh is dá sean agus dá gróidhibh ghorma</span>
<lb n="999"/><span>leabhra;</span></p>
<lb n="1000"/>
<lb n="1001"/><p><span>Marthain dá cóill ghéagach ghlas; marthain do na</span>
<lb n="1002"/><span>h-éanlaith amhlais</span>
<lb n="1003"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1004"/><p><span>Marthain uaim go Fionn na bhFiann, cia fada gairid</span>
<lb n="1005"/><span>uainn síar</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>An líon tángamar tar muir gur feardha dhíobh ar</span>
<lb n="1008"/><span>marthain.</span></p>
<lb n="1009"/>
<lb n="1010"/><p><span>A h-aithle an laoí sin do chuadar an Fhiann d'ionn-</span>
<lb n="1011"/><span>saighe a luinge agus do thógadar a seolta go fíor-adhbhal</span>
<lb n="1012"/><span>agus do nochtadar a meirge maiseacha maothshróill agus Goll i</span>
<lb n="1013"/><span>dtosach na luinge ag dul d'ionnsaighe na sean-fhairge</span>
<lb n="1014"/><span>dóibh gur éirigh an ghaoth ghaibhtheach ró-láidir 'na ndiaigh go</span>
<lb n="1015"/><span>dian dásachtach agus do mhór-las an mhuir mór-thonnach</span>
<lb n="1016"/><span>anfadhach agus do labhradar na míolta móra lé guasacht</span>
<lb n="1017"/><span>na gaoithe glóráidhe agus do bhadar seal fada mar sin i</span>
<lb n="1018"/><span>nguasacht mara agus mór-fhairge nó gur íslig an ghaoth</span>
<lb n="1019"/><span>dá glórmhaireacht agus gur chíuinaidh an cuan dá coigeadal.</span>
<lb n="1020"/><span>Is annsin do mhéaduigh meanmna na mór-mhíleadh agus</span>
<lb n="1021"/><span>d'árdaigh intinn na bhfear meanmnach agus do líon na</span>
<lb n="1022"/><span>laóchraidh do lúth-gháir ar chosg na dtonn dá d-trom-</span>
<lb n="1023"/><span>anfadh agus do chuadar go anfadh na toirmeasg nó go</span>
<lb n="1024"/><span>rángadar agus gur ghabhadar cuan agus caladh-phort i gcríochaibh</span>
<lb n="1025"/><span>imchiana na Dróluinne agus ní raibh Ciotach san mbaile</span>
<lb n="1026"/><span>an uair sin, óir do bhí sé ag tógáil a chíosa ar fuid an</span>
<lb n="1027"/><span>dómhain mhóir uile, amhail ba gnáth leis, acht do bhí a dhís</span>
<lb n="1028"/><span>daltáidhe agus a mhac agus a mhuinntear uile ann.  Tángadar</span>
<lb n="1029"/><span>an Fhiann i dtír an tan sin, agus ar fhaicsint na Féinne do</span>
<lb n="1030"/><span>mhac Chiotaigh .i. Dorn déad-shollais, do chuir draoí</span>
<lb n="1031"/><span>d'fhágháil sgéala cia bhí ann agus innis Conán dó gurab</span>
<lb n="1032"/><span>iad Fiann Éireann do bhí ann.  Iar sin téidheann an fear</span>
<lb n="1033"/><span>ealadhan tar ais agus d'innis sé do Dhorn déad-shollais</span>
<lb n="1034"/><span>gurab iad Fiann Éireann do bhí ann.  Mar do chualaidh</span>
<lb n="1035"/><span>Sadhbh inghean Éoghain óig sin do rug a croidhe baoth-léim</span>
<lb n="1036"/><span>adhbhal mhór le lúth-gháir agus is é adúbhairt: "Má's é Oisín</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1037"/><p><span>mac Fhinn atá ann is fíor nách bhfuil ins an dómhan</span>
<lb n="1038"/><span>aon mac ríogh is fearr ná é."</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>"Ní fíor dhuit a bhfuil tú do rádh," ar Treathain</span>
<lb n="1041"/><span>tréan-bhuilleach mac Ríogh Gréag, "óir is fearr mise ná</span>
<lb n="1042"/><span>é agus is fearr do mhac athar mé ná Oisín, agus is fearr mo</span>
<lb n="1043"/><span>thighearnas ná thighearnas Fhinn."</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>"Maise do bheirim-se mo bhriathar," ar Sadhbh, "gur</span>
<lb n="1046"/><span>fearr Oisín, óir níor éarr sé aoinneach i leith a chúil</span>
<lb n="1047"/><span>ná aghaidh riamh 'na séad ná 'na chómhrac agus ar an ádhbhar</span>
<lb n="1048"/><span>sin is fearr é ná tusa."</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>"Do bheirim mo bhriathar" ar mac Ríogh Gréag,</span>
<lb n="1051"/><span>"gur obras go mbuailfinn lem dorn ar an mbéal tú</span>
<lb n="1052"/><span>ionas go gcuirfinn t'fiachla in do ghoile dhuit."</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>"Is olc do dhéanfadh an fear le n-arbh áil mise do</span>
<lb n="1055"/><span>luighe leis, sin do léigean leat," ar Sadhbh.</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Adúbhairt Dorn déad-shollais:- "a nách bhfuil Ciotach</span>
<lb n="1058"/><span>san mbaile," ar sé, "freasdaladh agus friothaladh an</span>
<lb n="1059"/><span>Fhiann go maith anocht."</span></p>
<lb n="1060"/>
<lb n="1061"/><p><span>"Maise, ní gheabhaid siúd biadh nó deoch uaibh," ar</span>
<lb n="1062"/><span>Sadhbh, "óir is dom iarraidh-se thángadar go dearbhtha</span>
<lb n="1063"/><span>agus béaraid leo mé gan amhras ar ais nó ar éigean agus dá</span>
<lb n="1064"/><span>mbadh ar ghualain Oisín do bhíadhainn féin, ní déarfadh</span>
<lb n="1065"/><span>mac Ríogh Greag go mbuailfeadh ar an mbéal</span>
<lb n="1066"/><span>mé."</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>"Maise" ar mac Ríogh Gréag," atá bruighean dhain-</span>
<lb n="1069"/><span>gean i n-imeall na tíre seo agus rachfaimíd innti agus slán</span>
<lb n="1070"/><span>na Féinne fúinn."</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>Iar sinn do chuadhar ann an triúr laoch gona mnáibh</span>
<lb n="1073"/><span>agus gona mór-shlúaghaibh ins an mbruighin agus do bhadar</span>
<lb n="1074"/><span>ag ól agus ag aoibhneas innti.  Ar na fhaicsin sin don Fhéinn</span>
<lb n="1075"/><span>adúbhairt Mac an Ghorm-shúiligh go rachadh féin do</span>
<lb n="1076"/><span>thargsan Sadhbh do thabhairt leis ar ais nó ar éigean.</span>
<lb n="1077"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1078"/><p><span>"Rachad féin leat," ar Mac Ríogh ó Liathain .i.</span>
<lb n="1079"/><span>ridire do mhuinntir Oisín.</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>Iar sin do chuadar go dorus na brúighne agus do chonnarcadar</span>
<lb n="1082"/><span>na sluaighte móra innti agus do ghaibh eagla Mac Ríogh</span>
<lb n="1083"/><span>ó Liathain.</span></p>
<lb n="1084"/>
<lb n="1085"/><p><span>"Maise," ar sé, "gluais rómham a Shíogra."  Is</span>
<lb n="1086"/><span>é nídh do rinne Síogra druidim roimhe agus do thugadar</span>
<lb n="1087"/><span>ruathar ghrod tré an mbruighin mar bhfeacadar Sadhbh</span>
<lb n="1088"/><span>agus is é áit agus ionad a raibh sí na suidhe ar ghualainn</span>
<lb n="1089"/><span>Dhoirn déad-shollais agus do thug sé Sadhbh leis agus</span>
<lb n="1090"/><span>tharaing a chlaideamh agus do mhairbh mórán don sluaghaibh</span>
<lb n="1091"/><span>agus níor sgar de sin nó go ráinig an Fhiann agus gur</span>
<lb n="1092"/><span>fhágaibh ar ghualainn a fir féin í.  Iar sin do léigeadar</span>
<lb n="1093"/><span>an Fhiann gáir maoidhte agus fonomhaide fá sluaghaibh na</span>
<lb n="1094"/><span>Dróluinne agus do phógadar a chéile .i. Glas agus Sadhbh</span>
<lb n="1095"/><span>go dil agus go diachrach.</span></p>
<lb n="1096"/>
<lb n="1097"/><p><span>"Is mór an olghaisge sin do thugadar Fiann Éireann</span>
<lb n="1098"/><span>oraibh," ar mac Ríogh Lochlann".i. an bhean atá ré</span>
<lb n="1099"/><span>bliadhain agaibh do bhaint díbh le h-aon uair amhain</span>
<lb n="1100"/><span>d'oidhche."</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>Iar sin do cheangail Mac Ríogh Lochlonn a chorp</span>
<lb n="1103"/><span>dá chaithéide catha agus do lean sé Sadhbh agus do chuaidh sé i</span>
<lb n="1104"/><span>bpobal Ghlais mhic Aoinchéarda Béara agus do fuair sé</span>
<lb n="1105"/><span>Sadhbh ar a ghualain agus iar sin do thug sé sáthadh sanntach</span>
<lb n="1106"/><span>sleighe ar Ghlas agus do thóg sé Sadhbh leis go h-úir éadtrom</span>
<lb n="1107"/><span>agus níor stad agus níor chómhnaigh gur fhág sé ar ghualain</span>
<lb n="1108"/><span>Mhic Chiotaigh í.</span></p>
<lb n="1109"/>
<lb n="1110"/><p><span>"A Fhiann Éireann," ar Conán, "ní bhfuil feidhm agaibh</span>
<lb n="1111"/><span>i nÉirinn go bráth tar éis Sadhbh do léigean uaibh."</span></p>
<lb n="1112"/>
<lb n="1113"/><p><span>Is annsin do ghaibh Goll a chulaith catha agus cómhraig</span>
<lb n="1114"/><span>uime agus do lean sé Sadhbh agus do ghoin Mac Ríogh Gréag</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1115"/><p><span>agus do thóg Sadhbh leis, agus d'fhág ar ghualain Ghlais í.  D'éirigh</span>
<lb n="1116"/><span>Mac Ríogh Loclonn arís agus do chuaidh fá phobal Ghlais</span>
<lb n="1117"/><span>agus do mhairbh naonbhar ann agus do rug Sadhbh tar ais ar</span>
<lb n="1118"/><span>éigean.  Is annsin adúbhairt Dorn déad-shollais mac</span>
<lb n="1119"/><span>Chiotaigh Sadhbh do chur i mbruighin daingean do-sgaoilte</span>
<lb n="1120"/><span>agus do rinneadh amhlaidh sin, óir do cuireadh í agus an bhantracht</span>
<lb n="1121"/><span>ag aoibhneas agus ag súgradh agus ag síor-gháireadh agus bhí Sadhbh</span>
<lb n="1122"/><span>ag caoi go cruaidh bog-dheorach.  Iar sin adúbhairt</span>
<lb n="1123"/><span>Diarmaid a Dúibhne: "Tabhair mo chulaith catha agus</span>
<lb n="1124"/><span>cómhlainn chugam nó go leanfad Sadhbh agus do chuaidh</span>
<lb n="1125"/><span>Diarmaid san mbrúighin 'na raibh an bhantracht uile .i.</span>
<lb n="1126"/><span>naonbhar agus seacht bhfichead a gcómh-líon.  Is annsin</span>
<lb n="1127"/><span>adubhairt Diarmaid leis féin: "Béarad an bhantracht</span>
<lb n="1128"/><span>uile liom," agus do rinn amhlaidh sin.  Adúbhairt Oisín mac</span>
<lb n="1129"/><span>Fhinn Sadhbh agus an bhantracht uile do chur san loing agus nár</span>
<lb n="1130"/><span>bheag leo a bhfuaradar do dhochar acht munab éigean</span>
<lb n="1131"/><span>dóibh tuille d'fhágháil dá n-aimhdheoin.</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>Iar sin do cuireadh Sadhbh agus an bhantracht san loing.</span>
<lb n="1134"/><span>Annsin adúbhairt Oisín ré mac mic Con mic Luigheach .i.</span>
<lb n="1135"/><span>mac Ríogh Éireann dul dá gcoimhéad, "óir ní bhfuil do</span>
<lb n="1136"/><span>líon sluagh ná sochraide do ba léor linn dá gcóimhead</span>
<lb n="1137"/><span>ar neart allmharach agus fós dob olc ár dturas go h-Éirinn</span>
<lb n="1138"/><span>agus tusa d'fhágáil i gcríochaibh na Dróluinne."  Adúbhairt</span>
<lb n="1139"/><span>Fathadh Chonáin nách rachadh sé féin ins an loing agus gurab</span>
<lb n="1140"/><span>ag cur cátha, thainig sé féin ó Éirinn, agus adúbhairt Conán</span>
<lb n="1141"/><span>go ndéanfadh sé féin bolg aoire agus achmhasán do, muna</span>
<lb n="1142"/><span>ndeachaidh sé san loing i bhfocair na bantrachta.  Do</span>
<lb n="1143"/><span>chuaidh Fathadh Chonáin san loing d'eagla teanga líomhtha</span>
<lb n="1144"/><span>lán-ghéar Chonáin do dhul faoi.</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>Is annsin adúbhairt Oisín mac Fhinn: - "A Fhiann</span>
<lb n="1147"/><span>Éireann, is fada ó gach aon agaibh a dhúthchas dílis agus a</span>
<lb n="1148"/><span>bhaile bunaidh agus is líonmhar bhúr namhaid agus is tearc bhúr</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1149"/><p><span>gcarad annso agus díoghalaidh sibh féin go maith agus deanaidh</span>
<lb n="1150"/><span>calmacht agus cruadh-chómhlann agus do bheirim-se mo bhriathar</span>
<lb n="1151"/><span>fíorlaoich muna mbrise an talamh fúm-sa, nó muna</span>
<lb n="1152"/><span>dtuite an firmiomant anuas orm, nách tabhrad aon</span>
<lb n="1153"/><span>troigh ar mo chúl go bráth roimh duine nó daoine ar bith</span>
<lb n="1154"/><span>san dómhan."  'Na dhiaigh sin d'fhiafraigh sé: - "Cia</span>
<lb n="1155"/><span>agaibh, a óga, do gheabhas do láimh cómhrac mic Ríogh Gréag</span>
<lb n="1156"/><span>do chosg dhínn amáireach?"  "Gabhaim-se ré n-ais a chosg."</span>
<lb n="1157"/><span>ar Goll mac Móirne.  "Cia gheabas do láimh Dorn</span>
<lb n="1158"/><span>Déad-shollais mac Chiotaigh do chosg" ar Oisín?</span></p>
<lb n="1159"/>
<lb n="1160"/><p><span>"Is dhomh-sa is cóir a chosg" ar Glas mac Aoin-chearda</span>
<lb n="1161"/><span>Béara, "óir is aige bhí Sadhbh."</span></p>
<lb n="1162"/>
<lb n="1163"/><p><span>"Cia gheabhas do láimh Sgatháin sgiath-shollais mac</span>
<lb n="1164"/><span>Ríogh Loclonn," ar Oisín?</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>"Coisgfead-sa sin diot." ar Diarmaid ó Duibhne.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Do rángadar as mar sin an oidhche sin go dtáinig</span>
<lb n="1169"/><span>an lár na mháireach, nó gur nocht an ghrian ghlan-</span>
<lb n="1170"/><span>radharchach ghnúis-shollais í féin.  Iar sin d'éirigheadar</span>
<lb n="1171"/><span>Fiann Éireann i gcoinne agus i gcomhdháil sluagh na</span>
<lb n="1172"/><span>Dróluinne agus adúbhairt Oisín a chulaith catha do thabhairt</span>
<lb n="1173"/><span>chuige .i. seacha séimh snáithchéanta sróil-mhaiseach, san-</span>
<lb n="1174"/><span>amhail, sáir-chóirighthe agus lúireach cruaidh rinn-catha chaomh-</span>
<lb n="1175"/><span>dhaingean do chúmhdach a chaomh-chuirp agus claidheamh clais-</span>
<lb n="1176"/><span>leathan cros-órdha tar a thaobh clé agus sgiath dath-álainn</span>
<lb n="1177"/><span>dearg-órdha ar stuaidh-leirg a dhroma aige agus dá shleagh</span>
<lb n="1178"/><span>chró-fhairsing catha 'na dhóidibh daingeana deagh-thapadha</span>
<lb n="1179"/><span>agus do chrith é féin i meadhon airm agus éide agus fógras dá</span>
<lb n="1180"/><span>mhuinntir a chúl-choiméad agus do ghluais roimhe d'ionnsaighe</span>
<lb n="1181"/><span>sluagh na Dróluinne fan samhail sin.  Agus dobh'</span>
<lb n="1182"/><span>iomhdha san gcaith coigeadal claidheamh clais-leathna,</span>
<lb n="1183"/><span>colg-dhíreacha ag ciorbhadh corp agus gearradh cnámha</span>
<lb n="1184"/><span>agus ceann-mhalaidhe a chéile.  Is truagh adhbhal mar do</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1185"/><p><span>bhí an cath an tan sin.  Óir dob' iomdha súil ar na</span>
<lb n="1186"/><span>saobhadh agus srón ar na sgoltadh, agus béal ar na briseadh</span>
<lb n="1187"/><span>agus lámh ar na leadradh, agus corp ar na cosgairt agus cos ar na</span>
<lb n="1188"/><span>teasgadh agus glún ar na crapadh agus déad ar na tromluighe</span>
<lb n="1189"/><span>ar feadh na maighe sin go cóimh-leathan.  Iar sin freagras</span>
<lb n="1190"/><span>gach aon díobh a chéile cómhraig.  Iar sin triallaid i</span>
<lb n="1191"/><span>gcoinne agus i gcómhdháil a chéile san gcaith sin .i. Dorn</span>
<lb n="1192"/><span>déad-shollais agus Glas mac Aoin-chearda Béara agus do</span>
<lb n="1193"/><span>rinn siad cómhrac calma, curata, cóimh-neartmhar agus</span>
<lb n="1194"/><span>ba dána dóitheadran an cómhlann agus an tréan-bhualadh</span>
<lb n="1195"/><span>do thugadar an dís deaghlaoch sin ar a chéile an tan sin go</span>
<lb n="1196"/><span>bhfuair Glas baoghal béime agus brath-bhuille ar Dorn</span>
<lb n="1197"/><span>déad-shollais mac Chiotaigh gur bhain a cheann de.  Iar</span>
<lb n="1198"/><span>sin do comhmhaoidheadh an mór-eacht sin le Fiannaibh</span>
<lb n="1199"/><span>Éireann.</span></p>
<lb n="1200"/>
<lb n="1201"/><p><span>Is annsin triallaid i gcoinne agus i gcómhdáil a chéile</span>
<lb n="1202"/><span>Diarmaid ó Duibhne agus Sgatháin sgiath-shollais mac</span>
<lb n="1203"/><span>Ríogh Loclonn agus do rinn siad cómhrac mear meanamnach</span>
<lb n="1204"/><span>mór-aigeantach mí-chéilídhe mór-dhálach agus urluighe olbhorba</span>
<lb n="1205"/><span>gan fios time tláis ná tarcuisne ag ceachtar díobh tar</span>
<lb n="1206"/><span>a chéile go dtug Diarmaid béim claidhimh do mac Ríogh</span>
<lb n="1207"/><span>Lochlann gur bhain a cheann san iargcúil céadna sin dhe</span>
<lb n="1208"/><span>gan taca gan toirmeasc.</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>Dála Goll mac Móirne do chuardaigh an cath fa thrí</span>
<lb n="1211"/><span>ag iarraidh mic Ríogh Gréag agus níor tharla dho é, agus ó nách</span>
<lb n="1212"/><span>fuair é do chuaidh fa shluagh na Dróluinne agus gabhas ag a</span>
<lb n="1213"/><span>n-oirleach agus dá ndí-cheannaghadh ionas gur ghaibh ag siubhal</span>
<lb n="1214"/><span>agus ag imtheacht ar corpaibh curadh agus caithmhílídhe i ngach</span>
<lb n="1215"/><span>conaire agus gach slíghe tímcheall 'nar ghaibh ionas narbh</span>
<lb n="1216"/><span>fheidir ionad coise laoch ná dreoil-fhear don talamh</span>
<lb n="1217"/><span>d'fhágháil ar feadh sluagh na Dróluinne le méad an áir</span>
<lb n="1218"/><span>agus an easbadha do bhí orra ó láimh dheagh-thapaidh dhásachtach</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1219"/><p><span>ghrod-mhairbheach Ghoill mhic Móirne ar an lathair céadna</span>
<lb n="1220"/><span>sin.</span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>Dála Mac Ríogh Gréag, ó nách bhfuair fear a choisgithe</span>
<lb n="1223"/><span>san gcaith, do chuaidh fá sluaghaibh na Féinne agus gabhas ag cur</span>
<lb n="1224"/><span>an áir agus an easbadha go trom neartmhar agus ba thruagh mar</span>
<lb n="1225"/><span>do bhadar an Fhiann uile an tan sin, óir ní raibh láoch da</span>
<lb n="1226"/><span>láidireacht nó dá thréine dá dtréan-mhíleadhaibh mór-</span>
<lb n="1227"/><span>mheanmnacha nách raibh ag a mbualadh i n-aoinfheacht ag</span>
<lb n="1228"/><span>sluagh na Dróluinne ré dásacht tréan-bhuillídhe mhic</span>
<lb n="1229"/><span>Ríogh Gréag orra, óir níor fhéad neach a chabhair do</span>
<lb n="1230"/><span>thabhairt dá chéile san gcómhrac ior-ghailleach sin le tréan-</span>
<lb n="1231"/><span>ghreasacht mhic Ríogh Gréag orra.</span></p>
<lb n="1232"/>
<lb n="1233"/><p><span>"Is crádh croidhe liom féin,"  ar Síogra mac an Ghorm-</span>
<lb n="1234"/><span>shúiligh, "an leadradh agus an luath-mharbhadh so do bheir mac</span>
<lb n="1235"/><span>Ríogh Gréag ar Fhiannaibh Éireann agus is truagh liom mar</span>
<lb n="1236"/><span>atá anois dá bhur marbhadh agus is dóigh liom-sa anois dá</span>
<lb n="1237"/><span>mbeidís na deich gcéad mar thángamar go críoch na</span>
<lb n="1238"/><span>Dróluinne ar aghaidh agus a láimh dheis ceangailte nach rachadh</span>
<lb n="1239"/><span>aon agaibh d'ionach na h-Éireann go bráth ach bhúr dtuitim</span>
<lb n="1240"/><span>uile leis féin agus do bheirim mo bhriathar" ar sé, "gurab</span>
<lb n="1241"/><span>fearr liom féin cnéadh nó créacht d'fhághail nó fós</span>
<lb n="1242"/><span>tuitim leis ná bheith dá fheitheamh ag buath-mharbhadh na</span>
<lb n="1243"/><span>Féinne mar sin."</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Iar sin do thainig Siogra mac an Ghorm-shúiligh i</span>
<lb n="1246"/><span>gcoinne agus i gcómhdáil mic Ríogh Gréag agus adubhairt:-</span>
<lb n="1247"/><span>"Iontuigh feasda orm-sa, a mhic Ríogh Gréag."  Annsin</span>
<lb n="1248"/><span>d'iompaigh Mac Ríogh Gréag air agus do rinneadar an</span>
<lb n="1249"/><span>dís deagh-láoch sin cómhrac feargach fuilteach faobhrach</span>
<lb n="1250"/><span>fírnímhneach.  Is annsin do tharla do Mac Luigheach</span>
<lb n="1251"/><span>lucht do mhaoin an chomraig do mharbhadh.  Iar sin d'fhéach</span>
<lb n="1252"/><span>sé mar a raibh Síogra agus do chuir a mhéar beag-altach</span>
<lb n="1253"/><span>bharr-chaol i suaithnid na sleighe síoth-fhada sáir-nímhneach agus</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1254"/><p><span>tug urchar sáir-dhíreach gur chuir gan chaime d'ionnsaighe</span>
<lb n="1255"/><span>mhic an Ghorm-shúiligh gur chuir fad laimhe laoich don chrann</span>
<lb n="1256"/><span>cró-ramhar na craoisighe tré chorp an chaomh-laóich mhic</span>
<lb n="1257"/><span>an Ghorm-shúiligh.  Annsin tuiteas Síogra i dtaisibh</span>
<lb n="1258"/><span>agus i dtaimh-néalaibh báis an tan sin.  Iar sin do chuaidh</span>
<lb n="1259"/><span>Mac Luigheach i n-ionad Shiogra san gcómhrac.</span></p>
<lb n="1260"/>
<lb n="1261"/><p><span>"Is truagh sin, a mhic Luigheach," ar Conán mac</span>
<lb n="1262"/><span>Móirne, "mar is mór an gníomh sin do rinnis .i. Mac</span>
<lb n="1263"/><span>Ríogh Inse Iubhra do mharbhadh i bhfeall agus i bhfionghail</span>
<lb n="1264"/><span>fhíor-ghrána agus níor fhealladar Éireannaigh riamh roimhe seo</span>
<lb n="1265"/><span>ar aon dá dtainig 'na measc agus is olc an éiric thú féin</span>
<lb n="1266"/><span>san ngníomh sin do rinnis."</span></p>
<lb n="1267"/>
<lb n="1268"/><p><span>"Maise, ní le rún feill ná díoghaltais do mharbhas</span>
<lb n="1269"/><span>é" ar Mac Luigheach, "acht briathar mór iongantach</span>
<lb n="1270"/><span>do chualaidh mé aige dá rádh .i. go gcoisgfeadh mac Ríogh</span>
<lb n="1271"/><span>Gréag na deich gcatha thángamar ó Éirinn le na láimh</span>
<lb n="1272"/><span>chlé dá mbeadh a lámh dheis ceangailte agus é féin do dhul</span>
<lb n="1273"/><span>do chómhrac leis 'na dhiaigh sin, ionas go mbeadh le rádh</span>
<lb n="1274"/><span>aige go gclaoidhfeadh sé féin an t-é do choisgfeadh Fiann</span>
<lb n="1275"/><span>Éireann uile.  Is uime sin do thugas an t-urchar</span>
<lb n="1276"/><span>úd do."</span></p>
<lb n="1277"/>
<lb n="1278"/><p><span>Is annsin d'éirigh Mac an Ghorm-shúiligh as a néal</span>
<lb n="1279"/><span>agus ní raibh pudhair air ón urchar sin agus do chuaidh d'ionn-</span>
<lb n="1280"/><span>saighe an chómhraic iar sin, agus do chuaidh mac an Ghorm-</span>
<lb n="1281"/><span>shúiligh do chómhrac ré mac Ríogh Gréag gur fhásgadar</span>
<lb n="1282"/><span>na sgeithe gealbholgach i dtimige na talmhan fódáighe</span>
<lb n="1283"/><span>i gcoinne agus i gcómhdáil a chéile agus do rinn siad cómhrac</span>
<lb n="1284"/><span>calma fírneartmhar agus úrluigheacht bhorb gháibhtheach</span>
<lb n="1285"/><span>ghranamhail gan fios time tláis ná tarcuisne ag ceachtar</span>
<lb n="1286"/><span>aca tar a chéile.  Is annsin do mhéadaigh aigne agus intinn</span>
<lb n="1287"/><span>Mhic an Ghorm-shúiligh agus tug buille dicheanntha do mhac</span>
<lb n="1288"/><span>Ríogh Gréag gur bhain a cheann dhe, agus do muidheadh an gníomh</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1289"/><p><span>sin i bhfiadhnaise Oisín agus na Féinne uile.  Iar sin do</span>
<lb n="1290"/><span>leigéadar gártha cosgair le lúth-gháir ós árd asta</span>
<lb n="1291"/><span>ar thuitim do mhac Ríogh Gréag, óir ba dearbh leo muna</span>
<lb n="1292"/><span>marbhthadh Síogra é go dtuitfeadh an Fhiann uile leis.</span>
<lb n="1293"/><span>Dob iomdha geilt glinne agus deamhain aeoir agus arrachta</span>
<lb n="1294"/><span>éig-cheilge agus ualla faolán do bhí ann ar chorpaibh curadh</span>
<lb n="1295"/><span>agus caithmhíleadh an tan sin.  Is beag nár thuit urmhór</span>
<lb n="1296"/><span>sluagh na Dróluinne agus gasradh na Gréige uile agus laochradh</span>
<lb n="1297"/><span>Lochlonn le Fíannaibh Éireann sa gcaith sin agus na deich</span>
<lb n="1298"/><span>gcéad laoch láidir ion-chalma d'Fhiannaibh Éireann</span>
<lb n="1299"/><span>tháinig as Éire níor mhair díobh don ruathar sin acht</span>
<lb n="1300"/><span>aon chéad amháin agus an t-aon céad sin do mhair dhíobh,</span>
<lb n="1301"/><span>do chuadar fá chathair Chiotaigh agus d'argadar go h-iomlán</span>
<lb n="1302"/><span>í, óir níor fhágadar corn ná cupán, ór ná airgead ná</span>
<lb n="1303"/><span>iolmhaoine innti agus do chuireadar teinte agus teandála agus</span>
<lb n="1304"/><span>d'fhágadar tré dhóighir donn-ruadh dearg-lasrach í.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>Annsin do chuadar d'ionach a luinge agus ní h-aithristear</span>
<lb n="1307"/><span>a bheag dá sgéalaibh nó go rángadar agus gur gabhadar</span>
<lb n="1308"/><span>cuan agus caladh-phort i mBínn Éadair agus mar do chonnairc</span>
<lb n="1309"/><span>cách a lúighead do tháinig as an loing do léigeadar</span>
<lb n="1310"/><span>gártha cómhmóra ós árd asta ag caoineadh a gcarad agus</span>
<lb n="1311"/><span>a gcompánach agus do bhí cuid eile aca go súgach sólásach ar</span>
<lb n="1312"/><span>fhaicsin Oisín agus Ghoill agus Diarmada agus Mic Ríogh Éireann</span>
<lb n="1313"/><span>agus Mhic Luigheach agus Glais mic Aoin-chearda Béara ag</span>
<lb n="1314"/><span>teacht slán ó shluagh na Dróluinne, óir dob iad sin</span>
<lb n="1315"/><span>daoine dob fhearr dá ndeachaigh i dtórúigheacht Shaidhbhe</span>
<lb n="1316"/><span>fan am sin.</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>Iomthusa Chiotaigh an tan do bhí sé ag tuidheacht as an</span>
<lb n="1319"/><span>dómhan mhór anoir do chonnairc sé a cathair tré dhoighir</span>
<lb n="1320"/><span>dhonn-ruadh dhearg-lasrach.  Iar sin triallas chum tíre</span>
<lb n="1321"/><span>go tinneasnach gur gaibh cuan i gcríochaibh na Dróluinne</span>
<lb n="1322"/><span>Móire agus a mhuinntear 'na ndronga dian-chlaoidhte</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1323"/><p><span>roimhe agus do theith cuid eile aca as an gcaith fá ghleanntaibh</span>
<lb n="1324"/><span>diamhaire daingeana do-eolais agus i gcuasaibh cair-</span>
<lb n="1325"/><span>greacha agus crann.  Iar n-aithne luinge Chiotaigh dhóibh,</span>
<lb n="1326"/><span>thángadar 'na choinne agus 'na chómhdáil agus do léigeadar</span>
<lb n="1327"/><span>gártha caointe agus ualla gáibhtheacha granamhla ós árd asta</span>
<lb n="1328"/><span>ar bhfaicsin Chiotaigh dhóibh.  Annsin d'fhiafraigh Ciotach:-</span>
<lb n="1329"/><span>"An bhfuil a fhios agaibh cia do rinne na h-éachta sin?"</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>"Do rinne iad sin Oisín mac Fhinn agus drong d'Fhiannaibh</span>
<lb n="1332"/><span>Éireann maille ris," ar iad sin.</span></p>
<lb n="1333"/>
<lb n="1334"/><p><span>"Maise, is mór na h-éachta do rinneadar dhomh-sa,"</span>
<lb n="1335"/><span>ar Ciotach, " .i. mo mhac agus mo dhís daltáidhe agus mo mhuinn-</span>
<lb n="1336"/><span>tear uile do mharbhadh agus mo chathair do mór-mhilleadh agus</span>
<lb n="1337"/><span>is truagh nachar rug mise ar an muinntir do rinne</span>
<lb n="1338"/><span>sin, do rinne mo dhíth go h-adhbhal mhór d'fhéachain an</span>
<lb n="1339"/><span>rachadh aon duine go h-Éirinn go dtuitidís uile lem</span>
<lb n="1340"/><span>láimh i n-éiric mo mhasla agus mo dhíoghbhála."</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>Iomthusa Chiotaigh ní chomhnuidhe do rinne sé acht a</span>
<lb n="1343"/><span>shéolta do thógáil agus tosach a luinge do thabhairt siar</span>
<lb n="1344"/><span>díreach agus ní h-aithristear a sgéala go ráinig Binn</span>
<lb n="1345"/><span>Éadair.  Do chuir a long chum tíre go prab deagh-thapaidh</span>
<lb n="1346"/><span>agus d'fhág annsin í, agus do chuaidh féin 'na réim reatha go</span>
<lb n="1347"/><span>Teamhair mar a raibh Rí Éireann an tan sin .i. Cormac</span>
<lb n="1348"/><span>mac Airt mhic Chuin céad-chathaigh.  Iar sin teidheann</span>
<lb n="1349"/><span>Ciotach i bhfiadhnaise an ríogh agus is é adúbhairt:- "Do</span>
<lb n="1350"/><span>chasadh leat-sa do thainig mé féin, a Rí Éireann" ar</span>
<lb n="1351"/><span>sé.</span></p>
<lb n="1352"/>
<lb n="1353"/><p><span>"Cia casadh sin," ar Rí Éireann?</span></p>
<lb n="1354"/>
<lb n="1355"/><p><span>"Atá," ar sé, "Oisín mac Fhinn agus drong d'Fhiannaibh</span>
<lb n="1356"/><span>Éireann do mharbh mo mhac agus mo dhís daltaidhe agus mo</span>
<lb n="1357"/><span>theaghlach uile agus mo dhún do losgadh agus is dhuit-se is ceart</span>
<lb n="1358"/><span>do chongbháil dhom," ar sé, "agus ní cara dhuit-se Fionn</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1359"/><p><span>agus is mó a thighearnas ná do thíghearnas féin i n-Éirinn.</span>
<lb n="1360"/><span>Ar an adhbhar sin, a Chormaic fáigh-se cómhrac aoinfhir</span>
<lb n="1361"/><span>dhomh-sa ó Fhiannaibh Éireann."</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>Iar sin adubhairt Cormac:- "Coisgfead-sa an</span>
<lb n="1364"/><span>Fhiann uile dhíot acht Clanna Baoisgne amhain agus fós</span>
<lb n="1365"/><span>níor dhiultuigheadar Fiann Éireann cómhrac aoinfhir</span>
<lb n="1366"/><span>riamh."  Do ghluaiseadar Fiann Éireann go Teamhair</span>
<lb n="1367"/><span>iar gclos dóibh Ciotach do thuidheacht ann ag iarraidh</span>
<lb n="1368"/><span>cómhrac aoinfhir d'fhaghail uatha agus do ghreamaigh Cormac</span>
<lb n="1369"/><span>ar an Fhiann gan dul do cómhrac ré Ciotach acht clanna</span>
<lb n="1370"/><span>Baoisgne amhain.</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>Iomthusa Chiotaigh agus Shíogra mhic an Ghorm-súiligh</span>
<lb n="1373"/><span>d'ionnsaigheadar a chéile mar dá churadh tréan-</span>
<lb n="1374"/><span>bhorb, nó mar dá leomhan cuthaigh ar lán mhire agus do rinn</span>
<lb n="1375"/><span>siad cómhrac fuilteach fóbharthach faobhrach fír-nimhneach</span>
<lb n="1376"/><span>agus níor déarnadh i n-Éirinn riamh ó cómhrac Chuchulainn</span>
<lb n="1377"/><span>agus an Garbh mic Stara nó cómhrac Chonaill Chéarnaigh agus</span>
<lb n="1378"/><span>an Dearg Díomsáigh cómhrac dob fhearr ná an cómhrac</span>
<lb n="1379"/><span>sin agus i bhfoircheann an chómhraic sin fuair Ciotach fuighill</span>
<lb n="1380"/><span>béim agus brathbhuille ar Shiogra gur bhain a cheann dhe</span>
<lb n="1381"/><span>agus níor mhairbh riamh roimhe sin aon fhear ba mheasa le</span>
<lb n="1382"/><span>Fiannnaibh Éireann ná é.</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>Annsin d'fhreagair Clanna Baoisgne cómhrac Chiotaigh</span>
<lb n="1385"/><span>agus is é cómhrac ar ar chinn siad .i. a gceann do bhaint</span>
<lb n="1386"/><span>dá n-armaibh agus comhrac crobh-neartmhar do dhéanamh.  Ní</span>
<lb n="1387"/><span>sábháil ná corraidheacht do bhí aca roimhe sin acht amhail</span>
<lb n="1388"/><span>do bheadh cnuic agus coillte Éireann ag tréan-thuitim</span>
<lb n="1389"/><span>i n-aoinfheacht.  Do bhadar na h-árd-ghaisgídhe sin ag</span>
<lb n="1390"/><span>iomrasan ré chéile seal fhada agus aimsir imchian agus fá</span>
<lb n="1391"/><span>deoidh ba tuirseach seirgthe fir fíor-chalma Clanna</span>
<lb n="1392"/><span>Baoisgne ionas gur treasgradh le Ciotach cruadh-</span>
<lb n="1393"/><span>armach árd-rí na Dróluinne Móire iad uile, óg agus ársa</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1394"/><p><span>acht Fionn agus Osgar amhain agus ní raibh Osgar acht i gceann</span>
<lb n="1395"/><span>a sé bliadhna déag fan am gcéadna sin.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>Iar sin do ghaibh Osgar ag caoineadh agus ag tuirse go</span>
<lb n="1398"/><span>truagh ádhbhal an uair sin do chonnairc sé Oisín agus</span>
<lb n="1399"/><span>Clanna Baoisgne ceangailte, cruadh-chuibhrighthe ré</span>
<lb n="1400"/><span>córdaibh cruaidh-ríghne cnáibe ag Rí na Dróluinne dá</span>
<lb n="1401"/><span>gcur ar a gcosaibh agus ar a lámhaibh.</span></p>
<lb n="1402"/>
<lb n="1403"/><p><span>Is annsin adubhairt Fionn:- "A Fheargais Finnbéal</span>
<lb n="1404"/><span>agus a fhile na Féinne do dhíol-sa go maith sibh go nuige</span>
<lb n="1405"/><span>seo agus anois déanaidh maith dom i n-áit á dtugas díbh</span>
<lb n="1406"/><span>ríamh .i. Osgar do bheith libh dá choimhéad chum cairde</span>
<lb n="1407"/><span>éigin dom féin san dómhan toir, óir is éigean dom dul</span>
<lb n="1408"/><span>do chómhrac ré Ciotach cruadh-armach anois."</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>"Maise do bheirim-se mo bhriathar," ar Osgar, "nách</span>
<lb n="1411"/><span>rachfad-sa i n-áit ar bith san dómhan go bráth nó go</span>
<lb n="1412"/><span>ndioghladh mé m'athair ar Chiotach i gcómhrac na maidne</span>
<lb n="1413"/><span>amáireach."</span></p>
<lb n="1414"/>
<lb n="1415"/><p><span>"Maise, ná h-iarr-sa do dhul do chómhrac ré Ciotach,"</span>
<lb n="1416"/><span>ar Fionn, "óir ní h-ion-chomhrac dhuit-se é," agus annsin</span>
<lb n="1417"/><span>adúbhairt Osgar: "Cuirfead-sa i ríocht é amáireach nách</span>
<lb n="1418"/><span>laige m'alta ná m'fhéitheacha féin ná gach ball dá bhallaibh."</span></p>
<lb n="1419"/>
<lb n="1420"/><p><span>Iar na chlos sin d'Fhionn do bhí sé go dúbhach droch-</span>
<lb n="1421"/><span>mheanmnach an oidhche sin gan bhiadh, gan deoch, gan codladh</span>
<lb n="1422"/><span>gan cómhnúidhe go maidean ar na mháireach.</span></p>
<lb n="1423"/>
<lb n="1424"/><p><span>Is annsin d'éirigh Osgar go moch agus níor gaibh toir-</span>
<lb n="1425"/><span>measc ó aon duine gan dul do chómhrac le Ciotach agus ró</span>
<lb n="1426"/><span>innsaigheadar an dís sin a chéile agus do rinn siad cómhrac</span>
<lb n="1427"/><span>calma fír-nimhneach fuilteach faobhrach fíor-chruaidh agus</span>
<lb n="1428"/><span>maithe agus mór-uaisle na h-Éireann uile ar faithche na</span>
<lb n="1429"/><span>Teamhraighe ag amharc orra go dtáinig fuinneadh nóna</span>
<lb n="1430"/><span>dá n-ionnsaidhe.  Iar sin iarras Ciotach sosadh cómhlainn</span>
<lb n="1431"/><span>ar Osgar an oidhche sin.</span>
<lb n="1432"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1433"/><p><span>"Do bhéarfad sin dhuit," ar Osgar, "má sgaoileann</span>
<lb n="1434"/><span>tusa dhom athair go maidean."</span></p>
<lb n="1435"/>
<lb n="1436"/><p><span>"Ní sgaoilfead" ar Ciotach.</span></p>
<lb n="1437"/>
<lb n="1438"/><p><span>"Ar an adhbhar sin, is fíor nách bhfághadh tusa sosadh</span>
<lb n="1439"/><span>cómhlainn uaim-se" ar Osgar.</span></p>
<lb n="1440"/>
<lb n="1441"/><p><span>Iar sin do chaitheadar an oidhche go maidean ag dian-</span>
<lb n="1442"/><span>chómhrac.</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>Iomthusa Osgair agus Chiotaigh do bhadar teora lá agus</span>
<lb n="1445"/><span>oidhche ag cómhrac ar faithche na Teamhraighe agus maithe bhfear</span>
<lb n="1446"/><span>n-Éireann agus a mná ag feitheamh agus ag féachaint ar an</span>
<lb n="1447"/><span>ndian-chómhrac chalma crúadhalach sin agus iad ar feadh na</span>
<lb n="1448"/><span>rae agus na h-aimsire gan biadh, gan deoch, gan codladh,</span>
<lb n="1449"/><span>gan suan gan cómhnúidhe ag ceachtar dhíobh.  I gceann</span>
<lb n="1450"/><span>na rae agus na h-aimsire sin dóibh .i. an treas lá do chuir</span>
<lb n="1451"/><span>Osgar a bheag-mhéar daith-gheal donn-ingneach i suaithnid</span>
<lb n="1452"/><span>na sleighe sáir-nimhnighe agus tug urchar ró-naitheasach</span>
<lb n="1453"/><span>d'ionach Chiotaigh gur chuir fad láimhe laoich don chrann</span>
<lb n="1454"/><span>cródhearg na craoisíghe tré chorp an caomh-churaidh.  Iar</span>
<lb n="1455"/><span>sin do thángadar argana an bháis do Chiotach an tráth</span>
<lb n="1456"/><span>sin.  Annsin do bhain Osgar a cheann dhe i bhfoircheann</span>
<lb n="1457"/><span>an chómhraig sin.  Do chuaidh mar a raibh Clanna Baoisgne</span>
<lb n="1458"/><span>agus do sgaoil sé na ceangail agus na cruadh-cuibhreacha do</span>
<lb n="1459"/><span>bhí ar a athair agus don Fhíann uile.</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>Gurab í sin Tórúigheacht Shaidhbhe Inghine Éoghain Óig</span>
<lb n="1462"/><span>agus bás Shiogra mhic an Ghorm-shúiligh le Ciotach cruadh-</span>
<lb n="1463"/><span>armach, árd-rí na Dróluinne Móire agus bás Chiotaigh féin</span>
<lb n="1464"/><span>le h-Osgar mac Oisín go nuige seo.</span>
<lb n="1465"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1466"/><p><span>Eachtra Iollainn Iolchrothaigh mac Ríogh</span>
<lb n="1467"/><span>na hEaspáine sonn</span>
<lb n="1468"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1469"/><p><span>3. Eachtra Iollainn Iolchrothaigh mac Ríogh na hEaspáine sonn</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>Rí ró-rathmhar, réim-dhíreach, cródha, cosgarthach, cath-</span>
<lb n="1472"/><span>bhuadhach, clann-líonmhar, cosantach do ghaibh flaitheas</span>
<lb n="1473"/><span>agus forlamhas for Eirinn iath-ghlas oileánaigh, dar ba</span>
<lb n="1474"/><span>cómhainm Cormac mac Airt mic Cuinn Céadchathaigh,</span>
<lb n="1475"/><span>mic Tuathail Teachtmhair, mic Féidhlime Reachtmhair, mic</span>
<lb n="1476"/><span>Fiacha Fionnolaidh, agus ba rí i ndlighthibh agus i riaghail é agus</span>
<lb n="1477"/><span>file i bhfilidheacht agus ba draoi i n-eólas an Cormac sin, óir</span>
<lb n="1478"/><span>ní raibh goid ná broid, olc na éigean i gcríochaibh dath-</span>
<lb n="1479"/><span>áille na h-Eireann re n-a linn.  Triochaid bliadhain i</span>
<lb n="1480"/><span>bhflaitheas na Fódla agus i bhfearannas Alban don Chormac</span>
<lb n="1481"/><span>sin agus iar gcaitheamh na ré agus na haimsire sin dó, do</span>
<lb n="1482"/><span>commóradh aonach aidhbhéil leis agus do ba iomdha gail agus</span>
<lb n="1483"/><span>gaisgeadh agus gníomhartha rathmhara ro-fhlatha ag smachtughadh</span>
<lb n="1484"/><span>tionóil ar an aonach sin.</span></p>
<lb n="1485"/>
<lb n="1486"/><p><span>Ciodh tracht, níor chian dóibh mar sin ag commóradh an</span>
<lb n="1487"/><span>aonaigh an tan dearcas an rí i n-a thimcheall agus do chonnairc</span>
<lb n="1488"/><span>sé an míleadh meardha, agus laoch láidir, lán-chalma ag</span>
<lb n="1489"/><span>teacht gus an aonach go réim-dhíreach dá ionnsaighe.  Is</span>
<lb n="1490"/><span>annsin adubhairt Cormac: "An feadh atáim im rígh</span>
<lb n="1491"/><span>for Éirinn, ní fheaca a chómhmhór súd do dhuine, do churadh,</span>
<lb n="1492"/><span>do ghasgidheach, ná do chath-mhíleadh."  Iar sin táinig an fear</span>
<lb n="1493"/><span>mór do láthair agus fáiltigheas Cormac roimhe agus fochtas sgéala</span>
<lb n="1494"/><span>de; créad as a dtáinig.  "Is cumhang mo chuairt," ar an</span>
<lb n="1495"/><span>fear mór, "re n-a tabhairt, óir, ní fhuil acht trí ranna</span>
<lb n="1496"/><span>san domhan, mar atá Eoraip, Asia, agus Aifric agus is do rann</span>
<lb n="1497"/><span>éigin díobh sin mise."  "Ní cumhang linne sin," ar</span>
<lb n="1498"/><span>Cormac, "má's cumhang leat-sa é," agus do ghaibh fearg</span>
<lb n="1499"/><span>mhór an rígh, agus iar n-a mheas sin don fhear mhór do labhair</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1500"/><p><span>agus adubhairt: "Fiafraigh feasta gach ní is áil leat agus do</span>
<lb n="1501"/><span>bhéar-sa gach sgéal dá mbéadh agam dhuit."  "Maise,"</span>
<lb n="1502"/><span>ar Cormac," cá rabhais aréir."  "I nAlmhain leathan-</span>
<lb n="1503"/><span>mhór Laighean, mar a bhfuil Fionn fíor-ghlic ó Baoisgne</span>
<lb n="1504"/><span>agus Fianna glan-áille Gaedheal."  "An rabhais aon oidhche</span>
<lb n="1505"/><span>riamh roimhe so i nÉirinn?" ar Cormac.  "Ní rabhas go</span>
<lb n="1506"/><span>deimhin," ar an fear mór.  "Cread an toisg tug go</span>
<lb n="1507"/><span>hÉirinn tú?" ar Cormac.  "Ag iarraidh cinn ríogh</span>
<lb n="1508"/><span>Éireann tháinig mé," ar an fear mór, "agus dar do láimh-se,</span>
<lb n="1509"/><span>cidh nach fuil fios agam-sa nach tusa rí Éireann, dá</span>
<lb n="1510"/><span>mbéadh seacht righthe ar Éirinn do-bhéarainn a gcinn uile</span>
<lb n="1511"/><span>liom."  "Ní mar fhírinne deirir sin a fhir mhóir," do</span>
<lb n="1512"/><span>ráidh Cormac.  "Do shiubhlas," do ráidh an fear mór,</span>
<lb n="1513"/><span>"agus do thimcheallas mórán don domhan agus ní thiocfadh mé</span>
<lb n="1514"/><span>go hÉirinn anois do dhéanamh bréige riot-sa."</span>
<lb n="1515"/><span>"Máiseadh, fan againn, ar Cormac, agus do-gheabhair ceann</span>
<lb n="1516"/><span>ríogh Éireann amáireach."  D'fhan an fear mór an oidhche</span>
<lb n="1517"/><span>sin i bhfarradh Chormaic agus do-chuadar go cathair na</span>
<lb n="1518"/><span>Teamhrac agus do bhádar go súgach, so-mheanmnach an oidhche</span>
<lb n="1519"/><span>sin acht go raibh eagla an fhir mhóir orra, agus iar gcaitheamh</span>
<lb n="1520"/><span>a bproinne dhóibh do deargadh cuilceadha clúimh agus leap-</span>
<lb n="1521"/><span>thacha lán-áille dóibh.  Do chuir Cormac cuid do mhaithibh</span>
<lb n="1522"/><span>na Teamhrach d'fhagháil sgéala uaidh agus ag tabhairt sgéala</span>
<lb n="1523"/><span>do mar an gcéadna.  Ní raibh tuath, tír, talamh ná</span>
<lb n="1524"/><span>triúcha céad i dtrí rannaibh an domhain ná raibh i n-aithne</span>
<lb n="1525"/><span>ag an bhfear mór.  Do chodladar leath ar leath ar feadh</span>
<lb n="1526"/><span>na h-oidhche sin go h-eirghe don gréin, glan-ruithneach</span>
<lb n="1527"/><span>os tulchaidh an talaimh trom-fhódhach gur shoillsig sí na</span>
<lb n="1528"/><span>cabáin ar gach tuath 'na dtimcheall, gurab annsin d'eirig</span>
<lb n="1529"/><span>an fear mór, agus do cheangail sé a chorp caomh-áluinn</span>
<lb n="1530"/><span>gruadh-ghlan 'na cath-éide catha agus cruadh-chómhlainn, ionnas</span>
<lb n="1531"/><span>gurab deas, taithneamhach do thagaidh a chuid airm, agus éide</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1532"/><p><span>dhó; .i. do Iollann Iolchrothach mac ríogh na h-Easpáine an</span>
<lb n="1533"/><span>fear ba mhó gail agus gaisge, tréine agus treise, lúth agus lámhach</span>
<lb n="1534"/><span>san gcruinnidh gceathardha go cómh-iomlán; agus do chuaidh</span>
<lb n="1535"/><span>for an bhfaithche bhféar-uaithne agus do chuir a sgiath i dtalamh</span>
<lb n="1536"/><span>agus do bhuail í go lom, laisgneach agus d'iarraidh cómhrac.</span>
<lb n="1537"/><span>Do chuaidh Cormac an tan sin d'ionnsaighe an fhir mhóir</span>
<lb n="1538"/><span>agus is é adubhairt fris; - "Ní mé féin Rí Éireann, a fhir</span>
<lb n="1539"/><span>mhóir," do ráidh Cormac.  "Cia eile, cia is rí ar Éirinn,"</span>
<lb n="1540"/><span>ar an fear mór.  "Fionn mac Cúmhaill," ar Cormac.</span>
<lb n="1541"/><span>"Créad an sochar atá ag Fionn ar feadh Eireann," ar</span>
<lb n="1542"/><span>an fear mór, "gcionn go mmbeadh na rígh do bhreis ort-sa."</span>
<lb n="1543"/><span>"Atá," ar Cormac, "triúcha céad i ngach cúige, agus</span>
<lb n="1544"/><span>tuath i ngach triúcha cead, agus baile i ngach tuath, agus teach</span>
<lb n="1545"/><span>i ngach baile, agus coileán con nó gadhair i ngach teach, agus</span>
<lb n="1546"/><span>ní líomhthar oiread an dubhain ná an laogh-allaidh do</span>
<lb n="1547"/><span>ghabháil ar feadh Eireann gan chead d'Fhionn, agus gach ní</span>
<lb n="1548"/><span>is áil leis féin do chíos agus do cháin an fhearrainn.  Agus is</span>
<lb n="1549"/><span>leis 'na dhiaigh sin é."  "Má's fíor sin," do ráidh an</span>
<lb n="1550"/><span>fear mór, "créad fá leigfeadh sé cathair uasal urramach</span>
<lb n="1551"/><span>na ríoghachta duit-se agus é féin na h-éaghmais."  "Ní gan</span>
<lb n="1552"/><span>adhbhar go deimhin," ar Cormac, ".i. feidhmeannas atá</span>
<lb n="1553"/><span>annso ó Fhionn mach Cúmhaill agam-sa an feadh bhias Eire</span>
<lb n="1554"/><span>idir dá rígh."  "Is mór an lán sin le rádh, a Chormac,"</span>
<lb n="1555"/><span>ar an fear mór, "más bréag é."  "Ní bréag,"</span>
<lb n="1556"/><span>ar Cormac, "óir atá cumas na Teamhrach agus</span>
<lb n="1557"/><span>coiméad bhfear mBréagha agus bhfear Mídhe ar a chumas."</span>
<lb n="1558"/><span>"Ar an adhbhar sin," do ráidh an fear mór, "rachad-</span>
<lb n="1559"/><span>sa go h-Almhain leathan-mhór Laighean, agus do-bheirim mo</span>
<lb n="1560"/><span>mhóide, dá gcuireadh Fionn me tar ais, nách géabhadh me</span>
<lb n="1561"/><span>leath-sgéal uait an ath-uair."  Ar sin gluaireas an fear</span>
<lb n="1562"/><span>mór i n-ath-ghearradh gach conaire agus i réidh-dhíreach gacha</span>
<lb n="1563"/><span>cómh-eolais nó go ráinig sé go h-Almhain leathan-mhór</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1564"/><p><span>Laighean, agus níor mhaith le Fionn a fheicsin an ath-uair óir</span>
<lb n="1565"/><span>do ghaibh imeagla iad uile idir óg agus sean, agus do chlaochlaidh</span>
<lb n="1566"/><span>dath agus deilbh na laoch láidir lán-chalma sin.  Fáiltigheas</span>
<lb n="1567"/><span>Fionn riomhe agus d'fhiafraig de:- "An ó Theamhair na</span>
<lb n="1568"/><span>Ríogh táinig, nó an ndearnadh cómhrac ann."  Adubhairt</span>
<lb n="1569"/><span>an fear mór ná dearnadh, agus do innis d'Fhionn mar shéan</span>
<lb n="1570"/><span>Cormac an ríoghacht.  Do gheóbhfá cómhrac uaim féin,"</span>
<lb n="1571"/><span>ar Fionn, "agus gan dul go Teamhair na Ríogh."  "Dá mbeadh</span>
<lb n="1572"/><span>a fhios sin agam-sa gur tú Rí Éireann," ar an fear</span>
<lb n="1573"/><span>mór, "ní rachainn thort."  "Ní shéanaim-se mo chuid don</span>
<lb n="1574"/><span>ríoghacht," ar Fionn, "d'eagla catha ná cruadh-chómhlainn</span>
<lb n="1575"/><span>agus ar an adhbhar san, a Dhiarmaid úi Dhuibhne, eirig do</span>
<lb n="1576"/><span>chómhrac tar mo cheann ris an bhfear mór."  "Ní rachadh</span>
<lb n="1577"/><span>go deimhin," ar Diarmaid, "óir ní bhfuil aoinneach</span>
<lb n="1578"/><span>d'fhiannaibh Eireann dárab lugha is córa dul do chómhrac</span>
<lb n="1579"/><span>tar do cheannsa ná mise; agus is é Goll mac Mórna an</span>
<lb n="1580"/><span>dara fear."  "A Óisín mac Fínn, eirigh tar mo cheann</span>
<lb n="1581"/><span>do chómhrac ris an bhfear mór ."  "Ní rachadh go deimhin</span>
<lb n="1582"/><span>ar Oisín, óir ní bhfuil aon laoch d'Fhíannaibh Eireann ion-</span>
<lb n="1583"/><span>cómhrac ris an bhfear mór úd."  "A Fhir-lúigheadh</span>
<lb n="1584"/><span>mac Oisín, eirig do chómhrac tar mo cheann</span>
<lb n="1585"/><span>leis an bhfear mór."  "Ní rachadh, go deimhin," do ráidh</span>
<lb n="1586"/><span>Fear-lúigheadh mac Oisín, "agus a Fhinn," ar sé, "an</span>
<lb n="1587"/><span>cúimhneach leat-sa an grádh éagmhaiseach tugas-sa do</span>
<lb n="1588"/><span>mhnaoi .i. Bé-chrothach inghean ríogh Connacht agus tug sí laoi</span>
<lb n="1589"/><span>agus móide nách béadh aon fhear aici go bruinne an bhrátha</span>
<lb n="1590"/><span>acht an fear do bhéaradh ceann Chonaill chluasaidh, do</span>
<lb n="1591"/><span>bhí i n-insi Starainn chuici, do bhí san domhan toir dá</span>
<lb n="1592"/><span>h-ionnsaighe; agus do mhéid grádh na h-inghine sin agam-sa</span>
<lb n="1593"/><span>nár fhéadas gan dul san turas sin agus is é líon d'Fhiannaibh</span>
<lb n="1594"/><span>Eireann do lean me, .i. dá chéad laoch láidir, lán-</span>
<lb n="1595"/><span>chalma agus ní raibh againn giolla gan sgiath, ná laoch gan</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1596"/><p><span>claidheamh, ná duine gan manaois crann-ramhar, cró-</span>
<lb n="1597"/><span>fhairsing, cinneadh-ghéar catha; agus do lean tusa sinn go</span>
<lb n="1598"/><span>Tráigh na dTreanfhear san gcúige Uladh agus do chongbhaís-se</span>
<lb n="1599"/><span>céad don dá chéad sin uaim-se agus tugais móide agus mór-</span>
<lb n="1600"/><span>briathra ná leigfeá aoinneach don chéad do chuaidh liom, i</span>
<lb n="1601"/><span>bhfiannaigheacht go ceann bliadhna, agus dob fhearr leat mise</span>
<lb n="1602"/><span>do theasgadh, ná do theacht slán; ionnas go mbéadh</span>
<lb n="1603"/><span>an bhean agat féin i nÉirinn, agus ar na h-adhbharaibh sin ní</span>
<lb n="1604"/><span>rachadh do chómhrac ris an bhfear mór tar do cheann."</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>"Eirig, a Osgair mhic Oisín, do chómhrac ris an bhfear</span>
<lb n="1607"/><span>mór tar mo cheann," do ráidh Fionn.  "Athair ionmhain,"</span>
<lb n="1608"/><span>do ráidh Osgar, "ní cúibhe dhuit-se sin d'iarraidh orm-sa</span>
<lb n="1609"/><span>ar aonchor, agus an cuimhin leat an chruadháil dhéanach do</span>
<lb n="1610"/><span>bhí ort .i. an uair do rugadh Saidhbh iodhan inghean</span>
<lb n="1611"/><span>Eógain óig, mhic Eoghain mhóir, mhic Oilill Oluim .i.</span>
<lb n="1612"/><span>bean Ghlais mhic Aonchéarda Béara le Cobhthach cruadh-</span>
<lb n="1613"/><span>armach go criochaibh na Dróluinne Móire agus níor fhágais</span>
<lb n="1614"/><span>neach don Fhéinn nár iarrais leat dá tóirigheacht.  Mar</span>
<lb n="1615"/><span>do chonnarc-sa an Fhiann uile dod éaradh-sa, do ionn-</span>
<lb n="1616"/><span>saigheas i ndiaigh an fhir mhóir agus is é líon d'Fhiannaibh</span>
<lb n="1617"/><span>Éireann do lean me, deich gcéad laoch láidir lán-</span>
<lb n="1618"/><span>chalma agus is iad so ainmne na druinge ba mhó tuaraisg</span>
<lb n="1619"/><span>díobh .i. Óisín mac Finn, Luigheadh lán-chalma, Caoilte</span>
<lb n="1620"/><span>Mac Rónáin, Goll gníomheachtach mac Mórna, Fiacha mac</span>
<lb n="1621"/><span>Firchuirb mhic Breasail Bealbhuidhe, Glas mac Aonchearda</span>
<lb n="1622"/><span>Béara, Cearbhal mac Finn, Líagán luaimneach ó</span>
<lb n="1623"/><span>luachair-dhéagha agus rí féinne Fiann Uladh, dá rígh féinne</span>
<lb n="1624"/><span>Fiann Laighean agus dá rígh féinne d'Fhiannaibh Connacht.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>"Cíodh trácht, do chuadhmar i nár loing luchtmhar,</span>
<lb n="1627"/><span>léir-dhídin, leabhair-théadach, sár-dhídin, snáth-ríghne agus do</span>
<lb n="1628"/><span>tógamar na seólta i mbárr na gcrann gcómh-fhada</span>
<lb n="1629"/><span>gcómh-dhíreach ar dromchladh na dílinne dath-áille,</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1630"/><p><span>daoránaidhe.  Ar chur ná dearnamar sosadh ná cómhnaidhe,</span>
<lb n="1631"/><span>go rochtain oileán áluinn, iongantach ar lár na mara</span>
<lb n="1632"/><span>agus níor chian dúinn ann, an tan tángadar tréin-fhir an</span>
<lb n="1633"/><span>oileáin dá n-ionnsaighe .i. an Gorm-shúileac grod-mhear</span>
<lb n="1634"/><span>agus an laoch tréan-fhearamhail .i. Sgiath-sholais mac Ríogh</span>
<lb n="1635"/><span>Fionn-lochlann agus níor fuireadh idir sinne agus na tréin-</span>
<lb n="1636"/><span>fhir sin, gan neart ár n-arm d'imirt ar a chéile, agus do</span>
<lb n="1637"/><span>chuaidh gach n-aon ar a chlaidheamh colg-dhíreach, géar-</span>
<lb n="1638"/><span>fhaobhrach, agus tugamar glún re gliadh, agus troigh le tacadh,</span>
<lb n="1639"/><span>agus caismirt bas-luath, cnéadhach, créachtach, cró-líontach,</span>
<lb n="1640"/><span>dá chéile ionnas gurbh é críoch an chómhraigh sin gur</span>
<lb n="1641"/><span>thuiteadar tréin-fhir an Oileáin agus tréan-taoiseacha</span>
<lb n="1642"/><span>linne agus go rabhamar féin cnéadhach, c éachtach a h-aithle</span>
<lb n="1643"/><span>an chómhraigh sin.</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>"Cíodh trácht, ní dearnadh sosadh ná cómhnuidhe linne</span>
<lb n="1646"/><span>go rochtain go críochaibh glan-áille na Dróluinne</span>
<lb n="1647"/><span>Móire agus ní raibh Cobhthach cruadh-armach féin ins an mbaile,</span>
<lb n="1648"/><span>acht a chlann agus a chleamhnaighthe agus Sadhbh inghean Eóghain óig</span>
<lb n="1649"/><span>mic Eóghain mhóir, do bhí i dteaglach glan, oirdhearc</span>
<lb n="1650"/><span>aige agus do rugamar le neart ár láimhe, Saidhbh linne</span>
<lb n="1651"/><span>as an mbrúighean amach trí h-uaire, agus do rugadar an</span>
<lb n="1652"/><span>ceathrar laoch do bhí san mbrúighean dár n-aimhdeóin</span>
<lb n="1653"/><span>uainne isteach í, gach uair aca san.  Iar sin do chuireamar</span>
<lb n="1654"/><span>iad uile chum an chlaidhimh, agus an cathair tré dhonn-ruadh,</span>
<lb n="1655"/><span>dearg-lasrach agus ní dearnadh oiríseamh ná cómhnuidhe linne</span>
<lb n="1656"/><span>go rángamar Éire, agus tugamar Sadhbh linn agus níor chian</span>
<lb n="1657"/><span>dúinn gur lean Cobhthach sinn agus d'iarr cómhrach orainn .i.</span>
<lb n="1658"/><span>cómhrac aon-fhir, agus dhiúltuigheadar an Fhiann uile, dul</span>
<lb n="1659"/><span>do chomhrac leis ar t-ímpidhe-si; agus do bhíos ag cómhrac</span>
<lb n="1660"/><span>ris ar feadh trí lá agus trí n-oidhche gan chodla, gan</span>
<lb n="1661"/><span>chómhnuidhe, gan chómh-shuan agus do ráinig gur thuit an</span>
<lb n="1662"/><span>fear mór liom ar éirghe gréine an ceathramhadh lá agus is</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1663"/><p><span>ar éigin do thearnuigheas le h-iomad mo chneadha agus mo</span>
<lb n="1664"/><span>chréacht, agus do bhíos-sa ar feadh lae agus bliadhna i n-a dhiaigh</span>
<lb n="1665"/><span>sin im luighe ar aon leabadh, agus is gearr ó d'eirgheas</span>
<lb n="1666"/><span>as an othras sin, agus is é sin do-bheir orm gan dul do</span>
<lb n="1667"/><span>chómhrac tar do cheann-sa, a Fhinn," ar Osgar mac Óisín.</span></p>
<lb n="1668"/>
<lb n="1669"/><p><span>"Ciodh trácht," adubhairt Fionn, "tugtar chugam</span>
<lb n="1670"/><span>m'arm féin, óir is liom-sa ba gnáthaidhe gail agus gaisge</span>
<lb n="1671"/><span>d'eirghe liom."  Iar sin do tugadh arm agus éide chum</span>
<lb n="1672"/><span>Finn, .i. a chlaidheamh líomhtha, lán-ghéar agus a sgiath</span>
<lb n="1673"/><span>chosantach, chath-bhuadhach, agus a chraoiseach chrann-ramhar catha</span>
<lb n="1674"/><span>agus cruadh-chómhraigh agus téid sé i gcoinne agus i gcómhdháil</span>
<lb n="1675"/><span>Iollainn Iolchrothaigh mac riogh na h-Easpáine go</span>
<lb n="1676"/><span>míleata, mór-chalma, agus go taidhbhseach, taithneamhnach,</span>
<lb n="1677"/><span>treas-áluinn, ionnas gur fearadh cath féighamhail,</span>
<lb n="1678"/><span>fíochmhar eadortha.  Agus do bhí béas ró-ghnáthach ag</span>
<lb n="1679"/><span>sgéith Fhinn óir anuair do bheadh i n-éigean i gcath nó i</span>
<lb n="1680"/><span>gcómhlann do ghéiseadh an sgiath go h-athbhásach i gcómh-</span>
<lb n="1681"/><span>chlos d'Fhiannaibh Éireann uile, agus ghéis sí an tan sin.  Ar</span>
<lb n="1682"/><span>na chlos sin d'Fhiannaibh Éireann tángadar na ndrongaibh</span>
<lb n="1683"/><span>dána, dásachta agus i n-a gcipibh imdhlútha catha, d'fhóirithint</span>
<lb n="1684"/><span>a dtighearna agus a Riogh Féinne.  Ar fhaicsin sin don fhear</span>
<lb n="1685"/><span>mhór do chuir sé Fionn ar cúlaibh a sgéithe, agus táinig</span>
<lb n="1686"/><span>féin fo thosach na Féinne agus do ghaibh sé da leadradh agus</span>
<lb n="1687"/><span>dá gcnámh-ghearradh dá dheis agus dá chlí ionnas nach lugha</span>
<lb n="1688"/><span>ná dá chéad fear n-armach do gearradh leis don Fhéinn</span>
<lb n="1689"/><span>don ruathair sin.  Tárla Osgar mac Óisín leis agus is</span>
<lb n="1690"/><span>é adubhairt:- "Sguir dod ruathair feasta, a fhir mhóir,</span>
<lb n="1691"/><span>don Fhéinn agus do bhéar-sa cómhrac aon-fhir duit tar cheann</span>
<lb n="1692"/><span>na Féinne."  "Do ba fhearr liom-sa sin," ar an fear</span>
<lb n="1693"/><span>mór, "ná oidheadh na Féinne do bheith orm."  "Olc</span>
<lb n="1694"/><span>fuarais," ar Osgar, "óir an díol do-bheir tú ar an</span>
<lb n="1695"/><span>bhFéinn, ní thabharfair orm-sa é."  Ar sin do rugadh</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1696"/><p><span>Fionn mac Cúmhaill go Brúighean mhór na h-Almhaine</span>
<lb n="1697"/><span>agus do cuireadh leigheas fá na chnéadhaibh.</span></p>
<lb n="1698"/>
<lb n="1699"/><p><span>A h-aithle sin, d'ionnsaigh Osgar agus an fear mór a</span>
<lb n="1700"/><span>chéile go míleata, mear, meanmnach, mórdhálach gur</span>
<lb n="1701"/><span>fearadh cath féig, fuilteach, ró-ghoineach, rachtmhar,</span>
<lb n="1702"/><span>eascáirdeamhail, iongantach, anaithnid, bas-luath, bonn-</span>
<lb n="1703"/><span>amhail, cnéadhach, créachtach, cliste, cosantach, eadortha.</span>
<lb n="1704"/><span>Is annsin fá tearc na trean-bhuilidhe agus fá teirce an sár-</span>
<lb n="1705"/><span>bhualadh, agus fá guasachtach na gaisgidhig, óir do bhádar</span>
<lb n="1706"/><span>srotha siansánacha, síor-shiúbhlacha fola flann-ruadh re</span>
<lb n="1707"/><span>sleasaibh na sár-laoch sin ionnas nár bhfuras do charaid</span>
<lb n="1708"/><span>na do námhaid dul eadortha san gcath sin, agus ní raibh fios</span>
<lb n="1709"/><span>teime, tláis, ná tarcuisne ag ceachtar díobh tar a chéile,</span>
<lb n="1710"/><span>agus dá dtigeadh neach ó gharraidhe na h-Eispeirne atá</span>
<lb n="1711"/><span>i n-iarthar an domhain, go cathair na dTuathfine atá</span>
<lb n="1712"/><span>i n-iochtar, d'fhéachaint catha ná cruadh-chómhraigh, is ar an</span>
<lb n="1713"/><span>dís deagh-laoch sin ba chóir teacht ag féachaint.</span></p>
<lb n="1714"/>
<lb n="1715"/><p><span>Is annsin d'iarr an fear mór sosadh cómhraigh ar</span>
<lb n="1716"/><span>Osgar agus tug Osgar sin dó, óir ní mó do bhí an fear</span>
<lb n="1717"/><span>mór i ngádh ná é féin; agus do chuadar ria aroile go</span>
<lb n="1718"/><span>Brúighean mhór na h-Almhaine agus do bhadar go subhach, so-</span>
<lb n="1719"/><span>mheanmeach an oidhche sin.  Agus ar gcaitheamh a bproinne</span>
<lb n="1720"/><span>dóibh do labhair an fear mór agus is é adubhairt: - "A</span>
<lb n="1721"/><span>Fhinn mac Cumhaill," ar sé, "is mithid liom féin dul do</span>
<lb n="1722"/><span>chodladh agus is díth codlata tar éis mo shiubhail tug orm</span>
<lb n="1723"/><span>féin sgur do chómhrac anocht."  Ar sin do córuigheadh</span>
<lb n="1724"/><span>cuilcheadha clúimh agus leapthacha lán-áille, lán-chorraighthe</span>
<lb n="1725"/><span>don fhear mhór agus dá chéile cómhraigh agus do-chuaidh an fear</span>
<lb n="1726"/><span>mór dá árd-leabadh do chodladh.  Ar sin do chuir Osgar</span>
<lb n="1727"/><span>mac aisin fios ar Fhionn agus ar ndul d'Fhionn d'ionnsaighe</span>
<lb n="1728"/><span>Osgair do labhair Osgar agus is é adubhairt: "Athair</span>
<lb n="1729"/><span>ionmhain, budh bás dómh-sa amáireach muna dtigeadh dhuit-se</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1730"/><p><span>mo chaomhnadh agus m'fhortacht."  "A mhic ionmhain," do</span>
<lb n="1731"/><span>ráidh Fionn, "nár leigeadh na déithe go gcaillfamaois-na</span>
<lb n="1732"/><span>tusa i dtúis t'óige agus do nirt agus gan do chrann bagair</span>
<lb n="1733"/><span>againn acht tú."  "Athair grádhach, dá gcodladh an fear</span>
<lb n="1734"/><span>mór anocht mairbhfeadh sé mise amáireach agus an Fhiann mar</span>
<lb n="1735"/><span>an gcéadna agus má bhíonn sé gan codladh anocht ní dóigh</span>
<lb n="1736"/><span>dó, mise d'ionnsaighe amáireach agus lean-sa an fear mór</span>
<lb n="1737"/><span>anocht dá sheomra agus déin sgéaluigheacht agus caitheamh</span>
<lb n="1738"/><span>aimsire dhó agus faighidh sgéaluigheacht uaidh mar an gcéadna.</span>
<lb n="1739"/><span>Coingibh gan codladh é, leath ar leath, ar feadh na</span>
<lb n="1740"/><span>h-oidhche."  "Is ró-náireach an gníomh sin ré déanamh," do</span>
<lb n="1741"/><span>ráidh Fionn; "gidheadh is fearr a dhéanamh ná tusa agus an</span>
<lb n="1742"/><span>Fhiann do chailleamhain."  Ar sin gluaiseas Fionn go</span>
<lb n="1743"/><span>seomra an fhir mhóir.  "Créad an chuairt an-mhianach</span>
<lb n="1744"/><span>so ort, a Rí Féinn," ar an fear mór.  "Dot ionnsaighe-</span>
<lb n="1745"/><span>se," do ráidh an Fionn, "ag faghail sgéala uait agus cuid</span>
<lb n="1746"/><span>dot imeachtaibh agus dod ghníomhaibh gaile agus gaisge, agus cuid</span>
<lb n="1747"/><span>dar ngníomhaibh gaisge d'innsin duit mar an gcéadna."</span></p>
<lb n="1748"/>
<lb n="1749"/><p><span>"Dob olc an tuigse duit, a Fhinn, a mheas go mbeinn-se</span>
<lb n="1750"/><span>ag sgéaluigheacht duit-se, agus Osgar mac Oisín, mo chéile</span>
<lb n="1751"/><span>cómhraigh, n-a chodladh."  "Ná abair sin," ar Fionn, "óir</span>
<lb n="1752"/><span>ní chleachtann Fionn, Osgar, ná aon eile don Fhéinn</span>
<lb n="1753"/><span>codla chómh luath so, óir atá sé agus cuid do mhaithibh na</span>
<lb n="1754"/><span>Féinne ag ól agus ag aoibhneas i bhfochair a chéile, mar atá</span>
<lb n="1755"/><span>Diarmaid déid-gheal ó Duibhne agus Caoilte ró-neartmhar</span>
<lb n="1756"/><span>mac Rónáin agus Goll gníomh-eachtach mac Morna agus ní</span>
<lb n="1757"/><span>bhfuil ar an dtalamh dtrom-fhódach neach agá ndéan-</span>
<lb n="1758"/><span>amaois féin an ní sin air.  Agas is béas againne</span>
<lb n="1759"/><span>na h-Eireannaigh .i. an uair thig gaisgidheach tar lear,</span>
<lb n="1760"/><span>ní h-iarramaoid cómhrac air go n-iarradh orainn é; agus ar</span>
<lb n="1761"/><span>na h-adhbharaibh sin agus ar son t-oinig agus t-eagnamha, innis dom</span>
<lb n="1762"/><span>créad an t-ainm atá ort nó cia d'uaislibh nó d'anuaislibh</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="1763"/><p><span>an domhain tú nó an bhfuil bean agat nó má tá, connus</span>
<lb n="1764"/><span>fuarais í."  "Inneósad féin sin duit," ar an fear mór,</span>
<lb n="1765"/><span>"cia leisg liom é.  Is amhlaidh fuaras an bhean atá agam</span>
<lb n="1766"/><span>.i. lá n-aon dá rabhas féin i bhfochair m'athar, agus adubhart</span>
<lb n="1767"/><span>nár mhaith liom gan bean do bheith agam agus adubhairt</span>
<lb n="1768"/><span>m'athair gurab iomdha cuairt agus toisg agus turas dá ndeachas</span>
<lb n="1769"/><span>agus gurab éagcóir ná tugas inghean Ríogh nó ró-fhlatha</span>
<lb n="1770"/><span>liom d'áis nó d'éigean; agus is é ainm dom féin .i. Iollann</span>
<lb n="1771"/><span>Iolchrothach mac Ríogh na h-Easpáine agus dar do láimh-se,</span>
<lb n="1772"/><span>a mhic Cumhaill, an uair fuaras féin an oiread do thoil</span>
<lb n="1773"/><span>m'athar d'ionnsaigheas mo loing go luath, éadtrom agus</span>
<lb n="1774"/><span>do chuadhas innte agus do thógas na seólta snáth-ríghne tar</span>
<lb n="1775"/><span>tonnaibh toll-bhorba na tréan-fhairrge go rochtain dam</span>
<lb n="1776"/><span>an Oileán áluinn, iongantach; agus dar do láimh-se, Fhinn</span>
<lb n="1777"/><span>mhic Cumhaill, is mó do dhaoinibh do chonnarc-sa san</span>
<lb n="1778"/><span>Oileán san ná ó thúis mo bheatha gus an lá indiú.  Agas</span>
<lb n="1779"/><span>níor chian dam an tan tárla aon duine amháin don mhór-</span>
<lb n="1780"/><span>shluagh sin dom agus do bhí dom ionnsaighe agus d'fhiafruigheas</span>
<lb n="1781"/><span>sgéala na tíre dhe, agus adubhairt: - "An i gcuasaibh</span>
<lb n="1782"/><span>cairgreacha, i bpollaibh talmhan, nó i maidhmnibh iar-</span>
<lb n="1783"/><span>gcúla sléibhe do rugadh thú, mar nách fuil fios cruinnaighthe</span>
<lb n="1784"/><span>an mhór-shluagh so agat," agus do bhí dam imdheargadh tré</span>
<lb n="1785"/><span>gan a fhios do bheith agam agus ná tabharfadh sé féin</span>
<lb n="1786"/><span>sgéala dham.  Dar do láim-se, a mhic Cumhaill, do ghaibh</span>
<lb n="1787"/><span>fearg mhór me féin agus do tharraingeas mo chlaidheamh</span>
<lb n="1788"/><span>amach as a truaill taisgithe agus coimeadta agus tugas buille</span>
<lb n="1789"/><span>treas-bhorb, tréan-láidir, trom-ghoineach don óglaoch</span>
<lb n="1790"/><span>i gcaol na colna agus i ramhar an mhuinghíl ionnas gur</span>
<lb n="1791"/><span>sgarras a cheann re n-a cholainn.  Níor chian dom an tan</span>
<lb n="1792"/><span>tárla aon duine amháin eile dhom don tsluagh.  Fochtaim</span>
<lb n="1793"/><span>sgéala de, agus adubhairt liom gur chosmhail gur duine</span>
<lb n="1794"/><span>gan eólas, gan aithne me; mar ná raibh fios cruinnaighthe</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="1795"/><p><span>an bhaile agam, agus adubhairt leis go mbainfinn an ceann</span>
<lb n="1796"/><span>de muna n-innseadh dom na sgéala d'iarras air.  Ar</span>
<lb n="1797"/><span>sin adubhairt liom go rabhas i gcríochaibh glan-áille</span>
<lb n="1798"/><span>na h-India, .i. ins an Sisille, agus inghean óg áluinn aon-</span>
<lb n="1799"/><span>tumhadh ag an Rígh,  'gus gurab í b'fhearr deilbh agus déanamh,</span>
<lb n="1800"/><span>inneall agus éagcosg san domhain uile, agus go raibh folt fada,</span>
<lb n="1801"/><span>fíor-fháinneach, fionn-dlúitheach, dual-bhuidhe uirthe agus</span>
<lb n="1802"/><span>léine taobh-fhuaighte, snáth-chaoil uimpe, ionnas go</span>
<lb n="1803"/><span>raibh a clú agus a teist, a h-ainm agus a h-áireamh, ar feadh an</span>
<lb n="1804"/><span>domhain mhóir tímcheall, agus go dtángadar righte agus prionn</span>
<lb n="1805"/><span>suidhe óga, áilne dá tochmharc, agus nár mhaith leis an Rígh</span>
<lb n="1806"/><span>diombuidheachas aon aca seach a chéile, agus is é do chonnarcas</span>
<lb n="1807"/><span>do, an t-aonach so do chommóradh agus iad uile do theacht ar</span>
<lb n="1808"/><span>aon láthair agus an inghean do chuir na grianán os a</span>
<lb n="1809"/><span>gcómhair agus í ag amharc na sluagh agus a rogha leannán do</span>
<lb n="1810"/><span>bhreith asta agus d'innis dam gurab é sin lá an aonaigh</span>
<lb n="1811"/><span>agus an chruinnighthe so agus do thaisbeáin sé dam an grianán i</span>
<lb n="1812"/><span>na raibh an inghean agus do rugas-sa buidheachas mór leis,</span>
<lb n="1813"/><span>agus adubhart go rachainn féin na measg agus nár dhócha fear</span>
<lb n="1814"/><span>do-bhéarfadh sí do rogha ná mé féin.  Ar sin do rinneas-sa</span>
<lb n="1815"/><span>ród rígh-leathan agus conaire coitcheann tríd na sluagha</span>
<lb n="1816"/><span>gus an ngrianán mar a raibh an inghean, agus tugas urchar</span>
<lb n="1817"/><span>dá h-ionnsaighe ionnas gur shíl a raibh ar an aonach gur</span>
<lb n="1818"/><span>bhriseas an grianán agus gur mharbhas an inghean agus ní mar</span>
<lb n="1819"/><span>sin do bhí, a Fhínn mhic Cumhaill, óir ba slán iad araon.</span>
<lb n="1820"/><span>Do fhiafraig an inghean díom-sa créad fá rabhas dá</span>
<lb n="1821"/><span>teilgean mar sin, agus d'fhiafruigheas-sa di-si, cread thug</span>
<lb n="1822"/><span>uirthe bheith dam amharc agus clanna righthe agus ró-fhlatha an</span>
<lb n="1823"/><span>domhain dá féachain.  Ar sin do chuir an inghean gean gaire</span>
<lb n="1824"/><span>glé-mhaiseach aisti, agus an tan do fuaras-sa an oiread</span>
<lb n="1825"/><span>san féin dá gean d'éirgheas do léim lúthmhar, lán-</span>
<lb n="1826"/><span>éadtrom d'urlannaibh mo sleagha, agus do chrannaibh mo</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="1827"/><p><span>chraoisighe, ionnas go ndeachaidh don léim sin don</span>
<lb n="1828"/><span>ghrianán agus do chuireas lámh fá chúl a cinn agus an lámh eile</span>
<lb n="1829"/><span>fé na bráighid ionnas go dtánag do dara léim amach</span>
<lb n="1830"/><span>ar an bhfaithche bhféar-uaithne, agus gluaisim rómham mar</span>
<lb n="1831"/><span>luas gaoithe i meadhon Márta, ionnas go dtugadar</span>
<lb n="1832"/><span>na sluaighte sídhe sanntach, sár-luath, síor-luaimneach</span>
<lb n="1833"/><span>im dhiaigh, agus an uair do shriochas an long, d'fhágas mo</span>
<lb n="1834"/><span>bhean innte agus dar mo láimh-si, a mhic Cumhaill, níor mhaith</span>
<lb n="1835"/><span>liom a bheith mar sgéala aici orm gurab do luas mo chos</span>
<lb n="1836"/><span>do bhéarainn liom í.  Ar sin d'fhilleas tar n-ais ar an</span>
<lb n="1837"/><span>mór-shluaigh dá n-oirleadh agus dá n-athchumadh dom dheis agus</span>
<lb n="1838"/><span>dom chlí agus dá gcnámh-ghearradh ionnas go raibh mo neart</span>
<lb n="1839"/><span>ar na thraochadh agus mo chrú dá dortadh ag iomad na sluagh.</span>
<lb n="1840"/><span>Annsin do chuireas mo long ó dhásacht na bhfear agus d'eir-</span>
<lb n="1841"/><span>gheas do léim lúthmhar, lán-éadtrom, d'urlannaibh mo</span>
<lb n="1842"/><span>sleagha agus do chrannaibh mo chraoisighe ionnas go ndeachaidh</span>
<lb n="1843"/><span>i gceart-mheadhon na loinge agus do thógas na seólta snáth-</span>
<lb n="1844"/><span>righne, fíor-fhada ós dromchladh na díleann daith-áille,</span>
<lb n="1845"/><span>daoránaidhe sin.  Agus dar do láimh-se, a mhic Cúmhaill,</span>
<lb n="1846"/><span>ba meanmnach liom an inghean do bheith ar muir agam agus</span>
<lb n="1847"/><span>ní dearnadh sosadh ná cómhnuidhe liom go rochtain Tír</span>
<lb n="1848"/><span>Bhreóghain don Easpáinn agus dar do láimh-se, a mhic Cumhaill,</span>
<lb n="1849"/><span>is ann d'fhágas an bhean atá agam."</span></p>
<lb n="1850"/>
<lb n="1851"/><p><span>"Ar ghrádh th'oinig agus t'eagnamha," ar Fionn, "innis</span>
<lb n="1852"/><span>dam tuille dod eachtra, óir is binne liom an glór</span>
<lb n="1853"/><span>chanas tú, ná an canamhain chaomh dhíadha agus ná glór eanlaith</span>
<lb n="1854"/><span>parrthais, agus má sguirfidh tú ní beó mise."  "Ní sguir-</span>
<lb n="1855"/><span>fead," do ráidh an fear mór, "óir ar chlos d'aos ghrádh</span>
<lb n="1856"/><span>agus d'aos dána go dtugas-sa inghean ríogh ná ró-fhlatha,</span>
<lb n="1857"/><span>táinig gach neach aca d'iarraidh a dhualgas féin, agus do</span>
<lb n="1858"/><span>fuair gach neach aca mar ba chóir do, agus do bhámar araon</span>
<lb n="1859"/><span>ar feadh bliadhna i n-a dhiaigh sinn fá réim toiche agus sonais,</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="1860"/><p><span>nó gur eirgheamar amach ar bruach na trágha grianda,</span>
<lb n="1861"/><span>geal-ghainimhe agus do chuadhmar im loing féin ag aoibhneas</span>
<lb n="1862"/><span>ar an bhfarraige.  Agus níor chian dúinn amhlaidh sin go</span>
<lb n="1863"/><span>bhfeachamar dár n-ionnsaighe ar dromchladh na dílinne</span>
<lb n="1864"/><span>daith-áille, daoránaidhe sin agus tar tonnaibh toll-bhorba</span>
<lb n="1865"/><span>na tréan-bhóchna, long luchtmhar, réim dhíreach, leabhair-</span>
<lb n="1866"/><span>théadach, do ba fhearra cuma do longaibh an domhain mhóir</span>
<lb n="1867"/><span>agus aon óglaoch fearamhail, fíor-mhór i gceart-mheadhon</span>
<lb n="1868"/><span>na loinge sin, agus dar do láimh-si, a mhich Cúmhaill, ba mhó an</span>
<lb n="1869"/><span>t-óglaoch sin ná an mór-sheisear fear is mó do chonnarcsa</span>
<lb n="1870"/><span>riamh; agus táinig d'ionnsaighe mo loinge féin agus do chuir</span>
<lb n="1871"/><span>a lámh innte agus do rug mo bhean leis d'á loing.  D'iarras</span>
<lb n="1872"/><span>féin air, as ucht cómhlíonta a ghaisge gan me féin d'fhágail</span>
<lb n="1873"/><span>tar éis mo mhná, óir ní bhfaghainn a macsamhail san</span>
<lb n="1874"/><span>domhan mhór ar feabhas a deilbh, a déanaimh agus a fionn-</span>
<lb n="1875"/><span>chrotha.  Ar sin do chuir a lámh an dara feacht im loing</span>
<lb n="1876"/><span>agus do rug me féin leis dá loing.  Fá dhó nó fá thrí huaire</span>
<lb n="1877"/><span>san ló do chaitheadh an fear mór a phroinn nó a thómhaltas</span>
<lb n="1878"/><span>agus ní thug aon ní dómh-sa ná dhon mhnaoi agus do bhíomair mar</span>
<lb n="1879"/><span>sin ar feadh trí lá agus trí n-oidhche agus do thárla túr ceathar-</span>
<lb n="1880"/><span>uileannach orainn.  Is iad do áitreabhaig é .i. gaibhne;</span>
<lb n="1881"/><span>agus d'fhiafraig an fear mór díobh ar ba ollamh dó, claidheamh</span>
<lb n="1882"/><span>a mháighistir .i. claidheamh Ríogh na h-Anntuatha.  Adubh-</span>
<lb n="1883"/><span>radar na gaibhne nár ba ollamh d'easba fola uaisle</span>
<lb n="1884"/><span>éigin d'fhághail chum faobhair an chlaidhimh d'fhaighirt.</span>
<lb n="1885"/><span>Adubhairt an fear mór go mba truagh sin agus nár fhág</span>
<lb n="1886"/><span>sé féin iath ná oileán ná inse ar feadh an domhain gan</span>
<lb n="1887"/><span>mór-thimcheallughadh, 'gus gur bhaoth an tairbhe dó san,</span>
<lb n="1888"/><span>muna raibh fuil uasal aige i n-a loing, agus dar do</span>
<lb n="1889"/><span>láimh-se, a mhic Cumhaill, is chum mo mhná féin do bhádar.</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>"Annsin do chuireadar táclaoí anuas chum an fhir</span>
<lb n="1892"/><span>mhóir agus do cúibhreadh go daingean do-sgaoilte sinn, agus</span></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="1893"/><p><span>b'é beagán bídh do gheabhamaois.  Ní sinn féin do</span>
<lb n="1894"/><span>chaitheadh é, acht piastaidhe fo-luaimneacha na fairrge</span>
<lb n="1895"/><span>ag iomradh ar ár gcorpaibh.  Níor chian dúinn amhlaidh</span>
<lb n="1896"/><span>sin go rugadh mo bhean uaim agus do cuireadh a fuil tré</span>
<lb n="1897"/><span>fhuil leómhain agus liopuird agus griobh-inginigh, ionnas gur</span>
<lb n="1898"/><span>faighreadh an claidheamh.  Is annsin d'fhiafraigh gabha</span>
<lb n="1899"/><span>don dara gabha an bhfeacha sé a mhacsamhla sin do</span>
<lb n="1900"/><span>chlaidheamh riamh ar fheabhas roimhe sin; agus adubhairt seisean</span>
<lb n="1901"/><span>nách dearnas i dTuatha Bolg ná i gcríochaibh Ifrinn a</span>
<lb n="1902"/><span>mhacsamhla do chlaidheamh riamh.  Annsin do chuaidh aon</span>
<lb n="1903"/><span>duine déag do na gaibhne a d'iarraidh éisg agus d'fhágadar</span>
<lb n="1904"/><span>an dara gabha déag ag coimeád an chlaidhimh agus an túir agus</span>
<lb n="1905"/><span>dom choimeád féin.  Agas ar n-imtheacht do chách táinig</span>
<lb n="1906"/><span>an gabha os mo cheann féin agus d'fhiafraig díom cá cinéal</span>
<lb n="1907"/><span>dom.  Adubhart féin gur don Spáinn me.  Dubhairt</span>
<lb n="1908"/><span>eisean gurab truagh sin agus gurab Spáinneach é féin.</span>
<lb n="1909"/><span>Adubhart-sa lem bráthair sgaoileadh dhíom.  Adubhairt</span>
<lb n="1910"/><span>eisean go ndéanfadh, dá mba dóigh leis go ndéanfainn-se</span>
<lb n="1911"/><span>feidhm le claidheamh.  Audbhart-sa go ndeanfainn dá</span>
<lb n="1912"/><span>mbéinn ar mo chumas féin.  Ar sin táinig dom ionnsaighe</span>
<lb n="1913"/><span>agus ní fhéadfadh aon chuibhreach do sgaoileadh dhíom.  Agas</span>
<lb n="1914"/><span>adubhart féin ris, gaethe an airm nimhe do leigean fé</span>
<lb n="1915"/><span>cúibhreacha do bhí dom cheangal féin agus go gcríonóchaidís;</span>
<lb n="1916"/><span>agus do rinn sé amhlaidh sin agus do chríoneadar mo tháclaoí.</span>
<lb n="1917"/><span>D'éirgheas im sheasamh agus do chuireas an claidheamh ar mo</span>
<lb n="1918"/><span>chumas féin agus adubhart leis an adhbhar gabhadh dul suas</span>
<lb n="1919"/><span>mar ar fhágadar na gaibhne é, go bhfanfainn féin sa</span>
<lb n="1920"/><span>phriosún go bhfionainn créad an rún do bhí ag na</span>
<lb n="1921"/><span>gaibhnibh.  Níor chian dam ann, an tan táinig na gaibhne,</span>
<lb n="1922"/><span>agus tugadar mórán do gharbh-iasg na fairrge leó.  Do</span>
<lb n="1923"/><span>bhruitheadar é, agus d'itheadar a leabhair-dhóithin de.</span>
<lb n="1924"/><span>D'fhiafruigheas-sa díobh do ghuth mhór, sholais, ghlé nár</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="1925"/><p><span>ba mithid leo ní ar bith do thabhairt dom féin.  Adubhradar</span>
<lb n="1926"/><span>san nár chóir dómhsa an fhiafraighe do dhéanamh, ó do</span>
<lb n="1927"/><span>leigeadar beó an faidh sin me, agus "ní bheidh d'fhuireach</span>
<lb n="1928"/><span>orainn," ar síad,"  gan do dhíthcheannadh acht ar feadh ar</span>
<lb n="1929"/><span>gcoda do chaitheamh go h-iomlán dúinn."  Ar fhághail an</span>
<lb n="1930"/><span>oirid san dá ndroch-aigne dómh-sa, d'eirgheas agus do chuadhas</span>
<lb n="1931"/><span>mar a rabhadar na gaibhne agus do bhaineas na cinn díobh</span>
<lb n="1932"/><span>gan fuireach, agus do chuireas a gcorp sa bhfairrge agus na</span>
<lb n="1933"/><span>cinn ar an dtúir agus do fuaras cloch i ndorn-chloinn mo</span>
<lb n="1934"/><span>chlaidhimh agus do chimleas do bhrághaid mo mhná í agus do shlánaidh</span>
<lb n="1935"/><span>an chréacht fa chéad uair.  D'fhiafruigheas dom adhbhar</span>
<lb n="1936"/><span>gabhadh an raibh aon ní eile san túr do chuirfeadh anam</span>
<lb n="1937"/><span>innti.  Adubhairt eisean gur ba truagh dómh-sa san</span>
<lb n="1938"/><span>d'fhiafraighe, agus nách raibh ní ar bith do chuirfeadh anam</span>
<lb n="1939"/><span>innti acht cómhachta na ndéithe.  Do fhiafruigheas-sa don</span>
<lb n="1940"/><span>adhbhar gabhadh créad do dhéanfainn len mhnaoi.  Adubhairt</span>
<lb n="1941"/><span>eisean gurab é a cur annsin, agus gur mhaith an t-ionad</span>
<lb n="1942"/><span>aidhlicidh dhí é.  Adubhart féin ná déanfainn, agus go</span>
<lb n="1943"/><span>súibhleóchainn an domhan mór-tímcheall nó go bhfaighinn</span>
<lb n="1944"/><span>ní éigin do chuirfeadh anam innti.  Adubhairt eisean</span>
<lb n="1945"/><span>gur dhíomhaoin domh-sa sin.  Adubhart-sa ná feachainn</span>
<lb n="1946"/><span>do san.  Ar sin do chuireas an inghean im loing agus clocha</span>
<lb n="1947"/><span>buadh agus carrabunchail do choiméad a cuirp gan truailiughadh</span>
<lb n="1948"/><span>gan bréanadh agus ba bocht mo chuideachta .i. bean marbh,</span>
<lb n="1949"/><span>foghlumthóidhe gabhadh.  Agas gach anfa dár eirig duinn,</span>
<lb n="1950"/><span>adeireadh an t-adhbhar gabhadh gur chóir do Dhia sin, trés</span>
<lb n="1951"/><span>an corp marbh do bheith san loing againn.  Adubhart-sa</span>
<lb n="1952"/><span>nách feachainn do san.  Is, dar do láimh-si, a mhic</span>
<lb n="1953"/><span>Cumhaill, níor ba annsaide liom, an t-adhbhar gabhadh</span>
<lb n="1954"/><span>sin do rádh.  Agus ní dearnadh oiriseamh ná cómhnuidhe linn go</span>
<lb n="1955"/><span>rochtain críocha glan-áille na h-Eigipte, agus ar dteacht i</span>
<lb n="1956"/><span>dtír dúinn tárla ínse bhreagh linn, agus adubhart féin ris</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="1957"/><p><span>an adhbhar gabhadh go ndiongnadh me mainistear annsin</span>
<lb n="1958"/><span>ar anam mo mhná.  Adubhairt an t-adhbhar gabhann gur</span>
<lb n="1959"/><span>maith an ní sin re déanamh agus gur chóir a chur san ínse.</span>
<lb n="1960"/><span>Ar sin tugas dá chéad saor liom go n-a bhfuireann do</span>
<lb n="1961"/><span>lucht oibre agus do rinneadh mainistear áluinn riú.  D'fhiaf-</span>
<lb n="1962"/><span>ruigheas féin don adhbhar gabhann créad do dhéanfainn</span>
<lb n="1963"/><span>lem mhnaoi.  Adubhairt sin gurab í cur san mainistear</span>
<lb n="1964"/><span>agus gur mhaith an áit aidhlicidh di é.  Adubhart féin nach</span>
<lb n="1965"/><span>déanfainn agus go siubhlóchainn an domhan mór-timcheall</span>
<lb n="1966"/><span>nó go bhfaighinn ní éigin do chuirfeadh anam innti.</span>
<lb n="1967"/><span>Adhubhairt eisean gur dhíomhaoin dómhsa an siúbhal sin</span>
<lb n="1968"/><span>do dhéanamh.  Adubhart-sa na feachainn do sin.  Ar sin</span>
<lb n="1969"/><span>do chuadhamar i n-ár loing agus ní dearnadh sosadh ná</span>
<lb n="1970"/><span>cómhnaidhe linn go rochtain críocha glan-áille na h-India</span>
<lb n="1971"/><span>agus ar dteacht i dtír ann do bhí rí áluinn, oirdhearc ann</span>
<lb n="1972"/><span>agus aonach ádhbhal-mhór dá chommóradh timcheall air.  Do</span>
<lb n="1973"/><span>bhí cathaoir óir fé; agus eangach uaithne uime, agus dealg óir</span>
<lb n="1974"/><span>san eangach sin; agus tánag féin do láthair an ríogh agus do</span>
<lb n="1975"/><span>rinneas cómhartha úmhlachta dho.  D'fhiafraigh an rí sgéala</span>
<lb n="1976"/><span>dhíom agus tugas gach sgéala dá raibh agam do, agus d'innseas</span>
<lb n="1977"/><span>sgéala mo mhná do agus adubhairt liom gurab aige féin do</span>
<lb n="1978"/><span>bhádar seóide áilne an domhain.  Agus tángadar ceathrar</span>
<lb n="1979"/><span>deagh-laoch agus eiliotrom aca, agus do rugadar mo bhean leo</span>
<lb n="1980"/><span>go seomra na séad mar a raibh clocha buadh criosdal agus</span>
<lb n="1981"/><span>carabúncail agus péarlaí éagsamhla mar an gcéadna ag</span>
<lb n="1982"/><span>coiméad a cuirp gan truailiughadh.  Agus ar sgaipeadh</span>
<lb n="1983"/><span>an aonaigh réamh-ráidhte, do rug an rí dá chúirt me, agus</span>
<lb n="1984"/><span>do bhadhas i bhfochair an ríogh sin, sealadh aimsire nó</span>
<lb n="1985"/><span>gur eirgheas féin agus an rí amach lá n-aon.  Agus níor cian</span>
<lb n="1986"/><span>dúinn an tan do chonnarcamar a lán do chrannaibh seóil ar an</span>
<lb n="1987"/><span>bhfairrge agus adubhart féin ris an righ go rachainn dá</span>
<lb n="1988"/><span>n-ionnsaighe nó go bhfionnainn créad iad féin.  Adubhairt</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="1989"/><p><span>an rí liom dul, agus do rinneas amhlaidh sin, agus ar ndul do</span>
<lb n="1990"/><span>láthair dom do labhras do ghuth mhór, sholas, ghlé agus do</span>
<lb n="1991"/><span>fhiafraigheas créad an lear-loingeas sin do bhí san gcuan.</span>
<lb n="1992"/><span>D'innseadar dam gurab é rí na hAnntuatha do bhí ann</span>
<lb n="1993"/><span>ar lorgracht Iollainn Iolchrothaigh mac ríogh na h-Easpáine,</span>
<lb n="1994"/><span>do bhrígh gur mharbh sé gaibhne ríogh na h-Anntuatha,</span>
<lb n="1995"/><span>agus go rug sé an claidheamh leis, agus go rabhadar féin san</span>
<lb n="1996"/><span>Egipt dá iarraidh agus gur h-innseadh dóibh go ndeacaidh</span>
<lb n="1997"/><span>san India, agus muna gcuirfeadh rí na h-India dá ionnsaighe</span>
<lb n="1998"/><span>sinn go gcuirfidís an India tré smútán donn-ruadh</span>
<lb n="1999"/><span>dearg-lasrach.  Adubhart-sa gur me féin Iollann</span>
<lb n="2000"/><span>Iolchrothach mac ríogh na h-Easpáine, agus nách leigfinn iad</span>
<lb n="2001"/><span>san i dtír agus d'iarras cómhrac aon-fhir orra.  Táinig</span>
<lb n="2002"/><span>Allasdrom uathbhásach mac ríogh na h-Anntuatha chugam</span>
<lb n="2003"/><span>agus do chómhracas féin agus é féin ré chéile ar feadh dá uair</span>
<lb n="2004"/><span>an chluig, agus do ráinig liomsa gur thuit Allasdrom</span>
<lb n="2005"/><span>uathbhásach.  Is annsin do thángadar mór-shluaighthe Ríogh</span>
<lb n="2006"/><span>na h-Anntuatha i dtír agus chruinnigh Rí na h-India a</span>
<lb n="2007"/><span>shluaighte féin agus do bhí an cómhrac ag cothughadh eadrainn</span>
<lb n="2008"/><span>ar feadh seacht laethe na seachtmhaine.  Agus fa dhiaigh</span>
<lb n="2009"/><span>do cuireadh an briseadh ar Rígh na h-Anntuatha, ionnas</span>
<lb n="2010"/><span>gur thuiteadar mór-shluaighte Ríogh na h-Anntuatha linn</span>
<lb n="2011"/><span>agus do ghlanamar as an Ríoghacht iad, agus i n-a dhiaigh sin do</span>
<lb n="2012"/><span>chuadhas féin leis an Rígh dá chathair féin, agus do bhíos i</span>
<lb n="2013"/><span>bhfad in fhochair ann.  Agas, fa dhiaigh, adubhart féin leis</span>
<lb n="2014"/><span>an Rígh go mbeinn ag imtheacht, agus adubhairt liom fanamhain</span>
<lb n="2015"/><span>in fhochair féin ar feadh leath-bhliadhna agus go n-aithbheódhadh</span>
<lb n="2016"/><span>mo bhean dom.  D'fhiafraigheas de connas; agus d'innis</span>
<lb n="2017"/><span>dam gur faraois do bhí san ríoghacht dár bha cómh-ainm</span>
<lb n="2018"/><span>Faraois na mBeó, agus go raibh fiadh ins an bhforaois sin</span>
<lb n="2019"/><span>dar ba cómh-ainm Fiadh Foraoise na mBeó agus go bhfaigheadh</span>
<lb n="2020"/><span>sé an fiadh le lámhughadh an seachtmhadh bliadhain; agus gidh</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2021"/><p><span>bé ainmhidhe do shanntóchadh sé d'aithbheódhacha go n-aith-</span>
<lb n="2022"/><span>bheódhadh é le cuid d'fhuil an fhiadh, agus d'innis dom nach</span>
<lb n="2023"/><span>raibh ach leath-bhliadhain gan caitheamh don aimsir; agus an</span>
<lb n="2024"/><span>uair do bheadh an aimsir sin caitte go n-aithbheódhadh mo</span>
<lb n="2025"/><span>bhean.  Agus d'fhanas féin i bhfochair an ríogh; agus dar</span>
<lb n="2026"/><span>do láimh-si, a mhic Cúmhaill, níor shia liom-sa seacht</span>
<lb n="2027"/><span>mbliadhna dom aimsir ná an leath-bhliadhain sin.  Do</span>
<lb n="2028"/><span>chuaidh an rí agus mise go Foraois na mBeó agus do rugamar</span>
<lb n="2029"/><span>dá ghadhar bheaga linn agus do sgaoileamar fán bhforaois</span>
<lb n="2030"/><span>iad, agus dar do láimh-se, a mhic Cúmhaill, ní chuala féin</span>
<lb n="2031"/><span>roimhe riamh ceól gadhar ba bhinne liom ioná é.  Adubhairt</span>
<lb n="2032"/><span>an rí liom fanamhain ar linn an líthe agus gidh bé ainmhidhe</span>
<lb n="2033"/><span>do theangabhadh chugam a choingeáil go rochtain do féin</span>
<lb n="2034"/><span>chugam.  Níor chian dom amhlaidh sin an tan táinig an</span>
<lb n="2035"/><span>fiadh chugam agus dar do láimh-se, a mhic Cúmhaill, níor</span>
<lb n="2036"/><span>bhfearrde dho rochtain chugam, óir do chuireas mo bhonn</span>
<lb n="2037"/><span>deas ar a sgórnach, go rochtain don rígh chugam.  Agus</span>
<lb n="2038"/><span>an tan táinig an rí, tug sé corn áluinn óir dómh-sa dá</span>
<lb n="2039"/><span>choingeáil agus do gearradh brághaid an fhiadh agus do glacas-sa</span>
<lb n="2040"/><span>an fhuil sa gcorn.  Do chuir an rí órtha le brághaid an</span>
<lb n="2041"/><span>fhiadh agus do-leig uaidh slán é.</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Ciodh trácht do chuadhmar mar a raibh mo bhean féin agus</span>
<lb n="2044"/><span>do choingeamar cuid don fhuil léi agus d'eirig mo bhean</span>
<lb n="2045"/><span>féin chugam.  Dar do láimh-se, a mhic Cumhaill, níor</span>
<lb n="2046"/><span>bhfearr coróinn agus iolmhaoine na cruinne ná sin.</span>
<lb n="2047"/><span>Adubhart féin leis an rígh go mbeinn ag imtheacht.</span>
<lb n="2048"/><span>Adubhairt an rí liom fanamhaint in fhochair féin, agus go</span>
<lb n="2049"/><span>dtabharfadh leath a ríoghachta dhom, an feadh do bhéadh beó,</span>
<lb n="2050"/><span>agus iomlán a ríogachta ó n-a bhás amach.  Do rugas féin</span>
<lb n="2051"/><span>buidheachas leis, agus d'innseas do go raibh ríogacht agam</span>
<lb n="2052"/><span>féin agus gur ba fhada na héagmais me agus gur mhithid dom</span>
<lb n="2053"/><span>dul dá tóraigheacht.  Ar sin do ghabhas mo chead ag an</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2054"/><p><span>rígh agus do chuir iomarca bheatha agus sláinte liom, agus ní</span>
<lb n="2055"/><span>deárnadh cómhnuidhe liom go rochtain dom don Easpáin,</span>
<lb n="2056"/><span>agus is ann d'fhágas féin an bhean atá agam.  Agus go</span>
<lb n="2057"/><span>deimhin do bhádar tríar dearbh-chómhdhaltaidhe dhom, dom</span>
<lb n="2058"/><span>chuardach ar feadh an domhain, agus is i n-Eirinn do h-imreadh</span>
<lb n="2059"/><span>bás, brón agus beadh saoghal ortha, agus dár do láimh féin,</span>
<lb n="2060"/><span>a Fhinn is ag déanamh díoghaltais, tánag féin anois</span>
<lb n="2061"/><span>go h-Eirinn i ndiaigh a mbáis."  Agas ag críochnughadh</span>
<lb n="2062"/><span>an sgéil sin don fhear mhór, do bhuail Osgar béim</span>
<lb n="2063"/><span>sgéithe agus d'iarraidh cómhrac air.  Do labhair an fear mór</span>
<lb n="2064"/><span>agus is é adubhairt, "A Fhinn chealgaig, mhailisig, do rinnis</span>
<lb n="2065"/><span>feall orm agus is truagh sin tar éis ar shiubhlas do ríoghach-</span>
<lb n="2066"/><span>taibh agus do oileánaibh, agus gurab é mo chrioch dhéanach tuitim</span>
<lb n="2067"/><span>i n-Eirinn iath-ghlas, oileánach."  "Ná bíodh san i n-iongnadh</span>
<lb n="2068"/><span>ort," do ráidh Fionn, "ó deir tú gurab i n-Eirinn</span>
<lb n="2069"/><span>do thuiteadar do dhearbh-chómhdhaltaidhe, créad nách tuitfá</span>
<lb n="2070"/><span>féin mar an gcéadna."</span></p>
<lb n="2071"/>
<lb n="2072"/><p><span>Annsin do cheangail an fear mór a chorp cómh-áluinn</span>
<lb n="2073"/><span>dá chath-éide catha agus cruadh-chómhlainn; agus is deas, taith-</span>
<lb n="2074"/><span>neamhach, táinig arm agus éide dhó .i. fear ba mhó méide agus</span>
<lb n="2075"/><span>maise, agus treise don chruinnidh cheathardha go cómh-</span>
<lb n="2076"/><span>iomlán.  Agus d'imthig amach ar an bhfaithche bhfód-ghlas,</span>
<lb n="2077"/><span>bhféar-uaithme, d'ionnsaighe Osgair.  Is annsin</span>
<lb n="2078"/><span>fá teann na tréan-bhuillidhe agus fá seirce an sár-bhuala,</span>
<lb n="2079"/><span>agus fá créachtach na colna agus fá mór guasacht na bhfear,</span>
<lb n="2080"/><span>óir do bhádar srotha siansánacha fola flann-ruadh ag</span>
<lb n="2081"/><span>silleadh re sleasaibh na sár-laoch ionnas nar bhfuras do</span>
<lb n="2082"/><span>charaid na do neamhcharaid dul eadortha agus ní raibh fios time,</span>
<lb n="2083"/><span>tláis ná tarcuisne ag ceachtar díobh ar a chéile.  Is ar sin</span>
<lb n="2084"/><span>tángadar filidhe, falsamhain, agus mná óga, áille na Féinne</span>
<lb n="2085"/><span>ar an dtaobh thiar d'Osgar.  Agus go ghabhadar a ghéaga</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2086"/><p><span>geinealaigh agus craobha cómh-neasa a shean agus a shinnsear dó.</span>
<lb n="2087"/><span>Is annsin d'árdaig mire meanmna, agus dásacht dian</span>
<lb n="2088"/><span>árd-aigeanta Osgair.  D'árdaigh a intinn, agus do chruaidh</span>
<lb n="2089"/><span>a chroide, agus do luathaigh a lamha san iorghail sin, ionnas</span>
<lb n="2090"/><span>go dtug buile trom, treasgartha don fhear mhór i gcaol</span>
<lb n="2091"/><span>na colna agus i ramhar an muinghíl, ionnas gur thuit a</span>
<lb n="2092"/><span>cheann ar thaobh de agus a cholann ar an dtaobh eile agus ionnas</span>
<lb n="2093"/><span>gur thuit Iollann Iolchrothach mac ríogh na h-Easpáine</span>
<lb n="2094"/><span>le h-aon láimh fheargaig, fhíor-neartmhar, ghlac-láidir,</span>
<lb n="2095"/><span>ghníomh-eachtaig Osgair mhic Óisin ar an láthair sin.</span></p>
<lb n="2096"/>
<lb n="2097"/><p><span>Fóircheann</span>
<lb n="2098"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2099"/><p><span>Bruighean Chéise Corainn</span>
<lb n="2100"/></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2101"/><p><span>4. Bruighean Chéise Corainn</span></p>
<lb n="2102"/>
<lb n="2103"/><p><span>Sealg agus fiadhach agus fiann-chosgair do comhmóradh</span>
<lb n="2104"/><span>le Fionn mac Cumhaill mhic Thréan-mhóir uí Bhaoisgne</span>
<lb n="2105"/><span>fá chríochaibh caomh-áilne an Chorainn agus fá thuathaibh lán-</span>
<lb n="2106"/><span>mhaiseacha Laighne, agus fá shléibhtibh dubha dorcha Dá</span>
<lb n="2107"/><span>Dhamh, agus fá imeall-thráigh Eochaille agus fá chríochaibh</span>
<lb n="2108"/><span>cnuas-torthacha Breifne, agus fá ghleanntaibh diamhaire,</span>
<lb n="2109"/><span>daingeana do-eolais Dalláin, agus fá choilltibh buan-</span>
<lb n="2110"/><span>torthacha Cairbreach, agus fá shléibhtibh amhra, imeall-</span>
<lb n="2111"/><span>fhliucha na gcúigeach, agus fá mhághaibh réidhe, ró-fhairsinge</span>
<lb n="2112"/><span>Conallach, agus fá choilltibh daingeana Chonchubhair agus</span>
<lb n="2113"/><span>fá dhoiríbh diamhaire, daingeana an Chorr-Shléibhe.</span></p>
<lb n="2114"/>
<lb n="2115"/><p><span>Is annsin do shuidh Fionn mac Cumhaill i n-a dhumha</span>
<lb n="2116"/><span>seilge ar mhullach Céise áirde an Chorainn agus níor</span>
<lb n="2117"/><span>fhan i bhfochair Fhinn acht dá choin .i. Bran agus Sceolaing,</span>
<lb n="2118"/><span>agus Conán Maol mac Mórna.  Agus fa binn le Fionn</span>
<lb n="2119"/><span>gotha na ngadhar agus glaodhach greannmhar na ngasraidhe;</span>
<lb n="2120"/><span>luadhail lán-lúthmhar na laochra, torainn agus tormáin</span>
<lb n="2121"/><span>na dtréan-fhear, feadghail agus fíor-gháir na Féinne fá</span>
<lb n="2122"/><span>ghleanntaibh daingeana do-eolais, agus fá mhághaibh</span>
<lb n="2123"/><span>míne, mór-áilne, maoth-thorthacha i n-a uir-thimcheall,</span>
<lb n="2124"/><span>gur chlos fá na críochaibh ba choimh-neasa dhóibh na gártha</span>
<lb n="2125"/><span>sealga séis-dánaidhe do leigeadar an Fhiann asta, gur</span>
<lb n="2126"/><span>chuireadar fiadha fíor-luatha as fásaighibh, agus míolta</span>
<lb n="2127"/><span>mong-ruadha as maoilibh maol-chnoc, agus sionnaigh ar</span>
<lb n="2128"/><span>seachrán, bruic as broc-chlasaibh, éin ar eiteallaigh, agus</span>
<lb n="2129"/><span>geilte as gleanntaibh, faol-choin fá árdaibh; agus</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2130"/><p><span>do sgaoileadh gach cú fheargach fhíor-neimhneach dá h-éill</span>
<lb n="2131"/><span>fá'n tulaigh an tan sin.</span></p>
<lb n="2132"/>
<lb n="2133"/><p><span>Agus is é ba tighearna i mbruighin Céise ceann-áirde</span>
<lb n="2134"/><span>an Chorainn an tráth sin .i. Conarán mac Imdhile de</span>
<lb n="2135"/><span>Thuatha De Danann; agus do chuala sé siansán seachránach</span>
<lb n="2136"/><span>ar na conaibh an tan sin; agus do bhí Conarán agus</span>
<lb n="2137"/><span>a thriar inghine foirbhthe fíor-ghránda lán de dhraoidheacht</span>
<lb n="2138"/><span>agus de dhiabhlaidheacht; agus adubhairt leo éirghe, agus</span>
<lb n="2139"/><span>cuireas iad do dhíoghail an fhiadhaigh sin ar an rígh féinne.</span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>Do chuadar go doras na h-uaimhe do bhí ar an tulaigh</span>
<lb n="2142"/><span>agus do shuidheadar ann agus do chuireadar trí h-iarnaidhe</span>
<lb n="2143"/><span>garbha, glasa, geintlidhe ar trí cuaillibh fo-chama, foir-dhrise</span>
<lb n="2144"/><span>agus gabhaid ag a dtocharais ar dtuathal agus iad i n-a shuidhe</span>
<lb n="2145"/><span>i ndoras na h-uaimhe.</span></p>
<lb n="2146"/>
<lb n="2147"/><p><span>Níor chian dóibh mar sin go dtáinig Fionn agus Conán</span>
<lb n="2148"/><span>ar úir na h-uaimhe; agus do chonnacadar na trí cailleacha</span>
<lb n="2149"/><span>ró-ghránda i ndoras na h-uaimhe agus trí fuilt ruain-</span>
<lb n="2150"/><span>neacha ró-gharbha go fada fíor-sgaoilte orra, agus</span>
<lb n="2151"/><span>sé súile silteacha síor-ghéara leo, agus trí beoil dubha,</span>
<lb n="2152"/><span>duaibhseacha, droch-dhathacha, drannt-ghránda aca, agus</span>
<lb n="2153"/><span>fiacla fada, fiar-chama, frithir-nimhneacha i gcarbad</span>
<lb n="2154"/><span>crain-tseileach gach caillighe dhíobh, agus trí muiníl</span>
<lb n="2155"/><span>cnámh-altacha ag congáil a gceann ar na ruadh-chailleachaibh</span>
<lb n="2156"/><span>fíor-ghránda sin, agus sé lámha laomdha, loma, leo, agus</span>
<lb n="2157"/><span>ba samhalta le h-adharc bárr-chaol, bun-ramhar, buabhaill</span>
<lb n="2158"/><span>gach ionga fhada, fhíor-ghéar, fhíor-ghonta do bhí orra,</span>
<lb n="2159"/><span>agus sé cosa fochmacha, fiara, folt-chlúmhacha, ladhar-</span>
<lb n="2160"/><span>bhréana, fliuch-shalacha fútha, agus trí coigeala cruadh-</span>
<lb n="2161"/><span>ghéara i n-a lámhaibh leo.  Agus do chuaidh a gcruth agus</span>
<lb n="2162"/><span>a gcaomh-dheilbh de na curaidhibh ar n-a bhfaicsin dóibh .i. do</span>
<lb n="2163"/><span>dheargadar ar dtúis ar mhodh nár ba deirge corcra liagh</span>
<lb n="2164"/><span>ar lasadh ná iad; ba báine ná bán-sgotha iad don dara</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2165"/><p><span>feacht, agus ba dhuibhe don treas fheacht iad ná gual</span>
<lb n="2166"/><span>ghabhann ar n-a bháthadh i n-uisge fhuar oighreachta ar</span>
<lb n="2167"/><span>bhfaicsin na n-iarnaidhe ngeintlidhe agus na gcailleacha</span>
<lb n="2168"/><span>dhóibh, óir bhí draoidheacht orra nach fuilingeadh neach</span>
<lb n="2169"/><span>a bhfaicsin gan dul i dtaisíbh agus i dtáimh-</span>
<lb n="2170"/><span>néallaibh agus beirid na cailleacha Fionn agus</span>
<lb n="2171"/><span>Conán leo i n-iarthar na h-uaimhe ceangailte, cruadh-</span>
<lb n="2172"/><span>chuibhriththe.</span></p>
<lb n="2173"/>
<lb n="2174"/><p><span>Níor chian dóibh iar sin go dtáinig dís eile den Fhéinn,</span>
<lb n="2175"/><span>agus tuitid i dtaisíbh mar an gcéadna ar bhfaicsin</span>
<lb n="2176"/><span>na n-iarnaidhe dhóibh.  Tángadar clanna Neamhain</span>
<lb n="2177"/><span>mar an gcéadna i ndoras na h-uaimhe agus níor fhan</span>
<lb n="2178"/><span>neart naoidhne i n-aon duine díobh ar bhfaicsin na</span>
<lb n="2179"/><span>n-iarnaidhe dhóibh, agus do cheangladar na cailleacha</span>
<lb n="2180"/><span>iad go dian, docht, do-sgaoilte, agus do chuireadar</span>
<lb n="2181"/><span>iad mar a raibh Fionn agus Conán i bpollaibh cuas-</span>
<lb n="2182"/><span>doimhne na sídh-bhruighne sin.</span></p>
<lb n="2183"/>
<lb n="2184"/><p><span>Níor chian dóibh iar sin go dtáinig Osgar agus mac</span>
<lb n="2185"/><span>Luighdheach do láthair agus maithe agus mór-uaisle</span>
<lb n="2186"/><span>chlanna Baoisgne mar aon leo; agus tángadar clanna</span>
<lb n="2187"/><span>Mórna do láthair, agus ar bhfaicsin na n-iarnaidhe</span>
<lb n="2188"/><span>dhóibh ní raibh neart mná seolta i n-aon díobh.  Agus</span>
<lb n="2189"/><span>tángadar clanna Corcoráin do láthair, agus an tan</span>
<lb n="2190"/><span>do chonnacadar na h-iarnaidhe do chuaidh a ngail agus</span>
<lb n="2191"/><span>a ngaisge ar gcúl; agus do rinneadh mar an gcéadna</span>
<lb n="2192"/><span>le clannaibh Smóil agus le clannaibh Dubh-Dhíorma agus</span>
<lb n="2193"/><span>leis an bhFéinn uile mar an gcéadna idir íseal agus</span>
<lb n="2194"/><span>uasal, idir óg agus sean, go rugadar na cailleacha</span>
<lb n="2195"/><span>leo iad i n-a gcimíbh craplaighthe, cruadh-chuibhrighthe i</span>
<lb n="2196"/><span>bpollaibh diamhaire, lán-doimhne agus i ndroch-bhéalaibh</span>
<lb n="2197"/><span>do-eolais na sídh-bhruighne.</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>Cidh trácht, ó do ceangal ceithre catha na Gnáth-</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2200"/><p><span>Fhéinne leis na laoch-chailleachaibh, dob iomdha glam con</span>
<lb n="2201"/><span>agus gol-gháir gadhair agus géar-chaoineadh giollaidhe</span>
<lb n="2202"/><span>do bhí i ndoras na h-uaimhe sin ag iarraidh a dtriath</span>
<lb n="2203"/><span>agus a dtighearna agus na laoch láidre, lán-chalma do</span>
<lb n="2204"/><span>bhí i n-a bhfochair go nuige sin tar éis a n-aistir agus</span>
<lb n="2205"/><span>a n-imtheachta, cidh gur iomdha fiadh créachtach, cnámh-</span>
<lb n="2206"/><span>ghearrtha, agus muc allta ar n-a mbuan-mharbhadh, agus</span>
<lb n="2207"/><span>broc beo-loitthe, agus míol mong-ruadh máighe ar n-a</span>
<lb n="2208"/><span>marbhadh ar thaoibh na tulcha, ar gceangal na druinge</span>
<lb n="2209"/><span>do bhí ag a n-iomchar go nuige sin.</span></p>
<lb n="2210"/>
<lb n="2211"/><p><span>Agus is annsin tángadar na trí mná móra míleadhta</span>
<lb n="2212"/><span>sin as an uaimh mar a raibh an Fhiann craplaighthe, cruadh-</span>
<lb n="2213"/><span>chuibhrighthe agus trí claidhmhthe clais-leathana, colg-</span>
<lb n="2214"/><span>dhíreacha, géar-fhaobhracha i n-a lámhaibh leo, agus ní raibh</span>
<lb n="2215"/><span>fuigheall buille ná béime ag aon chlaidheamh díobh, agus</span>
<lb n="2216"/><span>d'fhéachadar uatha do gach leith, dá fhios an bhféacfidís</span>
<lb n="2217"/><span>aon fhear nó taistealach slighe d'Fhiannaibh Éireann ag</span>
<lb n="2218"/><span>teacht dá n-ionnsuidhe go dtiubhraidís bás agus buan-</span>
<lb n="2219"/><span>oidheadh dó; agus ó nach fuaradar do b'áil leo dul</span>
<lb n="2220"/><span>isteach san mbruighin do chosgairt agus do chnámh-</span>
<lb n="2221"/><span>ghearradh na Féinne gan cháirde.</span></p>
<lb n="2222"/>
<lb n="2223"/><p><span>Níor chian dóibh mar sin go bhfeacadar an t-aon óglách</span>
<lb n="2224"/><span>mór, míleata, mear-chalma, mórdhálach, buadh-rosgach,</span>
<lb n="2225"/><span>béal-dhearg, díoghainn, déid-gheal, deagh-cháirdeach, agus</span>
<lb n="2226"/><span>do b'é sin an leoghan lúthmhar, lán-fheargach, agus an</span>
<lb n="2227"/><span>nathair nimhe neamh-eaglach, agus an t-aon-chú iorghaile,</span>
<lb n="2228"/><span>agus an bheithir bheodha, bhuan-tiodhlaictheach, agus an</span>
<lb n="2229"/><span>dragan dian, dásachtach, do-fhulangthach, agus an míleadh</span>
<lb n="2230"/><span>mórdhálach, agus an curadh comhraig; óir dob é sin an</span>
<lb n="2231"/><span>leoghan leadarthach, agus an brath-bhíodhbhadh, agus an</span>
<lb n="2232"/><span>ceann cosanta, agus an confadh catha, agus an choinneal</span>
<lb n="2233"/><span>adhanta, agus an ciorrbhadh mór-shluagh, agus an lámh</span></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2234"/><p><span>thiodhlaictheach .i. Goll mac Mórna, mhic Chormaic, mic</span>
<lb n="2235"/><span>Mhathghamhna, mhic Mhórna, mhic Gharaigh ghlún-duibh, mhic</span>
<lb n="2236"/><span>Aodha dhuanaigh, mhic Aodha chinn-chláir, mhic Chonaill,</span>
<lb n="2237"/><span>mhic Shaidhbhe, mhic Chéit, mhic Mhaghach, mhic Chairbre chinn-</span>
<lb n="2238"/><span>dheirg, mhic Ríogh Chonnacht, agus claidheamh trom, tort-</span>
<lb n="2239"/><span>bhuilleach ar a thaoibh clí, agus sleagh sith-fhada, sár-throm,</span>
<lb n="2240"/><span>sár-nimhneach i n-a dheas-láimh dheagh-thapaidh, agus sgiath</span>
<lb n="2241"/><span>bhall-bhreac, bhórd-uaithne, bhán-bhogóideach ar stuaidh-</span>
<lb n="2242"/><span>leirg a dhroma, agus líne de litribh áilne óir ar n-a</span>
<lb n="2243"/><span>sgríobh i n-imeall-bhórd na sgéithe sin dá fhaisnéis nach</span>
<lb n="2244"/><span>raibh ar cúl sgéithe ná claidhimh 'san domhan laoch ná gais-</span>
<lb n="2245"/><span>gidheach do b'fhearr ná an laoch sin.  Ar n-a fheicsin do na</span>
<lb n="2246"/><span>droch-mhnáibh dubha, duaibhseacha, droch-dhealbhacha sin tánga</span>
<lb n="2247"/><span>dar go prap príomh-urlamh i n-a chomhdháil agus d'fhearadar</span>
<lb n="2248"/><span>gleo gáibhtheach, gráineamhail, agus comhrac calma,</span>
<lb n="2249"/><span>urlaidhe, agus imreasán ainiarmharthach, áidhbhéil, amh-</span>
<lb n="2250"/><span>shearcach le Goll, gan fios tláis ná tarcuisne ag ceachtar</span>
<lb n="2251"/><span>díobh ar a chéile san gcomhrac sin.</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>Cidh trácht, do fearguigheadh an curadh go ró-aidhbhéil</span>
<lb n="2254"/><span>agus fearamhail, feargach, borb-neartmhar, agus do</span>
<lb n="2255"/><span>ghaibh Goll glac-láidir de bhuillíbh buan-uamhla bith-</span>
<lb n="2256"/><span>chalma báis ar na fiadh-mhnáibh fíor-ghránda sin.  Do</span>
<lb n="2257"/><span>thóg a chlaidheamh clais-leathan, colg-dhíreach, agus do thug</span>
<lb n="2258"/><span>béim bhith-neartmhar do na h-arrachtaibh do bhí ar a aghaidh</span>
<lb n="2259"/><span>.i. Camóg cruadh-chomhlannach agus Cuilleán ceann-</span>
<lb n="2260"/><span>ruadh go ndearnaidh sé oirnighe cearta comh-throma</span>
<lb n="2261"/><span>dhíobh den aon-bhéim sin.  Agus dob é sin an bhéim is</span>
<lb n="2262"/><span>mó tugadh i n-Éirinn riamh acht an bhéim nó an buille</span>
<lb n="2263"/><span>thug Feargus mac Rosa ruaidh mic Ruaidhrí i gcath Mór-</span>
<lb n="2264"/><span>Thána Bó Cuailgne dár ghearr sé teora maola Midhe</span>
<lb n="2265"/><span>nó na trí taoisigh tarsna a gcorp d'aon bhéim, agus</span>
<lb n="2266"/><span>buille Chonaill ghroidhe Chearnaigh do Chéit mac Mhaghach</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2267"/><p><span>lé'r ghearr sé a chraoiseach ós a chionn agus é féin do</span>
<lb n="2268"/><span>sgoltadh go talamh.</span></p>
<lb n="2269"/>
<lb n="2270"/><p><span>Is ann sin d'iaidh an treas chailleach a dhá láimh</span>
<lb n="2271"/><span>i dtimcheall Ghoill do leith a dhroma .i. Iarnadh</span>
<lb n="2272"/><span>inghean Chonaráin, an feadh do bhí sé ag dí-cheannadh na</span>
<lb n="2273"/><span>díse eile agus iompuigheas Goll uirre dá h-aimhdheoin</span>
<lb n="2274"/><span>agus iadhas a dhá láimh leabhra lán-chalma i n-a timcheall</span>
<lb n="2275"/><span>agus thugadar troid teann-easnach agus cor comh-</span>
<lb n="2276"/><span>neartmhar dá chéile re feadh na h-uaire sin, agus tug</span>
<lb n="2277"/><span>Goll cor calma, curata don chailligh gur threasgair</span>
<lb n="2278"/><span>go lár agus go lán-talamh í, agus ceanglas Goll go</span>
<lb n="2279"/><span>daingean do-sgaoilte í, agus tarraingeas a chlaidheamh</span>
<lb n="2280"/><span>clais-leathan, colg-dhíreach, géar-fhaobhrach as a truaill</span>
<lb n="2281"/><span>taisgithe agus coiméadta do chosgairt agus do chnámh-</span>
<lb n="2282"/><span>ghearradh na caillighe meirgighe sin, gur sgread go</span>
<lb n="2283"/><span>truaigh tuirseach ar Gholl, agus go ndubhairt sí mar</span>
<lb n="2284"/><span>leanas: "A laoich nár leonadh agus a thréin-fhir nár</span>
<lb n="2285"/><span>torcharadh i gcath ná i gcruadh-chomhlann riamh, cuirim</span>
<lb n="2286"/><span>mo chorp agus m'anam ar chomairce do ghaile agus</span>
<lb n="2287"/><span>do ghaisge agus do bhéar Fionn agus Fianna</span>
<lb n="2288"/><span>Éireann duit go iomshlán gan fuiliughadh gan foir-</span>
<lb n="2289"/><span>dheargadh ar neach aca go bráth, agus luighim fá na</span>
<lb n="2290"/><span>déithibh dá n-adhraim go coimhlionfaidh mé sin duit,"</span>
<lb n="2291"/><span>ar sí.</span></p>
<lb n="2292"/>
<lb n="2293"/><p><span>Sgaoileas Goll an righ-mhíleadh, don oill-phéist caillighe</span>
<lb n="2294"/><span>agus téid roimhe gus an gcnoc agus fuaradar Fionn</span>
<lb n="2295"/><span>ceangailte agus ceithre catha na Gnáth-Fhéinne mar aon</span>
<lb n="2296"/><span>leis.  Agus adubhairt Goll: "Sgaoil do Fheargus</span>
<lb n="2297"/><span>Finnbhéil agus d'aois ealadhan na Féinne ar dtúis agus</span>
<lb n="2298"/><span>sgaoil d'Fhionn agus d'Oisín agus d'Osgar agus do</span>
<lb n="2299"/><span>naoi macaibh fichead Mhórna agus d'fhiannaibh Éireann</span>
<lb n="2300"/><span>uile as soin amach."  Do sgaoil an chailleach díobh as</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2301"/><p><span>an uaimh amhlaidh sin agus d'éirigheadar as an uaimh</span>
<lb n="2302"/><span>amach go fann amh-neartmhar agus do shuidheadar ar</span>
<lb n="2303"/><span>thaobh na tulcha, agus d'fhéach Feargus Finnbhéil, file</span>
<lb n="2304"/><span>na bhFiann, ar Gholl agus do ghaibh ag a mholadh tar éis</span>
<lb n="2305"/><span>an ghníomha do rinne go nuige sin.</span></p>
<lb n="2306"/>
<lb n="2307"/><p><span>Dála Fhinn agus na Féinne do chuadar as doras</span>
<lb n="2308"/><span>bheoil na h-uaimhe agus chruinnigheadar i bhfiadhnaise Fhinn,</span>
<lb n="2309"/><span>óir ba sgarthannach, sgaoilteach, do bhí Goll tar éis</span>
<lb n="2310"/><span>na trí cailleacha dubha, diablaidhe, droch-dhathacha sin.</span>
<lb n="2311"/><span>Níor chian dóibh ar an órdughadh sin go bhfeacadar ag</span>
<lb n="2312"/><span>teacht tar dhoras bheoil na h-uaimhe broinn-fhairsinge</span>
<lb n="2313"/><span>chúca .i. an dúil doi-dhealbhtha agus an t-arrachtach</span>
<lb n="2314"/><span>éigcialldha .i. sean-chailleach chrap-chuisleannach, dhroch-</span>
<lb n="2315"/><span>dhathach, chuiriceach, chrón, chiar-ingneach, ghorm-fhéitheach,</span>
<lb n="2316"/><span>agus go bhfanfadh mion-ubhall nó mór-áirne ar gach</span>
<lb n="2317"/><span>ruibe do na malaidhibh garbha, glas-liatha do bhí uirre</span>
<lb n="2318"/><span>agus súile silteacha, síor-dhearga, agus srón mhór,</span>
<lb n="2319"/><span>ghorm, ghlas, leathan, ag sileadh n-a srothaibh re sleasaibh</span>
<lb n="2320"/><span>a sreang-bheoil dhuibh, dhuaibhsigh, dhroch-dhealbhaigh, agus</span>
<lb n="2321"/><span>garbh-eagar gránda ar a fiaclaibh cogantacha i n-a</span>
<lb n="2322"/><span>craois-bhéal, agus teanga líomhtha, lán-ghéar, liosta,</span>
<lb n="2323"/><span>luath-labharthach i n-a deimheas-bhéal, agus lámha cruadh-</span>
<lb n="2324"/><span>huisleannacha le n-a taoibh, agus ingne fiara, fíor-</span>
<lb n="2325"/><span>ghéara, ró-nimhneacha uirre, agus dá ghéagán loma léi,</span>
<lb n="2326"/><span>agus dá chois fhuilt-ruainneacha, bhreac-luirgneacha,</span>
<lb n="2327"/><span>ladhar-bhréana, cham-ingneacha fúithe, agus éide daingean</span>
<lb n="2328"/><span>do-bhriste catha uimpe, agus claidheamh trom, tort-</span>
<lb n="2329"/><span>bhuilleach le n-a cois-tsliasaid chlí, agus sgiath mhór,</span>
<lb n="2330"/><span>mhillte ós árd a príomh-dhroma, agus go mba chosamhail</span>
<lb n="2331"/><span>le siansán stéad nó staille gach sraoth do cuireadh</span>
<lb n="2332"/><span>an oill-phiast caillighe sin as a sróin, ag teacht do láthair</span>
<lb n="2333"/><span>Fhinn agus Fhiannaibh Éireann.  Agus do chuir sí fá</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2334"/><p><span>gheasaibh Fionn fá n-a sáith de chomhrac aon-fhir d'fhaghbháil</span>
<lb n="2335"/><span>dí i bhfiannaibh Éireann.</span></p>
<lb n="2336"/>
<lb n="2337"/><p><span>Cidh trácht, d'iarr Fionn ar Oisín an t-arrachtach</span>
<lb n="2338"/><span>caillighe do chosg díobh.  Adubhairt Oisín: "Is anbhfain-</span>
<lb n="2339"/><span>neach atá mé tar éis a bhfuaras d'olc na caillighe úd</span>
<lb n="2340"/><span>roimhe seo."  Agus is í bhí ann .i. Iarnadh inghean Chonaráin</span>
<lb n="2341"/><span>ag teacht do dhíoghailt a seathrach.  Agus do dhiúltuigh</span>
<lb n="2342"/><span>Oisín agus Osgar, Conán mac Luigheach, Diarmuid Ua</span>
<lb n="2343"/><span>Duibhne, Caoilte mac Rónáin, Cearbhall agus maithe</span>
<lb n="2344"/><span>agus mór-uaisle na Féinne uile comhrac na caillighe do</span>
<lb n="2345"/><span>dhéanamh; agus adubhairt Fionn go rachadh sé féin do</span>
<lb n="2346"/><span>chomhrac léi.  Adubhairt Goll: "A Fhinn," ar sé, "ní</span>
<lb n="2347"/><span>cuibhe duit comhrac caillighe do dhéanamh, agus is ann</span>
<lb n="2348"/><span>dearbhthar an fhíor-chara an uair is mó an t-éigean."</span>
<lb n="2349"/><span>"Ní tú do chuireas-sa fá gheasaibh, a Ghoill," ar an</span>
<lb n="2350"/><span>cailleach, "acht Fionn agus Fianna Éireann óir do</span>
<lb n="2351"/><span>chinn tusa orm cheana."  "Ní slán an Fhiann gan mise,"</span>
<lb n="2352"/><span>ar Goll.</span></p>
<lb n="2353"/>
<lb n="2354"/><p><span>Is annsin d'éirigh Goll go ró-thapaidh i gcoinne agus</span>
<lb n="2355"/><span>i gcomhdháil na caillighe, agus do rinneadar comhrac mear,</span>
<lb n="2356"/><span>meanmnach, míleadhta, mórdhálach agus iorghail ath-gharbh</span>
<lb n="2357"/><span>amh-mharbhthach agus gleo dísgir, dásachtach gan fios</span>
<lb n="2358"/><span>time, tláis, ná tarcuisne, ag ceachtar díobh ar a chéile.</span>
<lb n="2359"/><span>Cidh trácht, cuireas Goll glac-láidir a lámh i suaithneamh</span>
<lb n="2360"/><span>sídhe na sleighe agus tug rogha an urchair gan chloidhe</span>
<lb n="2361"/><span>gan chaime don chailligh, gur chuir trí n-a sgiath trí</span>
<lb n="2362"/><span>n-a gualainn, agus trí n-a croidhe é gur úrghráine (?)</span>
<lb n="2363"/><span>na sleighe don taobh thall an san ionad i dtárla ó thúis é</span>
<lb n="2364"/><span>gur thorchair an chailleach ar an láthair sin.  Agus do</span>
<lb n="2365"/><span>chuaidh Goll go bruighean Céise an Chorainn ar mharbhadh</span>
<lb n="2366"/><span>triúr inghean Chonaráin agus do chuir tré dhóighir donn-</span>
<lb n="2367"/><span>ruadh dearg-lasadh í; agus gach maitheas agus gach</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2368"/><p><span>mor-ionmhas dá bhfuair innte bronnas d'Fhionn agus</span>
<lb n="2369"/><span>d'fhiannaibh Éireann ar an láthair sin é.  Agus i gcomaoin</span>
<lb n="2370"/><span>gach cabhartha dá dtug Goll ar Fhionn san éigean soin</span>
<lb n="2371"/><span>agus ins gach feidhm i n-a raibh roimhe thug a inghean</span>
<lb n="2372"/><span>féin .i. Coince chneas-gheal inghean Fhinn mar mhnaoi</span>
<lb n="2373"/><span>ar an láthair sin, go rug mac oirdheirc dó dárbh ainm</span>
<lb n="2374"/><span>Fead mac Ghoill mic Mhórna, agus do thuit le Fionn i</span>
<lb n="2375"/><span>gceann seacht mbliadhan déag ar an áit céadna tré éad</span>
<lb n="2376"/><span>le Goll.</span></p>
<lb n="2377"/>
<lb n="2378"/><p><span>(Gona í sin Bruighean Chéise Corainn go nuige sin)</span>
<lb n="2379"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2380"/><p><span>Dithreach ghlinn an pheice annso</span>
<lb n="2381"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2382"/><p><span>5. Dithreach ghlinn an pheice annso</span></p>
<lb n="2383"/>
<lb n="2384"/><p><span>Rí rathmhar ró-uasal, cródha, céillidhe, ceart-bhreathach,</span>
<lb n="2385"/><span>fleadhach, fóirneata, curanta, caomh, caithréimeach, uasal-</span>
<lb n="2386"/><span>intinneach do ghaibh flaitheas agus forlamhas i nÉirinn</span>
<lb n="2387"/><span>iath-ghlas, oileánaigh, darab comhainm Murchadh mac</span>
<lb n="2388"/><span>Briain Bóirmhe gur éirig amach lá do na laethannaibh</span>
<lb n="2389"/><span>é féin agus a ghiollaí fiannuigheachta agus fean-choscra,</span>
<lb n="2390"/><span>agus do sgaoileadar a ngadhair chleasacha, cheann-ruadh fan</span>
<lb n="2391"/><span>ros min maranánta agus fan gcoill úir gcasarnaig;</span>
<lb n="2392"/><span>fá ghleanntaibh doimhne, diamhaire, is fá choillteacha</span>
<lb n="2393"/><span>daingne, do-eolais.  Dúisgeathar leó gearrfhiadh cos-</span>
<lb n="2394"/><span>luath, ceann-éadruim agus míolta mangacha, maisliatha,</span>
<lb n="2395"/><span>agus sionnaigh chrubacha, crónanacha, agus bruic as bruach</span>
<lb n="2396"/><span>leasan.  Do shuidh an t-Árd-rí féin ar an dtulaig</span>
<lb n="2397"/><span>ba h-aoirde agus ba h-aoibhne do fuair sé.  Níor chian dóibh</span>
<lb n="2398"/><span>an tan do chonnairc fiadh goideach, garbh-reathach chuige,</span>
<lb n="2399"/><span>beannadh óir agus beannadh airgid; gadhar cluas-dearg</span>
<lb n="2400"/><span>donn i n-a dhiaigh, ag labhairt go fogharthach fírinneach;</span>
<lb n="2401"/><span>cian-radharcach, cuas-shúileach, cleith-théagair, mór-</span>
<lb n="2402"/><span>imeachtach, agus slabhradh snidhmhair sean-airgead air, agus</span>
<lb n="2403"/><span>an tan do chonnairc Murchadh é, gur líon dá shearc agus dá</span>
<lb n="2404"/><span>shíor-ghrádh, amhail mar do lionfaidhe muir rabharta i</span>
<lb n="2405"/><span>gcorcaigh nó i gcrampan.  Do ghluais an fiadh agus an</span>
<lb n="2406"/><span>gadhar agus níor cinneadh leó ón dtaobh theas do Éirinn</span>
<lb n="2407"/><span>i n-a raibh Murchadh go dtángadar go caol na Sionna.</span>
<lb n="2408"/><span>Annsin do bhuaileadar an uchtar an snámh agus ba comh-</span>
<lb n="2409"/><span>thréan Murchadh fá uisge agus os a cheann gur bhuail a</span>
<lb n="2410"/><span>ucht sa tsnámh i n-a ndiaigh go rabhadar idir dhá uisge,</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2411"/><p><span>nó go ndeachadar amach ar an dtráigh ghil, gainmhidhe,</span>
<lb n="2412"/><span>carcuighiribh (?) darab ainm Corca Bhaoisgin indiu, gur</span>
<lb n="2413"/><span>ghluaiseadar rompa do Shliabh Callain agus do Charcair</span>
<lb n="2414"/><span>na gCleireach, agus níor stadaigh leó go h-iochtar Laighean</span>
<lb n="2415"/><span>chum an tráthnóna.  Annsin táinig ceó dorcha, draoidh-</span>
<lb n="2416"/><span>eachta idir é agus an gadhar is an fiadh.  "Olc atá so agam"</span>
<lb n="2417"/><span>ar sé.  "Do chailleas an chuideachta go bhfuilim n-a</span>
<lb n="2418"/><span>ndiaigh la chuighthe, agus gan chuideachta ar bith anois."  Níor</span>
<lb n="2419"/><span>chian do ann an uair do chualaidh sé guth tuagh dá bualadh</span>
<lb n="2420"/><span>ins an ghleann.  Táinig sé gus an gcrann 'n-a raibh</span>
<lb n="2421"/><span>an guth agus do bheannaig don té do bhí ann agus is eadh do bhí</span>
<lb n="2422"/><span>ann, .i. Dithreach Ghlinne an Pheice agus aibíd trusailte ó</span>
<lb n="2423"/><span>ramhar a cholpa go ramhar a shliasta agus do fhreagair an</span>
<lb n="2424"/><span>beannachadh go h-iongantach, éagsamhlach.  "Créad é</span>
<lb n="2425"/><span>fáth t'iongantais," do ráidh Murchadh.  "Atá," ar</span>
<lb n="2426"/><span>sé, "go bhfuilim ré cian d'aimsir ar an ngleann so</span>
<lb n="2427"/><span>agus nach fuaras neach do bheannóchadh dom gus anois."</span>
<lb n="2428"/><span>Annsin táinig anuas agus do cheangail a bheart teine agus</span>
<lb n="2429"/><span>do bhí luirg-fhearsad iarainn in a laimh.  Do bhuail</span>
<lb n="2430"/><span>ins an mbeart í.  Agus do chuir fead bhinn cheólmhar as,</span>
<lb n="2431"/><span>agus táinig sgaoi do gabhraibh breaca, bána timcheall air</span>
<lb n="2432"/><span>agus do ghluais rómpa ón gcrann agus do tharraing ceó draoidh-</span>
<lb n="2433"/><span>eachta idir Murchadh agus é.  "Draoidheacht nó diabluigheacht</span>
<lb n="2434"/><span>atá gan amhras dá imirt orm," do ráidh an Rí, "agus leanfad</span>
<lb n="2435"/><span>lorg na ngabhar tríd an draoidheacht."  Do ghluais roimhe</span>
<lb n="2436"/><span>agus ní cian do chuaidh, an tan do chonnarc dún ríogha ro-</span>
<lb n="2437"/><span>áluinn, agus baile breágh, britinneach, agus dorus daingean,</span>
<lb n="2438"/><span>do-sgaoilte, an Dithreach 'n-a shuidhe i gcathaoir óir</span>
<lb n="2439"/><span>oirloisgithe agus corn óir don tsórt sin láimh ris.  Táinig</span>
<lb n="2440"/><span>Murchadh agus do chuir 'n-a shuidhe é agus do bhí an fiadh agus an</span>
<lb n="2441"/><span>gadhar ar an thaobh eile don teine roimhe.  Tug an Rí súil</span>
<lb n="2442"/><span>orra agus is annsin d'fhiafraig an Dithreach de, créad é</span></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="2443"/><p><span>fáth a iongantais ar an bhfiadh nó ar an ngadhar.  "Fáth</span>
<lb n="2444"/><span>m'iongantais," ar sé, "gur na ndiaigh sin atáim feadh</span>
<lb n="2445"/><span>an lae agus nach ar fhan siad liom i n-aon áit; agus anois a mhíne</span>
<lb n="2446"/><span>do chím ag an dteine iad."  Annsin do ráidh an Díthreach,</span>
<lb n="2447"/><span>"Measaim," ar sé, "gur do fholaibh uaisle na ríoghachta</span>
<lb n="2448"/><span>thú agus ba mhaith liom a fhios do bheith agam cía thú féin."</span></p>
<lb n="2449"/>
<lb n="2450"/><p><span>"Do chlann Bhriain Boirmhe me," ar an Rí.  "An tú</span>
<lb n="2451"/><span>Murchadh nó an tú Donnchadh nó an tú Tadhg?"  "Is mé</span>
<lb n="2452"/><span>Murchadh," ar sé.  "Mo mhór-fháilte rathmhar, rómhat,"</span>
<lb n="2453"/><span>ar an Dithreach.  Níor bhfada dho an uair do tháinig an géin</span>
<lb n="2454"/><span>ghlé-mhaiseach, leathan-mhulaigh mhná do bfearr dreach agus</span>
<lb n="2455"/><span>dealbh agus déanamh don drong daona.  An méid bheireas ré</span>
<lb n="2456"/><span>ós na raeltinnibh, agus sliabh Siodhan ós na sléibhtibh, agus</span>
<lb n="2457"/><span>an maranan mór ós na h-éisgibh agus an sliogán slán-mhór</span>
<lb n="2458"/><span>ós na maranaibh go mbeiridh sí ar mhéid agus ar áilleacht é, ó</span>
<lb n="2459"/><span>mhnáibh na críche i n-a raibh sí, agus caogad do mhnáibh folt-</span>
<lb n="2460"/><span>bhuidhe fionna i n-a diaigh.  "An bhfeadaraois," ar an</span>
<lb n="2461"/><span>Díthreach, "connus fuaras féin an gadhar nó an fiadh</span>
<lb n="2462"/><span>úd."  "Ní fheadar, go deimhin," ar Murchadh.  "Lá gha</span>
<lb n="2463"/><span>rabhas ar an ngleann úd i n-a bhfeaca tusa mé, tárla</span>
<lb n="2464"/><span>gruagach do bhí annso im chomharsanacht orainn agus</span>
<lb n="2465"/><span>athach mór do bhí ar an gceanntar so ag rith ar an</span>
<lb n="2466"/><span>ngruagach, agus an fiadh agus an gadhar ag rith rómpa araon.</span>
<lb n="2467"/><span>Táinig an gruagach ar mo chúlaibh agus do ghaibh cara agus</span>
<lb n="2468"/><span>comairce agam agus adubhairt nach raibh do mhaoin ná do</span>
<lb n="2469"/><span>stoc ar an ndomhan aige acht an fiadh agus an gadhar, agus</span>
<lb n="2470"/><span>go dtabharfaidh dómh-sa iad, gan acht é a shábháil ar an</span>
<lb n="2471"/><span>allmhurach.  Is annsan do dhruideamar i gcoinne agus i</span>
<lb n="2472"/><span>gcómhdháil aroile gur choscramair go teann, te, díofruis-</span>
<lb n="2473"/><span>ceach, dána, do-aradhnach, fríthir, fíor-nimhneach, fíor-</span>
<lb n="2474"/><span>uaimhneach, créachtach, cróilic i foircheadal an chómhraig</span>
<lb n="2475"/><span>san dúinn.  Ní bhfuaramar greim ar a chéile i sna harmaibh</span></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="2476"/><p><span>agus do rugamar ar chorpaibh ar a chéile agus do shíneamar</span>
<lb n="2477"/><span>na dóideanna ríghne, ró-ramhara tar shleasaibh agus tar</span>
<lb n="2478"/><span>for-dhromanaibh a chéile, agus i fóirmiodal an Dómhnaig</span>
<lb n="2479"/><span>sin dúinn do thógas ar árd mo ghualann é agus do bhuaileas</span>
<lb n="2480"/><span>fa lár agus fa lán-talamh an fear mór.  Is annsin do</span>
<lb n="2481"/><span>nochtas arm go lúth-gháireach agus do bhaineas a cheann de;</span>
<lb n="2482"/><span>is fós, a Mhurchadh do ba deacair do aon neach a fhéachaint</span>
<lb n="2483"/><span>liom-sa féin, agus is fada silleadh súl ar mhnaoi duine eile</span>
<lb n="2484"/><span>agat, is ní gan ceannach fuaras-sa féin bean. Do</span>
<lb n="2485"/><span>chailleamar an fiadh agus an gadhar annsin agus do chuadar gus</span>
<lb n="2486"/><span>an oileán ba neasa dúinn, mar a bhfuaramar iad ar</span>
<lb n="2487"/><span>bruach tobraid ins an oileán sin.  Do shuidheamar láimh riú;</span>
<lb n="2488"/><span>agus níor chian dúinn an uair tháinig chugainn as an dtobar</span>
<lb n="2489"/><span>an gaisgidheach ba mhó do dhaoinibh agus dob aoirde do laochaibh</span>
<lb n="2490"/><span>agus dob áille d'fhearaibh an domhain mhóir, gabhtha i meadhon</span>
<lb n="2491"/><span>airm agus éide, fá chotún, soitheamhlach sróill ar uachtar</span>
<lb n="2492"/><span>a chnis chaomh, ré sgabal ciumhais-bhuidhe, ceathar-uilleanach,</span>
<lb n="2493"/><span>ar uachtar an chotúin sin, ré lúireach righin, loclannaig,</span>
<lb n="2494"/><span>moghleantaigh, uilleanaig, ré cinn-bheirt chlochargha, lán</span>
<lb n="2495"/><span>do chlochaibh criostail agus caramogaill ar uachtar a chinn</span>
<lb n="2496"/><span>air, ré sgéith dhuinn dath-áluinn ar a thaobh dá dhiaghuin,</span>
<lb n="2497"/><span>agus ré claidheamh trom, toirt-builleach, fada, díreach,</span>
<lb n="2498"/><span>do-chamtha, cómhfhada, cómhdheas, cómhdhaingean, fíor-ghéar,</span>
<lb n="2499"/><span>foilleachtail, go n-iomad láimh rí leadradh nó claidheamh</span>
<lb n="2500"/><span>fraochda Feargusa nó an colg do cumadh re Bulcan</span>
<lb n="2501"/><span>ar bruach linne in c. lionain (?), ré ceithre coilleacha,</span>
<lb n="2502"/><span>cuillgeanta, ceann-ruadh i mbárr a dhóide gile ar tí an</span>
<lb n="2503"/><span>ghruagaig do dhíthcheannadh.  Annsin d'eirgheas-sa as</span>
<lb n="2504"/><span>cath an ghruagaigh gur dhruideamar i gcoinne agas i</span>
<lb n="2505"/><span>gcómhdháil aroile, mar dá bhéithir nimhneacha, neamh-</span>
<lb n="2506"/><span>chlaona, nó mar dá ghríbh ghnímheachtaigh, ghonta, dhiochuiseach</span>
<lb n="2507"/><span>nó mar dá leómhain lán-chródha.  Is annsin do rinneamar</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="2508"/><p><span>cómhrac cuthach, cróghlidheach, cneas-ghearrtha, agus fhoircheadal</span>
<lb n="2509"/><span>an chómhraigh sin dúinn go dtuitfeadh liom nó gur iarr</span>
<lb n="2510"/><span>an ghruagach orm gan a dhearbhrathair do mharbhadh.  "Ort</span>
<lb n="2511"/><span>do chol agus do chontracht," ar mise "créad fá ar chuiris</span>
<lb n="2512"/><span>me ag cómhrac ris?"</span></p>
<lb n="2513"/>
<lb n="2514"/><p><span>"D'innis dom gur ag déanamh fearannais agus canncais</span>
<lb n="2515"/><span>air do bhí sé ins an oileán agus ríoghacht na h-Isbeirte aige</span>
<lb n="2516"/><span>féin.  Adubhairt an gaisgidheach gurab oighreacht athardha</span>
<lb n="2517"/><span>dó féin an t-oileán i n-a fuair rioghacht le n-a chlaidheamh</span>
<lb n="2518"/><span>nách chaillfeadh a dhíreacht, agus go ndéanfadh sé mo mholadh</span>
<lb n="2519"/><span>féin ann.  Do mhol mise an t-oileán don ghruagach mar</span>
<lb n="2520"/><span>ná raibh aincheart ar a dhéanamh agus adubhairt ris sin dul</span>
<lb n="2521"/><span>do chosnamh a ríoghachta fein.  Annsin adubhart:-</span>
<lb n="2522"/><span>"atá geasa orm nách fuilingid fíor-laoigh mo athar agus</span>
<lb n="2523"/><span>máthar is measa ná me féin do mharbhadh i gcath agus i gcruadh-</span>
<lb n="2524"/><span>chomhrac muna ndeachainn dá fhéachaint ar bhfurasa</span>
<lb n="2525"/><span>a ríoghacht féin do chosnamh."  Ar sin do bhuail a cheann</span>
<lb n="2526"/><span>fán dtobraid.  Do lean mise é nó go ndeachamar</span>
<lb n="2527"/><span>go dún agus go cúirt an ríogh sin.  Is annsin do fháiltig an</span>
<lb n="2528"/><span>rí rómham.  Agus ar gcaitheamh fleadh agus mór-féasta dúinn</span>
<lb n="2529"/><span>sa ríghtheach sin go n-iomad do laochaibh lán-chródha</span>
<lb n="2530"/><span>mar aon rinn, tháinig chugainn an gaisgidheach dob</span>
<lb n="2531"/><span>áille agus ba chalma dar fhéach súil riamh agus mórán do</span>
<lb n="2532"/><span>chódaíbh cruadh, cnaibe aige.  Do rinne sé ar gach</span>
<lb n="2533"/><span>nduine do na fearaibh agus ar an rígh féin maille</span>
<lb n="2534"/><span>riú, agus do cheangail a gcinn agus a gcosa dá chéile agus tógas</span>
<lb n="2535"/><span>leis inghean an ríogh agus is é adubhairt go raibh a shlán</span>
<lb n="2536"/><span>fán saoghal n-a thaobh sin ó ná raibh Díthreach Ghlinne an</span>
<lb n="2537"/><span>Pheice i bhfogus dó.  "A ghaisgidhigh ghnímheachtaigh,"</span>
<lb n="2538"/><span>ar an rí, "an gcluin tú teacht th'iorgaile dá maidhm."</span>
<lb n="2539"/><span>"A chompánaigh ionmhain," ar sé, "tarrthaigh m'inghean</span>
<lb n="2540"/><span>agus bíodh agat choidhche.  Is fearr liom-sa a bheith agat ná</span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="2541"/><p><span>ag an allmharach úd."  Do leanas an fear mór agas</span>
<lb n="2542"/><span>annsin do rinneamar an cómhrac ba chruadhallaidhe</span>
<lb n="2543"/><span>agus ba ghlé-ghontach dá ndearnadar gaisgidhig riamh go</span>
<lb n="2544"/><span>rabhamar ag leónadh, ag leadradh, agus ag cnámh-ghearradh</span>
<lb n="2545"/><span>aroile ar feadh dá lá agus dá oidhche gurbh é chríoch agus fóir-</span>
<lb n="2546"/><span>cheann an chómhlainn sin gur thuit an fear mór sin liom-sa</span>
<lb n="2547"/><span>.i. an Machaomh mór mac ríogh na Sorac, gur bhaineas</span>
<lb n="2548"/><span>a cheann de agus do rugas inghean gus an rígh agus gur sgaoileas</span>
<lb n="2549"/><span>de agus dá mhuinntir.  Do ba dheachair d'aon neach a fhéachaint</span>
<lb n="2550"/><span>riom-sa féin, a Mhurchadh," ar an Díthreach, "is fada</span>
<lb n="2551"/><span>silleadh súl ar mhnaoi dhuine eile agat, 's ní gan cheannach</span>
<lb n="2552"/><span>fuaras-sa féin bean.  Is annsin," ar sé, "do pósadh</span>
<lb n="2553"/><span>mé agus an inghean sin do chídh anois.  Do ghabhas mo chead</span>
<lb n="2554"/><span>ag an rígh agus tugas liom gus an oileán céadna í.  Do</span>
<lb n="2555"/><span>fháiltig an ghruagach go ró-mhór rómham, agus is é adubhairt</span>
<lb n="2556"/><span>nach ar chóir damhsa an t-oileán sin d'fhágáil go ndéan-</span>
<lb n="2557"/><span>fainn sosadh agus cómhnuidhe ann.  Trí lá ann d'fhanas agus</span>
<lb n="2558"/><span>do chailleas mo bhean gach lá díobh agus do fuaras í ag</span>
<lb n="2559"/><span>trí grúagaigh do bhí i n-oileán fairrge i bhfad uainn.</span>
<lb n="2560"/><span>Gidheadh do leanas-sa ins an réim dhirig iad agus mharbhas</span>
<lb n="2561"/><span>iad; an dara lá ag rígh na Sorcha; agus an treas lá ag trí</span>
<lb n="2562"/><span>h-uiristinibh deamhnaidhe, nó gur leanas-sa iad gach</span>
<lb n="2563"/><span>lá diobh agus gur díth-cheannas ar nós na ngruagach gach</span>
<lb n="2564"/><span>aon díobh go dtugas liom fa dhiaigh gus an áit so í.</span>
<lb n="2565"/><span>Agus, a Mhurchadh, is fada silleadh súl ar mhnaoi dhuine</span>
<lb n="2566"/><span>eile agat," ar sé, "is ní gan ceannach fuaras-sa féin</span>
<lb n="2567"/><span>bean."  Iar gcríochnughadh an sgéil don Díthreach do ibh</span>
<lb n="2568"/><span>deoch ar an Árd-rígh agus adubhairt go raibh i n-aimsir</span>
<lb n="2569"/><span>suipéir.  Tar éis an t-suipéir sin do chaitheamh dóibh</span>
<lb n="2570"/><span>do chuaidh an rí do chodla agus is é áit i n-ar eirig an lá</span>
<lb n="2571"/><span>ar-na mháireach air .i. ins an taobh theas do Eirinn mar</span>
<lb n="2572"/><span>ar ghluais i ndiaigh an fhiadh agus an ghadhair, agus an fiadh agus an</span></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="2573"/><p><span>gadhar mar aon ris, mar do chuir an Dithreach in ré</span>
<lb n="2574"/><span>geintleacht é agus iad sin maille ris, d'eagla go dtiuchfadh</span>
<lb n="2575"/><span>Murchadh dá n-ionnsaighe an dara h-uair.  Gídheadh níorbh</span>
<lb n="2576"/><span>é eagla an ghadhair ná an fhíadh do bhí air, acht ar eagla</span>
<lb n="2577"/><span>go gcucólfaidhe é féin ris an rígh.  Ní bhfuil amhras go</span>
<lb n="2578"/><span>ndearnaidh Murchadh mórán don ghadhar agus don fhiadh</span>
<lb n="2579"/><span>agus nách deachaidh ag féachaint an Dithrigh an dara h-uair.</span>
<lb n="2580"/><span>Dála an Díthrigh níor mhiste leis sin.  Gídheadh níor mhaith</span>
<lb n="2581"/><span>le n-a mhnaoi ná táinig Murchadh aríst.</span></p>
<lb n="2582"/>
<lb n="2583"/><p><span>Finit</span>
<lb n="2584"/></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="2585"/><p><span>Ceisneamh inghine Ghuil</span>
<lb n="2586"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="2587"/><p><span>6. Ceisneamh inghine Ghuil</span></p>
<lb n="2588"/>
<lb n="2589"/><p><span>Áirdrí uasal, onórach, céillidhe, ceirt-bhreathach,</span>
<lb n="2590"/><span>líonmhar, láidir, lán-chalma, feasach, fíréanta, fír-ghlic,</span>
<lb n="2591"/><span>foghlumtha, fír-dhlightheach, ceannsa, curanta, croidhe-</span>
<lb n="2592"/><span>amhail, cath-líonmhar, saidhbhir, so-chineálach, saoir-bhéasach,</span>
<lb n="2593"/><span>meanmnach, mascalach, mór-aigeantach, rathmhar, réim-</span>
<lb n="2594"/><span>dhíreach, cosantach, cath-bhuadhach, clann-líonmar, gasta,</span>
<lb n="2595"/><span>grádhmhar, geanamhail, mín, maordha, maiseamhail, aoibhinn,</span>
<lb n="2596"/><span>áluinn, ádhmharach, ionnsuidhtheach, bríoghmhar, boirb-</span>
<lb n="2597"/><span>neartmhar, buan-láidir, gan uaill, gan díomas, gan</span>
<lb n="2598"/><span>iomarca éagcóra ná aindlighe ar lag ná ar láidir,</span>
<lb n="2599"/><span>do ghaibh ceannas agus árd-tighearnas ar a dhá chóige mín-</span>
<lb n="2600"/><span>leathana, mór-dhálacha Mumhan, darbh' chómhainm Feidhlime</span>
<lb n="2601"/><span>mac Criomhthainn.</span></p>
<lb n="2602"/>
<lb n="2603"/><p><span>Agus is amhla do bhí an Feidhlime sin go mbuaidh oineach,</span>
<lb n="2604"/><span>eadhnamhna, agus árd-léigheann; go mbuaidh crotha, céille</span>
<lb n="2605"/><span>agus cómhairle; go mbuaidh catha, cogaidh agus cómhmhaoidhte.  Do</span>
<lb n="2606"/><span>bhí fírinne i n-a gheallamhain agus comhall i n-a bhréithre.</span>
<lb n="2607"/><span>Do bhí gach aon duine i n-a dtighearnas ceart agus i n-a</span>
<lb n="2608"/><span>ndúthchas féin le linn an áirdríogh sin, agus ní raibh cosamhlacht</span>
<lb n="2609"/><span>ris i n-Éirinn an uair sin acht Cuimín Foda mhac Fiachna</span>
<lb n="2610"/><span>agus Colam Cille mac fíor-áluinn Feidhlime; óir bhíodar</span>
<lb n="2611"/><span>seacht ngrádha filidheachta leis; agus ba easbog agus mac</span>
<lb n="2612"/><span>léighinn é; ba file agus ba fáidh é; agus ba saoi le seanchas é;</span>
<lb n="2613"/><span>agus is é ba rí ar dhá chóige mór-dhálacha Mumhan an tan san.</span>
<lb n="2614"/><span>Do fuagradh ó Fheidhlime d'fhearaibh Mumhan sluagh agus</span>
<lb n="2615"/><span>sochraid do thíomsughadh chum dul leis ar mhór-chuairt</span>
<lb n="2616"/><span>Leatha Mogha; agus tángadar chuige mór-uaisle Mumhan</span>
<lb n="2617"/><span>Connacht agus Laighean go h-aoin-inead; agus iar a dtionól</span>
<lb n="2618"/><span>agus ar dtíomsughadh go h-aon-láthair dóibh do gairmeadh</span></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="2619"/><p><span>chuige a mhaoir, a reachtairidhe agus a fheadhmannach do</span>
<lb n="2620"/><span>thabhac a bhídh agus a chíosa chuige go Caiseal, an feadh do</span>
<lb n="2621"/><span>bheadh sé féin ag gabháil giall.</span></p>
<lb n="2622"/>
<lb n="2623"/><p><span>Ciodh trácht iar ngabháil giall Éireann uile d'</span>
<lb n="2624"/><span>Fheidhlime, filleas féin go Caiseal agus fiafruigheas dá</span>
<lb n="2625"/><span>mhaoraibh ar thógbhadar cíos na Mumhan mar do theangbhaidh</span>
<lb n="2626"/><span>dóibh do dhéanamh in sna cóigíbh eile.  "Do thógbhamar,"</span>
<lb n="2627"/><span>ar siad, "acht cíos Eoghanacht Locha Léin amháin,</span>
<lb n="2628"/><span>óir is é freagra tugsad orrainn, nár chlú agus nár mhaise</span>
<lb n="2629"/><span>leó a gcuid bídh do chur go Caiseal, acht teacht dá chaitheamh</span>
<lb n="2630"/><span>i n-a dtighthibh féin.  Agus iar n-a chlos sin d'Fheidhlime</span>
<lb n="2631"/><span>do ghluais roimhe, agus maithe bhfear Mumhan idir laoch</span>
<lb n="2632"/><span>agus cléireach, go rángadar Eoghanacht Locha Léin; agus is é</span>
<lb n="2633"/><span>aimsear agus taca do bhliadhain sin in san bhfaoillidh earraigh;</span>
<lb n="2634"/><span>agus fearadh sneachta mór ar na sléibhtibh, agus do bhí do mhéid</span>
<lb n="2635"/><span>an tsneachta sin gur cuireadh a n-eich agus a ndaoine.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>Is annsin ráinig Turrasán .i. giolla Feidhlime chum an</span>
<lb n="2638"/><span>láithreach chúcha agus is é adubhairt: "A rí agus a thighearna,</span>
<lb n="2639"/><span>dá ndéantá mo chómhairle féin is é ba indéanta dhuit</span>
<lb n="2640"/><span>a bhfuil do shruithibh agus do ríoghdhamhnaibh gan foras gan</span>
<lb n="2641"/><span>fearanntas gan triucha gan tighearnas gan fonn gan</span>
<lb n="2642"/><span>fearann aca féin, a gcoinmheadh agus a leathnughadh ar na</span>
<lb n="2643"/><span>fearainn-se is cóimhneasa dhuit id' thimcheall, agus tú féin</span>
<lb n="2644"/><span>agus an líon atá do mhaithibh Mumhan agus d'eaglais id' fhochair</span>
<lb n="2645"/><span>do dhul go tigh flatha nó biadhtaigh éigin dá bhfuil id'</span>
<lb n="2646"/><span>chómhfhogus, an feadh do mhairfeadh an droch-shíon agus an</span>
<lb n="2647"/><span>droch-aimsear so ann, agus gach n-aon díbh d'fhuireach i n-bhúr</span>
<lb n="2648"/><span>dtighthibh leaptha agus láithreach féin go h-imtheacht do'n</span>
<lb n="2649"/><span>tsneachta so, agus teacht go haon-láthair annsin chughat-sa."</span></p>
<lb n="2650"/>
<lb n="2651"/><p><span>"A Thurrasáin," ar Feidhlime, "do-ghéantaidhe an</span>
<lb n="2652"/><span>cómhairle sin linn-ne, muna mbéadh iomad ár sluagh</span>
<lb n="2653"/><span>agus ár n-uaisle, ár ngiollannradh agus ár n-aois dána, agus nach</span></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="2654"/><p><span>fuil fós i gcómhfhogus dúinn teach i n-a bhfuilingeochthaidhe</span>
<lb n="2655"/><span>ná ríarfaidhe an líon atá im' fhochair-se ná rachadh acht</span>
<lb n="2656"/><span>mar a rachainn féin."</span></p>
<lb n="2657"/>
<lb n="2658"/><p><span>"Ná milleadh mo chómhairle-se aon nidh umat," ar</span>
<lb n="2659"/><span>Turrasán, "gidheadh do-gheobhainn-se ionad duit-se</span>
<lb n="2660"/><span>agus dod' shluagh anocht i n-a bhfuileónthaoi sibh, agus ionad</span>
<lb n="2661"/><span>i n-a ndligheann tusa d'iomchar agus aoidheacht agus friothálamh</span>
<lb n="2662"/><span>d'fhághail ann, agus is é sin teach Ghuil ghlain-bhriathrach i</span>
<lb n="2663"/><span>nDún Lóich .i. t'ollamh agus t'fhear dána, do sheanchaidhe, do</span>
<lb n="2664"/><span>chara agus do chompánach féin."  "A Thurrasáin," ar</span>
<lb n="2665"/><span>Feidhlime, "dá bhfionntá-sa nó dá mbeadh a fhios agat</span>
<lb n="2666"/><span>a bhfuil do mhuinnteardhas agus do chompántacht agus do cheangal</span>
<lb n="2667"/><span>bunaidh againn-ne le chéile do bhrostódh-sa sinn-ne fá</span>
<lb n="2668"/><span>dhul dá thigh sin, óir is i n-éinfheacht do bhadhmar i bhfarradh</span>
<lb n="2669"/><span>agus i bhfochair a chéile i n-Árd Macha ag déanamh ár léighinn</span>
<lb n="2670"/><span>agus ár bhfoghlamtha .i. eisean ag déanamh filidheachta agus</span>
<lb n="2671"/><span>mise ag foghluim léighinn; agus mar an gcéadna is ar</span>
<lb n="2672"/><span>aon bhiadh, ar aon bhord agus ar aon leabadh do badhmar ann.</span>
<lb n="2673"/><span>Agus lá n-aon do thárla dhúinn beagán ghlóir-briathraibh</span>
<lb n="2674"/><span>glice, glan-fhoillseacha agus do chómhráidhtibh caoine car-</span>
<lb n="2675"/><span>thannacha cáirdeamhla do rádh le chéile, agus adubhairt</span>
<lb n="2676"/><span>eisean liom-sa: "A Fheidhlime," ar sé, "dá ngeabhthá-sa</span>
<lb n="2677"/><span>ríoghacht agus ceannas Mumhan mar do tairngireadh duit,</span>
<lb n="2678"/><span>agus mar is dual agus is dúthchas duit, cá maitheas nó cá tairbhe</span>
<lb n="2679"/><span>do-gheobhainn-se uait ar son mé bheith im' chómhdhalta aoin-</span>
<lb n="2680"/><span>tighe aoin-bhidh aoin-leapthan agat seach an tí do thiocfadh</span>
<lb n="2681"/><span>an lá sin féin chughat?"  Do gheallas dó dá</span>
<lb n="2682"/><span>ngeobhainn ríoghacht Mumhan nó Éireann, go dtabharfainn</span>
<lb n="2683"/><span>an árd-ollamhnacht dó, agus do chóimhlíonas san do réir</span>
<lb n="2684"/><span>mo gheallaimh.  Do naisc agus do cheangail seisean orm-sa</span>
<lb n="2685"/><span>dá dtéighinn le h-aon turas go h-Eoghanacht</span>
<lb n="2686"/><span>Locha Léin gan gabháil tairis go ndeachainn dá fhéachain</span></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="2687"/><p><span>dá dhún agus dá dheagh-árus féin; agus gá fearr dam uair</span>
<lb n="2688"/><span>do rachainn ann ná anocht i gcóimhlíonadh mo gheasa</span>
<lb n="2689"/><span>dhó."</span></p>
<lb n="2690"/>
<lb n="2691"/><p><span>Iar gcineadh ar an gcómhairle sin dó .i. dul go teach</span>
<lb n="2692"/><span>Ghuil, do rinneadh an coinmheadh agus an leathnughadh amhail</span>
<lb n="2693"/><span>adubhairt Turrasán, agus do ghluaiseadar rómpa iar sin ar</span>
<lb n="2694"/><span>amus agus ar ionnsuidhe dhúna agus deagh-áruis Ghuil go Dún</span>
<lb n="2695"/><span>Lóich, agus do ghluaiseadar díosgar-shluagh agus fir mheara mhear-</span>
<lb n="2696"/><span>dhána ar cóimh-rith chum an bhaile.  "Créad iad an mhór-</span>
<lb n="2697"/><span>bhuidhean úd rómhainn chum an bhaile?" ar Feidhlime, ar</span>
<lb n="2698"/><span>n-a bhfeicsin dó.  "Atáid," ar Turrasán, giollaidhe</span>
<lb n="2699"/><span>dod' mhuinntear-sa atá ag gabháil stáblaidhe agus teacha</span>
<lb n="2700"/><span>leaptha dhúinn-ne."  "A Thurrasáin," ar Feidhlime,</span>
<lb n="2701"/><span>"éirigh 'na ndiaigh siúd agus fost a dtosach agus nach leig neach</span>
<lb n="2702"/><span>díobh rómhainn chum an bhaile, óir is fear feargach doilghe</span>
<lb n="2703"/><span>ain-teangthach fear an bhaile úd, agus ba mhór agus ba iomarcach</span>
<lb n="2704"/><span>d'aon bhaile i n-Éirinn a bhfuil i n-a rith annsúd do riar,</span>
<lb n="2705"/><span>agus ní racham don bhaile úd anocht; acht racham ar an</span>
<lb n="2706"/><span>dtulach taithneamhaigh taobh-uaithne úd ós cionn na faithche,</span>
<lb n="2707"/><span>agus dá mbeadh sé ar gcumas dó ár bhfriothálamh déantar é;</span>
<lb n="2708"/><span>agus muna mbeith sé ar gcumas dó ár bhfriothálamh</span>
<lb n="2709"/><span>béarfar seisc agus caonach agus úr-luachair chughainn do</span>
<lb n="2710"/><span>bhruachaibh na Leamhna lán-aoibhinn, agus déantar bóthar</span>
<lb n="2711"/><span>agus béal sgátha dúinn, agus déantar teinte agus teann-taighe</span>
<lb n="2712"/><span>linn amhla sin."</span></p>
<lb n="2713"/>
<lb n="2714"/><p><span>Téid Turrasán i ndiaigh cháich agus do chongaibh re Feidhlime</span>
<lb n="2715"/><span>iad, agus tángadar ar an dtulach agus do sguireadar a</span>
<lb n="2716"/><span>n-eachraidh agus a gcarbaid, agus do sheinneadar a stoic</span>
<lb n="2717"/><span>agus a gcaismeartha catha agus a n-adharca, amhail ba ghnáth leó</span>
<lb n="2718"/><span>i ngach inead i ndéanfaidís cathughadh cómhnuidhe nó</span>
<lb n="2719"/><span>foslongphort.  "Is fusa dhúinn," ar Feidhlime, trosgadh</span>
<lb n="2720"/><span>aon oidhche amháin do dhéanamh ná ár nglámhadh Feidhlime fá</span></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="2721"/><p><span>bhiadh .i. dul dá iarradh nó go mbéadh a fhios againn an</span>
<lb n="2722"/><span>bhfuil sé ann."</span></p>
<lb n="2723"/>
<lb n="2724"/><p><span>Ciodh trácht, do h-innseadh do Ghuil Átha Lóich Feidhlime</span>
<lb n="2725"/><span>mac Criomhthainn .i. Áird-rí Leatha Mogha do bheith ar</span>
<lb n="2726"/><span>faithche a dhúna go n-a dheagh-mhuinntear.  Éirgheas Guil go</span>
<lb n="2727"/><span>h-obann agus tug trí luath-chuarta dá rosgaibh géara glan-</span>
<lb n="2728"/><span>radharcacha i dtimcheall an tighe agus an teaghlach uile, agus</span>
<lb n="2729"/><span>ní fheacaidh neach ar ar choithig ná ar chómhnuigh a shúile ná</span>
<lb n="2730"/><span>a fhéachain acht an inghean dob' óige aige .i. Sadhbh, agus</span>
<lb n="2731"/><span>gabhas Guil ag síor-amharc ar an inghean.  "Cá síor-</span>
<lb n="2732"/><span>amharc atáir do dhéanamh orm seach gach aon dá bhfuil</span>
<lb n="2733"/><span>istigh, óir," ar sí, "dob' óige mé an chéad oidhche bhíos</span>
<lb n="2734"/><span>i n-aoin-tigh leat .i. an oidhche do rugadh mé, ná anois.</span>
<lb n="2735"/><span>Ní bhfuil aon bhall dom' chorp nach feacaís agus nach fuil</span>
<lb n="2736"/><span>aithne agat ortha roimh aniugh, agus cá nuadh-chruith do shíleas</span>
<lb n="2737"/><span>tú bheith orm aniugh seach gach aon uair eile, mar go bhfuile</span>
<lb n="2738"/><span>ag síor-amharc orm?"  "A inghean," ar Guil, "is dual</span>
<lb n="2739"/><span>damh-sa tusa d'fhéachain mar is ball dam' ballaibh tú</span>
<lb n="2740"/><span>má's fíor do mháthair; óir adeir do mháthair gurab inghean</span>
<lb n="2741"/><span>dam thú, agus fós dá nídh ar a bhféachain go minic, ar a</span>
<lb n="2742"/><span>ró-ghrádh nó ar a ró-mhiosgais, agus atá do ró-ghrádh-sa</span>
<lb n="2743"/><span>agam-sa agus ní bhfuil do ró-mhiosgais, agus atá dúthracht agam</span>
<lb n="2744"/><span>chum do mhaitheasa agus ní bhfuil mo dhúthracht chum t'uilc."</span></p>
<lb n="2745"/>
<lb n="2746"/><p><span>"Is fíor sin," ar an inghean, "agus ní mó do ghrádh dam</span>
<lb n="2747"/><span>aniugh ná gach lá eile, agus ní h-é sin an fáth fá bhfuil tú</span>
<lb n="2748"/><span>ag sír-fhéachain orm."  "Ní h-é sin go deimhin," do ráidh</span>
<lb n="2749"/><span>Guil; "agus a inghean," ar sé, "is é fáth mo shír-fhéachain</span>
<lb n="2750"/><span>ort, mar do chuadar m'aos dána agus mo lucht agallmha</span>
<lb n="2751"/><span>Áirdrí uaim ar amus agus b'ionnsuidhe triatha agus tighearnas,</span>
<lb n="2752"/><span>taoiseach agus tánaistidhe, a gcarad, agus a gcompánach, agus</span>
<lb n="2753"/><span>daoine do bhéaradh nídh dhóibh mar luach a n-éigse agus a</span>
<lb n="2754"/><span>n-ealadhna; agus ní bhfuil neach díobh agam anois leis</span></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="2755"/><p><span>an gcruadháil agus leis an éigean so do rug orm.  Agus ó</span>
<lb n="2756"/><span>nach fuil, a inghean," ar sé, "créad bheir ort-sa gan</span>
<lb n="2757"/><span>dul i gcoinne na sluagh ag cur fáilte roimh Rí Mumhan</span>
<lb n="2758"/><span>agus roimh a mhaithe, agus saoghaltacht briathra do chaitheamh ris</span>
<lb n="2759"/><span>agus re na sluaghaibh dá fhéachain an seachnochaidís sinn</span>
<lb n="2760"/><span>anocht, ó nach fuil acfuinn a bhfriotháilte uile againn,</span>
<lb n="2761"/><span>nó mura seachnochaidís sinn anocht a gcongbháil an feadh</span>
<lb n="2762"/><span>bheadh an teach dá ghlanadh dá chórughadh agus dá úrluachra,</span>
<lb n="2763"/><span>óir ní tháinig forfhógra roimhe chughainn; agus can-sa fíor-</span>
<lb n="2764"/><span>chaoin fáilte roimhe, óir dligheann sé fáilte d'fhághail san</span>
<lb n="2765"/><span>mbaile seo, óir is minic fuaramar-na ór agus ionnmhas</span>
<lb n="2766"/><span>uaidh sin."  "Is briathar damh-sa," ar an inghean, "dá</span>
<lb n="2767"/><span>mbadh neach eile adéaradh sin liom-sa go ngríosfainn a</span>
<lb n="2768"/><span>ghruadh agus go ndeargfainn a leaca ionnas nach fágfainn</span>
<lb n="2769"/><span>sáith dearnaite d'fhuil ná d'fheoil air idir leathar na</span>
<lb n="2770"/><span>leacan agus an cnámh aige gan ithe agus dian-chreimeadh, óir</span>
<lb n="2771"/><span>ní h-é sin oileamhain tugais-se orm-sa; óir is amhlaidh</span>
<lb n="2772"/><span>d'oilis-se mise idir an lic is an losad, idir an losad</span>
<lb n="2773"/><span>is an t-úrlár agus idir an t-úrlár is an doras; óir ciodh</span>
<lb n="2774"/><span>gairid théid an mac beag ar adhbhar baoise agus buain-</span>
<lb n="2775"/><span>leanbhuigheachta ní dheacas-sa an fhaid sin riamh, agus ní</span>
<lb n="2776"/><span>fheaca dís do dheagh-dhaoine riamh ná go bhfaghainn bás</span>
<lb n="2777"/><span>do throm-náire agus mántacht.  Gidheadh, atáid trí neithe ná</span>
<lb n="2778"/><span>dlighthear do dhalta do dhéanamh i ndiaigh a oide .i. gan</span>
<lb n="2779"/><span>a dhiúltadh fá shéadaibh, gan a chrádh fá n-a mhnaoi, agus</span>
<lb n="2780"/><span>gan a shéanadh fá'n fhoghluim; agus an feadh mairfeas tusa</span>
<lb n="2781"/><span>ní chráidhfidh mise fá d'mhnaoi thú, óir ní fearr liom a</span>
<lb n="2782"/><span>beith ag fear eile ná agat-sa; agus dá mbeidís seóide nó</span>
<lb n="2783"/><span>maoine agam is duit-se bhéarainn iad, agus fós ní bhfuilim</span>
<lb n="2784"/><span>do shéanadh ciodh beag m'fhoghluim gurab uait-se atá sí</span>
<lb n="2785"/><span>agam."  "Maiseadh, a inghean," ar Guil, "éirigh amach</span>
<lb n="2786"/><span>d'fhios na sluagh agus fear fíor-chaoin fáilte roimh Fheidhlime</span></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="2787"/><p><span>agus rómpa-sa."  "Rachad-sa annsin," ar an inghean,</span>
<lb n="2788"/><span>"do chionn do bheannachta d'fhághail ciodh rachad d'éag do</span>
<lb n="2789"/><span>náire, agus adubhairt an laoi eatartha: -</span></p>
<lb n="2790"/>
<lb n="2791"/><p><span>G.</span>
<lb n="2792"/><span>"Fionntar leat, a Ghuil chródha,</span>
<lb n="2793"/><span>Gus na géagaibh glé-mhóra,</span>
<lb n="2794"/><span>Cia do ghní an measgadh so amuigh</span>
<lb n="2795"/><span>Ar mhór-fhaithche mo dheagh-dhúnadh."</span></p>
<lb n="2796"/>
<lb n="2797"/><p><span>S.</span>
<lb n="2798"/><span>"Ná h-abair sin, a athair dhil,</span>
<lb n="2799"/><span>Is gur tú is náirighe fá nimh,</span>
<lb n="2800"/><span>Dá ndearnaidh fúm gáire,</span>
<lb n="2801"/><span>Rachad d'éag do throm-náire."</span></p>
<lb n="2802"/>
<lb n="2803"/><p><span>G.</span>
<lb n="2804"/><span>"Gaibh mo léine shuaithnidh shróil,</span>
<lb n="2805"/><span>Gaibh do chóirthear eangach óir,</span>
<lb n="2806"/><span>Gaibh umat t'fhleasc is iomchair,</span>
<lb n="2807"/><span>Éirghe amach agus fionntar."</span></p>
<lb n="2808"/>
<lb n="2809"/><p><span>Éirgheas an inghean bheag 'na seasamh agus gabhas a brat</span>
<lb n="2810"/><span>corcrach uimpi ós a bán-bhruinnibh, agus dealg óir san</span>
<lb n="2811"/><span>mbrat sin, agus fleasg áluinn ildhealbhach iolbhuadhach</span>
<lb n="2812"/><span>fionndruinne go slim so-fhaicseana uim a ceann</span>
<lb n="2813"/><span>mar chómhartha bain-fhile, agus téid sí amach ar an bhfaithche</span>
<lb n="2814"/><span>agus tug a h-aghaidh ar na sluaighte go h-eagnaidhe úir-</span>
<lb n="2815"/><span>mhisnigh, agus tug luath-chuaird dá rosgaibh rinn-ghéara fá</span>
<lb n="2816"/><span>na ceithre h-áirdibh go díreach i n-a timcheall, mar atá</span>
<lb n="2817"/><span>soir, siar, ba dheas is ba thuaidh.</span></p>
<lb n="2818"/>
<lb n="2819"/><p><span>Is annsin do chonairc an inghean bheag na sluagha adhbhail-</span>
<lb n="2820"/><span>mhóra, agus is iad tárla uirthe ar dtúis triúr fileadha do</span>
<lb n="2821"/><span>mhuinntear an ríogh agus iad ar bhfilleadh a nglún agus a</span>
<lb n="2822"/><span>ndruim re claidhe agus iad ag cluanaigheacht.  "Is i</span></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="2823"/><p><span>n-éinfheacht do doireadh na h-éigse," ar sí.  "Cionnas</span>
<lb n="2824"/><span>atá fhios sin agat-sa?" ar siad.  "Mar is i</span>
<lb n="2825"/><span>n-éinfheacht do bhéarthaoí laoigh," ar sí.  "Fan-sa</span>
<lb n="2826"/><span>'na ndiaigh go gcuirfidh tú naisg ortha," ar</span>
<lb n="2827"/><span>siad.  "Ní h-amhla is cóir," ar sí, "acht a máithreacha</span>
<lb n="2828"/><span>féin dá lighe ar dtúis, óir is amhla is dual agus is dleacht a</span>
<lb n="2829"/><span>dhéanamh."  Do ghaibh eagla mhór na fileadha roimpi, agus</span>
<lb n="2830"/><span>do chuir sí an triúr sin di, óir do theitheadar uaithe,</span>
<lb n="2831"/><span>agus do ghluais roimpi go neamh-náireach gus an ionad</span>
<lb n="2832"/><span>i n-a raibh Feidhlime, agus do chuir fíorchaoin fáilte roimhe</span>
<lb n="2833"/><span>agus roimh mhaithe a mhuinntire agus is é adubhairt: "Dia do</span>
<lb n="2834"/><span>bheatha, a uasail agus a áirdrí, a Fheidhlime mhic Criomhthainn."</span>
<lb n="2835"/><span>"Go mairir, a inghean bheag," do ráidh Feidhlime, "agus is</span>
<lb n="2836"/><span>tairise agus is maith linn t'fháilte."  "Creidim sin," ar an</span>
<lb n="2837"/><span>inghean, "agus cá h-áit ar chodlais araoir?"  "Do chodlas</span>
<lb n="2838"/><span>i Luachair Dheaghaidh," ar Feidhlime.  "Is furas aithne,"</span>
<lb n="2839"/><span>ar sí, "gurab dortadh flaithis agus díth oirbheartha agus aineólas</span>
<lb n="2840"/><span>mór duit-se má's mar ghné cáinte ar Ghuil Dhúna Lóich</span>
<lb n="2841"/><span>tugais amus na h-oidhche anocht air, agus atá fhios agam</span>
<lb n="2842"/><span>féin nach raibh oirbheart aithne ná eolas agat féin san</span>
<lb n="2843"/><span>gcríoch so agus teacht ó'n áit i raibh luachair gus an áit nach</span>
<lb n="2844"/><span>fuil an luachair féin .i. go teach Ghuil gheanamhail ghrádhmhar</span>
<lb n="2845"/><span>Athá Lóich ag iarraidh iostais na h-oidhche anocht, agus é</span>
<lb n="2846"/><span>féin gan bhiadh gan deoch gan teach gan teine gan iostas,</span>
<lb n="2847"/><span>gan cuach ar chlár ná an clár féin, gan úrlár gan leabadh</span>
<lb n="2848"/><span>'na h-áit aige; óir níorbh' fhuláir, a uasail Fheidhlime,</span>
<lb n="2849"/><span>forfhógra míosa, ráithe, nó bliadhna do bheith romhat</span>
<lb n="2850"/><span>sul do thiocfá don bhaile-se."</span></p>
<lb n="2851"/>
<lb n="2852"/><p><span>"Cionnas atáthar agaibh, a inghean?" ar Feidhlime.</span>
<lb n="2853"/><span>"Atáthar go h-olc," ar sí ".i. go gann gortach tirim</span>
<lb n="2854"/><span>teirc-bhídh teirc-éadaigh táimh-néallach, gan siolla gan</span>
<lb n="2855"/><span>seomra gan cruach gan stáca gán cúil, gan cuach ar</span></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="2856"/><p><span>chlár, ná an clár féin ar a mbeadh sé againn, go clamh</span>
<lb n="2857"/><span>trochailte spadánta ocrach brónach imreasánach, ag</span>
<lb n="2858"/><span>sníomh le gorta do shíor; agus an bhfaiceann tusa an teach</span>
<lb n="2859"/><span>mór úd ós do chómhair thall?"  "Do-chím," ar Feidhlime.</span>
<lb n="2860"/><span>"Maiseadh," ar sí, "tá clochán cam sleamhain salach</span>
<lb n="2861"/><span>so-leagaithe chuige siúd, agus casán cumhang fíor-bhréan</span>
<lb n="2862"/><span>tolgánach chuige, agus tá cliath-shlat gan teóidhe gan téagar</span>
<lb n="2863"/><span>'na fiar-luighe nó 'na leath-luighe leis le fíor-easbaidh</span>
<lb n="2864"/><span>feiris-tighe.  Agus atá dóirse fíor-chumhanga fír-ísle</span>
<lb n="2865"/><span>agus fuinneóga fairseanga fíor-fhuara ar an dtigh sin.</span>
<lb n="2866"/><span>Agus ní díon ar ghaoith ar dhuartan ná ar dhoineann é;</span>
<lb n="2867"/><span>agus atá úrlár claiseach sopach salach sír-fhliuch ann; agus atá</span>
<lb n="2868"/><span>cat seang siubhlach síor-dhranntánach creat-lom féitheach</span>
<lb n="2869"/><span>ann; agus cú bheag ghearr dhorcha ghruamdha ghráineamhail</span>
<lb n="2870"/><span>lom-easnach; cearca cos-árda caola cóir-sgríobacha;</span>
<lb n="2871"/><span>agus leinbh bholg-mhóra chruinn-tsilleacha chorracha cham-</span>
<lb n="2872"/><span>bhéalacha chaol-spágacha channránacha bhíos ag sír-</span>
<lb n="2873"/><span>sgreadaigh agus ag síor-bhodhradh na muinntire; agus atá teine</span>
<lb n="2874"/><span>dhubh dhorcha dheataigh mhór gan bhrigh gan bheartughadh gan</span>
<lb n="2875"/><span>teas gan téagar ann; agus aráinín briosg bog blodhach</span>
<lb n="2876"/><span>gairbh-siabhach gan snáthadh gan táthughadh dá dhéanamh</span>
<lb n="2877"/><span>ann, agus é dá losgadh ar ghreidilín ghearra dheirg-chnaipeach</span>
<lb n="2878"/><span>chlaigeach chlaiseach dhóighte tholgánach ag ban-óglaigh bhig</span>
<lb n="2879"/><span>ghearra bhuidhe bhréin bhladhmannaigh bhreill-mhéaraigh mhór-</span>
<lb n="2880"/><span>shaithigh do-mhaisigh ag arbh' mhó seacht n-uaire a ghreidhm</span>
<lb n="2881"/><span>ná a h-uiriseacht; agus áirseóireadha do chailleacha loma</span>
<lb n="2882"/><span>liatha fliuch-shúileacha prioslacha sreamacha cróin-</span>
<lb n="2883"/><span>fhiaclacha do bhíos do ghnáth ag bodhradh an tighe.  Maiseadh,</span>
<lb n="2884"/><span>a Fheidhlime," ar sí, "gidheadh go bhfaigheadh maithe agus mór-</span>
<lb n="2885"/><span>uaisle lán laghaire do bhréinim gabhair, caorach agus</span>
<lb n="2886"/><span>anamhaidheach eile, ní bhfaigheadh daoithe ná srathairidhe ann</span>
<lb n="2887"/><span>acht uisge oghar-phiastach na leamhna nó an tobair bhuidhe</span></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="2888"/><p><span>mar dhigh; agus atáid leapthacha cruadha cumhanga caola</span>
<lb n="2889"/><span>ann agus iad lán de dhearnaitidhe.  Atáid lucht an tighe</span>
<lb n="2890"/><span>úd uile agus ní tháinig aoinneach fireann ná baineann, beag</span>
<lb n="2891"/><span>ná mór, lag ná láidir, óg ná críonna, buidheach sásta</span>
<lb n="2892"/><span>ná sáthach as riamh, dár chaith a bheag ná a mhór do bhiadh</span>
<lb n="2893"/><span>an tighe úd.  Dar an lic Phádraig atá i gCaiseal Mumhan,"</span>
<lb n="2894"/><span>do ráidh Feidhlime, "dá mbeadh a fhios sin againn-ne a</span>
<lb n="2895"/><span>bheith mar sin ní thiocfaimís go bruinne an bhrátha."</span></p>
<lb n="2896"/>
<lb n="2897"/><p><span>"A uasail Fheidhlime," ar sí, "is truagh íseal cliabh</span>
<lb n="2898"/><span>con againn, agus is árd cliabh fiadh againn; idir na bogha</span>
<lb n="2899"/><span>agus na boilg tángais chughainn, óir do chuaidh guith an</span>
<lb n="2900"/><span>tsúiste uainn agus ní rug foghar an loinithe orrainn; agus is</span>
<lb n="2901"/><span>bleachtmhar sróna linn.  Níl acht anglais ag ár loilígheach-</span>
<lb n="2902"/><span>aibh, agus iar ndísg ag ár ngabhnachaibh; agus bídh na lucha</span>
<lb n="2903"/><span>liatha léire luaithe ag lighe ár gcneas mar iarradh bídh</span>
<lb n="2904"/><span>ó urthosach na h-oidhche go maidean."  "Dar an lic</span>
<lb n="2905"/><span>Phádraig atá i gCaiseal Mumhan," ar Feidhlime, "dá</span>
<lb n="2906"/><span>mbeadh a fhios againn-ne a bheith mar sin ní thiocfaimís</span>
<lb n="2907"/><span>ann go lá an tsléibhe."  "A Fheidhlime," ar sí, "an</span>
<lb n="2908"/><span>gcuala tú sé ceólta tighe Ghuil?"  "Ní chuala," ar</span>
<lb n="2909"/><span>Feidhlime, "agus abair iad."  "Éighmheach, búithreadh</span>
<lb n="2910"/><span>sgréachach, bodhradh, béiceach agus blaidhreach," ar sí.  "Agus</span>
<lb n="2911"/><span>an gcuala tú trí h-abhráin tighe Ghuil?" ar sí.  "Ní</span>
<lb n="2912"/><span>chuala," ar sé, "agus abair iad."  "Gol, gárthadh agus gla-</span>
<lb n="2913"/><span>fairt."  "Agus an gcuala tú na sé coin atá i dtigh</span>
<lb n="2914"/><span>Ghuil?"  Ní chuala," ar Feidhlime, "agus abair iad."</span>
<lb n="2915"/><span>"Stolladh raobadh agus gearradh, fogha éigean agus stracadh,</span>
<lb n="2916"/><span>agus ciodh h-iomdha deagh-dhaoine agus flatha tig dhon bhaile-se,</span>
<lb n="2917"/><span>ní théid neach díobh uatha gan leonadh leadradh gearradh</span>
<lb n="2918"/><span>agus dian-chreimeadh fá'n sliabh sin suas, gurab ar éigean</span>
<lb n="2919"/><span>is féidir leó sgaramhain leó mar sin gan a n-itheadh</span>
<lb n="2920"/><span>go h-uile, agus bé aca is fearr sgaras leó bí othras mí nó</span></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="2921"/><p><span>ráithe air dá n-éis," ar sí.  "Agus an gcuala tú trácht</span>
<lb n="2922"/><span>ar thrí reachtaireadha atá ann?"  "Ní chuala," ar sé,</span>
<lb n="2923"/><span>"agus abair iad."  "Ruaig cruadhas agus casaoid," ar sí.</span>
<lb n="2924"/><span>"An gcuala tú," ar sí, "na naoi feadhmannaigh atá i</span>
<lb n="2925"/><span>dtigh Ghuil?"  "Ní chuala," ar sé, "agus cad é a n-anamna?"</span>
<lb n="2926"/><span>"Atá," ar sí, "sladuidhe braduidhe gaduidhe, cathughadh</span>
<lb n="2927"/><span>mallughadh fad-chumha, troidéis móiréis agus ráiméis."</span>
<lb n="2928"/><span>"An gcuala tú," ar sí, "na sé cailíní atá i dtigh</span>
<lb n="2929"/><span>Ghuil?"  "Ní chuala," ar Feidhlime, "agus abair iad."</span>
<lb n="2930"/><span>"Daille moille agus leisge, clampar amhgar agus deifir."</span>
<lb n="2931"/><span>"An gcuala tú," ar sí, na buachaillidhe atá ann?"</span>
<lb n="2932"/><span>"Ní chuala," ar sé, "agus cad is ainm dóibh?"  "Atá</span>
<lb n="2933"/><span>mearughadh cailleamhain agus ciarsán, imreas uireasbaidh agus</span>
<lb n="2934"/><span>uathbhás."  "Agus an gcuala tú trácht ar an dá chailligh</span>
<lb n="2935"/><span>déag atá i dtigh Ghuil?"  "Ní chuala," ar Feidhlime,</span>
<lb n="2936"/><span>"agus innis dam cia h-iad," ar sé.  "Gruig graig agus gorta,</span>
<lb n="2937"/><span>goin goid agus glafairt, déirc diultadh agus doicheall, ceas-</span>
<lb n="2938"/><span>acht caol-chuid agus cannrán."  "An gcuala tú," ar sí,</span>
<lb n="2939"/><span>"anmna an dá sgológ déag atá pósta aici siúd?"</span>
<lb n="2940"/><span>"Ní chuala," ar sé, "agus abair iad."  "Bruid brad agus</span>
<lb n="2941"/><span>basgadh, clampar clamhaire agus caismirt, guaireach</span>
<lb n="2942"/><span>gruama agus gearán, brúghtach buithreach agus beagán; agus ba</span>
<lb n="2943"/><span>leor d'adhbhar uireasbaidhe nó ocrais do neach san</span>
<lb n="2944"/><span>domhan féachain ar chorpaibh daoine bochta seirgthe casa</span>
<lb n="2945"/><span>feoidhte truagha spadánta súighte seang-chliabhacha dona</span>
<lb n="2946"/><span>dearóile buidhe briste cruadha lúinn-leacha gacha críon-</span>
<lb n="2947"/><span>chaillighe agus gacha críon-sgolóige, agus go bhfanfadh mion-</span>
<lb n="2948"/><span>ubhall nó mór-áirne ar gach ruibe dá malaidhibh mothallacha</span>
<lb n="2949"/><span>glais-liatha garbha cama cruadha casaoideacha.  Agus</span>
<lb n="2950"/><span>is amhla bíd gach aon lá agus sé cailleacha agus sé sgológa</span>
<lb n="2951"/><span>ar gach doras de dhóirsíbh tighe Ghuil, agus iad ag creimeadh</span>
<lb n="2952"/><span>agus ag cáinseoireacht ar gach neach dá dtig don bhaile sin,</span></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="2953"/><p><span>agus go mórmhór don teaghlach úd; agus ní shlánuigheann sé</span>
<lb n="2954"/><span>bliadhain dá shaoghal aoinneach dá n-aoirid ná dá</span>
<lb n="2955"/><span>n-aithisighid na h-árdhachtuighthe sin."</span></p>
<lb n="2956"/>
<lb n="2957"/><p><span>"Dar an lic Phádraig atá i gCaiseal ní aorfaid agus ní</span>
<lb n="2958"/><span>ghlámhfaid siad sinn-ne óir ní fhaicfid siad sinn dá súile</span>
<lb n="2959"/><span>agus ní mó chífeam iad.  Agus a inghean," ar Feidhlime,</span>
<lb n="2960"/><span>"an bhfuil neach don mhuinntear is measa ná a ndubhraís</span>
<lb n="2961"/><span>fós?"  "Atá go deimhin," ar sí ".i. mo chómhdhalta</span>
<lb n="2962"/><span>féin, an fear 'gár h-oileadh agus 'gár beacht-mhúineadh mé</span>
<lb n="2963"/><span>aige."  "Cá h-ainm dó?" ar Feidhlime.  "Dearóile</span>
<lb n="2964"/><span>mac Beag-mheanman," ar sí, ".i. fear dúr dorcha diab-</span>
<lb n="2965"/><span>laidhe droch-mhúinte dochraidh do-dhealbhach tuaisgeartach</span>
<lb n="2966"/><span>d'iarmhar Thuatha Dé Danann, agus Dollrachtach mac</span>
<lb n="2967"/><span>Diúlttha is ainm agus is sloinne don tsagart do bhaist é,</span>
<lb n="2968"/><span>agus an tan do bhí sé dá bhaisteadh thug sé trí tonna baiste</span>
<lb n="2969"/><span>thairis .i. tonn diúlttha tonn léire agus tonn ceasachta, agus a</span>
<lb n="2970"/><span>uasail Fheidhlime," ar sí, "is sgítheach imshníomhach</span>
<lb n="2971"/><span>athtuirseach atáthar ag muinntear an bhaile so .i. an</span>
<lb n="2972"/><span>baile so 'na dtángaís anocht, óir atá teirce bhídh ar</span>
<lb n="2973"/><span>ár n-áitibh, agus tart ar ár maithibh, agus díth riain ar ár</span>
<lb n="2974"/><span>ndaoine agus ar ár n-áirnéis agus ar ár gconaibh, le h-easbaidh</span>
<lb n="2975"/><span>bhídh agus le lán-ghorta, do bhrígh gur fhág an sean-bhiadh sinn</span>
<lb n="2976"/><span>agus ní tháinig an biadh nuadh chughainn.  Agus is árd ingneach</span>
<lb n="2977"/><span>ár gcait agus ár ngadhar ar bheagán lúith le láin-easbaidh,</span>
<lb n="2978"/><span>agus níl friothálamh aon chéireach aon ghéidh ná aon bheithe san</span>
<lb n="2979"/><span>mbaile 'na dtángaís anocht.  Agus dá mbadh í mo mháthair-</span>
<lb n="2980"/><span>se nó mo shiúr mhíosa do thiocfadh amach do chreidfeá sgéal</span>
<lb n="2981"/><span>uatha, óir is eól dóibh ceisneamh do dhéanamh ní h-ionann</span>
<lb n="2982"/><span>is mise, óir ní h-eól dam a innsin duit-se mar atá an</span>
<lb n="2983"/><span>baile úd, mar is am' thuirtín gan bruith gan fuineadh</span>
<lb n="2984"/><span>gan fásgadh gan cainnt gan cruinneas gan eolas atáim-</span>
<lb n="2985"/><span>se nár chleacht deagh-dhaoine d'fhaicsin ná d'agallamh</span></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="2986"/><p><span>riamh, óir is oileamhain mná idir a boin agus a buarach do</span>
<lb n="2987"/><span>fuaras-sa ní h-ionann agus cách."</span></p>
<lb n="2988"/>
<lb n="2989"/><p><span>"Dar an lic Phádraig atá i gCaiseal," ar Feidhlime,</span>
<lb n="2990"/><span>"dá mbadh í mo mháthair-se nó do shiúr mhíosa do thiocfadh</span>
<lb n="2991"/><span>amach do leigfinn-se a bhfuil ó Luachair Dheaghaidh siar</span>
<lb n="2992"/><span>dóibh, agus ós tusa tháinig ann is leigthe a bhfuil ó'n</span>
<lb n="2993"/><span>Mangartain go Léim Lára dhuit."  "Ní leigthe sin</span>
<lb n="2994"/><span>domh-sa a uasail agus a árd-fhlaith," ar sí, agus adubhairt an</span>
<lb n="2995"/><span>laoi:</span></p>
<lb n="2996"/>
<lb n="2997"/><p><span>"Ní bhfuil sáth dá bhfuil</span>
<lb n="2998"/><span>Ár mbiadh ar Ghuil ghrinn,</span>
<lb n="2999"/><span>Tighte nochta sona</span>
<lb n="3000"/><span>Ná biadh ar Ghuil ghrinn.</span></p>
<lb n="3001"/>
<lb n="3002"/><p><span>"Ní ba fiaghach foill,</span>
<lb n="3003"/><span>Ná biadh ar Ghuill ghrinn,</span>
<lb n="3004"/><span>Tighte bochta sona</span>
<lb n="3005"/><span>agus gorta go grinn.</span></p>
<lb n="3006"/>
<lb n="3007"/><p><span>"Tionólfaidhear díbh</span>
<lb n="3008"/><span>Ceasacht as gach n-árd,</span>
<lb n="3009"/><span>Fé lán gacha tulaigh</span>
<lb n="3010"/><span>Cian is fada a mhairg."</span></p>
<lb n="3011"/>
<lb n="3012"/><p><span>A h-aithle na laoi sin do ghaibh fearg mhór an rí</span>
<lb n="3013"/><span>agus adubhairt a each do ghabháil dó, agus do chuaidh uirthi go</span>
<lb n="3014"/><span>deagh-thapa.  Iar n-fheicsin sin don inghean do lean an</span>
<lb n="3015"/><span>rí, agus do ghaibh an t-each ar a shrian agus adubhairt: "Cad is</span>
<lb n="3016"/><span>fáth dhuit, a uasail agus a áirdrí," ar sí, "fearg do ghlacadh</span>
<lb n="3017"/><span>mar sin, óir ní dual agus ní dleacht do rígh bheith feargach</span>
<lb n="3018"/><span>amail adeir an Tighearna: Rí fostach, gan fearg</span></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="3019"/><p><span>gan leisge fá agallamh, gan diúltadh do dheagh-chómhairle,</span>
<lb n="3020"/><span>agus fírinne d'fhriothálamh."  "Ní bhfuilim-se feargach</span>
<lb n="3021"/><span>a inghean," ar Feidhlime, "acht ní tráth cómhrádh dúinn</span>
<lb n="3022"/><span>anois, óir is deireadh laoi atá ann, agus is mór an duartan</span>
<lb n="3023"/><span>agus an do-shíon, an fuacht agus an fliuchán, agus is trom áidhbhéil</span>
<lb n="3024"/><span>an sneachta atá ann agus ní fios dam cá slighe ná conair</span>
<lb n="3025"/><span>'na rachainn."  "Ní fásach an tír ad' thimcheall," ar sí,</span>
<lb n="3026"/><span>"agus is leat féin a ceannas agus a cumas, agus ní féidir do</span>
<lb n="3027"/><span>chómhmhaith do dhuine do chur amach ná do chongbháil amuigh,</span>
<lb n="3028"/><span>gibé ionad a rachair; agus dá dteangmhadh go rachtá go</span>
<lb n="3029"/><span>tigh cómharsan dúinn-ne adéarfaidís nachar shaidhbhre</span>
<lb n="3030"/><span>iad féin ná sinn-ne; agus inneosad féin beagán dá</span>
<lb n="3031"/><span>sgéalaibh an bhaile so dhuit ionnas go mbadh lugha-de</span>
<lb n="3032"/><span>do bheadh amhras agat ar bhiadh ná ar dhigh do bheith ann</span>
<lb n="3033"/><span>tar th'éis féin, óir tángadar ceathrar chughainn ar</span>
<lb n="3034"/><span>aoidheacht agus coinmheadh san earrach so, agus ní fríth biadh ná</span>
<lb n="3035"/><span>beatha sa mbaile seo dóibh, agus ní mór do fríth," ar sé,</span>
<lb n="3036"/><span>"ar aon chor de, ciodh gur cuarduigheadh tuatha agus cealla</span>
<lb n="3037"/><span>agus tighthe taoiseach, agus níor fríth ionnta sin féin é nó gur</span>
<lb n="3038"/><span>fágbhadh géill agus braighde ó Ghuil .i. a mhic agus a bhráithre."</span>
<lb n="3039"/><span>"Créad an biadh do fríth dó ar na braighdibh sin, a</span>
<lb n="3040"/><span>inghean," ar Feidhlime.  "Do fríth," ar sí, "an t-ochtmhadh</span>
<lb n="3041"/><span>cuid fichead do cheathramhain lobhtha d'easnacha cléibh</span>
<lb n="3042"/><span>gamhna goirm-chlitigh noch d'éag le truagh-ghalar san mí</span>
<lb n="3043"/><span>Feabhra, agus do sgeithfidís coin gharga ghortacha agus gadhair</span>
<lb n="3044"/><span>ghlana guith-bhinne d'éis a ithte, agus an oiread eile do</span>
<lb n="3045"/><span>shein-bhléin sean-mhuice lochartha lán-truaighe láithighe noch</span>
<lb n="3046"/><span>d'éag le h-ain-mheasardhacht nó le h-ain-teasaidheacht</span>
<lb n="3047"/><span>látha, dhóiseacht, nó clódhaireacht, agus leath-bhairín sgreamh-</span>
<lb n="3048"/><span>loiscighthe coirce d'fhás i n-iarmhar íochtar athghuirt</span>
<lb n="3049"/><span>athmhóna ris nar bhain taithneamh gaoithe ná gréine ó'n</span>
<lb n="3050"/><span>lá do treabhadh é gus an lá do baineadh é."</span>
<lb n="3051"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="3052"/><p><span>"Créad an t-annlan eile fríth dóibh?" ar Feidhlime.</span>
<lb n="3053"/><span>"Níor fríth," ar sí, "acht oiread trí sgiathán feidhleacáin</span>
<lb n="3054"/><span>do ghlas-mhillín do bhréin-im gabhar agus caorach ar n-a</span>
<lb n="3055"/><span>sleamhain tarraing tré chuair-bhéal chrín-bhrealláin mar</span>
<lb n="3056"/><span>choigeann-bhaisín, agus an millín sin go cuas-ghorm cam-</span>
<lb n="3057"/><span>ruibeach agus ar calcúghadh ar laghair mná mhóir-mhíolaighe</span>
<lb n="3058"/><span>mhóir-cheannaighe bhige ghearra bhuidhe bhreill-mhéaraighe</span>
<lb n="3059"/><span>mhór-sháithe dho-mhaisighe, agár a seacht mó a greidhm ná a</span>
<lb n="3060"/><span>h-uiriseacht, nach cíoradh í féin acht gach Luan Cásga</span>
<lb n="3061"/><span>agus nach h-ionnladh í féin acht gach Luan Bealtaine.</span>
<lb n="3062"/><span>D'fhiafruigh na deoraidhthe .i. bacach agus geocach, cearrbhach</span>
<lb n="3063"/><span>agus óinseach, an gcuirfíghear salann air siúd.  Adúbhartas</span>
<lb n="3064"/><span>leó ná raibh aoin-nidh ann ar a gcuirfidhe salann acht</span>
<lb n="3065"/><span>muna gcurthaoi ar a dteangthaibh é.  Agus is í deoch</span>
<lb n="3066"/><span>do fríth dóibh leis leath-lán brealláin bhig ísil-fhocaill</span>
<lb n="3067"/><span>do bhainne ós uachtar maide fearna, lán doirn i n-a</span>
<lb n="3068"/><span>íochtar agus dhá lán doirn i n-a uachtar, agus ba folamh ó n-a</span>
<lb n="3069"/><span>mheadhón suas an bréan-bhreallán sin, agus an bainne sin go</span>
<lb n="3070"/><span>glórach bolg-shúileach, agus é tar éis a shuaidhte a laghraibh</span>
<lb n="3071"/><span>mná míolaighe móir-cheannaighe; agus is mar sin do fuaradar</span>
<lb n="3072"/><span>an beagán droich-bhídh agus droich-dhighe sin; agus fós ba mhór</span>
<lb n="3073"/><span>an t-ádhbhar galair agus easláinte an biadh nó an deoch sin</span>
<lb n="3074"/><span>do chaitheamh; agus adubhairt a thabhairt as críochaibh chughtha,</span>
<lb n="3075"/><span>agus do chongaibh mac agus bráthair fir an tighe úd .i. Guil,</span>
<lb n="3076"/><span>i ngeall ris an mbiadh agus ris an ndigh sin, gur díoladh</span>
<lb n="3077"/><span>na fiacha do gealladh ar a son; agus is olc an t-am a dtan-</span>
<lb n="3078"/><span>gaís chughainn, a thighearna," ar an inghean.  "Is é sin an</span>
<lb n="3079"/><span>t-am 'nar bleacht na sróna, agus 'nar seasg na ba, agus teirce</span>
<lb n="3080"/><span>bhídh agus dighe orrainn, óir níl acht arán táith-fhliuch truagh-</span>
<lb n="3081"/><span>choirce againn ar n-a losg-bhrúith, agus uisge odhar-phiastach</span>
<lb n="3082"/><span>ar n-a leathsgagadh, agus foirgneamh foirfe fíor-chumhang, agus</span>
<lb n="3083"/><span>botha croma caol-chúinneacha cam-dheataigh; agus do chuadar</span></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="3084"/><p><span>ár ndaoine aosda i laige agus ár n-daoine óga i gcliabh-</span>
<lb n="3085"/><span>chaoile; agus is measa dhuit-se, a uasail Fheidhlime," ar sí,</span>
<lb n="3086"/><span>"nach dóigh do thriath ná do thighearna ar bith triall fá</span>
<lb n="3087"/><span>thuairim na h-áite i n-a mbí gach amhgar agus gach uireasbaidh</span>
<lb n="3088"/><span>dá gcualaís agus mórán eile nach tualang mise ar a n-aithris</span>
<lb n="3089"/><span>ná ar a bhfaisnéis díbh-se, óir ní dhearna-sa d'obair ná</span>
<lb n="3090"/><span>do luadhail riamh acht sgoilb do bhaint do mhaoil-chléibh</span>
<lb n="3091"/><span>nó sop d'uachtar builg an tighe, acht bheith banamhail</span>
<lb n="3092"/><span>banda óg naoidheanda neamh-ársa, agus noch ní h-eól dam</span>
<lb n="3093"/><span>na neithe adeiridís na mná críona do rádh, óir dá</span>
<lb n="3094"/><span>mbadh í mo shiúr mhíosa nó mo máthair-se do thiocfadh</span>
<lb n="3095"/><span>annso, do dhéanfaidís a dhá oiread is dhéinim-se do</span>
<lb n="3096"/><span>cheisneamh agus do dhroch-thuar leat as a seachnóidís na sluaigh-</span>
<lb n="3097"/><span>se iad."  "Dá mbadh í mo mháthair-se nó do shiúr mhíosa</span>
<lb n="3098"/><span>do thiocfadh ann," ar Feidhlime, "do leigfimís-ne a</span>
<lb n="3099"/><span>bhfuil ó Dhruinne go Luachair Dheághaidh dóibh; agus tabhair</span>
<lb n="3100"/><span>m'eich agus m'iorradh don inghin óir bhig seo," ar sé, "agus an</span>
<lb n="3101"/><span>dara falaing óir atá agam."  "Glacfad-sa sin,"</span>
<lb n="3102"/><span>ar an inghean, "óir ní dlighthear tuarastal flatha d'obadh</span>
<lb n="3103"/><span>ná do dhiúltadh."  "Gabhtar ár n-eich dúinn," ar Feidhlime.</span>
<lb n="3104"/><span>"Cá conair nó cá slighe 'narbh' áil leat dul?" ar</span>
<lb n="3105"/><span>an inghean, "óir ní maise dhúinn-ne bhúr n-imtheacht an</span>
<lb n="3106"/><span>tráth-sa acht mio-mhaise agus clú diúlttha."  "Maiseadh,"</span>
<lb n="3107"/><span>ar Feidhlime, "ní bhfuil againn acht fanamhain ar an</span>
<lb n="3108"/><span>bhfaithche bhfód-ghlais bhféar-aithne bhfearann-bhláith so</span>
<lb n="3109"/><span>anocht."  "Ní bheadh maith dhúinn-ne de sin," ar an inghean,</span>
<lb n="3110"/><span>"óir gé beag d'fhéar agus d'ingioltas atá san mbaile seo</span>
<lb n="3111"/><span>d'íosaidís bhúr n-eachra-sa é, agus do loitfeadh leathan-lorg</span>
<lb n="3112"/><span>bhúr laochradh é go nach éireochadh go bráth airís, agus ní</span>
<lb n="3113"/><span>h-áiteóchar fós an baile seo d'bhúr n-éis go bráth."</span>
<lb n="3114"/><span>"Ní fheadramar créad is indéanta dúinn leat mura</span>
<lb n="3115"/><span>ndeachaimís síos fá'n dtalamh dtrom-fhódaigh."  "Ba</span></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="3116"/><p><span>mheasa dúinn-ne sin ná an chuid eile, a Fheidhlime fhíor-</span>
<lb n="3117"/><span>uasail," ar an inghean, "óir an t-ionad i ndéantaoí tusa</span>
<lb n="3118"/><span>d'adhlacan do ba dearbh go dtógfaoí cealla agus eaglais</span>
<lb n="3119"/><span>iongantach ann, do bhrígh gurab tusa ceann cléire agus</span>
<lb n="3120"/><span>tuatha Leatha Mogha, agus do bhronnfaidhe d'á éis sin na</span>
<lb n="3121"/><span>cealla san d'órd riaghalta éigin, agus do sgarfadh sé an</span>
<lb n="3122"/><span>bhaile seo leam' athair-se agus re n-a sliocht go bruinne</span>
<lb n="3123"/><span>an bhrátha."  "Maiseadh," ar Feidhlime, "ní fheadar-sa</span>
<lb n="3124"/><span>créad dhéan leat, óir níor fhágbhais slighe againn cum</span>
<lb n="3125"/><span>fuireach ná imtheacht."  "Maiseadh," ar an inghean bheag,</span>
<lb n="3126"/><span>"dá mbeadhthaoí go maith againn-ne do bheadh fáilte</span>
<lb n="3127"/><span>romhat, agus ní bhfuiltear acht go h-olc;" ar sí, "agus an</span>
<lb n="3128"/><span>bhfaiceann tú an teach mór úd ós do chómhair thall?"</span>
<lb n="3129"/><span>"Do-chím," ar sé.  "Is amhla atá an teach úd," ar sí,</span>
<lb n="3130"/><span>"agus a chliabh chumhang chos-árd agus solas i ngach leath-troigh</span>
<lb n="3131"/><span>dá bhallaidhibh, agus is osgailte is gnáthach a phríomh-dhóirse</span>
<lb n="3132"/><span>agus ní le féile acht le fír-easbaidh fearas-tighe, agus ba mhór</span>
<lb n="3133"/><span>an t-éad-fhulang do thriath ná do thighearna mar thusa</span>
<lb n="3134"/><span>dul isteach ann, óir atá muinntear tighe mhalluighthe mhí-</span>
<lb n="3135"/><span>bhéasach eile ann i n-eaghmuis a ndubhart-sa leat roimhe seo.</span>
<lb n="3136"/><span>Atá ann fós fáidh-inghean bheag bhíos ag fonomhaid agus ag</span>
<lb n="3137"/><span>féachain fá gach aon dá dtig ann, agus an tan tig deoradh</span>
<lb n="3138"/><span>nó duine anaithnid ann isteach eatortha, is suaill nach</span>
<lb n="3139"/><span>éigean dóibh le h-imeagla roimh an líon liath-chailleacha lán-</span>
<lb n="3140"/><span>ghránna agus leis an sgor sgurtaoí seirg-easnacha seang-</span>
<lb n="3141"/><span>chliabhacha strac-shúileacha bhíos ann ag machtnamh agus ag min-</span>
<lb n="3142"/><span>fhéachain air go bhfágbhann an teach uile aca féin, nó go</span>
<lb n="3143"/><span>dtugann biadh, earradh, nó éadach dóibh, nó ór, nó airgead,</span>
<lb n="3144"/><span>ar eagla a aortha nó a imdheargtha tar cheann a oinigh."</span></p>
<lb n="3145"/>
<lb n="3146"/><p><span>"Dar an lic Phádraig atá i gCaiseal, ní aorfaid agus ní</span>
<lb n="3147"/><span>ghlámhfaid sinn-ne," ar Feidhlime, "óir ní bhfaghaid agus ní</span>
<lb n="3148"/><span>fhaicfid siad go bráth sinn ná sinn iad, agus dá bhfeasaimís</span></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="3149"/><p><span>a mbeith ann ní thiocfaimís do bhaile 'na mbeidís go</span>
<lb n="3150"/><span>bruinne an bhrátha, agus ní fheadar créad do dhéanamh leat,</span>
<lb n="3151"/><span>óir ní bhfaghainn slighe chum imtheachta uait ná chum</span>
<lb n="3152"/><span>fanamhna agat, agus a inghean," ar Feidhlime, "is mithid</span>
<lb n="3153"/><span>damh-sa imtheacht feasda." "Ná dein," ar an inghean,</span>
<lb n="3154"/><span>"agus tar liom-sa go tigh m'athar agus mo mháthar féin anocht."</span>
<lb n="3155"/><span>"Créad do gheobhainn ann," ar Feidhlime, "d'éis an</span>
<lb n="3156"/><span>cheisnimh mhóir do rinnis reomhainn gus an tráth seo?"</span>
<lb n="3157"/><span>"Do-gheobhair," ar an inghean, "tighthe leath-nochtuighthe</span>
<lb n="3158"/><span>agus miasa leath-lána agus coiridhe leath-fholamha agus cuirn leath-</span>
<lb n="3159"/><span>fholamha agus súgha an tirtín talmhan agus deargadh donn-</span>
<lb n="3160"/><span>bhratach agus fliuch caomhna go bun bhúr gcluas, agus bárr na</span>
<lb n="3161"/><span>gcrann dá gcognamh, agus casúir do chnámha daoine dá</span>
<lb n="3162"/><span>sgoltadh."</span></p>
<lb n="3163"/>
<lb n="3164"/><p><span>"Dar na mionnaibh," ar uaisle Mumhan, "acht cé</span>
<lb n="3165"/><span>mór an ceisneamh is measa an geallamh."  "Is fearr</span>
<lb n="3166"/><span>an geallamh," ar Feidhlime, "óir na tighthe leath-nochtuighthe</span>
<lb n="3167"/><span>adeir-se, atá díon don taobh amuigh orra agus gan díon</span>
<lb n="3168"/><span>don taobh istigh, agus na miasa leath-lána adeir-se, a lán</span>
<lb n="3169"/><span>bídh bhíos istigh orra agus iad folamh amuigh; agus na coiridhe</span>
<lb n="3170"/><span>leath-lána an taobh istigh lán orra agus iad folamh amuigh;</span>
<lb n="3171"/><span>súgha an tirtín talmhan, adeir-se, .i. súgha na gcriathar</span>
<lb n="3172"/><span>meala, dá ndeárnaidh leasughadh leanna an earraigh</span>
<lb n="3173"/><span>fá bhúr gcómhair-se, agus i mbliadhna caithfighear libh-se iad;</span>
<lb n="3174"/><span>agus an deargadh donn-bhratach na brait dhearga cuirfighear</span>
<lb n="3175"/><span>ar bhúr leapthacha; an fliuch caomhna go bun bhúr gcluas,</span>
<lb n="3176"/><span>an fothragadh bhíos ar bhúr gcorpaibh agus an folcadh ar</span>
<lb n="3177"/><span>bhúr gceannaibh; agus bárr na gcrann le cognamh, adubhairt</span>
<lb n="3178"/><span>sí, agus na casúir do chnámhaibh daoine dá sgoltadh, .i. cnó</span>
<lb n="3179"/><span>agus ubhla agus bhúr bhfiacla féin dá sgoltadh; agus dá bhrígh sin</span>
<lb n="3180"/><span>rachaimíd leat, a inghean bheag," ar sé.  Éirgheas an</span>
<lb n="3181"/><span>inghean ar sin agus gabhas léi chum an dúna é, agus is amhla</span></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="3182"/><p><span>fuaradar an teaghlach taithneamhach taobh-leabhair agus</span>
<lb n="3183"/><span>na cuilte caomhna, cúdaighthe, agus seomraidhe fairseanga,</span>
<lb n="3184"/><span>fíneálta ar n-a gcórughadh agus ar n-a úrluachra, agus do</span>
<lb n="3185"/><span>cuireadh céad fear fíor-uasal i ngach halla de theach</span>
<lb n="3186"/><span>Ghuil an oidhche sin, go n-a bhfuireann d'aois ceóil,</span>
<lb n="3187"/><span>agus oirfididh, agus ealadhan, agus tugadh coinmheadh dá n-eachaibh,</span>
<lb n="3188"/><span>agus dá ngiollaíbh, agus dá ndaosgar-shluagh.</span></p>
<lb n="3189"/>
<lb n="3190"/><p><span>Do suigheadh na sár-shluaigh sin do réir a n-uaisle,</span>
<lb n="3191"/><span>agus a n-athardha, agus a ndúthchais, agus a n-anmana; agus níor</span>
<lb n="3192"/><span>cuireadh íseal i n-ionad an uasail, ná uasal i n-ionad</span>
<lb n="3193"/><span>an ísil, ná tréan i n-ionad an anbhfainn, ná daoi i</span>
<lb n="3194"/><span>n-ionad na flatha; acht gach n-aon i n-a ionad cuibhe</span>
<lb n="3195"/><span>cómh-fhoguis féin.  Agus do dáileadh biadha saora, so-</span>
<lb n="3196"/><span>chaithmhe, séimhidhe agus deocha míne, meisgeamhla, garga,</span>
<lb n="3197"/><span>gabhálta, agus leannta réidhe, ró-mhilse, agus fíonta falcmhara,</span>
<lb n="3198"/><span>fíor-uaisle.  Agus do bhádar ceathrar ar fhichid ann, agus ba</span>
<lb n="3199"/><span>díobh sin Maoluinn Maoltuille, agus Maolruain Molaga</span>
<lb n="3200"/><span>Muluaidh, agus mórán eile maille riú ná h-áirmhíghthear annso.</span>
<lb n="3201"/><span>Agus do bhádar mar sin feadh coicthighis ar mhí ag lán-</span>
<lb n="3202"/><span>chaitheamh na fleidhe sin, agus níor bhfearr an chéad oidhche í</span>
<lb n="3203"/><span>ná'n oidhche dhéidheanach.  Gurab annsin táinig Glomar,</span>
<lb n="3204"/><span>giolla carpaid Feidhlime isteach, agus is é adubhairt:- "Is</span>
<lb n="3205"/><span>mairg rí do thréig dhá chúige Mumhan ar thighearnas aon</span>
<lb n="3206"/><span>tighe amháin, agus an tráth nach ann is dleacht do Rígh Leatha</span>
<lb n="3207"/><span>Mogha síor-chómhnuidhe do dhéanamh is leor dúinn a</span>
<lb n="3208"/><span>fhaid atáimid annso."  "A thruagh," ar Feidhlime, "cá</span>
<lb n="3209"/><span>fearr domh-sa ríoghacht Múmhan agam ná ríoghacht an</span>
<lb n="3210"/><span>tighe-se.  Agus ó ghabhais do láimh orrainn déanfam</span>
<lb n="3211"/><span>imtheacht."  "Mallacht ar do bhéal, a ghiolla," ar Goil,</span>
<lb n="3212"/><span>"óir d'éirigh sonas agus saidhbhreas dúinn le linn an ríogh,</span>
<lb n="3213"/><span>óir na dabhacha donna, dath-áille, mar do ibhthear iad do</span>
<lb n="3214"/><span>gheibhthear lán an ath-uair iad, agus an feadh do bheadh</span></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="3215"/><p><span>Feidhlime i n-ár bhfochair, ní bhéadh easbaidh bídh na dighe</span>
<lb n="3216"/><span>orrainn."  "Innis dam anois," ar Feidhlime, "a Ghuil,</span>
<lb n="3217"/><span>créad fár chuiris an inghean bheag so do cheisneamh, agus do</span>
<lb n="3218"/><span>thabhairt diúlttha dhúinn agus iomad maoine agus mór-mhaitheasa</span>
<lb n="3219"/><span>an bhaile-se?"  "Ní do cheisneamh ná do dhiúltadh chuireas</span>
<lb n="3220"/><span>í," ar Guil, "acht dá fhéachain arbh' iomchuibhe chum</span>
<lb n="3221"/><span>labhartha le cléir í."  "Is iomchuibhe," ar Feidhlime,</span>
<lb n="3222"/><span>"agus ní h-iomchuibhe cléir chum labhartha léi-se ar a líomhthacht,</span>
<lb n="3223"/><span>agus ar a léireacht," agus adubhairt Feidhlime an laoi: -</span></p>
<lb n="3224"/>
<lb n="3225"/><p><span>"Marthain duit a Ghuil, is marthain dot' inghin,</span>
<lb n="3226"/><span>B'fearrde go mór do mhaith, feabhas ár soghainne agat.</span>
<lb n="3227"/><span>Gidh tearc biadh do thighe, do réir briathra th-inghine,</span>
<lb n="3228"/><span>Is amhlaidh do biadhadh sinn, mar ba bhiadh cnoc Bréanainn,</span>
<lb n="3229"/><span>Mar ba shean-bheóir Loch Léin, mar ba mhil an Leamhain</span>
<lb n="3230"/><span>go léir;</span>
<lb n="3231"/><span>Ár sluagha is ár muinntear uile, is amhlaidh do riaradh</span>
<lb n="3232"/><span>sinn-ne.</span>
<lb n="3233"/><span>Is mise Feidhlime fial mac Criomhthainn sámh na saor-</span>
<lb n="3234"/><span>chliar,</span>
<lb n="3235"/><span>Fágaim ag Guil is ag á thig gach maith is gach mór-</span>
<lb n="3236"/><span>thuinn."</span></p>
<lb n="3237"/>
<lb n="3238"/><p><span>A h-aithle na laoi sin éirgheas Feidhlime agus tiomnas</span>
<lb n="3239"/><span>ceileabhradh do Ghuil agus dá theaghlach agus tug céad do gach</span>
<lb n="3240"/><span>cró dóibh agus gabhas an inghean bheag ag síor-athchuinge</span>
<lb n="3241"/><span>eallach agus éadáil ar an rígh. "Ní thárla aon ní im' láimh</span>
<lb n="3242"/><span>anois," do ráidh an rí, "agus an céad uair theangmhas tú</span>
<lb n="3243"/><span>dam arís do gheabhair ní uaim."  "Naisg sin ort,"</span>
<lb n="3244"/><span>ar an inghean.  "Naisgim," ar Feidhlime.  Is annsin téid</span>
<lb n="3245"/><span>Feidhlime don doras osgailte amach agus téid an inghean</span>
<lb n="3246"/><span>don doras iadhta agus tárla sí ar Feidhlime agus is é adubhairt:</span></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="3247"/><p><span>"A bhriathar ar gach fíréan," ar sí, "do gheallais ní</span>
<lb n="3248"/><span>dom san céad áit a theangmhadh dá chéile sinn."  Gona</span>
<lb n="3249"/><span>de sin atá an sean-fhocal:- 'Is suairce breagh briathar</span>
<lb n="3250"/><span>ríogh, agus is fiacha ó ghealltar do neach."  Gona í sin cáirde</span>
<lb n="3251"/><span>inghíne Ghuil um an dúthracht do ghealladh di, agus atá sin</span>
<lb n="3252"/><span>'na shean-fhocal ó shoin i leith.  Agus tug an rí a chulaith</span>
<lb n="3253"/><span>agus a each do'n inghin agus do ghluais féin roimhe i n-ath-ghiorra</span>
<lb n="3254"/><span>gacha slíghe agus i réim-dhíreach gacha conaire caomh-eólais trí</span>
<lb n="3255"/><span>Luachair Dhéaghaidh soir, agus do chríoch Chonaill Ghabhra,</span>
<lb n="3256"/><span>agus tárla i gConalladh air mac leighínn ag teacht san</span>
<lb n="3257"/><span>gconair i n-a chómhdháil go tearc teann-asnach troigh-</span>
<lb n="3258"/><span>éasgaidh.  Agus is é do bhí annsin .i. mealltóir agus</span>
<lb n="3259"/><span>malartóir ar mhná agus ar bhaoth-ingheanaibh Mumhan, agus is é</span>
<lb n="3260"/><span>dob ainm dó .i. Donnúir mac Míodhbhuilge.</span></p>
<lb n="3261"/>
<lb n="3262"/><p><span>"Gabhaidh an cléireach," ar Feidhlime," agus ceangaltar</span>
<lb n="3263"/><span>agus cruadh-chuibhreathar libh é."  Agus do rinnsead cách mar</span>
<lb n="3264"/><span>adubhairt an rí leó.  "A uasail Fheidhlime," ar Donnúir,</span>
<lb n="3265"/><span>"créad an fáth n-órduigheann tú mo cheangal, agus nách</span>
<lb n="3266"/><span>feasach mé ar shárúghadh an reachta ná'n dlíghe dá ngéillid</span>
<lb n="3267"/><span>maithe Mumhan.  "Ag seo an t-adhbhar," do ráidh Feidhlime,</span>
<lb n="3268"/><span>".i. tusa ag mealladh ban Mumhan agus aon bhean ag</span>
<lb n="3269"/><span>mealladh bhfear n-Éireann, agus ná meallann tú í mar</span>
<lb n="3270"/><span>chách."  "Cia h-í sin?" ar Donnúir.  "Sadhbh</span>
<lb n="3271"/><span>inghean Ghuil, Átha Lóich, for Leamhain," ar Feidhlime.</span>
<lb n="3272"/><span>"Créad do gheabhad uait-se má mheallaim í," ar</span>
<lb n="3273"/><span>Donnúir.  "Breith do bhéil féin," ar Feidhlime.</span></p>
<lb n="3274"/>
<lb n="3275"/><p><span>Gluaiseas Donnúir ar sin, agus ní h-aithristear a</span>
<lb n="3276"/><span>imtheachta go Dún Lóich, agus do mheall inghean Ghuil amhail</span>
<lb n="3277"/><span>do gheall don righ.</span></p>
<lb n="3278"/>
<lb n="3279"/><p><span>Dála Dhonnúir ar sin ní h-aithristear a bheag dá</span>
<lb n="3280"/><span>sgéaltaibh go rochtain dó go Caiseal na Ríogh; agus ní</span>
<lb n="3281"/><span>dhearna sosadh ná cómhnuidhe go rochtain na puible</span></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="3282"/><p><span>i n-a raibh Feidhlime mac Criomhthainn.  Agus d'aithin</span>
<lb n="3283"/><span>Feidhlime é agus fearas fíor-chaoin fáilte roimhe agus ro</span>
<lb n="3284"/><span>fhiafruigh de: "Ar mheallais an fháidh-inghean bheag sin</span>
<lb n="3285"/><span>ag Guil?" ar an rí.  "Do rinneas, go deimhin," ar</span>
<lb n="3286"/><span>Donnúir, "agus a bhriathar le gach fíoraon, agus is airighthe</span>
<lb n="3287"/><span>briathar ríogh, agus féach an ní do gheallais."  "Do bhéar</span>
<lb n="3288"/><span>do bhreith féin duit," ar sé, agus tug saidhbhreas iomdha dó</span>
<lb n="3289"/><span>agus cuibhreann ar gach lios dá bhfuil i n-Éirinn.  Adubhairt</span>
<lb n="3290"/><span>Donnúir ná glacfadh gan a fhearann féin Cill</span>
<lb n="3291"/><span>Osgladh.  "Bídis sin agat," ar Feidhlime,  "agus beannacht</span>
<lb n="3292"/><span>le n-a gcois."</span></p>
<lb n="3293"/>
<lb n="3294"/><p><span>Is annsin do freasdaladh biadh ar bórd an righe, agus</span>
<lb n="3295"/><span>idir gach biadh dar cuireadh ar bord do cuireadh gé rósta</span>
<lb n="3296"/><span>ann, agus adubhairt an rí le Donnúir an gé do roinnt.</span>
<lb n="3297"/><span>"Do-bheirim an ceann duit-se, a rí onóraigh," ar sé,</span>
<lb n="3298"/><span>"óir is teann agus is ceann ar Éirinn tú.  Do-bheirim</span>
<lb n="3299"/><span>sgiathán an ghé do na h-amhsaibh do bhrígh gurab iad do</span>
<lb n="3300"/><span>lucht cosnaimh na críche iad.  Do-bheirim sliasta an</span>
<lb n="3301"/><span>ghé don bhantracht agus do na mnáibh uaisle. Do-bheirim</span>
<lb n="3302"/><span>cosa an ghé do na giollaíbh turais do bhrígh gurab iad</span>
<lb n="3303"/><span>lucht siúbhail agus taisdil na críche iad.  Leis an gcill an</span>
<lb n="3304"/><span>corp, agus mise fein Cléireach na Cille," ar Donnúir,</span>
<lb n="3305"/><span>"agus biadh an corp agam féin."  "Beir buadh agus</span>
<lb n="3306"/><span>beannacht," ar Feidhlime, "a Dhonnúir, is maith do</span>
<lb n="3307"/><span>roinnis an gé."  Téid Donnúir go Cill Osgladh agus fanas</span>
<lb n="3308"/><span>Feidhlime i gCaiseal go bhfuair bás so-mholta ann.</span></p>
<lb n="3309"/>
<lb n="3310"/><p><span>(Foircheann)</span>
<lb n="3311"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="3312"/><p><span>Eachtra Léithín</span>
<lb n="3313"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="3314"/><p><span>7. Eachtra Léithín</span></p>
<lb n="3315"/>
<lb n="3316"/><p><span>Naomh éarlamh oireadha do bhí i gcríoch n-Éireann feacht</span>
<lb n="3317"/><span>n-aill darbh' chómhainm Ciarán Cluana.  Do bhí creideamh</span>
<lb n="3318"/><span>maith aige don Choimhdhe chómhachtach.  Aon do ló d'fhógair</span>
<lb n="3319"/><span>Ciarán dá chléircibh dul d'iarraidh tuighe chum na h-eag-</span>
<lb n="3320"/><span>laise Dia Sathairn go sonnradh.  Agus is riu adúbhradh</span>
<lb n="3321"/><span>sin .i. fria Sailmín mac Beógain agus fris Maolán mac</span>
<lb n="3322"/><span>Naoi; óir ba lucht úmhluigheachta do Dhia an dís sin go</span>
<lb n="3323"/><span>nuige a ndícheall, agus rinneadh fearta iomdha do Mhaolán</span>
<lb n="3324"/><span>amhail adubhairt Ciarán an rann: -</span></p>
<lb n="3325"/>
<lb n="3326"/><p><span>"Maolán mac Naoi, an cléireach,</span>
<lb n="3327"/><span>A lámh dheas dár séanadh,</span>
<lb n="3328"/><span>Da mbadh áil le Mac Naoi</span>
<lb n="3329"/><span>Fearta gach naoimh do dhéanamh."</span></p>
<lb n="3330"/>
<lb n="3331"/><p><span>Agus fós Sailmín binn mac Beógain, fé h-é an fear</span>
<lb n="3332"/><span>chéadna ar chéill agus ar chrábhadh agus ar chreideamh é féin fós,</span>
<lb n="3333"/><span>agus ro-s-bheart Ciarán an rann: -</span></p>
<lb n="3334"/>
<lb n="3335"/><p><span>"Sailmín binn mac Beógain,</span>
<lb n="3336"/><span>Creideamh diadha daingean,</span>
<lb n="3337"/><span>Ní h-ain-chion a cholann,</span>
<lb n="3338"/><span>A anam is aingeal."</span></p>
<lb n="3339"/>
<lb n="3340"/><p><span>Gurab é sin an seachtmhadh mac do mhacaibh Beógain</span>
<lb n="3341"/><span>Boirne; agus ro ba iad sin seacht sailmchiallaigh Ciaráin,</span>
<lb n="3342"/><span>gurab uatha atá Cros na Macaomh ar an Sionainn agus Cros</span>
<lb n="3343"/><span>na Macaomh ar Shlighe Chluana.  Ciodh trácht ro ghluaiseadar</span>
<lb n="3344"/><span>na cléirigh ar fuid na Sionann siar, go rángadar go</span>
<lb n="3345"/><span>Cluain Dóimh gur bhaineadar lán a gcuracháin do luachair</span>
<lb n="3346"/><span>bhuinnghil, bhárr-ghlais ann.  Iar sin do chualadar guith</span></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="3347"/><p><span>chluig an chléirigh i n-am easbairte Dia Domhnaigh, go</span>
<lb n="3348"/><span>ndubhradar nach fágfaidís an t-ionad sin go n-éirgheadh</span>
<lb n="3349"/><span>an lá Dia Luain ortha, agus adubhradar an laoi mar atá</span>
<lb n="3350"/><span>'nár ndiaigh: -</span></p>
<lb n="3351"/>
<lb n="3352"/><p><span>"Guith chluig ad-chluinim i gCluain,</span>
<lb n="3353"/><span>Oidhche Dómhnaigh, gan díombuaidh.</span>
<lb n="3354"/><span>Ní imeóchad ó chuala siúd,</span>
<lb n="3355"/><span>Go Luan i n-diaigh an Domhnaigh.</span></p>
<lb n="3356"/>
<lb n="3357"/><p><span>"Dia Domhnaigh, do dhealbhuigh Dia neamh.</span>
<lb n="3358"/><span>Is ann do rugadh rí na n-apstal;</span>
<lb n="3359"/><span>Do láimh Dé san tsruith shoir,</span>
<lb n="3360"/><span>Do baisteadh é Dia Domhnaigh.</span></p>
<lb n="3361"/>
<lb n="3362"/><p><span>"Dia Domhnaigh, do rugadh Muire,</span>
<lb n="3363"/><span>Máthair Ríogh na Trócaire.</span>
<lb n="3364"/><span>Dia Domhnaigh, adeirim dhe,</span>
<lb n="3365"/><span>Rugadh Eóin buadha Baiste.</span></p>
<lb n="3366"/>
<lb n="3367"/><p><span>"Dia Domhnaigh, fós, is dáil dearbh,</span>
<lb n="3368"/><span>Tug Mac Dé an bhruid a h-ifreann.</span>
<lb n="3369"/><span>Dia Domhnaigh, d'éis an ágha,</span>
<lb n="3370"/><span>Bhéaras Dia breith an bhrátha.</span></p>
<lb n="3371"/>
<lb n="3372"/><p><span>"Oidhche Domhnaigh, is binn binn,</span>
<lb n="3373"/><span>Guith an chléirigh ad-chluinim,</span>
<lb n="3374"/><span>Guith an chluig ad-chluinim-se,</span>
<lb n="3375"/><span>I nDruim Diobraid ós an linn.</span></p>
<lb n="3376"/>
<lb n="3377"/><p><span>"Guith an chluig do-chluinim-se,</span>
<lb n="3378"/><span>Dom bhreith-se go Cluain;</span>
<lb n="3379"/><span>Guith an chluig ad-chluinim-se,</span>
<lb n="3380"/><span>Dom rad-sa go h-uain.</span>
<lb n="3381"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="3382"/><p><span>"Dar do láimh-se, a mhacaoimh-se,</span>
<lb n="3383"/><span>Is dar an Rígh ro-d-chruith,</span>
<lb n="3384"/><span>Is ionmhain lem' chroidhe-se</span>
<lb n="3385"/><span>An clog is an guith."</span></p>
<lb n="3386"/>
<lb n="3387"/><p><span>Acht ro fhanfad na cléirigh an oidhche sin ar ghrádh Ríogh</span>
<lb n="3388"/><span>an Domhnaigh, gur ro fearadh sioc agus sír-shneachta agus reodh;</span>
<lb n="3389"/><span>agus d'éirigh doineann agus mór-fhearthainn dóibh, agus ro éirigh</span>
<lb n="3390"/><span>gaoth agus gairbh-shíon na fiormaimeinte re a ndíth agus re</span>
<lb n="3391"/><span>a ndochar, gur mhairg dóibh dá raibh i ndán a gcur i</span>
<lb n="3392"/><span>gcolann riamh, agus a mbeith an oidhche sin gan áirighthe botha</span>
<lb n="3393"/><span>ná béal sgátha leapthan ná lán-teine leó ann.  Dóigh,</span>
<lb n="3394"/><span>ámh, muna mbeith trócaire Dé dá n-imdhíon, nach raibh i</span>
<lb n="3395"/><span>n-aigne dhuine acu bheith beó ar na mháireach d'éis na</span>
<lb n="3396"/><span>h-oidhche sin, le n-a bhfuaradar d'éigean agus d'uathbhás</span>
<lb n="3397"/><span>ó mhór-anfadh na gairbh-shíne sin, go nár chuimhnigheadar</span>
<lb n="3398"/><span>crábhadh na caoin-léaghadh do rádh ná do chantain, ná</span>
<lb n="3399"/><span>codladh ná cómhshuan do dhéanamh, gur ro saobhadh a</span>
<lb n="3400"/><span>gcéadfadh go ná facadar samhla ná baramhail do</span>
<lb n="3401"/><span>dhoimhne ná do dhoininn na h-oidhche sin riamh, ar nimhnighe a</span>
<lb n="3402"/><span>fuachta agus fós ar fhuaire na maidne, agus do bhádar ann</span>
<lb n="3403"/><span>tráth na maidne ar na mháireach, go gcualadar an brón-</span>
<lb n="3404"/><span>chómhrádh ciuin, uir-íseal, éagcaointeach, láin-imshníomhach,</span>
<lb n="3405"/><span>ós a gcionn i n-áirde ar aill ur-áird phríomh-fhairsing,</span>
<lb n="3406"/><span>gur foillsigheadh dóibh é tré fheartaibh a naomhthachta.</span>
<lb n="3407"/><span>Gidheadh mór d'olc agus d'anró agus d'imshníomh fuaradar,</span>
<lb n="3408"/><span>tugadar an cómhrádh dá n-uige agus dá n-aire.  Agus is iad</span>
<lb n="3409"/><span>do rinne an cómhrádh .i. fiolar darbh' ainm Léithín agus</span>
<lb n="3410"/><span>éan dá éanaibh ag agallamh fria aroile go ciúnlánach</span>
<lb n="3411"/><span>gearánach, ag éagcaoine a bhfuachta go truagh, tuirseach,</span>
<lb n="3412"/><span>imshníomhach, go ndubhairt an t-éan ris an bhfiolar:</span>
<lb n="3413"/><span>"A Léithín," ar sé, "an cuimhneach leat leithéid na</span></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="3414"/><p><span>maidne aniugh ná na h-oidhche aréir, do theacht ar t'eólas</span>
<lb n="3415"/><span>roimhe so riamh?" "Ní cuimhin," ar Léithín, "go gcuala</span>
<lb n="3416"/><span>ná go bhfaca a samhail ná baramhail di ó cruithnigheadh an</span>
<lb n="3417"/><span>domhan."</span></p>
<lb n="3418"/>
<lb n="3419"/><p><span>"Agus an cuimhin leat féin nó an gcuala tú a leithéid?"</span>
<lb n="3420"/><span>ar an fiolar ris an éan.  "Atáid daoine le n-a cuimhin,"</span>
<lb n="3421"/><span>ar an t-éan.  "Cia h-iad féin?" ar an fiolar,</span>
<lb n="3422"/><span>"Dubhchosach Binne Gulbain," ar an t-éan .i. "damh dío-</span>
<lb n="3423"/><span>mhór dílionn atá ag Binn Gulbain agus is é óglaoch is sine</span>
<lb n="3424"/><span>cuimhne dá cóimh-sine féin i n-Éirinn é."  "Ort do chol</span>
<lb n="3425"/><span>agus do dhuais!  Dar ndóigh, níl a fhios sin agat-sa.</span>
<lb n="3426"/><span>Gidheadh, ciodh fada sin uaim-se rachad dá fhéachain an</span>
<lb n="3427"/><span>bhfaghainn sgéala uaidh."  Annsin gluaiseas Léithín</span>
<lb n="3428"/><span>roimhe go h-iméadtrom, agus nochar bhféidir leis éirghe go</span>
<lb n="3429"/><span>h-árd le neart na gairbh-shíne, agus ní mó fhéad go h-íseal</span>
<lb n="3430"/><span>le fuacht na fíodhbhaidhe agus le h-iliomad an uisge.  Agus</span>
<lb n="3431"/><span>gér dheacair dhó é, do ghluais go h-iméadtrom iníseal, agus</span>
<lb n="3432"/><span>nochar bhféidir le neach ar bith a fhaisnéis ná a innsin a</span>
<lb n="3433"/><span>bhfuair sé d'olc agus d'anró ag dul go Binn Gulbain ag</span>
<lb n="3434"/><span>iarraidh Dhubhchosaigh.  Agus ro fuair an damh ceann-bheag</span>
<lb n="3435"/><span>cos-luath dá thochas féin le fiodh-lomán daraighe, gur</span>
<lb n="3436"/><span>thúirlig Léithín ar bhinn don lomán maille ris, agus</span>
<lb n="3437"/><span>beannuigheas don damh tré n-a úrlabhra féin, agus fiaf-</span>
<lb n="3438"/><span>ruigheas de arbh' é Dubhchosach é.  Adubhairt an damh</span>
<lb n="3439"/><span>gurbh' é, agus adubhairt Léithín an laoi: -</span></p>
<lb n="3440"/>
<lb n="3441"/><p><span>L.</span>
<lb n="3442"/><span>"Aoibhinn duit, a dhubhchosaigh,</span>
<lb n="3443"/><span>Ar Bhinn Ghulbain ghéir;</span>
<lb n="3444"/><span>Mó sreath agus anach</span>
<lb n="3445"/><span>Tar ar lingeas léim.</span>
<lb n="3446"/></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="3447"/><p><span>"Ní h-eagal duit cuanartach</span>
<lb n="3448"/><span>Tar éis Fhéine Fhinn,</span>
<lb n="3449"/><span>Acht sibh saoghlach seasgair,</span>
<lb n="3450"/><span>Ó gach glinn go glinn.</span></p>
<lb n="3451"/>
<lb n="3452"/><p><span>"Abair liom, a Dhubhchosaigh,</span>
<lb n="3453"/><span>A dhaimh, chinn ar chaoimh,</span>
<lb n="3454"/><span>Macasamhla na maidne-se</span>
<lb n="3455"/><span>Cuin do rála dhíbh?"</span></p>
<lb n="3456"/>
<lb n="3457"/><p><span>D.</span>
<lb n="3458"/><span>"An cheist do chuiri-se,</span>
<lb n="3459"/><span>A Léithín ghlinn ghaoith,</span>
<lb n="3460"/><span>Mac-samhla na maidne-se</span>
<lb n="3461"/><span>Cuin rála dhíobh."</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>"Innis dom, a Dhubhchosaigh," ar Léithín, "créad is</span>
<lb n="3464"/><span>aois duit."  "Inneosad," ar Dubhchosach, ".i. is cuimhin</span>
<lb n="3465"/><span>liom an darach so shíos do bheith na darachán, agus aon</span>
<lb n="3466"/><span>bhliadhain do rugadh mise i mbun na daraighe do bhí ann,</span>
<lb n="3467"/><span>agus ro h-oileadh mise ar an leaba so nó gur dhamh dío-mhór</span>
<lb n="3468"/><span>mé, gur charas an adhbhaidh so trém' oileamhain uirre, gur</span>
<lb n="3469"/><span>fhás an dair iar sin go raibh 'na h-ógdharaigh mhóir, agus do</span>
<lb n="3470"/><span>thiginn-se dam' ghnáth-thochas féin ria gach nóna d'éis</span>
<lb n="3471"/><span>m'aistir agus m'imtheachta, go bhfanainn aige fan n-ionbhaidh</span>
<lb n="3472"/><span>sin go maidin ar na mháireach, agus nocha gcuireadh taisdeal</span>
<lb n="3473"/><span>ná trom-fhiadhach orm go soichinn an crann céadna, gur</span>
<lb n="3474"/><span>fhásamar ria aroile, go ndeárnadh díom-sa damh dío-</span>
<lb n="3475"/><span>mhór díomsach agus lomán lom lán-chríon don chrann so</span>
<lb n="3476"/><span>ad-chídh-se, go bhfuil na mhaosgán mhór mhadhmtha gan bláith</span>
<lb n="3477"/><span>gan toradh ná duilleabhar aniugh iar gcaitheamh a sheadh agus a</span>
<lb n="3478"/><span>shaoghail.  Cidh trácht chuireas lucht chúig céad bliadhan do</span></p>
</div>
<pb n="122"/>
<div><lb n="3479"/><p><span>leath dhíom, gidheadh ní fheaca agus ní chuala ris an ré sin</span>
<lb n="3480"/><span>ionsamhail ná tuairim na h-oidhche aréir."</span></p>
<lb n="3481"/>
<lb n="3482"/><p><span>Gluaiseas Léithín roimhe d'ionnsuidhe a éan agus ar</span>
<lb n="3483"/><span>rochtain chum baile dhó adubhairt an dara h-éan ris:</span>
<lb n="3484"/><span>"An bhfuairis fios ná fuasgladh an sgéil um a</span>
<lb n="3485"/><span>ndeachais?"  "Ní fhuaras," ar Léithín, agus ro ghaibh</span>
<lb n="3486"/><span>ag iomchasaoid ar an éan tré n-a bhfuair d'fhuacht</span>
<lb n="3487"/><span>agus d'anró, go ndubhairt: "Cia aige a saoilfeá</span>
<lb n="3488"/><span>a fhios d'fhághail dam anois" ar Léithín.  "Atá a fhios sin</span>
<lb n="3489"/><span>agam," ar an t-éan, ".i. Dubhghoire .i. lon Chluana Feasda</span>
<lb n="3490"/><span>Bhearacháin."  "Maiseadh," ar Léithín, "rachad dá ionn-</span>
<lb n="3491"/><span>suidhe."  Agus gér bhfada sin uaidh do ghluais roimhe nó</span>
<lb n="3492"/><span>go ráinig Cluain Feasta Bhearacháin, agus ro bhí ag feitheamh</span>
<lb n="3493"/><span>na h-éanlaithe nó go ráinig leó sgur dá n-innilt, go</span>
<lb n="3494"/><span>bhfaca Léithín aon éan bardha baramhail bárr-áluinn</span>
<lb n="3495"/><span>bioth-bhuadhach dá ionnsuidhe go méid loin agus go ngile eala,</span>
<lb n="3496"/><span>agus iar dteacht chum láithrighe dhó ro fiafruigheas Léithín</span>
<lb n="3497"/><span>de arbh' é Dubhghoire é.  Adubhairt sin gurbh' é.  Ro ba</span>
<lb n="3498"/><span>iongnadh iar na n-innsin gurbh' é .i. an lon do bheith</span>
<lb n="3499"/><span>gléigeal, go ndubhairt Léithín an laoi: -</span></p>
<lb n="3500"/>
<lb n="3501"/><p><span>L.</span>
<lb n="3502"/><span>"Cionnas sin a Dhubhghoire,</span>
<lb n="3503"/><span>Binn ar do lon-ghoire?</span>
<lb n="3504"/><span>Minic ro chuiris cuardaighthe</span>
<lb n="3505"/><span>Ar feadh feadha gorm-dhuille.</span></p>
<lb n="3506"/>
<lb n="3507"/><p><span>"A gCluain Feasda na sreabh mbán,</span>
<lb n="3508"/><span>Sire Mágh Life lomlán,</span>
<lb n="3509"/><span>a Mhágh Life ag teacht anoir</span>
<lb n="3510"/><span>Go Cill Dara na dheaghoidh.</span>
<lb n="3511"/></p>
</div>
<pb n="123"/>
<div><lb n="3512"/><p><span>"As sin duit-se, léim tar gach fál,</span>
<lb n="3513"/><span>Gus an mbaile i mbí mBearachán</span>
<lb n="3514"/><span>As sin duit-se, chuim do neid,</span>
<lb n="3515"/><span>I gcill do bheannaigh Brighid.</span></p>
<lb n="3516"/>
<lb n="3517"/><p><span>"A Dhubhghoire, innis dom,</span>
<lb n="3518"/><span>Do shaoghal iomáireamh,</span>
<lb n="3519"/><span>Macasamhla na maidne andé</span>
<lb n="3520"/><span>An dtárthaidh tú, a Dhubhghoire?"</span></p>
<lb n="3521"/>
<lb n="3522"/><p><span>D.</span>
<lb n="3523"/><span>"Dómh-sa sin ba saoghal slán,</span>
<lb n="3524"/><span>Trí chéad bliadhan roimh mBearachán,</span>
<lb n="3525"/><span>Saoghal Bhearacháin do chaitheas,</span>
<lb n="3526"/><span>Do bhíos buan a bhiothmhaitheas.</span></p>
<lb n="3527"/>
<lb n="3528"/><p><span>"I n-aon aimsir do bhí Lughaidh na Lann,</span>
<lb n="3529"/><span>Seal na rígh ar Éirinn.</span>
<lb n="3530"/><span>Ní bhfuaras ar muir ná ar tír,</span>
<lb n="3531"/><span>Aithin na laoi sin, a Léithín."</span></p>
<lb n="3532"/>
<lb n="3533"/><p><span>"Maiseadh, is í mo thoisg féin chughat-sa," ar Léithín,</span>
<lb n="3534"/><span>"dá fhiafruighe dhíot an dtárthaidh tú, nó an cuimhin leat</span>
<lb n="3535"/><span>leithéid na maidne andé do theacht ná d'fhaicsin riamh</span>
<lb n="3536"/><span>ar a h-olcas."  "Ní cuimhin liom go bhfeaca," ar Dubh-</span>
<lb n="3537"/><span>ghoire, "ná fós baramhail di."</span></p>
<lb n="3538"/>
<lb n="3539"/><p><span>Dála Léithín, bhí doilig dobrónach óir níor budh lia-de</span>
<lb n="3540"/><span>a sgéala sin, agus gluaiseas roimhe go ráinig a nead agus</span>
<lb n="3541"/><span>na h-éin.  "Sgéala agat aniugh?" ar an t-éan.  "Nárbh</span>
<lb n="3542"/><span>soirb ná sona duit-se choidhche," ar Léithín; "ní bhfuilid</span>
<lb n="3543"/><span>sin agam, acht mar do bhadhas ag imtheacht dam, acht</span>
<lb n="3544"/><span>amháin méid mo thuirse ó gach siubhal agus aistear dá dtig</span>
<lb n="3545"/><span>díot-sa dhéanamh dam, gan a bheag ná a mhór dod' thairbhe</span></p>
</div>
<pb n="124"/>
<div><lb n="3546"/><p><span>ná dod' thoice d'fhághail dam," go dtug sidhe sanntach</span>
<lb n="3547"/><span>sáir-nímhneach dá ghulbain chum an éin gur fhóbair aghaidh-</span>
<lb n="3548"/><span>foghla agus feol-sgaoilte do dhéanamh de le h-aingidheacht,</span>
<lb n="3549"/><span>ó n-a bhfuair d'olc agus d'anró ag dul go Cill Dara, gur</span>
<lb n="3550"/><span>sgréach an t-éan ós árd go trom-tuirseach éagcaointeach,</span>
<lb n="3551"/><span>go ndubhairt Léithin: "Air sin is truagh agus is doilghe</span>
<lb n="3552"/><span>liom má atá fhios i n-Éirinn ag aon duine gan a fhios</span>
<lb n="3553"/><span>agam féin."  "Maiseadh, go deimhin atá," ar an t-éan</span>
<lb n="3554"/><span>".i. ag Goll Easa Ruadh, agus ainm eile dhó .i. Éigne Átha</span>
<lb n="3555"/><span>Seanaigh, agus is dearbh go bhfuil a fhios siúd aige má tá</span>
<lb n="3556"/><span>san domhan fhios."  "Deacair liom imtheacht ar t'eolas,"</span>
<lb n="3557"/><span>ar Leithín, "agus ro ba mhaith a fhios súd d'fhágail."  Gidheadh</span>
<lb n="3558"/><span>ro ghluais roimhe agus níor thúrna go ráinig Eas Ruaidh mhic</span>
<lb n="3559"/><span>Mhoghairne, gur ghaibh ag breithniughadh agus ag mór-fhéachaint</span>
<lb n="3560"/><span>na h-easa uadha, go bhfaca an éigne bhreac-bhallach ag</span>
<lb n="3561"/><span>innilt for san áth, gur bheannuigh dó go ndubhairt:</span>
<lb n="3562"/><span>"Sadhail sin, a Ghoill.  Ní h-ionann sibh agus sinn-ne,</span>
<lb n="3563"/><span>óir ní h-ionann galar dúinn," agus adubhairt an laoi: -</span></p>
<lb n="3564"/>
<lb n="3565"/><p><span>L.</span>
<lb n="3566"/><span>"Sadhail sin, a Ghoill go ngrinn,</span>
<lb n="3567"/><span>Mó sruith i n-deachais na dháil,</span>
<lb n="3568"/><span>Ní h-ionann sibh agus sinn-ne,</span>
<lb n="3569"/><span>Siubhlach orm dá innsin.</span></p>
<lb n="3570"/>
<lb n="3571"/><p><span>"Is chughat thánag ó m'thigh,</span>
<lb n="3572"/><span>A Ghoill Easa Ruaidh ró-mhoigh;</span>
<lb n="3573"/><span>Caidhe do chuimhne go gcionn,</span>
<lb n="3574"/><span>Nó caidhe th'aois re a h-áireamh?"</span></p>
<lb n="3575"/>
<lb n="3576"/><p><span>G.</span>
<lb n="3577"/><span>"Mo chuimhne is fada soin,</span>
<lb n="3578"/><span>Nocha h-urasa a h-áireamh.</span>
<lb n="3579"/><span>Ní bhfuil ar talamh na dtor,</span>
<lb n="3580"/><span>Neach amhlaidh acht mé am aonar.</span>
<lb n="3581"/></p>
</div>
<pb n="125"/>
<div><lb n="3582"/><p><span>"Is cuimhne liom, ní cuimhne géar,</span>
<lb n="3583"/><span>Ceatha díothchuir na díleann,</span>
<lb n="3584"/><span>Ceathrar ban is ceathrar fear,</span>
<lb n="3585"/><span>Do bhí na ndiaigh san domhan.</span></p>
<lb n="3586"/>
<lb n="3587"/><p><span>"Cuimhne liom Pádraig na bpeann,</span>
<lb n="3588"/><span>Do theacht i dtír n-Éireann,</span>
<lb n="3589"/><span>Is Fir Bolg, feardha an dáil,</span>
<lb n="3590"/><span>Do theacht ó'n nGréig dá gabháil.</span></p>
<lb n="3591"/>
<lb n="3592"/><p><span>"Fionntainn is fíor-chuímhne liom</span>
<lb n="3593"/><span>Do theacht sa tír-se láimh riom;</span>
<lb n="3594"/><span>Ceathrar fear lucht a loinge,</span>
<lb n="3595"/><span>'Sa gcóimhlíon do bhanchoire.</span></p>
<lb n="3596"/>
<lb n="3597"/><p><span>"Cuimhin liom Párthalán cáin</span>
<lb n="3598"/><span>Do gabháil righe ar Ultaibh,</span>
<lb n="3599"/><span>Cuimhin liom seal roimhe sin</span>
<lb n="3600"/><span>Glas mac Aimbite i n-Eamhain.</span></p>
<lb n="3601"/>
<lb n="3602"/><p><span>"Tárla mé maidean nár mhín,</span>
<lb n="3603"/><span>Ar an abhainn-se, a Léithín;</span>
<lb n="3604"/><span>Ní bhfuaras maidean mar sin</span>
<lb n="3605"/><span>Riamh roimpi ná na diaigh.</span></p>
<lb n="3606"/>
<lb n="3607"/><p><span>"Do rugas léim i n-áirde</span>
<lb n="3608"/><span>Fá cheannaibh mo chruadh-charraige;</span>
<lb n="3609"/><span>Sul do thúrnas dam thigh</span>
<lb n="3610"/><span>Do bhí an linn na lic oidhre.</span></p>
<lb n="3611"/>
<lb n="3612"/><p><span>"Rug orm an fiolar ós tír,</span>
<lb n="3613"/><span>Sidhe anfadhach ain-mhín,</span>
<lb n="3614"/><span>Do rug leis mo rosg ghorm ghlan;</span>
<lb n="3615"/><span>Damh-sa níor shoirbh an saoghal."</span>
<lb n="3616"/></p>
</div>
<pb n="126"/>
<div><lb n="3617"/><p><span>"Maiseadh is í mo thoisg féin chughat," ar Léithín,</span>
<lb n="3618"/><span>"dá fhiafruighe díot an dtártha tú nó an cuimhin leat</span>
<lb n="3619"/><span>leithéid na maidne andé."  "Do thárthas go dearbh,"</span>
<lb n="3620"/><span>ar Goll, "óir is cuimhin liom teacht na dilinne, agus is</span>
<lb n="3621"/><span>cuimhin liom teacht Phártaláin agus Fionntainn agus Clanna</span>
<lb n="3622"/><span>Neimhidh agus Fir Bolg agus Tuatha Dé Danann agus Foghmharaigh</span>
<lb n="3623"/><span>maca Mileadh agus Pádraig mac Alphrainn; agus is cuimhin</span>
<lb n="3624"/><span>liom gur chuir Éire an diorma sin di.  Tárthaigh agus is</span>
<lb n="3625"/><span>cuimhin liom maidin ba mheasa ná'n mhaidin sin, agus</span>
<lb n="3626"/><span>maidean eile i n-éaghmuis an mhóir-cheatha d'ár thuit an</span>
<lb n="3627"/><span>díleann, agus níor fhág an díle acht aon ceathrar amháin</span>
<lb n="3628"/><span>fear agus ceathrar ban .i. Noe mac Láimhfhiadhaigh agus a bhean,</span>
<lb n="3629"/><span>agus Sem Cam agus Iaphet agus a dtriúr ban, gurb iad sin lucht na</span>
<lb n="3630"/><span>h-airce go deimhin, agus ní áirmheann duine ná Canóin gur</span>
<lb n="3631"/><span>fhág Dia duine ar domhan gan díothughadh acht an t-ochtmhar</span>
<lb n="3632"/><span>sin; gidheadh áirmhid eólaigh agus ughdair go fírinneach gur fhág</span>
<lb n="3633"/><span>Dia ceathrar eile ag coimeád eoil agus cineóil, agus ag gabháil</span>
<lb n="3634"/><span>geinealach go comhchoitchean, óir níorbh' áil le Dia sgéala</span>
<lb n="3635"/><span>na ndaoine do dhíchealt, agus d'fhág Fionntainn mac Láimh-</span>
<lb n="3636"/><span>fhiadhaigh re fuineadh na gréine theas ag coimeád feasa</span>
<lb n="3637"/><span>iarthair an domhain, agus fós friom-sa furdhachta ag coimeád</span>
<lb n="3638"/><span>tighearnais an tuaiscirt, agus an fáidh agus an t-easbog</span>
<lb n="3639"/><span>ag deagh-órdughadh an deiscirt, agus is iad sin ceithre</span>
<lb n="3640"/><span>do bhí beó i n-éaghmuis na h-airce, gur chuimhin liom-sa</span>
<lb n="3641"/><span>an lucht sin uile a Léithín," ar Goll, "agus ní fhaca samhail</span>
<lb n="3642"/><span>na maidne sin ar a h-olcas, acht aon mhaidin amháin</span>
<lb n="3643"/><span>ba mheasa ná an mhaidin sin adeire-se, agus ná gach maidin</span>
<lb n="3644"/><span>dá dtáinigh riamh roimpi .i. lá n-aon dá rabhas-sa ar</span>
<lb n="3645"/><span>an linn-se go bhfaca eitealán niamhdhathach, ballchorcra,</span>
<lb n="3646"/><span>ós mo chionn i n-áirde, gur lingeas dá shidhe, agus sul</span>
<lb n="3647"/><span>thúirlig mé do rinneadh aoin-leac oidhre don linn uile tar</span>
<lb n="3648"/><span>mh'éis, gur chongaibh mé for san oidhre sin, go dtáinig</span></p>
</div>
<pb n="127"/>
<div><lb n="3649"/><p><span>an fiolar dam ionnsuidhe ar nam fhaicsin dó, go dtug</span>
<lb n="3650"/><span>sidhe sanntach sáir-nímhneach orm, gur bhain súil as mo</span>
<lb n="3651"/><span>cheann, agus ro ba dam thruime nár fhéad mé thógbháil, gur</span>
<lb n="3652"/><span>theilg an tsúil fá'n linn, agus ro chuireamar ar aon spar-</span>
<lb n="3653"/><span>rainn re chéile gur bhriseamar an t-oidhre le spreoingiocht</span>
<lb n="3654"/><span>na spairrainne sin, agus le h-iliomad na fola flannruaidhe</span>
<lb n="3655"/><span>ag teibearsan ó m' shúil-se, gur briseadh an t-oidhre</span>
<lb n="3656"/><span>de sin go ndeachas-sa fá'n linn ar éigean gur chailleas</span>
<lb n="3657"/><span>mar sin mo shúil; agus is dearbh a Léithín," ar Goll, "gurbh'</span>
<lb n="3658"/><span>í sin aon mhaidin is measa go mór dá bhfaca-sa riamh,</span>
<lb n="3659"/><span>agus is measa ná an mhaidin sin adeire-se."</span></p>
<lb n="3660"/>
<lb n="3661"/><p><span>Dála na gcléireach, do chómhairligheadar re chéile</span>
<lb n="3662"/><span>an bhfanfaidís re sgéala do bhreith ortha.  Gidheadh fuaradar</span>
<lb n="3663"/><span>an oiread san d'olc agus d'anró, d'fhuacht agus</span>
<lb n="3664"/><span>d'imshníomh, nár fhéadadar fulang ná fuireach, agus</span>
<lb n="3665"/><span>adubhairt Maollán an cléireach: "Guidhim féin an</span>
<lb n="3666"/><span>Coimhdhe cómhachtach agus an Tríonoid toghuidhe go dtig</span>
<lb n="3667"/><span>an fiolar .i. Léithín leis an sgéal do gheabhadh go Cluain</span>
<lb n="3668"/><span>dá innsin do Chiarán."</span></p>
<lb n="3669"/>
<lb n="3670"/><p><span>Dála Ghoill, ar sin ro fhiafruigh do Léithín cia ro-s-chuir</span>
<lb n="3671"/><span>d'iarraidh sgéala é.  "An dara h-éan dom éanaibh féin."</span>
<lb n="3672"/><span>"Is truagh san," ar Goll, "is mór gur sine é sin ná</span>
<lb n="3673"/><span>tusa agus mise leis, agus ag sin an tí bhain mo shúil asam-sa,</span>
<lb n="3674"/><span>agus dá mbadh áil leis na sgéala sin d'innsin duitse is</span>
<lb n="3675"/><span>dó ba usa é; agus is é sin an sean-phréachán eachlach, agus</span>
<lb n="3676"/><span>ro mhaoluigheadar a ingne le h-ársaidheacht, gurab é</span>
<lb n="3677"/><span>is beatha dhó, ó chuaidh a lúth agus a lámhach agus a shaláthar</span>
<lb n="3678"/><span>féin as, .i. bheith ó gach neid go chéile ag múchadh agus ag</span>
<lb n="3679"/><span>marbhughadh ealta gacha h-éin agus ag á dtumailt, agus</span>
<lb n="3680"/><span>dá bhrígh sin ní bhéara tusa beó ar th'éanaibh féin, agus a</span>
<lb n="3681"/><span>chara ghrádhaigh is fearr do chonarc riamh, dá mbeire</span>
<lb n="3682"/><span>tusa beó ar dhul tar ais fair cuimhnigh ar imir sé ort, agus</span></p>
</div>
<pb n="128"/>
<div><lb n="3683"/><p><span>díoghail na h-eóin agus t'aistear agus do thuras air, agus fós</span>
<lb n="3684"/><span>cuímhnigh mo shúil do dhíoghal air."</span></p>
<lb n="3685"/>
<lb n="3686"/><p><span>Ceileabhras Léithín do Gholl agus gluaiseas roimhe i</span>
<lb n="3687"/><span>bhfrithin na conaire céadna na réimibh ró-luatha, óir</span>
<lb n="3688"/><span>ba dhóigh leis ná béaradh beó air a éanaibh ná ar a adhbha;</span>
<lb n="3689"/><span>agus do bhí ádhbhar na h-eagla sin aige óir ní bhfuair acht áit</span>
<lb n="3690"/><span>a neide ar dith a éan ar n-a n-itheadh don phréachán eachlach;</span>
<lb n="3691"/><span>go nach fuair Léithín do thairbhe a thosga acht easba a</span>
<lb n="3692"/><span>éan, agus ro imthigh an sean-phréachán eachlach d'éis na foghla</span>
<lb n="3693"/><span>sin do dhéanamh go nár rug Léithín air, agus ní mó ro fheidir</span>
<lb n="3694"/><span>cá conair 'na ndeachaidh.  Ní eile fós, dob éigean dó</span>
<lb n="3695"/><span>dul gach Luan tré ghuidhe an chléirigh go Cluain, mar</span>
<lb n="3696"/><span>chuaidh an fiolar ar bhinn mhór-chluigthighe Chluana, gur</span>
<lb n="3697"/><span>fhoillsigh é féin don naomh éarlamh .i. Ciarán, go raibh ag</span>
<lb n="3698"/><span>fiafruighe sgéala dhe, agus adubhairt Léithín gur doilghe</span>
<lb n="3699"/><span>leis ná sin a imtheacht agus a dheacair féin.  Annsin</span>
<lb n="3700"/><span>adubhairt Ciarán go dtiubhradh logha agus sochar a sgéaluigh-</span>
<lb n="3701"/><span>eachta dhó .i. gach uair do h-inneosdaí a eachtra dá mbadh</span>
<lb n="3702"/><span>doineann nó fearthainn dío-mhór do bheadh an tan sin</span>
<lb n="3703"/><span>ann a thúrnamh i soininn agus i so-aimsir, agus adubhairt</span>
<lb n="3704"/><span>Léithín gur tuigeadh dó nach iad na h-eóin ná an adhbha do</span>
<lb n="3705"/><span>gheabhadh uaidh, agus ó nach iad gur mhaith leis gan a thuras</span>
<lb n="3706"/><span>ná a aisdear do dhul i n-aisge.  Agus innseas Léithín a</span>
<lb n="3707"/><span>imtheachta ó thúis go deireadh amhail adubhramar reomhainn,</span>
<lb n="3708"/><span>gur sgriobhamar mar a fuaramar reomhainn iad, acht</span>
<lb n="3709"/><span>muna ndeárnamar focal dearmaid.  Gonadh í sin</span>
<lb n="3710"/><span>Eachtra Léithín go nuige sin.</span></p>
<lb n="3711"/>
<lb n="3712"/><p><span>(Foircheann)</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Gadaidhe Géar na Geamh-Oidhche

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Gadaidhe Géar na Geamh-Oidhche

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
