Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main"/><author><name type="main">Údair éagsúla</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">An_Branar_4_19</note>
                         <note type="L">3</note>
                         <note type="B">1919</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2016</date><idno>An_Branar_4_19</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><biblStruct><analytic><author>Údair éagsúla</author><title/></analytic><monogr>
					<title level="j">An Branar</title><imprint><publisher>Muinntir an Bhranair</publisher><date>1919</date></imprint>
 </monogr> </biblStruct></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>TOSACH NA hOIBRE.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>"Tá an branar go cumhra 's beatha fén úir,</span>
<lb n="4"/><span>'S an ithir a' feitheamh le lúth ár lámh."</span></p>
<lb n="5"/>
<lb n="6"/><p><span>Seo chughat, a léightheóir, an chéad uimhir den "mBranar," agus tá súil</span>
<lb n="7"/><span>againn go bhfaghair "go cumhra" é.  Mara bhfaghair, ná bíodh do bhreith ró-</span>
<lb n="8"/><span>chruaidh, ach cuimhnigh gurab é an chéad iaracht é, agus nách foláir do gach</span>
<lb n="9"/><span>tosnú bheith lag d'réir an tsean-fhocail.</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>'Sé rud atá curtha romhainn againn ná míosachán, nú irisleabhar míosamhail,</span>
<lb n="12"/><span>'na mbeidh aistí ag cur síos ar na neithe seo: leitríocht, ealadhain, stair, polai-</span>
<lb n="13"/><span>tíocht, creideamh, curadóireacht, déantúisí, cúrsaí an tsaoghail, etc. ; sgéalta</span>
<lb n="14"/><span>gearra; aistriúchán ó theangthacha iasachta agus beagán filíochta.  Níl ach</span>
<lb n="15"/><span>aon trí neithe amháin coisgithe - sgoláireacht, propaganda agus seana-sgéal-</span>
<lb n="16"/><span>uíocht, mar tá a n-áit féin dóibh sin.  Ní gá' puinn tráchta a dhéanamh anso ar</span>
<lb n="17"/><span>an riachtanas atá lena leithéid seo d'irisleabhar; is eol do gach éinne é.</span></p>
<lb n="18"/>
<lb n="19"/><p><span>Go dtí so, ní raibh aon pháipéar in Eirinn a bhí tabhartha suas ar fad do</span>
<lb n="20"/><span>sgríbhneóireacht na Gaedhilge.  Na páipéir go mbíon Gaedhilg ionnta, tá cúraimí</span>
<lb n="21"/><span>eile ortha, agus ní mór an chabhair is féidir dóibh a thabhairt do leitríocht na</span>
<lb n="22"/><span>teangan.  Tá a rian ar an leitríocht, níl sí ag fás d'réir an méid suime atá á chur</span>
<lb n="23"/><span>sa teangain in aghaidh an lae.  Má's maith linn an teanga a mhaireachtaint, ní</span>
<lb n="24"/><span>mór dúinn í 'chur in oireamhaint don saoghal atá anois ann, agus is trí sgríbh-</span>
<lb n="25"/><span>neóireacht is mó a déanfar san.  Tá an saidhbhreas innte, an "bheatha fén úir,"</span>
<lb n="26"/><span>ní theastaighean ach é 'thabhairt ar barr ithreach.  Caithfar í 'thabhairt amach</span>
<lb n="27"/><span>as an dtigh ghloine 'na bhfuil sí le fada, agus stad de bheith ag déanamh peat-</span>
<lb n="28"/><span>uíochta uirthe.  Caithfar í 'shaothrú, isé sin, cur síos ar gach aon tsaghas ní</span>
<lb n="29"/><span>innte.  Caithfar, leis, sgóp a thabhairt dí, - mar atá déanta ag muinntir na</span>
<lb n="30"/><span>hAlban, - agus gan sgáth ná eagla bheith againn roim fhocail iasachta ná roim</span>
<lb n="31"/><span>shlighte nua chun rudaí a rádh, i dtreo is ná beam go deo i dtaoibh le seana-</span>
<lb n="32"/><span>sgéalta Fianaigheachta agus le heachtraí beaga tuatha mar léightheóireacht.</span></p>
<lb n="33"/>
<lb n="34"/><p><span>Go dtí so, leis, níor ghnáthach an sgríbhneóir Gaedhilge a dhíol, sa tslighe</span>
<lb n="35"/><span>is nárbh fhiú leis puinn de dhuadh na sgríbhneóireachta a chur air féin.  Táimíd-</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="36"/><p><span>ne chun díol, chomh maith is is féidir, as gach éinní a chuirfeam i gcló sa</span>
<lb n="37"/><span>"Bhranar"  Beidh an díoluíocht d'réir gustail an pháipéir.  Má bhíon ceanach</span>
<lb n="38"/><span>maith air, agus mórán fógraí ann, díolfar an sgríbhneóir go maith, - mara mbeidh</span>
<lb n="39"/><span>ní féidir é.  Má's sgríbhneóir tu, mar sin, cuir faobhar ar do pheann láithreach</span>
<lb n="40"/><span>agus sgríbh rud éigin gur fiú é 'léigheamh.  Agus má's léighteoir tu atá ar</span>
<lb n="41"/><span>mhaithe le sgríbhneóireacht na Gaedhilge, ná bíodh aon leisge ort ach dein do</span>
<lb n="42"/><span>dhícheal chun léightheóirí a sholáthar dúinn.  Ná bíodh sé le casadh linn feasta</span>
<lb n="43"/><span>nách fiú don Eireannach suim a chur i saothrú a theangan féin dá mhéid a</span>
<lb n="44"/><span>mhaoidheamh as a náisiúntacht.</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Beidh fáilte againn roim aistí, sgéalta gearra, aistriúchán, etc., ach gan thar</span>
<lb n="47"/><span>5,000 focal bheith ionnta, agus díolfam as gach aon cheann a bheidh oireamhnach.</span>
<lb n="48"/><span>Ní bheam-na freagarthach, ámhthach, i dtuairimí aon sgríbhneóra.  Einne go</span>
<lb n="49"/><span>dteastóidh uaidh a sgríbhinn a chur thar nais chuige, cuireadh sé clúdach stamp-</span>
<lb n="50"/><span>álta chughainn 'na theannta agus déanfar é.</span></p>
<lb n="51"/>
<lb n="52"/><p><span>Seoltar gach éinní i dtaobh sgríbhneóireachta go dtí - "An t-Eagarthóir,"</span>
<lb n="53"/><span>agus gach éinní i dtaobh fógraí, gnótha etc., go dtí an "Bainisteóir,"</span>
<lb n="54"/><span>19 Plás Eli, Baile Atha Cliath.</span></p>
<lb n="55"/>
<lb n="56"/><p><span>Gabhaimíd leath-sgéal i dtaobh An Branar a bheith déanach ag teacht amach</span>
<lb n="57"/><span>an turus so, ach ní h-orainne atá an locht mar do chaill na clódóirí orainn.  Tá</span>
<lb n="58"/><span>súil againn go bhféadfam é bheith amuich againn i dtosach an mhí feasta.</span>
<lb n="59"/></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="60"/><p><span>FÁILTE ROIM NA DEORAIDHIBH.</span></p>
<lb n="61"/>
<lb n="62"/><p><span>Fáilte romhaibh go Clár geal Eoghain a sháirshliocht chróga dhílis:</span>
<lb n="63"/><span>Fáilte romhaibh a tháin gan smól thug grádh dár Róisín mhín-tais:</span>
<lb n="64"/><span>Fáilte romhaibh is dá mhilleón, a áil na leomhan thar tuinn ghil:</span>
<lb n="65"/><span>I bhFáil na dtreon beidh trácht go deo ar bhreághacht bhur meon,</span>
<lb n="66"/><span>is maoidheamh as.</span></p>
<lb n="67"/>
<lb n="68"/><p><span>O bhántaibh Eoghain sgiob Seán buidhe crón thar sáile flós ár dtaoiseach,</span>
<lb n="69"/><span>Is do sháidh le fórsa an bláth-threibh leomhan gan spás i seomraíbh daoirse,</span>
<lb n="70"/><span>Gan fáil ar chóir, gan sásamh dóibh, a gClár gan fóntacht bídh air:</span>
<lb n="71"/><span>Más blátha rós ba ghnáth-thocht dóibh, níor bhfánach fós ann spíona.</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>A gcás cé sgeólfaidh, sáidhte dhóibh ó mhná is ó ógshliocht caoin-tais;</span>
<lb n="74"/><span>Chun fáin a ngnó, a sparáin gan ór, fé ghátar mór a muinntir:</span>
<lb n="75"/><span>Ach cás ba mhó, an raibh Fáil gan treoir, an raibh fághalta óigfhir dhísle,</span>
<lb n="76"/><span>Nú ar sádhadh na slóite sárfhear fónta in árus Sheóin fá dhaoirse?</span></p>
<lb n="77"/>
<lb n="78"/><p><span>Ach fáilte romhaibh go Clár geal Eoghain, fáilte fós is míle.</span>
<lb n="79"/><span>Beidh trácht ag fóirne Fáil go deo, ar bhur sgeol is mórchuid maoidhimh as.</span>
<lb n="80"/><span>Sibh bláthmhar beo, gan cháim gan cheo, i bhFódl' fé áilleacht saoirse</span>
<lb n="81"/><span>Go bás, gan smól 'r bhur gcáil a leomhna - siúd fáilte romhaibh óm chroidhe-se.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>MICHEAL O CUILEANAIN.</span>
<lb n="84"/></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="85"/><p><span>CUMANNACHAS CEARD SAN AM LE THEACHT.</span></p>
<lb n="86"/>
<lb n="87"/><p><span>Is iomdha athrú mór tháinic ar an seansaoghal seo le linn na n-aoiseann:</span>
<lb n="88"/><span>d'eirigh Impíreacht na Róimhe agus do ghabh forlamhas ar chríocha an Oirthir</span>
<lb n="89"/><span>agus an Iarthair, agus annsin tháinic an dubhchan uirri, agus do thuit ó na</span>
<lb n="90"/><span>chéile; tháinic an túrcach borb anoir chugainn ó'n Aise agus do gabh cathair</span>
<lb n="91"/><span>Chonstantín, gur sgapadh iarsmaí léighínn agus feallsamhnachta na sean-</span>
<lb n="92"/><span>Ghréagach ar fud Iarthair na hEórpa; chuir an sgapadh sin meanma agus mis-</span>
<lb n="93"/><span>neach sna daoine, gur ghluais Cristóir Columbus thar fairrge anonn le domhan</span>
<lb n="94"/><span>úrnua fháil; tháinic cogadh na gcreideamh agus cogadh na nImpireach agus</span>
<lb n="95"/><span>cogadh na rí-dhamhna; d'eirigh aitheacha tuatha na Frainnce amach, gur faduigh-</span>
<lb n="96"/><span>eadh teine nár múchadh ó shoin; tháinic ré na n-inneall agus na gaile agus</span>
<lb n="97"/><span>cuireadh éadan nua ar an saoghal ach ní raibh aon athrú d'ár luadhadh i ndáil</span>
<lb n="98"/><span>le bheith chomh mór leis an atharrach atá ag teacht ar an sean-tsaoghal seo</span>
<lb n="99"/><span>ós gcomhair ár súl, nó ós comhair súl na ndaoine a bhfuil léargus aca.</span></p>
<lb n="100"/>
<lb n="101"/><p><span>Agus seo é an t-athrú mór atá i gceist agam: go bhfuil lucht oibre an</span>
<lb n="102"/><span>domhain, lucht soláthruighthe gach maoine, ag teacht i réim, agus forlamhas</span>
<lb n="103"/><span>ar an saoghal seo ghá ghabháil aca.</span></p>
<lb n="104"/>
<lb n="105"/><p><span>De réir a chéile déanfar an ghabháil seo.  Tá an fuarloch chugainn anoir.</span>
<lb n="106"/><span>Agus níl aon chomacht ó Dhia anuas fhéadfas cosg a chur leis an bhfuarloch</span>
<lb n="107"/><span>sin.  Brisfear ar an lucht oibre thall agus i bhfus, agus ó am go ham, toisg</span>
<lb n="108"/><span>easba léighinn agus eólais bheith aca, toisg cuid dá dtreóraidhe bheith cean-</span>
<lb n="109"/><span>nuighthe ag na máighistirí; ach bainfidh siad a gcuid féin amach le n-ár linn:</span>
<lb n="110"/><span>a gcuid féin - cé mhéad é sin?  Seilbh agus stiúrú gach ádhbhar maoine dá</span>
<lb n="111"/><span>bhfuil ann - sin é ceart an lucht oibre, mar is iad, agus is iad amháin sholá-</span>
<lb n="112"/><span>thruigheann gach iolmhaoin agus saidhbhreas dá bhfuil ann.  Agus nuair bhéas</span>
<lb n="113"/><span>an ceart sin bainte amach aca beidh an t-Atharrach Mór ar fáil, an t-Atharrach</span>
<lb n="114"/><span>tionnsgalach agus economíc is mó dár tháinic ariamh.</span></p>
<lb n="115"/>
<lb n="116"/><p><span>Ach ní buan aon Atharrach economíc ach an ceann bhíos feileamhnach do'n</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="117"/><p><span>uair agus do'n ócáid.  Ní mór do'n phobul bheith ullamh n-a chomhair.  Má</span>
<lb n="118"/><span>leagtar aon tsíbhéaltacht, caithfar síbhéaltacht eile bheith ullamh ag lucht a</span>
<lb n="119"/><span>leagtha le cur 'na h-ionad.  Tá ré na Caipítalachta i ndáil le bheith thart.  Tá</span>
<lb n="120"/><span>ré na Cumannachta chugainn anoir.  An mbeidh sinn-ne, lucht oibre na hEórpa,</span>
<lb n="121"/><span>in ann síbhéaltacht nua 'thógáil in ionad na síbhéaltacht atá ag tuitim ó chéile?</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Le ceart páidhe an lucht oibre 'chosaint ar chaipítálaí, cuireadh an sean-</span>
<lb n="124"/><span>chumannachas ceárd ar bun, agus ní raibh aon cheapadh ag lucht a bhuanuighthe</span>
<lb n="125"/><span>bunathrú tionnsgalach a dhéanamh ar an saoghal.  Ach tá a mhalairt de</span>
<lb n="126"/><span>bharamhail ag ceannairí an chumannachais nua: seilbh agus stiúrú gach ádhbhar</span>
<lb n="127"/><span>maoine 'bhaint amach do'n lucht oibre an cuspóir mór atá curtha rómpa aca.</span>
<lb n="128"/><span>Go dtí le deich mbliana ó shoin gur chuir an Lorcánach Cumann an Lucht</span>
<lb n="129"/><span>Iompuir ar bun abair, ní raibh aon cheangal dlúth idir na cumainn ceárd in</span>
<lb n="130"/><span>Eirinn.  Bhí na céadta aca ann agus gach ceann aca ag obair as a láimh féin,</span>
<lb n="131"/><span>agus gan aon cháirdeas mór eatorra.  Cuirtí stailc ar siubhal le árdú páidhe 'bhaint</span>
<lb n="132"/><span>amach, ach is suarach an congnamh a bhíodh le fáil ag lucht na stailceanna seo</span>
<lb n="133"/><span>ó na gcomhoibritheóirí.  Ach d'athruigheadh é sin.  Cuireadh Comhdháil na</span>
<lb n="134"/><span>gCeárd ar bun i 1894, ach má cuireadh, is beag brí ná éifeacht a bhí san gComh-</span>
<lb n="135"/><span>dháil go ceann dá bhliain déag 'na dhiaidh sin, gur chuir an Lorcánach Cumann</span>
<lb n="136"/><span>an Lucht Iompuir ar bun i 1907.  Thasbáin an cumann nua seo an bóthar ceart</span>
<lb n="137"/><span>do lucht oibre na hEireann.  Cuireadh i gcéill dhóibh nach ndéanfadh cumann</span>
<lb n="138"/><span>faoi leith i gcomhair gach céirde mórán maitheasa.  Bhí an cumannachas nua</span>
<lb n="139"/><span>buanuighthe i nEirinn nuair cluineadh an dá rosgcatha bhí ag an gcumann nua</span>
<lb n="140"/><span>seo: "aon chumann mór amháin," agus an dara ceann, "má loittear duine</span>
<lb n="141"/><span>againn, loittear an t-iomlán."  Agus sin é an rosgcatha atá ag lucht oibre na</span>
<lb n="142"/><span>linne seo in Eirinn, agus sin an rosgcatha bhéas aca san am le theacht, go</span>
<lb n="143"/><span>mbainfidh siad a gceart iomlán, a gceart dúchasach amach.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>1V.</span></p>
<lb n="146"/>
<lb n="147"/><p><span>Cuireadh an chloch bhuin go daingean.  Aon chumann mór amháin, aon</span>
<lb n="148"/><span>arm mór tionnsgalach amháin bhéas ann san am le theacht, go gcuirfear an</span>
<lb n="149"/><span>cuspóir luadhadh cheana i ngníomh, go mbeidh gach déantús dá bhfuil sa tír</span>
<lb n="150"/><span>i seilbh lucht a oibrighthe.</span></p>
<lb n="151"/>
<lb n="152"/><p><span>Ach déarfar liom go bhfuil mórán cineál ceárd ann, agus nach bhfeilfeadh</span>
<lb n="153"/><span>aon chumann ceárd dhóibh uile go léir.  Is tréise guala le gualainn sinn, agus</span>
<lb n="154"/><span>tá gach tairbhe dá bhfuil le fáil ag cumainn faoi leith le fáil ar an dóigh eile,</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="155"/><p><span>mar beidh mír nó roinnt faoi leith i gcoalmhair gach céirde san aon chumann</span>
<lb n="156"/><span>mór bhéas ann san am le theacht, (mar tá i gCumann an Lucht Iompuir faoi</span>
<lb n="157"/><span>láthair) agus beidh stiúrú na míre faoi lucht na míre sin amháin.  Ar an gcaoi</span>
<lb n="158"/><span>sin beidh cead ag gach cineál céirde gnó na céirde sin a chur chun cinn gan</span>
<lb n="159"/><span>cosg ó'n lucht oibre i gcoitiannta; agus má chuirean aon namhaid isteach ar</span>
<lb n="160"/><span>aon mhír de'n mhórchumann beidh fhios ag an mír sin go seasfaidh an lucht</span>
<lb n="161"/><span>oibre ar fad taobh thiar díobh, ní hionann agus anois.</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>Sochar cumann faoi leith gan an dochar, atá san riarú seo.</span></p>
<lb n="164"/>
<lb n="165"/><p><span>Ní gábhadh dhom a rá go sgaoilfear an ceangal atá idir chuid mhór de na</span>
<lb n="166"/><span>cumainn i nEirinn indiu le na macasamhail de chumainn tar lear.  Seasfaidh</span>
<lb n="167"/><span>an mór chumann atá i gceist agam ar a bhunaibh féin, ach go gcabhróchaidh</span>
<lb n="168"/><span>sé, agus go ndéanfaidh sé bráithreachas leis an lucht oibre i ngach tír, ach</span>
<lb n="169"/><span>é féin bheith neamhspleádhach ar gach dream.  Tá an Bráithreachas agus an</span>
<lb n="170"/><span>Idirnáisiúntacht seo ann cheana; bíonn Cuallacht Oibre Eireann agus Comh-</span>
<lb n="171"/><span>dháil na gCeárd i ngach dáil idirnáisiúnta oibre dá mbíonn ar an mór-thír, agus</span>
<lb n="172"/><span>tá beirt theachtairí ó Eirinn ar Choisde Gnótha na Dála Idirnáisiúnta le deir-</span>
<lb n="173"/><span>eannach, agus admhuigheann an Dáil Idirnáisiúnta sin gur náisiún faoi leith</span>
<lb n="174"/><span>Eire, ní hionann is an Chomdháil Stát atá na suidhe a bPáras faoi láthair.</span>
<lb n="175"/><span>Cuireann cainnt faoi Idirnáisiúntacht eagla ar chuid dár muinntir faoi láthair;</span>
<lb n="176"/><span>ach ní call dóibh bheith faiteach.  Caitfidh an dá rud bheith ann, an Náisiúntacht</span>
<lb n="177"/><span>agus an Idirnáisiúntacht, agus ní chuireann siad isteach ar a chéile ar aon</span>
<lb n="178"/><span>bhealach.</span></p>
<lb n="179"/>
<lb n="180"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="181"/>
<lb n="182"/><p><span>Ní sáithte i gcistí cogaidh ná i ngnó na máighistirí bhéas airgead agus</span>
<lb n="183"/><span>maoin an Chumannachais Ceárd san am le theacht.  Ní headh, ach beidh a</span>
<lb n="184"/><span>bhunmhaoin féin ag an mórchumann, nó ag míribh an chumainn sin, agus baill</span>
<lb n="185"/><span>an chumainn dá oibriú ar mhaithe le na mbráithre oibre.  Caithtear an chuid is</span>
<lb n="186"/><span>mó de bhráigíl na gcumann ar airgead tinnis, ar airgead díomhaointis, ar airgead</span>
<lb n="187"/><span>adhlachta agus eile faoi láthair: ach, amach annseo nuair bhéas taltaí dá gcuid</span>
<lb n="188"/><span>féin, agus monarchaí dá gcuid féin, ag mírí an mhór-chumainn, ní bheidh ar an</span>
<lb n="189"/><span>gcumannachas ceárd é féin a bhanú ar an dóigh sin; agus is cinnte nach bhfuil</span>
<lb n="190"/><span>sna bronntanais seo ach bánú, mar ní bhíonn aon bhuantairbhe do'n chuman-</span>
<lb n="191"/><span>nachas ceárd ionnta.  Beidh an fear bhéas na chomhnaidhe in ann é féin agus</span>
<lb n="192"/><span>a chúram a chothú ar fheilm nó i monarcha a chumainn, de réir a chéirde agus a</span>
<lb n="193"/><span>acfuinne, agus beidh an t-airgead díomhaointis fhághann sé ó na chumann anois</span>
<lb n="194"/><span>gan caitheamh, agus é mar bhunmhaoin ag an gcumann leis an obair tionn-</span>
<lb n="195"/><span>sgalach bhéas idir lámhaí 'chur chun cinn.  Bhéadh tairbhe eile ann na taltaí</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="196"/><p><span>agus na monarchaí seo bheith ann: chuirfeadh tréimhse ar an bhfeilm, nó sa</span>
<lb n="197"/><span>gcoilíneacht oibre, feabhus mór ar an bhfear féin; bhéaradh sé sláinte dhó fein</span>
<lb n="198"/><span>agus dá mhuirghín, agus dhéanfadh sé neamhspleádhach é ar gach bealach.</span>
<lb n="199"/><span>Domhan beag ann féin bhéadh i ngach coilínteacht aca seo, domhan beag suairc</span>
<lb n="200"/><span>sona agus otharaí an airm oibre ag obair ionnta ar a ndóigh dúchasach féin.</span>
<lb n="201"/><span>Ar a' dhóigh dúchasach féin - is ar éigin gur féidir linn-ne, atá ghá chrádh faoi</span>
<lb n="202"/><span>chuing na caipítalachta, an mhaith a thiocfadh as an modh oibre sin a thuig-</span>
<lb n="203"/><span>sint - fág thart an t-irisleabhar ar feadh leath-uaire, a léightheóir, agus déan</span>
<lb n="204"/><span>machtnamh air, agus ná déan dearmad go bhfuil tréithre agus súbhailcí san</span>
<lb n="205"/><span>duine nach n-aibightear ar chor ar bith faoi chuing na caipítalachta.  Ní fios</span>
<lb n="206"/><span>dúinn cé'n bárr buaidh bhéadh ag an bhfilíocht, ag an dathuíocht, ag an deal-</span>
<lb n="207"/><span>bhóireacht, agus ag mórán ceárd agus dána eile nuair d'féadfadh sluagh mór</span>
<lb n="208"/><span>de mhoghaí na h-aimsire seo a mór-ualach imnidhe 'sgaoileadh anuas díobh.</span></p>
<lb n="209"/>
<lb n="210"/><p><span>Bristear stailceanna réidh go leór faoi láthair.  An ganntanas agus an</span>
<lb n="211"/><span>t-ocras an gléas ionnsuidhthe is treise dá bhfuil ag na caipítálaí chuige sin;</span>
<lb n="212"/><span>ach nuair bhéas na coilíni oibre seo ar bun ag lucht an chumannachtais ceárd</span>
<lb n="213"/><span>san am le theacht, bainfear an faobhar de'n ghléas barbardha troda seo.  Beidh</span>
<lb n="214"/><span>beatha dá gcuid féin ag na cumannaí ceárd aimsir stailce.</span></p>
<lb n="215"/>
<lb n="216"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="217"/>
<lb n="218"/><p><span>Is eól dúinn nach sgaoilfidh na máighistirí agus uachtaráin sotalacha an</span>
<lb n="219"/><span>domhain a ngreim go réidh; is léir é sin ó'n iarraidh atá ghá thabhairt aca ar</span>
<lb n="220"/><span>an bPoblacht Cumannach atá curtha ar bun san Rúise 'chur faoi chois.  Ach</span>
<lb n="221"/><span>beidh arm cosanta dá gcuid féin ag na cumainn ceárd, nó ag comhdháil na</span>
<lb n="222"/><span>gcumann sin, amach annseo.  Chuir Séamus O Conghaile tús leis an arm cosanta</span>
<lb n="223"/><span>seo i nEirinn nuair chuir sé Arm Oibre Eireann ar bun le linn na stailce móire</span>
<lb n="224"/><span>bhí i mBaile Atha Cliath i 1913-1914.  Ach ní hé an t-arm cosanta seo an t-aon</span>
<lb n="225"/><span>ghléas cosanta agus ionnsuidhthe amháin bhéas ag an gCumannacht Cheárd:</span>
<lb n="226"/><span>nuair thiocfas an lucht oibre chuca féin i gceart, beidh sé 'na gcumas beatha</span>
<lb n="227"/><span>agus fir throda 'shéanadh ar an arm Stáit; beidh sé n-a gcumas deire chur le</span>
<lb n="228"/><span>cogaí stáit de bharr an greim bhéas aca ar ghléas tionnsgalach agus economíc</span>
<lb n="229"/><span>gach tíre.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>Agus beidh deire le ré na caipítalachta nuair thiocfas an lá sin.</span></p>
<lb n="232"/>
<lb n="233"/><p><span>V11.</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>Ach caithfear saoirse phoilitíocht a bhaint amach do'n náisiún féin in</span>
<lb n="236"/><span>Eirinn i dtosach, mar sí an t-saoirse sin bun agus bárr gach saoirse eile.  Agus</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="237"/><p><span>nuair bhéas an cumannachas ceárd láidir, agus feistighthe ar an dóigh atá</span>
<lb n="238"/><span>luaidhte agam, bainfear amach saoirse iomlán economíc an lucht oibre, agus beidh</span>
<lb n="239"/><span>sé 'na gcumas seilbh agus riarú gach adhbhar maoine 'bhaint amach.  Beidh</span>
<lb n="240"/><span>síbhéaltacht nua aca le cur in ionad na síbhéaltachta leagfar.  Ach an t-saoirse</span>
<lb n="241"/><span>phearsana, buaidh agus coróinn gach saoirse eile, is corrdhuine in Eirinn a</span>
<lb n="242"/><span>cheapann go bhféadfaí a leithéid de sheóid uasal a bhronnadh ar an saoghal</span>
<lb n="243"/><span>cráidhte seo ar chor ar bith - ach fanaidís.</span></p>
<lb n="244"/>
<lb n="245"/><p><span>PADRAIC O CONAIRE.</span>
<lb n="246"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="247"/><p><span>CEITHEIRN CHUTHAIL' COILLE.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>Crádh liom eachtrainn 'ghá bhfógradh,</span>
<lb n="250"/><span>Ríoghra Fódla san oireacht;</span>
<lb n="251"/><span>'S nach goirthear díobh 'na ndúthchas</span>
<lb n="252"/><span>Ach ceitheirn chúthail' coille.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>1.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>Tráthnóna dhom am aonar i sean-fhothrach de chaisleán.  Me am shuidhe</span>
<lb n="257"/><span>sa bhfuinneóig chumhang árd agus radharc agam ar an machaire mór torthúil</span>
<lb n="258"/><span>idir dhá shliabh.  Portach dubh agus stráice geal de linn thíos uaim, an brobh</span>
<lb n="259"/><span>luachra ar luasgadh sa ghaoith ar imeall an phortaigh agus scata faoileán ón</span>
<lb n="260"/><span>bhfairrge i gcéin ag screadaig go fiadhain ós cionn an uisge.  Leoithne ghaoithe</span>
<lb n="261"/><span>d' ealódh adtuaidh anois agus airís, í do ghluaiseacht go mall thar fallaí an</span>
<lb n="262"/><span>chaisleáin, í do scuabadh go hobann aníos chugham agus fuaim aici mar do</span>
<lb n="263"/><span>bheadh clóca síoda ag cimilt le clochaibh an staighre.  Aistreach na smaointe</span>
<lb n="264"/><span>a tháinig chugham.  Maidir leis an sean-fhothrach so de chaisleán 'na rabhas,</span>
<lb n="265"/><span>aolbhrugh ab' eadh é uair mar a raibh comhnuighe ar árd-fhile Shasanach,</span>
<lb n="266"/><span>dún daingean ab' eadh é ónar sheol an t-eachtrannach lucht loisgthe Mumhan</span>
<lb n="267"/><span>lucht millte Gaodhal chun saothair .i. caisleán Cille Colmáin, áit chomhnuithe</span>
<lb n="268"/><span>Spenser.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>11.</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>Fairsing leathan an radharc a bhíodh ag an bhfile nuair a sheasmhadh sé</span>
<lb n="273"/><span>sa bhfuinneóig seo ag féachaint amach do.  Agus ní bhíodh treó 'na bhféachadh</span>
<lb n="274"/><span>sé ná go luigheadh a shúil ar thalamh ba leis.  Sléibhte ar an dtaobh theas uaidh,</span>
<lb n="275"/><span>an Abha Mhór agá mbun, sléibhte ar an dtaobh thuaidh, beanna na nGailte</span>
<lb n="276"/><span>i gcéin.  Sléibhte loma iseadh indiu iad ach le na ré-sin bhíodh na coillte go</span>
<lb n="277"/><span>mullach ortha.  Ní hiongna ansan go bhfuil trácht san "Faerie Queene" ar</span>
<lb n="278"/><span>choilltibh dubha diamhra, bhíodh a leithéid ar gach taobh de; agus nuair a</span>
<lb n="279"/><span>ghluaiseadh an ghaoth mhór tríotha um thráthnóna, níl file ná samhlóch, gur</span>
<lb n="280"/><span>ionnta a ghnáthuigheadh gruagaig agus draoithe an uilc, nú ná feicfeadh ridirí</span>
<lb n="281"/><span>an aoil chnis ag gabháil an treo chun an fód do sheasamh i gcoinne fathach</span>
<lb n="282"/><span>an fhill.</span>
<lb n="283"/></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="284"/><p><span>Ach is maith a bhíodh fhios ag an bhfile go mbíodh daoine fén gcoill nách</span>
<lb n="285"/><span>Archimago gruagach ná Sansloi fathach.  Is minic agus é i lár a mharcshluaigh</span>
<lb n="286"/><span>chosanta, ba léir do mar do bheadh an duine i dtiugh na gcrann ag faire air,</span>
<lb n="287"/><span>ar a theacht is ar a imtheacht.  Dá dhéine é a chuardach, ní dhéanfadh a</span>
<lb n="288"/><span>dhícheall na "ceitheirn chúthaile" seo do ghlanadh as na coilltibh.  Bhídís</span>
<lb n="289"/><span>ann i gcomhnuighe, an brat go sálaibh ortha agus gan a fhios cad é an úirlis</span>
<lb n="290"/><span>airm a bhíodh fá cheilt acu, an "glibbe " go súilibh ortha in aindeoin gach</span>
<lb n="291"/><span>dlighe is gairmscoile agus ná féadfadh éinne iad d' aithint thar a chéile.  "Bhíodh</span>
<lb n="292"/><span>comhnuidhe ortha i bpluais an mhachtíre, an leaba chéadna fútha, an bia</span>
<lb n="293"/><span>céadna acu."  Ach ba chuma leo san; chlaoidís fós le fód a sinnsear.  Ba bheag</span>
<lb n="294"/><span>ar an bhfile iad agus dob' fhuath.  Uaireanta agus é ag ceapadh filíochta sa</span>
<lb n="295"/><span>tseomra so a bhí go seasgair aol-gheal uair, agus loinnir na teine amach tríd</span>
<lb n="296"/><span>an bhfuinneoig, chuimhneóch' sé go hobann go raibh Cárrthach bocht nú Gearal-</span>
<lb n="297"/><span>tach fiadhain amuich ag féachaint ar an solus ó imeall na gcrann, é leathta</span>
<lb n="298"/><span>ag an bhfuacht is ag an annró, ach rún díoltais mar chaor teine ar lasadh na</span>
<lb n="299"/><span>chroidhe.</span></p>
<lb n="300"/>
<lb n="301"/><p><span>Níor shuairc an saol é don fhile fé iadh na bhfallaí aoldha.</span></p>
<lb n="302"/>
<lb n="303"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="304"/>
<lb n="305"/><p><span>Lá des na laetheantaibh seo, ámh, is mór an rí rá is an scléip a bhí ar</span>
<lb n="306"/><span>fuaid an chaisleáin.  Bhí "aodhre na fairrge" tagaithe anoir ó Eochaill ag</span>
<lb n="307"/><span>fiosrú a charad an file.  Bhí na fallaí níos aolghile ná riamh istig is amuich.</span>
<lb n="308"/><span>Bhí fleadh is féasta ar bórd, bhí ceol is cainnt sa halla, bhí gleo is gliadar sa</span>
<lb n="309"/><span>chlós.  Agus nuair a bhí ciúineas an tráthnóna ann, tháinig an bheirt amach</span>
<lb n="310"/><span>ar an bhfaithche, á ngrianadh féin, Spenser file agus Raleigh eachtrannach.</span>
<lb n="311"/><span>Do shín an file a mhéar chun na sléibhte agus d'ainmigh sé iad agus d'</span>
<lb n="312"/><span>aithris sé dán beag a bhí cúmtha aige ar ghrádh "Bregoge" do "Mhullah"</span>
<lb n="313"/><span>agus ar chuthach "Old Mole."  Ar ball do labhradar ar chúrsaí na Mumhan</span>
<lb n="314"/><span>is ar bhriseadh na méirleach agus níor bhfaillighe dhóibh gan moladh' thabhairt</span>
<lb n="315"/><span>do'n tighearna Grey de Wilton de bhárr a ghaisge ag Dún an Oir.  Do thrácht</span>
<lb n="316"/><span>an file ar na coilltibh, conas a thugaidís foithin don mhéirleach agus folach don</span>
<lb n="317"/><span>bhfeallaire.  Ach do gháir an t-eachtrannach agus do chomhairligh sé na coillte</span>
<lb n="318"/><span>do leagadh fé mar a dhein sé féin i nEochoill, ag ruaigirt na namhad agus ag</span>
<lb n="319"/><span>teannadh a sparáin le hairgead.  Ar ball do bhíodar ar atharrach phuirt.  Do</span>
<lb n="320"/><span>thosnaig Raleigh ar chasaoid ar an mí-ádh a rug do cur fé i nEirinn i bhfad</span>
<lb n="321"/><span>ón gcúirt is ó ghnúis Eilíse, ag oscailt na slighe d,ógánaig uaibhreacha mar</span>
<lb n="322"/><span>Essex agus Cecil agus Leicester, glaigíní nár threabh riamh aon tonn, ná nár</span>
<lb n="323"/><span>ionnsuigh riamh aon bhaile, ach d'fhan sa teaghlach i gcomhnuighe ag meal-</span>
<lb n="324"/><span>ladh is ag cluaineadh na banríoghna.  Do dhein Spenser comh-bhrón leis agus</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="325"/><p><span>do nocht sé fé rún dó go raibh dán mór á sgrí' aige in onóir na banríoghna le</span>
<lb n="326"/><span>hionchas go mbronnfadh sí air gabháltas eile seochas fásach i lár coillte na</span>
<lb n="327"/><span>Mumhan.  Fé dheire, sé rud ar ar shocradar, ná imtheacht, beirt acu, thar</span>
<lb n="328"/><span>tonntachaibh na mara go Lonndain agus gurbh é an feall é mara bhfaighdís</span>
<lb n="329"/><span>luacht a saothair ó Eilís in áit 'nár bhaol dóibh "ceitheirn chúthail" coille.</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>Ní mar a shíltear, bítear.  Do ghlac an ríogan an moladh agus an chluain-</span>
<lb n="332"/><span>ireacht ach níor dhein sí rud ortha.  Do seoladh an t-eachtrannach i gcéin</span>
<lb n="333"/><span>agus tháinig an file thar tuinn airís go fásach na Mumhan agus go coilltibh</span>
<lb n="334"/><span>dubha Cille Colmáin.</span></p>
<lb n="335"/>
<lb n="336"/><p><span>Níor ró-fhada ann do gur leath an cogar ar fuaid na tíre go raibh tuille</span>
<lb n="337"/><span>toirmisc chun siubhail i gcúige Uladh, agus gur briseadh an cath ar na Sasa-</span>
<lb n="338"/><span>naig.  Ach cad é an iongna is an ollsacht nuair a deineadh amach gurabh é a</span>
<lb n="339"/><span>bhí 'na thaoiseach ar na méirleachaibh an turus so ná an flaith a hoileadh</span>
<lb n="340"/><span>chomh haireach i Lonndain Shasana, an captaen óg a chonnaic le na shúilibh</span>
<lb n="341"/><span>féin ár is éirlach Dhún an Oir.  .i. Aodh ó Néill.  Ba léir gan mhoill go raibh</span>
<lb n="342"/><span>atharrach saoil ag teacht, go raibh gluaiseacht nua ar siubhal fén gcoill.  Is</span>
<lb n="343"/><span>annamh a théigheadh an file fén gcraoibh ná feiceadh sé níos soiléire ná riámh</span>
<lb n="344"/><span>lucht an bhrait is na glibe agus deallramh troda ortha, cé go bhfanaidís as</span>
<lb n="345"/><span>raon urchair fós; agus dá mhéid an marcshluagh, ní chuireadh sé aon sceón</span>
<lb n="346"/><span>ionta.  Do chuimhnigh sé ar theitheadh leis go Corcaig.  Bhí sé fuar aige.</span>
<lb n="347"/><span>Oidhche airithe do hairigheadh an liú fiaigh mór dtimcheall an chaisleáin.  Do</span>
<lb n="348"/><span>bhíodhg an lucht cosanta; do buaileadh, do goineadh, do leagadh.  Ní raibh aon</span>
<lb n="349"/><span>mhaith ann.  Níor cualathas claoidheacht ar na Gaodhalaibh.  Siúd de dhruim</span>
<lb n="350"/><span>na bhfallaí iad ag buanadh agus ag cartadh rompa agus do scuabadh na Gaill</span>
<lb n="351"/><span>isteach na ndúndaingean.  Dob' fhíochmhar an troid é agus dob' fhánach.</span>
<lb n="352"/><span>Do scaoileadh an saighead teine i gcoinne an chaisleáin, agus is gearr go raibh</span>
<lb n="353"/><span>an t-adhmad tré theine.  Do dhein an file ar an gcúl doras ar aghaidh an</span>
<lb n="354"/><span>phortaigh, agus do theith sé le na anam as an áit.  Do nocht bladhm a chais-</span>
<lb n="355"/><span>leáin féin do comhgar an phortaigh i dtreo gurbh fhíor do nuair a sgríobh sé</span>
<lb n="356"/><span>"the rebel did light his candle at the flames of their houses to lead him in the</span>
<lb n="357"/><span>darkness."  Nuair a tháinig sé féin is a mhuintir le chéile i gCorcaig do</span>
<lb n="358"/><span>fuarathas go raibh duine in easnamh ortha, gur fágadh an naoidhneán 'na</span>
<lb n="359"/><span>chliabhán sa teaghlach loisgthe.</span></p>
<lb n="360"/>
<lb n="361"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>Bhí luisne na gréine fós sa domhan tiar nuair do thréigeas fuinneóg an</span>
<lb n="364"/><span>tseana-chaisleáin.  Bhí deire le ceol an ghearraghuirt sa mhóinfhéar.  D'eirigh</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="365"/><p><span>an sgiathán leathair amach as scoilteachibh na bhfallaí agus do ghluais romham</span>
<lb n="366"/><span>fén aer.  Tháinig sgread na bhfaoileán chugham ón bportach.  Do dhein an</span>
<lb n="367"/><span>ghaoth bullabáisín de'n duilleabhar feoidhte is de smúit an bhóthair.  D' fhéachas</span>
<lb n="368"/><span>don uair dheireannach ar an sean-fhothrach de chaisleán a bhí chomh daingean</span>
<lb n="369"/><span>tráth, agus do tháinig an seana-rann im chuimhne.</span></p>
<lb n="370"/>
<lb n="371"/><p><span>Do threasgair an saol is do shéid an ghaoth mar smál</span>
<lb n="372"/><span>Alastram, Caesar is an mhéid do bhí 'na bpáirt;</span>
<lb n="373"/><span>Tá an Teamhair 'na féar is féach an Traoi mar tá,</span>
<lb n="374"/><span>'S na Sasanaigh féin, dob' fhéidir go bhfaighdís bás.</span>
<lb n="375"/><span>SEAMUS O hAODHA.</span>
<lb n="376"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="377"/><p><span>TARTARIN DE TARASCON.</span></p>
<lb n="378"/>
<lb n="379"/><p><span>Firín beag téagartha go bhfuil dathad éigin blian aige; é beag nách maol;</span>
<lb n="380"/><span>crombéal agus dhá fhéasóig dhubha air; dath sláintiúil ar a cheannachaibh;</span>
<lb n="381"/><span>féachaint dheas nádúrtha 'na shúilibh, ach amháin nuair a chuirean sé air na</span>
<lb n="382"/><span>gothaí troda úd go bhfuil aithne ag gach éinne sa bhaile mhór ortha.  Sin é</span>
<lb n="383"/><span>Tartarin de Tarascon, mar a thaisbeánan Alphonse Daudet dúinn é sa leabhar</span>
<lb n="384"/><span>is mó greann, b'fhéidir, dár scríobhadh riamh.</span></p>
<lb n="385"/>
<lb n="386"/><p><span>I ndeisceart na Fraince a bhí comhnuí ar Thartarin, fén ngréin iongantaigh</span>
<lb n="387"/><span>úd a lonnruighean chómh láidir gléigeal son go gcuirean sí trí n-a chéile aigne</span>
<lb n="388"/><span>is meabhair na ndaoine ar a dtuitean a soillse, i dtreo is nách léir dóibh an</span>
<lb n="389"/><span>fhírinne thar an mbréig, ná scáth an ruda thar an rud féin.  'Sí an ghrian úd</span>
<lb n="390"/><span>fé ndear a lán des na rudaíbh is éagsamhla dá bhfuil le hinnsint i dtaobh</span>
<lb n="391"/><span>Tarascon.  An ghrian son fé ndear an cuman fiadhaigh úd go raibh baint ag</span>
<lb n="392"/><span>gach fear i dTarascon leis, cé nach cuimhin le héinne beo cathain do connacthas</span>
<lb n="393"/><span>oiread is coinín fiadhain sa chomharsanacht.  Ná ceap go gcuirfeadh an t-easba</span>
<lb n="394"/><span>seilge sin isteach ar fhiagaithe Tarascon, ámh.  Do théighdís amach ar an</span>
<lb n="395"/><span>machaire gach maidean Domhnaig, a ghunna ar a ghualainn ag gach éinne agus</span>
<lb n="396"/><span>dornán maith de philéaraibh aige - agus caipín nua ar cheann gach duine riamh</span>
<lb n="397"/><span>aca.  As na caipíni seo so gheibhidís an spórt ar fad.  Do chaitheadh gach</span>
<lb n="398"/><span>fiaghaidhe a chaipín féin suas san aer, do scaoileadh sé fé agus é in áirde, agus</span>
<lb n="399"/><span>an duine ba mhó go mbeadh rian na bpiléar le feiseint 'na chaipín i ndeire an lae,</span>
<lb n="400"/><span>is aige-siúd a bheadh an chraobh.</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>B'é Tartarin an duine ba chliste ar an obair seo, agus sin fé ndear a lán</span>
<lb n="403"/><span>de'n chlú a bhí air imeasc a mhuintire féin imeasc lucht Tarascon, ach ní hag</span>
<lb n="404"/><span>brath air sin amháin a bhí sé.  Bhí buadh nách é aige.  Ba dhóbair do, tráth,</span>
<lb n="405"/><span>dul go Shang-Hai, mar bhainisteóir mhonarchan éigin, agus is beag an deif-</span>
<lb n="406"/><span>ríocht atá, i dTarascon, idir an rud a deineadh agus an rud gur dhóbair é 'dhéan-</span>
<lb n="407"/><span>amh.  Bhí an oiread san scéal innste ag Tartarin mar gheall ar Shang-Hai agus</span>
<lb n="408"/><span>na Múraigh, agus mar gheall ar a ndéanfadh sé dá dtéidheadh sé ann nách</span>
<lb n="409"/><span>iongnadh gur chreid sé féin chómh maith le cách sa deire go ndeaghaidh sé ann</span>
<lb n="410"/><span>agus gur dhein sé na héachta go léir ar a mbíodh sé ag cur síos.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>Dob' iongantach an tig a bhí aige leis.  Tigín beag deas cluthmhar do</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="413"/><p><span>b'eadh é, ach bhí na fallaí ón dtaobh istigh clúdaithe le gach saghas arm tein</span>
<lb n="414"/><span>agus faobhair atá, nó bhí, n-úsáid ar fuaid an domhain, agus bhí an gáirdin</span>
<lb n="415"/><span>lasmuigh lán de phlandaíbh ó gach tír fén ngréin.  Thar gach ní eile dá raibh</span>
<lb n="416"/><span>ann bhí cáil ar an mbaobab.  Crann ábhal-mhór 'seadh an baobab nuair chítear</span>
<lb n="417"/><span>é 'na thír dhúchais féin san Afric, ach an ceann a bhí i ngáirdín Tartarin, bhí</span>
<lb n="418"/><span>slighe a dhóthain aige i bpota bheag bhláth, agus mar sin dos na crainn feilme,</span>
<lb n="419"/><span>agus dos na crainn cócó ná raibh ionnta ach aoirde biataise agus dóibh go léir.</span></p>
<lb n="420"/>
<lb n="421"/><p><span>San tigín bheag chluthmhar so bhí saoghal breá suaimhneasach ag Tartarin</span>
<lb n="422"/><span>go dtí an lá mí-ádhmharach úd a tháinig dream éigin geócach go Tarascon</span>
<lb n="423"/><span>agus roint beithidheach allta 'na dteanta.  Imeasc na n-ainmhidhe bhí león</span>
<lb n="424"/><span>mór craosach, agus chuaidh Tartarin ag féachaint air chómh maith le cách.</span>
<lb n="425"/><span>Pé fáth a bhí leis - dubhairt na Tarasconaigh gur éad a bhí air - ní túisge a chonnaic</span>
<lb n="426"/><span>an león an sáirfhear 'na sheasamh lasmuich des na barraí iarainn a bhí</span>
<lb n="427"/><span>chimeád féin uaidh, ná d'oscail sé an béal mór cíocrach, agus do chuir sé glam</span>
<lb n="428"/><span>as a cualathas ag Beaupaire ar an dtaobh thall de'n abhainn.  Do rith gach</span>
<lb n="429"/><span>éinne, idir fhiagaithe agus eile, ach amháin Tartarin.  D'fhan seisean 'n</span>
<lb n="430"/><span>sheasamh ós comhair an bheithidhigh allta, stoc a ghunna ar an dtalamh, agus</span>
<lb n="431"/><span>é féin agus an león eile ag féachaint idir an dá shúil ar a chéile.  Tar éis tamaill</span>
<lb n="432"/><span>do chualaidh na daoine ba chomhgaraí dho é á rá fé n-a anál, "ba mhaith a</span>
<lb n="433"/><span>fiadhach é sin."  Ba leor é sin do mhuintir Tarascon.  Sara raibh an oidhche</span>
<lb n="434"/><span>tagtha i gceart bhí an ráfla leathta ar fuaid an bhaile go raibh socair ag Tar-</span>
<lb n="435"/><span>tarin dul go dtí tíortha i gcéin ag fiadhach na león.</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>Nuair do ráinig an ráfla Tartarin féin do thuig sé láithreach gurab' é sin</span>
<lb n="438"/><span>díreach a bhí 'na aigne a dhéanamh, ach do thuig sé leis nár ghá an deithineas.</span>
<lb n="439"/><span>Mar sin d' fhanfadh an sceál go dtí an lá atá indiu ann mura mbeadh an t-aon</span>
<lb n="440"/><span>namha amháin a bhí ag Tartarin, Costécalde, an gabha gunnaí.  Do thosnuigh</span>
<lb n="441"/><span>sé siúd ag séideadh fé Thartarin, 'á rádh go raghadh sé ar tóir na león díreach</span>
<lb n="442"/><span>fé mar a chuaidh sé go Shang-Hai fad ó roimis sin, agus do cheap sé amhrán</span>
<lb n="443"/><span>magaidh fé "ghunna Mháistir Gervais" a bhí ar tí urchar do chaitheamh i</span>
<lb n="444"/><span>gcomhnuí agus nár chaith riamh.  Níorbh' fhada go raibh an t-amhrán i mbéal</span>
<lb n="445"/><span>gach éinne, agus ba dhóbair do Thartarin bhocht an réim ríoga a bhí aige i</span>
<lb n="446"/><span>dTarascon do chailliúint.  Ní fhéadfadh sé, ámh, a aigne do shocrú ar an dtigín</span>
<lb n="447"/><span>bheag chluthmhar úd an bhaobab d' fhágaint agus dul amach i lár cruatain an</span>
<lb n="448"/><span>tsaoghail.  An rud ná déanfadh sé dá leóinte féin, ámh, do cuireadh d'fhiachaibh</span>
<lb n="449"/><span>air a dhéanamh.  Tháinig an Captaen Bravida, duine dá lucht ghrádha chuig</span>
<lb n="450"/><span>oidhche, agus ní dubhairt sé, "Ach, a Thartarin, ní fuláir imtheacht."  Do ghéill</span>
<lb n="451"/><span>Tartarin dá chómhairle agus thosnuigh láithreach ar é féin d'ollmhú.  Agus</span>
<lb n="452"/><span>é siud an t-ollmhúchán!  B' éigean dhá bhosca mhóra láidre do chur á</span>
<lb n="453"/><span>ndéanamh i gcóir na n-arm faobhair agus teine.  Bhí cábán de'n déanamh ba</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="454"/><p><span>nua, bhí boscaí lan de gach saghas bídh dár cuireadh riamh i mboscáiníbh stáin</span>
<lb n="455"/><span>nó i bpotaíbh gloine, agus bhí culaidh éadaigh do Thartarin féin ar nós na</span>
<lb n="456"/><span>Múrach, idir chaipín dearg agus cnota fada gorm as, agus ribín leathan tímpal</span>
<lb n="457"/><span>ar a chom, agus eile.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>Téidhean caitheamh ar gach ní agus tháinig an t-am 'na raibh gach rud</span>
<lb n="460"/><span>ollamh, agus ná raibh le déanamh ag Tartarin ach slán 'fhágaint ag muintir</span>
<lb n="461"/><span>Tarascon, agus imtheacht leis ag plé leis an saoghal.  Ní déarfad focal mar</span>
<lb n="462"/><span>gheall ar an fhulaing sé ar bórd luinge dobé an chéad uair riamh aige ar an</span>
<lb n="463"/><span>bhfairge choimhtheach ná ar an nós nar cheap sé gur foghlaithe lucht iompartha</span>
<lb n="464"/><span>málaí do tháinig ar an luing ar sroising Algiers di, ná ar an ndéistin a bhí air</span>
<lb n="465"/><span>nuair chonnaic sé cad iad mar thighthe ósta móra breátha a bhí le fáil sa tír</span>
<lb n="466"/><span>iadhain úd na hAifrice.</span></p>
<lb n="467"/>
<lb n="468"/><p><span>B'é céad rud do dhein sé d'éis na mboscaí go léir do chur fé ghlas i dtigh</span>
<lb n="469"/><span>Osta na hEórpa, ná bualadh amach ar lorg na león, gunna ar a ghualainn</span>
<lb n="470"/><span>aige, agus ceann eile feistithe ar a dhrom.  Níor mhaith leis eolas na slighe</span>
<lb n="471"/><span>do chur ar éinne, ar eagla go dtiocfadh sé 'na theannta, agus nách do féin</span>
<lb n="472"/><span>a bheadh an chreideamhaint go léir ag dul nuair a bheadh na leóin marbh aige.</span>
<lb n="473"/><span>Dob' fhada leis go raibh sé lasmuich de'n chathair, agus ba mhór an t-áthas</span>
<lb n="474"/><span>a bhí air nuair chonnaic sé amuich ar an machaire dream eag daoine go raibh</span>
<lb n="475"/><span>crot fiagaithe ortha.  Ba bheag an meas a bhí aige ortha, ámh, nuair a fuair sé</span>
<lb n="476"/><span>ná raibh marbh acu ach roint coiníní.  Bhí an oidhche ag teacht um an dtaca</span>
<lb n="477"/><span>san, ach do lean sé ar a aghaidh, mar bhí 'fhios aige ós na leabhraibh do-</span>
<lb n="478"/><span>áirmhthe a bhí léighte aige ó chuir sé roimis seilg na león do dhéanamh, gurb'</span>
<lb n="479"/><span>í an oidhche an tráth is oireamhnaighe do'n tsaghas son oibre.</span></p>
<lb n="480"/>
<lb n="481"/><p><span>Nuair a bhí solus an lae nách mór imthithe agus an oidhche ag leathadh</span>
<lb n="482"/><span>a brait dorchadais ar an dtalamh, tháinig Tartarin go dtí áit mar a raibh foithin</span>
<lb n="483"/><span>mhaith le fáil aige faid is bheadh sé ag feitheamh leis na leóin.  Bhí an fásach</span>
<lb n="484"/><span>leathan 'na thímpall, samhluigheadh do, agus plandai éagsamhla ag fás annso</span>
<lb n="485"/><span>is annsúd ann.  Do chaith sé é féin ar an dtalamh, gunna ar an bhfód ós a</span>
<lb n="486"/><span>chomhair amach, agus an gunna eile taobh thiar de, agus an scian mhór</span>
<lb n="487"/><span>fhiadhaigh fé n-a chrios.  D'fhan sé annson ar feadh uair' an chluig, ar feadh</span>
<lb n="488"/><span>dhá uair a' chluig, ach níor tháinig an león.  Annson, do chuimhnigh sé go</span>
<lb n="489"/><span>raibh sé de nós ag na fiagaithe móra mionán do thabhairt leo i dtreo is go</span>
<lb n="490"/><span>meallfadh a mhéileach chúcha an león.  Ní raibh éan-fháil ag Tartarin ar mhion-</span>
<lb n="491"/><span>an, fóiríor, ach do thosnuigh sé féin ar mhéiligh ar a dhícheal.  Ar dtúis, do</span>
<lb n="492"/><span>dhein sé méileach bheag truaimhéileach ach i ndiaidh a chéile do neartuigh agus</span>
<lb n="493"/><span>do ghéaruigh uirthe go dtí gur cosamhla í sa deire le búirth an leoín ná le</span>
<lb n="494"/><span>méileach mhionáin.</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>Níor ró-fhada gur chuala' sé fothram éigin 'na aice.  Do stad sé de'n</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="497"/><p><span>mhéiligh, agus do chuir sé cluas le héisteacht air féin.  Gan amhras do bhí</span>
<lb n="498"/><span>ainmhidhe mór éigin ag corruighe cúpla slat uaidh.  An león a bhí ann, cad</span>
<lb n="499"/><span>eile?  Ba bheag an mhoill air an gunna do chur ar a ghualainn.  Pan!  Pan!</span>
<lb n="500"/><span>Bhí dhá urchar caithte, agus ní gan tairbhe.  Chualaidh Tartarin mar a bheadh</span>
<lb n="501"/><span>búirth ainmhidhe ghortuithe, agus d'imthigh an león tríd an bhfásach uaidh</span>
<lb n="502"/><span>ar cos in náirde.  D'fhan Tartarin mar a raibh aige mar bhí 'fhios aige go</span>
<lb n="503"/><span>dtagan an bhainleon ar lorg a céile i gcomhnuí, agus ba mhaith leis a croiceann</span>
<lb n="504"/><span>súd do bheith aige leis.  Bhí am mairbh na h-oidhche ann anois, ámh.  Bhí</span>
<lb n="505"/><span>Tartarin cortha de bharr eachtraí an lae, agus níor bh'fada gur imthigh idir</span>
<lb n="506"/><span>león is uile as a cheann, agus go raibh an fear bocht 'na shámh-chodhla.</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>'Sé rud do dhúisigh é ná trúmpa na saighdiúirí ó'n mbarraic a bhí cúpla</span>
<lb n="509"/><span>céad slat ó'n ngáirdín lán de phlandaí biatais 'na raibh sé tar éis na h-oidhche</span>
<lb n="510"/><span>do chur de!  Ní miste a rá gurb' air a bhí an iongnadh agus an déistin nuair</span>
<lb n="511"/><span>a chonnaic sé "an fásach" fé sholus an lae, ach ba ró-chuma leis é nuair</span>
<lb n="512"/><span>chuimhnigh sé ar an león do bhí marbh aige.  Fuair sé an rian fola ar an</span>
<lb n="513"/><span>dtalamh, agus do thug sé fé é do leanúint, dá dtugadh sé go dtí pluais an leóin</span>
<lb n="514"/><span>féin é.  Níorbh' fhada ámh, go bhfeaca sé an rud ar an slighe roimis.  Do rith</span>
<lb n="515"/><span>sé chuige.  'Sé rud a bhí ann ná asailín beag gleoite marbh, agus dhá ghoin</span>
<lb n="516"/><span>mhóra 'na cheann!</span></p>
<lb n="517"/>
<lb n="518"/><p><span>Dá olcas d' éirigh le Tartarin 'sa chéad tseilg seo níor bhain sé de an dúil</span>
<lb n="519"/><span>nimhneach a bhí aige sa bhfiadhach.  Dubharthas leis ná raibh a thuille león</span>
<lb n="520"/><span>le fáil ach i ndeisceart na hAifrice.  Mar sin, d'imthigh sé ó dheas.  Do chaith</span>
<lb n="521"/><span>sé tamall maith ar an slighe agus do bhain eachtraí éagsamhla dho, ach do</span>
<lb n="522"/><span>shroich sé an áit a bhí uaidh.  'Ní 'na aonar a bhí sé ámh.  Bhí an prionnsa</span>
<lb n="523"/><span>Gregoria ó Mhontenegro 'na theanta, duine gur chuir sé aithne air ar dtúis</span>
<lb n="524"/><span>ar an mbád a thug go tír na hAifrice é, agus a casadh air arís ar an mbothar</span>
<lb n="525"/><span>ó dheas - agus an camal.</span></p>
<lb n="526"/>
<lb n="527"/><p><span>Nuair do thángadar go dtí gleann mar a raibh gach cosamhlacht air gur</span>
<lb n="528"/><span>thaithig na hainmhidhthe fiadhaine é, do chuireadar suas an cábán, agus d'</span>
<lb n="529"/><span>imthigh Tartarin amach 'na aonar ar lorg na león.  Do chuala' sé búirth leóin</span>
<lb n="530"/><span>tamall uaidh, gus do shocruigh sé é féin ar bhruach na linne gur cheart sna</span>
<lb n="531"/><span>leóin teacht ag ól as, ach níor thángadar.  Nuair tháinig an mhaidean agus</span>
<lb n="532"/><span>gan tuairisg ar an leon fós, d'fhill sé fé dhéin a bhreicfeasta.  Bhí an cábán</span>
<lb n="533"/><span>ann roimis, - agus an camal - ach sin a raibh.  Bhí idir airgead agus earraí</span>
<lb n="534"/><span>imthithe glan, agus ní raibh tásc ná tuairisg ar an bprionnsa úd Gregorio ó</span>
<lb n="535"/><span>Mhontenegro.</span></p>
<lb n="536"/>
<lb n="537"/><p><span>Bhí Tartarin 'na shuidhe 'sa chábán lom, a cheann idir á dhá láimh aige,</span>
<lb n="538"/><span>agus é go bréan de féin agus de'n tsaoghal, nuair do mhothaigh sé an rud ag</span>
<lb n="539"/><span>an ndorus.  León a bhí ann an uair seo gan teip, agus ní raibh nóimid ann go</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="540"/><p><span>raibh sé 'na phleist mharbh lasmuich de dhoras an chábáin agus cúpla piléar</span>
<lb n="541"/><span>trí na cheann.  Bhí Tartarin ag féachaint air agus a chroidhe ag léimrigh as a</span>
<lb n="542"/><span>bhéal, nách mór, le háthas agus le móráil, nuair do tháinig beirt fhathach d'</span>
<lb n="543"/><span>fhearaibh gorma ag rith fé dhéin an chábán.  Do rugadar ar Thartarin, agus</span>
<lb n="544"/><span>do thugadar os comhair an ghiúistís é.  Seana-león dall mín a bhíodh ag bailiú</span>
<lb n="545"/><span>airgid do mhainistir áirithe a bhí marbh aige.  Bhí na daoine ar dearg-bhuile</span>
<lb n="546"/><span>mar gheall ar a bhás, mar bhí piseóg aca go dtiocfadh mí-ádh mór ar an</span>
<lb n="547"/><span>gceantar 'na marbhófaí é, agus is ar éigin nár cuireadh Tartarin bocht chun</span>
<lb n="548"/><span>báis.  Pé scéal é, níor tháinig sé as ach de dheascaibh gach pingin ruadh a bhí</span>
<lb n="549"/><span>fágtha aige do dhíol, agus 'na theanta son gach ar fhéad sé d'fháil as na gunnaí</span>
<lb n="550"/><span>agus an cábán do reic.  Bhí aon tsásamh aigne amháin aige.  Do fágadh</span>
<lb n="551"/><span>croiceann an leóin aige, agus do chuir sé abhaile go Tarascon é.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Bhí an camal fós aige.  Do dhein sé iarracht ar é do dhíol i dteanta an</span>
<lb n="554"/><span>chuid eile, ach ní cheannóchadh éinne uaidh é.  Ba mhaith leis scarúint leis ar</span>
<lb n="555"/><span>shlighe éigin eile, mar ní mór an áise camal do dhuine ná fuil pingin ruadh</span>
<lb n="556"/><span>aige chun é féin do chothú, ach ní imtheochadh an camal uaidh.  Grádh a</span>
<lb n="557"/><span>thug sé dho, ní foláir, mar do thagadh sé taobh thiar de Thartarin uaireanta</span>
<lb n="558"/><span>nuair a bhíodh sé na shuidhe cois bóthair, agus do chuireadh sé a leacain le na</span>
<lb n="559"/><span>leacain siúd ar nós mná grádhmhaire.  Do dhein Tartarin a dhícheal chun</span>
<lb n="560"/><span>imtheacht uaidh, ach do theip air i gcomhnuí.  Do théidheadh sé i bhfolach</span>
<lb n="561"/><span>uaidh, agus do chíodh sé an t-ainmhidhe mí-ádhmharach ag imtheacht síos an</span>
<lb n="562"/><span>bóthar ar cos in náirde 'á lorg, ach nuair a thagadh sé amach i gcionn uair an</span>
<lb n="563"/><span>chluig do bhíodh an camal ag feitheamh leis agus fáilte an domhain aige</span>
<lb n="564"/><span>roimis.  Nuair tháinig sé go hAlgiers do thairg Captaen loinge ó Marseilles</span>
<lb n="565"/><span>an turus in aistear do abhaile, agus do cheap Tartarin go raibh sé réidh leis</span>
<lb n="566"/><span>an gcamal sa deire.  Ní mar a saoiltear bítear ámh, mar do léim an camal</span>
<lb n="567"/><span>isteach san uisce agus do lean sé an bád a bhí ag tabhairt Tartarin agus an</span>
<lb n="568"/><span>chaptaen amach go dtí an long.  Do thóg an captaen ar bórd luinge é, agus</span>
<lb n="569"/><span>nuair do chuaidh Tartarin isteach sa traen ag Marseilles, bhí an camal ullamh</span>
<lb n="570"/><span>agus ní baoghal ná gur shroich sé Tarascon chomh luath le Tartarin.  Tháinig</span>
<lb n="571"/><span>sé féin agus an traen isteach sa stáisiún i dteanta a chéile agus do bhí páirt</span>
<lb n="572"/><span>aige sa bhfáilte iongantach a chuir an sluagh roim Tartarin, an fiagaidhe</span>
<lb n="573"/><span>iongantach.</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>MAIRE NÍ CHINNEIDE.</span>
<lb n="576"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="577"/><p><span>AN COMHAR.</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="580"/>
<lb n="581"/><p><span>Sgéala aniar.</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>Do bhíos i sáinn.  Ní fheidir mé cad do dhéanfainn.  Cúig nóimití amháin</span>
<lb n="584"/><span>dúinn ag gabháil de'n chluithe fithchille seo agus mé gham chosaint féin ar</span>
<lb n="585"/><span>mo dhícheall cheana féin.  Bhíos náirighthe.  Mise an té do b'fhearr chun</span>
<lb n="586"/><span>fithchille sa chumann, 'seadh agus más fíor adeirtear am thaobh níl fear i</span>
<lb n="587"/><span>gcathair Libherpúil a bhuaidhfeadh orm sa ghnó so, agus féach anois me i</span>
<lb n="588"/><span>sáinn aige siúd, age Séamus O Tuathail, Séamus nár léir dom aon chlisteacht</span>
<lb n="589"/><span>in ao' chor do bheith aige acht chum bréagriocht do chur ar shloinneadh a</span>
<lb n="590"/><span>shinnsear.  "Towle" an bhréagriocht soin a cheilfeadh ar an saoghal gur shíol-</span>
<lb n="591"/><span>ruigh Séamus ó Chlanna Gaedheal; agus dobé seo, bodach an tsuarachais, go</span>
<lb n="592"/><span>raibh an lámh uachtair aige orm sa chluithe seo.  Nár mhór rud éigin do</span>
<lb n="593"/><span>dhéanamh?</span></p>
<lb n="594"/>
<lb n="595"/><p><span>Acht níor deineadh an rud soin.  Do cuireadh isteach ar an imirt.  Cómh-</span>
<lb n="596"/><span>dhalta eile den chumann do díth isteach chughainn.  Saothar air.  Páipéar</span>
<lb n="597"/><span>nuachta 'na láimh.  Bacachas ar a theangain de dheasgaibh an chorruighe a bhí</span>
<lb n="598"/><span>air.  "A leithéid.. seo..." ar seisean, leis gach aon phioc dá dhuadh,</span>
<lb n="599"/><span>... éirghe amach...  Baile Atha Cliath...  Sinn Féin... méirleachas.."</span></p>
<lb n="600"/>
<lb n="601"/><p><span>Towle do sgiob an páipéar d'á láimh agus do léigh é.  Do léigh sé os árd é.</span>
<lb n="602"/><span>An chéad chúnntas a bhí againn i bhfos ar éirghe amach na nGaedheal, seacht-</span>
<lb n="603"/><span>mhain no Cásga, bliain a 1916.</span></p>
<lb n="604"/>
<lb n="605"/><p><span>Do léigh sé go raibh éirghe amach ar siubhal age lucht Sinn Féin, go raibh</span>
<lb n="606"/><span>greim maith ag an Riaghaltas ortha ámhthach.  Nárbh fhada go mbeadh sé</span>
<lb n="607"/><span>fé chosg ar fad, acht... acht... (do bhíodhg mo chroidhe!) go raibh</span>
<lb n="608"/><span>deallramh go raibh sé ag leathadh siar go Connachtaibh agus ó dheas chun na</span>
<lb n="609"/><span>Mumhan...</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Má léigheadh a thuille níor airigheas-sa é.  Do rith caise te na fola trém</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="612"/><p><span>chroidhe, suas am cheann.  Do loiteadh éisteacht na gcluas orm, do baineadh</span>
<lb n="613"/><span>radharc na súl díom, níor airigheas ná ní fheaca aon rud acht... trí sna</span>
<lb n="614"/><span>haislingibh... na héachta céadna a samhluightí riamh do Ghaedhealaibh nuair</span>
<lb n="615"/><span>a bhíodh slóighte na nGaedheal bailighthe fé arm agus in éide ar mhachaire an</span>
<lb n="616"/><span>áir chun... chun..., chuige seo díreach!</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>Acht do baineadh díom na haislingí.  Duine éigin a bhí am chrothadh.</span>
<lb n="619"/><span>"Seo leat Sinn Féiner," ar se, "cad is dóigh leat féin 'na thaobh so go leír?</span>
<lb n="620"/><span>Cad é an bhrígh atá leis?  Nú an amhlaidh gur taithneamhach leatsa geáitsí na</span>
<lb n="621"/><span>méirleach so?"</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>Pioc níor fhreagaireas.  Do sgaoileas tharm na ceisteana baotha.  Ba chuma</span>
<lb n="624"/><span>liom lucht na gceisteana.  Ba ró-chuma liom aon rud acht an t-éirghe amach</span>
<lb n="625"/><span>ghá leathadh siar ó dheas agus ó thuaidh.  Ceisteana agus freagraí!  Preit</span>
<lb n="626"/><span>a dhuine.  Do bhaineadar soin leis an aimsir atá caithte.  Sé obair an lae indiú</span>
<lb n="627"/><span>'ná, buile ar bhuile, freagairt na ngunnaí, freagairt na dteangthach teine,</span>
<lb n="628"/><span>beaignití cruadha in ionad na bhfocal mbog.  Acht pioc ní dubhart.</span></p>
<lb n="629"/>
<lb n="630"/><p><span>Tuairim bhodaigh.</span></p>
<lb n="631"/>
<lb n="632"/><p><span>Bé Towle an céad duine do labhair.  Towle, an Gaedheal do dí-Ghaeluigh-</span>
<lb n="633"/><span>eadh.  Fearg 'na ghlór, é canncarach, nimhneach.</span></p>
<lb n="634"/>
<lb n="635"/><p><span>"Tá súil le Dia agam go gcrochfar iad go leir," ar seisean.  "Bheadh</span>
<lb n="636"/><span>soin féin ró-mhaith dhóibh, na bitheamhnaigh.  Do chéasfainn iad mar a</span>
<lb n="637"/><span>deintí sa tsean-aimsir.  Do stracfainn ó chéile iad, gan iad do chur chun bais,</span>
<lb n="638"/><span>agus do dhóighfinn iad agus iad leathmharbh agam.  Cogadh mar é seo idir</span>
<lb n="639"/><span>lámha againn agus dream "agitators" mar iad so ag baint d'ár neart lá an</span>
<lb n="640"/><span>chruatain mhóir!...  "Agus tuille mar sin.  O nách minic gur nímhnighe an</span>
<lb n="641"/><span>Seóinín ná an Sasanach féin.  Tá leathanach i seanchas na hEireann 'na</span>
<lb n="642"/><span>bhfeictear an abairt go raibh daoine ann a bhí "Hibernior Hibernis ipsis," acht</span>
<lb n="643"/><span>cad é an leathanach de'n tseanchus céadna a bhaineann leis na seacht aoiseanna</span>
<lb n="644"/><span>'nar cheart sgrí an díoghbháil a dhein an dream a bhí "Anglios Anglis ipsis!"</span></p>
<lb n="645"/>
<lb n="646"/><p><span>Bhíos bréan de Thowle, d'á ghuidheannaibh, d'á easgainíbh, d'á mheón</span>
<lb n="647"/><span>... de féin.  Do bhuaileas amach fén speir, amach i ngile an lae nua a bhí</span>
<lb n="648"/><span>breacaithe ar áireamh na n-aois, an lá (acht Dia ag cabhrú linn) a bheadh 'na lá</span>
<lb n="649"/><span>eiseirghthe do Chlanna Gaedheal.</span>
<lb n="650"/></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="651"/><p><span>Mí tar éis an lae úd bhíos am shuidhe i bhfiadhnuise teine an chumainn</span>
<lb n="652"/><span>ag déanamh na smaointe, cuid acu a bhí go geal ach an chuid ba mhó a bhí</span>
<lb n="653"/><span>go dubh dúbhach.  Bhíos ag féachaint ar an ngual dhá dhóghadh sa ghráta"</span>
<lb n="654"/><span>nuair airigheas an duine lastiar díom.  Do labhradh liom.</span></p>
<lb n="655"/>
<lb n="656"/><p><span>"Taoi smaointiúil anocht," arsa Towle, ó is é do bhí ann, "agus geallaim</span>
<lb n="657"/><span>dhuit gurab iad cúrsaí na hEireann atá ad bhuadhairt."  Cár bhfios don bhodach</span>
<lb n="658"/><span>cad air go rabhas ag smaoineamh?  Cad na thaobh ná leogfaí dhom mo rogha</span>
<lb n="659"/><span>ruda bheith ar m'aigne an fhaid is ná béinn ghá chur in úil don chuid eile?</span></p>
<lb n="660"/>
<lb n="661"/><p><span>Is ar éigin do cheileas an doitheall a bhí orm.  Ach do thoghas go haireach</span>
<lb n="662"/><span>an freagra do thiubhrainn do.  "Is baoghal liom," arsa mise, "go bhfuil</span>
<lb n="663"/><span>adhbhar machtnaimh agam, gus nách sa chumann so a gheobhainn cabhair</span>
<lb n="664"/><span>fhoghanta chuige."</span></p>
<lb n="665"/>
<lb n="666"/><p><span>Ach ní leogfadh sé dhom.  B'fhéidir gur thug sé fe ndeara an doitheall.  Ach</span>
<lb n="667"/><span>is beag coinne a bhí agam leis an rud a dubhairt Towle, bodach an tsuarachais,</span>
<lb n="668"/><span>an Seóinín críochnuithe.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>"Dá olcas iad na smaointe úd agat," ar seisean, "cuirfead-sa an ghile</span>
<lb n="671"/><span>in ionad an dúbhachais it aigne, ach cead cainnte do thabhairt dom le tamaillín."</span></p>
<lb n="672"/>
<lb n="673"/><p><span>"Bíodh an cead soin agat agus fáilte," arsa mise.  "Ar ndóin, ní gábhadh</span>
<lb n="674"/><span>aon nósamhlacht sa chumann so."</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>"Ní gábhadh," ar seisean, "Ach fé rún duit an méid a 'neosad duit nuair</span>
<lb n="677"/><span>a bheidh an chuid eile imthighthe."</span></p>
<lb n="678"/>
<lb n="679"/><p><span>Sgéal an bhodaigh.</span></p>
<lb n="680"/>
<lb n="681"/><p><span>Níorbh fhada go raibh an chuid eile imthighthe agus do thosnuigh Towle</span>
<lb n="682"/><span>ar a chogar liom.</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>"Is dócha," ar seisean, "go raibh 'fhios agat gur Eireannach mé féin.</span>
<lb n="685"/><span>"O'Toole" an Béarla ceart ar m'ainm ach "Towle" a chuireas féin orm féin tar éis</span>
<lb n="686"/><span>dom eirghe as an scoluíocht.  Is cuma anois fáth an atharuighthe; ní hé sin mo</span>
<lb n="687"/><span>sgéal, acht é seo.</span></p>
<lb n="688"/>
<lb n="689"/><p><span>"Is amhlaidh a bhíos ag siubhal na sráideana um thráthnóna timcheall</span>
<lb n="690"/><span>coicthís ó shoin nuair a bhuail seanfhear liom go raibh aithne mhaith aige ar</span>
<lb n="691"/><span>mo mhuinntir agus eolas aige ar m'ainm dhílis.  Bhí duine eile 'na theannta.</span>
<lb n="692"/><span>Fear óg, láidir, fear go raibh rian an oideachais air nár tháinig isteach leis na</span>
<lb n="693"/><span>sean-éadaibh a bhí air.</span>
<lb n="694"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="695"/><p><span>"Do bheannuigheamair dá chéile, ach do stadadar chun cainnte do dhéan-</span>
<lb n="696"/><span>amh liom.  Níor mhaith liom mo cháirde mé d'fheiscint ag cainnt leis an mbeirt</span>
<lb n="697"/><span>agus d'iarras ortha teacht isteach i dtig leanna a bhí comhgarach dúinn chun</span>
<lb n="698"/><span>deoch d'ól.  Ba léir ortha go raibh gnó éigin acu dhíom.</span></p>
<lb n="699"/>
<lb n="700"/><p><span>"I gcúl-sheomra an tighe leanna le linn na deochana d'ól dúinn, do thos-</span>
<lb n="701"/><span>nuigh an seanfhear ar chainnt do dhéanmh i dtaobh mo mhuinntire.  Ní fheidir</span>
<lb n="702"/><span>mé cad chuige go raibh sé, ach ní leogfadh na béasa dhom cosg a chur le cainnt</span>
<lb n="703"/><span>fir a bhí níos aosta 'ná me féin.</span></p>
<lb n="704"/>
<lb n="705"/><p><span>Athair an bhodaigh.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>"Is cuimhin liom an sgéal úd d'innseadh t'athair nuair ná rabhas-sa ach</span>
<lb n="708"/><span>am fhear óg," ar seisean.  "Bhí baint éigin aige leis na Fíníní, agus pé cúis é,</span>
<lb n="709"/><span>bhíodar na píléirí ar a thóir.  D'imthigh sé i bhfolach uatha.  Lá dho annso, lá</span>
<lb n="710"/><span>eile dho annsúd, agus is ró-chuimhin liom oidhche do chaith sé in aon leabaidh</span>
<lb n="711"/><span>liomsa."</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>"Bhí sé fógraithe age lucht na dlighe go bhfaghadh an té a chabhróchadh</span>
<lb n="714"/><span>le na thógaint tuarasdal maith.  Céad púnt a bhí le fáil ag an té a 'neosadh a</span>
<lb n="715"/><span>ionad ceilte do lucht na dlighe.  Ach cé nár chaith sé oiread is uair a chluig</span>
<lb n="716"/><span>ach i measg na mbocht nú i dteannta na ndearóil, níor sgéitheadh ar a rún.</span>
<lb n="717"/><span>D'imthigh sé saor uatha go dtí gur éirigheadar na píléirí as an dtóir."</span></p>
<lb n="718"/>
<lb n="719"/><p><span>"Ná bac leis sin anois," arsa mise.  "Táid na heachtraí úd tharainn anois</span>
<lb n="720"/><span>agus ní haon mhaith dhúinn bheith ag tagairt dóibh feasta."</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>"Níor chuir san cosg leis, ámhthach.  "B'fhéidir é, a mhic," ar seisean,</span>
<lb n="723"/><span>"ach an deamhan a bhfeadar-sa ná beid siad againn arís.  Ach ní fhágann soin</span>
<lb n="724"/><span>ná raibh t'athair buidheach do dheoruighthibh na hEireann sa chathair seo toisg</span>
<lb n="725"/><span>gur cheileadar chomh maith soin é."</span></p>
<lb n="726"/>
<lb n="727"/><p><span>""Ní haon iongnadh é" arsa mise, "agus is cuimhin liom féin an grádh</span>
<lb n="728"/><span>a bhí riamh aige dos na hEireannaigh sa chathair seo.  Ní raibh aon rud ba</span>
<lb n="729"/><span>bhreátha leis 'ná cabhrú leo chómh fada is d'fheád sé é.  Is cuimhin liom, leis,</span>
<lb n="730"/><span>go ndubhairt sé go raibh sé na "fheitheamhnaí" (sin é díreach a fhocal féin)</span>
<lb n="731"/><span>do sna Eireannaigh, agus gur mhar sin a bheadh sé an dá lá is an fhaid a</span>
<lb n="732"/><span>mhairfeadh sé.  Seadh.  Bíodh deoch eile againn anois."</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>"Bíodh," arsa an seanfhear, "agus olam sláinte na nGaedheal a chabh-</span>
<lb n="735"/><span>ruigheann le chéile."</span></p>
<lb n="736"/>
<lb n="737"/><p><span>"D'ólamair an tsláinte agus do lean an seanfhear d'a sgéal, dá ínnsint is</span>
<lb n="738"/><span>dá athínnsint, arís is arís.</span>
<lb n="739"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="740"/><p><span>An Comhar.</span></p>
<lb n="741"/>
<lb n="742"/><p><span>"Bhí roinnt éigin cainnte déanta aige nuair d'iompuigh sé orm go hobann.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>"Bhí se 'na fheitheamhnaí do Ghaedhealaibh, a dubhairt sé.  Agus bhí.</span>
<lb n="745"/><span>Ba mhar sin a bheadh sé go dtí lá a bháis.  B'fhíor soin do.  Agus dá mbeadh sé</span>
<lb n="746"/><span>annso indiu ní déarfainn ná gur gheal leis go ndéanfadh a mhac na fiacha úd</span>
<lb n="747"/><span>do dhíol do dá bhfaighfí caoth chuige."</span></p>
<lb n="748"/>
<lb n="749"/><p><span>"Ba gheal," arsa mise, "agus is é a mhac do dhéanfadh é."</span></p>
<lb n="750"/>
<lb n="751"/><p><span>"Ba dhual athar duit sin a mhic," ar seisean, "agus dá dtiocfadh an</span>
<lb n="752"/><span>chaoth soin, ní beag mar shólás dúinn gur féidir bheith ag braith ort.  Ach gan</span>
<lb n="753"/><span>ar fhírinne do cheilt, bhí amhrus éigin agam ort, "Mr. Toole," ach sé an</span>
<lb n="754"/><span>t-amhrus gan chúis agam é."</span></p>
<lb n="755"/>
<lb n="756"/><p><span>Atharú Meóin.</span></p>
<lb n="757"/>
<lb n="758"/><p><span>"Bé sin an chéad uair agam náire do theacht orm i dtaobh m'ainme d'atharú.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>"Ná bíodh aon amhrus agat," arsa mise, "déanfad é ach fhios bheith</span>
<lb n="761"/><span>agam conas."</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>"Well," ar seisean, go bog, réidh, 'tá an chaoth soin buailte leat anois</span>
<lb n="764"/><span>féin.  A ndéanfair do gheallúint do chóimhlíonadh?"</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>"Ní raibh coinne agam leis sin, ach ní raibh slighe as agam.  Dubhart go</span>
<lb n="767"/><span>ndéanfainn é.  Thugas na mionna móra.  Bhíos i sáinn.</span></p>
<lb n="768"/>
<lb n="769"/><p><span>Annsoin do chuir sé an iongnadh orm.  D'innis sé dhom go raibh an fear</span>
<lb n="770"/><span>óg a bhí 'na theannta ar a theicheadh ó lucht na dlighe toisg lámh éigin do</span>
<lb n="771"/><span>bheith aige i ngnó an éirghe amach úd i mBaile Atha Cliath.  Gurbh é a bhí</span>
<lb n="772"/><span>uaidh 'ná dul anonn go hAimerice, ach gur ró-dheacair é dhéanamh gan cabhair</span>
<lb n="773"/><span>éigin, cabhair a bhí ar mo chumas féin a thabhairt do.  Is cuma cad é an saghas</span>
<lb n="774"/><span>cabhrach é, ach go raibh sé ar mo chumas é thabhairt dó."</span></p>
<lb n="775"/>
<lb n="776"/><p><span>Do stad sé den chainnt.  D'éirigh sé ciúin agus níor labhair sé gur bhriseas-sa</span>
<lb n="777"/><span>isteach ar a thost.</span></p>
<lb n="778"/>
<lb n="779"/><p><span>Sgéala aniar.</span></p>
<lb n="780"/>
<lb n="781"/><p><span>"Well," arsa mise, "ar dheinis é?"</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>Do thug sé páipeár dom, gearr-theachtaireacht ó Aimerice a bhí ann, agus</span>
<lb n="784"/><span>sid iad na focla a bhí air.</span></p>
<lb n="785"/>
<lb n="786"/><p><span>"Do saoluigheadh mac dúinn indiu."</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>"Cad is ciall leis seo," arsa mise.</span></p>
<lb n="789"/>
<lb n="790"/><p><span>"Sin fógra gur shrois sé Aimerice indiu," ar seisean, agus d'fhan sé 'na</span>
<lb n="791"/><span>thost er feadh tamaill.</span>
<lb n="792"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="793"/><p><span>"Bhfuil cathú ort 'na thaobh," arsa mise.</span></p>
<lb n="794"/>
<lb n="795"/><p><span>"Dá mbeadh," d'fhreagair se, "ní bheinn dhá innsint anois duit.  Ach</span>
<lb n="796"/><span>is dócha ná tuigeann tú, tusa d'fhan dílis riamh do chúis na hEireann, cad é an</span>
<lb n="797"/><span>t-atharú a dhein an t-eirghe amach ortha soin nár thuig ar dtúis é, ach a thuig-</span>
<lb n="798"/><span>eann anois é.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>Mara mbeadh gur casadh an bheirt úd orm, is dócha go mbeinn fós mar</span>
<lb n="801"/><span>a bhios roimis an eirghe amach.  An fear óg úd a mhínigh dom é, a chorruigh</span>
<lb n="802"/><span>mo smaointe, a mhúsgail an rud a bhí 'na chodladh am chroidhe, an rud a</span>
<lb n="803"/><span>fuaireamair mar oighreacht ó nár sinnsearaibh.  Bé rud é sin ná grádh daingean</span>
<lb n="804"/><span>do-chlaoidhte do Caitilín Ní Uallacháin."</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>AN FAINNEACH FAIN.</span>
<lb n="807"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="808"/><p><span>Carraigeacha.</span></p>
<lb n="809"/>
<lb n="810"/><p><span>An talamh so againn-ne caor dearg dob eadh é i dtosach, do réir tuairim</span>
<lb n="811"/><span>lucht eolaidheachta, agus é go léir ar na leaghadh.  Ndiaidh ar ndiaidh do sgéith</span>
<lb n="812"/><span>an teas; do chruaidh an taobh amuigh den talamh agus do fágadh clúdach de</span>
<lb n="813"/><span>charraig mar a bheadh croiceann na thímpal.  B'iúd í an chéad charraig a</span>
<lb n="814"/><span>deineadh ar uachtar na talmhan.</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>Níor bhfada, ámh, gur dineadh carraigeacha eile os a cionn súd a fholaigh</span>
<lb n="817"/><span>as radharc ar fad í, ach amháin i gcorr-áit annso agus annsúd.</span></p>
<lb n="818"/>
<lb n="819"/><p><span>Sidé an chuma nar dineadh na carraigeacha eile seo.  Bhí an bhun-charraig</span>
<lb n="820"/><span>nochtaithe ar uachtar na talmhan agus thosnuigh comhacht na haimsire ar oibriú</span>
<lb n="821"/><span>uirthe, á briseadh agus á réabadh agus á stracadh as a chéile.  Tháinig an</span>
<lb n="822"/><span>bháisteach ansan agus do súghadh an t-uisge isteach i bpoillíní na carraige agus</span>
<lb n="823"/><span>do leigh sé amach pé mianach a bhí ion-leachta i dtreó gur "loibh" an charraig.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>Nó bféidir gur luigh an t-uisge isteach i sgoltachaibh na carraige agus nuair</span>
<lb n="826"/><span>tháinig fuacht an gheimhridh do dhin leacoidhir den uisge.  Nuair thárla san</span>
<lb n="827"/><span>d'at an t-uisge, agus bhí sé mar a bheadh fear mór i lár comhthaláin daoine á</span>
<lb n="828"/><span>únfairt féin chun a anál do tharac, - do bhrúigh sé an charraig i leath-taoibh</span>
<lb n="829"/><span>uaidh agus do leathnuigh sé an scoilt i dtreo gur bhris sé an charraig ó chéile</span>
<lb n="830"/><span>i ndeire na dála.  Do lean an sgéal ar an gcuma san go dtí gur dineadh spríos</span>
<lb n="831"/><span>den chruadh-charraig.  Annsan do scuab an bháisteach agus an ghaoth an</span>
<lb n="832"/><span>brúsgar síos fé dhéin na sruthán, agus d'árduigh na srutháin chun siubhail leo é.</span>
<lb n="833"/><span>An t-ualach so de mhion-chlochaibh is de ghainimh is de chré a bhí i mbrollach</span>
<lb n="834"/><span>an tsrutháin, bhí sé mar bheadh úirlis ag an sruthán chun tuille éirligh a</span>
<lb n="835"/><span>dhéanamh, mar do radadh i gcoinnibh port an tsrutháin iad go dtí gur thuit na</span>
<lb n="836"/><span>puirt isteach, agus do soláthruigheadh tuille ualaigh don sruth dá dheasgaibh.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>Is ionann sgeul do shrutháin an lae indiu.  Bíonn an last céadna ar iompur</span>
<lb n="839"/><span>aca.  Chífir é seo go soiléir aon lá a bheidh tuile san abhainn.  Beidh dath</span>
<lb n="840"/><span>buidhe salach ar an uisge, ach má líonan tú gloine dhe chífir ar ball beag go</span>
<lb n="841"/><span>nglanfaidh an t-uisge, agus go dtuitfidh an salachar síos i dtoín na gloine.</span>
<lb n="842"/><span>Imthighean an cleas céadna ar ualach an tsrutháin, nuair a shroiseann sé an</span>
<lb n="843"/><span>fhairrge mhór.  Maoluighean an fuadar annsan, agus tuitean an t-ualach síos</span>
<lb n="844"/><span>ndiaidh ar ndiaidh.  Is dóichíde gurab iad na mion-chlocha is túisge a thuitfidh.</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="845"/><p><span>mar gurab iad is truime a bheidh.  Annsan tuitfidh an ghaineamh i gcomhgar do</span>
<lb n="846"/><span>bhéal na habhann.  Agus an chré éadtrom a bhí i mbroinn na habhann, scuabfar</span>
<lb n="847"/><span>amach í fén bhfairrge agus leagfar síos mar láibh í tamall maith ón dtír i ndoimh-</span>
<lb n="848"/><span>neacht na fairrge.</span></p>
<lb n="849"/>
<lb n="850"/><p><span>B'iúd é an chuma nar dineadh na nuadh-charraigeacha gur thagras dóibh</span>
<lb n="851"/><span>cheana.  Lean na haibhne agus na srutháin dá saothar go dtí go raibh cnuasacht</span>
<lb n="852"/><span>mhór de láib is de ghainimh is de mhion-chlochaibh laistigh dá chéile ar imeal-</span>
<lb n="853"/><span>bhórdaibh na tíre.  Bheadh an láib agus an ghaineamh na céadta troigh ar</span>
<lb n="854"/><span>doimhneacht leis an aimsir.  Annsan do thosnuigh atharú mór ar theacht ar</span>
<lb n="855"/><span>aghaidh na talmhan.  Do hísligheadh an talamh tirm go dtí go raibh sé</span>
<lb n="856"/><span>clúdaithe ag an bhfairrge, agus cuireadh tóin na fairrge féin níos doimhne síos.</span>
<lb n="857"/><span>D'fhan cuid den talamh os cionn uisge, ámh, agus bíonn obair na haimsire agus</span>
<lb n="858"/><span>na sruthán ar siubhal i gcomhnaidhe, - an talamh á bhriseadh ag an aimsir agus</span>
<lb n="859"/><span>á leagadh síos arís ag na srutháin.  Bailighean cnuasacht eile os cionn na láibe</span>
<lb n="860"/><span>agus na gainimhe do leagadh síos i dtosach, i gcás go mbrútar agus go bhfuintear</span>
<lb n="861"/><span>le chéile an chéad tsrath go dtí go ndinean cruadh-charraig de.  Leagtar brat</span>
<lb n="862"/><span>eile de charraig anuas ar an tarna ceann agus brat eile os a cionn súd agus mar</span>
<lb n="863"/><span>sin de, go mbíonn siad leathta amach ar a chéile mar bheadh bairrlín agus</span>
<lb n="864"/><span>plaincéad, agus cuilt leathta amach ar leabaidh, agus mianach fé leith is gach</span>
<lb n="865"/><span>aon tsraith carraige.  Tagan neamh-shocaracht ar an dtalamh arís, agus</span>
<lb n="866"/><span>árduighean sé é féin os cionn uisge go mall righin, agus nochtann sé é féin</span>
<lb n="867"/><span>agus a aghaidh clúdaithe fé bhrataibh carraige ná raibh ann nuair a tumadh é</span>
<lb n="868"/><span>na mílte blian roimis sin.</span></p>
<lb n="869"/>
<lb n="870"/><p><span>Sin cuma amháin na ndeintear carraigeacha i.e. a mianach do sgagadh is</span>
<lb n="871"/><span>do leathadh amach ag an uisge agus annsan é bhrúghadh chun go gcruadhfar</span>
<lb n="872"/><span>'na charraig é.  Tugtar carraigeacha dríodair ar a leithéidí siúd, de bhrigh gur</span>
<lb n="873"/><span>de dhriodar na n-abhann agus na loch atá siad déanta.</span></p>
<lb n="874"/>
<lb n="875"/><p><span>Is féidir carraigeacha den tsaghas so do roinnt do réir an adhbhair atá</span>
<lb n="876"/><span>ionta.</span></p>
<lb n="877"/>
<lb n="878"/><p><span>1. - Roinn na gainimhe.</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>Sé adhbhar atá ins na carraigeacha so na gráinní de ghainimh a bhí i</span>
<lb n="881"/><span>ngrinneall na fairrge nó i ngrinneall locha fadó, agus gur táthadh is gur fuineadh</span>
<lb n="882"/><span>le chéile iad go dtí gur dhin cloch-ghainimhe dhíobh.  Sin í an chloch is coitianta</span>
<lb n="883"/><span>i gCúige Mumhan - cloch ghainimhe, nó Seana-chloch Ghainimhe Ruadh mar</span>
<lb n="884"/><span>thugan lucht Géoluíochta uirthe.  Is den déantús so cuid mhór de Chonntaéthe</span>
<lb n="885"/><span>Phortláirge, Chorcaighe, agus Chiarraidhe, go mór-mhór na cnuic agus na</span>
<lb n="886"/><span>sléibhte.  Corrán Tuathail féin, cloch-ghainimhe iseadh é.  Is deacair a chreid-</span>
<lb n="887"/><span>eamhaint go raibh an t-árd-bheann san fé uisge uair, agus é mar chuid de thráigh,</span>
<lb n="888"/><span>ach níl aon amhras ná gur mar sin a bhí an sgéal.</span>
<lb n="889"/></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="890"/><p><span>Gráinní "quartz" is mó a bhíonn i gclochaibh gainimhe na hEireann.</span>
<lb n="891"/><span>Ní bhíon na clocha go léir ar aon dul do réir míne.  Tá an chloch ghainimhe i</span>
<lb n="892"/><span>míne béidir, ins na trí ríoghachta le fáil i nDún na nGall agus i bhFearmanach,</span>
<lb n="893"/><span>agus tá sí ar fheabhas chun tógála.  Ní den aois chéadna í seo, ámh, agus an</span>
<lb n="894"/><span>tSeana-Chloch Ruadh atá i gCúige Mumhan.  Tá an chloch-ghainimhe seo níos</span>
<lb n="895"/><span>gairbhe agus níl sí chomh hoireamhnach chun tógála.  Tá cloch-ghainimhe i</span>
<lb n="896"/><span>ngar do Leacht Uí Chonchubhair, i gCo. an Chláir, agus níl a sárú le fáil mar</span>
<lb n="897"/><span>leacacha do shráideana cathrach.  Tá cloch-ghainimhe eile, a bhainean le "Ré</span>
<lb n="898"/><span>an Ghuail," raidhseamhil go leor in Eirinn, agus dob fhiú bheith níos mó 'na</span>
<lb n="899"/><span>haire, mar cloch mhaith iseadh í.</span></p>
<lb n="900"/>
<lb n="901"/><p><span>CLOCH CHUMAISCTHE (NÓ CONGLOMERATE).</span></p>
<lb n="902"/>
<lb n="903"/><p><span>Is cosamhail í seo leis an gcloich ghainimhe ach ní gráinní atá innte, ach</span>
<lb n="904"/><span>a mhalairt ar fad, clocha beaga agus iad mín cruinn ó shuathadh na dtonn, mar</span>
<lb n="905"/><span>gur ar an gcladach a bhíodar na luighe fad ó.  Do luigh an ghainimh 'na</span>
<lb n="906"/><span>dtímpal agus nuair a cruadhdh í sin, d'fhan na clocha beaga sáithte innte, mar</span>
<lb n="907"/><span>bheadh rísíní i gcíste milis, ach gan aon ghannachúise dhíobh ann.</span></p>
<lb n="908"/>
<lb n="909"/><p><span>II. - Roinn na Cré.</span></p>
<lb n="910"/>
<lb n="911"/><p><span>Is míne go mór adhbhar na gcarraigeach so ná sa chloich ghainimhe, mar</span>
<lb n="912"/><span>níl ionta ach láib dlúithte.  An charraig is coitianta den treibh seo brisean sí</span>
<lb n="913"/><span>na mion-leacacha tanaidhe agus tugtar "shale" air ansan.  Sé an mianach</span>
<lb n="914"/><span>céadna - láib nó cré - atá sa tslinn, ach amháin gur fáisgeadh comh mór san í</span>
<lb n="915"/><span>uair, go scoiltean sí anois trasna luighe na cré, mar do chuir an fásgadh a</span>
<lb n="916"/><span>mhalairt de shocrú ar mhíreana beaga na cré.  Carraig atharuithe a tugtar ar</span>
<lb n="917"/><span>a leithéid seo de charraig, agus déanfar a thuille cur síos ar ball ortha.</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>Is mór a thairbhighean na carraigeacha cré don chine daonna.  Táid bog,</span>
<lb n="920"/><span>agus is gearr an mhoill ag an aimsir iad do bhriseadh, agus dinean siad ithir</span>
<lb n="921"/><span>mhaith shaidhbhir.  Rud eile ní leogann an chré an t-uisge tríthe, agus dá</span>
<lb n="922"/><span>bhrigh sin ní cailltear i ndoimhneacht na talmhan pé uisge a thuiteann i bhfuirm</span>
<lb n="923"/><span>báistighe.</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>111. - Roinn an Aoil.</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>Sid é an treas roinn de charraigeacha a dineadh tré oibriú uisge.  Níor</span>
<lb n="928"/><span>dhineas aon tagairt dóibh go dtí so, mar saghas fé leith iseadh iad, ach níor</span>
<lb n="929"/><span>chóir iad do dhearmhad mar isiad na carraigeacha is tairbhighe do mhuintir na</span>
<lb n="930"/><span>hEireann iad.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>Amuich fén bhfairrge bhí na mílte míle d'ainmhithe beaga bídeacha.  Nuair</span>
<lb n="933"/><span>a bhí a dtréimhse curtha isteach aca ar an saoghal so thuiteadar síos go tóin</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="934"/><p><span>an phuill, agus d'fhan a gcuid sliogan agus a gcuid cnámh ann, pé cnámh a bhí</span>
<lb n="935"/><span>ag na créatúirí, gé gur dócha nár ró-théagartha ná ró-raidseamhail aca iad.  Ach</span>
<lb n="936"/><span>bhí na h-ainimhithe féin go h-iomadamhail, agus lean na frasa dhíobh ar thuitim,</span>
<lb n="937"/><span>go dtí go raibh úrlar na fairrge clúdaithe aca, agus i gcionn cúpla míle blian</span>
<lb n="938"/><span>bhí sraith dhíobh ann na céadta troigh ar aoirde' agus sraith de láib eatortha</span>
<lb n="939"/><span>istigh annso agus annsúd.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Sin é mar a dineadh Cloch-aoil na hEireann.  Do hísligheadh an tír ar fad</span>
<lb n="942"/><span>chun go raibh sé i ndoimhneacht na fairrge, agus do leathadh amach an srath</span>
<lb n="943"/><span>d'iarsmaí na n-ainmhithe ar a gcuma a dubhart.</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>Má infhiúchair smut de choich-aoil, chífir, uaireanta, múnla na n-ainmhithe,</span>
<lb n="946"/><span>nó na sliogán so soiléir ann anois féin.  Is mó saghas cloiche aoil atá ann, agus</span>
<lb n="947"/><span>is mó feidhm a baintear aisti.  An saghas atá le fáil tímpal Bhláth Cliath, bíon</span>
<lb n="948"/><span>dath dubh uirthe, mar go bhfuil iaracht de chré measgaithe thríthe, agus ní bhíon</span>
<lb n="949"/><span>sí oireamhnach ach d'fhallaí ar thaobh an bhóthair.  Ach tá saighseana eile ann,</span>
<lb n="950"/><span>agus ba dheacair a sárú d'fháil, le gile is le háilneacht, chun tógála, sé buac na</span>
<lb n="951"/><span>bhfeirmeóirí in Eirinn an chloch-aoil do bheith scaipithe chomh fóir-leitheadamhail,</span>
<lb n="952"/><span>mar sí fé ndeara torthamhlacht na talmhan.  Os rud é gur lastuas den chloich-</span>
<lb n="953"/><span>aoil a bhíon an gual le fáil i gcomhnaidhe glaodhtar "Cloch aoil fé ghual" ar</span>
<lb n="954"/><span>chloich aoil na hEireann.</span></p>
<lb n="955"/>
<lb n="956"/><p><span>Is ionann mianach don chloich-aoil agus don mharmar.  Bhí an marmar na</span>
<lb n="957"/><span>chloich-aoil, tráth, ach do hatharuigheadh chomh mór san í de dheasgaibh teasa</span>
<lb n="958"/><span>agus brúighte gur dhin cloch nua dhi.  Cárbón agus iarann agus rudái eile fé</span>
<lb n="959"/><span>ndear na dathana, dubh, ruadh, uaithne a bhíonn ar an marmur.</span></p>
<lb n="960"/>
<lb n="961"/><p><span>Tá curtha síos agam ar aon tsaghas carraigeach amháin, iad san go raibh</span>
<lb n="962"/><span>baint ag an uisge le na ndéanamh, - carraigeacha dríodair mar tugtar ortha.</span>
<lb n="963"/><span>Níor dhineas aon tagairt aon ghual an charraig is tábhachtaighe dhíobh go léir,</span>
<lb n="964"/><span>ná don saghas san carraigeach a dineadh trí chomhacht teasa, ar nós an eibhir.</span></p>
<lb n="965"/>
<lb n="966"/><p><span>Níor mhór cur síos fé leith a dhéanamh ortha san, agus caithfear é sin do</span>
<lb n="967"/><span>chur ar ath-lá.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>SEAN BREATHNACH.</span>
<lb n="970"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="971"/><p><span>Sprid an Locha.</span></p>
<lb n="972"/>
<lb n="973"/><p><span>1</span></p>
<lb n="974"/>
<lb n="975"/><p><span>Beannú dhuit, a Loch!</span>
<lb n="976"/><span>Sonas ort is rath!</span>
<lb n="977"/><span>Nár théad, is me amuigh,</span>
<lb n="978"/><span>Uait an loch amach.</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>A iarsma na leac,</span>
<lb n="981"/><span>Dob oighreata crot,</span>
<lb n="982"/><span>Tháinig it bhrollach</span>
<lb n="983"/><span>O mhullach na gcnoc.</span></p>
<lb n="984"/>
<lb n="985"/><p><span>Do shuíomh is do ghnúis</span>
<lb n="986"/><span>Bím leósan ar áis,</span>
<lb n="987"/><span>Brónach nó scléipeach,</span>
<lb n="988"/><span>Ag réiteach ár gcáis.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>Is bronnse do Sprid</span>
<lb n="991"/><span>Ar bhrainnse dhen Dáimh,</span>
<lb n="992"/><span>Mar chongnamh ar uain</span>
<lb n="993"/><span>Dó le huaim a dháin.</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>O's tu do dheoil, lá,</span>
<lb n="996"/><span>Iúl ó thuathaibh Dé,</span>
<lb n="997"/><span>Tarraing i bpáirt linn,</span>
<lb n="998"/><span>Neartuigh sinn a Bhé.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>B.e.</span>
<lb n="1001"/></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1002"/><p><span>11</span></p>
<lb n="1003"/>
<lb n="1004"/><p><span>Tráth nóna</span>
<lb n="1005"/><span>Dé Luain ar raon rothóra,</span>
<lb n="1006"/><span>do ghlacas óm Loch, ar luas,</span>
<lb n="1007"/><span>duas.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>Clis "Dhóra"</span>
<lb n="1010"/><span>ná ceaduíonn trácht tionóla</span>
<lb n="1011"/><span>fé ndeara am chriothnú, mo chreach,</span>
<lb n="1012"/><span>sceach!</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>Na lachain</span>
<lb n="1015"/><span>san Loch gan mheill mhearathail,</span>
<lb n="1016"/><span>annaithí ón dlí ní dóigh</span>
<lb n="1017"/><span>dhóibh.</span></p>
<lb n="1018"/>
<lb n="1019"/><p><span>An eala</span>
<lb n="1020"/><span>ar snámh éascaidh gach aithghearra,</span>
<lb n="1021"/><span>ní bhainfeadh aisti Iain Sec</span>
<lb n="1022"/><span>geit.</span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>An chorr iasc</span>
<lb n="1025"/><span>is righne ar iascach ilphiast</span>
<lb n="1026"/><span>beag uirthi captaein is céim</span>
<lb n="1027"/><span>féin.</span></p>
<lb n="1028"/>
<lb n="1029"/><p><span>Cadé'n chúis</span>
<lb n="1030"/><span>eagla nó dála an dealúis</span>
<lb n="1031"/><span>ar dhuine d'Fhéinn Bhanbha bhláth,</span>
<lb n="1032"/><span>tráth?</span></p>
<lb n="1033"/>
<lb n="1034"/><p><span>t.r.á.th.</span>
<lb n="1035"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1036"/><p><span>Tá an ghrian ag fuíochant fé scáth na scamall</span>
<lb n="1037"/><span>N-a liathróid óir 's an dearg aniar</span>
<lb n="1038"/><span>Ag bruithneadh niamh na bhfaoileann mbarrfhionn</span>
<lb n="1039"/><span>Os cionn an Locha agus iad soir siar.</span></p>
<lb n="1040"/>
<lb n="1041"/><p><span>Cliotar is gleó 'ge scuainí lachan</span>
<lb n="1042"/><span>Fuirse agus plubadh aca 's grág is liach</span>
<lb n="1043"/><span>Aghaidh gach éin aca ar sheiscin na saileach-</span>
<lb n="1044"/><span>Sluagh na bhfallaing is bláthmhar ciar.</span></p>
<lb n="1045"/>
<lb n="1046"/><p><span>Corr iasc n-a seasamh sa luachair ghairbh,</span>
<lb n="1047"/><span>A muineál fala 's a ceann san aer,</span>
<lb n="1048"/><span>Mar bheadh sí ag aeghreacht a tréata lachan</span>
<lb n="1049"/><span>'S á mbréagadh a-bhaile t'réis cúrsa an lae.</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>N-a gceann 's n-a gceann sinn soillse á lasadh,</span>
<lb n="1052"/><span>Is n-a gceann 's n-a gceann a bhfreagairt fén Loch-</span>
<lb n="1053"/><span>Déanfad féin ar an éanlaith aithris;</span>
<lb n="1054"/><span>Ragha mé a-bhaile - ní mór dam sos.</span>
<lb n="1055"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1056"/><p><span>An cogadhlong</span>
<lb n="1057"/><span>nó an ceannachlong agcéin</span>
<lb n="1058"/><span>an t-arthachso</span>
<lb n="1059"/><span>snámhchrochta ar an Loch léir?</span></p>
<lb n="1060"/>
<lb n="1061"/><p><span>Ní fheadarsa</span>
<lb n="1062"/><span>cad as a seólann sí-</span>
<lb n="1063"/><span>gan stiúrbhata</span>
<lb n="1064"/><span>ná siúlthaca n-a slí.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>Triúr ógánach</span>
<lb n="1067"/><span>innti, fé dhuadh go docht,</span>
<lb n="1068"/><span>ag greadiomramh</span>
<lb n="1069"/><span>bheagiongnadh bhuidhe na scolt!</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>Seadh, abairse</span>
<lb n="1072"/><span>an aicme sidhe iad súd?</span>
<lb n="1073"/><span>nó págánaigh</span>
<lb n="1074"/><span>ó chábánaibh O gCúg!</span></p>
<lb n="1075"/>
<lb n="1076"/><p><span>Sé mheasaimse</span>
<lb n="1077"/><span>gur bé Manannán mear</span>
<lb n="1078"/><span>do bhuanfhoillsigh</span>
<lb n="1079"/><span>an sluaghbhuidhinsin na sean!</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>A.n.</span>
<lb n="1082"/></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1083"/><p><span>A ógáin</span>
<lb n="1084"/><span>bainse dhíot féin do bhrógáin;</span>
<lb n="1085"/><span>éirigh ort fén Loch isteach</span>
<lb n="1086"/><span>ag claoí let rath do thógáil.</span></p>
<lb n="1087"/>
<lb n="1088"/><p><span>Do dhoruí-</span>
<lb n="1089"/><span>téad den bhunach is donaí-</span>
<lb n="1090"/><span>ca bhfios ná gur dó atá i ndán</span>
<lb n="1091"/><span>Corcaigh bheag bhán do chorruí!</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>An búistéir</span>
<lb n="1094"/><span>dá ndéinir feidhm go gnúisréidh,</span>
<lb n="1095"/><span>maithfidh dhuit do mhoill na bpiast,</span>
<lb n="1096"/><span>ó's gnaoi leis iasc is cúirtéis!</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>I bPeánó</span>
<lb n="1099"/><span>ní bhfaghtar aér a shlánóch</span>
<lb n="1100"/><span>croidhe garsúin gan teacht fén Loch-</span>
<lb n="1101"/><span>is ann do crochfaí cábóg.</span>
<lb n="1102"/><span>A.ó.g.</span>
<lb n="1103"/></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1104"/><p><span>Ise i dtigh charad</span>
<lb n="1105"/><span>I mBaile Abhfad Síos;</span>
<lb n="1106"/><span>Eisean fé mhairg</span>
<lb n="1107"/><span>I gCathair na Laoi.</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>Ise le suairceas</span>
<lb n="1110"/><span>Ag ruagadh na n-och;</span>
<lb n="1111"/><span>Eisean go huaigneach</span>
<lb n="1112"/><span>Ar fhuarma ag an Loch.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>Leitir bheag gleóite</span>
<lb n="1115"/><span>Agus phóto do theacht</span>
<lb n="1116"/><span>Ar éalódh a póca-</span>
<lb n="1117"/><span>'S a bpógadh don bhfear.</span></p>
<lb n="1118"/>
<lb n="1119"/><p><span>An phóto do scannadh,</span>
<lb n="1120"/><span>'S an meamram a léamh,</span>
<lb n="1121"/><span>Agus tamall do chaitheamh</span>
<lb n="1122"/><span>Ag machtnamh an scéil.</span></p>
<lb n="1123"/>
<lb n="1124"/><p><span>"Foidhne ar an gcruatan</span>
<lb n="1125"/><span>'Sé bhuaidhfidh a riúin"-</span>
<lb n="1126"/><span>Eirighe dhó ón bhfuarma</span>
<lb n="1127"/><span>Agus gluaiseacht chun siubhail.</span>
<lb n="1128"/></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1129"/><p><span>Tá Bonar Law go cráite tur</span>
<lb n="1130"/><span>Is Scotland Yard i bpráinn 's i mbruid</span>
<lb n="1131"/><span>Is Shortt m'uchlán á rádh le nimh:</span>
<lb n="1132"/><span>"Cár imthigh de Bhailéra?"</span></p>
<lb n="1133"/>
<lb n="1134"/><p><span>Ar Charson bhán do tháinig taom,</span>
<lb n="1135"/><span>Do mheath a bhláth 's a lámh 's a chéim;</span>
<lb n="1136"/><span>"Och," med Lloyd George, a mawr ei lef,</span>
<lb n="1137"/><span>"Pa le y mae de Valera?"</span></p>
<lb n="1138"/>
<lb n="1139"/><p><span>Tá Iain 's a chroidhe ghá shníomh go tric;</span>
<lb n="1140"/><span>Tá liaigh ag an bhFrínseach groidhe dá dhoigh;</span>
<lb n="1141"/><span>Bionn liach istoidhche ó Bhuidhin an Chlub:</span>
<lb n="1142"/><span>"O, where is de Valera!"</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Do léim mac alla ón mBanna adtuaidh</span>
<lb n="1145"/><span>Go sléibhtibh Ealla, is thart fén gcuan,</span>
<lb n="1146"/><span>Ag éileamh feasa i bhfaision tsuairc-</span>
<lb n="1147"/><span>Cár ghluais le de Bhailéra!</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>Tá an eala ag snámh gach lá ar an Loch,</span>
<lb n="1150"/><span>'S na lachain lán den áthus suilt,</span>
<lb n="1151"/><span>Ag teacht ar dáil, 's is árd é a nguth:</span>
<lb n="1152"/><span>"Faid saoghail chun de Bhailéra!"</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>TORNA cct.</span>
<lb n="1155"/></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1156"/><p><span>Céard tá le déanamh faoi Chuige Uladh?  Tá an cheist seo curtha tré</span>
<lb n="1157"/><span>chéile comh mion is comh minic sin cheana nach bhfuil tada de nuaidheacht</span>
<lb n="1158"/><span>innti.  Fág marbh í mar cheist in ainm Dé, adeir tú?  Béidir mh'anam, gur</span>
<lb n="1159"/><span>bhfearr dhom gan dul in achrann innti.  Ach tá sí le socrú againne anois agus</span>
<lb n="1160"/><span>gan mhoill.  Tá maoidhte againn nach mbéimidne ag obair dachad bliain mar</span>
<lb n="1161"/><span>do bhí an dream d'imigh.  Tá dream óg nua in uachtar i gcursaíbh poilitíochta</span>
<lb n="1162"/><span>in Eirinn de bhárr an togha seo tharainn.  A bhfurmhor ar bheagán suime i</span>
<lb n="1163"/><span>gCúige Uladh go dtí seo.  Sílim gur tráthúil an rud mar sin do chuid againn</span>
<lb n="1164"/><span>roinnt machtnaimh agus roinnt cainnte a dhéanamh ar cheist na cúige sin.</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>Níl aon eólas agam féin ar Chúige Uladh.  I mBaile Atha Cliath do rugadh</span>
<lb n="1167"/><span>is do tógadh mé agus níl de thaithí agam ar an tuairisc ná ar na tuaiscear-</span>
<lb n="1168"/><span>taigh ach an méid do fuaras orra le linn dom bheith ag cur isteach ar "shuidh-</span>
<lb n="1169"/><span>eachán" i gcondae Ardmacha le goirid.</span></p>
<lb n="1170"/>
<lb n="1171"/><p><span>Níl agam annseo im dhiaidh ach ar chruinnigheas de bharamhlaibh agus</span>
<lb n="1172"/><span>de smaointibh fánacha dhom féin annseo is annsiúd gCuige Uladh i rith an</span>
<lb n="1173"/><span>togha.  Má táid go léir bun os cionn leis an bhfírinne, leanadh an fíor-Ultach</span>
<lb n="1174"/><span>lán-eólgaiseach ar mo thóir is ceartuigheadh sé mé.</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>Sí ceist a bhíodh ag déanamh buartha dhom i gcomnuidhe i dtaobh Chlainne</span>
<lb n="1177"/><span>Liútair an tuaiscirt ná seo; an Gaedhil iad nó Gaill?  Is minic do chloisinn ó nár</span>
<lb n="1178"/><span>muintir féin, Sinn Féinidthe láidire, dílse, do rugadh is tógadh ina measg siúd</span>
<lb n="1179"/><span>gur b'iad sgoth na nGaedheal iad, gur fuath leó Sasana, gur measa leó an</span>
<lb n="1180"/><span>diabhal féin ná an Sasanach; ach go bhfuil néal mearbhaill éicínt buailte orra fá</span>
<lb n="1181"/><span>láthair, a sgaipfeas i gceann sgathaimh mar do sgaipfeadh an ceó.  Do chloisinn</span>
<lb n="1182"/><span>daoine eile ghá mbréagnú sin.  Freagra ar an gceist sin is mó bhí uaim an fhaid</span>
<lb n="1183"/><span>is bhíos thíos ina measg.  Chuas timcheall, do labhras le cuid aca, do rinneas</span>
<lb n="1184"/><span>roinnt argúinteachta leó.  Do chualas daoine eile ar argúint leó.  Iad ag óráid-</span>
<lb n="1185"/><span>íocht i dtaobh tréimhse Grattan is Wolfe Tone is Henry Joy McCracken is a</span>
<lb n="1186"/><span>leitheidí.  Tá roinnt den bhuidhin bhuidhe ann a bhí sáthach bodhar ag</span>
<lb n="1187"/><span>McCracken bocht sul má bhí an togha thart!</span></p>
<lb n="1188"/>
<lb n="1189"/><p><span>Do dheasgaibh an méid sin go léir, 'sé freagra a bheirimse ar an gceist</span>
<lb n="1190"/><span>úd nach Gaedhil iad ná chor ar bith ach Gaill; agus rud eile dhe, gur chúrsaí</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1191"/><p><span>leamhais is dícéille dúinne bheith ag plé leó mar dá mb' Eireannaigh iad ná</span>
<lb n="1192"/><span>cuid de chlainn na nGaedheal mar dhóigh dhe.  Dubhairt duine aca, Carsonach</span>
<lb n="1193"/><span>mór i mBéal Feirsde, glan díreach amach liom agus is dóigh liom gur leag sé</span>
<lb n="1194"/><span>a mheár air, "Ní hEireannach mise.  Is Ultach mé.  Tá tusa is do chine leis</span>
<lb n="1195"/><span>na míltibh blian in Eirinn.  Ní cuimhneach libh aon tír eile.  Tá mo mhuintir-</span>
<lb n="1196"/><span>se annseo le idir dhá chéad is trí céad blian.  Tá fhios agam an áit i ndeisceart</span>
<lb n="1197"/><span>na hAlban ar tháinig siad as.  Annseo, i gCuige Uladh, adeirim, atámuid.</span>
<lb n="1198"/><span>Ní heól dom an chuid eile d'Eirinn.  Ní hí mo thír í.  Gaedhil no Ceiltigh</span>
<lb n="1199"/><span>iseadh sibhse.  Cuid den "British race" sinne.  Anois nach shin é lomchlár na</span>
<lb n="1200"/><span>mBreatain Mhóir iad ó cheart, do choinnigh iad féin deighilte amach ó shin ó</span>
<lb n="1201"/><span>shean-ionndúiríbh na tíre?  Nach ionnann cás don dá shliocht i gCúige Uladh</span>
<lb n="1202"/><span>indiú is do na Franncaig is na Gearmáinigh in Alsás-Lorréin, nó do na Frann-</span>
<lb n="1203"/><span>caigh is na Sasanaigh isna Canadás - an dá chine suidhte ar an aon límistéar</span>
<lb n="1204"/><span>tíre amháin agus é ina shír-Chogadh Gaedheal re Gallaibh eatorra?</span></p>
<lb n="1205"/>
<lb n="1206"/><p><span>Ach freagróchar liom go bhfuilim ag déanamh dearmuid ar a ndearnadar</span>
<lb n="1207"/><span>san ochtmhadh aois déag.  Nár bhain na "Gaill" úd saoirse na hEireann</span>
<lb n="1208"/><span>amach sa mbliain 1782?  Nár lorguigheadar Republic ina dhiaidh sin?  Nach</span>
<lb n="1209"/><span>bhfuair go leór aca bás sa mbliain '98 ar son na hEireann?  Nach bhfaca mé</span>
<lb n="1210"/><span>féin an dealbh caol-árd breágh úd atá ina sheasamh go maordha ar mhullach</span>
<lb n="1211"/><span>cnuic taobh' amu' de chathraigh Ardmacha do thóg fir bhuidhe an chondae sin</span>
<lb n="1212"/><span>ós cionn céad blian ó shoin i ndíl-chuimhne ar "neamhspleadhacht na</span>
<lb n="1213"/><span>hEireann?"  Chonnaiceas é maise.  Nár mhór an chabhair dúinne é san togha!</span>
<lb n="1214"/><span>Nach iomdha bhóta a fuair sé dhom!  Is eól dom an méid sin go maith ach is</span>
<lb n="1215"/><span>eól dom an méid seo freisin; and t-agent le haghaidh an togha a bhí ag an</span>
<lb n="1216"/><span>gCarsonach do bhuail mise "ua" nó "mac Uí" do William Orr do bhí ann;</span>
<lb n="1217"/><span>fear eile a bhí ag obair go nimheanta im aghaidh, shíolruigh sé díreach ó</span>
<lb n="1218"/><span>General Munro.  Ní haon chabhair dúinn, dubh buidhe ná bán, bheith ag tagairt</span>
<lb n="1219"/><span>don aois úd le lucht Charson indiú.  Is iomdha Sasanach dílis ann ar throid a</span>
<lb n="1220"/><span>shinnsir ar thaobh Chromail in aghaidh riogh Séarlus.  Is iomdha Albanach no</span>
<lb n="1221"/><span>Breathnach dílis ann ar throid a shinnsir go calma le cois Roibeard Brús no</span>
<lb n="1222"/><span>Séarlus óg no Owen Glyndwr.  An lughade a ndílseacht do righ Sheorsa indiú</span>
<lb n="1223"/><span>é?  Sé a fhearacht sin ag an "mBritisher" eile úd, an Carsonach Ultach.  Ní</span>
<lb n="1224"/><span>náire ná céim síos leó go léir gníomhartha gaile a sean in aghaidh na sean-ríogh.</span>
<lb n="1225"/><span>Do dhéanfaidis féin an rud céadna dá mba bheó iad an uair úd.  Ach tá síad</span>
<lb n="1226"/><span>sásta indiú.  Tá saoghal eile ann.  Níl fonn rebeiliúntachta ar bith orra anois.</span>
<lb n="1227"/><span>Tá Brús is Séarlus óg is Owen Glyndwr is Orr is Munro is McCracken ina</span>
<lb n="1228"/><span>sámh-shuan san uaigh.  Fágtar ann iad.  Ná corruightear a gcnámha.  Tá</span>
<lb n="1229"/><span>obair an lae le déanamh againne.  Imighmís ón roilig.</span>
<lb n="1230"/></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1231"/><p><span>An gcaithfear Eire do roinnt mar sin?  Ní caithfear ár ndóigh.  Ní hé sin</span>
<lb n="1232"/><span>an "comhdhúnadh," mar adeir na hAlbanaigh, atá le baint as an sgéal.  Isí</span>
<lb n="1233"/><span>seo Eire agus is linn í.  Is ceart í do rialú do réir toil furmhóir na ndaoine agus</span>
<lb n="1234"/><span>tá an toil sin leagtha ar shaoirse d'fháil agus in aghaidh ceannsmacht na nGall.</span>
<lb n="1235"/><span>Páirt d'Eirinn iseadh Cúige Uladh agus mara bhfuil an dream úd sásta le saoirse,</span>
<lb n="1236"/><span>caithfidh siad géilleadh dhó nó tig leó imeacht abhaile go Sasana.  Bíodh a</span>
<lb n="1237"/><span>rogha aca.</span></p>
<lb n="1238"/>
<lb n="1239"/><p><span>Mura ngéillid agus mura n-imighid?  Annsin tá sé de cheart ag muintir</span>
<lb n="1240"/><span>na hEireann cogadh d'imirt ar an Eachtrannach agus</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>"clanna búir do dhíbirt</span>
<lb n="1243"/><span>as ar mbailte dúthchais dílse,</span>
<lb n="1244"/><span>do bhí ag ár sinnsear riamh romhainn."</span></p>
<lb n="1245"/>
<lb n="1246"/><p><span>Cogadh an chlaidhimh no cogadh an airgid?  B'fhearr go mór mar shocrú ar</span>
<lb n="1247"/><span>an sgéal cogadh an chlaidhimh, dá leigeadh arm Shasana dhúinn é.</span></p>
<lb n="1248"/>
<lb n="1249"/><p><span>B'fheídir go bhfuil dul amú ormsa ó thús deireadh agus gurb' í fírinne an</span>
<lb n="1250"/><span>sgéil go bhfuil an tsean-náisiúntacht i bhfolach thíos ina gcroidhthibh siúd ach</span>
<lb n="1251"/><span>í múchta báidhte ag an nGalldachas agus an t-aineólas.  Tá cinnte orainn aon</span>
<lb n="1252"/><span>deimhniú d'fháil air.  Nuair a thógfas muintir na hEireann a gcuid airgid as</span>
<lb n="1253"/><span>banncannaibh Uladh agus nuair cuirfear na taistealuidhthe gnótha ar ais folamh</span>
<lb n="1254"/><span>go Béal Féirsde, annsin b'fhéidir go bhfuighidh siad féin amach ciaca Gaedhil</span>
<lb n="1255"/><span>no Gaill iad agus go gcuirfidh siad in iúl dúinn é.  Ach go dtí an lá sin deirimse</span>
<lb n="1256"/><span>nár mhór do lucht Sinn Féin agus do Dháil Eireann, más mian leó gan botún</span>
<lb n="1257"/><span>a dhéanamh, plé le lucht leanamhna Charson mar a déanfaidís le muintir</span>
<lb n="1258"/><span>Shasana nó le dearg-námhaid ar bith eile.</span></p>
<lb n="1259"/>
<lb n="1260"/><p><span>Liam O Briain.</span>
<lb n="1261"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1262"/><p><span>Eachtra an bhuideil.</span></p>
<lb n="1263"/>
<lb n="1264"/><p><span>.i. aisling do léirigheadh dhom, ar na chur síos annso ar nós na sean-scéalta.</span></p>
<lb n="1265"/>
<lb n="1266"/><p><span>Aonach agus árd-oireachtas do commóradh le Labhradh léigheanta líomhtha</span>
<lb n="1267"/><span>Ua Néill, árd-mhaor Bhaile Atha-Cliath ina mhór-árus mhaordha, agus tángadar</span>
<lb n="1268"/><span>do láthair maithe is mór-fhlatha, filí is feallsamhain, uaisle is ísle na n-Gaedheal.</span>
<lb n="1269"/><span>Agus do bhí ins an chomh-dháil agus ins an chomh-chruinniú sin an macaomh</span>
<lb n="1270"/><span>cumasach críonna .i. Eoin Giolla-Mhuire mac Aodha Shandraigh mhic Liaim</span>
<lb n="1271"/><span>Sheoirse de Blácam de shloinne Gall-Ghaedheal Uladh, ina shuidhe ina charbad</span>
<lb n="1272"/><span>chuasach chúrbhálta cheathair-rothach .i. a phram.</span></p>
<lb n="1273"/>
<lb n="1274"/><p><span>Cidh trácht, iar n-éisteacht dó le h-amhránaibh aois-ceoil is le comhrádh</span>
<lb n="1275"/><span>na bhfeallsamh, is le bladar is le plámás lucht na ndíol-bhoth, is le hóráidibh</span>
<lb n="1276"/><span>deachra doimhne do-chríochnuithe na gcomhairleórí, éirigheas Aodh agus adubh-</span>
<lb n="1277"/><span>airt leis an bhabán .i. a mhac:</span></p>
<lb n="1278"/>
<lb n="1279"/><p><span>"Is mithid dúinn a mhic ionmhuin" ar seisean, "imtheacht feasta as an</span>
<lb n="1280"/><span>áit seo agus an bóthar abhaile do chur dhínn, óir chítear dhom go bhfuil scáile</span>
<lb n="1281"/><span>na hoidhche ag teacht anuas agus ní gearr ná goirid an turas seo atá romhainn</span>
<lb n="1282"/><span>go dtí Glas Naoidhean mar a bhfuil do mháthair ag fanacht is ag fuireach linn."</span></p>
<lb n="1283"/>
<lb n="1284"/><p><span>Is annsin do rug sé greim gríosach gránna ar chrannaibh an charbaid</span>
<lb n="1285"/><span>chuasaigh cheathar-rothaigh .i. an pram, agus do bhuaileadar an bóthar ar an</span>
<lb n="1286"/><span>dtoirt.  Do ghluaiseadar rompa go caomh cneasta is go fóideach fíneálta go ceann</span>
<lb n="1287"/><span>tamaill, agus ní innistear a n-imtheachta ná a n-eachtra go rángadar ionad dubh</span>
<lb n="1288"/><span>dorcha do-eolasach ag fíor-bhun glinne géire i gceart-lár coille aimhréidhe.</span></p>
<lb n="1289"/>
<lb n="1290"/><p><span>Iarsin, éirigheas an macaomh .i. Eoin Giolla-Mhuire, 'na shuidhe isan</span>
<lb n="1291"/><span>charbad réamhráite, agus leigeas osnadh éagcomhlainn agus árd-screadghail</span>
<lb n="1292"/><span>ocrais as a amhgar anaithnid uaidh, gur stad Aodh agus bheireas cluas dó.</span></p>
<lb n="1293"/>
<lb n="1294"/><p><span>Agus atá ní cheana, cuireas Aodh a lámh isteach isan charbad gur tharraing</span>
<lb n="1295"/><span>sé amach an soitheach slisgheal gloinidhe .i. buidéal an bhábáin, mar a ngná-</span>
<lb n="1296"/><span>thuigheadh bainne d'iomchur.  Súil dá dtug sé ar an bhuidéal chéadna gur thug</span>
<lb n="1297"/><span>fá ndeara nach rabh oiread is braon bainne ann.</span></p>
<lb n="1298"/>
<lb n="1299"/><p><span>"Monuar a mhic ionmhuin" ar sé, "mar is truagh an cás is an mór-éigean</span>
<lb n="1300"/><span>adhbhal-mhór ina bhfuilmid anois .i. gan blúire bidh ná braon dighe againn</span>
<lb n="1301"/><span>isan bhuidéal.  Agus atá súil le Dia agam" ar seisean, "nach fada anois an</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1302"/><p><span>bealach gus an áit chum a bhfuil ár dtreo .i. Cúinne Shimi Uí Airt i nGlas</span>
<lb n="1303"/><span>Naoidhean mar a bhfuighe tú nua gacha bidh agus sean gacha dighe.  Uime sin,</span>
<lb n="1304"/><span>bíodh foighid agat go fóill, a mhic" ar seisean.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>Iomorro, leanas an bábán ar chaome is ar chasaoid, agus screadas ós árd</span>
<lb n="1307"/><span>amhail Tarbh donn Chuailgne ag fuagart troda ar Chonnachtaibh.</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>Iomthúsa Aodha, do ghabh ag féachaint uaidh ar gach taoibh dhe, mar atá</span>
<lb n="1310"/><span>soir, siar, ba dheas is ba thuaidh, agus níorbh fhada an t-am go bhfaca sé</span>
<lb n="1311"/><span>ar an bhóthar an chailleach cham-fhiaclach chlaon-shúileach .i. sean-bhean</span>
<lb n="1312"/><span>aonarach ársa, ag siubhal gach ndíreach dá ionnsaighe.</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>Beannuigheas an chailleach d'Aodh go ndubhairt: "Beatha is sláinte</span>
<lb n="1315"/><span>chugat, a laoich" ar sí, "agus cé hé an macaomh crÓdha ceolmhar isan charbad,</span>
<lb n="1316"/><span>go na ghlór do chloisfí lán-mhíle fearann uaidh?"</span></p>
<lb n="1317"/>
<lb n="1318"/><p><span>"Atá," arsa Aodh, "mo mhac .i. Eoin Giolla-Mhuire."</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>Fiafruigheas an t-sean bhean de annsin: "Créad é an raon siubhail ná</span>
<lb n="1321"/><span>seachráin seo do bhain daoibh," ar sise, "no go rángabhar gus an dúthaigh</span>
<lb n="1322"/><span>seo?"</span></p>
<lb n="1323"/>
<lb n="1324"/><p><span>"Atá," arso Aodh, "gur thárla dhúinn imtheacht as díreach ár slighe,</span>
<lb n="1325"/><span>agus déan-sa eolas dom anois agus ná can gó, créad é ainm is dinnseanchus na</span>
<lb n="1326"/><span>dúthaighe seo, agus cén fhaid ár dtriall fós gus an áit ina bhfuil ár n-ionad</span>
<lb n="1327"/><span>comhnuidhe .i. Glas Naoidhean."</span></p>
<lb n="1328"/>
<lb n="1329"/><p><span>"Ráth Fearnáin ainm an bhaile seo 'nár dtimcheall" arsan chailleach,</span>
<lb n="1330"/><span>"agus bíodh a fhios agat go ndeachabhar ar fán go faid deich míle.  Agus ní</span>
<lb n="1331"/><span>beag ná suarach an t-aistear atá romhaibh fós dá bhrigh sin," ar sise.</span></p>
<lb n="1332"/>
<lb n="1333"/><p><span>Cidh trácht, ar gclos na bhfocal seo d'Aodh, do lagadh a chriodhe 'na</span>
<lb n="1334"/><span>chléibh agus thuit an critheagla ar a bhallaibh, agus do leig sé osnadh as, go</span>
<lb n="1335"/><span>ndubhart an laoi:</span></p>
<lb n="1336"/>
<lb n="1337"/><p><span>"Mairg ár dtriall ar fán</span>
<lb n="1338"/><span>Gan buidéal lán go luath,</span>
<lb n="1339"/><span>Mairg do chom gan lón</span>
<lb n="1340"/><span>Uch! a Eoin, is truagh."</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>A h-aithle na laoidhe sin, iompuigheas Aodh mórthimcheall agus ceanglas</span>
<lb n="1343"/><span>an carbad dá chompar le téadaibh ro-láidre, agus do ghabh dhá tharraing 'na</span>
<lb n="1344"/><span>dhiaidh.  Do bhuail sé an bóthar ina chéimeannaibh cosluatha agus do ghluais</span>
<lb n="1345"/><span>i lorg a chinn mar luas áinle nó mar shidhe ghaoithe ghlóraighe ag dul thar</span>
<lb n="1346"/><span>ceann machaire nó mór-shléibhe i meadhon míosa Márta: ba hé sin treabhar-</span>
<lb n="1347"/><span>luas déine do bhí leis an bhfear bhocht ag fágáilt na caillighe dhó.</span></p>
<lb n="1348"/>
<lb n="1349"/><p><span>Dála Eoin Giolla-Mhuire níor scuir sé do bheith ag éigheamh is ag</span>
<lb n="1350"/><span>screadaigh le lán-neart a scamóg, gur mhór nár bodhruigheadh a athair</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1351"/><p><span>dílis le dian-ghleo na cullóide.  Achar fada dóibh don phort sin go bhfacador</span>
<lb n="1352"/><span>tighthe móra agus cluigtheach árd os a gcomhair amach go ndubhairt Aodh:</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>"Tóg suas do chroidhe, a laogh," ar seisean, "agus cuir suas den chaoine</span>
<lb n="1355"/><span>sin, óir isé mo thuairim is mo dhóchas gurab é cloigtheach Naoimh Pheadair</span>
<lb n="1356"/><span>an cloigtheach úd, agus bí id thost, a thaisge, go bhfiafruigh mé de na daoinibh</span>
<lb n="1357"/><span>annso, an amhladh gurab í eaglais Ghlas Mochaonog Nua an eaglais seo."</span></p>
<lb n="1358"/>
<lb n="1359"/><p><span>Cidh trácht, do chonnaic Aodh an t-arrachtach diablaidhe úr-ghránna .i. an</span>
<lb n="1360"/><span>píléar ina thoirchim suain ag cúinne na sráide, agus cuireas ceist air ghá</span>
<lb n="1361"/><span>fhiafruighe dhe cad ab ainm don bhale mór sin 'na thimcheall.  Músclas an</span>
<lb n="1362"/><span>píléar agus dearcas go géar ar Aodh go ndubhart:</span></p>
<lb n="1363"/>
<lb n="1364"/><p><span>"Baile an Ríogh da ngoirthear Dún Laoghaire ins na sein-leabhraibh isé</span>
<lb n="1365"/><span>an baile seo agus cad fá ndear daoibhse bheith ag siubhal is ag seachrán 'sa</span>
<lb n="1366"/><span>chomharsanacht seo 'sa mheadhon-oidhche go mall?"</span></p>
<lb n="1367"/>
<lb n="1368"/><p><span>Amhthach, focal ná freagra níor thug Aodh uaidh ar gclos na bhfocal seo</span>
<lb n="1369"/><span>dhó, acht do ghabh ag rith i lorg a chinn arís, thar bheannaibh is thar ghleann-</span>
<lb n="1370"/><span>taibh gan scíth gan sos, óir do shaoil 'na chroidhe nach dtiocfadh leis a bhaile</span>
<lb n="1371"/><span>comhnuidhe do bhaint amach an oidhche sin.  Do theicheadar tríd an dúthaigh,</span>
<lb n="1372"/><span>iomorro, ar nós splainc teintrighe, agus níor stad an macaomh dá scréachaigh is</span>
<lb n="1373"/><span>dá liúigh isan charbad, ag fuagairt don tsaoghal a rabh d'ocras is de chéasadh</span>
<lb n="1374"/><span>acaointeach taobh istigh 'na bhoiligín bhocht.  Feacht eile ar an dul sin dóibh</span>
<lb n="1375"/><span>go bhfacadar cloigtheach eaglaise os a gcomhair arís, gur stad Aodh an dara</span>
<lb n="1376"/><span>uair agus cuireas ceist ar phíléar eile:</span></p>
<lb n="1377"/>
<lb n="1378"/><p><span>"A shíoth-mhaoir ro-cheannsaigh," ar seisean, "innis dom go fírinneach</span>
<lb n="1379"/><span>ainm na h-eaglaise seo nó an bhfuilmid ag teacht i ngiorra dár n-áit chomh-</span>
<lb n="1380"/><span>nuidhthe .i. Glas Naoidhean cois Tulca."</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>Is annsin do rinne an píléar glámradh garbh gáire go ndubhairt:</span></p>
<lb n="1383"/>
<lb n="1384"/><p><span>"Maiseadh," ar seisean, "más é Glas Naoidhean ionad comhnuidhthe</span>
<lb n="1385"/><span>daoibh, is eagal liom nach bhfearfar fáilte abhale romhaibh anocht, mar isé</span>
<lb n="1386"/><span>eaglais chaiteadrálta Chille Coinnigh an eaglais sin ós bhur gcomhair amach.</span></p>
<lb n="1387"/>
<lb n="1388"/><p><span>Maidir le h-Aodh Sandrach mac Liaim Sheoirse reamhráite, nuair do chuala</span>
<lb n="1389"/><span>na focail seo, do chromadar a chosa faoi gur leagadh ar an leic é.  Eirigheas Eoin</span>
<lb n="1390"/><span>Giolla-Mhuire 'na charbad gur leig sé rosc-catha ro-chruaidh as, agus thóg an</span>
<lb n="1391"/><span>buidéal folamh 'na láimh gur bhuail sé béim mhór laochda ar cheann a athar</span>
<lb n="1392"/><span>leis gur briseadh an buidéal 'na bhlúiríní beaga bídeacha agus gur dúisigheadh</span>
<lb n="1393"/><span>Aodh -</span></p>
<lb n="1394"/>
<lb n="1395"/><p><span>Gurab é sin eachtra an bhuidéil go nuige seo.</span></p>
<lb n="1396"/>
<lb n="1397"/><p><span>AODH DE BLACAM.</span>
<lb n="1398"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1399"/><p><span>An t-Oileán Ur.</span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>Gan amhras ar bith isé Baile Atha Cliath croidhe na hEireann.  Agus ní</span>
<lb n="1402"/><span>móide ná gurb é croidhe na Gaedhealtachta leis é fé láthair.  'Sí an Róimh</span>
<lb n="1403"/><span>croidhe na Críostuigheachta.  Ach is é an t-Oileán Ur croidhe an domhain.</span></p>
<lb n="1404"/>
<lb n="1405"/><p><span>Tá ana-grádh ag muintir na hEireann don Oileán Ur.  Ní nách iongna, mar</span>
<lb n="1406"/><span>is ann atá furmhór ár ndaoine.  Is ann a fearadh fáilte rompa nuair a chuir an</span>
<lb n="1407"/><span>t-ocras agus an anacra chun fáin iad atá breis as leath-chéad bliain ó shoin ann.</span>
<lb n="1408"/><span>Ní raibh éan deagh-bheatha aca in Eirinn.  Ach mar sin féin, "ba scaradh</span>
<lb n="1409"/><span>cuirp le hanmain dóibh scaradh le na mbráithribh agus le na dtír dhúchais agus</span>
<lb n="1410"/><span>dul uatha a dtíribh ciana comhaigheacha ar dheoraidheacht agus ar oilithre</span>
<lb n="1411"/><span>tsuthain."</span></p>
<lb n="1412"/>
<lb n="1413"/><p><span>Tá fo-dhuine dos na céad deoraidhthibh sin beó fós 'san Oileán Ur; agus</span>
<lb n="1414"/><span>táid chomh Gaedhealach, chomh símplí, chomh galánta as bhíodar éan lá riamh</span>
<lb n="1415"/><span>in Eirinn.  Bhíos ana-bhreóite i Mericá tuairim an taca so anuiridh, agus cé</span>
<lb n="1416"/><span>bhuailfeadh chugham isteach lá, ná, seana-bhean chríona liath a bhí ar dheoraidh-</span>
<lb n="1417"/><span>eacht ó Eirinn le breis as trí fichid bliain.  D'airigh sí go rabhas déis teacht ó</span>
<lb n="1418"/><span>Eirinn, agus ní raibh sí sásta gan teacht ar chuairt chugham.  Agus níor</span>
<lb n="1419"/><span>tháinig sí follamh leis.  Thug sí go leor ubh úr agus ime léi ar eagla go mbeadh</span>
<lb n="1420"/><span>éan easba orm.  Go deimhin tá croidhe na féile i gcroidhe ban Eireann seachas</span>
<lb n="1421"/><span>mnáibh eile an domhain.</span></p>
<lb n="1422"/>
<lb n="1423"/><p><span>"Mo radharc tar sal sínim</span>
<lb n="1424"/><span>do clár na ndarach ndighainn,</span>
<lb n="1425"/><span>mór dér mo ruisc glais glemhoill</span>
<lb n="1426"/><span>mar feghaim tar mh'ais Erind."</span></p>
<lb n="1427"/>
<lb n="1428"/><p><span>Deoraidhe bocht a cheap an rann san romhainn nuair a bhí an radharc</span>
<lb n="1429"/><span>déanach 'gha fháil aige ar a thír dhúchais.  Is áirithe go raibh sé brónach thar</span>
<lb n="1430"/><span>na beartaibh.  Ní taise do gach deoraidhe eile é a ghluaiseann thar fairrge</span>
<lb n="1431"/><span>anonn go bráth.  Ach tá rud in áirithe dho thall, rud a chuireann a chroidhe</span>
<lb n="1432"/><span>ag preabadh, agus mura dtugaidh sé aire mhaith dho féin, scaipfear an brón</span>
<lb n="1433"/><span>agus an buaireamh aigne atá air in éaghmais Eireann.  Gabhann an long</span>
<lb n="1434"/><span>isteach i gcuan New York, agus annsan leathan an dá shúil aige - chíonn sé</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1435"/><p><span>radharc ná feaca sé riamh, sé sin la rádh, "Iomháigh na Saoirse."  Déanamh</span>
<lb n="1436"/><span>mná óige ar áilleacht an domhain ar an íomháigh sin, agus a dhá láimh sínte</span>
<lb n="1437"/><span>amach aice chuige ag fáiltiú roimis go croidhe an domhain, agus 'ghá chur</span>
<lb n="1438"/><span>in iúl do ná fuil sé feasta fé dhaoirse, agus gur comh-uasal gach fear</span>
<lb n="1439"/><span>i Mericá.  Leanann an dá radharc san é an dá lá 's an fhaid a mhaireann sé,</span>
<lb n="1440"/><span>an radharc déanach a fuair sé ar Erinn, agus an chéad radharc a fuair sé ar</span>
<lb n="1441"/><span>an Oileán Ur.  Agus ó'n lá san go dtí lá a bháis, 'sí a phríomh-phaidir in</span>
<lb n="1442"/><span>aghaidh an lae ná "go saoraidh Dia Eire."</span></p>
<lb n="1443"/>
<lb n="1444"/><p><span>Is seoig an mhóráil a bhíonn ar an ndeoraidhe tar éis "Iomháigh na</span>
<lb n="1445"/><span>Saoirse" a dh'fheiscint do.  Nách mór an maoidheamh a bheidh aige as nuair</span>
<lb n="1446"/><span>a bheidh sé ag scrí' chun a mhuintire sa bhaile mar gheall uirthe?  Ach baintear</span>
<lb n="1447"/><span>cuid don eirghe in áirde dhe i gcionn tamaill.  Caitheann sé dul fé scrúdú dian</span>
<lb n="1448"/><span>dochtúra sar a dtugar cead a chos do.  Má ritheann leis an dochtúir a shásamh,</span>
<lb n="1449"/><span>leigtear i dtír é.  Tagann lucht bailighthe na mbéas nó na gcáin chuige annsan,</span>
<lb n="1450"/><span>agus scrúdaigheann siad a chuid balcaisí agus a thaplach.  Béidir go gcoimeádfaí</span>
<lb n="1451"/><span>annsan ar an gcéidh é ar feadh cúpla uair a chloig sar a leigfí dho cos a bhogadh.</span>
<lb n="1452"/><span>Bíonn speabhraoidí na saoirse beagnách imthighthe as a cheann um an dtaca</span>
<lb n="1453"/><span>san agus cathú a dhóithin air a ndiaidh a bhaile dhúchais.</span></p>
<lb n="1454"/>
<lb n="1455"/><p><span>Buaileann sé amach fén sráid annsan, agus tagann scárd na shúilibh nuair</span>
<lb n="1456"/><span>a chíonn sé na tighthe móra gur dóigh leat go bhféadfadh na cearca na réil-</span>
<lb n="1457"/><span>thíní a phiocadh ó na mbarraibh.  Ní fheadair sé ar domhan cad é an treó baill</span>
<lb n="1458"/><span>ba cheart do gabháil fé dhéin a lóistín.  Buaileann peiléar nó "cop" uime.</span>
<lb n="1459"/><span>Tairgeann sé blúire páipéir amach as a phóca agus síneann sé chun an pheiléir</span>
<lb n="1460"/><span>é.  Ní fhéadfadh sé féin bun ná barr a bhaint as an seoladh atá scríbhtha air.</span>
<lb n="1461"/><span>Léigheann an peiléar é: "141 W.  97 st, New York." "Eireannach is eadh thu,</span>
<lb n="1462"/><span>a dhuine," arsan peileár.  "Is eadh cheana, a ath... a dhuine uasail,"</span>
<lb n="1463"/><span>ar seisean.  Cuireann an peiléar smuta 'gháire as.  "A Eireannaigh," ar</span>
<lb n="1464"/><span>seisan, "cuir uait an focal san "uasal" feasta.  "Fir" agus "mná" na focail atá</span>
<lb n="1465"/><span>sa tír seo.  Anois glac an gluaisteán sráide go sráid a 12 adh.  Annsan gheobhair</span>
<lb n="1466"/><span>an gluaisteán fé thalamh (Sub-way) go sráid a 50 adh, agus glac an gluaisteán</span>
<lb n="1467"/><span>os cionn tailimh (Elevated) go sráid a 97 adh.  Corruig ort.  Seachain an mótor</span>
<lb n="1468"/><span>san." "Dia go deó linn," ar san deoraidhe.  "Is truagh gan mé thar n-ais i</span>
<lb n="1469"/><span>mBaile Mhúirne."  Agus gluaiseann sé chun siubhail go dubhach dobrónach.</span></p>
<lb n="1470"/>
<lb n="1471"/><p><span>Ní déarfainn go raibh éan deagh-shaoghal ag na céad deoraidhthibh do</span>
<lb n="1472"/><span>chuaidh go Mericá ó Eirinn.  Ní raibh aon tabhairt suas ortha ná foghluim</span>
<lb n="1473"/><span>agus b'éigean dóibh an obair ba dhearóile sa tír a dhéanamh, fé mar atá an</span>
<lb n="1474"/><span>scéal aiges na hIodálaigh agus ag Clainn Caimh ann anois.  Tá se ráidhte go</span>
<lb n="1475"/><span>ndeaghaidh a bhfurmhór ag obair ar an mbóthar iarainn agus gurb iad na</span>
<lb n="1476"/><span>hEireannaigh a dhein an chuid is mó do bhóithribh iarainn an Oileáin Uir.</span>
<lb n="1477"/></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1478"/><p><span>Níor chuir an dream san éan airgead i dtaisge ach é scaipeadh chomh tíugh as</span>
<lb n="1479"/><span>thuillidís é.  Agus is oth liom a rádh gur chaitheadar a lán dá gcuid airgid ar</span>
<lb n="1480"/><span>ól agus scléip, agus gur dheineadar faillighe d'oideachas a gcloinne.  Bé an t-ól</span>
<lb n="1481"/><span>donas agus tubaiste na nGaedheal riamh thall agus i bhfus.  Tá deire le réim an</span>
<lb n="1482"/><span>óil anois agus 'se mo thuairim go mbeid na hEireannaigh ar bharr ins gach</span>
<lb n="1483"/><span>éan bhall sara fada.</span></p>
<lb n="1484"/>
<lb n="1485"/><p><span>Ach tá a mhalairt de scéal le hinnsint i dtaobh na nEireannach do chuaidh</span>
<lb n="1486"/><span>ag sclábhaidheacht ar an bhfeirm.  Bhíodar san críochnamhail gnóthach agus ba</span>
<lb n="1487"/><span>ghairid go raibh a bhfeirm féin ag a lán aca.  Bhí an talamh ana-shaor an t-am</span>
<lb n="1488"/><span>san.  Ach anois is ar éigin a cheannochadh éan airgead na feirmeacha a fuaradh</span>
<lb n="1489"/><span>geall leis gan phiuc an uair sin.  Do dhein a lán aca socrú síos in Illinois.  Ait</span>
<lb n="1490"/><span>ana-fhiadhain, i bhfuirm fásaigh, ab eadh an áit sin nuair a tháinig na hEirean-</span>
<lb n="1491"/><span>naigh ann ar dtúis.  Ach do dheineadar-san í shaothrú agus tá an talamh ann</span>
<lb n="1492"/><span>ar an dtalamh is fearr i Mericá anois chun arbhair a thabhairt.</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>Go deimhin dob ainnis an saoghal a bhí aiges na céad deoraidhthibh sin</span>
<lb n="1495"/><span>ag obair de ló 's d'oidhche a d'iarraidh crot a chur ar an áit.  Ní raibh na</span>
<lb n="1496"/><span>sásanna nua chun saothraighthe atá aca anois ann an uair sin.  Agus ní fheadar</span>
<lb n="1497"/><span>conus nár marbhuigheadh an uile dhuine aca leis an bhfuacht an chéad gheimh-</span>
<lb n="1498"/><span>readh.  Ní raibh tigh sa dúthaigh sin rómpa, ná cóir aca chun tighe a théigh-</span>
<lb n="1499"/><span>eadh.  Tuiteann an teas ann, uaireannta, chun neamh-ní.  Is minic a thagadh</span>
<lb n="1500"/><span>leacoidhir ar an uisce le linn an Aifrinn a bheith ghá rádh agam ann.  Dá</span>
<lb n="1501"/><span>bhrigh sin, ní féidir tigh a théidheadh annsan ach le fuirnéis, rud ná raibh aiges</span>
<lb n="1502"/><span>na daoine bochta san an uair sin.  Ní dhéanfadh teine mhóna ná teine ghuail an</span>
<lb n="1503"/><span>gnó in éan chor annsúd.  Agus ní raibh éan bhreith aca ar mhóin ná ar ghual</span>
<lb n="1504"/><span>dh'fháil ann ach chomh beag.  Máseadh, cad a choimeád 'na mbeathaidh iad?</span>
<lb n="1505"/><span>Ní fuláir nó go raibh "sláinte an bhradáin" aca, "croidhe folláin," agus</span>
<lb n="1506"/><span>b'fhéidir, uaireannta, "gob fliuch."  Níor locht san ortha braoinín uisce beatha</span>
<lb n="1507"/><span>a bhlaiseadh nuair a bhíodh an fuacht ag goilleamhaint ortha.  Bhí go leór</span>
<lb n="1508"/><span>adhmad aca, ámhaigh, agus mar a mbeadh san do bheidís leathta ar fad.</span></p>
<lb n="1509"/>
<lb n="1510"/><p><span>Ach tá an saoghal ar fheabhas agá gclann anois ann.  Tá siad go léir</span>
<lb n="1511"/><span>saidhbhir, cuid aca chomh saidhbhir, b'fhéidir leis an Mac Medha a bhí ann</span>
<lb n="1512"/><span>fadó.  Tá tighthe breághtha compórdacha aca, gach sás nua aca chun a gcuid</span>
<lb n="1513"/><span>tailimh a shaothrú, mótair chun caithimh aimsire, agus mar bharr ar an scéal</span>
<lb n="1514"/><span>go léir, an t-oideachas as fearr i Mericá 'ghá fháil agá gclainn.</span></p>
<lb n="1515"/>
<lb n="1516"/><p><span>Chítear dúinn anois gur dheineadar na céad deoraidhthe ó Eirinn dícéille</span>
<lb n="1517"/><span>mór ná deaghaidh go léir ag obair ar na feirmeacha.  Do bheadh mór-chuid eile</span>
<lb n="1518"/><span>de thalamh an Oileáin Uir agá gclainn anois, agus ní bheadh éan teóra lena</span>
<lb n="1519"/><span>saidhbhreas agus lena gcomhacht agus lena neart.</span></p>
<lb n="1520"/>
<lb n="1521"/><p><span>Ach b'fhéidir nách fearra dhúinn-ne annso in Eirinn a mhalairt de scéal a</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1522"/><p><span>bheith aca.  Ní hiad na hEireannaibh shaidhbhre i Mericá na daoine is mó a</span>
<lb n="1523"/><span>chuireann suim i gcúrsaíbh na hEireann ann.  "Ní thuigeann an sáthach sámh</span>
<lb n="1524"/><span>an t-ocras," adeir an sean-fhocal.  Ní hiad na hEireannaigh shaidhbhre i</span>
<lb n="1525"/><span>Mericá ná in Eirinn, leis, a chabhraigh riamh le hEirinn.  Nuair a bhíon</span>
<lb n="1526"/><span>bailiú airgid i Mericá d'Eirinn, siad síntiúisí na nEireannach mbocht a dhein-</span>
<lb n="1527"/><span>eann an bheart.  Agus nách mór an scárd an méid airgid atá curtha abhaile go</span>
<lb n="1528"/><span>hEirinn gach éan bhliain le fad do bhliantaibh ag triall ar a n-aithreachaibh</span>
<lb n="1529"/><span>agus a máthaireachaibh ag buachaillíbh agus ag cailíníbh bochta na hEireann?</span>
<lb n="1530"/><span>Agus ní sos fós dóibh.</span></p>
<lb n="1531"/>
<lb n="1532"/><p><span>Dá bhrigh sin, siad hEireannaigh bhochta Mericá (ní'l éan bhochtaineacht</span>
<lb n="1533"/><span>ann mar atá annso) an dream is dílse dá dtír dhuchais, agus a bhí riamh agus</span>
<lb n="1534"/><span>a bheidh go deó.  Tá siad ag troid riamh is choidhche, thoir thiar theas agus</span>
<lb n="1535"/><span>thuaidh, ar son na hEireann i Mericá, agus ní bheidh siad sásta go deó go dtí</span>
<lb n="1536"/><span>go mbeidh glan-tsaoirse agá dtír dhúchais agus an namhaid 'na ruaig thar</span>
<lb n="1537"/><span>fairrge amach.  Má theipeann na hEireannaigh shaidhbhre orainn anois in am</span>
<lb n="1538"/><span>na haimiléise - i mbeárna an bhaoghail - agus ní dóigh liom go dteipfid, ná</span>
<lb n="1539"/><span>bíodh aon amhras againn go dteipfid na hEireannaigh bhochta orainn.  Is mó</span>
<lb n="1540"/><span>an chomhacht atá aca san, ar shlighe, ná aiges na hEireannaigh shaidhbhre.</span>
<lb n="1541"/><span>Ach pé scéal é, fé láthair ar éan tslighe, tá gach éan Eireannach i Mericá, idir</span>
<lb n="1542"/><span>bhocht agus saidhbhir, ceapaithe ar chnámh a dhíchill a dhéanamh ar shaoirse</span>
<lb n="1543"/><span>ghlain dh'fháil d'Eirinn.</span></p>
<lb n="1544"/>
<lb n="1545"/><p><span>"Ceist agam ort," arsa duine éigin.  "Cad 'na thaobh go raibh na</span>
<lb n="1546"/><span>hEireannaigh i Mericá ar an ndream daoine ba dhílse do Mhericá le linn an mhór</span>
<lb n="1547"/><span>chogaidh seo?"  Ceist leanbaidhe an cheist sin, agus ní gá' dhom freagra a</span>
<lb n="1548"/><span>thabhairt uirthe.  Dá mbeidís i gcoinnibh an Oileáin Uir agus ar thaobh na</span>
<lb n="1549"/><span>nGearmánach, b'in é díreach do theasdaigh ó namhdaibh na hEireann, i dtreó</span>
<lb n="1550"/><span>go mbrisfí a gcomhacht i Mericá agus ná féadfaidís a thuille tairbhe a dhéanamh</span>
<lb n="1551"/><span>ar son na hEireann, ná éan díobháil a dhéanamh feasta do Shasana ann.  Ach</span>
<lb n="1552"/><span>bhíodar dílis do'n Oileán Ur.  Do throideadar go cródha agus go calma ar a</span>
<lb n="1553"/><span>shon.  Agus anois tá a gcomhacht níosa threise agus níosa thréine ná mar a</span>
<lb n="1554"/><span>bhí sé éan lá riamh i Mericá.  Ná measadh éinne gur throid na Mericánaigh</span>
<lb n="1555"/><span>ar son Sasana a shábháil.  Is beag duine i Mericá go bhfuil éan bheann aige ar</span>
<lb n="1556"/><span>Shasana.  Ní lugha ná san a bhíodar ag troid ar son éan airgid, do thugadar</span>
<lb n="1557"/><span>ar iasacht di, a dh'fháil tar n-ais.  Bhí cúis cogaidh aca féin - scéal fada le</span>
<lb n="1558"/><span>hinnsint - agus ní rabhadar 'ghá mbodhradh féin le Sasana.  "Is cuma linn can</span>
<lb n="1559"/><span>imtheochaidh ar Shasana, ach caithfimíd an Kaiser a chlaoi."  B'in í an chaint</span>
<lb n="1560"/><span>a bhí i mbéal gach fíor-Mhericánaigh le linn an chogaidh.  Agus "a Dhia síor</span>
<lb n="1561"/><span>Eire" an chaint atá ag gach éinne aca anois ó fhairrge go fairrge agus ó chuan</span>
<lb n="1562"/><span>go cuan.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>AINDRIAS O CEILEACHAIR.</span>
<lb n="1565"/></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1566"/><p><span>TRACHT AR STAIR.</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>Tá an iomad daoine ann nách maith leo stair na tíre seo a léigh' agus ní</span>
<lb n="1569"/><span>hiongna é toisg an chuma ina sgríobhtar í.  Ní oireamhnuighean sí an tír seo i</span>
<lb n="1570"/><span>gcrot Béarla, níl an blas céadna uirthe agus bheadh i nGaedhilg, agus fairis sin</span>
<lb n="1571"/><span>roinntear an stair sin ar chuma go dtiocfadh a dátaí agus a tuitim amach isteach</span>
<lb n="1572"/><span>le stair Shasana.  Sid é an locht is mó atá ar stair Bhéarla na hEireann.  Féach</span>
<lb n="1573"/><span>uirthe fá mar atá sí inár leabhraibh.  Tugtar beagán cúntais dúinn as Béarla ar</span>
<lb n="1574"/><span>imtheachtaibh ár sinnsear roim theacht na Normanach, agus is cúntas balbh an</span>
<lb n="1575"/><span>chuid is mó dhe toisg ná bíon fios a chéirde ag an stairdhe Béarla.</span></p>
<lb n="1576"/>
<lb n="1577"/><p><span>Tugtar annsan a lán cainnte dhúinn ar na Normanaig féin agus is dóich le</span>
<lb n="1578"/><span>cách gur stair é, ach ní headh.  Deirtear linn gur bhuaidh na Normanaig ar Eirinn</span>
<lb n="1579"/><span>agus creidtear indiu é.  Níl ann ach bréag a cheap na Sasanaig blianta i ndiaidh</span>
<lb n="1580"/><span>na Normanach.  Ba dhóich leat ó'n stair gur dhaoine uaisle na Normanaig.  Níorbh</span>
<lb n="1581"/><span>eadh.</span></p>
<lb n="1582"/>
<lb n="1583"/><p><span>Fir gan tabhairt suas, gan léigheann, gan leabhair dob' eadh na Normanaig</span>
<lb n="1584"/><span>úd; fir bhochta do bhí dúilmhear i saidhbhres agus gur chuma leo conus a gheobh-</span>
<lb n="1585"/><span>aidís é, pe'ca le feall nó le goid nó le fuadach.  Ní raibh seasamh ar a bhfocal 'na</span>
<lb n="1586"/><span>ar a ngeallamhaint.</span></p>
<lb n="1587"/>
<lb n="1588"/><p><span>Dhíbir Ardrí Eireann Diarmaid mac Murchudha, rí Laighean, an poll amach,</span>
<lb n="1589"/><span>agus ar bhfilleadh thar nais do, do thug sé leis mar fhearaibh conganta dream</span>
<lb n="1590"/><span>Normanach agus d'fhanadar aige go lá a bháis.  Fear borb, láidir dob eadh</span>
<lb n="1591"/><span>Diarmaid, bhí eolas cruinn aige ar choga agus fonn air bheith 'na Ardrí ar Eirinn.</span>
<lb n="1592"/><span>Moltar na Normanaig sa stair ach cáintear Diarmaid.  Sin é direach breith na</span>
<lb n="1593"/><span>Sasanach agus creidtear í.  Níl innte ach bréag a chum na Gaill ar a son féin.</span></p>
<lb n="1594"/>
<lb n="1595"/><p><span>Ní raibh Diarmaid gan locht ach dob fhearr é mar fhear cogaidh 'ná na</span>
<lb n="1596"/><span>Normanaig.  Bhí sé fial agus go maith do bochtaibh agus do dhaoinibh ísle,</span>
<lb n="1597"/><span>tréithe ná cuirean aon ughdar i leith aon Normanaig.  Fear clisde chun comhraic</span>
<lb n="1598"/><span>dob' eadh an Normanach agus ba bheag eolas eile a bhí aige.  Bhíodh sé clúduighthe</span>
<lb n="1599"/><span>le lúireach ó bhonn go bathas agus cóta de shligiríní cruadha ar a chapal.  Bhí</span>
<lb n="1600"/><span>an buadh aige féin agus ag Diarmaid ar feadh cúpla blian d'éis a dteacht go</span>
<lb n="1601"/><span>hEirinn, toisg go rabhadar lúirithe agus gan ach éadach mín ortha súd a bhí</span>
<lb n="1602"/><span>'na gcoinnibh.  Ba lag leis na hEireannaig lúireach a chur ortha féin, bhí breis</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1603"/><p><span>mhisnig ionnta, agus breis mhuinghin aca as neart a gcuisleana.  Ba ghearr gur</span>
<lb n="1604"/><span>chuir cuid aca lúireach umpa agus coisgeadh an Normanach agus Diarmaid.</span>
<lb n="1605"/><span>Níor chuir na daoine puinn suime ar dtúis ins na Normanaig toisg ná raibh</span>
<lb n="1606"/><span>ionnta ach fir thuarasdail Dhiarmada, rí Laighean, agus ní raibh Eire 'na choin-</span>
<lb n="1607"/><span>nibh toisg gur cheap a lán go rabhthas ró-chruaidh air, agus nár chóir é thiomáint</span>
<lb n="1608"/><span>an poll amach.</span></p>
<lb n="1609"/>
<lb n="1610"/><p><span>Féach cad adeir Annala na hEireann fé'n mbliain 1173: "Ro cuirseat for</span>
<lb n="1611"/><span>nemtni na Flemandaig" - sé sin nár cuireadh puinn suime, nó nár bhfiú trácht</span>
<lb n="1612"/><span>thar na Normanaig.  Do b'é Diarmaid, agus sluaighte Laighean, a bhí ag</span>
<lb n="1613"/><span>cur buartha ar Eirinn an uair sin, agus níorbh iad Strongbow, 'ná Seán de</span>
<lb n="1614"/><span>Cúrsa, 'ná Hugo de Láis, 'ná éinne de'n dream go gcloisimíd trácht mór ortha</span>
<lb n="1615"/><span>i stair Bhéarla an lae indiu.  Stair do réir tola Shasana an stair sin a léighmíd</span>
<lb n="1616"/><span>ins na leabhraibh indiu.  Deinid fear fiadhain do Dhiarmaid agus uaisle des na</span>
<lb n="1617"/><span>Normanaig.  Ní mar sin a bhí.  Is amhlaidh a bhíodh na Normanaig ag umhlú</span>
<lb n="1618"/><span>dho Dhiarmaid agus eagla ortha roimis mar dream fealltach dob' eadh iad.</span>
<lb n="1619"/><span>Dubhairt Strongbow leó, nuair a bheadh Diarmaid 'na Ardrí, go gcuirfí eisean</span>
<lb n="1620"/><span>is iadsan abhaile agus go mbeidís chomh bocht is bhíodar riamh.  Do chrom-</span>
<lb n="1621"/><span>adar ar shiosmarnaig le chéile, agus dob é bun an sgéil é gur thugadar nimh</span>
<lb n="1622"/><span>do Dhiarmaid.  Ba ghránna an radharc ar chlár é Diarmaid na nGall, dath dubh</span>
<lb n="1623"/><span>ar a chorp, a cheannaighthe ataithe agus an croiceann ag sgubhadh dhá chnámh-</span>
<lb n="1624"/><span>aibh.  Gan amhras, dubarthas gur mhás nádúrtha a fuair sé ach bhí a</span>
<lb n="1625"/><span>mhalairt d'fhios ag Strongbow.</span></p>
<lb n="1626"/>
<lb n="1627"/><p><span>Ní túisge bhí Diarmaid marbh, 'ná gur chuir Strongbow féin roimis bheith</span>
<lb n="1628"/><span>'na Ardrí, agus ghluais sé leis ó dheas.  Nách beag trácht atá i stair na</span>
<lb n="1629"/><span>hEireann ar Dhomhnall O Bhriain, rí Thuadh-Mhumhan, ach do b'in é an fear</span>
<lb n="1630"/><span>a chuir cosg le Strongbow.  Bhí dream beag laoch ag Domhnall, ach bhí do</span>
<lb n="1631"/><span>chéill aige lúireacha a chur umpa, agus bhuail sé le Strongbow ag Dúrlus i</span>
<lb n="1632"/><span>dTiobraid Ara agus briseadh ar Ghallaibh.  An bhliain a bhí chughainn, bhrúcht</span>
<lb n="1633"/><span>Strongbow ó dheas arís; bhuail Domhnall umpa ag Dúrlus; bhí cath dian</span>
<lb n="1634"/><span>eatortha; briseadh ar Ghallaibh; thug Domhnall béim claidhimh do Strongbow,</span>
<lb n="1635"/><span>agus lean sé ar Ghallaibh go Portláirge.  Tógadh Strongbow agus é leath-</span>
<lb n="1636"/><span>mharbh go Bleácliath mar a bhfuair sé bás.</span></p>
<lb n="1637"/>
<lb n="1638"/><p><span>Ghabh an Brianach úd do chosaibh i Seán de Cúrsa, i Hugo de Láis agus</span>
<lb n="1639"/><span>in gach taoiseach Gallda le na linn, agus faid do mhair sé bhí an lámh uachtair</span>
<lb n="1640"/><span>aige ar Ghallaibh Laighean ar feadh ocht mbliana déag.  Nach ait an stair</span>
<lb n="1641"/><span>atá againn gur beag trácht atá i leabhraibh, lasmuich do Annála na hEireann,</span>
<lb n="1642"/><span>ar laoch mar Dhomhnall mór O Briain!</span></p>
<lb n="1643"/>
<lb n="1644"/><p><span>Níor bhuaidh na Normanaig ar Eirinn, agus iad súd a tháinig le Diar-</span>
<lb n="1645"/><span>maid, bhíodar ag tabhairt an fhéir chúig bhliana d'eis teacht anall dóibh.</span>
<lb n="1646"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1647"/><p><span>Tháinig a lán Gall 'na ndiaidh agus b'éigean doibh Páil a chur suas ar réise</span>
<lb n="1648"/><span>chaol thalmhan cois na fairge sa taobh thoir d'Eirinn agus bhí an Pháil úd</span>
<lb n="1649"/><span>chomh cumhang cheithre bliana 'na dhiadh san ná raibh a teoranna ach seacht</span>
<lb n="1650"/><span>míle lasmuich do Bhleácliath.  Teasbánann an méid sin ná fuil brigh an sgéil</span>
<lb n="1651"/><span>againn ach rotha-seama staire do ceapadh fé chúram Gall.</span></p>
<lb n="1652"/>
<lb n="1653"/><p><span>Bhuaidh na Normanaig ar Shasanaig, ní raibh aca ach aon chath amháin,</span>
<lb n="1654"/><span>agus as soin amach bhí an Sasanach bocht mar bhuachaill capal is gadhar</span>
<lb n="1655"/><span>aca ar feadh trí chéad blian.  Bhídís i dtrithibh fé na theangain gharbh, agus</span>
<lb n="1656"/><span>ní raibh sa Bhéarla, dar leo, ach teanga threabhaire, agus do reir staire Chassel,</span>
<lb n="1657"/><span>agus stairthe eile, dá mb'eol duit Normanach a 'bhréagnú nó fós áiteamh air,</span>
<lb n="1658"/><span>is amhlaidh a chuirfeadh goic air féin agus déarfadh go mórtaiseach: "An</span>
<lb n="1659"/><span>dóich leat gur Sasanach me!"  Mar sin féin chuaidh sé chun cogaidh leis an</span>
<lb n="1660"/><span>bhFraingc, agus ghlaoidh sé chuige an sglábhuidhe Sasanaig, agus lean an</span>
<lb n="1661"/><span>cath ar feadh céad blian.  "Fuath liom an Franncach," ar seisean, "agus</span>
<lb n="1662"/><span>fuath liom a theanga dá réir sin, is measa liom an tráille bocht Sasanaig a</span>
<lb n="1663"/><span>chabhruigheann liom agus beidh a theanga gharbh agam as so amach."  Fuin-</span>
<lb n="1664"/><span>eadh an dá threibh feasda.  Mór é comhacht theangan!  D'fás an Normanach</span>
<lb n="1665"/><span>'na Shasanach fé bhrigh an Bhéarla agus 'na Eireannach fé bhrigh na Geadh-</span>
<lb n="1666"/><span>ilge, agus níl tásg ná tuairisg air féin indiu, mar chaill sé a theanga féin, agus</span>
<lb n="1667"/><span>dá dheasgaibh sin cuimileadh amach é as treabhacha an domhain.  Chuir sé an</span>
<lb n="1668"/><span>Sasanach fé chois, agus bhí a leithéid sin d'eagla ag an Sasanach roimis agus</span>
<lb n="1669"/><span>d'uirim aige dho, gur b'é an port is mó ag gach Sasanach beag uallach indiu:</span>
<lb n="1670"/><span>"Tháinig mo shinnsear i leith le Liam Concúr!"</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>Ní bhfaghfá tréith de'n tsaghas soin imeasg Eireannach in aon chor, agus</span>
<lb n="1673"/><span>sé fáth é ná raibh na Gaill riamh mar cheann ar Eirinn.  Dá bhrigh sin ní</span>
<lb n="1674"/><span>admhóch' bacach bóthair sa tír seo go raibh bainnt, olc, maith, 'ná donai aige</span>
<lb n="1675"/><span>féin 'ná 'gá shinnsear le fuil 'ná le béasa aon Normanaig.  Dá chomartha san</span>
<lb n="1676"/><span>maireann sprid Ghaedhealach na hEireann gus indiu, agus ní túisge a bheidh</span>
<lb n="1677"/><span>ceo agus smúit an Bhéarla glanta dhá meabhair, ná go mbeidh an acfuinn</span>
<lb n="1678"/><span>chéadna aici do bhí fadó, - gach Gall is Gaedheal idir na cheithre fairgí a bhailiú</span>
<lb n="1679"/><span>isteach 'na bínn agus Eireannaig a dhéanamh dhíobh.</span></p>
<lb n="1680"/>
<lb n="1681"/><p><span>CONAN MAOL.</span>
<lb n="1682"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1683"/><p><span>CATHAIR NA nDEAMHAN.</span></p>
<lb n="1684"/>
<lb n="1685"/><p><span>Aistrighthe ó Bhéarla Liam Mac Fhinn, a rugadh i gCorcaig san mbliain 1793.</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>Ins na laethibh a bhí, do chómhnuig i gcathair shéanmhar Chadhro, rabbi</span>
<lb n="1688"/><span>Eabhrach dárbh' ainm Iochónan.  Ní raibh ar a chine neach ba léigheanta ná é.</span>
<lb n="1689"/><span>Do leath a cháil ó náisiún go náisiún, i gcás go dtagadh óig-fhir ó imeallaibh</span>
<lb n="1690"/><span>an Oirthir chun teasgasg a ghlacadh uaidh.  Ba dhoimhin agus b'iomlán é a</span>
<lb n="1691"/><span>eolas ar bhéal-oideas na n-Atharach; agus nuair eirigheadh argóint idir dhaoinibh</span>
<lb n="1692"/><span>i dtaobh ceisteana de'n tsórd, níor ghá' ach bagairt cinn uaidh chun iad do</span>
<lb n="1693"/><span>réidhteach.  Bhí sé cráibheach, cóir, measardha; agus dian dúthrachtach ag</span>
<lb n="1694"/><span>leanúint na dlighe.  Bhí aon dubháilce amháin ann ámh: bhí grádh a chroidhe</span>
<lb n="1695"/><span>san ór, agus níor bhronn sé déirc ar dhuine bhocht riamh.  Fear saidhbhir ab</span>
<lb n="1696"/><span>eadh é; agus is de bhárr a eagna agus a chuid eolais a chnuasuigh sé furmhór</span>
<lb n="1697"/><span>a ghustail.  Bhí brón ar Eabhraig na cathrach i dtaobh an lochd so bheith sa</span>
<lb n="1698"/><span>té ba léigheanta dhá gcine; agus cé go dtugaidís onóir do ar son a cháile, is é</span>
<lb n="1699"/><span>ainm a bhíodh ag mnáibh agus ag leanbhaibh na sráide air ná Iochónan an</span>
<lb n="1700"/><span>Bochtán.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>Bhí togha feasa aige ar na gnáthaibh a cleachtí chun duine do thabhairt</span>
<lb n="1703"/><span>isteach go creideamh Mhaoise, agus do thuilleadh sé mórán airgid ag friothá-</span>
<lb n="1704"/><span>lamh mar sin ar dhaoinibh.</span></p>
<lb n="1705"/>
<lb n="1706"/><p><span>Lá áirithe agus é ag siubhal trí pháirceanaibh lasmuigh de'n chathair i</span>
<lb n="1707"/><span>gcomhrádh le hógánach ar mhíniú na dlighe, do thárla gur bhuail aingeal an</span>
<lb n="1708"/><span>bháis go hobann an fear óg, i gcás gur thuit sé 'na chorp mharbh i bhfiadh-</span>
<lb n="1709"/><span>naise an rabbi.</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>Nuair a chonnaic sé go raibh an buachaill marbh, do réab sé a chuid éadaig,</span>
<lb n="1712"/><span>agus do thug sé glóir do'n Tighearna.  Ach do priocadh a chroidhe, i gcás go</span>
<lb n="1713"/><span>dtigeadh smuainte ar an mbás chuige i dtaidhrithibh na hoidhche.  Thagadh</span>
<lb n="1714"/><span>buaidhreamh aigne air nuair a mhachtnuigheadh sé ar chruas a chroidhe le</span>
<lb n="1715"/><span>bochtaibh, agus adubhairt sé: "  Go mbeannuighthear ainm an Tighearna! an</span>
<lb n="1716"/><span>chéad dea'-obair a hiarrfar orm a dhéanamh, déanfád í ar son an ainm</span>
<lb n="1717"/><span>naomtha san."  Ach chuir sé liach as, mar bhí eagla air go n-iarrfí cuid éigin</span>
<lb n="1718"/><span>dá chuid airgid air.</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>Faid bhí sé ag machtnamh ar na neithibh sin, do tháinig glaodhach airthin-</span>
<lb n="1721"/><span>neach chun an dorais.</span>
<lb n="1722"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1723"/><p><span>"Músgail, a chodlatánaig," ars an guth, "músgail! tá leanbh i gcontabh-</span>
<lb n="1724"/><span>airt an bháis, agus do chuir máthair an leinbh mise ar do lorg chun go ndéantá</span>
<lb n="1725"/><span>an ní atá riachtanach do'n leanbh."</span></p>
<lb n="1726"/>
<lb n="1727"/><p><span>"Tá an oidhche dubh, dorcha," ars an rabbi, "agus is mór é m'aos.  Ná</span>
<lb n="1728"/><span>fuil fir is óige ná mise sa chathair agat?"</span></p>
<lb n="1729"/>
<lb n="1730"/><p><span>"Is tusa amháin a dubharthas liom fháil, - tusa ar a ngoirid daoine an</span>
<lb n="1731"/><span>t-Eagnach, agus ar a ngoirid daoine eile an Bochtán.  Seo sparán óir mar</span>
<lb n="1732"/><span>thuarastal duit.  Cuirim ort teacht liom in ainm Dé Bhí."</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>Do chuimhnig an Rabbi ar na móidibh a thug sé uaidh tamall beag roimhe</span>
<lb n="1735"/><span>sin, agus do tháinig aithreachas air, mar bhí tuairim aige go raibh an sparán</span>
<lb n="1736"/><span>teann.</span></p>
<lb n="1737"/>
<lb n="1738"/><p><span>"O chuireann tú orm san ainm sin," ars an Rabbi, "raghad leat; ach</span>
<lb n="1739"/><span>tá súil agam ná fuil an t-aistear fada.  Cuir chughat do chuid óir."</span></p>
<lb n="1740"/>
<lb n="1741"/><p><span>"Tá an áit i bhfogus dúinn," ars an coigcríoch.  "Bí mear; tá an uain</span>
<lb n="1742"/><span>ag imtheacht."</span></p>
<lb n="1743"/>
<lb n="1744"/><p><span>Ogánach cródha, agus é éadaighthe go greanta dob eadh an teachtaire.</span></p>
<lb n="1745"/>
<lb n="1746"/><p><span>D'eirig Iochónan, agus do chur sé uimis.  D'oscail sé an doras, agus</span>
<lb n="1747"/><span>do chuir sé an glas go dlúth 'na dhiaidh air, agus do chuir sé na heochracha</span>
<lb n="1748"/><span>i bhfolach in aice an dorais.  Do dhein an t-ógánach mion-gháire nuair a</span>
<lb n="1749"/><span>chonnaic sé an Rabbi ag coigilt na n-eochrach, ach níor labhair sé focal.  Do</span>
<lb n="1750"/><span>ghluais an bheirt ortha.</span></p>
<lb n="1751"/>
<lb n="1752"/><p><span>"Ní cuimhin liom," ars an Rabbi, "go bhfeaca oidhche chomh dubh riamh.</span>
<lb n="1753"/><span>Dein treorú dhom mar ní fheicim an bóthar."</span></p>
<lb n="1754"/>
<lb n="1755"/><p><span>"Tá eolas maith agam-sa air," ars an teachtaire, agus chuir sé osna as.</span>
<lb n="1756"/><span>"Bóthar leathan is eadh é, agus tá teasdal mórán daoine air; beir ar mo chuis-</span>
<lb n="1757"/><span>linn, agus ná bíodh eagla ort."</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>Do chuireadar díobh; agus cé gur mhór é an dóircheacht, do thug an</span>
<lb n="1760"/><span>Rabbi fé ndeara, ar theacht do niamh soluis anois agus arís, go raibh sé in</span>
<lb n="1761"/><span>áit a bhí as a aithne.  "Do shamhluigheas," ar sé, "go raibh eolas na tíre</span>
<lb n="1762"/><span>ar feadh mórán mílte tímpal na cathrach agam, agus anois níl fhios agam cá</span>
<lb n="1763"/><span>bhfuilim.  Ní héidir, a óig-fhir, gur b'amhal' a chuais amú?"  Do laguig a</span>
<lb n="1764"/><span>mhisneach.</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>"Ná bíodh ceist ort," ars an t-ógánach.  Tá deire anois díreach le nár</span>
<lb n="1767"/><span>n-aistear."  Agus ar rádh na bhfocal do, do baineadh na cosa ó'n Rabbi, agus</span>
<lb n="1768"/><span>do shleamhnuigh sé le fánaig fhada.  Ar a theacht chuige féin do chonnaic</span>
<lb n="1769"/><span>sé gur baineadh an turrain chéadna as an ógánach.  Bhí an bheirt 'na seasamh</span>
<lb n="1770"/><span>thíos.</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>"A ógánaig," ars an Rabbi, "má's ag magadh fé shean-duine ataoi, is</span>
<lb n="1773"/><span>giorra ar do shaoghal é.  Mairg do'n té thugan masla do cheann liath."</span>
<lb n="1774"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1775"/><p><span>Do ghaibh an t-ógánach a leath-sgéal, agus do leanadar dá dtriall tamall</span>
<lb n="1776"/><span>beag eile gan caint.  Do laigheaduig an doircheacht, agus ar n-árdú a shúl do'n</span>
<lb n="1777"/><span>Rabbi, do chonnaic sé gur shroitheadar geataí cathrach ná feaca sé riamh</span>
<lb n="1778"/><span>roime sin.  Ba mhór é a iongna, óir ní raibh cathair sa tír ná raibh eolas aige</span>
<lb n="1779"/><span>uirthe, agus ní raibh sé ach leath-uair a' chluig ó fhág sé a thig cómhnuighthe</span>
<lb n="1780"/><span>féin i gCadhro.  Do lean sé an treoraidhe agus é ar crith.</span></p>
<lb n="1781"/>
<lb n="1782"/><p><span>Ba ghéarr gur chuadar isteach sa chathair.  Bhí soillse ar lasadh ins gach</span>
<lb n="1783"/><span>ball, fé mar bheadh saoire mhór éigin ar siúbhal.  Bhí na sráideana lán de</span>
<lb n="1784"/><span>lucht spóirt, agus gan le clos ach guth agus gleo an áthais ó gach taobh.</span>
<lb n="1785"/><span>Ach nuair a dhearc Iochónan i ngnúis na bhfear, thug sé fé ndeara gur daoine</span>
<lb n="1786"/><span>iad go rabh peanaid mhór éigin aca dhá fhulag, cé go raibh deá'ramh an áthais</span>
<lb n="1787"/><span>féin ortha.  D'aithin sé ar na comharthaibh seo gur deamhain ab eadh iad.</span>
<lb n="1788"/><span>Do chuir san sgannra a anama air; agus nuair a thaithn solus na dtrísleán</span>
<lb n="1789"/><span>ar aghaidh an óig-fhir, do chonnaic an Rabbi go raibh comhartha an deamhain</span>
<lb n="1790"/><span>ar sin chomh maith.  Do mhéidigh sin an sgannra air, ach níor labhair sé gíog,</span>
<lb n="1791"/><span>agus do lean sé an t-ógánach gur threoir sé chun tighe breágh é a bhí san</span>
<lb n="1792"/><span>áit dob uaisle de'n chathair.</span></p>
<lb n="1793"/>
<lb n="1794"/><p><span>"Téidhir isteach ann so," ars an treoraidhe leis, "óir is liom-sa an tigh-</span>
<lb n="1795"/><span>seo, agus tá an bhean agus an leanbh breoite i seómra lastuas ann."  Do</span>
<lb n="1796"/><span>chuir an Rabbi na staidhrí suas de chun go bhfuair sé iad.</span></p>
<lb n="1797"/>
<lb n="1798"/><p><span>Bhí an bhean-uasal 'na luighe ar leabaidh.  Bhí maisiúlacht agus dathú-</span>
<lb n="1799"/><span>lacht thar meon ag baint léi; ach san am chéadna bhí scáil an bhróin agus an</span>
<lb n="1800"/><span>éadóchais os cionn na háilneachta uirthe.  Bhí an leanbh i n-éadaibh daora</span>
<lb n="1801"/><span>'na bhreac-chodladh ar bhaclainn bhanartlann le na taobh.</span></p>
<lb n="1802"/>
<lb n="1803"/><p><span>"A sholuis mo bheatha," ars an deamhan leis an mnaoi uasail, "do thugas</span>
<lb n="1804"/><span>chubhat é, - fear na heagna, an té bhí uait.  Gheobhad na neithe a theas-</span>
<lb n="1805"/><span>duighean; tosnuigheadh sé láithreach, óir chím go bhfuil deabhadh chun na</span>
<lb n="1806"/><span>háite seo fhágaint air."</span></p>
<lb n="1807"/>
<lb n="1808"/><p><span>Ar rádh na bhfocal do, d'fhéach sé ar an Rabbi, agus do chuir sé gáir</span>
<lb n="1809"/><span>bheag mhagaidh as, agus d'fhág sé an seomra agus do lean an bhanaltra é.</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>Nuair a bhí Iochónan agus an bhean uasal 'na n-aonar d'iompuigh sí ar</span>
<lb n="1812"/><span>an leabaidh chuige, agus dubhairt sí:</span></p>
<lb n="1813"/>
<lb n="1814"/><p><span>"A fhir an mhí-áidh, an bhfuil fhios agat cad é an áit é seo' na a dtáinghis?"</span></p>
<lb n="1815"/>
<lb n="1816"/><p><span>"Tá's agam anois é," ar sé, agus do leog sé osna trom as; "tá's agam</span>
<lb n="1817"/><span>go bhfuilim i gcathair na ndeamhan."</span></p>
<lb n="1818"/>
<lb n="1819"/><p><span>"Bíodh a fhios fairis sin agat," ar sí, agus do rith sruth deor ó'n a</span>
<lb n="1820"/><span>súilibh, "nár tugadh riamh isteach innte ach neach a pheacaidh i bhfiadhnaise</span>
<lb n="1821"/><span>an Tighearna.  Ní ceist anois cad é mo pheaca féin, ná ní mian liom a fhia-</span>
<lb n="1822"/><span>fruighe cad é do pheaca sa, - ach ní fhágfair an ball so go deo.  Taoi caillte</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1823"/><p><span>mar atáim-se féin, fóiríor, - caillte, caillte, caillte."  Agus do chrom sí ar ghol</span>
<lb n="1824"/><span>arís.</span></p>
<lb n="1825"/>
<lb n="1826"/><p><span>Do chaith an Rabbi a bhairéad ar an úrlár, do réab sé a chuid gruaige,</span>
<lb n="1827"/><span>agus dubhairt sé: "Mairg, mairg dómh-sa!  Agus a bhean, cé hí thusa a</span>
<lb n="1828"/><span>labhrann mar seo liom?"</span></p>
<lb n="1829"/>
<lb n="1830"/><p><span>"Bean Eabhrach;" ar sí, "inghean ollaimh dlighe i gcathair Bhagdaid.</span>
<lb n="1831"/><span>Do tugadh annso, mé, is cuma conas; agus do pósadh mé le flaith ameasg na</span>
<lb n="1832"/><span>ndeamhan, - an té chuaidh id iarraidh.  Agus an leanbh so, sé ár gcéadghein</span>
<lb n="1833"/><span>é, - naoineán neamhchiontach, - ní cheadóchainn go gcaillfeadh sé a anam.</span>
<lb n="1834"/><span>D'iarras ar mo chéile sagart do sholáthar a dhéanfadh an leanbh do thímpal-</span>
<lb n="1835"/><span>ghearradh; agus ós rud é go gcuala tuairisg ar do léighean i dtig m'athar,</span>
<lb n="1836"/><span>d'ainmnigheas tusa mar shagart do.  Cé gur mór é mo chéile ameasg na</span>
<lb n="1837"/><span>ndeamhan, is daonachtúla é ná iad; agus rud eile, ní bhfaghadh sé ó'n a chroidhe</span>
<lb n="1838"/><span>mise d'eiteach, óir cé gur b'é do mhill mé, is mór é a ghrádh dhom.  Dubhairt</span>
<lb n="1839"/><span>sé go raibh aithne mhaith aige ort agus ná féadfá diúltadh.  Tá's agat féin</span>
<lb n="1840"/><span>cad é an choir atá déanta agat a chuir i gcómhacht na ndeamhan tu."</span></p>
<lb n="1841"/>
<lb n="1842"/><p><span>"Dearbhuighim ós cómhair na bhflaitheas," ars an Rabbi, "gur chim-</span>
<lb n="1843"/><span>eádas riamh an dlighe go dúthrachtach, gur shiubhluigheas gan staonadh do</span>
<lb n="1844"/><span>réir theagaisg na n-Atharach ó laethibh m'óige gus indiu.  Níor imreas an-cheart</span>
<lb n="1845"/><span>ar neach riamh le gníomh ná le bréithir; gach lá d'adhras an Tighearna, agus</span>
<lb n="1846"/><span>do rinneas an bheag agus an mhór de gach gnáth a bhainean le seirbhís Dé in</span>
<lb n="1847"/><span>A theampul."</span></p>
<lb n="1848"/>
<lb n="1849"/><p><span>"Do thuitfeadh amach," ars an bhean, "go ndéanfá mar a deirir, agus</span>
<lb n="1850"/><span>breis, agus na dhiadh san go mbeidhfá i gcomhacht na ndeamhan.  Ach níl</span>
<lb n="1851"/><span>am anois againn.  Airighim ciscéim mo chéile ag teacht aníos an staidhre.  Tá</span>
<lb n="1852"/><span>aon tseans amháin ar imtheacht fós agat."</span></p>
<lb n="1853"/>
<lb n="1854"/><p><span>"A Ghile na Gile, cad é sin?" ars an Rabbi, agus crith a chroidhe air.</span></p>
<lb n="1855"/>
<lb n="1856"/><p><span>"Ná hith, agus ná hól, ná glac duais ná tuarasdal faid a bheir annso; agus</span>
<lb n="1857"/><span>an fhaid a rithfidh leat san do dhéanamh, ní bheidh comhacht ag na deamh-</span>
<lb n="1858"/><span>anaibh ort beo ná marbh.  Bíodh misneach ort, agus bí buan-tseasamhach."</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>Ar stad de'n chaint do'n mhnaoi, do tháinig a céile isteach sa tseomra,</span>
<lb n="1861"/><span>agus an bhanaltra 'na dhiadh.  Aici-se do bhí gach ní d'oir do mhiniostráltacht</span>
<lb n="1862"/><span>an Rabbi.  Do dhein sé a ghnó, agus brón ar a chroidhe, agus do háirmheadh</span>
<lb n="1863"/><span>an leanbh ameasg na bhfíoraon.</span></p>
<lb n="1864"/>
<lb n="1865"/><p><span>Nuair a bhí gach ní déanta, do cuireadh an fíon thart do réir nós na sinnsear.</span>
<lb n="1866"/><span>Do bhlais an leanbh é, do bhlais máthair an leinbh é; ach nuair a tugadh do'n</span>
<lb n="1867"/><span>tsagart é, do chuir sé suas do, ghá rádh, "Ná tóg orm go n-eitighim é, a</span>
<lb n="1868"/><span>Thighearna; táim fé mhóidibh trosgadh a dhéanamh indiu, agus ní íosfad ná</span>
<lb n="1869"/><span>ní ólfad."</span>
<lb n="1870"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1871"/><p><span>"Mar is mian leat," ars an deamhan.  "Ní hé mo thoil-se go réabfá do</span>
<lb n="1872"/><span>mhóide," agus do chuir sé gáir mhagaidh as.</span></p>
<lb n="1873"/>
<lb n="1874"/><p><span>Do tugadh an Rabbi bocht go seomra fé leith, mar ar chaith sé an far-is-</span>
<lb n="1875"/><span>barr de'n oidhche agus an lá na diaidh ag gol agus ag impidhe ar Dhia é</span>
<lb n="1876"/><span>thabhairt saor ó Chathair na nDeamhan.  Ach nuair a bhuail an dara uair</span>
<lb n="1877"/><span>déag, agus nuair a bhí an ghrian fé, do tháinig flaith na ndeamhan arís chuige</span>
<lb n="1878"/><span>agus adubhairt:</span></p>
<lb n="1879"/>
<lb n="1880"/><p><span>"Ith anois, iarraim ort, óir tá lá do mhóide thart," agus do chuir sé biadh</span>
<lb n="1881"/><span>ós a chomhair.</span></p>
<lb n="1882"/>
<lb n="1883"/><p><span>"Féach orm a Thighearna, ach ná féach le feirg orm," ars an Rabbi.  Tá</span>
<lb n="1884"/><span>móide tabhartha agam trosagdh do dhéanamh indiu leis."</span></p>
<lb n="1885"/>
<lb n="1886"/><p><span>"Níl fearg orm," ars an deamhan.  "Bíodh mar is maith leat; ní chuirfead</span>
<lb n="1887"/><span>isteach ort i dtaobh do mhóide."  Agus chuir sé gáir mhagaidh arís as.</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>D'fhan an Rabbi lá eile sa tseomra ag caoi agus ag úrnaighthe, agus</span>
<lb n="1890"/><span>nuair a chuaidh an ghrian fé lastiar des na cnocaibh, do tháinig flaith na</span>
<lb n="1891"/><span>ndeamhan chuige arís, agus adubhairt:</span></p>
<lb n="1892"/>
<lb n="1893"/><p><span>"Ith anois, mar is mithid duit ocras a bheith ort; ba dhocht iad do mhóide."</span>
<lb n="1894"/><span>Agus do chuir sé biadh dea'-bhlasta ar bórd chuige.</span></p>
<lb n="1895"/>
<lb n="1896"/><p><span>Do chuir an milis-bhiadh mian mór ar an Rabbi, ach do ghuidh sé ó'n</span>
<lb n="1897"/><span>a chroidhe chun an Tighearna na cathaí do dhul thairis.  Do chuadar; agus</span>
<lb n="1898"/><span>do dhein sé freagra.</span></p>
<lb n="1899"/>
<lb n="1900"/><p><span>"Fós an treas uair, ná tóg ar do sheirbhíseach ná hitheann sé.  Do dheineas</span>
<lb n="1901"/><span>na móide d'athnuachtaint.</span></p>
<lb n="1902"/>
<lb n="1903"/><p><span>"Bíodh mar sin," ars an té eile.  "Eirigh agus lean mé."</span></p>
<lb n="1904"/>
<lb n="1905"/><p><span>Do thóg an deamhan trísleán 'na láimh agus do threoruigh sé an Rabbi</span>
<lb n="1906"/><span>trí scúinsíbh fada cama gur thug sé go seomra fairsing árd é.  Ar a ndul isteach</span>
<lb n="1907"/><span>ann, do chonnaic an Rabbi gur d'airgead gheal a bhí sé déanta.  Dá mb'iad</span>
<lb n="1908"/><span>na fallaí, an t-úrlár, an díonuachtair, an táirseach agus na h-ursana iad, is</span>
<lb n="1909"/><span>d'airgead thathacach a bhíodar déanta.  Bhí na frathacha agus ciumhaiseana</span>
<lb n="1910"/><span>an díonuachtara chomh greanta san gur dhóigh leat nuair bhíodar ag taith-</span>
<lb n="1911"/><span>neamh fé sholus an trísleáin, gur obair néata sheaca iad.  I lár an tseomra bhí</span>
<lb n="1912"/><span>soithí móra de'n mhiteal chéadna agus iad cruachta le hairgead geal.</span></p>
<lb n="1913"/>
<lb n="1914"/><p><span>"A Rabbi," ars an deamhan, "táim fé chomaoine agat; tóg an méid is</span>
<lb n="1915"/><span>mian leat dá mb'é an t-iomlán é."</span></p>
<lb n="1916"/>
<lb n="1917"/><p><span>"Ní bheadh san ceaduighthe agam," ars an Rabbi.  "Do chuiris fé</span>
<lb n="1918"/><span>gheasaibh mé teacht in ainm Dé, agus is in A ainm a thánag, agus ní ar dhuais</span>
<lb n="1919"/><span>ná ar thuarasdal."</span></p>
<lb n="1920"/>
<lb n="1921"/><p><span>"Lean mise," arsa Flaith na nDeamhan, agus do chuadar araon isteach</span>
<lb n="1922"/><span>go seomra eile, a bhí níos sia siar sa tig.</span>
<lb n="1923"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1924"/><p><span>Fé mar a bhí an chéad sheomra déanta d'airgead, is d'ór bhuidhe a bhí</span>
<lb n="1925"/><span>sé seo déanta.  Bhí piléirí óir ag eirghe as úrlár óir agus ag cimeád an chinn</span>
<lb n="1926"/><span>óir suas.  Bhí cheithre cinn fhichead d'árthaíbh sa tseomra, - sé cinn cois gach</span>
<lb n="1927"/><span>falla, - agus bhíodar uile lán go bruach de phíosáibh óir; agus ba mhó dob fhiú</span>
<lb n="1928"/><span>an t-ór a bhí i ngach ceann aca ná iomlán ciste rithe an domhan i dteannta</span>
<lb n="1929"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>Do ghriog an tsaint croidhe an Rabbi nuair a chonnaic sé ag taithneamh</span>
<lb n="1932"/><span>sa tsolus bhuidhe iad, mar thaithneamh na gréine tráthnóna breágh fómhair.</span>
<lb n="1933"/><span>Ach trí chabhair Dé do lean sé dá fhocal.</span></p>
<lb n="1934"/>
<lb n="1935"/><p><span>Ars an Deamhan: "Ní'l mac máthar ar thalamh an domhain a bhéadh</span>
<lb n="1936"/><span>chomh saidhbhir leat mara mbeadh agat ach lán éin chinn amháin aca, agus</span>
<lb n="1937"/><span>féach do-bheirim iad uile dhuit.  Bídís go léir agat."</span></p>
<lb n="1938"/>
<lb n="1939"/><p><span>D'eitigh Iochónan arís.  Annsan d'oscail an Deamhan dogas an trímhadh</span>
<lb n="1940"/><span>seomra.  B'é sin Halla na mBuadh-Chloch.  Ní túisge chuir an Rabbi a chos</span>
<lb n="1941"/><span>thar táirsing ná chuir sé sgread as, agus chuir sé a lámha ar a shúilibh.  Do</span>
<lb n="1942"/><span>dhall gile na seod é mar a dhéanfadh féachaint ar ghréin an mheádhan lae.</span>
<lb n="1943"/><span>Bhí clocha buadha thar áireamh i miasaibh agat, agus gach ceann aca níos</span>
<lb n="1944"/><span>mó ná ubh colúir.  Ar bhórdaibh alabastair bhí saghasana eile de sheodaibh,</span>
<lb n="1945"/><span>agus bhíodar snuighte, líomhtha, greanta i ndiaidh lámha saor-cheárdaidhthe.</span>
<lb n="1946"/><span>Sé rud a bhí ag tabhairt soluis do'n Hálla ná carbuncail mór a bhí sa bhfalla</span>
<lb n="1947"/><span>i gceann de.  Bhí an seomra chomh solusmhar is dá mbeadh an ghrian ag</span>
<lb n="1948"/><span>taithneamh isteach ann; ach bhí an solus chomh bog le bog-sholus na ré.</span></p>
<lb n="1949"/>
<lb n="1950"/><p><span>Chuir an radharc-so an Rabbi i gcruachás; ach do chabhruigh Dia leis agus</span>
<lb n="1951"/><span>d'éitigh sé arís.</span></p>
<lb n="1952"/>
<lb n="1953"/><p><span>"Chím go n-aithnigheann tú me," ars an Deamhan.  "Tá'n ceart agat,-</span>
<lb n="1954"/><span>is deamhan me, agus is chun tu mhealladh do thaispeánas iad-so dhuit; ach</span>
<lb n="1955"/><span>Ós rud é gur chuiris im choinnibh go dti so, ní chuirfead a thuille de chathaíbh</span>
<lb n="1956"/><span>ort.  Do dheinis rud dom sa tigh seo, agus cé ná fuil meas ar bith agam-sa air,</span>
<lb n="1957"/><span>is mór ag mo mhnaoi é, agus is annsa liom í ná m'anam féin.  Siubhluigh, tá</span>
<lb n="1958"/><span>seomra eile fós agat le feiscint.  Croth suas tu féin."  Mar bhí súile Iochónan</span>
<lb n="1959"/><span>dúnta, é ag bualadh a uchta, agus ag guidhe chun an Tighearna.</span></p>
<lb n="1960"/>
<lb n="1961"/><p><span>Ní raibh deá'ramh ar bith ag an seómra deireanach leis an gcuid eile.</span>
<lb n="1962"/><span>Poll beag suarach gan trosgán ab eadh é.  Ar crochadh leis na fallaibh salacha</span>
<lb n="1963"/><span>bhí mórchuid eochrach meirgeacha, - eochracha móra agus eochracha beaga,</span>
<lb n="1964"/><span>agus iad gan réir ach ar crochadh annso agus annsúd.  Do tháinig iongna</span>
<lb n="1965"/><span>a chroidhe ar Iochónan nuair a chonnaic sé eochracha a thighe féin 'na measg,-</span>
<lb n="1966"/><span>na heochracha úd do chuir sé i bhfolach go seana-chríona, mar a shíl sé, nuair</span>
<lb n="1967"/><span>fhág sé an baile chun dul lcis an nDeamhan.</span></p>
<lb n="1968"/>
<lb n="1969"/><p><span>"Cad a chíon tú," ars an Deamhan, "go bhfuil tú ag féachaint chomh</span>
<lb n="1970"/><span>géar san air? An té a dhiúltaigh airgead agus ór agus clocha-bhuadha nách ait</span>
<lb n="1971"/><span>suim a bheith aige ghá chur i roinnt sean-eochrach meirgeacha."</span></p>
<lb n="1972"/>
<lb n="1973"/><p><span>"Is iad mo chuid mhacánta féin iad," ars an Rabbi.  "Glacfad go</span>
<lb n="1974"/><span>buidheach iad má deintear iad do thairiscint dom."</span></p>
<lb n="1975"/>
<lb n="1976"/><p><span>Do thóg an Deamhan eochracha Iochónain de'n fhalla, agus chuir sé 'na</span>
<lb n="1977"/><span>láimh iad.  "Tá cead imtheacht' agat," ar sé; "ach, a Rabbi, glac cómhairle</span>
<lb n="1978"/><span>do leasa, agus oscail, ní hé amháin do thig ach do chroidhe chomh maith.  Is</span>
<lb n="1979"/><span>é cruas do chroidhe a thug an greim domhsa ort.  Ba mhaith dhuit gur dheinis</span>
<lb n="1980"/><span>éan ghníomh carthanachta amháin.  Sé sin do theacht liom-sa gan díoluíocht.</span>
<lb n="1981"/><span>Sin é a shaor tu. Ná bí id bhochtán feasta."</span></p>
<lb n="1982"/>
<lb n="1983"/><p><span>D'umhluigh an Rabbi go talamh, agus do thug sé buidheachas do Dhia</span>
<lb n="1984"/><span>i dtaobh é shaoradh.  "Ach conus, led' thoil, " ar sé, "a raghad thar nais,</span>
<lb n="1985"/><span>óir níl eolas na slighte agam?"</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>"Dún do shúile," ars an Deamhan. Do dhein, agus i gcionn nóimit do</span>
<lb n="1988"/><span>chualaidh sé an Deamhan ghá rádh leis iad d'oscailt arís.  Agus féach nuair a</span>
<lb n="1989"/><span>dhein, sé áit go bhfeaca sé go raibh sé, - i lár a sheomra féin in a thig féin</span>
<lb n="1990"/><span>i gCadhro, agus a eochracha 'na láimh aige.</span></p>
<lb n="1991"/>
<lb n="1992"/><p><span>Nuair a tháinig sé chuige féin do gaibh sé buidheachas go humhal le</span>
<lb n="1993"/><span>Dia na Trócaire a shaor é.  Do lean sé faid a mhair sé de'n chomhairle úd</span>
<lb n="1994"/><span>a fuair sé agus é i ngéibhean.  D'oscail sé a thig agus a sparán agus a chroidhe</span>
<lb n="1995"/><span>do bhochtaibh na cathrach.  Níor cuireadh obair ar bun san áit le haghaidh</span>
<lb n="1996"/><span>maitheasa na ndaoine ná gur mhór é a chongnamh chúiche; agus le himeacht</span>
<lb n="1997"/><span>na laethanta, in ionad Iochónan an Bochtán a bheith mar leas-ainm air, is</span>
<lb n="1998"/><span>é a thugadh uasal agus íseal air ná Iochónan na Féile.</span>
<lb n="1999"/><span>Gruagach an Tobair</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Tosach na hOibre

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Tosach na hOibre

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
