Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Comhacht Uisce in Éirinn</title><author><name type="main">Annraoi Breathnach agus Pádraig Ó Domhnaill</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">NL325</note>
                         <note type="L">i</note>
                         <note type="B">1919</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>NL325</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Comhacht Uisce in Éirinn</title><author>Annraoi Breathnach agus Pádraig Ó Domhnaill</author><imprint><publisher>Acadamh de Hindeberg</publisher><date>1919</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>RÉAMHRÁDH</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Seo dhíbh an leabhrán so a Ghaedheala agus má's</span>
<lb n="4"/><span>beag libh bhur n-eolas ar chomhacht uisce na hÉireann</span>
<lb n="5"/><span>iar n-a léigheamh díbh tuigidh nách fearr le lucht a</span>
<lb n="6"/><span>scríbhte rud a thiocfadh as ná bhur spreagadh chun</span>
<lb n="7"/><span>tuille eolais do chuardach agus do bhailiú.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>Má's dóigh le haoine gur lughaide tairbhe an</span>
<lb n="10"/><span>leabhráin seo é do scríobhadh i nGaedhilg, bíodh a</span>
<lb n="11"/><span>fhios aige gur i gcomhair fíor-Ghaedheal amháin a</span>
<lb n="12"/><span>scríobhamar é, mar gurab é ár ndóigh-ne, an té</span>
<lb n="13"/><span>a thuigeann a riachtanaighe atá an Ghaedhilg do</span>
<lb n="14"/><span>mhuintir na hÉireann, dá gcur ar a leas, agus</span>
<lb n="15"/><span>gur leasc leis í fhoghluim 'na dhiaidh san, gur seacht</span>
<lb n="16"/><span>leisce leis cloí le saothrú comhacht a uisce:</span>
<lb n="17"/><span>agus an té ná tuigeann gur chomhairle in aisge</span>
<lb n="18"/><span>ár gcomhairle dho.</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>Ní mór dúinn ár mbuidheachas do bhreith leo</span>
<lb n="21"/><span>so: le Liam Cinnseamán, M.E., atá i gColáisde</span>
<lb n="22"/><span>na hOllscoile i gCorcaigh, agus le Mícheál Ó Ríoghardáin,</span>
<lb n="23"/><span>Innealthóir agus fear riartha lón uisce Chorcaighe,</span>
<lb n="24"/><span>agus le Pádraig Ó Suibhne, O.S., atá i mBeul</span></p>
</div>
<pb n="ii"/>
<div><lb n="25"/><p><span>Átha 'n Ghaorthaigh, ar chuntaisí a thugadar dúinn;</span>
<lb n="26"/><span>agus le Pádraig Mac Suibhne, Scrúdathóir Gaedhilge,</span>
<lb n="27"/><span>ar rainnt mhóir ainm áit i gCiarraidhe do réidhteach</span>
<lb n="28"/><span>dúinn; agus le Tórna ar a chúramaighe a léigh</span>
<lb n="29"/><span>agus a dheisigh sé an láimhscríbhinn.</span></p>
<lb n="30"/>
<lb n="31"/><p><span>Sinne,</span></p>
<lb n="32"/>
<lb n="33"/><p><span>ANNRAOI BREATHNACH agus</span></p>
<lb n="34"/>
<lb n="35"/><p><span>PÁDRAIG Ó DOMHNAILL.</span></p>
<lb n="36"/>
<lb n="37"/><p><span>I nGuagán Barra dhúinn.</span></p>
<lb n="38"/>
<lb n="39"/><p><span>An 19adh lá de mhí Iúil 1919 indiu.</span>
<lb n="40"/></p>
</div>
<pb n="iii"/>
<div><lb n="41"/><p><span>CORRIGENDA</span></p>
<lb n="42"/>
<lb n="43"/><p><span>Leath. 9, líne 25</span>
<lb n="44"/><span>Léightear "habhann" in ionad "habhainn"</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Leath. 28, líne 20</span>
<lb n="47"/><span>léightear "40,000 eachcomhacht" in ionad "4,000 troigh sa secund"</span></p>
<lb n="48"/>
<lb n="49"/><p><span>Leath. na n-Ainmneach, líne 1</span>
<lb n="50"/><span>Léightear "Cloonee" in ionad "Clonlee"</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Leath. an Fhoclóra, líne 26</span>
<lb n="53"/><span>Léightear "sruthchomhacht" in ionad "sruthchomhachtc"</span></p>
<lb n="54"/>
<lb n="55"/><p><span><L 1 ></span>
<lb n="56"/><span>COMHACHT UISCE IN ÉIRINN.</span></p>
<lb n="57"/>
<lb n="58"/><p><span>CAIBIDEAL A hAON.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>Ní hins an rud bheo amháin atá cumas oibre acht</span>
<lb n="61"/><span>ins an rud atá gan anam gan anál.  Bíodh a</span>
<lb n="62"/><span>léiriú san ar na gleusaibh (.i. na maisíní) go</span>
<lb n="63"/><span>dtiomáineann an rud marbh iad agus gur mó sa mhó</span>
<lb n="64"/><span>atá úsáid dá dheunamh de chun tiomána do réir mar</span>
<lb n="65"/><span>atá an saoghal ag dul ar aghaidh.  Is amhlaidh mar atá</span>
<lb n="66"/><span>sé láthair gur mó go mór ár mbrath agus ár seasamh</span>
<lb n="67"/><span>ar obair na n-inneal 'ná ar obair an duine nó an</span>
<lb n="68"/><span>bheithidhigh.  Tá an t-inneall gaile ann agus an t-inneall</span>
<lb n="69"/><span>geasa, an t-inneall íle agus an t-inneall uisce,</span>
<lb n="70"/><span>agus na gleusa a thiomáinid siad sin is iad is mó</span>
<lb n="71"/><span>a dheineann obair an tsaoghail atá indiu ann.  Dein-</span>
<lb n="72"/><span>eann na gleusa san an leasú a leathtar ar an</span>
<lb n="73"/><span>dtalamh chun fás do chur i mbarraí cothuighthe agus</span>
<lb n="74"/><span>clúdaighthe an duine; na hadhbhair bídh a fhásann</span>
<lb n="75"/><span>tríd an dtalamh deineann na gleusa san níos</span>
<lb n="76"/><span>oireamhnaighe chun a gcaithte do'n duine agus do'n</span>
<lb n="77"/><span>bheithidheach iad; deinid éadach de'n líon agus de'n</span>
<lb n="78"/><span>chotún agus de'n olainn; ollmhuighid siad adhbhar</span>
<lb n="79"/><span>tighthe; is congnamh iad chun tighthe do thógaint, agus</span>
<lb n="80"/><span>is minic gurab iad a chuireann teas agus teine ionnta;</span>
<lb n="81"/><span>tiomáinid siad na trucaileacha agus na traenacha,</span>
<lb n="82"/><span>na loingeas agus na heitealláin a iomchuireann an</span>
<lb n="83"/><span>duine agus a chuid ó áit go háit.</span>
<lb n="84"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="85"/><p><span>Is mór é ár mbrath dá bhrigh sin ar inneallaibh agus</span>
<lb n="86"/><span>ar ghleusaibh tiomána chun oibre do dheunamh, acht ní</span>
<lb n="87"/><span>haon mhaith iad leo féin gan comhacht do bheith taobh</span>
<lb n="88"/><span>thiar díobh, agus maidir le comhacht nó cumas oibre</span>
<lb n="89"/><span>an duine ní fiú é áireamh i gcúrsaíbh tiomána.  Trí</span>
<lb n="90"/><span>hadhbhair mhóra comhachta ann: teas an rud bhíos dá</span>
<lb n="91"/><span>dhóghadh feidhm an gheasa ag pleuscadh, agus feidhm an</span>
<lb n="92"/><span>uisce ag tuitim.  Tá dhá adhbhar díobh san nách féidir</span>
<lb n="93"/><span>a úsáid acht aon uair amháin.  Nuair a bhíos an teine</span>
<lb n="94"/><span>dóighte ní bhíonn a thuille brígh ann chun oibre, agus is</span>
<lb n="95"/><span>ionann do'n gheas tar éis pleusctha dho.  Ní mar sin</span>
<lb n="96"/><span>do'n uisce ámh.  Tar éis an obair do dheunamh do,</span>
<lb n="97"/><span>rithe ann sé chun na farraige, agus eirigheann as san 'na</span>
<lb n="98"/><span>ghail sa spéir.  Tuiteann na dhiaidh san 'na fhliuchra</span>
<lb n="99"/><span>ar an dtalamh, snigheann sé isteach san abhainn, agus</span>
<lb n="100"/><span>tiomáineann sé an t-inneall arís; agus mar sin do</span>
<lb n="101"/><span>san timcheall choidhche agus go bráth.</span></p>
<lb n="102"/>
<lb n="103"/><p><span>Dá mbeadh ionad na comhachta oireamhnach agus é</span>
<lb n="104"/><span>leagtha amach, agus na gleusa suidhte, is beag de</span>
<lb n="105"/><span>chostaisí a bheadh ag gabháil le comh acht an uisce 'na</span>
<lb n="106"/><span>dhiaidh san seachas mar a bheadh ag gabháil leis an dá</span>
<lb n="107"/><span>shaghas eile.  Chaithfí dar ndóigh na gleusa do dheisiú</span>
<lb n="108"/><span>anois agus arís, agus coda beaga d'athnuachaint ionnta</span>
<lb n="109"/><span>ó am go ham, do réir mar a raghadh caitheamh orra.</span>
<lb n="110"/><span>Ní bhíonn gnáthchostas teine ag gabháil leis an inneall</span>
<lb n="111"/><span>uisce murab ionann is an t-inneall gaile agus an</span>
<lb n="112"/><span>t-inneall pleuscach.  Is fíor gur lugha go mór de</span>
<lb n="113"/><span>chostas ceachtar díobh san do chur isteach, acht is mó</span>
<lb n="114"/><span>go mór de chostas iad do choimeád ar siubhal, agus</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="115"/><p><span>baoghal ann an costas san do dhul i méid le linn</span>
<lb n="116"/><span>buadhartha, do réir mar a raghadh adhbhar teine i</span>
<lb n="117"/><span>ndaoire.  Is gnáth ceud-chostaisí na ngleus uisce</span>
<lb n="118"/><span>do bheith mór i gcomparáid le gleusa eile, acht is</span>
<lb n="119"/><span>suarach iad costaisí a gcothuighthe na dhiaidh san agus gan</span>
<lb n="120"/><span>aon bhaoghal air iad do dhul i ró-mhéid, pé buadhairt</span>
<lb n="121"/><span>a bheadh ar an saoghal mór amuigh.  Dá bhrígh sin is</span>
<lb n="122"/><span>minic gur saoire go mór gleusa uisce, dá mhéid iad</span>
<lb n="123"/><span>na ceud-chostaisí, 'ná gleusa gaile, toisc gan adhbhar</span>
<lb n="124"/><span>teine do bheith ag teastáil uatha.  Mar sin is minic</span>
<lb n="125"/><span>gur fearr d'adhbhar saidhbhreasa an mhonarcha a tiom-</span>
<lb n="126"/><span>áinfí le huisce agus í in ait cuibheasach iargcúltha,</span>
<lb n="127"/><span>ná an mhonarcha a tiomáinfí le gail agus í in aice</span>
<lb n="128"/><span>na cathrach, áit i mbíonn gach áis tráchtála.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>Is beag an mhaith d'aoine tuitim mór uisce an fhaid</span>
<lb n="131"/><span>ná baintear obair as; acht má baintear is adhbhar</span>
<lb n="132"/><span>saidhbhreasa é ní hamháin d'fhear na monarchan acht do</span>
<lb n="133"/><span>mhuinntir na tíre coitchianta, agus 'na theannta san</span>
<lb n="134"/><span>adhbhar saidhbhreasa é nách féidir a ídiú.  Rud eile,</span>
<lb n="135"/><span>ní hannamh ionad comhachta i ndúthaigh dealbh ná</span>
<lb n="136"/><span>cothuigheann acht beagán daoine tráth is gur mhó go</span>
<lb n="137"/><span>mór na daoine a chothóchadh an áit acht an t-uisce do</span>
<lb n="138"/><span>chur ag obair.  Ba chóir go ndeunfadh lucht ceannais</span>
<lb n="139"/><span>na tíre a leithéid sin d'adhbhar mhaith cothuighthe daoine</span>
<lb n="140"/><span>d'úsáid.  Mura ndeunfaid siad san é níor mhór dóibh</span>
<lb n="141"/><span>so atá tuisgionach sa ghnó a gcion féin do dheunamh.</span></p>
<lb n="142"/>
<lb n="143"/><p><span>Níl deunta ag lucht ceannais na tíre seo chun an</span>
<lb n="144"/><span>uisce do chur ag obair acht an suarachas, cé gur</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="145"/><p><span>mór iad 'nár gcúram — ar a mbeul.  Ní hé amháin</span>
<lb n="146"/><span>nár shaothruigheadar comhacht an uisce acht níl acht</span>
<lb n="147"/><span>bliadhain ó thugadar fé n-a mheas an mór di a</span>
<lb n="148"/><span>bheadh le fagháil.  I mbliadhain a 1918 do cuireadh</span>
<lb n="149"/><span>Royal Commission ag gabháil do'n cheist.  Ní feic-</span>
<lb n="150"/><span>fear go fóil toradh a saothair sin, acht ní cuibhe</span>
<lb n="151"/><span>dhúinn-ne muinntear na hÉireann fanamhaint leo acht</span>
<lb n="152"/><span>ár n-iarracht féin do dheunamh — an cheud rud ná a</span>
<lb n="153"/><span>chéile a meas, gan dul ró-dhoimhin sa sceul, cad é an</span>
<lb n="154"/><span>chomhacht uisce atá sa tír, agus cad é an tslighe is</span>
<lb n="155"/><span>fearr chun í úsáid; agus annsan luighe isteach ar an</span>
<lb n="156"/><span>oiread agus is féidir di do chur ag obair chun leas</span>
<lb n="157"/><span>na ndaoine, agus cur chun gach tomhas agus áireamh</span>
<lb n="158"/><span>a bheadh riachtanach chun a mheas go cruinn cad é an</span>
<lb n="159"/><span>sruthchomhacht atá sa tír, agus an méid di atá ag</span>
<lb n="160"/><span>imtheacht díomhaoin, agus an t-eolas san d'fhógairt</span>
<lb n="161"/><span>don phobul.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Sé atá ar aigne againn-ne a dheunamh ins an aiste</span>
<lb n="164"/><span>seo ná a theasbáint cad é mar shaghas ceist é, agus</span>
<lb n="165"/><span>cad é an t-eolas nár mhór a bheith ag duine chun é</span>
<lb n="166"/><span>réidhteach; a theasbáint cad iad na dúithchí na bhfuil</span>
<lb n="167"/><span>an chomhacht le fagháil na mórchodaibh; ceann desna</span>
<lb n="168"/><span>dúthaighibh sin do mhionscrúdú agus ár gcomhairle féin</span>
<lb n="169"/><span>do thabhairt i dtaobh an chomhacht d'úsáid.</span>
<lb n="170"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="171"/><p><span>CAIBIDEAL A DÓ.</span></p>
<lb n="172"/>
<lb n="173"/><p><span>A gustal an uisce is é ag tuitim is eadh thagann</span>
<lb n="174"/><span>comhacht uisce.  Dá mhéid an tuitim is eadh is mó</span>
<lb n="175"/><span>an chomhacht, agus dá mhéid an t-uisce is eadh is mó</span>
<lb n="176"/><span>an chomhacht.  Dá bhrígh sin d'fheudfaí rainnt mhaith</span>
<lb n="177"/><span>chomhachta do bhaint as beagán uisce a mbeadh tuitim</span>
<lb n="178"/><span>mhór leis, nó neachtraca as mórán uisce agus gan leis</span>
<lb n="179"/><span>acht tuitim bheag.  Ní féidir mór-chomhacht d'fhághail</span>
<lb n="180"/><span>acht mar a mbíonn mórán uisce agus tuitim cuibheasach</span>
<lb n="181"/><span>mór leis.</span></p>
<lb n="182"/>
<lb n="183"/><p><span>Ní mór dúinn i dtosach bárra brígh na bhfocal so</span>
<lb n="184"/><span>gustal agus comhacht do chur i dtuisgint, agus a</span>
<lb n="185"/><span>theasbáint cionnas a deintear na neithe sin do thómhas,</span>
<lb n="186"/><span>agus cionnas a baintear an chomhacht as an uisce is é</span>
<lb n="187"/><span>ag tuitim, agus cad as don uisce féin.</span></p>
<lb n="188"/>
<lb n="189"/><p><span>Sé brígh a bheidh againn le gustal ins an aiste</span>
<lb n="190"/><span>seo ná an obair atá foluighthe i rud, is cuma an</span>
<lb n="191"/><span>ndeintear an obair nó ná deintear é.  Gach fear</span>
<lb n="192"/><span>láidir sláinteamhail bíonn obair fé cheilt ann, sé</span>
<lb n="193"/><span>sin d'fheudfadh sé rainnt áirithe oibre do dheunamh</span>
<lb n="194"/><span>i bhfaid áirithe aimsire.  B'fhéidir ná cuirfí chuige go</span>
<lb n="195"/><span>bráth é, acht d'fheudfadh sé é do dheunamh dá gcuirfí.</span>
<lb n="196"/><span>D'fheudfadh capall maith i bhfad níos mó oibre do</span>
<lb n="197"/><span>dheunamh 'ná mar a dheunfadh fear san fhaid cheudna</span>
<lb n="198"/><span>aimsire.  Is ionann san agus a rádh gur mó go mór an</span>
<lb n="199"/><span>gustal oibre atá ag an gcapall ná mar atá ag an</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="200"/><p><span>bhfear.  Dheunfadh inneall gaile nó inneall uisce oir-</span>
<lb n="201"/><span>ead oibre agus a dheunfadh rainnt chapall san fhaid</span>
<lb n="202"/><span>cheudna aimsire; is ionann san agus a rádh go bhfuil</span>
<lb n="203"/><span>oiread gustail ag an inneall agus tá ag na capaillibh</span>
<lb n="204"/><span>go léir.</span></p>
<lb n="205"/>
<lb n="206"/><p><span>Is é is comhacht ann a thapamhlacht a deintear obair.</span>
<lb n="207"/><span>B'fhéidir go ndeunfadh fear oiread oibre le capall,</span>
<lb n="208"/><span>acht ní dheunfadh sé san fhaid cheudna aimsire é.  Cuir</span>
<lb n="209"/><span>i gcás go dtarraingeochadh sé trucail suas cnoc i</span>
<lb n="210"/><span>leath-uair an chluig, acht go dtarraingeochadh an capall</span>
<lb n="211"/><span>an trucail cheudna suas an cnoc ceudna i ndeich</span>
<lb n="212"/><span>nóimeat an chluig, sé an méid cheudna oibre a</span>
<lb n="213"/><span>dheineann ceachtar díobh, acht deineann an capall</span>
<lb n="214"/><span>trí huaire níos tapamhla é ná mar a dheineann an</span>
<lb n="215"/><span>fear é, agus dá bhrígh sin is mó fé thrí an chomhacht</span>
<lb n="216"/><span>a theasbáineann an capall.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>D'fhonn fustachta ní foláir tomhaiseanna cinnte do</span>
<lb n="219"/><span>bheith ann i gcomhair oibre agus comhacht.  An méid</span>
<lb n="220"/><span>oibre a deintear nuair árduightear meádhchaint phúint</span>
<lb n="221"/><span>faid troighe is é sin is buntómhas i gcomhair oibre.</span>
<lb n="222"/><span>Sé ainm a bheidh againn ar sin ná an troghphúnt.  Ó sé</span>
<lb n="223"/><span>is comhacht ann a thapamhlacht a deintear obair, sé</span>
<lb n="224"/><span>atá mar buntomhas ag a lán ná an líon troghphúnt</span>
<lb n="225"/><span>oibre a deintear in aon tsecund amháin.  Acht ní</span>
<lb n="226"/><span>ró-oireamhnach é sin mar buntomhas toisc a luighead;</span>
<lb n="227"/><span>agus tá ceann níos mó ag a lán eile .i. an méid</span>
<lb n="228"/><span>oibre a deintear nuair árduightear meádhchaint 550</span>
<lb n="229"/><span>púnt faid troighe in aon tsecund amháin.  Sé a bheidh</span>
<lb n="230"/><span>againn ar an mbuntomhas san ná eachcomhacht.  Má's</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="231"/><p><span>é bárr iarracht innill meadhchaint ceud púnt uisce do</span>
<lb n="232"/><span>stealladh chúig troigh caogad in áirde sa secund, is é</span>
<lb n="233"/><span>a chomhacht  55 x 100/500 .i. deich n-eachcomhacht.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Is é méid oibre atá in uisce tuiteama ná</span>
<lb n="236"/><span>meádhchaint an uisce fé fhaid na tuiteama; dá bhrígh</span>
<lb n="237"/><span>sin má tá 1,100 púnt uisce ag síorthuitim cúig</span>
<lb n="238"/><span>troigh gach secund deineann san 5,500 troghphúnt i</span>
<lb n="239"/><span>ngach secund, sé sin deich n-eachcomhacht.  An t-uisce</span>
<lb n="240"/><span>bhíos ag tuitim gan cur isteach air, is amhlaidh a caith-</span>
<lb n="241"/><span>tear an chomhacht ag baint d'úrlár na habhann agus dá</span>
<lb n="242"/><span>bruachaibh ag bun an easa.  Mara leigtear le fánaidh</span>
<lb n="243"/><span>dhúthchais é, acht é do sheoladh isteach i bpíopaí agus</span>
<lb n="244"/><span>é scaoileadh ar chineulaibh áirithe gleus, is féidir a</span>
<lb n="245"/><span>mhalairt d'úsáid do dheunamh den chomhacht .i. na</span>
<lb n="246"/><span>gleusa san do chasadh leis.</span></p>
<lb n="247"/>
<lb n="248"/><p><span>Ní gábhadh in a ghiorracht so d'aiste cur síos ar</span>
<lb n="249"/><span>dheilbh ná ar dheunamh rothaí uisce agus tuirbíní, acht</span>
<lb n="250"/><span>ní foláir dúinn ar a shon san a mhíniú cad chuige</span>
<lb n="251"/><span>iad, mar caithfear ar ball tagairt do chailleamhaint</span>
<lb n="252"/><span>chomhachta ins na tuirbíní, agus d'eachcomhacht infeadhma,</span>
<lb n="253"/><span>agus d'éifeacht na dtuirbíní.</span></p>
<lb n="254"/>
<lb n="255"/><p><span>Tuigtear ná fuil ins an tuirbín ná ins an roth</span>
<lb n="256"/><span>uisce acht mar adeurfá úirlis iomchurtha comhachta,</span>
<lb n="257"/><span>mar is é a dheineann, comhacht an uisce do chur ag</span>
<lb n="258"/><span>casadh crann ceangail, agus an crann do thiomáint</span>
<lb n="259"/><span>gleus eile acht iad do cheangal de.</span></p>
<lb n="260"/>
<lb n="261"/><p><span>Cuir i gcás go mbeidhfí chun an sruth úd thuas do</span>
<lb n="262"/><span>chur ag casadh muileann olna go mbeadh ana-chuid</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="263"/><p><span>gleus nó maisíní le bheith ann, agus iad ceangailte</span>
<lb n="264"/><span>le creasa d'aon phríomh-chrann ceangail amháin, agus</span>
<lb n="265"/><span>an crann féin ceangailte den tuirbín.  Tá deich</span>
<lb n="266"/><span>n-eachcomhacht ins an uisce, cuir i gcás.  Ní fheudfaí</span>
<lb n="267"/><span>an deich n-eachcomhacht san do chur san iomlán sa</span>
<lb n="268"/><span>chrann ceangail, mar pé feabhas a bheadh ins an</span>
<lb n="269"/><span>tuirbín do caillfí cuid den chomhacht ann.  Níor mhór</span>
<lb n="270"/><span>an t-uisce do chur isteach ins an tuirbín trí phíopa,</span>
<lb n="271"/><span>agus do caithfí cuid den chomhacht ag sárú na cuimilte.</span>
<lb n="272"/><span>Do caillfí rainnt eile den chomhacht nuair a bheadh</span>
<lb n="273"/><span>an t-uisce ag imtheacht tríd an tuirbín féin; bheadh</span>
<lb n="274"/><span>cuimilt eile idir an tuirbín agus na hiomcharáin, agus</span>
<lb n="275"/><span>caithfí tuilleadh comhachta ghá shárú san.  An t-iomlán</span>
<lb n="276"/><span>a baintear den cheud chomhacht .i. de chomhacht an</span>
<lb n="277"/><span>tsrotha, is é tugtar ar sin ná cailleamhaint na</span>
<lb n="278"/><span>comhachta ins an tuirbín.  An méid comhachta a chuir-</span>
<lb n="279"/><span>eann an tuirbín ins an gcrann ceangail is é sin an</span>
<lb n="280"/><span>t-eachcomhacht infeadhma.  Coibhneas na comhachta in-</span>
<lb n="281"/><span>feadhma leis an gceud chomhacht .i. le comhacht an</span>
<lb n="282"/><span>uisce, is é sin éifeacht an tuirbín.  Cuir i gcás go</span>
<lb n="283"/><span>gcaillfí a dó as an deich n-eachcomhacht ins an tuirbín</span>
<lb n="284"/><span>seo thuas bheadh ocht n-eachcomhacht infeadhma ann, agus</span>
<lb n="285"/><span>dob' é éifeacht an tuirbín 8/10 nó 80%, mar is gnáth</span>
<lb n="286"/><span>éifeacht do chur síos 'na oiread san fén gceud.</span>
<lb n="287"/><span>Bíonn ó na 75% go dtí a 85% d'éifeacht ins na</span>
<lb n="288"/><span>tuirbíníbh atá indiu ann, agus ní misde d'fhonn fustachta</span>
<lb n="289"/><span>é sin do chur síos mar 80%.</span></p>
<lb n="290"/>
<lb n="291"/><p><span>Go dtí so is mar mheádhchaint do dheineamar</span>
<lb n="292"/><span>stealladh na h-abhann do thomhas, ghá rádh go raibh sé</span>
<lb n="293"/><span>a oiread san de phúntaibh stealla sa secund, acht is</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="294"/><p><span>oireamhnaighe é thomhas mar toirt, ghá rádh go mbeadh</span>
<lb n="295"/><span>sé a oiread san de chúbthroighthibh stealla sa secund.</span>
<lb n="296"/><span>Má's é 62½ púnt meádhchaint cúbthroigh uisce, an</span>
<lb n="297"/><span>stealladh cúbthroighe sa secund n-a mbeadh tuitim 11</span>
<lb n="298"/><span>troigh leis d'fheudfadh sé 687 dtroghphúint oibre do</span>
<lb n="299"/><span>dheunamh gach secund.  Dá gcuirtí tuirbín d'éifeacht</span>
<lb n="300"/><span>80% ag gabhail do so, d'fheudfadh an crann ceangail</span>
<lb n="301"/><span>687 x 80/100 .i. troghphúint oibre do dheunamh gach</span>
<lb n="302"/><span>secund .i. bheadh eachcomhacht amháin ann nó ana-ghairid</span>
<lb n="303"/><span>do.  Dá bhrígh sin nuair nách gábhadh áireamh fíorchruinn,</span>
<lb n="304"/><span>ní misde a rádh gurab eachcomhacht amháin infeadhma</span>
<lb n="305"/><span>atá le fághail a stealladh cúbthroighe uisce sa secund,</span>
<lb n="306"/><span>nuair atá tuitim de 11 troigh leis an uisce, agus</span>
<lb n="307"/><span>tuirbín d'éifeacht 80% ag gabháil do.  Dá bhrígh sin is</span>
<lb n="308"/><span>fuiris agus san mar bhuntomhas agat an méid comhachta</span>
<lb n="309"/><span>a bheadh le fághail in aon áit d'áireamh acht tuitim</span>
<lb n="310"/><span>agus stealladh na habhann do bheith ar eolus agat.</span></p>
<lb n="311"/>
<lb n="312"/><p><span>Is é an rud is deacra i gcúrsaibh comhacht uisce ná</span>
<lb n="313"/><span>meadhon-mhéid an uisce agus corrshuantacht a iomláine</span>
<lb n="314"/><span>do mheas.  Chun a thuisgint a dheacra atá san ní</span>
<lb n="315"/><span>foláir cuimhneamh ar cad as d'uisce na habhann.  Is</span>
<lb n="316"/><span>é atá ins na haibhnibh ná claiseanna triomuighthe na</span>
<lb n="317"/><span>gcríoch trí n-a mbíd ag rith.  An talamh a chothuigheann</span>
<lb n="318"/><span>an abhainn is é sin an tsruthchríoch.  Is 'na fhliuchra</span>
<lb n="319"/><span>ón spéir a tháinig uisce na habhainn ar dtúis; acht</span>
<lb n="320"/><span>ní théigheann gach a bhfeartar ar an sruthchrích isteach</span>
<lb n="321"/><span>san abhainn; imthigheann cuid de 'na ghail díreach tar</span>
<lb n="322"/><span>éis tuitim do; cuid eile dhe agus súightear beagán</span>
<lb n="323"/><span>isteach sa talamh é, agus tar éis tamaill tarraing-</span>
<lb n="324"/><span>tear go barr talmhan arís é, agus eirigheann 'na</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="325"/><p><span>ghail; cuid eile dá dtéigheann isteach sa talamh ólaid</span>
<lb n="326"/><span>plandaí é.  Ní haon tairbhe don abhainn an méid sin</span>
<lb n="327"/><span>de.  Maidir leis an gcuid eile ritheann rainnt de</span>
<lb n="328"/><span>feadh na talmhan ar a bharr go ruige an abhainn, agus</span>
<lb n="329"/><span>téigheann rainnt de síos ins an ithir agus ins na</span>
<lb n="330"/><span>carraigeacha má's carraigeacha iad a leigeann tríotha.</span>
<lb n="331"/><span>B'fhéidir go raghadh cuid de seo i bhfad síos trí</span>
<lb n="332"/><span>scoilteanna ins na carraigeachaibh agus ná sroisfeadh sé</span>
<lb n="333"/><span>an abhainn go deo, acht an chuid eile de ná himthigheann</span>
<lb n="334"/><span>leis an bhfán fada san snigheann go mall tríd an</span>
<lb n="335"/><span>dtalamh agus sroiseann sé an abhainn uair éigin.</span>
<lb n="336"/><span>Is é an t-uisce sin a thagann as bruinn talmhan</span>
<lb n="337"/><span>a chothuigheann an abhainn le linn na tiormachta.</span>
<lb n="338"/><span>Is iontuigthe as an méid sin thuas nách fuiris stealladh</span>
<lb n="339"/><span>na habhann do meas le cruinneas.  Chuige sin níorbh</span>
<lb n="340"/><span>fholáir a fhios do bheith agat cad é méid iomlán an</span>
<lb n="341"/><span>fhliuchra, agus cad é an méid de a thuiteann i rith gach</span>
<lb n="342"/><span>faid áirithe aimsire; agus is ana-dheacair ceachtar</span>
<lb n="343"/><span>díobh san do meas ar a chorrshuantaighe a bhíd.  Agus</span>
<lb n="344"/><span>ní hamháin san acht níorbh fholáir a fhios do bheith agat</span>
<lb n="345"/><span>cad é an saghas an talamh, agus cad é an tuitim atá</span>
<lb n="346"/><span>leis; cad é an saghas iad na carraigeacha atá fé</span>
<lb n="347"/><span>thíos.  Tá d'iomadamhlacht agus d'eugsamhlacht ins na</span>
<lb n="348"/><span>neitibh seo, agus de chorrshuantaighe áite agus aimsire,</span>
<lb n="349"/><span>gurab obair chruaidh chasta stealladh na habhann do</span>
<lb n="350"/><span>thomhas, pé foighne agus pé eolas a bheadh ag an té</span>
<lb n="351"/><span>a thabharfadh fé.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>Bheadh an cheist cruaidh go leor dá mbeadh an</span>
<lb n="354"/><span>fliuchra tar éis a thomhas mar ba cheart, agus</span>
<lb n="355"/><span>gach cúntas ollamh féd láimh agat, rud ná feud-</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="356"/><p><span>faí gan díol na hoibre de ghleusaibh tomhaiste</span>
<lb n="357"/><span>agus iad roinnte mar ba chóir ar na sruthchríochaibh.</span>
<lb n="358"/><span>Acht ón uair atá a fhios agat nác comhthrom don</span>
<lb n="359"/><span>fhliuchra ar fuaid na sruthchríche, agus na theannta san</span>
<lb n="360"/><span>gan go leor gleus tomhaiste ann chun fliuchra gach</span>
<lb n="361"/><span>áite fé leith do mheas, is seacht ndeacra de cheist é.</span>
<lb n="362"/><span>Agus is mar so atá urmhór na hÉireann .i. ar bheagán</span>
<lb n="363"/><span>gleus tomhaiste an fhliuchra, agus go mórmhór imeasc</span>
<lb n="364"/><span>na sléibhte, agus gurab iad san na h-áiteanna ba mhó</span>
<lb n="365"/><span>gábhadh leo.  Cé gur cheist mhórbhrígh do mhuintir na</span>
<lb n="366"/><span>hÉireann an cheist seo níl ag gabháil di fé láthair acht</span>
<lb n="367"/><span>corrdhuine.  Ba mhór an chabhair é dá gcuirfí gleus</span>
<lb n="368"/><span>tomhaiste fliuchra isteach i ngach scoil, agus cúntas</span>
<lb n="369"/><span>do choimeád ar an dtomhas, agus é d'fhógairt don</span>
<lb n="370"/><span>phobul; acht ba bheag san féin.  Ba chóir go mbeadh</span>
<lb n="371"/><span>cuallacht phoiblidhe i gcomhair gach sruthchríche nó i</span>
<lb n="372"/><span>gcomhair gach duithche 'na mbeadh rainnt sruthchríoch</span>
<lb n="373"/><span>beag.</span></p>
<lb n="374"/>
<lb n="375"/><p><span>Chun an méid uisce a bheadh le fághail in aon ionad</span>
<lb n="376"/><span>comhachta ar feadh tréimhsí seachas a chéile do chruinn-</span>
<lb n="377"/><span>tomhas, níor mhór stealladh na habhann do thomhas gach</span>
<lb n="378"/><span>lá, agus é sin do dheunamh ar feadh tamaill mhóir de</span>
<lb n="379"/><span>bhliadhantaibh.  Is beag ar fad d'aibhnibh na hÉireann</span>
<lb n="380"/><span>go bhfuil a leithéid sin de chuntas orra.  Dá bhrígh sin,</span>
<lb n="381"/><span>maidir le n-a n-urmhór, níl le deunamh acht an steal-</span>
<lb n="382"/><span>ladh d'áireamh as pé cúntaisí atá le fagháil.  Dá</span>
<lb n="383"/><span>mbeadh ort an ghleusradh do leagaint amach i gcomhair</span>
<lb n="384"/><span>ionaid áirithe níorbh fholáir bheith ar bharr t'aire ag</span>
<lb n="385"/><span>deunamh an áirimh seo, agus 'na theannta san steal-</span>
<lb n="386"/><span>ladh na h-abhann do bheith dá thomhas agat féin le n-a</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="387"/><p><span>fhaid agus dob' fhéidir, agus an tomhas san do bheith</span>
<lb n="388"/><span>mar phromhadh ar an áireamh a bheadh deunta agat as</span>
<lb n="389"/><span>cúntaisí an fhliuchra.  I gcóir cur síos coitchianta ar</span>
<lb n="390"/><span>chomhacht aon duithche fé leith, mar atáimíd-ne chun</span>
<lb n="391"/><span>a dheunamh ins an aiste seo ar ball, ní gábhadh an</span>
<lb n="392"/><span>cruinneas san ar fad.  Badh leor chuige sin an</span>
<lb n="393"/><span>t-áireamh do dheunamh as formuilíbh go bhfuil glactha</span>
<lb n="394"/><span>leo coitchianta.  As formuilíbh P. M. Parcer a</span>
<lb n="395"/><span>deineadh na cúntaisí atá i gcaibideal a ceathair</span>
<lb n="396"/><span>againn.  Formuilí iad san a deineadh as an stealladh</span>
<lb n="397"/><span>míosamail a thagadh as sruthchríochaibh atá ar aon</span>
<lb n="398"/><span>tsamhail le n-a lán eile sa tír seo.  Teasbáineann</span>
<lb n="399"/><span>na formuilí sin an méid fén gceud den fhliuchra</span>
<lb n="400"/><span>a rithfeadh isteach san abhainn de bharr talmhan, agus</span>
<lb n="401"/><span>'na theannta san as broinn talmhan na meadhon-</span>
<lb n="402"/><span>tsruthchríche.  Ní féidir a rádh go bhfuil na cúntaisí</span>
<lb n="403"/><span>againne fíorchruinn, acht do deineadh dícheall pé</span>
<lb n="404"/><span>locht a bheadh orra gan aon áireamh do bheith os</span>
<lb n="405"/><span>cionn an chirt.</span>
<lb n="406"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="407"/><p><span>CAIBIDEAL A TRÍ.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>An dúthaig i gCiarraidhe go bhfuil coimhcheangal</span>
<lb n="410"/><span>Lios na gCeann agus Cill Áirne agus Cill Orglan</span>
<lb n="411"/><span>agus Bágh an Daingin ar a theorainn thuaidh, sé sin</span>
<lb n="412"/><span>an dúthaigh a scrúdóchaimíd ins an gcaibideal so,</span>
<lb n="413"/><span>feuchaint an mór é a chomhacht uisce.  Áit mhór sléibhte</span>
<lb n="414"/><span>agus gleannta é, agus is líonmhar ann aibhne agus</span>
<lb n="415"/><span>locha.  É garbh fiadhain, acht dá ghairbhe agus dá fhiadhaine</span>
<lb n="416"/><span>é ní háit iargcúltha é, mar tá comhgar loingeas agus</span>
<lb n="417"/><span>traen ann agus bóithre maithe ó ghleann go chéile.</span></p>
<lb n="418"/>
<lb n="419"/><p><span>Tá duine de scríbhneóiríbh na haiste seo tar éis</span>
<lb n="420"/><span>rainnt oibre do dheunamh ins an dúthaigh sin d'iarraidh</span>
<lb n="421"/><span>a chomhacht do mheas.  Tá ceithre cuaird tabhartha aige</span>
<lb n="422"/><span>ann, agus tomhaiseanna deunta aige, cuid aca ar an</span>
<lb n="423"/><span>bhfód agus cuid eile ar léirscáileanna ar a raibh</span>
<lb n="424"/><span>línte comhaoirde.  Do chuardaigh agus do scrúdaigh</span>
<lb n="425"/><span>sé a raibh de chúntaisíbh fliuchra le fagháil ann i</span>
<lb n="426"/><span>dteannta le stealladh rainnt abhann agus comhacht</span>
<lb n="427"/><span>rainnt ionad d'áireamh.  Tá cuid de thoradh a shaothair</span>
<lb n="428"/><span>curtha i gcló aige féin agus ag Liam Cinnseamán, M.E.,</span>
<lb n="429"/><span>i bhfuirm aiste in "The Annual Journal of the</span>
<lb n="430"/><span>Engineering Society of University College, Cork,"</span>
<lb n="431"/><span>agus tá tuilleadh cúntaisí deunta aige ó scríobhadh</span>
<lb n="432"/><span>an aiste sin.  Cuirfear síos ar na cúntaisí sin</span>
<lb n="433"/><span>annso, ní hamháin i dtreo gur mhóide eolas an phobuil</span>
<lb n="434"/><span>ar shaidhbhreas na tíre seo é, acht chun gur bhfearrde a</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="435"/><p><span>tuigfí an obair agus an stuidéar nách foláir do</span>
<lb n="436"/><span>dheunamh sar a bhfeudfaí cur síos le haon chruinneas</span>
<lb n="437"/><span>ar chomhacht fiú aon dúthaighe amháin.  Agus is móide</span>
<lb n="438"/><span>is fiú deacracht an scéil do thuisgint do bhrigh go</span>
<lb n="439"/><span>bhfuil dhá dhream ins an tír agus gur mór taidhbhseach</span>
<lb n="440"/><span>iad ráidhte a mbeul agus scríobhadh a bpeann ar</span>
<lb n="441"/><span>chomhacht an uisce, agus gan an fhírinne ag ceachtar</span>
<lb n="442"/><span>aca, acht dream aca dá mheudú ró-mhór agus an</span>
<lb n="443"/><span>dream eile dá laighdú ró-mhór ar fad.  An ceart</span>
<lb n="444"/><span>atá uainne, nó rud ana-ghairid do, agus ní féidir</span>
<lb n="445"/><span>dul in aon ghaor don cheart sa sceul so gan obair</span>
<lb n="446"/><span>mhór istigh agus amuigh.</span></p>
<lb n="447"/>
<lb n="448"/><p><span>Sé atá ins an aiste adubhramar thuas ná meas nó</span>
<lb n="449"/><span>tomhas ar an gcomhacht is lugha d'fheudfaí fhagháil ins</span>
<lb n="450"/><span>an tsamhradh is tiorma dá dtiocfadh.  Níl ann ach</span>
<lb n="451"/><span>tosnú, acht tá de bhuaidh aige go gcuireann sé in iúl</span>
<lb n="452"/><span>na háiteanna is mó is fiú a scrúdú níos mine ar</span>
<lb n="453"/><span>ball.  Ag deunamh an tomhais seo do cuireadh i gcás</span>
<lb n="454"/><span>go bhfeudfaí stealladh na hoidhche do choimeád i</span>
<lb n="455"/><span>dtaisce i gcomhair chaitheamh an lae 'na dhiaidh, agus</span>
<lb n="456"/><span>ná beadh an muileann ag obair acht deich n-uaire</span>
<lb n="457"/><span>an chluig sa ló, i dtreo is go bhfeudfaí na 24</span>
<lb n="458"/><span>uaire an chluig stealla d'úsáid insna deich n-uaire</span>
<lb n="459"/><span>an chluig.  Tá toradh an tomhais sin agus eolas ar</span>
<lb n="460"/><span>gach ionad comhachta dár scrúdaigheadh le fagháil ar</span>
<lb n="461"/><span>Chlár 1.  Chun a fhagháil amach cad é an chomhacht a</span>
<lb n="462"/><span>bheadh le fághail, agus san gan stad, le linn na</span>
<lb n="463"/><span>tiormachta ní gábadh acht na comhachta ar Chlár 1. do</span>
<lb n="464"/><span>roinnt fé 2.4.</span>
<lb n="465"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="466"/><p><span>Is é an cheud rud eile cur síos fé leith ar</span>
<lb n="467"/><span>gach abhainn .i. a mheas an mór é a stealladh ar</span>
<lb n="468"/><span>feadh gach mí de bhliadhain mheadhon-fhliuchra (.i. fé</span>
<lb n="469"/><span>ghnáthchoingheallachaibh aimsire san tír seo), agus cad</span>
<lb n="470"/><span>é an chomhacht a gheobhthaí saor aiste gan stad, acht an</span>
<lb n="471"/><span>t-uisce a bheadh le spáráil sa gheimhreadh do choimeád</span>
<lb n="472"/><span>i dtaisce i lochaibh nó i ndabhchaibh móra i gcomhair an</span>
<lb n="473"/><span>tsamhraidh.  Dá gcoimeádfaí an t-uisce i dtaisce</span>
<lb n="474"/><span>tamall slighe suas ó adhbha na comhachta dob' fhéidir</span>
<lb n="475"/><span>an stealladh do riaradh agus níos mó comhacht d'fhagháil</span>
<lb n="476"/><span>as a chéile ná mar d'fheudfaí fhagháil dá mbeadh an</span>
<lb n="477"/><span>t-uisce ag imtheacht do réir dúthchais.</span></p>
<lb n="478"/>
<lb n="479"/><p><span>Maidir le haibhne seo Chiarraidhe ní raibh aon</span>
<lb n="480"/><span>chúntas le fagháil ar an stealladh féin, agus dá</span>
<lb n="481"/><span>bhrígh sin, b'éigin an tomhas do dheunamh as cúntaisí</span>
<lb n="482"/><span>an fliuchra.  Seo mar tugadh fé:</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>(1) A raibh de chúntaisíbh ar fhliuchra mhíosamhail na</span>
<lb n="485"/><span>dúthaighe do bhailiú, acht níor leor in aon chor a raibh</span>
<lb n="486"/><span>le fagháil díobh.</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>(2) An meadhon-fhliuchra míosamhail d'áireamh do</span>
<lb n="489"/><span>gach áit 'na ndeintí an fliuchra do thomhas ann roimhe</span>
<lb n="490"/><span>sin.  Nuair ná bíodh le fagháil ar ionad acht cúntaisí</span>
<lb n="491"/><span>cúpla bliadhain siar, do cuirtí meadhon-tomhaiseanna</span>
<lb n="492"/><span>an ionaid sin i gcoimhmeas le meadhon-tomhaiseanna</span>
<lb n="493"/><span>líonmhara ionad eile in aice leis, nó ar aon tsamhail</span>
<lb n="494"/><span>leis, d'fhonn a laighead cúntaisí sin do cheartú.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>(3) Scaipeadh nó roinnt an fhliuchra ar gach sruth-</span>
<lb n="497"/><span>chrích do dheunamh amach.  Ní mór san d'fhonn cruinnis,</span>
<lb n="498"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="499"/><p><span>CLÁR I.</span></p>
<lb n="500"/>
<lb n="501"/><p><span>An Abhainn</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>An Chladach</span></p>
<lb n="504"/>
<lb n="505"/><p><span>An Ruachtach</span></p>
<lb n="506"/>
<lb n="507"/><p><span>An tSleathana</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>An Abha Bheag</span></p>
<lb n="510"/>
<lb n="511"/><p><span>Ionad na Comhachta</span></p>
<lb n="512"/>
<lb n="513"/><p><span>Droichead an Phuill Ghuirm</span>
<lb n="514"/><span>(cois bóthair mhóir)</span></p>
<lb n="515"/>
<lb n="516"/><p><span>Dr. Uí Mhórdha</span>
<lb n="517"/><span>(cois bóthair mhóir)</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>Dá mhíle ó Chill Gharbháin</span>
<lb n="520"/><span>(cois bóthair mhóir)</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>Míle ó Chill Gharbháin</span>
<lb n="523"/><span>(cois bóthair mhóir)</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>Droichead Chúl an Easaigh</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>An Stad Traenach mó</span>
<lb n="528"/><span>an Baile Cuain is giorra</span>
<lb n="529"/><span>don ionad agus a fhaid</span>
<lb n="530"/><span>slighe uaidh</span></p>
<lb n="531"/>
<lb n="532"/><p><span>Stad Droichead na Lua,</span>
<lb n="533"/><span>1½ míle</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>Stad Dr.  Uí Mhórdha</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>Stad Chill Garbháin, 3</span>
<lb n="538"/><span>míle</span></p>
<lb n="539"/>
<lb n="540"/><p><span>Stad Chill Garbháin, míle</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>Stad Chill Garbháin, 1¼</span>
<lb n="543"/><span>míle</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>Tomhas Cearnach</span>
<lb n="546"/><span>na Sruthchriche 'na</span>
<lb n="547"/><span>Mhíltecearnacha</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>An Tuitim 'na</span>
<lb n="550"/><span>Throighthe</span></p>
<lb n="551"/>
<lb n="552"/><p><span>Eachcomhacht Infeadhma</span>
<lb n="553"/><span>10 n-uaire an chluig</span>
<lb n="554"/><span>sa ló le linn na</span>
<lb n="555"/><span>triomachta</span>
<lb n="556"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="557"/><p><span>An Chlaodach</span></p>
<lb n="558"/>
<lb n="559"/><p><span>Abha na Sín</span></p>
<lb n="560"/>
<lb n="561"/><p><span>Abha Chluain Aoidh</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>An Dóinn</span></p>
<lb n="564"/>
<lb n="565"/><p><span>An Chumarach</span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>An Chártha</span></p>
<lb n="568"/>
<lb n="569"/><p><span>An Chártha Bheag</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Abha na n-Oileán</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>Lea'stuas de Dhr. an Bhóthair</span>
<lb n="574"/><span>Iarainn</span></p>
<lb n="575"/>
<lb n="576"/><p><span>Droichead Drom an Easaigh</span></p>
<lb n="577"/>
<lb n="578"/><p><span>Leath'stíos de Loch Cluain Aoidh</span>
<lb n="579"/><span>(in aice bóthair mhóir)</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>Droichead na Dóinne</span>
<lb n="582"/><span>(7 míle ó Neidín)</span></p>
<lb n="583"/>
<lb n="584"/><p><span>Comhgarach do Dhroichead Chath</span>
<lb n="585"/><span>air Samháin</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>Droichead Chártha</span></p>
<lb n="588"/>
<lb n="589"/><p><span>Barr Loch Cártha</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>Leath'stíos de Loch an Chuais</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>Leath'stíos de chumar an dá</span>
<lb n="594"/><span>abhann (cois bóthair mhóir)</span></p>
<lb n="595"/>
<lb n="596"/><p><span>Neidín, 2½ míle</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>Neidín, 4 míle</span></p>
<lb n="599"/>
<lb n="600"/><p><span>Cois Cuain Neidíneach</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>Cois Cuain Neidíneach</span></p>
<lb n="603"/>
<lb n="604"/><p><span>An Currán, 2 míle</span></p>
<lb n="605"/>
<lb n="606"/><p><span>Na Dumhcha, míle</span></p>
<lb n="607"/>
<lb n="608"/><p><span>Cill Orglan, 9 míle</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>Cill Orglan, 9 míle</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>Cill Áirne, 10 míle</span>
<lb n="613"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="614"/><p><span>mar is mó go mór an fliuchra imeasc na sléibhte ná</span>
<lb n="615"/><span>ar an dtír 'na gcomhgar nó ar bhruach na farraige.</span>
<lb n="616"/><span>Níorbh fhéidir é sin do dheunamh ámh, mar na cúntaisí a</span>
<lb n="617"/><span>bhí le fagháil, ó áiteannaibh cois farraige a thángadar,</span>
<lb n="618"/><span>nó ó imeallaibh thuaidh na dúthaige, acht dhá cheann</span>
<lb n="619"/><span>amháin, agus ní dheunfadh an dá cheann san an gnó.</span>
<lb n="620"/><span>Ní raibh aon leigheas air sin acht cúntaisí ó na lán</span>
<lb n="621"/><span>ionad do chur i gcomparáid le chéile, agus athrú</span>
<lb n="622"/><span>míosamhail fliucha do cheapadh asta a dheunfadh</span>
<lb n="623"/><span>meadhon cuibheasach maith i gcomhair urmhór na sruth-</span>
<lb n="624"/><span>chríoch.  Teasbáintear an t-athrú san i bhFigiúir 1.</span>
<lb n="625"/><span>Tá na míosa ó thaobh taobh ar an bhfigiúir agus meadhon-</span>
<lb n="626"/><span>fhliuchra gach mí ó bhun barr.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>Fig. I.</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Órlaigh fliuchra</span></p>
<lb n="631"/>
<lb n="632"/><p><span>Meadhon fliuchra gach mí den bhliadhain.</span>
<lb n="633"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="634"/><p><span>(4) A mheas cad é an stealladh a thiocfadh ó</span>
<lb n="635"/><span>mheadhon-tsruthchrích i ngach mí de bhliadhain mheadhon-</span>
<lb n="636"/><span>fliuchra.  Mar adubhramar i gcaibideal a haon do</span>
<lb n="637"/><span>baineadh feidhm a formuilíbh Pharcer ghá mheas san.  Tá</span>
<lb n="638"/><span>cúntas míosamhail an fhliuchra i bhFigiúir 1., acht an</span>
<lb n="639"/><span>chi id de fhliuchra Mheitheamh an Fhoghmhair a théigheann</span>
<lb n="640"/><span>san tsruth is mó againne é ná mar atá sé ag</span>
<lb n="641"/><span>Parcer.  (Tá 1/30 againne in ionad 1/40 atá aige sin).</span>
<lb n="642"/><span>Tá toradh an áirimh againne le fagháil i bhFigiúir II.</span>
<lb n="643"/><span>Sé atá ann ná meadhon-stealladh gach mí 'na oiread</span>
<lb n="644"/><span>san órlach fliuchra ar an sruthchrích.  Is é brígh atá</span>
<lb n="645"/><span>leis sin ná dá leathtaí amach ar úrlár a bheadh ar</span>
<lb n="646"/><span>aon mhéid leis an sruthchrích iomlán stealladh mí na</span>
<lb n="647"/><span>Márta gurbh ionann san agus aoirde 1.1 orlach ar</span>
<lb n="648"/><span>an sruthchrích.  Is slighe oireamhnach é sin chun stealladh</span>
<lb n="649"/><span>abhann d'áireamh nuair ná beadh ag duine acht cúntaisí</span>
<lb n="650"/><span>fliuchra, acht tuigtear nách ró-chruinn é toradh an</span>
<lb n="651"/><span>áirimh sin, acht go bhfuil sé cruinn go leor do chur</span>
<lb n="652"/><span>síos coitchianta mar atá againne.  Is é ár dtuairim</span>
<lb n="653"/><span>ar aon chuma gur beag toradh againn atá os cionn</span>
<lb n="654"/><span>an chirt.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>(5) Toradh gach áirimh go dtí so do chur síos ar</span>
<lb n="657"/><span>chuma n-a bhfeudfaí é úsáid gan mhoill i gcomhair</span>
<lb n="658"/><span>aon abhann sa dúthaigh .i. figiúir do dheunamh as</span>
<lb n="659"/><span>na meadhon-steallta míosamhla 'na dteasbáinfaí na</span>
<lb n="660"/><span>míosa gurab ionann agus méid áirithe stealladh na</span>
<lb n="661"/><span>sruthchríche ionnta.  Figiúir den tsaghas san is eadh</span>
<lb n="662"/><span>figiúir III.  Sé atá ins an bhfigiúir sin ná gach</span>
<lb n="663"/><span>meadhon-stealladh míosamhail 'na oiread san órlach</span>
<lb n="664"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="665"/><p><span>Fig II.</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>Orlach amháin fliuchra ar an sruthchrích agus é do rith de in aon mhí</span>
<lb n="668"/><span>amháin is ionann san agus meadhon-stealladh 0.894 cubthroigh sa</span>
<lb n="669"/><span>secund ó gach míle cearnach den tsruthcrích.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>An meadhon-stealladh míosamhail na órlachaibh</span>
<lb n="672"/><span>fliuchra ar an sruthcrích.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>Míosa.</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Meadhon-steallta míosamhla.</span>
<lb n="677"/></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="678"/><p><span>Fig II.</span></p>
<lb n="679"/>
<lb n="680"/><p><span>An stealladh míosamhail na órlachaibh fliuchra</span>
<lb n="681"/><span>ar an sruthcrích.</span></p>
<lb n="682"/>
<lb n="683"/><p><span>Figiúir na dteasbaintear an líon mí den mheadhon-bhliadhain ghurab</span>
<lb n="684"/><span>ionann agus méid airithe an meadhon-stealladh ionnta, agus</span>
<lb n="685"/><span>an meadhon-stealladh san curtha síos mar órlacha fliuchra</span>
<lb n="686"/><span>ar an sruthchrích.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Deineadh an lúb so as fig. 2.  Tuigtear gur</span>
<lb n="689"/><span>meadhon-steallta na steallta atá ar fig. 2, agus</span>
<lb n="690"/><span>gur mhó go mór an tapamhlacht stealla ar feadh</span>
<lb n="691"/><span>roinnt den mhí agus gur lugha go mór é ar feadh</span>
<lb n="692"/><span>roinnt eile dhe ná an meadhon-tapamhlacht stealla</span>
<lb n="693"/><span>a teasbaintear i gcomhair an mhí sin ar fig. 2.</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Míosa</span>
<lb n="696"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="697"/><p><span>fliuchra ar an sruthchrích, agus iad ó thaobh taobh san</span>
<lb n="698"/><span>bhfigiúir, agus na míosa gurab ionann an stealladh</span>
<lb n="699"/><span>ionnta agus an stealladh a dheunfadh órlach uisce</span>
<lb n="700"/><span>ar an sruthchrích gach mí, ó bhun barr san bhfigiúir.</span></p>
<lb n="701"/>
<lb n="702"/><p><span>Sé príomhthoradh na hoibre sin thuas ná a theasbáint</span>
<lb n="703"/><span>go bhfeudfaí na heachcomhachta a fuaireamar bheith le</span>
<lb n="704"/><span>fagháil ar feadh deich n-uaire an chluig sa ló le linn</span>
<lb n="705"/><span>na tiormachta, go bhfeudfaí iad fhagháil gan stad ar</span>
<lb n="706"/><span>feadh ocht mí de bhliadhain mheadhon-fhliuchra, agus</span>
<lb n="707"/><span>gur fusa a mheas an mór de thuile an gheimhridh</span>
<lb n="708"/><span>nách foláir do choimeád i dtaisce, i dtreo go</span>
<lb n="709"/><span>bhfaghfaí na heachcomhachta thuas gan stad ar feadh</span>
<lb n="710"/><span>na bliadhna go léir.</span></p>
<lb n="711"/>
<lb n="712"/><p><span>I gcuid desna hionadaibh comhachta nó tamall slighe</span>
<lb n="713"/><span>suas uatha b'fhuiris locháin taiscthe do dheunamh a bheadh</span>
<lb n="714"/><span>oireamhnach; agus tá ionaid eile gur dheacair cóir</span>
<lb n="715"/><span>taiscidheachta d'fhagháil dóibh; agus tá rainnt bheag</span>
<lb n="716"/><span>ionad arís go bhfeudfaí a leordhóthain uisce do</span>
<lb n="717"/><span>choimeád ins na lochaibh tamall suas uatha, acht</span>
<lb n="718"/><span>coradha do thógaint ag beulaibh na loch.  Dob fhéidir</span>
<lb n="719"/><span>dóthain an ionaid atá ag Droichead an Phuill Ghuirm</span>
<lb n="720"/><span>do choimeád i dtaisce, acht cora cuibheasach íseal do</span>
<lb n="721"/><span>thógaint ag Droichead na Cladaighe, agus an t-uisce</span>
<lb n="722"/><span>a bheadh ag teastáil ón muileann do scaoileadh 'na</span>
<lb n="723"/><span>chanáil amach as an abhainn.  Acht i dtaobh an ionaid</span>
<lb n="724"/><span>atá cois na Ruachtaighe ag Droichead Uí Mhóra níl</span>
<lb n="725"/><span>aon áit oireamhnach i gcomhair taiscidheachta 'na aice,</span>
<lb n="726"/><span>agus níorbh fhuiris gan mhórchostas cóir taiscidheachta</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="727"/><p><span>d'fhagháil leath'stuas de.  Mar sin don tSleathana</span>
<lb n="728"/><span>leis.  An t-ionad comhachta atá cois Loch Cluain</span>
<lb n="729"/><span>Aoidh, agus cois na Cumaraighe, agus cois Cárta</span>
<lb n="730"/><span>ionaid iad san go bhfeudfaí a ndóthain uisce do</span>
<lb n="731"/><span>choimeád i dtaisce leath'stuas díobh.  Dob' fhéidir</span>
<lb n="732"/><span>oiread uisce agus a dheunfadh gnó an ionaid atá</span>
<lb n="733"/><span>cois Loch Cluain Aoidh agus gnó an ionaid atá cois</span>
<lb n="734"/><span>na Cumaraighe do choimeád i dtaisce acht coradha</span>
<lb n="735"/><span>ceithre troigh nó mar sin do thógaint ag beul Loch</span>
<lb n="736"/><span>Cluain Aoidh agus ag beul Loch Doire Iadhna.  Tá</span>
<lb n="737"/><span>buadh ag Loch Cárthaigh go scaoileann sé uaidh an</span>
<lb n="738"/><span>t-uisce ar chuma go bhfaghfaí 150 eachcomhacht as i</span>
<lb n="739"/><span>mbliadhain mheadhon-fhliuchra agus é sin gan stad</span>
<lb n="740"/><span>ar feadh an tsamhraidh féin; agus dá gcoimeádfaí</span>
<lb n="741"/><span>troigh eile uisce ann, agus breis de thrí troighthibh</span>
<lb n="742"/><span>do leigint as san tsamhradh, ní móide ná go</span>
<lb n="743"/><span>bhfeudfaí 250 eachcomhacht do sholáthar don ionad</span>
<lb n="744"/><span>atá cois Cártha.</span></p>
<lb n="745"/>
<lb n="746"/><p><span>Ní féidir fé láthair cur síos níos cruinne ar</span>
<lb n="747"/><span>thaiscidheacht gach ionaid atá ar Chlár I.  Chun é</span>
<lb n="748"/><span>do dheunamh níor mhór gach sruthchríoch do scrúdú</span>
<lb n="749"/><span>go mion agus dá ndeunfaí é sin is dócha go</span>
<lb n="750"/><span>bhfaghfaí amach rainnt eile ionad mór agus ana-chuid</span>
<lb n="751"/><span>ionad beag.  D'fheudfaimís ionaid eile d'ainmniú</span>
<lb n="752"/><span>anois féin, acht an t-eolas atá againn orra níl sé</span>
<lb n="753"/><span>cruinn a dhóthain chun a chur os cómhair an phobuil.</span>
<lb n="754"/><span>Tá buadh ag gach ionad dár luamair .i. gur fuiris</span>
<lb n="755"/><span>é d'aimsiú.  Tá sé cinn aca comhgarach don bhóthar</span>
<lb n="756"/><span>iarrainn nó buailte suas leis.  Cuid aca san iseadh</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="757"/><p><span>na cinn tábhachtacha so .i. an ceann atá ag Droichead</span>
<lb n="758"/><span>an Phuill Ghuirm agus an ceann atá ag Droichead</span>
<lb n="759"/><span>Uí Mhórdha, agus an ceann atá ag Droichead Chártha.</span>
<lb n="760"/><span>An dá cheann atá cois Loch Cluain Aoidh agus ag</span>
<lb n="761"/><span>bun Dóinne táid ar bhruach cuain Neidíneach.  An</span>
<lb n="762"/><span>ceann atá cois na Cumaraighe tá sé comhgarach do</span>
<lb n="763"/><span>bhóthar mhór agus é ar bhruach Bhágh Bhaile na Sceilg i</span>
<lb n="764"/><span>ngiorracht dhá mhíle don Churrán.  Tá an chuid eile</span>
<lb n="765"/><span>ana-ghairid do bhóithribh maithe.  Dá bhrigh sin b'fhuiris</span>
<lb n="766"/><span>adhbhar deuntús do thabhairt isteach ionnta dá mbadh</span>
<lb n="767"/><span>ghábhadh é, agus an earradh críochnuighthe do sheoladh</span>
<lb n="768"/><span>i gcéin asta.</span></p>
<lb n="769"/>
<lb n="770"/><p><span>Ní deirimíd gur fíorchruinn aon áireamh dá bhfuil</span>
<lb n="771"/><span>sa chaibideal so, agus admhuighmíd nách cur síos iomlán</span>
<lb n="772"/><span>é ar chomhacht na dúthaighe seo Chiarraidhe Theas, acht</span>
<lb n="773"/><span>ní misde a rádh go dteasbáineann sé gur dúthaigh</span>
<lb n="774"/><span>thábhachtach é i dtaobh comhachta, agus gur féidir</span>
<lb n="775"/><span>tuairim don chomhacht san do dheunamh as, agus</span>
<lb n="776"/><span>dosna háiteannaibh 'na bhfuil an chomhacht le fagháil.</span></p>
<lb n="777"/>
<lb n="778"/><p><span>Má's liosta le haoine an cur síos atá ar</span>
<lb n="779"/><span>an obair sin thuas, bíodh a fhios aige gur d'aon</span>
<lb n="780"/><span>inntinn a cuireadh an oiread san ann, chun a theas-</span>
<lb n="781"/><span>báint gur fothram na n-árthaige folamh cainnt gan</span>
<lb n="782"/><span>chuardach agus friotal gan fíorthuiscint i gcúrsaíbh</span>
<lb n="783"/><span>comhacht uisce na hÉireann.</span>
<lb n="784"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="785"/><p><span>CAIBIDIL A CEATHAIR.</span></p>
<lb n="786"/>
<lb n="787"/><p><span>Ní mór ná go bhfuil tír na hÉireann mar a bheadh</span>
<lb n="788"/><span>páirc mhór agus claidhe 'na timcheall.  Acht is 'mó</span>
<lb n="789"/><span>bearna sa chlaidhe sin, mar is minic mám i measc na</span>
<lb n="790"/><span>gcnoc agus ní hannamh gleann doimhin agus abha mhór</span>
<lb n="791"/><span>ag rith tríd ón machaire meadhoin.  Tá áiteanna sa</span>
<lb n="792"/><span>mhachaire sin 400 troigh ós cothrom na mara, agus tá</span>
<lb n="793"/><span>ó 700 troigh go dtí 3,400 troigh d'aoirde ins na</span>
<lb n="794"/><span>cnocaibh mórdtimcheall.  Tá ceithre phríomhchnuasach</span>
<lb n="795"/><span>sléibhte cois farraige .i. sléibhte Chiarraidhe agus</span>
<lb n="796"/><span>Corcaighe thiar, agus sléibhte Chonnamara, agus sléibhte</span>
<lb n="797"/><span>Uladh, agus sléibhte Bhaile Átha Cliath agus Cill</span>
<lb n="798"/><span>Manntáin.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>Tá trí chinéal abhann in Éirinn ghá n-áireamh ar son</span>
<lb n="801"/><span>comhacht uisce, mar atá</span></p>
<lb n="802"/>
<lb n="803"/><p><span>(1) Aibhne a tharraingeann uisce as an machaire</span>
<lb n="804"/><span>meadhoin;</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>(2) Aibhne a tharraingeann uisce as na sléibhte</span>
<lb n="807"/><span>adubhramar thuas;</span></p>
<lb n="808"/>
<lb n="809"/><p><span>(3) An chuid eile d'aibhnibh na hÉireann agus go</span>
<lb n="810"/><span>mór mór na haibhne a tharraingeann uisce</span>
<lb n="811"/><span>as na cnocaibh beaga cois farraige.</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>Aibhne mórchríoch is eadh an cheud chinéal agus is</span>
<lb n="814"/><span>mór é a gcuid uisce, acht toisc iad d'eirghe as an</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="815"/><p><span>réidhe ísil i bhfad ón bhfarraige is beag é a dtuitim</span>
<lb n="816"/><span>de ghnáth.  Aibhne an dara chinéil ní bhíonn a gcríocha</span>
<lb n="817"/><span>ró-bheag ná ró-mhór, acht is mór é a meadhon-tuitim.</span>
<lb n="818"/><span>Eirigheann aibhne an treas cinéil as talamh íseal nách</span>
<lb n="819"/><span>cuid den mhacaire mheadhoin é, nó as talamh árd nach</span>
<lb n="820"/><span>cuid desna cnuasacha sléibhte réamhráidhte é.</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>Cuirfimíd síos ar phríomhaibhnibh gach cinéil díobh so</span>
<lb n="823"/><span>i gcursaí comhacht, agus teasbáinfimíd gach áireamh</span>
<lb n="824"/><span>comhachta a cuireadh os comhair an phobuil, agus gach</span>
<lb n="825"/><span>áireamh d'fheudamar a dheunamh as aon eolas do</span>
<lb n="826"/><span>cuireadh ar leabhar nó ar pháipéar.  Sí an tSionainn</span>
<lb n="827"/><span>an phríomhabhainn ar an gceud chinéal.  Is beag í</span>
<lb n="828"/><span>tuitim na habhann so an chuid is mó dá cúrsa.</span>
<lb n="829"/><span>Níl acht tuitim 60 troigh ó Loch Ailinne go Loch</span>
<lb n="830"/><span>Deirgdheirc .i. faid ceud míle slighe; acht ó Chill</span>
<lb n="831"/><span>Dhá Lua go Luimneach .i. faid 13 míle slighe, tá</span>
<lb n="832"/><span>tuitim 97 troigh.  Is soiléir go bhfeudfaí comhacht</span>
<lb n="833"/><span>do bhaint as an méid sin den abhainn, acht sara</span>
<lb n="834"/><span>bhfeudfaí a rádh ar mhór dob fhiú an obair a bhainfí</span>
<lb n="835"/><span>as badh cheart corrshuantacht an stealla do mheas,</span>
<lb n="836"/><span>agus ceist a riartha do bhreithniú, agus a fheuchaint</span>
<lb n="837"/><span>cad é an tuitim ba mhó dob fhéidir d'úsáid gan</span>
<lb n="838"/><span>ró-chostas.  Chun aon ana-mhéid desna 97 troighthe</span>
<lb n="839"/><span>sin tuiteama d'úsáid níorbh fholáir uisce i gcomhair</span>
<lb n="840"/><span>na comhachta do leigint as an abhainn, agus é thabhairt</span>
<lb n="841"/><span>'na chanáil fhada go hadhbha na comhachta; acht is</span>
<lb n="842"/><span>adhbhar mór saidhbhris an chuid sin den abhainn ar</span>
<lb n="843"/><span>líonmhaire an éisc ann, agus tá canáil ann cheana</span>
<lb n="844"/><span>féin i gcomhair loingeas, agus níorbh fholáir rainnt</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="845"/><p><span>mhór den uisce d'fhágaint na gcomhair sin.  Dá</span>
<lb n="846"/><span>bhrígh sin ní bheadh d'uisce i gcomhair comhachta</span>
<lb n="847"/><span>acht an farradh is barr.</span></p>
<lb n="848"/>
<lb n="849"/><p><span>Táthar ag tomhas stealla na Sionainne gach lá</span>
<lb n="850"/><span>ag Cill Dhá Lua le rainnt bhliadhan, agus tá toradh</span>
<lb n="851"/><span>tomhas 25 bliadhan (1893-1917) curtha os comhair</span>
<lb n="852"/><span>an phobuil ag M.J. Challoner Smith, M.I.C.E.I.,</span>
<lb n="853"/><span>i bpáipéar léigheanta do léigh sé os comhair lucht</span>
<lb n="854"/><span>an "Institute of Civil Engineers of Ireland,"</span>
<lb n="855"/><span>i mBaile Áth Cliath, mí Eanair, 1919.</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>Sid é an méid dá chúntas is tairbhighe dhúinne</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>(1) Nár mhisde 1193 cúbthroigh sa secund do chur</span>
<lb n="860"/><span>síos mar mheadhon-stealladh ha habhann don mhí is</span>
<lb n="861"/><span>tirme i mbliadhain tirm;</span></p>
<lb n="862"/>
<lb n="863"/><p><span>(2) Nár mhisde 2839 cúbthroigh sa secund do chur</span>
<lb n="864"/><span>síos mar mheadhon-stealladh na habhann don mhí is</span>
<lb n="865"/><span>tirme i mbliadhain mheadhon-fhliuchra;</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>(3) Go bhfuil timcheall le 30 lá den bhliadhain</span>
<lb n="868"/><span>mheadhon-fhliuchra agus timcheall le 70 lá de bhliadhain</span>
<lb n="869"/><span>ana-thirm gan oiread agus 1,500 cúbthroigh stealla</span>
<lb n="870"/><span>leis an abhainn.</span></p>
<lb n="871"/>
<lb n="872"/><p><span>Níl aon bhreith ar a thuille uisce do choimeád i</span>
<lb n="873"/><span>Loch Deirgdheirc, mar dá dtógfaí cora ag beul an</span>
<lb n="874"/><span>locha chun an t-uisce do choimeád do raghadh sé</span>
<lb n="875"/><span>thar bruachaibh níos sia suas, agus do bhádhfadh sé</span>
<lb n="876"/><span>rainnt mhór talmhan timcheall an locha.  I dtaobh an</span>
<lb n="877"/><span>fhuighealaigh nár mhór d'fhágaint ins an abhainn sé rud</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="878"/><p><span>is mó brigh ná a mheas an mór é an t-uisce a bheadh</span>
<lb n="879"/><span>ag teastáil ó na pollaibh iuchrach atá leath' stíos</span>
<lb n="880"/><span>de Chíll Dhá Lua.  Do réir chuntas Smith ní foláir</span>
<lb n="881"/><span>oiread uisce agus a thabharfadh comhacht 1,500 cúbthroigh</span>
<lb n="882"/><span>sa secund d'fhágaint i gclais na habhann gan aon</span>
<lb n="883"/><span>obair do bhaint as, agus dá dheascaibh sin is mar</span>
<lb n="884"/><span>seo a bheadh an sceul dá mbeadh tuirbín d'éifeacht</span>
<lb n="885"/><span>80% ag gabháil don uisce: go mbeadh 30 lá de</span>
<lb n="886"/><span>bhliadhain mheadhon-fhliuchra gan aon chomhacht le fagháil;</span>
<lb n="887"/><span>74 lá agus fé chionn 100 eachcomhacht ann do gach</span>
<lb n="888"/><span>troigh tuiteama; 110 lá agus fé chionn 200 eachcomhacht</span>
<lb n="889"/><span>ann don troigh; 170 lá agus fé chionn 400 eachcomhacht</span>
<lb n="890"/><span>ann don troigh; 190 lá agus fé chionn 1,000 eachcomhacht</span>
<lb n="891"/><span>ann don troigh.  Bhí 70 lá den bhliadhain 1905 ná</span>
<lb n="892"/><span>beadh aon chomhacht le fagháil agus 150 lá 'na mbeadh an</span>
<lb n="893"/><span>chomhacht fé cheann 100 eachcomhacht don troigh tuiteama.</span></p>
<lb n="894"/>
<lb n="895"/><p><span>Dá ndeunfaí úsáid de thuitim 40 troigh is mar</span>
<lb n="896"/><span>seo a bheadh an réim chomhachta: neamhní ar feadh</span>
<lb n="897"/><span>30 lá de bhliadhain mheadhon-fhliuchra agus as san suas</span>
<lb n="898"/><span>go dtí 4,000 troigh sa secund ar feadh 175 lá.</span>
<lb n="899"/><span>B' ana-dheacair úsáid tairbheach do dheunamh dá</span>
<lb n="900"/><span>chorrshuantaighe sin de chomhacht.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>Ná tuigtear as an méid sin thuas ámh ná feudfaí</span>
<lb n="903"/><span>aon chomhacht fhóghanta d'fhagháil ins an áit sin.  Dob'</span>
<lb n="904"/><span>fhéidir tuitim bheag d'úsáid gan fuighealach mór</span>
<lb n="905"/><span>d'fhágaint i gclais na habhann.  Tá an eas ó na</span>
<lb n="906"/><span>ainmnightear Dún Easa idir dhá chnuasach poll iuchrach,</span>
<lb n="907"/><span>agus d'fheudfaí uisce do thabhairt as an abhainn ag</span>
<lb n="908"/><span>barr an easa agus é scaoileadh isteach arís ag a</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="909"/><p><span>bhun gan baint le doimhneas an uisce ar na poll-</span>
<lb n="910"/><span>aibh iuchrach.  Níor ghábhadh acht fírbheagán uisce do</span>
<lb n="911"/><span>scaoileadh síos an eas .i. a oiread san go bhfeudfadh</span>
<lb n="912"/><span>an t-iasc snámh síos suas ann.  Tá timcheall le</span>
<lb n="913"/><span>17 troigh de thuitim san áit sin, agus áirmhightear</span>
<lb n="914"/><span>go bhfeudfaí 2,000 eachcomhacht do choimeád ag</span>
<lb n="915"/><span>obair gan stad ann ar feadh 10 mí de bhliadhain</span>
<lb n="916"/><span>meadhon-fliuchra.</span></p>
<lb n="917"/>
<lb n="918"/><p><span>Ag cur sios dúinn ar chomhacht na Sionainne ní</span>
<lb n="919"/><span>mór trácht ar na haibhnibh is mó a chothuigheann í.</span>
<lb n="920"/><span>Gheibhtear ag Dick sa pháipéar a scríobh sé ar "The</span>
<lb n="921"/><span>Utilisation of the Water Power in Ireland"</span>
<lb n="922"/><span>cúntaisí ar chomhacht chuid desna hionadaibh atá ar</span>
<lb n="923"/><span>bhruachaibh na n-abhann so.  Na cúntaisí atá aige ar</span>
<lb n="924"/><span>na comhachtaibh bhíos le fagháil coitchianta ar aibhnibh</span>
<lb n="925"/><span>an mhacaire mheadhoin feuchtar dóibh ar Chlár II. sa</span>
<lb n="926"/><span>leabhar so.</span></p>
<lb n="927"/>
<lb n="928"/><p><span>CLÁR II.</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>Ionad na Comhachta</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>Cois Abhainn Mhulcaide</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>Baile na gCloch</span>
<lb n="935"/><span>Leath' stíos d'Aonach</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>Cois Abhainn an Chamchuir</span></p>
<lb n="938"/>
<lb n="939"/><p><span>An Bhracach</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Cois na Brosnaighe</span></p>
<lb n="942"/>
<lb n="943"/><p><span>Baile an Mhaighe</span>
<lb n="944"/><span>An Lios Dearg</span>
<lb n="945"/><span>Droichead an Chlárigh</span>
<lb n="946"/><span>Cill Bheagáin</span></p>
<lb n="947"/>
<lb n="948"/><p><span>Cois na hOíne</span></p>
<lb n="949"/>
<lb n="950"/><p><span>Mainistir Sruthra</span>
<lb n="951"/><span>Cluanán</span>
<lb n="952"/><span>Baile Mhathghamhna</span>
<lb n="953"/><span>Sruthair</span></p>
<lb n="954"/>
<lb n="955"/><p><span>Eachcomhacht Infeadhma ar</span>
<lb n="956"/><span>feadh Deich Mí de Bliadhain</span>
<lb n="957"/><span>Mheadhon-Fliuchra</span>
<lb n="958"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="959"/><p><span>Is iad so príomhaibhne an mhachaire mheadhoin, an</span>
<lb n="960"/><span>Bhóinn agus an tSiúir agus an Feóir agus an Bhearbha.</span>
<lb n="961"/><span>Níl aon chúntaisí le fagháil ar an mBóinn, agus</span>
<lb n="962"/><span>is é is dóichighe ón saghas cúrsa atá aige ná fuil</span>
<lb n="963"/><span>ionaid mhóra comhachta ar a phortaibh.  Sid iad 'nár</span>
<lb n="964"/><span>ndiaidh na cúntaisí atá aige ar an gcuid eile .i.</span></p>
<lb n="965"/>
<lb n="966"/><p><span>26 eachcomhachta infeadhma an troigh ón tSiúir ag</span>
<lb n="967"/><span>Cluain Meala;</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>20 eachcomhachta infeadhma an troigh ón bhFeóir ag</span>
<lb n="970"/><span>Cill Choinnigh;</span></p>
<lb n="971"/>
<lb n="972"/><p><span>25 eachcomhachta infeadhma an troigh ón mBearbha</span>
<lb n="973"/><span>ag Ceatharlach;</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>agus gach méid díobh san ar feadh 10 mí de bhliadhain</span>
<lb n="976"/><span>mheadhon-fhliuchra.  Cuirfimíd síos anois ar an dara</span>
<lb n="977"/><span>cineul abhann .i. ar na haibhnibh a tharraingean uisce</span>
<lb n="978"/><span>as na sléibhtibh adubhramar thuas.</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>Theasbáineamar romhainn gurab é réim chomhachta</span>
<lb n="981"/><span>Chiarraidhe Theas: ó fhírbheagán suas go dtí 250</span>
<lb n="982"/><span>eachcomhacht, agus go mb' fhuiris cóir taiscidheachta</span>
<lb n="983"/><span>d'fhagháil in áiteannaibh, agus gur fuiris urmhór na</span>
<lb n="984"/><span>n-ionad do shroisint</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>Níl aon chúntaisí ar chomhacht Chonnamara agus na</span>
<lb n="987"/><span>dúithchí comhgarach do, acht ba dhóigh le duine ar na</span>
<lb n="988"/><span>léirscáileannaibh go bhfuil mórán ionad comhachta</span>
<lb n="989"/><span>ann, agus iad tamall anuas ó lochaibh atá oireamhnach</span>
<lb n="990"/><span>i gcomhair taiscidheachta.  Do réir léirscaileanna</span>
<lb n="991"/><span>an dá dhúthaigh ba chóir gurbh fhearr mar dúthaigh</span>
<lb n="992"/><span>comhachta Connamara ná Ciarraidhe Theas, agus gur</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="993"/><p><span>líonmhaire ann áiteanna 'na bhfuil locha a riarfadh</span>
<lb n="994"/><span>an sruth i dtreo go meudóchthaí uisce na habhann</span>
<lb n="995"/><span>le linn na tiormachta.</span></p>
<lb n="996"/>
<lb n="997"/><p><span>Do scríobh T. M. Batcher, M.I.C.E., aiste in</span>
<lb n="998"/><span>"The Irish Builder and Engineer," an 16adh lá</span>
<lb n="999"/><span>de mí na Márta 1918, agus tugann sé cúntas</span>
<lb n="1000"/><span>ar chomhacht cúpla ionad i measc sléibhte Thír Chonaill</span>
<lb n="1001"/><span>Thiarthuaid.  Ní chuireann sé síos acht ar trí haibhnibh.</span>
<lb n="1002"/><span>Sid é an cúntas:</span></p>
<lb n="1003"/>
<lb n="1004"/><p><span>An Chladach — 1240 eachcomhacht infeadhma le fagháil</span>
<lb n="1005"/><span>ag Dobhar, acht 10 dtroighthe uisce sa bhreis do</span>
<lb n="1006"/><span>choimeád i Loch nEachung agus i Loch Dún Lughaidh.</span></p>
<lb n="1007"/>
<lb n="1008"/><p><span>An Ghaeth Dobhar — 450 eachcomhacht infeadhma le</span>
<lb n="1009"/><span>fagháil gan stad ag Dobhar, acht 25 troighthe uisce</span>
<lb n="1010"/><span>sa bhreis do choimeád i Loch an Úir agus an sruth</span>
<lb n="1011"/><span>do riaradh.</span></p>
<lb n="1012"/>
<lb n="1013"/><p><span>Abha na Coradh — 810 eachcomhacht infeadhma le</span>
<lb n="1014"/><span>fagháil ag Droichead an Leacaigh, acht breis uisce</span>
<lb n="1015"/><span>do choimeád i Loch Abha na Coradh agus an sruth</span>
<lb n="1016"/><span>do riaradh.</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>'Na n-eugmais sin tá cúntaisí eile comhachta aige</span>
<lb n="1019"/><span>i gcomhair lae deich n-uaire an chluig: dhá ionad</span>
<lb n="1020"/><span>comhgarach do Dhúngleó a thabharfadh 300 eachcomhacht</span>
<lb n="1021"/><span>an ceann; ionad 200 eachcomhacht leath'stíos de</span>
<lb n="1022"/><span>Loch Beathach cois Abha na Coradh; ionad 480 eachcomhacht</span>
<lb n="1023"/><span>leath'stuas de Loc Gartan; agus ionad 1000</span>
<lb n="1024"/><span>eachcomhacht cúpla míle slighe síos uaidh cois Leanain.</span>
<lb n="1025"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1026"/><p><span>Níorbh fholáir obair mhór chostasamhail chun na</span>
<lb n="1027"/><span>comhachta adeir Batcher do chur ag obair agus ba</span>
<lb n="1028"/><span>mhó b'oiseamhnaige comhachta badh lugha do bhaint as</span>
<lb n="1029"/><span>na hionadaibh sin.</span></p>
<lb n="1030"/>
<lb n="1031"/><p><span>Tá ionaid eile i measc sléibhte Uladh agus cúntaisí</span>
<lb n="1032"/><span>ag Dick orra mar atá ar Chlár III. nár ndiaidh.</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>CLÁR III.</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>Ionad na Comhachta</span></p>
<lb n="1037"/>
<lb n="1038"/><p><span>Cois Abhainn Mhodhuirn</span></p>
<lb n="1039"/>
<lb n="1040"/><p><span>Suidhe Fhinn</span></p>
<lb n="1041"/>
<lb n="1042"/><p><span>Cois Banna Uladh</span></p>
<lb n="1043"/>
<lb n="1044"/><p><span>Port na Binne Uaine</span>
<lb n="1045"/><span>Mágh Bheannchoir</span>
<lb n="1046"/><span>Carn Ruadh</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>Cois Lagain</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>Lios na gCearrbhach</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>Comhacht Infeadhma ar</span>
<lb n="1053"/><span>feadh Deich Mí de Bhliadhain</span>
<lb n="1054"/><span>Mheadhon-Fhliuchra</span></p>
<lb n="1055"/>
<lb n="1056"/><p><span>Níl acht rainnt bheag ionad ar an gclár thuas acht</span>
<lb n="1057"/><span>tá a lán eile ionad ná fuil cúntaisí le fagháil orra.</span>
<lb n="1058"/><span>Cé nách den chineul so an Life le ceart ní misde é chur</span>
<lb n="1059"/><span>síos mar abhainn d'aibhnibh sléibhte Chill Manntáin.  Tá</span>
<lb n="1060"/><span>ionad comhachta ag Léim an Bhradáin, agus ceann</span>
<lb n="1061"/><span>ag Baile Mór Iústás, agus ceann eile ag Poll</span>
<lb n="1062"/><span>an Phúca; acht níl áireamh cruinn le fagháil ar</span>
<lb n="1063"/><span>chomhacht aon chinn aca.  Is cosamhail go bhfuil 600</span>
<lb n="1064"/><span>eachcomhacht le fagháil ag léim an Bhradáin, agus</span>
<lb n="1065"/><span>é sin ar feadh deich mí de bhliadhain mheadhon-fliuchra,</span>
<lb n="1066"/><span>acht ní'limíd cinnte den áireamh san.  Tá rainnt</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1067"/><p><span>ionad mbeag cois an Dothra agus comhacht dá saothrú</span>
<lb n="1068"/><span>cheana ionnta.  Ní móide ná go bhfuil rainnt ionad</span>
<lb n="1069"/><span>cois Abha Mhór Cho.  Chill Manntáin acht is ó n-a bharr</span>
<lb n="1070"/><span>san a gheibhtear lón uisce Bhaile Ath Cliath.</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>Na cúntaisí comhachta a gheibhtear ag Dick, agus</span>
<lb n="1073"/><span>cúntaisí eile ar ionadaib atá ar aibhnibh den treas</span>
<lb n="1074"/><span>cineul gheobhthar iad ar Chlár IV.</span></p>
<lb n="1075"/>
<lb n="1076"/><p><span>Tuigtear nách cur síos iomlán ar aibhnibh aon</span>
<lb n="1077"/><span>chinéil a bhfuil raidhte againne orra, mar is iomdha</span>
<lb n="1078"/><span>ionad in Éirinn gan aon chúntas le fagháil ar a</span>
<lb n="1079"/><span>chomhacht.  Sé buadh atá ag na cúntaisíbh againne ná</span>
<lb n="1080"/><span>go gcuirid in iúl, dá neamhshoiléireacht é, cionnas atá</span>
<lb n="1081"/><span>an chomhacht scaipthe ar fuaid na hÉireann.  Is</span>
<lb n="1082"/><span>iontuigthe as na cuntaisí sin gur ar ró-éigin</span>
<lb n="1083"/><span>d'fheudfaí níos mó 'ná 5,000 eachcomhacht d'fhagháil</span>
<lb n="1084"/><span>i ndúthaigh bhig agus ionaid atá comhgarach dá chéile</span>
<lb n="1085"/><span>do chur le chéile chuige.  Tá ana-chuid áit 'na</span>
<lb n="1086"/><span>bhfeudfaí ó 500 eachcomhacht go dtí a 1,000 do chur</span>
<lb n="1087"/><span>ag obair saor go leór, agus do réir mar théigheann</span>
<lb n="1088"/><span>an chomhacht i laighead is líonmaire na hionaid 'narbh</span>
<lb n="1089"/><span>fhéidir é fhaghá.  Mar sin is fuirist ionaid a naoi</span>
<lb n="1090"/><span>nó a deich d'eachcomhachtaibh d'fhagháil ar fuaid na tire.</span>
<lb n="1091"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1092"/><p><span>CLÁR IV.</span></p>
<lb n="1093"/>
<lb n="1094"/><p><span>Ionad na Comhachta</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>Cois Laoi</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>Ceithre mhíle siar ó</span>
<lb n="1099"/><span>Mhagh Chromtha</span>
<lb n="1100"/><span>Ceithre mhíle soir ó</span>
<lb n="1101"/><span>Mhagh Chromtha</span>
<lb n="1102"/><span>Oibreacha Uisce Chor-</span>
<lb n="1103"/><span>caighe</span></p>
<lb n="1104"/>
<lb n="1105"/><p><span>Cois Droighnaighe</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>San Droighnach Thoir</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>Cois Bandan</span></p>
<lb n="1110"/>
<lb n="1111"/><p><span>Míle soir ó Inis Caoin</span>
<lb n="1112"/><span>Droichead na Bandan</span>
<lb n="1113"/><span>Com Ubhla</span></p>
<lb n="1114"/>
<lb n="1115"/><p><span>Cois Abha na Féile</span></p>
<lb n="1116"/>
<lb n="1117"/><p><span>Lios Tuathail</span>
<lb n="1118"/><span>2 míle ó Lios Tuathail</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>Cois Daoile</span></p>
<lb n="1121"/>
<lb n="1122"/><p><span>In aice Eas Géiptine</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>Cois Máighe</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>Míle ó Chromadh</span></p>
<lb n="1127"/>
<lb n="1128"/><p><span>Cois Abha an Chláir</span></p>
<lb n="1129"/>
<lb n="1130"/><p><span>Droichead na Tuaime</span>
<lb n="1131"/><span>Sruth an Mhuilinn</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>Cois Abha Bhaile Easa Dara</span></p>
<lb n="1134"/>
<lb n="1135"/><p><span>Baile Easa Dara</span>
<lb n="1136"/><span>Cúil Mhaoile</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>Cois Éirne</span></p>
<lb n="1139"/>
<lb n="1140"/><p><span>Ó Bheul Leice go Beul</span>
<lb n="1141"/><span>Átha Seanaigh</span>
<lb n="1142"/><span>(4 ionaid ann)</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Cois Abha Mhór Mumhan</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>Mainistir Fhear Maighe</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>Cois Sláinge</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>Cloch Amuinn</span></p>
<lb n="1151"/>
<lb n="1152"/><p><span>Cois Banna</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>Baile an Gharrdha</span>
<lb n="1155"/><span>Baile an Gharrdha</span>
<lb n="1156"/><span>Baile Eoghan</span></p>
<lb n="1157"/>
<lb n="1158"/><p><span>Eachcomhacht</span>
<lb n="1159"/><span>Infeadhma ar</span>
<lb n="1160"/><span>feadh Deich Mí</span>
<lb n="1161"/><span>de Bhliadhain</span>
<lb n="1162"/><span>Mheadhon-</span>
<lb n="1163"/><span>Fhliuchra</span></p>
<lb n="1164"/>
<lb n="1165"/><p><span>Fear deunta an</span>
<lb n="1166"/><span>chuntair</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Dick</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>A. Breachnach</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>Micheál Ó Rioghardáin</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Liam Cinnseamán</span>
<lb n="1175"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1176"/><p><span>FIG. V.</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>Ionaid Chomhachta na hÉireann agus comhacht gach ionaid díobh.</span>
<lb n="1179"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1180"/><p><span>CAIBIDEAL A CÚIG.</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>Tá ionaid mhórchomhachta, agus ionaid bheagchomhachta,</span>
<lb n="1183"/><span>agus ionaid nách ró-bheag ná ró-mhór é a gcomhacht, scaipthe</span>
<lb n="1184"/><span>gan ordú ar fuaid na hÉireann, agus níor mhór cur síos</span>
<lb n="1185"/><span>coitchianta orra, dá chur in iúl cionnas dob' fhéidir an</span>
<lb n="1186"/><span>chomhacht d'úsáid.  Tá ionaid ann a thabharfadh 3,000</span>
<lb n="1187"/><span>eachcomhacht, agus ionaid ná thabharfadh acht 4 each-</span>
<lb n="1188"/><span>comhacht nó a 5.  Tá ionaid ann arís ná thabharfadh an</span>
<lb n="1189"/><span>méid sin féin agus gurbh fhiú a gcomhacht do chur ag</span>
<lb n="1190"/><span>obair ar ghleusaibh i gcomhair bhainne, acht ní cuirfear</span>
<lb n="1191"/><span>síos orra san annso.  Deunfaimíd trí roinnt desna</span>
<lb n="1192"/><span>hionadaibh eile:</span></p>
<lb n="1193"/>
<lb n="1194"/><p><span>(1) Ionaid a thabharfadh níos mó 'ná 500 each-</span>
<lb n="1195"/><span>comhacht;</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>(2) Ionad a thabharfadh ó 50 eachcomhacht go dtí</span>
<lb n="1198"/><span>a 500;</span></p>
<lb n="1199"/>
<lb n="1200"/><p><span>(3) Ionad a thabharfadh ó 4 eachcomhacht go dtí</span>
<lb n="1201"/><span>a 50;</span></p>
<lb n="1202"/>
<lb n="1203"/><p><span>Aon ionad comhgarach do chathair a thabharfadh os cionn</span>
<lb n="1204"/><span>500 eachcomhacht d'fheudfaí eileictreacas do dheunamh</span>
<lb n="1205"/><span>ann, agus é do chur isteach saor sa chathair sin, agus</span>
<lb n="1206"/><span>'é dhíol le lucht monarchan.  Dá mhéid an chomhacht a</span>
<lb n="1207"/><span>bheadh le fagháil is eadh is sia ó bhaile d'fheudfaí é do</span>
<lb n="1208"/><span>chur trí eileictreacas.  'Na theannta san má's fada</span>
<lb n="1209"/><span>ó mhianachaibh an chathair agus an gual daor ann,</span>
<lb n="1210"/><span>d'fheudfaí luach dá réir do chur ar an gcomhacht agus</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1211"/><p><span>dá bhrígh sin níor ghábhadh an t-ionad do bheith chomh</span>
<lb n="1212"/><span>comhgarach don chathair agus mar ba ghábhadh dá mbeadh an</span>
<lb n="1213"/><span>gual saor ann.  Mar sin atá cathracha na h-Éireann.</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>In ionadaibh 'na bhfeudfaí níos mó ná 1,000 each-</span>
<lb n="1216"/><span>comhacht d'fhagháil dheunfaí oiread eileictreacais agus</span>
<lb n="1217"/><span>oibreochadh monarchain i gcomhair páipéar agus carbaíd</span>
<lb n="1218"/><span>aoil.  Na hionaid chomhachta den tsaghas san dob'</span>
<lb n="1219"/><span>oireamhnaighe 'ná a chéile iad i gcomhair oibreacha gurbh</span>
<lb n="1220"/><span>í an chomhacht an rud is mó le rádh ionnta.  I gcúrsaíbh</span>
<lb n="1221"/><span>na ndeuntuisí sin is é rud is tádhbhachtaighe ná an</span>
<lb n="1222"/><span>chomhacht d'fhagháil ar an bpinginn is lugha; dá brigh sin</span>
<lb n="1223"/><span>pé costas a bheadh ar iomchur na n-earraidhe, agus</span>
<lb n="1224"/><span>pé deacracht a thiocfadh ó lucht céirde do sholáthar,</span>
<lb n="1225"/><span>d'eireochadh go maith leis na deuntuisí sin in áiteann-</span>
<lb n="1226"/><span>aibh iargcúltha toisc a shaoire a bheadh comhacht an uisce</span>
<lb n="1227"/><span>ionnta.  An chuid is mó desna hionadaibh a thabharfadh</span>
<lb n="1228"/><span>ó 50 eachcomhacht suas go dtí a 500, agus go mór</span>
<lb n="1229"/><span>mór iad so atá comhgarach don bhothar iarainn níorbh</span>
<lb n="1230"/><span>fhearr rud a dheunfaí leo ná monarchain do chur ag</span>
<lb n="1231"/><span>obair ionnta, nó dá mbeadh sráidbhaile sa chomharsan-</span>
<lb n="1232"/><span>acht eileictreacas do dheunamh as an gcomhacht a</span>
<lb n="1233"/><span>dheunfadh solas don tsráidbhaile sin.  Ní mór an</span>
<lb n="1234"/><span>rath a beidh orainne muintir na hÉireann so dtí go</span>
<lb n="1235"/><span>mbeidh na hearraidhe coitchianta dá ndeunamh againn</span>
<lb n="1236"/><span>féin, cuir i gcás bróga agus hataí; úirlisí tighis</span>
<lb n="1237"/><span>agus gleusa beaga coitchianta agus trioscán; rothair</span>
<lb n="1238"/><span>agus trucaileacha agus neithe den tsaghas san.  Ba</span>
<lb n="1239"/><span>chóir go ndeunfaí ár ndóthaín féin ar a luighead díobh</span>
<lb n="1240"/><span>san in Éirinn.  Chuige sin d'fheudfaí monarchain do</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1241"/><p><span>thógaint in ionadaibh 'na mbeadh ó 50 eachcomhacht go</span>
<lb n="1242"/><span>dtí a 500 le fagháil ionnta.  Tá gach aon deallramh</span>
<lb n="1243"/><span>go bhfuil oiread comhacht uisce in Éirinn agus oibreochadh</span>
<lb n="1244"/><span>monarchain 'na gcomhair sin go léir, agus is é is</span>
<lb n="1245"/><span>dóichighe dá mbeadh cead a dtoile ag muintir na</span>
<lb n="1246"/><span>hÉireann le tamall, go mbeadh áiteanna móra</span>
<lb n="1247"/><span>monarchan i measc na sléibhte san deisceart agus san</span>
<lb n="1248"/><span>tuaisceart agus san iarthar mar a bhfuil oireamhantas</span>
<lb n="1249"/><span>comhacht le fagháil.</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>Agus na hionaid bheagchomhacht bheadh oiread le</span>
<lb n="1252"/><span>fagháil ionnta agus oibreochadh monarchain bheaga agus</span>
<lb n="1253"/><span>muilte, agus a chuirfeadh solas eileictreacais ins na</span>
<lb n="1254"/><span>sráidbhailtibh agus i dtighthibh na tuaithe, agus a dheunfadh</span>
<lb n="1255"/><span>obair tighthe uachtair agus eileictreacas i gcomhair</span>
<lb n="1256"/><span>gleusa feirmeoireachta.  Neithe iad san a deintear</span>
<lb n="1257"/><span>le comhacht uisce anois séin, in áiteannaibh san tír,</span>
<lb n="1258"/><span>acht tá dúithcí móra cuireadóireachta ann 'na bhfeud-</span>
<lb n="1259"/><span>faí eileictreacas do bhaint as an uisce agus é d'úsáid</span>
<lb n="1260"/><span>coitchianta ionnta, agus ní cuimhnightear in aon chor</span>
<lb n="1261"/><span>ar a leithéid ins na dúithchibh sin.  Dá gcuirfeadh</span>
<lb n="1262"/><span>feirmeoirí na ndúithchí sin le chéile d'fheudfaidís an</span>
<lb n="1263"/><span>t-uisce do chur ag obair go saor.</span></p>
<lb n="1264"/>
<lb n="1265"/><p><span>Is 'mó áit iargcúltha i measg na sléibhte thiar theas</span>
<lb n="1266"/><span>'na mbainid na daoine a ndóthain féin bídh as an</span>
<lb n="1267"/><span>dtalamh nó ana-ghairid do, agus 'na theannta san</span>
<lb n="1268"/><span>dob' fhéidir oiread caorach do choimeád ar chliathánaibh</span>
<lb n="1269"/><span>na gcnoc agus d'fhágfadh fuighealach mór olna aca</span>
<lb n="1270"/><span>tar éis eudach do chur orra féin.  Is minic a bhíonn</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1271"/><p><span>orra fé láthair an t-arbhar agus an olainn do chur</span>
<lb n="1272"/><span>i bhfad ó bhaile chun na muilte; acht dá gcuirfidís le</span>
<lb n="1273"/><span>chéile agus muilte arbhair agus olna do chur ag obair</span>
<lb n="1274"/><span>le comhacht uisce, d'fheudfaidís beith beagbheann ar</span>
<lb n="1275"/><span>an bhfear thall i gcúrsaibh bídh agus eudaigh, sé sin</span>
<lb n="1276"/><span>chomh fada agus raghadh na príomhadhbhair, agus ní hamháin</span>
<lb n="1277"/><span>sin acht bheadh earraidhe olna le dhíol i gcéin aca.</span>
<lb n="1278"/><span>Bíodh a dhearbhú san ar thoradh an scrúdaighthe a dhein</span>
<lb n="1279"/><span>Pádraig Ó Suibhne, O.S., dúinn ar an dá ghleann a</span>
<lb n="1280"/><span>thagann le chéile ag Beul Áth an Ghaorthaidh.  Fuair</span>
<lb n="1281"/><span>sé sin gur bheag ná go bhfeudfadh muintear an</span>
<lb n="1282"/><span>dá ghleann san oiread bídh do bhaint as an dtalamh</span>
<lb n="1283"/><span>agus a chothóchadh iad féin agus a gcuid bheithidheach,</span>
<lb n="1284"/><span>agus go bhfeudfaidís i bhfad níos mó caorach do</span>
<lb n="1285"/><span>choimeád ar chliathánaibh na gcnoc ná mar a chuirfeadh</span>
<lb n="1286"/><span>eudach orra féin.  Gheobhthaí oiread comhacht in aon</span>
<lb n="1287"/><span>ionad amháin cois Laoi i mBeul Áth an Ghaorthaidh</span>
<lb n="1288"/><span>agus oibreochadh muileann olna agus muileann arbhair,</span>
<lb n="1289"/><span>agus ba bheag an costas ar mhuintir an dá ghleann</span>
<lb n="1290"/><span>é shaothrú dá gcuirfidís le chéile chuige.</span></p>
<lb n="1291"/>
<lb n="1292"/><p><span>Cuid den Ghaedhealtacht is eadh na dúithcí iargcúltha</span>
<lb n="1293"/><span>so adeirimíd, agus bíonn ar a lán den mhuintir</span>
<lb n="1294"/><span>óig dul isteach ins na cathrachaibh nó imtheacht as</span>
<lb n="1295"/><span>an dtír ar fad cheal slighe bheathadh a choiméadfadh</span>
<lb n="1296"/><span>sa bhaile iad.  Dá gcuirtí na muilte seo ag obair</span>
<lb n="1297"/><span>trí chomhpháirteachas do tabharfaí obair do chuid aca</span>
<lb n="1298"/><span>so go mbíonn orra imtheacht, agus an rud is mó is</span>
<lb n="1299"/><span>fiú le radh, ba mheudú misnigh dóibh an comhpháirteachas</span>
<lb n="1300"/><span>san chun oibreacha eile do chur ar siubhal .i. oibreacha</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1301"/><p><span>a mhéadóchadh go mór saidhbhreas na ndúithcí sin agus</span>
<lb n="1302"/><span>an líon daoine a chothóchaidís.  Ní foláir dhá ní chun</span>
<lb n="1303"/><span>an tairbhe iomlán do bhaint as uisce na hÉireann.</span>
<lb n="1304"/><span>An cheud ní, é chur 'na luighe go daingean ar na</span>
<lb n="1305"/><span>daoine cad é mar adhbhar saidhbhris é an t-uisce.  An</span>
<lb n="1306"/><span>tara ní, agus sé sin an ní is deacra do dheunamh .i.</span>
<lb n="1307"/><span>gasradh fear d'fhagháil go mbeadh díol na hoibre</span>
<lb n="1308"/><span>d'eolas aca, agus 'na mbeadh de mhisneach agus de</span>
<lb n="1309"/><span>dhúthracht ionnta scaoileadh le saidhbhreas an tsaoghail</span>
<lb n="1310"/><span>mhóir amuigh, agus cloí leis an obair seo na h-Éireann;</span>
<lb n="1311"/><span>agus díreach mar gurbh é dream uasal na tréine</span>
<lb n="1312"/><span>agus na féile a chuir anam arís ins an teangain, ní</span>
<lb n="1313"/><span>móide na gurab é an dream ceudna a shaothróchaidh</span>
<lb n="1314"/><span>comhacht an uisce.  Tá méid mór comhachta ann agus</span>
<lb n="1315"/><span>é saor, agus má cuirtear oiread dúthracht san obair</span>
<lb n="1316"/><span>agus a cuireadh in aithbheochaint na Gaedhilge ba chóir</span>
<lb n="1317"/><span>gur ghairid an tamall bliadhanta go mbeimíd</span>
<lb n="1318"/><span>beagbheann ar an bhfear thall i gcúrsaibh earraidhe</span>
<lb n="1319"/><span>ár gcothuighthe agus ár gclúdaigh.</span>
<lb n="1320"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1321"/><p><span>Fig. IV.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>COMHACHT NA CUMARAIGHE.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>Tomhas cearnach sruthchríce na Cumaraighe</span>
<lb n="1326"/><span>anuas go Dr. Chathair Samháin + 17.8m.c.</span></p>
<lb n="1327"/>
<lb n="1328"/><p><span>T.C. sruthchríche anuas go béal</span>
<lb n="1329"/><span>Loch Doire Iadhna + 6.24m.c.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>T.C. Loch Dhoire Iadhna + 0.91m.c.</span>
<lb n="1332"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1333"/><p><span>COMHACHT NA CUMARAIGHE.</span></p>
<lb n="1334"/>
<lb n="1335"/><p><span>Tomhas cearnach sruthchríche na Cumaraighe</span>
<lb n="1336"/><span>anuas to Dr. Chathair Samháin = 17.8 m.c.</span>
<lb n="1337"/><span>T. C. sruthchríche anuas to béal</span>
<lb n="1338"/><span>Loch Doire Iadhna = 6.24 m.c.</span>
<lb n="1339"/><span>T. C. Loch doire Iabhna = 0.91 m.c.</span>
<lb n="1340"/></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1341"/><p><span>Figiúir a ceathair dá mhíniú annso síos.</span></p>
<lb n="1342"/>
<lb n="1343"/><p><span>Léirscáil ar shruthchrích na Cumaraighe é ó bhárr na habhann go dtí</span>
<lb n="1344"/><span>an áit in aice Droichead Chathair Samháin mar a bhfuil tuitim 100</span>
<lb n="1345"/><span>troigh in aon mhíle amháin slighe.  Teasbáintear ar an léirscáil an</span>
<lb n="1346"/><span>áit i mbeadh sruth an mhuilinn agus adhbha na comhachta.  An t-áireamh</span>
<lb n="1347"/><span>'nár ndiaidh ag teasbáint go bhfeudfaí oiread uisce do choimeád</span>
<lb n="1348"/><span>i dtaisce i Loch Doire Iadhna agus a dheunfadh 100 eachcomhacht</span>
<lb n="1349"/><span>infeadhma agus san gan stad ar feadh na bliadhna go léir bíodh</span>
<lb n="1350"/><span>sé mar leiriú ar cionnas a deintear a leithéid d'áireamh.</span></p>
<lb n="1351"/>
<lb n="1352"/><p><span>Chun 100 eachcomhacht infeadhma do bhaint as tuitim 100 troigh ba</span>
<lb n="1353"/><span>ghábhadh 11 cubthroigh uisce gach secund .i. .618 cubthroigh gach secund</span>
<lb n="1354"/><span>don mhíle chearnach, mar 17.8 míle cearnach tomhas na sruthchriche</span>
<lb n="1355"/><span>¡ ba chóir go bhfaghfaí .618 x 6.24 .i. 3.86 cubthroigh sa secund</span>
<lb n="1356"/><span>stealla ón sruthchrich anuas go beul Loch Doire Iadhna (= 6.24 m.c.)</span>
<lb n="1357"/><span>agus ba chóir go bhfaghfaí 7.14 cubthroigh sa secund as an gcuid</span>
<lb n="1358"/><span>eile den tsruthchrích (= 10.56 m.c.)</span></p>
<lb n="1359"/>
<lb n="1360"/><p><span>Le linn tiormachta, 5 cubthroigh an meadhon-stealladh a gheobhthaí</span>
<lb n="1361"/><span>as an sruthchrích go léir agus chun an t-iomlán .i. 11 cubthroigh sa</span>
<lb n="1362"/><span>secund do dheunamh suas badh ghábhadh 6 cubthroigh d'fhághail de bharr</span>
<lb n="1363"/><span>taiscidheachta.</span></p>
<lb n="1364"/>
<lb n="1365"/><p><span>Cuir i gcás i mbliadhain ana-thirm gur ghábhadh sé cubthroigh gach</span>
<lb n="1366"/><span>secund den uisce a coimeádfaí i dtaisce i Loch Doire Iadhna agus</span>
<lb n="1367"/><span>é sin ar feadh 120 lá.  Sé iomlán nár mhór do choimeád i dtaisce</span>
<lb n="1368"/><span>ná 6 x 120 x 24 x 60 x 60 .i. 62,208,000 c.t.  Sé 25,100,000 troigh</span>
<lb n="1369"/><span>cearnach tomhas cearnach an locha.  Dá bhrigh sin níorbh fholáir 2.5</span>
<lb n="1370"/><span>troigh uisce sa bhreis do choimeád sa loch.  Sé dhá throigh* uisce an</span>
<lb n="1371"/><span>méid is mó d'imtheochadh 'na ghail i mbliadhain tirm ¡ ba ghábhadh</span>
<lb n="1372"/><span>2.5 + 2 .i. 4.5 troigh uisce sa bhreis do choimeád i dtaisce.  An</span>
<lb n="1373"/><span>méid den tsruthcrích atá anuas go beul Loch Doire Iadhna rithfeadh</span>
<lb n="1374"/><span>oiread uisce de sin ar feadh 7 mí de bhliadhain tirm féin agus a</span>
<lb n="1375"/><span>thabharfadh 3.86 cubthroigh stealla don abhainn gach secund agus 'na</span>
<lb n="1376"/><span>theannta san do chuirfeadh sé 4.5 troigh de bhreis uisce sa loch ach é do</span>
<lb n="1377"/><span>choimeád ann.  Dá bhrígh sin d'fheudfaí an 100 eachcomhacht infeadhma</span>
<lb n="1378"/><span>d'fhagháil agus san gan stad acht cora ceithre troigh d'aoirde do</span>
<lb n="1379"/><span>thógaint ag beul an Locha agus leathtroigh uisce do leigint as tar</span>
<lb n="1380"/><span>mar a leigtear de ghnáth.</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>* As cuntaisí gaile a cuireadh os comhair an phobuil a deineadh</span>
<lb n="1383"/><span>an t-áireamh so; vide "Sandeman on the Measurement of the</span>
<lb n="1384"/><span>Flow of River Derwent" i dTuairiscí Gnótha "Institute of C.E.</span>
<lb n="1385"/><span>(London)," leabhar a 194, cuid IV., leathanach a 27; agus "Dew</span>
<lb n="1386"/><span>Ponds" a scríobh W. Vaux Graham in "Symons's Meteorological</span>
<lb n="1387"/><span>Magazine," Meitheamh, 1919, leath. 52-3.</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Comhacht Uisce in Éirinn

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Comhacht Uisce in Éirinn

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
