Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cogar Mogar</title><author><name type="main">Diarmuid Ua Laoghaire</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">M190</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1909</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>M190</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Cogar Mogar</title><author>Diarmuid Ua Laoghaire</author><imprint><publisher>Muintir na Leabhar Gaedhilge</publisher><date>1909</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Cogar Mogar.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Caitheamh-Aimsire Iasachta.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>Is fada dhom ar an saoghal agus is mó saghas </span>
<lb n="8"/><span>caitheamh aimsIre a chonac le m' rae, ach do bhuaidh</span>
<lb n="9"/><span>na "Hubby Horses" ortha go léir.  Táid siad ag</span>
<lb n="10"/><span>gluaiseacht ó áit go h-áit anis le tamall.  Cuirid</span>
<lb n="11"/><span>siad fútha anso 's ansúd ar feadh seachtmhaine nú</span>
<lb n="12"/><span>caidhcís, ins na h-áiteanaibh go mbíon amhras acu go</span>
<lb n="13"/><span>mbeadh raighse amadán go meallfidís roinnt phinginí</span>
<lb n="14"/><span>uatha.</span></p>
<lb n="15"/>
<lb n="16"/><p><span>Do ráinidh dóibh teacht i m' chomharsanacht féin tráth</span>
<lb n="17"/><span>éigin le déanaighe go h-árimhthe.  Ní raibh aon </span>
<lb n="18"/><span>tsuaineas aigne orm go bhfeaca iad.  Chuadhas fé na </span>
<lb n="19"/><span>ndéin.</span></p>
<lb n="20"/>
<lb n="21"/><p><span>Do leath mó shúile orm nuair a chonac iad.  Do </span>
<lb n="22"/><span>eighrigh mo chroidhe orm nuair a chonac an sluagh bhí ag</span>
<lb n="23"/><span>féachaint ortha, agus an driuch a bhí ortha.  Bhí a </span>
<lb n="24"/><span>gcóracha curtha i dtreó acu.  Bhíodar istigh i lár </span>
<lb n="25"/><span>láithreáin mhóir, leathan, lathaighe .  Bhí na Hubby Horses</span>
<lb n="26"/><span>ar siúbhal.  Chídhfá capail agus asail agus muca agus </span>
<lb n="27"/><span>gabhair agus gach aon tsaghas animhighe ag gabháil mór </span>
<lb n="28"/><span>dtíompal ar greada.  Chídhfá fir luatha láidire, agus </span>
<lb n="29"/><span>sean-daoine, agus fiú amháin buachailí sgoile ag </span>
<lb n="30"/><span>marcuigheacht ortha.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>Thugas fé ndeara aon tsean-duine amháin a bhí ann.</span>
<lb n="33"/><span>Fear mór garbh láidir sgoth-aosta a b' eadh é.  Bhí</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="34"/><p><span>sé ag marcuigheacht ar sheana chráin mhuice a bhí chomh</span>
<lb n="35"/><span>do-thígheasach leis féin.  Dá bhficfá mar fhéachadh sé ar</span>
<lb n="36"/><span>na daoine féachaint an rabhadar á thabhairt fé ndeara!</span>
<lb n="37"/><span>"Seadh," arsa mise liom féin.  "Tá'n tú ar muin </span>
<lb n="38"/><span>na muice dhoit féin, a dhuine bhoicht!"  Bhí san go maith</span>
<lb n="39"/><span>go dtí gur stopadh d' a mharcuigheacht é.  Dá bhficfá</span>
<lb n="40"/><span>chomh buartha 's do bhí sé!  D'fhéach sé 'n a thíompal.</span>
<lb n="41"/><span>Chonaic sé na marcaigh eile ag túirleac.  Chonaic sé</span>
<lb n="42"/><span>tuile marcaig ag dul suas.  Chonaic sé pocán gabhair</span>
<lb n="43"/><span>ná raibh aoinne ag dul fé na dhéin.  Níor fhéad sé</span>
<lb n="44"/><span>foidhneamh.  Seo fé dhéin an ghabhair é, agus do phreab</span>
<lb n="45"/><span>sé anáirde air.  Do gháir na daoine nuair a </span>
<lb n="46"/><span>chonaiceadar an fear bocht gan chiall.  Do gháir sé </span>
<lb n="47"/><span>féin chómh maith le cách.  Ghluaisigheadar.  Dá bhicfá</span>
<lb n="48"/><span>an stiúir a bhí ar mo shean-duine bhocht, agus an mhórdháil</span>
<lb n="49"/><span>a bhí air i dtaobh bheith ag marcuigheacht ar ghabhar.</span>
<lb n="50"/><span>Níor bh' aon nuadhacht bheith ag marcuigheacht ar chapal.</span>
<lb n="51"/><span>Bhí dhá adhairc ar an ngabhar a bhí chómh fada agus chómh</span>
<lb n="52"/><span>géar le dhá bheaignit ach ná rabhadar chómh díreach.  Bhí</span>
<lb n="53"/><span>meigeal de fhéasóig fhada, sgáinte, liath air, a bhí ag</span>
<lb n="54"/><span>teacht anuas go dtí an talamh, i gcás go raibh sé i</span>
<lb n="55"/><span>gcontabhairt seasaimh air; agus is ró bheag ná go raibh</span>
<lb n="56"/><span>sé ag meigiolaig.  An chéad uair a bhí sé ag gabháil</span>
<lb n="57"/><span>tharainn do liúigh agus do sgread agus do bhéic na</span>
<lb n="58"/><span>daoine i dtreó go dtáinidh píoparnach i m' chluasaibh</span>
<lb n="59"/><span>féin, agus gur mheasas go raibh mo phlaosg briste.</span>
<lb n="60"/><span>Níor chuir san aon chorabhuais ar an sean-duine ámhthach.</span>
<lb n="61"/><span>Níor bh'fhearr leis rud a bhí ar siúbhal acu.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>Fé cheann tamail mhothuigheas fuacht ag teacht ar mo</span>
<lb n="64"/><span>chosaibh.  Do fhéachas ar an dtalamh fé m' chosaibh agus</span>
<lb n="65"/><span>i m' thiompal.  Cad a bheadh ná lathach go glúinibh orm</span>
<lb n="66"/><span>féin, agus ar a raibh eile láithreach.  </span>
<lb n="67"/></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="68"/><p><span>"Seadh," arsa mise liom féin, "is é mo mhór-</span>
<lb n="69"/><span>thuairim go bhfuil breis agus mo dhá dhóithin des na</span>
<lb n="70"/><span>Hubby Horses fághálta agam-sa; fágaim ansan sibh</span>
<lb n="71"/><span>agus bhúr dtairbhthe nár fhaghad."</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>Dia mór linn, a dhaoine mo chroidhe istigh!  Nách</span>
<lb n="74"/><span>sinn na h-amadáin!  Nách fhuiriste sinn a mhealladh!</span>
<lb n="75"/><span>Nách éachtach an sult a gheibhmíd i ndaoine bhíon ag </span>
<lb n="76"/><span>stealla-mhaga fúinn!  Na daoine seo bhíonn ag </span>
<lb n="77"/><span>gluaiseacht ó áit go h-áit ar an gcuma san ní fios</span>
<lb n="78"/><span>cad as iad.  Níl beann acu ar Dhia ná ar dhuine.</span>
<lb n="79"/><span>Daoine "gan paidir gan créidh, gan atheanta Dé"</span>
<lb n="80"/><span>iseadh iad.  Cad é an donas atá ag gabháil dúinn ná </span>
<lb n="81"/><span>cuirimíd an ruagairt ortha?  Nách tubaisteach an chriú</span>
<lb n="82"/><span>sinn agus cuir suas leó in aon chor!  Níl leigheas air </span>
<lb n="83"/><span>ach bheith cráidhte.</span>
<lb n="84"/>
<pb n="4"/></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>"Is malluighthe an dram tuinncéirí."</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>Is ró ghearr ó bhí capal agam le díol, agus do rugas</span>
<lb n="91"/><span>liom é go dtí sráid éigin i gCúntae Luiminighe go raibh</span>
<lb n="92"/><span>aonach capal ann.  Ní déarfidh mé cad í an tsráid í,</span>
<lb n="93"/><span>ach amháin go bhfuil sí i ngearracht fiche míle dhe 'n</span>
<lb n="94"/><span>Chaithir.</span></p>
<lb n="95"/>
<lb n="96"/><p><span>Nuair a shroiseas an t-aonach, ní gádh dhom a rádh</span>
<lb n="97"/><span>go bhfeaca radharc.  Bhí capail agus asail agus daoine </span>
<lb n="98"/><span>ann.  Bhí na capail ag rith síos suas, agus anonn 's</span>
<lb n="99"/><span>anall ar greada.  Bhí cuid acu ar cos anáirde, agus </span>
<lb n="100"/><span>cuid acu ar sodar, cuid acu ag siúbhal agus cuid acu</span>
<lb n="101"/><span>'n a stop.  Bhí capail fiaidh agus capail ráis ann,</span>
<lb n="102"/><span>capail i gcóir chairéireachta, agus capail, d'réir mar</span>
<lb n="103"/><span>mheasas, gan aon mhaitheas in aon chor ionta.  Bhí</span>
<lb n="104"/><span>bramaig de gach aon aos ann, cuid achu go sleamhain,</span>
<lb n="105"/><span>beathuighthe, deagh-chúmtha, go raibh braon foluigheachta</span>
<lb n="106"/><span>ionta, agus tuile acu go seang, seirigthe, giobalach,</span>
<lb n="107"/><span>ocarach, na raibh siúbhal na slighe ionta, ó ocras agus</span>
<lb n="108"/><span>ó dhroch-usáid.  I dtaobh na n-asal, ní mór go</span>
<lb n="109"/><span>bhfeacathas in aon chor iad, bhíodar chómh suarach san</span>
<lb n="110"/><span>idir na capailibh, ach mar sin féin bhíodar ann, agus</span>
<lb n="111"/><span>cé ná raibh puinn tuirt ionta, ba mhaith an sás iad féin </span>
<lb n="112"/><span>a chuir in úil iad mar nuair a liogadh ceann acu</span>
<lb n="113"/><span>sgread as, do fhreagaruigheadh ceann eile é, agus</span>
<lb n="114"/><span>ceann eile agus fós ceann eile, agus mar sin dóibh,</span>
<lb n="115"/><span>go dtí go mbídís go léir ag béicigh i dteannta chéile,</span>
<lb n="116"/><span>ó cheann ceann na sráide.  B'fhéidir ansan má seadh </span>
<lb n="117"/><span>gur bh' fhada ó uaigneas do mhuíntir an aonaig é.  An</span>
<lb n="118"/><span>fhaid a bhíodh a gcómhrádh ar siúbhal agus na h-aralaibh</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="119"/><p><span>níor bh' fhéidir do aoinne eile focal a labhairt, nú dá</span>
<lb n="120"/><span>labharadh ba bheag an chabhair do é mar ná h-</span>
<lb n="121"/><span>areóch' aoinne é.</span></p>
<lb n="122"/>
<lb n="123"/><p><span>Seadh, do bhí capal agam-sa le díol, agus do </span>
<lb n="124"/><span>dhíolas é leis.  Do casadh ceannuightheoir ó Bh' L' áth'</span>
<lb n="125"/><span>Cliath orm.  'N fhaid a bhí an maraga á dhéanamh bhí</span>
<lb n="126"/><span>locht dhíolta na gceannrach go bruideamhail ag rith síos </span>
<lb n="127"/><span>suas, agus ó 's ag trácht ortha é, is ann a bhíodar, </span>
<lb n="128"/><span>lán an bhaill acu.  Ní raibh de éadach um úmpa ach </span>
<lb n="129"/><span>na giobail, agus ní raibh focal síbhialta le fághail amach</span>
<lb n="130"/><span>ash béal aoinne acu, ach gach aon fhocal ar a fhaobhar</span>
<lb n="131"/><span>agus ar a chúinne.  Bhí cuid acu, na mná go mór mór, go</span>
<lb n="132"/><span>bhficfá leanbh ar chuislinn acu, agus bacala cheannrach</span>
<lb n="133"/><span>ar an gcuislinn eile; agus an driuch a bhíodh ortha!  Go </span>
<lb n="134"/><span>sábhálaidh Dia sinn!  Ba mhaith leat ráil iarrainn a </span>
<lb n="135"/><span>bheith idir tu 'gus iad.</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>Do bhailigh miothal acu tíompal orm-sa go h-árimhthe,</span>
<lb n="138"/><span>chun cheannraig a dhíol liom, nuair a bhraitheadar nár</span>
<lb n="139"/><span>bhfuláir nú go ndíolfainn mo chapal.  Ní raibh de sheift</span>
<lb n="140"/><span>agam-sa ach gan a thairiscint dóibh ach fíor bheagán</span>
<lb n="141"/><span>airgid air.  Nuair a bhí an marga déanta, do thairigeas</span>
<lb n="142"/><span>pinnin do mhnaoi acu ar cheannrach, agus má dheineas,</span>
<lb n="143"/><span>dar ndóigh, mo dhá creach!  Do liúigh sí agus do léim sí,</span>
<lb n="144"/><span>agus do spriúch sí agus do bhéic sí.  Tháinid crith chos</span>
<lb n="145"/><span>agus lámh ionam le h-eagala roímpi, agus geallaim </span>
<lb n="146"/><span>gur bhaineas uaim féin.  Thugas súil-fhéachaint tíompal</span>
<lb n="147"/><span>orm, agus chonac gasra fear tamailín uaim, agus iad</span>
<lb n="148"/><span>ag briseadh a gcroidhe ag gáirí.  Do athnigheas duine</span>
<lb n="149"/><span>acu.  Bhagaruigheas air.  Tháinid sé anall chúgham.  Do</span>
<lb n="150"/><span>fhiafruigheas de cad a bhí á gcuir ag gáirí. Dubhairt sé</span>
<lb n="151"/><span>liom gur umam féin a bhíodar ag gáirí.  Níor thuigeas</span>
<lb n="152"/><span>go dtí san go raibh aon tsult in aon chor i m' ghnóthaibh.</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="153"/><p><span>Ansan do b'éigin dom féin gáire chómh maith leó, nuair</span>
<lb n="154"/><span>a thuigeas andeire mo sgéil.</span></p>
<lb n="155"/>
<lb n="156"/><p><span>Um an dtaca san bhí fiche éigin duine bailighthe am'</span>
<lb n="157"/><span>thíompal ag díol cheannrach.  Nuair a chonaiceadar</span>
<lb n="158"/><span>mise ag gáirí, cheapadar gur ag magadh fútha féin a </span>
<lb n="159"/><span>bhíos.  Chuir san fearg ortha.  Chromadar ar bheith ag</span>
<lb n="160"/><span>aragóint eatartha féin ansan, agus ó an aragóint</span>
<lb n="161"/><span>tháinidh troid, agus ó an dtroid tháinidh bruíghean, agus </span>
<lb n="162"/><span>"Ba gearr go raibh coga ar an aonach."  Sgaras-sa</span>
<lb n="163"/><span>leo ar an gcuma san agus is sé deirim liom féin ó</span>
<lb n="164"/><span>shin "gur malluighthe an dram tuinncéirí."</span>
<lb n="165"/>
<pb n="7"/></p>
<lb n="166"/>
<lb n="167"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>Na Bacaig.</span></p>
<lb n="170"/>
<lb n="171"/><p><span>An t-seachtmhain seo 'ghaibh tharainn sé rud a dubhart </span>
<lb n="172"/><span>libh ná gur "malluighthe and dram tuinncéirí."  Seo</span>
<lb n="173"/><span>anis, ta dram eile ná liogfadh leó é ar mhalluightheacht;</span>
<lb n="174"/><span>agus is é dram é sin ná na bacaig.</span></p>
<lb n="175"/>
<lb n="176"/><p><span>An chéad lá riamh a cuireadh bacach ar a bhonnaibh, fear</span>
<lb n="177"/><span>bacach a b' eadh é.  Bhí sé mar leath-sgéal aige ná</span>
<lb n="178"/><span>féadfadh sé aon obair a dhéanamh toisc é bheith 'n a</span>
<lb n="179"/><span>mhairtíneach.  Chomáin sé leis ar an gcuma san ar feadh</span>
<lb n="180"/><span>tamail, ag dul ó áit go h-áit ag d' iaruig déarca, </span>
<lb n="181"/><span>agus a chleith 'n a láimh aige mar chúnghnamh chun siúbhail.</span>
<lb n="182"/><span>D'fhaghadh sé lóistín na h-oidhche saor annso 's annsúd</span>
<lb n="183"/><span>nuair a theastuigheadh uaidh.  Bhí an sgeul ar a thoil aige </span>
<lb n="184"/><span>go dtáinidh lá fliuch air a's nár fhéad sé gabháil amach.</span>
<lb n="185"/><span>Bhí sé mar mhuiríghean ar mhuíntir an tíghe sin ar feadh</span>
<lb n="186"/><span>lae agus oidhche eile.  B' éigin do cuímhneamh ar sheift </span>
<lb n="187"/><span>eile ansan.  Do bheartuidh sé gur mhaith an rud do </span>
<lb n="188"/><span>mála sholáthar i gcás go bhféadgadh sé oiread a </span>
<lb n="189"/><span>bhailiúghadh agus a chuir chun taisge, 'n fhaid a bheadh an</span>
<lb n="190"/><span>lá breágh aife, a's do chothoch' díomhaoin é i gcaitheamh</span>
<lb n="191"/><span>an droch-lae.  Dá bhrí sin d' aimsig sé mála, agus ní </span>
<lb n="192"/><span>túisge rug an mhaidean air ná thóg sé leis an chleith,</span>
<lb n="193"/><span>agus chaith seile ar a láimh, agus bhuail an bóthar do </span>
<lb n="194"/><span>féin agus port feaduíola 'n a bhéal aige.  Dar leis</span>
<lb n="195"/><span>ní raibh fear sa domhan chomh socair aigne leis.</span></p>
<lb n="196"/>
<lb n="197"/><p><span>Ba ró-ghearr do ag gabháil d'á chéird nuair a tháinidh</span>
<lb n="198"/><span>formad ar dhaoinibh.  Fé cheann tamail d'iompaidh</span>
<lb n="199"/><span>duine eile amach 'n a bhacach, agus duine eile 'n a </span>
<lb n="200"/><span>dhiaidh sin arís, agus mar sin dóibh go dtí go rabhadar</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="201"/><p><span>flúrseach go leór.  Daoine macánta diadhasamhala</span>
<lb n="202"/><span>b'eadh iad; agus nuair iarraidís déirc an son Dé</span>
<lb n="203"/><span>agus ar son an tSlánuightheóra ní eiteigheadh aoinne</span>
<lb n="204"/><span>iad.  Ansan do thosanuighidís ar phaidireoóireacht chun </span>
<lb n="205"/><span>Dé agus bhídís ag d'iaruig gach aon athchuiní níos</span>
<lb n="206"/><span>cruadha ná a chéile dho 'n t-é thugadh an déirc dóibh, i</span>
<lb n="207"/><span>gcás gur dhóigh leat nár bh' fhéidir do Dhia gan éisteacht</span>
<lb n="208"/><span>leó.  Bhídís chomh tógtha suas san leis na paidireacha</span>
<lb n="209"/><span>gur ar éigin a mhothóidís an tig trí theine, 'bhfad uainn</span>
<lb n="210"/><span>an t-olc.  Bhíodh na cimeádaighthe tíghe chómh ceanamhail</span>
<lb n="211"/><span>sin ortha gur bh'é b' fhada leó go bhficfidís chúcha iad.</span></p>
<lb n="212"/>
<lb n="213"/><p><span>Chun sgéil gheairid a dhéanamh de, níor bh' fada go</span>
<lb n="214"/><span>raibh gach aon mhairtíneach 'n a bhacach.  Ach tá bacaig</span>
<lb n="215"/><span>agus bacaig ann.  Nuair a chonacathas an saoghal</span>
<lb n="216"/><span>breágh a bhí ages na bacaig is mó áit 'n a raibh fuairthé</span>
<lb n="217"/><span>leisgeamhail díomhaoin gur thrioblóideach leó bheith ag</span>
<lb n="218"/><span>obair.  Dá bhrí sin d'árduigheadar leó na málaí agus</span>
<lb n="219"/><span>chuadar ag d'iaruig déarca.  Bhí dhá saghas bacaig</span>
<lb n="220"/><span>ansan againn, bacaig dleaghthacha agus bacaig an-</span>
<lb n="221"/><span>dleaghthacha.  Nuair a gheibheadh na bacaig an-dleaghthacha</span>
<lb n="222"/><span>déirc ní paidireacha a bhíodh 'na chúram ortha, ach pé</span>
<lb n="223"/><span>beag mór a gheibhidís ní bhídís sásta nuair ná faghaidís</span>
<lb n="224"/><span>tuile.  Ansan chromaidís ar eascuinighe agus ar</span>
<lb n="225"/><span>thromuigheacht agus ar bheith ag casadh asachán leis an</span>
<lb n="226"/><span>t-é thugadh an déirc dóibh, go dtí go dteighidís chomh</span>
<lb n="227"/><span>fada 's gur le steall uisge bheiribhthe a cuirtí ó'n</span>
<lb n="228"/><span>doras iad.</span></p>
<lb n="229"/>
<lb n="230"/><p><span>Níl aon ealaighe ná go mbíon ag dul i ngéarchúisighe</span>
<lb n="231"/><span>ó am go h-am, agus is amhlaigh do ealaighe na mbacach</span>
<lb n="232"/><span>chómh maith leó.  Nuair a thuigeadar iad féin is é</span>
<lb n="233"/><span>mheasadar gur mór an díth céille dhóigh bheith "ag</span>
<lb n="234"/><span>iompar an mhála" in aon chor, agus go mór mór nuair</span>
<lb n="235"/><span>a bhíodh saosúr bréag ann agus na prátaí go maith bhíodh</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="236"/><p><span>a ndrom briste ar fad ó 'n mála.  Chaitheadar uatha na </span>
<lb n="237"/><span>málaí ar fad ansan 's a' donas dóibh.  Thairigeadar</span>
<lb n="238"/><span>chúca a lán seifteana ansan chun arigead a mhealladh</span>
<lb n="239"/><span>ós na daoinibh.  Fuair cuid acu málaí láimh agus</span>
<lb n="240"/><span>ghabhadar tíompal ag bailiúghadh ubh agus 'á ndíol.</span>
<lb n="241"/><span>Fuair tuile acu leabhair agus chuirfidís síos t'ainm ar</span>
<lb n="242"/><span>raol; an dóigh leat ná go mbeadhfá fé chomaoine mhór</span>
<lb n="243"/><span>ansan acu!  Bhí tuile acu ná raibh sé de chríoth ionta</span>
<lb n="244"/><span>mála ná leabhar a sholáthar, ach bheith ag gluaiseacht ó</span>
<lb n="245"/><span>thig go tig, agus ó áit go h-áit, agus ó shráid go </span>
<lb n="246"/><span>sráid ag stolladh, 's ag stracadh, 's ag snapadh, 's ag</span>
<lb n="247"/><span>guid, 's ag fuadach, agus ag tabhairt droch-chainnte</span>
<lb n="248"/><span>uatha, rud atá ar bharr a dteangan acu.</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>Níl sé ceaduighthe do bhacach a bhailiughadh ach an méid</span>
<lb n="251"/><span>a chothóghadh é ó bhéile go béile nú ó lá go lá, ná níl</span>
<lb n="252"/><span>sé ceaduighthe dho an oiread agus aon déirc amháin a </span>
<lb n="253"/><span>thógaint gan guidhe chun Dé ar son an t-é thug an déirc</span>
<lb n="254"/><span>sin do, ag gabháil bhuidhchais le Dia i dtaobh é bheith aige</span>
<lb n="255"/><span>le tabhairt do, agus á iaruig ar Dhia a shláinte fhágaint</span>
<lb n="256"/><span>ag an duine sin toisg é bheith 'n a thígheasach chómh maith</span>
<lb n="257"/><span>san, agus fé dheire shiar thall, ní deintar dearmhad</span>
<lb n="258"/><span>ar na h-anamnachaibh i bProgadóireacht.  Toisg iad</span>
<lb n="259"/><span>bheith chómh maith san chun paidireóireacht, ní bhíodh aon</span>
<lb n="260"/><span>bhean-tighe ná fear-tighe go mbeadh aon Chríostamhalacht</span>
<lb n="261"/><span>in aon chor ag baint leó, ná gur mhór acu beannacht na </span>
<lb n="262"/><span>mbocht.  Bhíodh sé mar 'nath ag daoinibh roimis seo,</span>
<lb n="263"/><span>nuair a cailltí bean-tighe nú fear-tighe maith, "go</span>
<lb n="264"/><span>mothóghadh bocht Dé amuich" a leithéid seo nú a leithéid</span>
<lb n="265"/><span>siúd de dhuine.  Ach tá an aimsir sin imighthe; agus ní</span>
<lb n="266"/><span>h-iad na cimeáduighthe tíghe fé ndeár é.  Táid na </span>
<lb n="267"/><span>cimeáduighthe tíghe chómh fial, chómh fáilteach, chómh</span>
<lb n="268"/><span>farseag, a's do bhíodar riamh, dá gcastí naíghe déarca</span>
<lb n="269"/><span>ortha.  Siad na bacaig féin fé ndeár é.</span>
<lb n="270"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="271"/><p><span>Tá stráilí díomhaoine, leisgeamhala, droch-bhéalacha,</span>
<lb n="272"/><span>ag gluaiseacht ag bacachas anis, agus go deimhn féin,</span>
<lb n="273"/><span>is mór an peaca cabhair ná cúngnamh a thabhairt dóibh.</span>
<lb n="274"/><span>Cídhfá fir luatha láidire ag gabháil an bhóthair, go</span>
<lb n="275"/><span>ndéarfá leat féin gur chóra dhóibh bheith ag obair in áit</span>
<lb n="276"/><span>éigin, ag tuilleamh a gcuda, ná bheith mar mhuirighean</span>
<lb n="277"/><span>ar dhaoinibh bochta go bhfuil a ndóithin, agus breis agus</span>
<lb n="278"/><span>a ndóithin, le déanamh acu cheana féín.  Agus mar bharr</span>
<lb n="279"/><span>ar gach tubairt, is anamh a chídhfá duine acu gan bean </span>
<lb n="280"/><span>aige, agus is minic a chídhfá beirt bhan le cois dhuine</span>
<lb n="281"/><span>acu.  Sin é aghar an sgéil. Tá sé olc go leór bheith</span>
<lb n="282"/><span>a gcothughadh féin, ach nuair a chaithtear a locht leanamhana</span>
<lb n="283"/><span>chothughadh leis, is seacht measa na san é.  Agus rud</span>
<lb n="284"/><span>eile; is cuma cioca gheóbhfar mórán d' á nduadh nú</span>
<lb n="285"/><span>beagán.  Ní bhíon tuínte buidhchais acu ar aoinne pé </span>
<lb n="286"/><span>beag nú mór a déanfí dhóibh.  Dá bhrí sin, níor bhfearra</span>
<lb n="287"/><span>dhos na daoine rud a dhéanfidís ná iad a ghlacadh fé </span>
<lb n="288"/><span>bhun a gcúraim.  Dá dtisbeánfí dochal dóibh ins gach</span>
<lb n="289"/><span>aon bhall d'á ngeóbhdís, do chaithfidís "mágh éigin eile</span>
<lb n="290"/><span>umpáil," nú bás d' fhágháil leis an ocras taobh éigin</span>
<lb n="291"/><span>acu.  Ansan ní bheadh a leithéidí ann in aon chor, agus</span>
<lb n="292"/><span>an t-é go mbeadh port aige, thabharfadh sé aire dho,</span>
<lb n="293"/><span>nuair ná bheadh aon dul amach eile aige dá gcailleadh</span>
<lb n="294"/><span>sé é.  Do chrádhfadh sé an croidhe i nduine bheith ag</span>
<lb n="295"/><span>feuchaint ortha, oidhche aonaig, nú ag éisteacht leó,</span>
<lb n="296"/><span>nuair a castar miothal acu ar a chéile, sé an chéad</span>
<lb n="297"/><span>chríth a dheinid siad na págh an lae ól i bhfochair a chéile.</span>
<lb n="298"/><span>Ansan tigean a gcaint chúcha, agus leanan bruíghean</span>
<lb n="299"/><span>an chainnt, "agus as san tiocas."</span>
<lb n="300"/>
<pb n="11"/></p>
<lb n="301"/>
<lb n="302"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>An Nodlaig.</span></p>
<lb n="305"/>
<lb n="306"/><p><span>Tá An Nodlaig buailte linn, a cháirde mo chléibh.</span>
<lb n="307"/><span>Ní thigean sé ach uair sa mbliain, agus b'fhéidir nár</span>
<lb n="308"/><span>bheag a mhinicí, mar cuirean sí na daoine trí chéile.</span>
<lb n="309"/><span>Ní dócha go bhfuil páiste in Éirinn ná go mbíon ag </span>
<lb n="310"/><span>cuir 's ag cúiteamh, rátha roim rae, feuchaint ca h-uain</span>
<lb n="311"/><span>a bheadh An Nodlaig ann.  Ansan nuair a thigean sí</span>
<lb n="312"/><span>bíon bréagáin "go h-abhainn a's anall arís" acu;</span>
<lb n="313"/><span>agus ní fuláir dom admháil nách in Éirinn a deintar </span>
<lb n="314"/><span>puinn des na bréagáin a bhíon acu.  Chídhfá na páisdí</span>
<lb n="315"/><span>gach aon tráth dhe 'n lá, agus de 'n oidhche leis, agus </span>
<lb n="316"/><span>iad ag bruighean 's ag acharan le na chéile, feuchaint</span>
<lb n="317"/><span>cia 'cu is breághtha bréagáin.  Bíon éad ortha le na</span>
<lb n="318"/><span>chéile.  Nách óg go léir a bhíd siad nuair a bhrisean an </span>
<lb n="319"/><span>droch-mhiteal amach ionta!</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Tugan An Nodlaig sonas agus suairceas chun a lán.</span>
<lb n="322"/><span>Tugan sí brón chun a lán eile.  Is mó tighlach a bhí go</span>
<lb n="323"/><span>cúmpórdamhail bliain an taca so, agus cunas tá an </span>
<lb n="324"/><span>sgeul anis acu!  Fóiríor geur, táid siad ar a mhalairt</span>
<lb n="325"/><span>de chuma anis!  Is mó líntighe a bhí go sulthmhar</span>
<lb n="326"/><span>pléisiúrtha i bhfochair a chéile um Nodlaig anuirig, ná </span>
<lb n="327"/><span>fuil a dtásg ná a dtuairisc anis ann.  B'fhéidir duine</span>
<lb n="328"/><span>nú beirt acu bheith ag tabhairt an fhéir.  B'fhéidir duine </span>
<lb n="329"/><span>nú beirt acu bheith thar na faraigí fiaine, ag tuilleamh</span>
<lb n="330"/><span>a mbeatha imeasc daoine ná fuil fhios acu cad a </span>
<lb n="331"/><span>bhainean le Críostamhalacht ná le daondacht, ach díreach</span>
<lb n="332"/><span>ar nós na mbeithigheach allta.  B'fhéidir duine nú beirt </span>
<lb n="333"/><span>acu bheith sa bhaile, dá mbeadh an baile acu, ach ní </span>
<lb n="334"/><span>móide a bheith.  Ach ar aon chuma táid siad sgaipidhthe,</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="335"/><p><span>agus sgaipidhthe i dtreó nár bh'fhéidir do aon rud fé</span>
<lb n="336"/><span>bhun chómhachta Ríogh na bhflaitheas iad a chur le chéile</span>
<lb n="337"/><span>arís.  Is mó líntighe atá go brónach toisc athair nú</span>
<lb n="338"/><span>máthair nú dritháir nú drifiúr a bheith in easnamh ortha.</span>
<lb n="339"/><span>Ba mhairig a labharfadh ró-thréan.  Ní fiú dhúinn 'n fhaid</span>
<lb n="340"/><span>a bheidheam ar fuaid na mball so, bheith ró-thoghail ar</span>
<lb n="341"/><span>fad.  Caithfimís uainn é mar bhrón.  Ní beag dhúinn a </span>
<lb n="342"/><span>luatha chaithfam aghaidh a thabhairt air.  Tá taobh eile ar</span>
<lb n="343"/><span>an sgeul, dáltha an t-é' dubhairt go raibh dhá thaobh leis</span>
<lb n="344"/><span>an gclaidhe - taobh na futhana agus taobh na síona.  Is </span>
<lb n="345"/><span>mó tig go bhfuil sean-daoine ionta agus a gclann </span>
<lb n="346"/><span>amuich uatha ag tuilleamh.  Ní bhíon caoi ages na</span>
<lb n="347"/><span>daoinibh seo ar a chéíle fheiscint ó cheann ceann na</span>
<lb n="348"/><span>bliana ach um Nodlaig.  Níor bh'iongna  dá leithéidíbh</span>
<lb n="349"/><span>seo bheith ag cuimhneamh ar An Nodlaig.  Nuair a </span>
<lb n="350"/><span>théighid na daoine seo a-bhaile i gcóir Na Nodlag ní </span>
<lb n="351"/><span>h-iongna go mbíon fáilte 'gus fiche rómpa.  Tréis dul</span>
<lb n="352"/><span>a-bhaile dhóibh is mó saghas caitheamh aimsire 'bhíon acu.</span>
<lb n="353"/><span>Ní follamh a bhíon an buidéal roim chuid acu, ach is é</span>
<lb n="354"/><span>áit go mbíon donas an sgéil go leanaid siad air go</span>
<lb n="355"/><span>bhfollamhaighid siad é, agus dá chómhartha san féin bíd</span>
<lb n="356"/><span>siad, lá ar na mháireach, gan chiall, gan mheabhair, gan </span>
<lb n="357"/><span>chuímhne.  Go dtugaidh Dia ciall dúinn!  Ach ní mar</span>
<lb n="358"/><span>sinn dóibh go léir.  Nuair théighean tuile acu a-bhaile,</span>
<lb n="359"/><span>bíon teine bhreágh bhrothalach móna rómpa, go ndéanfadh</span>
<lb n="360"/><span>sé tairbhthe do dhuine suighe le n-a h-ais.  Suidhean</span>
<lb n="361"/><span>muíntir an tighe le chéile in aice na teine agus bíd</span>
<lb n="362"/><span>siad ag innsint sgeulta dhá chéile, nú b'fhéidir go </span>
<lb n="363"/><span>mbeahd fo-abhrán acu chun go mbíon sé in am dul a </span>
<lb n="364"/><span>chodla.  Ansan deiridh siad Coróinn Mhuire go mbíon </span>
<lb n="365"/><span>chúig ndeichneamhar déag inti agus ní h-í an Choróinn </span>
<lb n="366"/><span>Mhuire an chuid is siadha dhes na paidireacha in aon chor</span>
<lb n="367"/><span>ach na percasaí a leanan í.  Téid siad a chodla ansan.</span>
<lb n="368"/>
<pb n="13"/></p>
<lb n="369"/>
<lb n="370"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>Lá 'Le Stafán.</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>Maidean Lae 'le Stafán, bhíos i m' shuidhe go</span>
<lb n="375"/><span>seasgair le h-ais na teine istig sa bhaile, agus gan</span>
<lb n="376"/><span>aoinne ag cuir chúgham ná uaim.  Ní chuimhin liom anis</span>
<lb n="377"/><span>cad air go rabhas ag machtnamh, ach gur dheallrach nách</span>
<lb n="378"/><span>díomhaoin a bhí m'aigne ó b' ana' liom bheith i m'aonar.</span>
<lb n="379"/><span>Pé 'r domhan é, do baineadh as mo mhachtnamh me.  Do </span>
<lb n="380"/><span>arigheas an fothram ag teacht fé m'dhéin.  Do baineadh</span>
<lb n="381"/><span>preab asam.  Nuair a bhí sé ag déanamh ar an dorus</span>
<lb n="382"/><span>d' athnigheas gur choisígheacht gur bh' eadh é, agus go </span>
<lb n="383"/><span>raibh triúr nú ceathrar ann ar a luighead.</span></p>
<lb n="384"/>
<lb n="385"/><p><span>"A Mhuire na cruinne," arsa mise liom féin, "cad</span>
<lb n="386"/><span>é an tóir é seo anis chúgham.  Ní fuláir nú is iad na </span>
<lb n="387"/><span>bacaig atá ar mo thí de bharr an aoide béil a thugas</span>
<lb n="388"/><span>ortha an choigthíos so ghaib tharrainn.  Ba mhairg dom</span>
<lb n="389"/><span>nár sgaoil tharam iad; feuch anis an cruadh-chás 'n-a</span>
<lb n="390"/><span>bhfuilim!  Go dtugaidh Dia cabhair dom!"</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>Geallaim-se dhoit go rabhas ag cuir uaim.  Cé na</span>
<lb n="393"/><span>raibh puinn aimsire agam chun machtnaimh ó 'n gcéad</span>
<lb n="394"/><span>uair arigheas an fothram go dtí go bhfeacadh cad ba</span>
<lb n="395"/><span>bhun leis, is mó rud a rith trí m'aigne.  Seo fé dhéin</span>
<lb n="396"/><span>an dorais me chun é dhúnadh agus é dhainginiughadh ortha</span>
<lb n="397"/><span>dar liom féin.  Bhaineadar tosach díom, agus níor rith</span>
<lb n="398"/><span>liom aon chor a chuir de 'n doras.  Cad a bheadh ann</span>
<lb n="399"/><span>ach sgata garsún, agus dreoilín acu.</span></p>
<lb n="400"/>
<lb n="401"/><p><span>"An fiabharas mheasas a radh orraibh," arsa mise</span>
<lb n="402"/><span>nuair a chonac iad.</span></p>
<lb n="403"/>
<lb n="404"/><p><span>Ní túisge chonaiceadar san mise ná liúghadar amach</span>
<lb n="405"/><span>ash beul a chéile - "The wren, the wren, the king of</span>
<lb n="406"/><span>all birds," &c.</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="407"/><p><span>"Duig an d---------l ionnaibh," arsa mise.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>Níor chuir san cosg leó.  Do raideadar leó,</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>Do b'eigin dom mo shuaineas a cheapadh agus éisteacht</span>
<lb n="412"/><span>leó, d'a mhéid é mo fhearg.</span></p>
<lb n="413"/>
<lb n="414"/><p><span>'N fhaid a bhíodar ag abhrán bhíos-sa ag feuchaint ortha,</span>
<lb n="415"/><span>ó dhuine go duine acu, agus á dtabhairt fé ndeara.</span>
<lb n="416"/><span>Bhí suas le fiche éigin duine acu ann.  Buachailí deasa,</span>
<lb n="417"/><span>síbhialtha, deagh-éadaig a b' eadh cuid acu, ar a shon</span>
<lb n="418"/><span>a's na raibh i dtuille acu ach giubalacháin.  Thugas fé</span>
<lb n="419"/><span>ndeara aoinne amháin acu sa mbreis ar an gcuid eile.</span>
<lb n="420"/><span>Bulthach maith mór garbh láidir a b' eadh é.  Bhí</span>
<lb n="421"/><span>máínléad cinn air a bhí chómh mór le broc, agus chómh</span>
<lb n="422"/><span>buidhe le prás.  Bhí dhá phluic mhóra chraidhreaca air.</span>
<lb n="423"/><span>Bhí dhá chnap-shúil air gur dhóigh leat ortha nár bh'fhios</span>
<lb n="424"/><span>cad é an neómat a sgeinnfidís amach as a cheann. Bhí</span>
<lb n="425"/><span>dhá chluais air chómh mór le dhá shluasaid.  Bhí beul ó</span>
<lb n="426"/><span>chluais go chluais air, agus is ar éigin a bhí aon tsrón</span>
<lb n="427"/><span>air mar bhí sí suidhte isteach idir na plucaibh.  Bhí caipín</span>
<lb n="428"/><span>dubh air na raibh leath mór a dhóthain.  Dheallruigheas</span>
<lb n="429"/><span>gur le dritháir a b'óige ná é féin é.  Bhí bannda</span>
<lb n="430"/><span>dearg tíompal ar an gcaipín, agus na focail seo, i</span>
<lb n="431"/><span>leitireachaibh buidhe ar an mbannda, H.M.S. Nelson,</span>
<lb n="432"/><span>pé brí ata leó.  Bhí casóg liath air, ná raibh ag dúnadh</span>
<lb n="433"/><span>in aon chor mar is dócha gur fhás sé go h-éachtach ó</span>
<lb n="434"/><span>deineadh an chasóg do.  Bhí bríste geairid glún air</span>
<lb n="435"/><span>agus priobán ar ghlúin leis, agus ní raibh aon bhróg</span>
<lb n="436"/><span>air, ach é lomarachta ós na glúinibh síos.  Cé go raibh</span>
<lb n="437"/><span>an lá fuar in féin, ní raibh fuacht ná fliuchara ag</span>
<lb n="438"/><span>goilleamhaint air.  Dá mbeadh sneachta go glúinibh air</span>
<lb n="439"/><span>ní h-é mo thuairim go ngéilfeadh na colapaí ramhara</span>
<lb n="440"/><span>méithe dearga bhí air do aon fhuacht.</span>
<lb n="441"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="442"/><p><span>Seadh ar aon chuma, nuair a bhí an t-abhrán acu á </span>
<lb n="443"/><span>chríochnughadh, sé an líne dheireanach a chuireadar leis ná</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Dar liom-sa do b'ionon san agus ag rádh: "Amach</span>
<lb n="446"/><span>le d' chuid arigid, a bhoidichín shalach."  Nuair a chonac</span>
<lb n="447"/><span>chómh toghail iad dubhart liom féin go mbeidhinn-se</span>
<lb n="448"/><span>toghail a ndóthain dóibh.  Bhí cuímhne na mbacach imighthe</span>
<lb n="449"/><span>as mo cheann um an dtaca san, ach ba ró-ghearr an</span>
<lb n="450"/><span>mhaill ortha san é thabhairt thar n-ais chúgham arís.  Sé</span>
<lb n="451"/><span>seift a fuaras chúcha ansan na gan an oiread agus aon</span>
<lb n="452"/><span>fhocal amháín Béarla a labhairt leó, agus ní raibh aon</span>
<lb n="453"/><span>fhocal Ghaedhaluinn acu san a labharfidís liom.</span>
<lb n="454"/><span>Bhíomair ag tabhairt gach re seadh dh'á chéile ansan ar</span>
<lb n="455"/><span>feadh tamail gur imthigheadar uaim fé dheire ag stealladh</span>
<lb n="456"/><span>dhiarmíní liom, agus iad go bréan díobh féin.</span></p>
<lb n="457"/>
<lb n="458"/><p><span>Nuair imthig buachail na bpluc agus a chualacht do</span>
<lb n="459"/><span>bhuaileas suas chun na teine arís, agus do shuigheas.</span>
<lb n="460"/><span>Ba ghearr go dtáinidh Nóra isteach, tréis bheith ag</span>
<lb n="461"/><span>feuchaint i ndiaidh na gcearc, nú rud éigin.</span>
<lb n="462"/><span>"Cia 's bh' iad san? ar sise.</span>
<lb n="463"/><span>"Locht dreoilín," arsa mise.</span>
<lb n="464"/><span>"Nách éachtach an fothram a bhí agaibh," ar sise.</span>
<lb n="465"/><span>"'S dóigh," arsa mise, "níor thuigeamair féin a </span>
<lb n="466"/><span>chéile.  Bhíodar ag stealladh Bhéarla liom ar a </span>
<lb n="467"/><span>ndíochall, agus ní gheóchainn-se le n-air uatha é.  Ansan</span>
<lb n="468"/><span>ba sheacht ngéire na san iad mar lom oilc orm; ach</span>
<lb n="469"/><span>geallaim-se dhoit gur thugamair go teith dh'á chéile ar </span>
<lb n="470"/><span>an láithir sin é.  Cheapadar go raibh an sgeul ar a </span>
<lb n="471"/><span>dtoil acu go dtí gur theastbhuidh uatha síntiús éigin </span>
<lb n="472"/><span>airgid fhagháil uaim-se.  Sin é an uair a thuigeadar an </span>
<lb n="473"/><span>tuaiplis a bhí déanta acu."</span></p>
<lb n="474"/>
<lb n="475"/><p><span>"Aliliú," arsa Nóra, "nách éachtach mar ná féadan</span>
<lb n="476"/><span>tú leogaint do sna daoinibh!"</span>
<lb n="477"/></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="478"/><p><span>"Greadadh chúghat, a bhreallóigín gan ciall," arsa</span>
<lb n="479"/><span>mise, "an amhlaig a leogfainn dóibh bheith ag magadh</span>
<lb n="480"/><span>fúm ar mo thínteán féin?  Cá bh'fios dómh-sa cad as</span>
<lb n="481"/><span>iad féin ná a gcuid Bhéarla.  B'fhada buidhe go leog-</span>
<lb n="482"/><span>fainn-se dh'á leithéidí de ropairí iasachta gabháil de</span>
<lb n="483"/><span>chosaibh ionam.  B' ait liom san!  Acíd chruaidh ortha,</span>
<lb n="484"/><span>a's nár fhillid siad orm go h-árimhthe!"</span></p>
<lb n="485"/>
<lb n="486"/><p><span>"Ní gádh dhoit bheith chómh borb san ar fad," arsa</span>
<lb n="487"/><span>Nóra.  "Ta sé olc do dhóthain iad eiteach agus gan </span>
<lb n="488"/><span>bheith ag mallachtuighe ortha."</span></p>
<lb n="489"/>
<lb n="490"/><p><span>"A dtairbhthe nár fhaghad," arsa mise.  "Ní chun aon</span>
<lb n="491"/><span>chumaoine chuir orm a thánadar, ná a léithéidí riamh.</span>
<lb n="492"/><span>Nach iad na buanaig iad go samhaluighid siad gur ceart</span>
<lb n="493"/><span>dom bheith agu crith i n' chroicean le h-eagla rompa.</span>
<lb n="494"/><span>Bhíodh an méid sin anis acu ag imtheacht dóibh."</span></p>
<lb n="495"/>
<lb n="496"/><p><span>"Bog réidh," arsa Nóra.  "Má tá tuathal déanta </span>
<lb n="497"/><span>agat ní h-aon chabhair bheith ag leanamhaint siar anis</span>
<lb n="498"/><span>air."</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>"Tuathal déanta agan-sa? arsa mise.  "Ariú,"</span>
<lb n="501"/><span>arsa mise, "cá bhfuil an tuathal?"</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>"Seo, seo," ar sise, "ní fearr bheith ag caint anis</span>
<lb n="504"/><span>air.  Caithfimís uainn é."</span>
<lb n="505"/><span>"Cé tá ag cainnt air ach tusa?" arsa mise.</span>
<lb n="506"/><span>"Ní mé ach tusa," ar sise.</span>
<lb n="507"/><span>"'S dóigh deirim-se nách me ach tusa," arsa mise,</span>
<lb n="508"/><span>"agus ní bheadh focal in aon chor mar gheall air ach</span>
<lb n="509"/><span>mar a mbeadh tu, pé deamhan a bhíon ar mhnáibh go</span>
<lb n="510"/><span>gcaithfid siad a gceann a shághadh isteach ins gach aon</span>
<lb n="511"/><span>sgeul, agus mar bharr ar gach tubairt, ní bhainfadh an</span>
<lb n="512"/><span>mac mallachtain féin deire an fhocail díobh.  'Focal</span>
<lb n="513"/><span>nú dhó a gcoinnibh mná,' arsa an sean-fhocal, 'agus </span>
<lb n="514"/><span>mar a dthiocfaidh sé lear tair léi.' "</span>
<lb n="515"/></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="516"/><p><span>"Is fada go sáiseóch focal nú dhó thusa," ar sise,</span>
<lb n="517"/><span>"ná fiche focal."</span>
<lb n="518"/><span>"Cad í an chainnt sin ort mar sin?" arsa mise léi</span>
<lb n="519"/><span>go feargach.</span>
<lb n="520"/><span>"Tá," ar sise, "go bhfuilean tú ag tagairt do an</span>
<lb n="521"/><span>tsean-fhocal agus fíor-bheagán suime agat á chuir ann.</span>
<lb n="522"/><span>'Focal nú dhó a gcoinnibh mná,' arsa tusa, 'agus mar a </span>
<lb n="523"/><span>dtiocfaidh sí leat tair léi.'"</span></p>
<lb n="524"/>
<lb n="525"/><p><span>Ansan a thuigeas go raibh botún déanta agam; bhí</span>
<lb n="526"/><span>an sean-fhocal sáruighthe agam t'réir mé féin á luaghadh</span>
<lb n="527"/><span>le Nóra.  Ní raibh fhios agam cad ba cheart dom a </span>
<lb n="528"/><span>dhéanamh.  Do thuigeas go soiléir go rabhas gabhtha i</span>
<lb n="529"/><span>s na sopaibh aice, agus gur bh'é mé féin fé ndéar é.</span>
<lb n="530"/><span>Bhuaileas smól ar mo phíopa, agus shádhar i m'beul é,</span>
<lb n="531"/><span>agus chuireas an dorus amach díom, agus d'fhágas an </span>
<lb n="532"/><span>gleann 's a raibh ann aice.</span></p>
<lb n="533"/>
<lb n="534"/><p><span>Ba gheairid dom lasmuich nuair a chasadh cómharsa</span>
<lb n="535"/><span>orm.  Diarmuid an Éithig a b' ainm do, agis dáltha</span>
<lb n="536"/><span>an sgéil, níor arigheas sgeul fóghanta ag an bhfear</span>
<lb n="537"/><span>gcéadna riamh.  Bheannuig sé dhom, agus bheannuigheas</span>
<lb n="538"/><span>dó, agus bheannuigheamair féin d'á chéile.  Níor bh'fhada</span>
<lb n="539"/><span>dhúinn ag seanachuigheacht le n-a chéile nuair a thugas</span>
<lb n="540"/><span>fé ndeara am' niúchadh agus ag mion-gháirí é.</span></p>
<lb n="541"/>
<lb n="542"/><p><span>"Seadh," arsa mise i m' aigne féin, "ní fuláir nú</span>
<lb n="543"/><span>tá leath-bhreall éigin orm.  Ní fheadar an domhan</span>
<lb n="544"/><span>ámhthaig, an amhl' airidh sé mé féin agus Nóra ag </span>
<lb n="545"/><span>gabháil d'á chéile ó chiainibh?  Is cuma dhom; neósfidh sé </span>
<lb n="546"/><span>dhom láithreach baill é; ní fhéadfadh sé é chimeád istig</span>
<lb n="547"/><span>pé rud é."</span></p>
<lb n="548"/>
<lb n="549"/><p><span>B' fhíor dom.  Do bhris ar an bhfoidhneamh aige fé </span>
<lb n="550"/><span>cheann tamail.</span>
<lb n="551"/><span>"Cogar a leith chúgham," ar seisean, "cad é sin a </span>
<lb n="552"/><span>dheinis le garsúin an dreoilín ó chiainibh?"</span>
<lb n="553"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="554"/><p><span>"Maise, greadadh 's léiread ar gharsúin an dreoilín</span>
<lb n="555"/><span>ar aon chuma," arsa mise, "mara b' iad a thairidh an </span>
<lb n="556"/><span>tóir orm!  Agus a Dhiarmuid," arsa mise, "cá bh'</span>
<lb n="557"/><span>fhios doit-se cad a dheineas leo, nú ar dheineas aonní</span>
<lb n="558"/><span>leó?"</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>"Ariú, a dhuine," ar seisean.  "Is tú ata 'n a </span>
<lb n="561"/><span>mbeul ins gach aon áit 'n ar ghabhadar ó fhágadar tú."</span></p>
<lb n="562"/>
<lb n="563"/><p><span>"Agus cad tá acu 'á rádh mar gheall orm?" arsa</span>
<lb n="564"/><span>mise.</span></p>
<lb n="565"/>
<lb n="566"/><p><span>Tháinig sé in imeall an sgéil, agus do innis sé dhom</span>
<lb n="567"/><span>tríd síos é, an uile fhocal de, díreach ar an gcuma gur </span>
<lb n="568"/><span>thit sé amach.</span></p>
<lb n="569"/>
<lb n="570"/><p><span>"O mhaise, fágaim le h-uacht," arsa mise, "má 's</span>
<lb n="571"/><span>rud é go gcasfar fear na bpluc orm-sa choidhche arís,</span>
<lb n="572"/><span>ná sgarfad-sa leis go mbrisfead a phlaosg do, agus </span>
<lb n="573"/><span>gur b' é an teacht déanach aige é."</span></p>
<lb n="574"/>
<lb n="575"/><p><span>'N fhaid a bhíos féin agus Diarmuid an Éithig ag</span>
<lb n="576"/><span>cainnt, do chonac miothal eile garsún ag teacht fé</span>
<lb n="577"/><span>dhéin an tighe chúghamh.  Do sgiúrdas uaidh láithreach,</span>
<lb n="578"/><span>agus do ritheas agus bhaineas amach an tig rómpa.</span></p>
<lb n="579"/>
<lb n="580"/><p><span>Do aimsigheas bata draighin a bhí i gcimeád agam,</span>
<lb n="581"/><span>anáirde as dhá lata, as cionn an doruis.  Bhí fadharcán</span>
<lb n="582"/><span>ar gach aon órlach de, agus gach fadharcán acu san</span>
<lb n="583"/><span>órlach ar faid, agus chómh geur le snáthaid ramhar, i</span>
<lb n="584"/><span>dtreó go ndéarfá leat féin, an t-é gheóbhadh buile nú</span>
<lb n="585"/><span>dhó dhe ná tiocfadh aon tochus air go ceann tamail.</span></p>
<lb n="586"/>
<lb n="587"/><p><span>Shocaruigheas mé féin ar dtaobh istigh de dhorus, </span>
<lb n="588"/><span>agus mo bhata ar tarac agam feuchaint an mbeadh sé </span>
<lb n="589"/><span>de chrosaibh ar fhear na bpluc teacht fé m' dhéin arís.</span>
<lb n="590"/><span>Níor bhfada dhom ann gur aridheas ag teacht iad, agus </span>
<lb n="591"/><span>fothram acu.</span></p>
<lb n="592"/>
<lb n="593"/><p><span>"Seadh," arsa mise liom féin, " tá'n sibh ag teacht</span>
<lb n="594"/><span>ar bhúr gcuire gan iaruidh, agus ní bheidh bhúr gcúrsa </span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="595"/><p><span>in aisdear in aon chor, mar tabharfad-sa sgeul nuadh </span>
<lb n="596"/><span>dhíbh le breith libh, agus sgeul nuadh ná dearmhódfig sibh</span>
<lb n="597"/><span>go ceann tamail."</span></p>
<lb n="598"/>
<lb n="599"/><p><span>Bhí iongna ar Nóra nuair a chonaic sí an droch-</span>
<lb n="600"/><span>fhuadar a bhí fúm.  Bhí fhios aici go raibh droch-stiúir</span>
<lb n="601"/><span>éigin orm, agus ní leogfadh eagla dhí fhiafruighe dhíom</span>
<lb n="602"/><span>cad ba bhun leis.  Ní raibh de sheift ansan aici ach</span>
<lb n="603"/><span>cromadh ar bheith a m' chuir chun suainis chómh maith agus </span>
<lb n="604"/><span>d' fheud sí é.  Ní raibh puinn aimsire againn chun</span>
<lb n="605"/><span>machtnaimh amhthach, mar bhíodar againn de phreib.  Chómh</span>
<lb n="606"/><span>luath agus d' arigheas ag gabháil anuas thar chúinne an </span>
<lb n="607"/><span>tighe iad do chromas ar bheith ag cnósach droch-aigne</span>
<lb n="608"/><span>chúcha, agus a m' olamhúghadh féin chun an chéad duine</span>
<lb n="609"/><span>a chídhfinn a bhualadh.</span></p>
<lb n="610"/>
<lb n="611"/><p><span>Sar a dtánadar i m' radharc in aon chor </span>
<lb n="612"/><span>thosanuigheadar ar a n-abhrán, agus ariú, a dhuine</span>
<lb n="613"/><span>mo chroidhe 'stig, is iad a chuir an t-iongna agus</span>
<lb n="614"/><span>an t-áthas orm i dteannta 'chéile!  Ní abhrán Béarla a</span>
<lb n="615"/><span>bhí acu, ach abhrán breágh Gaedhaluinn.  Seo mar</span>
<lb n="616"/><span>thosanuigheadar an chéad bhéarsa dhe-</span></p>
<lb n="617"/>
<lb n="618"/><p><span>Dreoilín a fuaras-sa shíos ar an ínse,</span>
<lb n="619"/><span>Fé bhrághaid carraige, agus carabhat síod' air;</span>
<lb n="620"/><span>Thugas-sa chúghaibh é, a lánamha an tíghe seo;</span>
<lb n="621"/><span>'S go mba seacht fearr am' an dtaca so 'rís sibh.</span></p>
<lb n="622"/>
<lb n="623"/><p><span>Chomáineadar leó ar an gcuma san chun go raibh tuairim </span>
<lb n="624"/><span>le seacht bhéarsa dhéag ráidhte acu; agus ó's ag tagairt</span>
<lb n="625"/><span>do 'n abhrán é, dá mbeadh aoinne de m' léightheóirí go </span>
<lb n="626"/><span>mbeadh aon dúil aige ann, ní bheadh bac air é fhagháil le</span>
<lb n="627"/><span>chéile i "gCeol Sídhe Nórma Bhórtuic."  'N fhaid a </span>
<lb n="628"/><span>bhíodar ag gabháil de 'n abhrán thugadar fé ndeara</span>
<lb n="629"/><span>droch-stiúir éachtach orm-sa.  Chonaiceadar an bata</span>
<lb n="630"/><span>draighin i m' láimh agam, agus me i m' sheasamh ag an </span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="631"/><p><span>dorus rómpa olamh ar iad a bhualadh chómh luath agus </span>
<lb n="632"/><span>do chídhfinn an chéad duine acu.  I m' thaobh féin de 'n</span>
<lb n="633"/><span>sgeul ní túisge arigheas an Ghaedhaluinn uatha, ná d'</span>
<lb n="634"/><span>imthig cúrsaí an sgéil eile as mo cheann ar fad, agus</span>
<lb n="635"/><span>níor chuimhnigeas a thuile air.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>Nuair a bhí an t-abhrán críochnuighthe acu, do chonac</span>
<lb n="638"/><span>go soiléír go raibh sgeón éigin ionta, agus bhí iongna</span>
<lb n="639"/><span>orm cad 'n a thaobh.  D'iarras ortha teacht isteach, ach</span>
<lb n="640"/><span>ní thiocfaidís.  Do phreabas amach thar dorus agus do </span>
<lb n="641"/><span>rugas ar láimh ar dhuine acu chun é tharac isteach; ach in </span>
<lb n="642"/><span>inead teacht liom, is amhlaig a thairidh sé siar uaim,</span>
<lb n="643"/><span>agus do chrom sé ar ghol.  Do bhogas mo ghreidhm ansan </span>
<lb n="644"/><span>agus d'fhiafruigheas de cad a bhí air.  Theip air aon </span>
<lb n="645"/><span>fhreagra thabhairt orm.  Le n-a linn sin d'fhiafruidh</span>
<lb n="646"/><span>buachail eile acu dhíom cad é an gnó a bhí agam de 'n</span>
<lb n="647"/><span>bhata 'bhí i m' láimh agam, nú cé air go raibh an chúis</span>
<lb n="648"/><span>agam.  Ansan a thuigeas mé féin, agus d' innseas</span>
<lb n="649"/><span>dóibh cunas a ghaibh liom féin agus le buachail na pbluc;</span>
<lb n="650"/><span>agus do ghabhas a bpárdún, agus dubhairt leó nár ghábh</span>
<lb n="651"/><span>dhóibh aon eagla bheith acu rómham, agus cé go raibh</span>
<lb n="652"/><span>droch-fhuadar fúm, nách ortha bhí aon chúis agam, ach ar</span>
<lb n="653"/><span>a mhalairt de libhiré.</span></p>
<lb n="654"/>
<lb n="655"/><p><span>Ansan nuair a thuigeadar me, agus nuair a thuigeas</span>
<lb n="656"/><span>iad, agus nuair a thuigeamair féin a chéile, do thánadar</span>
<lb n="657"/><span>isteach, agus do shuigheadar síos chun na teine chun iad</span>
<lb n="658"/><span>féin a théigheadh, agus is sinn a bhí go faid-sgéalach le </span>
<lb n="659"/><span>n-a chéile ansan ar feadh thamail.  Do ollamhaidh Nóra</span>
<lb n="660"/><span>a ndinnéar dóbh ansan gan maill, agus do itheadar é,</span>
<lb n="661"/><span>agus is acu bhí an gádh leis, mar bhí ocras, agus tuirse,</span>
<lb n="662"/><span>agus fuacht ortha, i dteannta chéile.  Sar ar sgaras</span>
<lb n="663"/><span>leó, ar aon chuma, do chuireas comaoine eile ortha, </span>
<lb n="664"/><span>agus do imthigheadar uaim go buidheach beannachtach, </span>
<lb n="665"/><span>agus ní fhaca ó shin iad.</span>
<lb n="666"/>
<pb n="21"/></p>
<lb n="667"/>
<lb n="668"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="669"/>
<lb n="670"/><p><span>Imirce.</span></p>
<lb n="671"/>
<lb n="672"/><p><span>Dé Domhnaig seo ghaibh tharainn, chuadhas go dtí an </span>
<lb n="673"/><span>t-Aifreann go deagh-mhóideach.  Do léighidh an sagart</span>
<lb n="674"/><span>an leitir úd a fuair sagairt na hÉirean ós na</span>
<lb n="675"/><span>h-easpuig bliain an taca so, mar gheall ar na daoinibh</span>
<lb n="676"/><span>a théighean "ag marcuigheacht ar an sgadán," a </span>
<lb n="677"/><span>ndubhairt Mícheál ua Murchadha, Beannacht Dé le n'</span>
<lb n="678"/><span>anam!  Do éisteas leis go h-aerach 'n fhaid a bhí sé á</span>
<lb n="679"/><span>léigheadh.  Nuair a bhí sí léighte aige do thosanuidh sé</span>
<lb n="680"/><span>féín ar chaint ansan, agus geallaim-se dhoit gur aige</span>
<lb n="681"/><span>a bhí an chóir air i dteannta an eólais.  Chuir sé a lán</span>
<lb n="682"/><span>nidhthe in úil dómh-sa go h-áirimhthe ná raibh fhios agam</span>
<lb n="683"/><span>roimis sin, agus is dócha gur bh' é an sgeul céadna é</span>
<lb n="684"/><span>ag a lán eile d' á raibh láithreach leis, ar a shon a's</span>
<lb n="685"/><span>gur dócha go raibh cuid mhaith dhes na daoinibh gur imthig</span>
<lb n="686"/><span>cainnt an t-sagairt díobh fé mar imtheóchadh an braon</span>
<lb n="687"/><span>de 'n ghé.  Pé 's domhan é do chuir cainnt an t-sagairt</span>
<lb n="688"/><span>mi-se ag machtnamh, agus as an machtnamh, do chromas</span>
<lb n="689"/><span>ar sgríobhadh, agus seo dhíbh anis tora mo smaointe.</span></p>
<lb n="690"/>
<lb n="691"/><p><span>Sar a raibh aon trácht ar dhroch-shaoghal ná ar ghorta,</span>
<lb n="692"/><span>bhí tíompal le naoi miliún daoine 'n a gcómhnuighe i </span>
<lb n="693"/><span>n-Éirinn, agus fé mar airighim ós na sean-daoinibh, bhí</span>
<lb n="694"/><span>a ndóithin le n-ithe agus le n-ól acu.  Ó an dtalamh</span>
<lb n="695"/><span>iseadh sholátharuighidís iomaláine a mbeatha ins an am</span>
<lb n="696"/><span>san.  Bhí an sgeul ar a dtoil acu chun gur mheath na </span>
<lb n="697"/><span>prátaí, agus chun gur tháinidh an dubh ortha.  Bhí a </span>
<lb n="698"/><span>mhalairt de sgeul ansan acu ámhthach.  B'iad na daoine </span>
<lb n="699"/><span>bochta an chéad dram gur ghoill an gorta ortha.  Níor</span>
<lb n="700"/><span>sheasaimh na daoine bochta a bhfad.  Fuaradar bás leis</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="701"/><p><span>an ocras.  Ní raibh an sgeul chómh dona san ar fad</span>
<lb n="702"/><span>ageas na daoinibh neamh-spleácha.  Bhí biadhtha eile acu</span>
<lb n="703"/><span>in éagmais na bprátaí.  Bhí coirce agus cruinneacht</span>
<lb n="704"/><span>agus rudaí dhe 'n tsaghas san acu a chuinnibh an t-anam</span>
<lb n="705"/><span>ionta.  Ach nuair a bhí na daoine bochta ag fagháil bháis</span>
<lb n="706"/><span>'n a sluaghthibh do deineadh failíghe de iad a chur in aon </span>
<lb n="707"/><span>chor.  Do fágadh ar bharra tailimh iad.  Do cuireadh mórán</span>
<lb n="708"/><span>acu a ngáirdíníbh agus i ndígrachaibh gan fiú na córan.  Ní</span>
<lb n="709"/><span>raibh aon tracht ar iad a bhreith go dtí an roilig.  Níor bh'</span>
<lb n="710"/><span>fhéidir é.  Ni raibh sé de neart ins na daoinibh iad a </span>
<lb n="711"/><span>bhreith ann.  Is minic a bhíodh na daoine bhíodh a gcur</span>
<lb n="712"/><span>ag titim ar a sálaibh le gorta agus le h-ocras.  Fé</span>
<lb n="713"/><span>dheire nuair nár féadadh iad a chur chómh tiubh agus do </span>
<lb n="714"/><span>gheibhidís bás is amhlaidh a fágadh ansan iad gan tean-</span>
<lb n="715"/><span>gabháil in aon chor leó.  Is minic nuair a gheibheadh</span>
<lb n="716"/><span>líntíghe bás istigh sa bhaile, gur b' amhlaig a leagtí an </span>
<lb n="717"/><span>tig ortha chun iad a chlúdach ar chuma éigin.  Chuirfeadh</span>
<lb n="718"/><span>sé sgárd i d' chroidhe bheith ag éisteacht leis na sean-</span>
<lb n="719"/><span>daoinibh ag ínsint mar gheall ortha.  Déarfidís leat</span>
<lb n="720"/><span>gur minic a chonaiceadar bean ag fágháil bháís agus </span>
<lb n="721"/><span>leanbh ar a bacalainn aici, nú leanbh ag fagháil bháis </span>
<lb n="722"/><span>ar ucht a mháthar, nú athair agus máthair aagus ál clainne </span>
<lb n="723"/><span>ag fagháil bháis ar aon láthair, 'bhfad uainn an t-olc!</span></p>
<lb n="724"/>
<lb n="725"/><p><span>I ndeire na dála ní raibh le feiscint shoir shiar thall </span>
<lb n="726"/><span>ná abhus ach coirp.  Ba ghearr an mhaill ar na coirp sin</span>
<lb n="727"/><span>an t-aer a bhréanadh mór dtíompal.  Bhí aicíd eile ar </span>
<lb n="728"/><span>na daoinibh ansan i dteannta an ocrais, cé nár bheag </span>
<lb n="729"/><span>dhóibh a raibh de'n donas ortha roim raé.  Tháinidh</span>
<lb n="730"/><span>éagcruas ortha; slán beo mar a n-ínstar é, agus gach </span>
<lb n="731"/><span>aoinne a chloisean é!  Bhí an donas ar fad ansan </span>
<lb n="732"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="733"/>
<lb n="734"/><p><span>Do lean an sgeul ar an gcuma san leó ar feadh dhá</span>
<lb n="735"/><span>bhliadhain.  Ba dheacair muíntir na h-Éirean a chur ar a </span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="736"/><p><span>mbonnaibh ansan arís.  Ba ghearr 'n a dhiagh san gur</span>
<lb n="737"/><span>thosanuidh an méid a mhair acu ar bheith ag gluaiseacht </span>
<lb n="738"/><span>thar na faraigí fiadhaine, chun slighe mhaireachtaint a </span>
<lb n="739"/><span>bhaint amach i náisiúnaibh iasachta.  Ansan arís; ba</span>
<lb n="740"/><span>ghearr gur b' amhlaig a cheap na daoine gur mhór an</span>
<lb n="741"/><span>truagh fear luath láidir fheiscint sa bhaile in aon chor,</span>
<lb n="742"/><span>ach é ruagairt an loch amach chómh luath a's do bheadh sé</span>
<lb n="743"/><span>fiche bliadhan de aois.  Nuair a fuair na daoine</span>
<lb n="744"/><span>tathaíghe ar bheith ag gluaiseacht ar an gcuma san, ní </span>
<lb n="745"/><span>bhíodh aon mheas ar aoinne fhanfadh sa bhaile.  Do </span>
<lb n="746"/><span>bhodharfadh seana-mhná tu ag ínsint doit mar gheall ar </span>
<lb n="747"/><span>na leitireachaibh a bhíodh acu á fhagháil ó n-a gclainn.</span>
<lb n="748"/><span>Ní mheasfá ortha go mbeadh gnó ná obair 'n-a chúram</span>
<lb n="749"/><span>thall ortha.  Ní fheadar-sa an mbíon an ceart acu i </span>
<lb n="750"/><span>gcómhnuighe amhthaig.  Admhuighim go mbíon an ceart</span>
<lb n="751"/><span>acu uaireanta; ach san am gcéadna, ní féidir dóibh </span>
<lb n="752"/><span>radharc mo shúl a bhaint díom-sa.  Chín-se fir tréana</span>
<lb n="753"/><span>lúthmhara ag fágaint an bhaile agus ag dul anonn chúcha.</span>
<lb n="754"/><span>Arighim na sgéalta breághtha go léir uatha 'n fhaid a </span>
<lb n="755"/><span>bhíd siad thall.  Arighim ag teacht a-bhaile iad.  Tigid </span>
<lb n="756"/><span>siad.  Ach má seadh, cad é an driuch a bhíon ortha?</span>
<lb n="757"/><span>Ní bhíon ionta ach i bhfuirim sgáile!  Is beag ná go </span>
<lb n="758"/><span>bhficsá an solus tríotha.  Bhíd siad mar mhuirighean ar</span>
<lb n="759"/><span>a muíntir ansan an chuid eile dh' á saoghal, pé faid</span>
<lb n="760"/><span>geairid é, agus dar ndóigh ní fada é, mar bíd siad ar </span>
<lb n="761"/><span>bhruach na h-uaighe ag teacht a-bhaile dhóibh.</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>Do arighinn sean-duine a rádh roimis seo, go raibh</span>
<lb n="764"/><span>se sa t-seana-tharagaireacht go mbeadh muíntir na</span>
<lb n="765"/><span>h-Éirean ag imtheacht thar faraige riamh a's choidhche go </span>
<lb n="766"/><span>dtí ná beadh sa bhaile ach an mhiúrach, ach go ndéanfadh</span>
<lb n="767"/><span>an mhiúrach an gnó.  Is dócha nár misde do dhuine a </span>
<lb n="768"/><span>rádh, aon tráth feasta, go bhfuil muíntir na h-Éirean</span>
<lb n="769"/><span>imthighthe, ach an mhiúrach.  Is sinn-na an mhiúrach anis, a </span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="770"/><p><span>cháirde mo chléibh, agus ó is rud é go ndeir an </span>
<lb n="771"/><span>taragaireacht go ndéanfimíd an bheart, ní miste</span>
<lb n="772"/><span>dhúinn tosanúghadh.  Tá mórán againn tréis tosanúghadh</span>
<lb n="773"/><span>fadó riamh, agus saothar maith dénata againn.  Ach ní</span>
<lb n="774"/><span>dhéanfadh san do 'n mhuíntir atá 'n-a gcodladh fós é.</span>
<lb n="775"/><span>Tá a lán acu á leogaint ortha nár arigheadar focal</span>
<lb n="776"/><span>uainn fós.  Ní fuláir nú tá bodhaire nú rud éigin ag </span>
<lb n="777"/><span>imirt ortha.  Dá bhrí sin, nuair a casfar aoinne acu </span>
<lb n="778"/><span>orrainn cuirimís búirt uathbhásach ariann, a raghaidh</span>
<lb n="779"/><span>tríotha ó chluais go cluas i dtreó go mbeidh píoparnach</span>
<lb n="780"/><span>'n a gcluasaibh go ceann tamail.  Ansan 'n fhaid a bheidh</span>
<lb n="781"/><span>an meisge-chodlata ortha b'fhéidir go bhféadfimís an </span>
<lb n="782"/><span>dubh a bhualadh 'n a gheal ortha.</span></p>
<lb n="783"/>
<lb n="784"/><p><span>Tugaimís fútha go h-arighthe.  Buailimís buille anso</span>
<lb n="785"/><span>'s ansúd.  B'fhéidir go ndéanfí iaracht ar chosg a chur </span>
<lb n="786"/><span>linn.  Ach má deintar féin, sin mar is fearr é.  Ní</span>
<lb n="787"/><span>bheadh aon bhrí linn mara gcuirimís sinn féin i n-úil</span>
<lb n="788"/><span>anso 's ansúd.  Nuair a cuirfar i n-úil dúinn go </span>
<lb n="789"/><span>bhfuilimíd ag goileamhaint ar na daoinibh, sin é an</span>
<lb n="790"/><span>cómhartha go bhfuilimíd ann, agus nách díomhaoin atáimíd.</span>
<lb n="791"/><span>Ach tá rud eile sa chás.  Cá dtosanóchaimíd?  Sid í</span>
<lb n="792"/><span>an cheist.  Sean-fhocal é nár bh'fhearra do dhuine bheith</span>
<lb n="793"/><span>ag obair ná fios a bheith aige cad a bheadh ar siúbhal aige.</span>
<lb n="794"/><span>Níor bh'fhearra dhúinn-na rud a dhéanfimís ná tosanúghadh</span>
<lb n="795"/><span>leis na feirimeoiríbh.</span>
<lb n="796"/><span>"Agus cad 'n a thaobh san?" arsa tusa.</span></p>
<lb n="797"/>
<lb n="798"/><p><span>Neósfad-sa dhoit, a mhic mo chléibh.  Mar tá</span>
<lb n="799"/><span>díomhaointeas agus leisgeamhacht ag imirt ortha i</span>
<lb n="800"/><span>dteannta chéile.  Táid siad eighrighthe ash cuiread-</span>
<lb n="801"/><span>óireacht nách mór.  Beithíg sheasga atá ar an dtalamh</span>
<lb n="802"/><span>acu.  Níl san d' réir dlighe Dé.  Nuair a chruthaig</span>
<lb n="803"/><span>Dia an domhan, do chruthaig Sé an talamh tirim chun </span>
<lb n="804"/><span>go bhásfadh barraígheacha agus torthaí ann chun an chine</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="805"/><p><span>daonda do chothughadh agus do bheathughadh; agus do </span>
<lb n="806"/><span>chruthaig Sé na h-animhighthe i gcóir an chine daonda leis.</span>
<lb n="807"/><span>B'é A thoil smacht a bheith ag an gcine daonda ar na</span>
<lb n="808"/><span>h-animhighthe go léir, fiú amháin na beithíg allta.  Táthar</span>
<lb n="809"/><span>ag sárughadh thoil Dé i n-Éirinn i láthair na h-uaire.</span>
<lb n="810"/><span>Na daoine gur bh' é a gceart socarúghadh síos dóibh</span>
<lb n="811"/><span>féin i dtalamh na h-Éireann, is fada fánach a ghabhaid</span>
<lb n="812"/><span>siad.  Táid siad sgaipighthe ar fuaid an domhain go </span>
<lb n="813"/><span>léir nách mór; go ro maith an mhaise dhóibh é!  Cé ná </span>
<lb n="814"/><span>fuilim-se i m' shean-duine fós, is mór an t-atharughadh</span>
<lb n="815"/><span>atá taguighthe ar an saoghal le m' chuímhne.  Is maith is</span>
<lb n="816"/><span>cuímhin liom nuair a bhíos i m' gharsún ag dul ar sgoil,</span>
<lb n="817"/><span>bothán nú dhó bheith i ngach aon dá chéad slat de 'n</span>
<lb n="818"/><span>bhóthar, agus lánamha agus a gclann a bheith 'n a </span>
<lb n="819"/><span>gcómhnuighe i ngach bothán acu.  Sglábhuighthe a b' eadh</span>
<lb n="820"/><span>iad go léir; agus cé ná riabh saidhbhreas ná gustal acu,</span>
<lb n="821"/><span>ní raibh buairt ná brón ortha.  Bhídís ag obair dos na </span>
<lb n="822"/><span>feirimeoiribh mór dtíompal. Bhíodh a ndóithin le </span>
<lb n="823"/><span>déanamh acu agus díol fiach d' á réir acu.</span></p>
<lb n="824"/>
<lb n="825"/><p><span>Nuair a ghabhaim an bóthar céadna anis tigean deóra</span>
<lb n="826"/><span>le m' shúilibh nuair ná feicim tig ná treabh ná bothán</span>
<lb n="827"/><span>faid mo radhairc!  Tá na tighthe leaguithe agus na</span>
<lb n="828"/><span>gáirdíní beaga a bhí ag gabháil leó lioguithe leis na </span>
<lb n="829"/><span>páirceanaibh, agus i n ineadh garuighthe prátaí fé bhláth</span>
<lb n="830"/><span>bhán, nú goirt chruinneachtan nú eórnan nú coirce, go</span>
<lb n="831"/><span>mbeadh mithiolaí fear agus ban ag obair ionta, ag</span>
<lb n="832"/><span>baint agus a buaint, gur bhreágh an radharc dho 'n</span>
<lb n="833"/><span>t-é bheadh ag gabháil an bhóthair iad, níl le feisgint </span>
<lb n="834"/><span>ionta ach ba agus capail agus caoire agus fiú amháin</span>
<lb n="835"/><span>gabhair agus asail ag ínníor ortha.</span></p>
<lb n="836"/>
<lb n="837"/><p><span>Tá sé ag teacht de chor sa tsaoghal, d' a brí sin,</span>
<lb n="838"/><span>go bhfuil smacht ag an mbeithígheach allta ar an </span>
<lb n="839"/><span>gCríostaighe, agus an Críostaíghe á ghabháil le n-ais go</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="840"/><p><span>mín macánta.  Go dtugaidh Dia ciall dúinn!  Is</span>
<lb n="841"/><span>baoghalach liom nách misde an mhiúrach a thabhairt mar</span>
<lb n="842"/><span>ainm orainn.</span></p>
<lb n="843"/>
<lb n="844"/><p><span>Nuair a bheidh an méid sin cogaidh curtha dhínn againn</span>
<lb n="845"/><span>is dócha go mbeidh saothar orainn, nídh nách iongna; ach</span>
<lb n="846"/><span>sin mar is fearr é; mar tá cath eile chómh dian leis</span>
<lb n="847"/><span>nú b'fhéidir níos déine ag feitheamh linn, agus b'fhéidir</span>
<lb n="848"/><span>nár bh' fhearra dhúinn rud a dhéanfimís ná aghaidh a </span>
<lb n="849"/><span>thabhairt air láithreach baill, sar a bhfuarfimís, ar eagla</span>
<lb n="850"/><span>go dtiocfadh leisge orainn dá dtógaimís sos, agus</span>
<lb n="851"/><span>go dtitfadh an lug ar a lag againn sar a mbeadh ár </span>
<lb n="852"/><span>n-obair i leith taoibh.</span></p>
<lb n="853"/>
<lb n="854"/><p><span>"Cé chuige go bhfuilean tú  ag cnósach droch-aigne</span>
<lb n="855"/><span>anis?"  arsa tusa.</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>Ní chun duine ná beirt ná chun triúr atáim ag cnósach </span>
<lb n="858"/><span>droch-aigne, má 's droch-aigne a thugan tú air, ach chun</span>
<lb n="859"/><span>a lán.  Má thugas aoide béil ar na feirmeóiríbh ó</span>
<lb n="860"/><span>ciainibh is é is lúgha is gann dom an córúghadh céadna</span>
<lb n="861"/><span>a thabhairt dos na sglábhuighthibh anis ar eagla ná</span>
<lb n="862"/><span>tuigfidís i gceart me.  Bhí an dealbhas ag imirt ar</span>
<lb n="863"/><span>gach aon aicme sa t-seana-shaoghal, agus bíodh fhios</span>
<lb n="864"/><span>agat-sa gur maith an sás smacht a chuir ar dhuine an </span>
<lb n="865"/><span>dealbhas.  Níl aon dabht ná dearmad na go raibh cuid</span>
<lb n="866"/><span>acu ana leath-lámhach fad ó.  Bhíodar 'n a gcómhnuíghe</span>
<lb n="867"/><span>i mbothánaibh súig ná raibh futhain ná sgáth ó an mbraon</span>
<lb n="868"/><span>anuas ionta ná dá n-abarainn ó an mbraon aníos.</span>
<lb n="869"/><span>Is fhuiriste dhóibh é shéanadh anis, cnách ortha é!  Chuir an </span>
<lb n="870"/><span>dlíghe iachaibh ar an mBórd tighthe breághtha glana</span>
<lb n="871"/><span>dhéanamh dóibh.</span></p>
<lb n="872"/>
<lb n="873"/><p><span>Tá mórán des na tighthibh déanta le fada riamh,</span>
<lb n="874"/><span>tuile acu ná fuil déanta chómh fada san, tuile acu ná</span>
<lb n="875"/><span>fuil ach díreach críochnuighthe agus fo cheann acu ná fuil</span>
<lb n="876"/><span>tosanuighthe in aon chor fós.  Na daoine a fuair a </span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="877"/><p><span>dtighthe fad ó riamh, is deacara iad san a úndrabháil</span>
<lb n="878"/><span>ná na daoine na fuair aon tig fós.  Nuair a bhí tathaíghe</span>
<lb n="879"/><span>acu ar na bothánaibh súig, níor aithnígheadar iad féin</span>
<lb n="880"/><span>nuair a fuaradar tighthe breághtha glana.  Da bhrí sin</span>
<lb n="881"/><span>tháínidh teasbach ortha, agus níl ag déanamh buartha dhóibh </span>
<lb n="882"/><span>ó shin ach mór-chúis, agus ag tromaigheacht ar fheirmeóiríbh.</span>
<lb n="883"/><span>Ba dhóigh liom féin ná fuil aon chúis acu anís chun bheith</span>
<lb n="884"/><span>ag cnáibhseáil.  Bhí trí púint cíosa acu á dhíol ash bothán</span>
<lb n="885"/><span>fuar dealbh agus inead garaighe sar ar deineadh na </span>
<lb n="886"/><span>tighthe seo; ach anis nuair atá tighthe acu nách féidir</span>
<lb n="887"/><span>locht fhagháil ortha is mór leó leath an méid sin cíosa</span>
<lb n="888"/><span>dhíol asta.  Is mór an náire agus an athis i dteannta</span>
<lb n="889"/><span>chéile an sgeul a bheith ar an gcuma san againn.  Ach</span>
<lb n="890"/><span>ní thuigimíd é, cé gur minic a cuirtar ar ár mbais</span>
<lb n="891"/><span>chúghainn é.  Tuigfimíd é nuair a bheidh sé ró dhéanach</span>
<lb n="892"/><span>againn.  Ba chóir go mbeadh fhios againn go bhfuil an </span>
<lb n="893"/><span>namhaid ag faire orainn coitchianta, agus go bhfuil sé </span>
<lb n="894"/><span>ag feitheam go bhfaghaidh sé uair na faille orrainn chun</span>
<lb n="895"/><span>teacht aniar adtuaidh orainn agus dul sa bhroicil</span>
<lb n="896"/><span>againn.</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>"Is greannamhar san de," arsa tusa, "ag magadh</span>
<lb n="899"/><span>fé na ndaoine mar gheall ar bheith ag acharan agus gan </span>
<lb n="900"/><span>agat féin le maoidheamh ach t'fheabhas chun acharainn."</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>Ná bíodh ceist ort, a fhir mhaith; má thugan tú fé</span>
<lb n="903"/><span>ndeara go bhfuilim-se ag magadh fút tá gach aon tseans</span>
<lb n="904"/><span>go dtabharfir fé ndeara gach aoinne ag magadh fút,</span>
<lb n="905"/><span>agus go ndéanfir iaracht ar chosg a chur leó.</span>
<lb n="906"/>
<pb n="28"/></p>
<lb n="907"/>
<lb n="908"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="909"/>
<lb n="910"/><p><span>Diarmuid ag insint sgéil d' a chlainn.</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>Diarmuid. - Bailighídh tíompal orm anis, a chlann ó,</span>
<lb n="913"/><span>go neósfidh mé sgeul díbh.  Is fada dhom ag </span>
<lb n="914"/><span>cuímhneamh ar é ínsint díbh ach níor fhéadar é go</span>
<lb n="915"/><span>dtí so.</span></p>
<lb n="916"/>
<lb n="917"/><p><span>Cáit. - Cad 'n a thaobh, a Dhiarmuid?</span></p>
<lb n="918"/>
<lb n="919"/><p><span>Máire. - Cad 'n thaobh, a Dhiarmuid?  Mhaise feuch air</span>
<lb n="920"/><span>sin!  Ba chóir go dtuigfá féin cad 'n a thaobh agus </span>
<lb n="921"/><span>gan bheith 'g ár mbodharadh.</span></p>
<lb n="922"/>
<lb n="923"/><p><span>Cáit. - An dtuigean tusa cad 'n a thaobh, a Mháire?</span></p>
<lb n="924"/>
<lb n="925"/><p><span>Máire. - Tuigim go h-áluinn andaigh.  Cad 'n a thaobh</span>
<lb n="926"/><span>ná tuigfinn?  Agus do thuigfá-sa leis dá mbeadh</span>
<lb n="927"/><span>aon tuisgint ionat, ach níl.</span></p>
<lb n="928"/>
<lb n="929"/><p><span>Cáit. - Ó 's agat-sa 'tá an tuisgint go léir má seadh, </span>
<lb n="930"/><span>freagair no cheist-se.</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>Máire. - Cad í 'n cheist?</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>Cáit. - Cad 'n a thaobh nár inis Diarmuid an sgeul</span>
<lb n="935"/><span>dúinn fad ó riamh?</span></p>
<lb n="936"/>
<lb n="937"/><p><span>Máire. - Mar níl sé ceapuighthe ar aon fhocal de 'n</span>
<lb n="938"/><span>fhírinne ínsint dúinn, agus ní raibh an bhreug curtha</span>
<lb n="939"/><span>le chéile 'ge go dtí so.</span></p>
<lb n="940"/>
<lb n="941"/><p><span>Éamonn. - Is sibh an bheirt chailíní is droch-mhúinte dá</span>
<lb n="942"/><span>bhfeaca fós riamh i m' shúilibh cinn.</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>Cáit. - Cunas san, a Éamoinn?  </span></p>
<lb n="945"/>
<lb n="946"/><p><span>Éamonn. - Cunas san, a Éamoinn?  Mhaise, ar airidh</span>
<lb n="947"/><span>aoinne riamh a leithéid de cheist!  Is beag d' á</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="948"/><p><span>mhearathal ort!  Dá mbeadh aon uraim agaibh do'n</span>
<lb n="949"/><span>t-é 'tá chun an sgéil ínsint dúinn, do sgaoilfadh</span>
<lb n="950"/><span>sibh leis agus do liogfadh sibh do é ínsint.</span></p>
<lb n="951"/>
<lb n="952"/><p><span>Cáit. - Agus cé tá ag mailliughadh an sgéil?</span></p>
<lb n="953"/>
<lb n="954"/><p><span>Éamonn. - Cé tá ag mailliughadh an sgéil?  Andaigh</span>
<lb n="955"/><span>mar a bhfuil fhios agat-sa é ní fheadar-sa cé 'ge</span>
<lb n="956"/><span>go bhfuil fhios é.</span></p>
<lb n="957"/>
<lb n="958"/><p><span>Cáit. - Ní mise 'tá á mhailliughadh pé 'n Éirinn é.</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>Éamonn. - Agus cé tá á mhailliughadh mar sin?</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>Cáit. - Tusa 'gus Máire.</span></p>
<lb n="963"/>
<lb n="964"/><p><span>Máire. - Bhíodh geall anis go bhfuil Máire leis cionntach.</span>
<lb n="965"/><span>Nuair atá botún déanta agat féin ní fuláir leat</span>
<lb n="966"/><span>mise tharach isteach ann leis.</span></p>
<lb n="967"/>
<lb n="968"/><p><span>Cáit. - Cad é an botún atá déanta agam, a Mháire?</span>
<lb n="969"/><span>Ní thuigim féin go bhfuil aon bhotún déanta agam.</span></p>
<lb n="970"/>
<lb n="971"/><p><span>Máire.- Tá fhios agam-sa ná tuigean tú.  Dar ndóigh </span>
<lb n="972"/><span>dá dtuigfá ní dheánfá é.  Nách cuímhin leat go </span>
<lb n="973"/><span>ndubhart leat ná raibh aon tuisgint ionat!  An </span>
<lb n="974"/><span>cuímhin?</span></p>
<lb n="975"/>
<lb n="976"/><p><span>Cáit. - Ni cuímhin.</span></p>
<lb n="977"/>
<lb n="978"/><p><span>Máire. - An cuímhin leat-sa é, a Éamoinn?</span></p>
<lb n="979"/>
<lb n="980"/><p><span>Éamoinn. - Is cuímhin.</span></p>
<lb n="981"/>
<lb n="982"/><p><span>Cáit. - Feuch anis tú, a Mháire; cad tá le rádh agat?</span></p>
<lb n="983"/>
<lb n="984"/><p><span>Máire. - Tá a lán le rádh agam dá liogfá-sa dhom é,</span>
<lb n="985"/><span>ach ní liogfá.  Dubhart-sa leat------------</span></p>
<lb n="986"/>
<lb n="987"/><p><span>Cáit. - Tá a lán le rádh agat dá liogainn-se dhoit é!</span>
<lb n="988"/><span>Nílim-se i d' stop ar do rogha rud a rádh, pé</span>
<lb n="989"/><span>duine 'tá i d' stop air.</span>
<lb n="990"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="991"/><p><span>Máire. - Cé stop anis díreach me?</span></p>
<lb n="992"/>
<lb n="993"/><p><span>Éamonn. - Cáit gan amhras.  'S é agam á rádh ó</span>
<lb n="994"/><span>chiainibh---------</span></p>
<lb n="995"/>
<lb n="996"/><p><span>Cáit. - Éist liom go fóil, a Éamoinn, ní ag teacht</span>
<lb n="997"/><span>rómhat ar do sgeul é----------</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>Éamonn. - Cad eile ach ag teacht rómham ar mo sgeul.</span>
<lb n="1000"/><span>Dá mb' áil leat gan teacht rómham ar mo sgeul </span>
<lb n="1001"/><span>ní bheadh aoinní agam le tabhairt i d' choinnibh; ach</span>
<lb n="1002"/><span>nuair a thánaighis rómham ar mo sgeul tá dhá nídh</span>
<lb n="1003"/><span>agam le tabhairt i d' choinnibh, teacht rómham ar mo</span>
<lb n="1004"/><span>sgeul ar dtúir, agus ansan a rádh liom nách ag </span>
<lb n="1005"/><span>teacht rómham ar mo sgeul a bhís.</span></p>
<lb n="1006"/>
<lb n="1007"/><p><span>Cáit. - Seo, seo!  Ní fearra dhúinn rud a dhéanfimís</span>
<lb n="1008"/><span>ná eirighe as an gclampar.  Tosanuig ar do sgeul, </span>
<lb n="1009"/><span>a Dhiarmuid.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>Máire. - Seadh go díreach!  Sgeul thairis anis, nuair ná </span>
<lb n="1012"/><span>fuil aon tseift eile agat.</span></p>
<lb n="1013"/>
<lb n="1014"/><p><span>Cáit. - Cad tá déanta as an slighe agam go mbeadh </span>
<lb n="1015"/><span>náire na athis 'n a thaobh orm?</span></p>
<lb n="1016"/>
<lb n="1017"/><p><span>Máire. - Tá an donas déanta agat.</span></p>
<lb n="1018"/>
<lb n="1019"/><p><span>Cáit. - Cad é an donas é fiafruighim díot?</span></p>
<lb n="1020"/>
<lb n="1021"/><p><span>Máire. - Tá easonóir tabhartha do Dhiarmuid agat, rud</span>
<lb n="1022"/><span>go bhfuil togha an eólais agat air.</span></p>
<lb n="1023"/>
<lb n="1024"/><p><span>Cáit. - Níl aon easonóir tabhartha do Dhiarmuid agam-</span>
<lb n="1025"/><span>sa.  Tá a mhalairt de uraim agam do.</span></p>
<lb n="1026"/>
<lb n="1027"/><p><span>Maire. - Má tá uraim agat do, sin é an uraim a chodail</span>
<lb n="1028"/><span>amuich.</span></p>
<lb n="1029"/>
<lb n="1030"/><p><span>Éamonn. - 'Sé an locht is mó a gheibhim ar an mbeirt</span>
<lb n="1031"/><span>agaibh, 'ná an iomad de mhianach na mban a bheith</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1032"/><p><span>ionaibh.  Ní cuímhin liom go bhfeaca fós riamh, i </span>
<lb n="1033"/><span>m' shúilibh cinn, bean ag éisteacht le sgeul, ná go </span>
<lb n="1034"/><span>gcaithfadh sí féín a leath ínsint amach roimis an </span>
<lb n="1035"/><span>t-é bheadh ag casadh le h-é ínsint.</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>Máire. - Bíodh an méid sin anis agat, a Cháit.</span></p>
<lb n="1038"/>
<lb n="1039"/><p><span>Cáit. - Bíodh, agus do chion de agat-sa leis, a Mháire,</span>
<lb n="1040"/><span>agus dáltha 'n sgéil, a Éamoinn, níos ghádh dhoit-se</span>
<lb n="1041"/><span>aon asachán a thabhairt do aoinne-------------</span></p>
<lb n="1042"/>
<lb n="1043"/><p><span>Éamonn.  Tá an méid seo de dhefaraigheacht eadarainn:</span>
<lb n="1044"/><span>Nuair a bhí Diarmuid ar tí an sgéil a thosanughadh, </span>
<lb n="1045"/><span>do bhriseabhair-se isteach, agus do chromabhair ar </span>
<lb n="1046"/><span>bheith ag sgeannadh a chéile.  Bhí fhios agam-sa ná</span>
<lb n="1047"/><span>raibh san ceart; ach cad fhéadfinn a dhéanamh!</span>
<lb n="1048"/><span>Tuínte na ngrást, ach mo bheul éisteacht.  Bhíos</span>
<lb n="1049"/><span>ag brath ó am go h-am go n-éistfadh sibh.  Fé </span>
<lb n="1050"/><span>dheire shiar thall, nuair a bhíos cráidhte ciapuighte i</span>
<lb n="1051"/><span>gceart agaibh, b' éiGean dom labhairt.  Ní fhéad-</span>
<lb n="1052"/><span>finn brúthadh orm féin níos siadha.</span></p>
<lb n="1053"/>
<lb n="1054"/><p><span>Cáit. - Ní fhéadfá, mar bhí dúil mharaibhtheach agat féin</span>
<lb n="1055"/><span>i d'chion de 'n chogar mogar.</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Éamonn. - Níor chás dom mo chion de 'n chogar mogar</span>
<lb n="1058"/><span>a bheith agam 'n fhaid a bheadhfá-sa sa n-imirt.</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>Cáit. - Mar sin féin mhaise, ba mhaith an sás do chúig a </span>
<lb n="1061"/><span>bhualadh thu, nuair a gheibhtá caoi air.</span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>Máire. - Seo, "ní déanaighe an mhaith aon uair."</span>
<lb n="1064"/><span>Éistig anis féin go n-aireócham an sgeul.</span></p>
<lb n="1065"/>
<lb n="1066"/><p><span>Cáit. - Is fada anonn é,  a Mháire!  Agus nuair iarras-</span>
<lb n="1067"/><span>sa oraibh ó chiainibh éisteacht ní baoghal go bhfuaras</span>
<lb n="1068"/><span>aon tora, mar ní sháiseóchadh an saoghal tusa, a </span>
<lb n="1069"/><span>Mháire, gan an focal deireanach a bheith agat féin.</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1070"/><p><span>Máire. - "Sé an t-asachán ag an gciteal á thabhairt do </span>
<lb n="1071"/><span>'n chorcán é."  Fágaim fé Éamonn anis an sgeul</span>
<lb n="1072"/><span>Cioca 'gainn is cionntach, a Éamoinn?</span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>Éamonn. - Tá'n sibh araon cionntach, a Mháire; agus ba </span>
<lb n="1075"/><span>mhairig doit nár fhiafruidh díom cioca 'gaibh is </span>
<lb n="1076"/><span>cionntaighe.</span></p>
<lb n="1077"/>
<lb n="1078"/><p><span>Cáit. - Táimíd go léir cionntach, má 's ar sin é, a</span>
<lb n="1079"/><span>Éamoinn, agus ba mhairig doit-se nár fhiafruidh</span>
<lb n="1080"/><span>cioca againn is cionntaighe.</span></p>
<lb n="1081"/>
<lb n="1082"/><p><span>Éamonn. - Greada chughaibh, a shloigisc dhroch-mhúinte!</span>
<lb n="1083"/><span>Ní bhainfadh an deamhan féin an bheárna ná lár an </span>
<lb n="1084"/><span>chlaighe de aoinne dhe 'n bheirt agaibh!  Ní fhéadfadh</span>
<lb n="1085"/><span>aoinne go mbeadh aon mheas in aon chor aige air</span>
<lb n="1086"/><span>féin tig a réidhteach libh, a thoicí gan tuisgint gan</span>
<lb n="1087"/><span>tabhairt amach!</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>Máire. - Tosanuig an sgeul dúinn, a Dhiarmuid.  Do </span>
<lb n="1090"/><span>chrádhfidís sin aingeal 'n fhaid a leanfí ag tabhairt</span>
<lb n="1091"/><span>gach re seadh dhóibh ar an gcuma san.</span></p>
<lb n="1092"/>
<lb n="1093"/><p><span>Diarmuid. - Is fadó bheadh sé tosanuighthe agam, a </span>
<lb n="1094"/><span>Mháire a chuid, dá n-éistfí liom, ach ní éistfí.</span></p>
<lb n="1095"/>
<lb n="1096"/><p><span>Éamonn. - Éistfar anis leat, a Dhiarmuid.</span></p>
<lb n="1097"/>
<lb n="1098"/><p><span>Diarmuid. - An éistir-se liom, a Cháit?</span></p>
<lb n="1099"/>
<lb n="1100"/><p><span>Cáit. - Éistfad, a Dhiarmuid.</span></p>
<lb n="1101"/>
<lb n="1102"/><p><span>Diarmuid. - An éistfir-se liom, a Mháire?</span></p>
<lb n="1103"/>
<lb n="1104"/><p><span>Máire. - Éistfad go h-areach, a Dhiarmuid.</span></p>
<lb n="1105"/>
<lb n="1106"/><p><span>Diarmuid. - Tá gealltha agaibh go léir anis go n-éistfidh</span>
<lb n="1107"/><span>sibh liom.  Tá súil agam go n-déanfidh sibh agus </span>
<lb n="1108"/><span>tá eagal' orm na déanfidh sibh.  Bíodh fhios agaibh-</span>
<lb n="1109"/><span>se gur b' fhusa go mór geallamhaint a thabhairt ná</span>
<lb n="1110"/><span>beart a dhéanamh d' á réir.</span>
<lb n="1111"/></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1112"/><p><span>Cáit. - Déanfam-na beart d' á réir, a Dhiarmuid.</span></p>
<lb n="1113"/>
<lb n="1114"/><p><span>Máire. - Tá a lán d' á chuímhnamh agat.</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>Diarmuid. - Seadh arís sibh!  Nách maith a bhí fhios agam </span>
<lb n="1117"/><span>ná h-éistfadh sibh liom!  Na h-arighím focal eile</span>
<lb n="1118"/><span>uaibh, nú brisfidh mé plaosg an chéad duine eile</span>
<lb n="1119"/><span>agaibh a labharfidh!</span></p>
<lb n="1120"/>
<lb n="1121"/><p><span>Nuair a bhíos-sa óg aerach "fuinneamhail sgléipeach,"</span>
<lb n="1122"/><span>andubhairt an file, tá leath-chéad éigin bliadhan ó shin</span>
<lb n="1123"/><span>ann, ba mhór é mo dhúil i bh-fiadhach agus i sealagaireacht.</span>
<lb n="1124"/><span>Go bhfóiridh Dia orainn, is fhuiriste dhom é shéanadh indiu!</span>
<lb n="1125"/><span>B' é b' fhada liom go mbínn sa bhaile ó an gcéad</span>
<lb n="1126"/><span>Aifrean gach aon Domhnach chun mh' aghaidh a thabhairt ar </span>
<lb n="1127"/><span>na sléibhtibh, ag tóruigheacht ar ghearr-fhiadhthibh, agus mo </span>
<lb n="1128"/><span>thruagh-sa an gearr-fhiadh go mbeadh sé de phláinéid air</span>
<lb n="1129"/><span>gabháil i m'threó.</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>Bhí cú bhreac-bhán agam, a bhí chómh lúthmhar le Bran</span>
<lb n="1132"/><span>úd a bhí ag Fionn Mac Cúmhail aon lá riamh, mara raibh</span>
<lb n="1133"/><span>sí níos lúthmhaire.  Agus i m' thaobh féin, ní dóigh liom,</span>
<lb n="1134"/><span>agus ní i dtaobh me féin 'á rádh é, go raibh an fear san</span>
<lb n="1135"/><span>beirtha beó in Éirinn go dtabharfinn mo chúl leis i</span>
<lb n="1136"/><span>dtaobh ratha nú léimth nú i dtaobh aon ghaisge eile d'</span>
<lb n="1137"/><span>á 'r mhaith leis a tharac air.  Ach fé mar adubhart ó </span>
<lb n="1138"/><span>chianibh is fhuiriste dhom é cheilt anis.  Sean-fhocal é</span>
<lb n="1139"/><span>"gur breágh an rud an óige an t-é chuirfeadh ar fóghnamh</span>
<lb n="1140"/><span>í."  Ach pé duine chuir ar fóghnamh í ná nár aoinne amháin.</span>
<lb n="1141"/><span>Is minic a bhíos amuich, moch déanach, fuar agus fliuch;</span>
<lb n="1142"/><span>agus ní dócha go mbíon aoinne ghabhan trí annróth dhe</span>
<lb n="1143"/><span>'n t-saghas san ná go mbíon cathughadh air nuair a bhíon</span>
<lb n="1144"/><span>sé ró dhéanach aige.  Is amhlaidh dómh-sa go h-árimhthe</span>
<lb n="1145"/><span>mar ní rabhas gan mo chion de 'n díth-chéille, dálta a </span>
<lb n="1146"/><span>lán nách me.  Tá sé déanach agam bheith ag caitheamh in</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1147"/><p><span>diaidh na h-óige anis ámhthach.  Ní fearra dhom rud a </span>
<lb n="1148"/><span>dhéanfinn ná abhrán an bhéil dúnta a dhéanamh de.</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>Ba ghnáth liom cleith mhór fhada fuínseóige bheith agam,</span>
<lb n="1151"/><span>go mbíodh oiread mo dhá dhorainn de chnapóig ar a</span>
<lb n="1152"/><span>barra, agus an ceann caol di i m' láimh agam.  Nuair</span>
<lb n="1153"/><span>a bhuailinn buile dhe 'n chleith sin ar thor aitinn, dá </span>
<lb n="1154"/><span>ráineóchadh gearr-fhiadh ann ba ghearr an mhaill air gabháil</span>
<lb n="1155"/><span>amach, agus is beag an baoghal go mbeadh meisge</span>
<lb n="1156"/><span>chodlata ná dathach na lagachar radhairc air tréis gabháil</span>
<lb n="1157"/><span>amach do ach chómh beag.  Ní baoghal go bhfanadh sé </span>
<lb n="1158"/><span>feuchaint cad é an tóir a bhíodh chuige ach an cnoc amach</span>
<lb n="1159"/><span>a chuir de láithreach baill.</span></p>
<lb n="1160"/>
<lb n="1161"/><p><span>Go ghabhas amach le m' chuin maidean airimhthe, agus </span>
<lb n="1162"/><span>do dheineas ceann ar aghaidh ar Chnoc Fiarna.  Lá fuar</span>
<lb n="1163"/><span>trim sneachtaigh idir dhá Nodlaig a b' eadh é.  Bhí</span>
<lb n="1164"/><span>boidire tíoránaig de Mhuíntir Shaunders 'n a chómhnuighe</span>
<lb n="1165"/><span>ar an dtaobh abhus de Chnoc Fiarna an uair sin, agus</span>
<lb n="1166"/><span>mo thruagh-sa an t-é go mbéarfadh sé sin ná a stíobhard</span>
<lb n="1167"/><span>air ag fiadhadh ar a chuid tailimh.  Nuair a bhíos i</span>
<lb n="1168"/><span>ngearracht leath-mhíle nú mar sin de thig an tíoránaig</span>
<lb n="1169"/><span>cad a phreabfadh amach ash tor aitinn chúgham ach gearr-</span>
<lb n="1170"/><span>fhiadh.  Níor stad sé feuchaint ar bhaoghal do mise ná</span>
<lb n="1171"/><span>aoinní dh' á shaghas ach an talamh a chuir de chómh mear</span>
<lb n="1172"/><span>agus bhí sé 'n a choisíníbh agus mear go maith a bhí sé</span>
<lb n="1173"/><span>ionta.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>Ní lúgha ná thógas-sa aon fhailíghe i m' ghnó féin ach</span>
<lb n="1176"/><span>liúghadh ar an gcuin, agus seo i ndiaidh an ghearr-fhiadh</span>
<lb n="1177"/><span>í ar greadadh.  Thug an gearr-fhiadh aghaidh siar ó dheas,</span>
<lb n="1178"/><span>agus níor bh' fhada chuaidh sé nuair a bhain an chú casadh</span>
<lb n="1179"/><span>as.  Soir ó dheas leis ansan, agus fé dhéin tíghe an</span>
<lb n="1180"/><span>tíoránaig.  Chuadhas féin ar mhullach claighe mhóir a bhí</span>
<lb n="1181"/><span>ann i gcás go mbeadh radharc agam ortha.  Bhí radharc</span>
<lb n="1182"/><span>bhreágh agam ó 'n gclaighe ortha.  Chídhinn an chú, agus</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1183"/><p><span>a pus i ngearracht leath-troig de eireabal an ghearr-</span>
<lb n="1184"/><span>fhiadh, dá mbeadh eireabal air, ach níor mhó ná san é,</span>
<lb n="1185"/><span>agus a beul ar leathadh aici, agus í ag abhastaraig le</span>
<lb n="1186"/><span>feirig, agus nár bh' fhios, dar liom, cad é an neómat</span>
<lb n="1187"/><span>a shloigfeadh sí isteach 'n a clab é.  Ar an dtaobh eile</span>
<lb n="1188"/><span>dhe 'n gheul, cé ná raibh sa ghearr-fhiadh ach créatúirín</span>
<lb n="1189"/><span>beag lag suarach, níor bh' fhéidir buachtaint air i n-a-</span>
<lb n="1190"/><span>cilígheacht ná i n-oiltheacht.  Nuair a bhíodh sé sa</span>
<lb n="1191"/><span>chúntabhairt éachtach go léir, chasadh sé go h-oban, agus</span>
<lb n="1192"/><span>ar neómat na baise , cá mbíodh sé, in ineadh bheith ar</span>
<lb n="1193"/><span>aghaidh na cun amach, nú mar mheasainn-se gur cheart do</span>
<lb n="1194"/><span>bheith, istig 'n a beul, ach laistiar di!  Théidheadh an chú</span>
<lb n="1195"/><span>fiche éigin slat ceann ar aghaidh ansan sar a bhféadadh</span>
<lb n="1196"/><span>sí baint uaithi féin chun casadh.  Bhíodh an gearr-fhiadh</span>
<lb n="1197"/><span>ag rith 'n a mhalairt de threó ar an bhfeadh san, i</span>
<lb n="1198"/><span>gcás go mbídís i bhfad ó chéile um an dtaca go </span>
<lb n="1199"/><span>mbíodh an chú réidh chun é leanamhaint arís.  Thugadar</span>
<lb n="1200"/><span>tuairim le h-uair gho leith dhe chloig ag gabháil d'a chéile</span>
<lb n="1201"/><span>ar an gcuma san, agus mise anáirde ar an gclaighe</span>
<lb n="1202"/><span>agus mo shúile ar mhullach mo chinn agam, agus is dócha</span>
<lb n="1203"/><span>sgeón orm ag feuchaint ortha, go dtí fé dheire shiar</span>
<lb n="1204"/><span>thall muair a bhíodar araon tuirseach tnáthte buailte </span>
<lb n="1205"/><span>amach, agus gan ionta a thuille ratha dhéanamh, do thit</span>
<lb n="1206"/><span>an gearr-fhiadh ar bhior a chinn, mín marbh ar lár na</span>
<lb n="1207"/><span>páirce!  Ní raibh an chú i bhfad siar uaidh agus nuair </span>
<lb n="1208"/><span>a thir sé n-a chnaipe mharbh ar a h-aghaidh amach chómh</span>
<lb n="1209"/><span>h-oban, do theangaidh a cosa tosaig leis, i dtreó go </span>
<lb n="1210"/><span>bhfuair sí barra-thuisle, agus gur chaitheadh, tón tar</span>
<lb n="1211"/><span>ceann, d'á dhroim amch í agus gur fhan sí ansan, sínte</span>
<lb n="1212"/><span>ó lúb ladhair, i ngearracht cúpla truig de 'n ghearr-</span>
<lb n="1213"/><span>fhiadh!</span></p>
<lb n="1214"/>
<lb n="1215"/><p><span>Nuair a chonac-sa iad araon treasgartha chuireas féin</span>
<lb n="1216"/><span>ins na cosaibh agus chuadar fé na ndéin.  Ba ghearr an </span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1217"/><p><span>mhaill orm dul go dtí iad.  Bhí an da ablach ansan</span>
<lb n="1218"/><span>rómham gan cor ionta, gan anam gan anál ionta, "gan</span>
<lb n="1219"/><span>aithne gan úrlabhara acu."  'Sé déarfadh aoinne nár</span>
<lb n="1220"/><span>mhisde do Choisde an Chrobhanaora suighe ortha!  Do</span>
<lb n="1221"/><span>rugas ar chluais ar an gcuin agus do thugas crotha dhi.</span>
<lb n="1222"/><span>Marbh!  Bhí sí chómh marbh le h-Art!  B'fhéidir ansan</span>
<lb n="1223"/><span>má seadh go raibh buairt orm!  Níor bhuairt go dtí é!</span>
<lb n="1224"/><span>Mo chú marbh!  Spórt na bliana loitidhthe orm!  An </span>
<lb n="1225"/><span>bhfeacaidh aoinne riamh a leithéid de sgrios!</span></p>
<lb n="1226"/>
<lb n="1227"/><p><span>"Níl leigheas air," arsa mise liom féin, " ach bheith </span>
<lb n="1228"/><span>cráidhthe."</span></p>
<lb n="1229"/>
<lb n="1230"/><p><span>Feuchaint éigin d' á dtugas ar an ngearr-fhiadh,</span>
<lb n="1231"/><span>thugas fé ndeara féitheacha a chos ag coruighe.  Fé</span>
<lb n="1232"/><span>cheann tamail do chroth sé cos leis, agus fé cheann</span>
<lb n="1233"/><span>tamail eile do chroth sé a cheann.</span></p>
<lb n="1234"/>
<lb n="1235"/><p><span>Chuir san i gcuímhne dhom an cleas imir an mada ruadh</span>
<lb n="1236"/><span>ar Mháire 'n Doichil, nuair a mhairbh sé na géana airthi.</span>
<lb n="1237"/><span>Bhí dhá cheann déag de ghéanaibh istig i bhfalaig i</span>
<lb n="1238"/><span>gcúinne an chlóis aici agus an dorus dúnta go </span>
<lb n="1239"/><span>daingean ortha.  Tháinidh an mada ruadh istoidhche.</span>
<lb n="1240"/><span>Theip air an dorus fhosgailt.  Do léim sé anáirde ar</span>
<lb n="1241"/><span>bhuaic an tíghe bhig agus do déin sé poll ann,  agus seo</span>
<lb n="1242"/><span>síos isteach é.  Mhairbh sé an dá cheann déag de</span>
<lb n="1243"/><span>ghéanaibh ar an láthair sin, agus is deallrach go raibh</span>
<lb n="1244"/><span>féasta maith aige ortha.  Bhí san go maith go dtí gur</span>
<lb n="1245"/><span>oir do teacht amach!  Níor bh' fhéidir do é!  Cad abhí</span>
<lb n="1246"/><span>le déanamh ansan aige?  Fan leat go fóil is dóigh!</span>
<lb n="1247"/><span>Is beag an boaghal gur theastabhuidh aon chomhairle uaidh</span>
<lb n="1248"/><span>'n a chruadh-chás!  Níor cheaduigh sé a sgeul le h-aoinne,</span>
<lb n="1249"/><span>ach do cheap sé a shuaineas do féin!</span></p>
<lb n="1250"/>
<lb n="1251"/><p><span>Ar maidin la 'r n-amháireach nuair a chuaidh Máire fé</span>
<lb n="1252"/><span>dhéin na ngéan chun iad a liogaint amach, d' aridh an </span>
<lb n="1253"/><span>mada ruadh ag teacht í.  An deamhan blúire dhein sé</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1254"/><p><span>ach luighe síos do féin agus leogaint air bheith chómh marbh </span>
<lb n="1255"/><span>le h-aon ghé acu.  D' fhosgail Máire an dorus agus d'</span>
<lb n="1256"/><span>fheuch sí isteach!  Ariú, a dhuine na n-áran, do baineadh</span>
<lb n="1257"/><span>preab aiste!  Chonaic sí na géana go léir marbh!</span>
<lb n="1258"/><span>Chonaic sí an mada ruadh chómh marbh leó!  Bhí 'fhios aici</span>
<lb n="1259"/><span>gur bh' é an mada ruadh a mhairbh na géana!  Cheap sí </span>
<lb n="1260"/><span>gur bh' iad na géana mhairbh an mada ruadh!  Cheap sí</span>
<lb n="1261"/><span>gur bh'amhlaigh a chuir sé marmur air féin leó, nú gur</span>
<lb n="1262"/><span>bh' amhlaig a sgoilth sé air féin leó, nú rud éigin dhe 'n</span>
<lb n="1263"/><span>tsaghas san!  Chuir san breis shuainis airthe.  Ach bhí san</span>
<lb n="1264"/><span>de dhearmhad airthi.  Bhí breall airthi, mar neósfidh mé</span>
<lb n="1265"/><span>dhoit.  Bhí an mada ruadh sínte sa chúinne ba shiadha</span>
<lb n="1266"/><span>uaithe dhe 'n tigín.  Do dhein sí air anonn agus d'</span>
<lb n="1267"/><span>fheuch sí air go géar.  Dá mhéid é a fhearg níor fhéad</span>
<lb n="1268"/><span>sí gan gáire uime.</span></p>
<lb n="1269"/>
<lb n="1270"/><p><span>"Dar fiadh," ar sise, "is tú an mada ruadh i mbun</span>
<lb n="1271"/><span>na gcearc, i dáiríribh."</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>Bhí saghas sásaimh aigne airthi nuair a chonaic sí go raibh</span>
<lb n="1274"/><span>an bitheamhanach féin marbh chómh maith leó.</span></p>
<lb n="1275"/>
<lb n="1276"/><p><span>Do rug sí ar eireabal air agus thug sí crotha dho.  Bhí </span>
<lb n="1277"/><span>sé marbh!</span></p>
<lb n="1278"/>
<lb n="1279"/><p><span>"Seadh," ar sise, "do mharbhaís iad agus do</span>
<lb n="1280"/><span>mharbhaigheadar tú.  Marbhughadh a's tmáthadh ort a </span>
<lb n="1281"/><span>bhitheamhanaigh, má táim i n-easpa mo ghéana féin táim</span>
<lb n="1282"/><span>sásta ó 's rud é ná deighidh do chúrsa i n-aisge leat-sa</span>
<lb n="1283"/><span>a chlaidhre!"</span></p>
<lb n="1284"/>
<lb n="1285"/><p><span>Do thóg sí 'n a bacalainn é agus thug sí a h-aghaidh</span>
<lb n="1286"/><span>ar an ndorus leis.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>"Is agam atá an bréan-ualach ionat," ar sise, "ach</span>
<lb n="1289"/><span>mar sin féin ba bhréine de ualach agam tú dá mbéadhfá</span>
<lb n="1290"/><span>i d' bheathaidh, agus gan aon fhagháil agam ar tú</span>
<lb n="1291"/><span>mharbhughadh."</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>Chaith sí amach ar an gcarn aoilidh é.</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1294"/><p><span>"Bíodh an méid sin anis agat," ar sise.</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>Ní túisge theangbhaidh an mada ruadh leis an dtalamh</span>
<lb n="1297"/><span>amuich 'ná chroth sé é féin agus phreab sé 'n a sheasamh</span>
<lb n="1298"/><span>agus as go brách leis!  B'fhéidir ansan má seadh go </span>
<lb n="1299"/><span>raibh fearg ar Mháire!  Agus má bhí féin cad abhí le</span>
<lb n="1300"/><span>déanamh aici ach a beul éisteacht!</span></p>
<lb n="1301"/>
<lb n="1302"/><p><span>Bhí eagal orm-sa go n-imireóchadh an gearr-fhiadh an </span>
<lb n="1303"/><span>cleas céadna orm, agus d'a bhrí sin, thugas buille dhe </span>
<lb n="1304"/><span>m' chleith i gcúl  an chinn do agus do mharbhuigheas i </span>
<lb n="1305"/><span>gceart é.</span></p>
<lb n="1306"/>
<lb n="1307"/><p><span>Chuadar anonn chun na cun arís agus chromas ar bheith</span>
<lb n="1308"/><span>ag friothálamh airthi.  Cad deirir léi ná go dtáinidh</span>
<lb n="1309"/><span>anam inti tréis tamail mhaith.  Bhíos sásta ionam féin </span>
<lb n="1310"/><span>ansan.</span></p>
<lb n="1311"/>
<lb n="1312"/><p><span>An deamhan blúire dhíom ar chuímhnig ar feadh na </span>
<lb n="1313"/><span>h-aimsire go rabhas chómh cómhgarach do thig an tíoránaig.</span>
<lb n="1314"/><span>Bhí a mhalairt de bhuairt orm geallaim dhoit é.  Do </span>
<lb n="1315"/><span>cuireadh i n-úil dom é ámhthach.  Nuair a bhí mo chú</span>
<lb n="1316"/><span>taguidhthe chúiche féin nách mór, agus í 'n a seasamh</span>
<lb n="1317"/><span>agam ar mh' aghaidh amach, agus me ar mo chromadh 'gh á</span>
<lb n="1318"/><span>cimilt sa drom, do thánathas laistiar díom, agus do</span>
<lb n="1319"/><span>rugadh ar chába na casóige orm, agus do baineadh</span>
<lb n="1320"/><span>casadh asam, agus do síneadh ar fleasg mo dhroma</span>
<lb n="1321"/><span>anuas ar an tsneachta me!  Ach má seadh ní túisge</span>
<lb n="1322"/><span>bhíos treasgartha ná bhíos ar mo chosaibh arís.  Níor</span>
<lb n="1323"/><span>gortuigheadh in aon cor me mar bhí an sneachta go</span>
<lb n="1324"/><span>breágh bog fúm.  Ba chuma nú peilín é!  Do fheuchas</span>
<lb n="1325"/><span>ar an namhaid.  Cé bheadh ann ach stíobhard an </span>
<lb n="1326"/><span>tíoránaig!  Ni rabhas i bhfad ag cuímhneamh ar cad a </span>
<lb n="1327"/><span>dhéanfainn leis.  Ní ar fán a bhí mo chleith uaim.  Do </span>
<lb n="1328"/><span>thairigeas mo chleith fan asnaígheachaibh air, agus do</span>
<lb n="1329"/><span>shíneas ar an sneachta é, chómh tréith chómh marbh leis an </span>
<lb n="1330"/><span>ngearrfhiadh.</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1331"/><p><span>"Bíodh an méid sin anis agat!" arsa mise.</span></p>
<lb n="1332"/>
<lb n="1333"/><p><span>Do rugas ar dha chois deirig ar an ngearrfhiadh agus </span>
<lb n="1334"/><span>do árduígheas liom é agus do chuireas díom.  Níor</span>
<lb n="1335"/><span>bh'fhada chuadas nuair a chuímhnígheas go mb' fhéidir go </span>
<lb n="1336"/><span>raibh an fear marbh agus gur me féin a bheadh síos leis!</span>
<lb n="1337"/><span>Do stadas agus do mhactnuígheas ar an sgeul.  Bhí</span>
<lb n="1338"/><span>fhios agam an droch-anim a bheith orm, agus bhí eagal</span>
<lb n="1339"/><span>orm go dtógfí láithreach me, agus go ndaorfí chun mo</span>
<lb n="1340"/><span>chrochta me.  Geallaim go rabhas ag cuir uaim!  Fé </span>
<lb n="1341"/><span>dheire chuímhnígheas orm féin go raibh seisean chómh</span>
<lb n="1342"/><span>cionntach liom-sa, nú dá n-abarainn níos cionntaighe.</span>
<lb n="1343"/><span>Sé dubhairt liom féin nár dheineas aon tuínte leis ach</span>
<lb n="1344"/><span>rud a dhéanfadh sé liom dá bhféadadh sé é, ach níor</span>
<lb n="1345"/><span>fhéad.  Ba thúisge thug sé sin fúm-sa ná mar a thugas-</span>
<lb n="1346"/><span>sa fé.  Do rug sé ar chába na casóige orm, gan dabht</span>
<lb n="1347"/><span>gan dearmhad, agus do bhain sé casadh asam, agus do </span>
<lb n="1348"/><span>shín sé ar fleasg mo dhroma anuas ar an sneachta me.</span>
<lb n="1349"/><span>Níor bh' fhéidir do an méid sin a shéanadh.  Ansan cá</span>
<lb n="1350"/><span>locht ar dhuine é féin a chosaint!  Ní fheadar-sa cá </span>
<lb n="1351"/><span>bhfuil an t-é liogfadh do mhaidirín lathaighe a chómharsan</span>
<lb n="1352"/><span>greim a bhaint ash colapa a choise dheire gan cic a </span>
<lb n="1353"/><span>thabhairt do dá bhféadadh sé é!  Bhíos i gcráiste mhaith</span>
<lb n="1354"/><span>ansan chuige.  Bead-sa maith do dhóithin, a phreabaire,</span>
<lb n="1355"/><span>má mharbhuigheas féin tú.</span></p>
<lb n="1356"/>
<lb n="1357"/><p><span>"Mo chathughadh é," an dubhairt Mathúin leis an </span>
<lb n="1358"/><span>sprid.  Do chasas ar mo sháil agus do chuadas thar </span>
<lb n="1359"/><span>n-air arís chuige.  Cheapas go mbeadh sé ag crothadh na</span>
<lb n="1360"/><span>gcos rómham.  Ní raibh.  Ach mara raibh bhí sé ag </span>
<lb n="1361"/><span>dranntaghadh rómham agus ní túisge chonaic sé me ná </span>
<lb n="1362"/><span>thosanuigh sé ar bheith ag easgainí orm, agus ar bheith</span>
<lb n="1363"/><span>ag tabhairt droch-chainnte dhom.  Níor bh' fearr liom-sa</span>
<lb n="1364"/><span>port a bhí 'n a bheul aige amhthach.  Siar síos díom a </span>
<lb n="1365"/><span>ghaibh a chuid droch-chainnte.  Do eirig sé 'n a sheasamh</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1366"/><p><span>go h-ann leisgeamhail.  Choinnibh sé a lámh le n-a </span>
<lb n="1367"/><span>cliathán san áit go dtugas an buille dho.  Ba mhaith an </span>
<lb n="1368"/><span>bhail air ná raibh sé i gcráiste chúgham.  Bhí fhios aige</span>
<lb n="1369"/><span>go maith nár bh' aon chabhair do bheith suas a's anuas </span>
<lb n="1370"/><span>liom.</span></p>
<lb n="1371"/>
<lb n="1372"/><p><span>"Cad 'n a thaobh doit an méid sin dhéanamh, a </span>
<lb n="1373"/><span>bhitheamhanaig?" ar seisean.</span></p>
<lb n="1374"/>
<lb n="1375"/><p><span>"É bheith tuillte go maith agat," arsa mise.</span>
<lb n="1376"/><span>"Cunas a bhí sé tuillte agam?" ar seisean.</span>
<lb n="1377"/><span>"Nár thánaighis laistiar díom," arsa mise, "agus </span>
<lb n="1378"/><span>nár rugais ar chába na casóige orm, agus nár bhainis</span>
<lb n="1379"/><span>treascairt asam, a bhodaichín spriúnlaighthe gan mheas</span>
<lb n="1380"/><span>ort féín!  An bhféadfir an méid sin a cheilt?"</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>"Do dheineas mar sin leat é, adamhuighim," ar</span>
<lb n="1383"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="1384"/>
<lb n="1385"/><p><span>"Cad é sin ort mar sin?" arsa mise, "nú an</span>
<lb n="1386"/><span>amhlaig a mheasfá go mbeidhinn-se chomh leanabhaighe a's</span>
<lb n="1387"/><span>go leogfainn in aisge leat é, nú an amhlaig a mheasfá</span>
<lb n="1388"/><span>gur cheart dom go phárdún a ghabháil tréis tu ghabháil de</span>
<lb n="1389"/><span>chosaibh sa lathaig orm, nú b'fhéídir go bhfuil sé de dhíth</span>
<lb n="1390"/><span>céille ort a mheas ár bh' fhuláir dómh-sa agus do m'</span>
<lb n="1391"/><span>leithéidí úmhlughadh dhoit, ó tá'n tú i d' mhaidirín lathaighe</span>
<lb n="1392"/><span>ag saghas duin' uasail."</span></p>
<lb n="1393"/>
<lb n="1394"/><p><span>"Go réidh anis, a phreabaire," ar seisean.  "Ní </span>
<lb n="1395"/><span>tú atá ag cimeád an aeir 's an talaimh ó n-a chéile</span>
<lb n="1396"/><span>in aon chor.  Má tá sé de dhíth céille ort gur dóigh</span>
<lb n="1397"/><span>leat gur tú, bíodh san de dhearmhad ort a mhic mo </span>
<lb n="1398"/><span>chroidhe.  Thugais buille dhe d' chleith dhómh-sa gan chúis</span>
<lb n="1399"/><span>gan adhbhar.  Do thiteas anuas ar an dtalamh agus d'</span>
<lb n="1400"/><span>fhanas ansan, gan aithne gan úrlabhra ar feadh tamail.</span>
<lb n="1401"/><span>An dóigh leat an raibh san ceart?  Cuirfead-sa i n-úil</span>
<lb n="1402"/><span>doit ná raibh.  Seiribheálfidh mé tú agus tabharfidh mé </span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1403"/><p><span>os comhair na cúirte thú agus ansan beidh fhios againn</span>
<lb n="1404"/><span>ce 'cu againn a bhí as an slighe."</span></p>
<lb n="1405"/>
<lb n="1406"/><p><span>"Mhaise go gcuiridh Dia ar do leas tú agus dein,"</span>
<lb n="1407"/><span>arsa mise, "agus gheóbhaidh tú ciall cheannaig muna</span>
<lb n="1408"/><span>b' inonn a's riamh; agus an bhfuil fhios agat-sa go </span>
<lb n="1409"/><span>mbíon beirt ag imirt gach aon chluiche imiríghtar sa</span>
<lb n="1410"/><span>chúirt.  Deirean tu liom gur thugas buille dhe m' chleith</span>
<lb n="1411"/><span>dhoit gan chúis gan adhbhar.  Dar liom féin bhí chúis</span>
<lb n="1412"/><span>agus adhbhar agam leis an mbuille sin a thugas doit,</span>
<lb n="1413"/><span>agus mara ndúnfir do chlab tabharfidh mé buille eile</span>
<lb n="1414"/><span>dhoit, a thabharfidh cúis ghreáin doit, i gcás ná beidh</span>
<lb n="1415"/><span>bac ort bheith ag cnáibhseáil."</span></p>
<lb n="1416"/>
<lb n="1417"/><p><span>Focal eile ní dubhairt sé, amach as a bheul, ach do</span>
<lb n="1418"/><span>bhailigh sé leis chómh caothamhail agus d' fhéad sé é.</span>
<lb n="1419"/><span>Thugas-sa féin mh' aghaidh ar an mbaile ansan.  Ní raibh</span>
<lb n="1420"/><span>aon fhonn orm a thuille dhéanamh an lá san go h-</span>
<lb n="1421"/><span>áirighthe.</span></p>
<lb n="1422"/>
<lb n="1423"/><p><span>Cáit. - Agus an thugair suas an fiach ansan, a Dhiar-</span>
<lb n="1424"/><span>muid?</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>Diarmuid. - Thugas suas fiach an lae sin, a Cháit.  Ach</span>
<lb n="1427"/><span>níor thugas suas fiach an lae 'n-a dhiadh san, ná</span>
<lb n="1428"/><span>fiach aon lae eile a tháinidh ó shin gur chuir an t-aos</span>
<lb n="1429"/><span>iachaibh orm é thabhairt suas.</span></p>
<lb n="1430"/>
<lb n="1431"/><p><span>Éamonn. - Agus ar sheirbheáladh tú?</span></p>
<lb n="1432"/>
<lb n="1433"/><p><span>Diarmuid. - Geallaim-se dhoit nár sheisbeáladh.  Is</span>
<lb n="1434"/><span>dócha go ndéanfí dá mbeidhinn ag cimilt bhaise dhe</span>
<lb n="1435"/><span>'n stíobhard, agus ag gabháil a phárdún, agus ag</span>
<lb n="1436"/><span>plámás leis, ach nuair a chonaic sé go rabhas-sa</span>
<lb n="1437"/><span>neamh-maitheach a dhóithin do, dubhairt sé leis féin </span>
<lb n="1438"/><span>nár bh' aon chabhair do bheith ag d' iarraidh aon cheart</span>
<lb n="1439"/><span>a bhaint díom, agus nár bh'fearra dho rud a dhéanfadh</span>
<lb n="1440"/><span>sé ná cúbadh chuige.</span>
<lb n="1441"/>
<pb n="42"/></p>
<lb n="1442"/>
<lb n="1443"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="1444"/>
<lb n="1445"/><p><span>Liam an Tubaist agus Seaghán na Díth-</span>
<lb n="1446"/><span>céille.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>Tá duine beag 'n a chómhnuighe ag bun Chnoic Mhuisire</span>
<lb n="1449"/><span>i gConntae Chorcaighe go dtugtar Liam an Tubairt</span>
<lb n="1450"/><span>mar leas-anim air, mar níl aon tubairt d' á mbíon</span>
<lb n="1451"/><span>ag gluaiseacht ná go bhfaghan sé a chion de, agus a dhá</span>
<lb n="1452"/><span>chion, nú dá n-abarainn breis agus a dhá chion.</span></p>
<lb n="1453"/>
<lb n="1454"/><p><span>Tá amadán sa chómharsanacht gur bh'ainm do Seaghán</span>
<lb n="1455"/><span>na Díth-Chéille, agus sé cúis gó dtugtar an anim sin</span>
<lb n="1456"/><span>air, ná toisg gan é bheith leath chómh mór de amadán</span>
<lb n="1457"/><span>agus do samhalóchfí.  Níl athair ná máthair ná dritháir</span>
<lb n="1458"/><span>ná drifiúr aige, ná tig ná treabh, ach oídhche anso agus</span>
<lb n="1459"/><span>eadarshruth ansúd.  Ní bhíon doicheall in aon áit roimis;</span>
<lb n="1460"/><span>ach mar a mbíon, bhíon fáilte 'gus fiche ins gach aon áit</span>
<lb n="1461"/><span>roimis.  Is gnáth leis cuir fé go minic i dtig Liam an</span>
<lb n="1462"/><span>Tubairt.  Oidhche áirimhthe gur ráinidh do a anncair a </span>
<lb n="1463"/><span>leagadh i dtig Liam, do teastbhuidh ó Liam agus ó</span>
<lb n="1464"/><span>n-a mhnaoi dul ag sgoruigheacht go tig cómharsan.</span>
<lb n="1465"/><span>Nuair a bhíodar ag gabháil amach dubharadar le Seaghán</span>
<lb n="1466"/><span>na Díth-Chéille fóidín móna a chimeád sa teine i gcás ná </span>
<lb n="1467"/><span>raghadh sí in éag go bhfillfidís.  Dubhairt Seaghán go </span>
<lb n="1468"/><span>ndéanfadh.</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>D'imthigheadar.</span></p>
<lb n="1471"/>
<lb n="1472"/><p><span>Bhí ciseán móna caithte isteach fé shuidhchán a bhí sa</span>
<lb n="1473"/><span>chúinne i n-aice na teine.  Ní túisge a bhí an bheirt ar </span>
<lb n="1474"/><span>dtaobh amuich de dhorus ná bhuail Seaghán síos a raibh</span>
<lb n="1475"/><span>de mhóin ann de an gcéad iaracht.  Níor bh'fhada go </span>
<lb n="1476"/><span>raibh teine aige.  Amach leis ansan ag soláthar tuile</span>
<lb n="1477"/><span>móna.  Bhí cruach mhór móna ar aghaidh an doruis amach.</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1478"/><p><span>Do aimsidh sé ciseán agus seo fé dhéin na curaiche é,</span>
<lb n="1479"/><span>agus ba ghearr an mhaill air a chiseán a líonadh, a gus </span>
<lb n="1480"/><span>a thabhairt leis isteach.  Ach má seadh, cad é an saghas</span>
<lb n="1481"/><span>móna bhí aige!  An mhóin fhluich a caithtí i leith-thaoibh ó</span>
<lb n="1482"/><span>am go h-am.  Cuir sé srath eile dhí sin anuas ar an </span>
<lb n="1483"/><span>dteine i dtreó gur ró bheag ná gur mhúch sé í.</span></p>
<lb n="1484"/>
<lb n="1485"/><p><span>Do fhan sé mar sin ansan ar feadh tamail ag féachaint</span>
<lb n="1486"/><span>ar a theine agus gan aon choillte inti.  Fé dheire do </span>
<lb n="1487"/><span>thuig sé é féin-gur bh' é fliche na móna fé ndeár é,</span>
<lb n="1488"/><span>agus dubhairt sé leis féin go raibh seift air sin leis.</span>
<lb n="1489"/><span>Fuair sé smailín giúiSe agus do las sé é agus thóg</span>
<lb n="1490"/><span>sé leis 'n-a láimh é.  Ba ghearr a chuaidh sé nuair a</span>
<lb n="1491"/><span>shéid an ghaoth an smailín i dtreó gur rith an teine tríd</span>
<lb n="1492"/><span>ó cheann ceann agus gur bh'éigean do é chaitheamh uaidh</span>
<lb n="1493"/><span>ar eagla go loisgfí 'n a bheathaidh é.</span></p>
<lb n="1494"/>
<lb n="1495"/><p><span>Isteach leis arís agus fuair sé an t-urSul agus rug</span>
<lb n="1496"/><span>sé ar an smailín leis, agus thóg sé leis é, agus cá</span>
<lb n="1497"/><span>mbuailfadh sé é ach anáirde ar chúinne na cruaiche, agus </span>
<lb n="1498"/><span>rug sé leis isteach trí ciseáin móna 'ndiaidh chéile.</span>
<lb n="1499"/><span>Do aduigh sé teine arís agus nuair a bhí sí ag </span>
<lb n="1500"/><span>tosanúghadh ar lasadh ní bhíodh aon áit a chíodh sé coillte </span>
<lb n="1501"/><span>soluis ag briseadh amach idir dhá fhód ná chuireadh sé</span>
<lb n="1502"/><span>fód eile anuas ar an bpoll i dtreó gur ghearr go </span>
<lb n="1503"/><span>raibh Gearra-chruiceóg ar an dtíntean aige.  D'réir</span>
<lb n="1504"/><span>mar bhi an cárnán ag méadughadh bhí an datach ag </span>
<lb n="1505"/><span>méadughadh.  D' réir mar bhí an datach ag méadughadh</span>
<lb n="1506"/><span>bhí sé ag teip ar an siminé é bhreith leis.</span></p>
<lb n="1507"/>
<lb n="1508"/><p><span>Do líon an tig de dhatach, agus do b'éigean do</span>
<lb n="1509"/><span>Sheaghán gabháil an dorus amach, le h-eagala go múchfí</span>
<lb n="1510"/><span>é.  Ach nuair oscail sé an dorus agus do fheuch sé</span>
<lb n="1511"/><span>amach do leath a shúile air.  Bhí cruach na móna trí</span>
<lb n="1512"/><span>theine!  Bhí spréacha dearga ag imtheacht leis an ngaoith</span>
<lb n="1513"/><span>fé mar bheadh cith chloich-shneachta!  Bhí an spéir</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1514"/><p><span>uachtarach dubh le datach!  A leithéid de bhéiltheach ní</span>
<lb n="1515"/><span>fheacathas ó dóigheadh San Francisco!</span></p>
<lb n="1516"/>
<lb n="1517"/><p><span>Do dhrid sé amach ó 'n dorus agus do fheuch sé thar </span>
<lb n="1518"/><span>n-ais ar an dtig.  Ní raibh an tig le feisgint aige!</span>
<lb n="1519"/><span>Ní raibh le feisgint san áit gur cheart do 'n tig a </span>
<lb n="1520"/><span>bheith ach cnoc mór árd cíardhubh dataighe!  Agus ní</span>
<lb n="1521"/><span>raibh le feisgint san áit gur cheart do chruach na móna </span>
<lb n="1522"/><span>bheith ach caorthíol croidhreac teine!</span></p>
<lb n="1523"/>
<lb n="1524"/><p><span>Tháínidh sgárd air.  Ní fheidir sé de chúig áirdibh na </span>
<lb n="1525"/><span>naoi bhFionn cad ba mhaith dho dhéanamh.  Do liog sé</span>
<lb n="1526"/><span>fead as, agus do liog sé sgread as, chun na gcómhar-</span>
<lb n="1527"/><span>san a tharac, agus da mbeadh fhios aige níor ghádh dho</span>
<lb n="1528"/><span>é mar bhíodar ag déanamh air 'n a bhfichidíbh cheana féin.</span>
<lb n="1529"/><span>Tháinidh Liam an Tubaist féin.  Do fheuch sé ar an dá</span>
<lb n="1530"/><span>chnoc-cnoc na teine agus cnoc an dataigh.  Do dhéin </span>
<lb n="1531"/><span>sé anonn ar dhorus chnoic an dataig agus do fhosgail</span>
<lb n="1532"/><span>sé é, agus thug sé fé dhul isteach; ach má thug is gearr</span>
<lb n="1533"/><span>a chuaidh sé nuair a b' éigean do theacht amach arís i</span>
<lb n="1534"/><span>ndiaidh a chúil ar eagala go múchfí é.  Dhrid sé i leith</span>
<lb n="1535"/><span>taoibh ó 'n mbuthaire agus is air a bhí an droch-stiúir</span>
<lb n="1536"/><span>má bhí sé ar aoinne riamh.  Fear garbh láidir fionn-ruadh</span>
<lb n="1537"/><span>a b' eadh é.  Bhí meigeal de fhéasóig fhada sgáinte</span>
<lb n="1538"/><span>mhuthalach air a bhí ag teacht anuas go dtí a ghlúinibh, i</span>
<lb n="1539"/><span>dtreó go samhalóchfá nuair a chídhfá  uait é agus a </span>
<lb n="1540"/><span>aghaidh leat gur tor atinn a bheadh ag meath agus ag</span>
<lb n="1541"/><span>feóchadh a bheadh ann.  Ba ghnáth leis, nuair a bhíodh aon</span>
<lb n="1542"/><span>nídh ag déanamh buartha do, bheith ag gabháil de 'n</span>
<lb n="1543"/><span>bhféasóig á chrúcáil agus á chíoradh, agus ní dócha gur</span>
<lb n="1544"/><span>thug sé aon tsos do an uair sin mara b' inion a's</span>
<lb n="1545"/><span>riamh.  Do foscaladh finneógacha an tighe agus gach aon</span>
<lb n="1546"/><span>pholl a b' fhéidir fhoscailt chun an dataig a liogaint</span>
<lb n="1547"/><span>amach.  Fé cheann tamail eile chuaidh Liam isteach arís</span>
<lb n="1548"/><span>agus chrom sé ar bheith ag sgurtáil na teine le n-a</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1549"/><p><span>chrúcaíbh mar raibh tásc ná tuairisc ar an ursail ná</span>
<lb n="1550"/><span>ar aon áire eile.  Bhí sé ag stealladh dhiarmíní uaidh</span>
<lb n="1551"/><span>ar buile.  Do rug an teine ar an bhféasóig aige,</span>
<lb n="1552"/><span>agus níor mhothuigh sé é go raibh sé geall leis dóighte</span>
<lb n="1553"/><span>go smior.  Bh'fhéidir ansan má seadh go raibh ceól ar</span>
<lb n="1554"/><span>fuaid an bhaill.  Ariú, a dhuine mo chroidhe 'stig, do</span>
<lb n="1555"/><span>liúigh sé agus do bhéic sé, agus do rith sé agus do</span>
<lb n="1556"/><span>léim sé!  Seo amach an dorus é agus gach aon bhúirt</span>
<lb n="1557"/><span>aige fé mar bheadh ag tarbh trí mblian!  Tháínidh sgárd</span>
<lb n="1558"/><span>ar na daoinibh nuair a chonaiceadar an fear buile agus</span>
<lb n="1559"/><span>ní fheadaradar cad ba mhaith dhóibh a dhéanamh.  Cé casfí</span>
<lb n="1560"/><span>air i lár an clóis ach Seaghán na Díth-Chéille.  Tháinidh</span>
<lb n="1561"/><span>Seaghán laistiar de agus do rug sé ar dhá shlinneán</span>
<lb n="1562"/><span>air, agus do rop sé, ar bhior a chinn, síos isteach i</span>
<lb n="1563"/><span>bpoll draoibe 'bhí ag bun an chlóis é, agus do mhúch sé</span>
<lb n="1564"/><span>é!  Thugas-sa mo chúl leó ansan agus ní fheadar cunas</span>
<lb n="1565"/><span>a ghaibh leó ó shin.</span></p>
<lb n="1566"/>
<lb n="1567"/><p><span>Críoch.</span></p>
<lb n="1568"/>
<lb n="1569"/><p><span>  </span></p>
<lb n="1570"/>
<lb n="1571"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cogar Mogar

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cogar Mogar

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
