Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Tonn Tóime</title><author><name type="main">Údair éagsúla, curtha in eagar ag Seosamh Laoide</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">M064</note>
                         <note type="L">iv</note>
                         <note type="B">1915</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>M064</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Tonn Tóime</title><author>Údair éagsúla, curtha in eagar ag Seosamh Laoide</author><imprint><publisher>Connradh na Gaedhilge</publisher><date>1915</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>Tonn Tóime</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>Tiomargadh sean-phisreog, sean-rócán, sean-</span>
<lb n="4"/><span>sgéal, sean-cheist, sean-naitheann,</span>
<lb n="5"/><span>sean-fhocal agus sean-rádh</span>
<lb n="6"/><span>ó chiarraighe luachra.</span>
<lb n="7"/></p>
</div>
<pb n="v"/>
<div><lb n="8"/><p><span>Réamhrádh.</span></p>
<lb n="9"/>
<lb n="10"/><p><span>Is dócha nár mhisde leis an sluagh ainm an leabhair</span>
<lb n="11"/><span>seo do mhíniughadh dhóibh.  Tonn Tóime, sin ainm áite nár</span>
<lb n="12"/><span>tuigeadh i gceart go dtí le déidheanaighe.  Mé féin is</span>
<lb n="13"/><span>túisge bhí ag gabháil di i "n-Irisleabhar na Gaedhilge,"</span>
<lb n="14"/><span>XIII, 366b, mar ar thuigeas as Cath Finntrága (Egerton)</span>
<lb n="15"/><span>gur bh'ionann í agus Cuan Chaisleáin na Mainge.  Do </span>
<lb n="16"/><span>bhí duine eile, ámhthach, darbh' ainm bréige "Ómega",</span>
<lb n="17"/><span>ag tabhairt fúithi arís, fá cheann sgathaimh fhada im dhiaidh,</span>
<lb n="18"/><span>san Irisleabhar chéadna, XVI, 175a, agus ba mhaith an</span>
<lb n="19"/><span>mhaise aige é.  Tuigthear dúinn as soin gur ar dumhaigh</span>
<lb n="20"/><span>nó beartrach i ngar do Ros Beithe atá an ainm indiu,</span>
<lb n="21"/><span>acht dob'fhéidir gur ar bhéal an chuain a bhí sí anallód.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>Idir dhá thír, .i. Corca Dhuibhne agus Uíbh Ráthach, atá</span>
<lb n="24"/><span>Tonn Tóime da bhárr soin, agus ó thárla gur cuireadh</span>
<lb n="25"/><span>ins an leabhar so mórán mór cainte as an chéad tír agus </span>
<lb n="26"/><span>gearr-chuid mhaith as an dara dúthaigh, do mheasas nár</span>
<lb n="27"/><span>chóra dham ainm a thiubharfainn air ná mar do bhaisteas.</span>
<lb n="28"/><span>Rud eile, ba mhion minic mé ag smaoineadh ar</span>
<lb n="29"/><span>"Finneirig", 'na fhear coimeádtha ó Fhionn Mhac Cumhaill</span></p>
</div>
<pb n="vi"/>
<div><lb n="30"/><p><span>i gceart-lár Bhágh an Daingin go labhartar an Ghaedhilg</span>
<lb n="31"/><span>ar a bhruachaibh go dtí indiu féin.  Truagh gan a leithéid</span>
<lb n="32"/><span>d'fhear faire anois ann ar Rígh an Domhain seo i láthair</span>
<lb n="33"/><span>chum teanga na Gaedhilge do chur ó bhaoghal agus ar</span>
<lb n="34"/><span>láimh thárrthála agus theasargtha!</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>Go deimhin féin, is olc an crann bagair mé féin ar</span>
<lb n="37"/><span>an Rígh sin, is nach fuil ionnam acht Laighneach bocht gan</span>
<lb n="38"/><span>cheart gan bhlas!  Iomard eile orm, "sgoláire" bocht </span>
<lb n="39"/><span>cráidhte mé, .i. duine den druing ba mhinic fán lasg</span>
<lb n="40"/><span>ag Gaedhilgeoir mór Iar-Mhúsgraighe.  Cad chuige dhom</span>
<lb n="41"/><span>leithéid'se canamhaint chruaidh Chiarraighe Luachra do</span>
<lb n="42"/><span>ghabháil idir lámhaibh agus gur cheart don "Chiarraigheach</span>
<lb n="43"/><span>malluighthe" féin é dhéanamh?  Nach dóigh le cách gur</span>
<lb n="44"/><span>dhána an mhaise agam é?</span></p>
<lb n="45"/>
<lb n="46"/><p><span>Mo fhreagra ar na ceisteannaibh sin .i. sean-bháidh</span>
<lb n="47"/><span>agus sean-bhaint a bheith agam le Corca Dhuibhne agus</span>
<lb n="48"/><span>cion mór ag mór-chuid de mhuintir na tíre sin orm.</span>
<lb n="49"/><span>Tháinig iongnadh orm uair 'na thaobh soin de nuair do </span>
<lb n="50"/><span>innis cara mhná dham gur mhór maith an teist a chuala sí</span>
<lb n="51"/><span>orm i dtaobh Gaedhilge i ndúthaigh Fionntrágha an</span>
<lb n="52"/><span>tseanchais!  Is dócha gur spreag an moladh soin go mór</span>
<lb n="53"/><span>mé.  Muna mbeadh é, níor dhóichidhe sgéal de ná ceannfaoi</span>
<lb n="54"/><span>orm do ghnáth i dtaobh a ndearna de bholg an tsoláthair</span>
<lb n="55"/><span>innti.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>'Seadh, sgaoilim béal an bhuilg sin anois agus</span>
<lb n="58"/><span>líonaim a bhfuil ann amach, fá mar do bailigheadh sa dá</span>
<lb n="59"/><span>dhúthaigh roimhráidhte agam é, cuid de go maith, is dócha,</span>
<lb n="60"/><span>cuid eile de cuibheasach, agus cuid eile fós suarach a </span>
<lb n="61"/><span>dhóthain.  Dá shuaraighe aon alt den cholainn seo, ámhthach,</span>
<lb n="62"/><span>agus dá sheachránaighe ceann na colna (.i. mé féin),</span>
<lb n="63"/><span>b'fhéidir go n-oireann gach alt di dá ionad cinnte</span>
<lb n="64"/><span>féin níos fearr ná mar do shaoilfidhe.</span>
<lb n="65"/></p>
</div>
<pb n="vii"/>
<div><lb n="66"/><p><span>Ní'l sa leabhar so agam - uaim féin acht go háirighthe - </span>
<lb n="67"/><span>acht an chanamhaint féin gan deisiughadh gon sgiomar</span>
<lb n="68"/><span>uirthi.  Pé duine gur maith leis í d'fheicsint fá shnas</span>
<lb n="69"/><span>agus fá smacht léighinn agus litridheachta, léigheadh sé</span>
<lb n="70"/><span>leabhair "An tSeabhaic" agus "Sgeilg na Sgeol"</span>
<lb n="71"/><span>agus déantúsaí na sgríbhneoirí eile ón dá dhúthaigh úd.</span>
<lb n="72"/><span>Dá leigheadh, badh léir dó deifridheacht mhór idir caint </span>
<lb n="73"/><span>an leabhair seo agus a gcaint sin:  A dheise do sgríobh</span>
<lb n="74"/><span>an bheirt sin adubhart agus a mhíriaghailtighe gach aon</span>
<lb n="75"/><span>rud dá bhfuaras-sa!  Tá eagla orm go mbeidh cách sa</span>
<lb n="76"/><span>druim-ruaig orm ina thaobh.  Mo chosnamh air sin, má</span>
<lb n="77"/><span>thagann sé tré aon mhí-ádh orm, nár cheadaightheach dom</span>
<lb n="78"/><span>leithéid-se baint le fíor-chanamhaint chainteoirí.  Má </span>
<lb n="79"/><span>baintear, loitthear an fhírinne, agus gan amhras 'sí an</span>
<lb n="80"/><span>fhírinne ghlan gan focal faoi ná thairis atá d'uireasbaidh </span>
<lb n="81"/><span>orainn go mór i dtaobh na Gaedhilge atá beo indiu i</span>
<lb n="82"/><span>mbéal daoineadh, agus fairis sin ní féidir agus ní fiú</span>
<lb n="83"/><span>do dhuine aith-Sheathrún Céitinn do dhéanamh de chain-</span>
<lb n="84"/><span>teoiríbh iargcúileach na hÉireann ag seanchaidheacht dóibh.</span>
<lb n="85"/><span>B'fhéidir gur leor don choitchionntacht an leithsgéal</span>
<lb n="86"/><span>soin uaim i dtaobh eagair an leabhair seo, dá aite agus</span>
<lb n="87"/><span>dá ghreanmhaire é.</span></p>
<lb n="88"/>
<lb n="89"/><p><span>Fá dheoidh agus fá dheireadh, caithfead an-bhuidheachas do</span>
<lb n="90"/><span>thabhairt dá lán daoineadh mar gheall ar ceisteanna do</span>
<lb n="91"/><span>réidhteach dam i gcóir mínighthe focal - fuaras míniúghadh</span>
<lb n="92"/><span>ar gach aon rud ón muintir fein, comh fada is dob'</span>
<lb n="93"/><span>fhéidir sin.  Áirighim iad so acht go háirighthe .i. Seán Ó</span>
<lb n="94"/><span>Ceallaigh ("Sceilg na Sgeol") do léarsgrúduigh an</span>
<lb n="95"/><span>chaint sgurtha i n-alt a XLVII; Liam Ó Lúing atá i </span>
<lb n="96"/><span>mBaile an Fhirtéirigh, Seán Ó Curráin atá i gCeanntrágha,</span>
<lb n="97"/><span>Pádraig Ó Siochfradha ("An Seabhac") ó Bhaile an </span>
<lb n="98"/><span>Ghóilín, Domhnall Ó Murchadha Dairbhreach atá i gCathair</span></p>
</div>
<pb n="viii"/>
<div><lb n="99"/><p><span>Saidhbhín, agus Seán Ó Conaill ó Bhaile na Sgealg .i.</span>
<lb n="100"/><span>cúigear do imir go maith dham ag reidhteach foth-fhocal</span>
<lb n="101"/><span>agus corr-cheist, do réir mar do iarras an obair sin</span>
<lb n="102"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>Seosamh Laoide.</span>
<lb n="105"/><span>I mBuaile na Gréine dham</span>
<lb n="106"/><span>An 11adh lá den Abrán, 1915.</span>
<lb n="107"/></p>
</div>
<pb n="1"/>
<div><lb n="108"/><p><span>Tonn Tóime</span></p>
<lb n="109"/>
<lb n="110"/><p><span>I. - SNÁMHAIDHE ÉIREANN.</span></p>
<lb n="111"/>
<lb n="112"/><p><span>Bhí beirt pháirtidhe fad ó.  Fé mar thuillidís an</span>
<lb n="113"/><span>phiginn ólaidís é.  Nuair a bhíodar socair síos 'na</span>
<lb n="114"/><span>bhfearaibh sásta, dubhradar le n-a chéile lá go raibh sé</span>
<lb n="115"/><span>am aca rud éigin do dhéanamh go deire a saoghail agus</span>
<lb n="116"/><span>na bóithre gránna bhí aca do chur bhuatha.  Dubhradar</span>
<lb n="117"/><span>annsan le n-a chéile go raghadh duine aca ar bhórd</span>
<lb n="118"/><span>árthaigh agus dubhairt an duine eile go raghadh sé i</span>
<lb n="119"/><span>n-aimsir timcheall na háite agus ná hólfadh sé agus</span>
<lb n="120"/><span>ná caithfeadh sé sgilling ná piginn go mbeadh costas</span>
<lb n="121"/><span>Mheirice aige.  Mar sin a bhí agus ní' dhein sé aon ní</span>
<lb n="122"/><span>ól ná chaitheamh go raibh a' costas le chéile aige.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>Nuair a bhí sé ar ché Chuain Chorcaighe 'imtheacht go</span>
<lb n="125"/><span>Meirice, cé chífheadh sé ins an árthach chuige go raibh</span>
<lb n="126"/><span>sé féin ag imtheacht go Meirice ná an páirtidhe bhí</span>
<lb n="127"/><span>aige i dtosach.  Aithnigheadar fhéin a chéile go hana-</span>
<lb n="128"/><span>mhaith.  Bhí crothadh lámh agus póg aca gan dobhat.</span>
<lb n="129"/><span>Chuadar isteach i dtigh an óil chun deoch a bheith aca</span>
<lb n="130"/><span>agus shar a ngaibheadar amach t'réis dhá lá agus dá</span>
<lb n="131"/><span>oidche bhí an costas ólta ag an bhfear do bhí 'imtheacht</span>
<lb n="132"/><span>go Meirice!</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>Seadh, nuair a bhí an dá lá óil suas, tháinig a</span>
<lb n="135"/><span>mheabhair do t'réis an óil agus dubhairt sé go raibh</span>
<lb n="136"/><span>an méid sin déanta leis an bpáirtidhe agus cad do</span>
<lb n="137"/><span>dhéanfadh sé anois ná cífheadh sé Meirice go deó?</span></p>
<lb n="138"/>
<lb n="139"/><p><span>"Éist do bhéal!" ars' an páirtidhe leis.</span>
<lb n="140"/><span>"Tabharfad-sa liom tu, agus cuirfead-sa i dtosach</span>
<lb n="141"/><span>an árthaig tu fés na seolta i bhfolach, agus ní bheidh</span>
<lb n="142"/><span>fhios ag éinne tu bheith ann ná as."</span>
<lb n="143"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="144"/><p><span>"Is maith a' cuimhneamh é sin," ars' an fear eile.</span></p>
<lb n="145"/>
<lb n="146"/><p><span>Fhágadar a' cé agus, ar a' gcúrsa dóibh, bhí an</span>
<lb n="147"/><span>páirtidhe ag bailiughadh go dtí an bhfear eile go dtí</span>
<lb n="148"/><span>go rabhadar i ngiorracht lá seoil do Mheirice.</span>
<lb n="149"/><span>Dubhradar annsan le n-a chéile go gcaithfidís cuimhneamh</span>
<lb n="150"/><span>nódh eile a dhéanamh anois, agus go raghadh sé féin</span>
<lb n="151"/><span>ins a' bhfairrge i ndeabhaidh an árthaig ag snamh agus</span>
<lb n="152"/><span>go dtiubhradh sé leis an méid cnámh agus chrústaí</span>
<lb n="153"/><span>aráin do bhí aige ar a dhrom agus ars' eisean leis</span>
<lb n="154"/><span>a' bpáirtide, "Ná bím-se i bhfad ins a' bhfairrge</span>
<lb n="155"/><span>nuair a liúghfair ar a' gcaiptéin go raibh dúine éigint</span>
<lb n="156"/><span>i ndeabhaidh an árthaig ag snámh."</span></p>
<lb n="157"/>
<lb n="158"/><p><span>Agus do dhein sé liúghchaint ar a' gcaiptéin go raibh</span>
<lb n="159"/><span>dúine éigint i ndeabhaidh an árthaig ag snámh agus go</span>
<lb n="160"/><span>mbeadh sé ceart é thógaint ar bórd, agus tógadh,</span>
<lb n="161"/><span>agus dubhairt sé annsan leis a' gcaiptéin, nuair a</span>
<lb n="162"/><span>tógadh é, núair a raghadh sé go Meirice, go gcuirfeadh</span>
<lb n="163"/><span>sé tógaint air, mar go raibh sé ag snámh i ndeabhaidh</span>
<lb n="164"/><span>an árthaig ó fhág sé an tír agus, mara mbeadh an</span>
<lb n="165"/><span>máirnéalach a bhí ar bórd aige, go mbeadh sé báidhte,</span>
<lb n="166"/><span>mar go raibh an méid bídh a bhí aige ithte aige: "Dhá</span>
<lb n="167"/><span>chomharthaí sin féin, ní'l agam anois acht cnámha is</span>
<lb n="168"/><span>crústaí!"</span></p>
<lb n="169"/>
<lb n="170"/><p><span>Seadh, nuair a dheineadar Meirice amach annsan,</span>
<lb n="171"/><span>bhí an caiptéin 'á rádh leis nach éinne an snámhaidhe</span>
<lb n="172"/><span>mór a bhí aige, gúr shnámh sé ó Éire go Meirice.</span>
<lb n="173"/><span>Tháinig mórán daoine uaisle ag féachaint air.  Bhí sé</span>
<lb n="174"/><span>'na shnámhaidhe maith gan dobhat.  Théigheadh sé fé loch</span>
<lb n="175"/><span>timcheall an árthaig.  Dheineadh sé mórán rudaí ar a'</span>
<lb n="176"/><span>slighe sin agus do dhein a' caiptéin airgead a' domhain</span>
<lb n="177"/><span>air.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>Cuireadh síos geall annsan, geall idir é fhéin agus</span>
<lb n="180"/><span>an snámhaidhe is mó bhí i n-Aimeirice, agus 'sé an áit</span>
<lb n="181"/><span>a shocruigh na cinn dóibh chún snáimh i gcoinne Easaighe</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="182"/><p><span>Móra Niagara, agus dúbairt a' t-Éireannach gúr</span>
<lb n="183"/><span>gearra leis fhéinig é sin le snámh, ú, má shnámhfadh sé</span>
<lb n="184"/><span>i n-ao'-chor, go snámhfadh sé ó Mheirice go Éire aríst.</span>
<lb n="185"/><span>Bhí gach taobh annsan sásta leis sin.</span></p>
<lb n="186"/>
<lb n="187"/><p><span>Núair a tháinig a' lá annsan, bhí báid agus árthaighe</span>
<lb n="188"/><span>ar a' bpoll gan dobhat.  Núair a ghaibheadar anuas</span>
<lb n="189"/><span>cé New York annsan agus iad déanta suas chun</span>
<lb n="190"/><span>snáimh, do thárluig anncaire mór iarainn leis an</span>
<lb n="191"/><span>Éireannach ar a' gcé agus dúbhairt sé leis an bhfear</span>
<lb n="192"/><span>eile go dtiúbhradh sé leis é seo a-bhaile go dtí n-a</span>
<lb n="193"/><span>athair, mar ba ghobha é, agus go ndéanfadh sé mórán</span>
<lb n="194"/><span>oibre dho, dhá bhualadh ar a ghualainn chúige.</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>Nuair a chonnaic snámhaidhe Mheirice an ghaisge a bhí</span>
<lb n="197"/><span>aige le déanamh, thuit a' t-anam as, agus do bhuaidh</span>
<lb n="198"/><span>a' t-Éireannach a' geall.</span></p>
<lb n="199"/>
<lb n="200"/><p><span>II. - DÚTHCHAS AN CHAIT.</span></p>
<lb n="201"/>
<lb n="202"/><p><span>Bhí fear ann fad ó agus bhí cat aige agus bhí an</span>
<lb n="203"/><span>cat comh foghlumtha san aige go ndéanfadh sé rud</span>
<lb n="204"/><span>air pé ní adéarfadh sé leis a dhéanamh a' b'é amháin</span>
<lb n="205"/><span>a' choinneal a choinneáilt ar a lapaí fhaid a bheadh sé</span>
<lb n="206"/><span>ag ithe a chúid bídh.  Ní'l éinne thagadh isteach chuige</span>
<lb n="207"/><span>ná go gcúirfeadh sé síos i gcaint ar a' gcat dóibh.</span></p>
<lb n="208"/>
<lb n="209"/><p><span>Aon lá amháin ghaibh fear uasal isteach chuige agus</span>
<lb n="210"/><span>dubhairt sé leis go gcúirfeadh sé geall leis go</span>
<lb n="211"/><span>ndéanfadh a' cat aon chlis badh mhaith.  Dubhairt a'</span>
<lb n="212"/><span>duine uasal ná déanfadh.  Dúbhairt an fear eile, má bhí</span>
<lb n="213"/><span>aon airgead 'na phóca aige, geall a chur síos, agus</span>
<lb n="214"/><span>dúbhairt a' duine uasal go ndéanfadh, agus do dhein,</span>
<lb n="215"/><span>fiche púnt ón dtaobh, agus dh'fhiafhruig fear a' chait</span>
<lb n="216"/><span>annsan do'n duine uasal:</span>
<lb n="217"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="218"/><p><span>"Cad a theastóghadh uait go ndéanfadh a' cat anois,</span>
<lb n="219"/><span>pé nídh é, bíodh sé beag nó mór?"</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>Do thóg fear a' chait a' geall.  Bhí san go maith</span>
<lb n="222"/><span>agus do ghaibh duine uasal eile an tslighe lá eile agus</span>
<lb n="223"/><span>do tháinig a' sgéal céadna anuas eatorra agus do </span>
<lb n="224"/><span>buaileadh síos geall ar a' gcuma chéadna, agus má</span>
<lb n="225"/><span>buaileadh, do thóg fear a' chait aríst é.</span></p>
<lb n="226"/>
<lb n="227"/><p><span>Bhí san go maith agus ní raibh go holc.  Chuaidh a'</span>
<lb n="228"/><span>chaint timcheall na háite ar a' bhfear agus ar a chat</span>
<lb n="229"/><span>agus ar na geallta a bhí tógtha aige.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>Dubhairt buachaill aimsire a bhí 'san áit go mbuinfeadh</span>
<lb n="232"/><span>sé fhéinig tástáil as.  Chuaidh sé go dtí stáca arbhair</span>
<lb n="233"/><span>a bhí aige n-a mhághastair agus do leag sé é agus</span>
<lb n="234"/><span>fuair sé cúig nó sé a luchaig ann.  Chuir sé isteach i</span>
<lb n="235"/><span>mbosga beag stáin iad agus chuir sé puill ann go</span>
<lb n="236"/><span>mbeadh slighe gaoithe aca.</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>Súd leis annsan go dtí fear a' chait agus, nuair a</span>
<lb n="239"/><span>chuaidh sé isteach chun tighe chuige, 'sé an chéad chaint</span>
<lb n="240"/><span>adubhairt fear an tighe leis an cat agus na geallta a</span>
<lb n="241"/><span>bhí buaidhte aige.</span></p>
<lb n="242"/>
<lb n="243"/><p><span>"Ní ghéillim duit féin ná dod gheallta-sa," ars'</span>
<lb n="244"/><span>an fear eile, "go ndéanfadh cat rud ar éinne ar a'</span>
<lb n="245"/><span>slighe sin."</span></p>
<lb n="246"/>
<lb n="247"/><p><span>"Cuirfead-sa i n-umhail duit é," arsa fear a' chait.</span>
<lb n="248"/><span>"Má tá aon dlús airgid agat, tástáil-se leis é."</span></p>
<lb n="249"/>
<lb n="250"/><p><span>"Tástáil mé," ars' a' fear eile, "ar a' méid</span>
<lb n="251"/><span>airgid atá am póca; cuirfe mé síos leat é," agus</span>
<lb n="252"/><span>do chuir sé síos é, timcheall le deich púint ón dtaobh.</span></p>
<lb n="253"/>
<lb n="254"/><p><span>Do ghlaodhuig fear a' chait isteach ar a' mbuachaill</span>
<lb n="255"/><span>aimsire chun greim bídh do dh' ithe agus, nuair a tháinigh</span>
<lb n="256"/><span>sé ar a' mbórd, bhí an cat ar a' mbórd agus coinneal</span>
<lb n="257"/><span>'deir dhá lapa aige.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>"Is múinte an cat atá agat-sa, do réir deá'raimh,"</span>
<lb n="260"/><span>ars' an buachaill aimsire le fear a' tighe, "agus</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="261"/><p><span>cuirfead-sa a dhóthain cúraim láithreach air," a' tarrac</span>
<lb n="262"/><span>an bhosga aníos as a phóca agus a' buint a' chláir</span>
<lb n="263"/><span>de agus a' leigean na luchaig ar fuid a' bhúird, agus,</span>
<lb n="264"/><span>comh luath 's chonnaic a' cat na luchaig, do léim sé</span>
<lb n="265"/><span>san aer agus fhág sé an choinneal 'na dheabhaidh.  Níor</span>
<lb n="266"/><span>fhág sé pláta ná sásar ar a' mbórd gan briseadh a</span>
<lb n="267"/><span>d'iarraidh teacht suas leis na luchaig.</span></p>
<lb n="268"/>
<lb n="269"/><p><span>Leis sin do bhuaidh an buachaill aimsire an geall,</span>
<lb n="270"/><span>mar "briseann an dúthchas trí shúilibh a' chait."</span></p>
<lb n="271"/>
<lb n="272"/><p><span>III. - INGHEAN AN FHILE.</span></p>
<lb n="273"/>
<lb n="274"/><p><span>Bhí beirt fhile i gConntae an Chláir fad ó.  Ní raibh</span>
<lb n="275"/><span>aithne aco ar a chéile, acht clos tráchta thar a chéile.</span>
<lb n="276"/><span>Chomhnuig duine aco i mbaile - Crom (Cromadh?) is</span>
<lb n="277"/><span>ainm don mbaile.  Chomhnuig an duine eile i nInis.</span></p>
<lb n="278"/>
<lb n="279"/><p><span>Chuaidh an fear ó Inis ag feiscint an fhile bhí i gCrom</span>
<lb n="280"/><span>(gCromadh?).  Níor mhaith leis a fhios a bheith aige é</span>
<lb n="281"/><span>bheith ag dul dá fheiscint.  Ní fheadair sé cadé an áit</span>
<lb n="282"/><span>i gCrom (gCromadh?) ar chomhnuigh sé.  Nuair a chuaidh</span>
<lb n="283"/><span>sé go dtí an baile, dubhairt sé ag dorus gach tighe:</span>
<lb n="284"/><span>"Ní féidir liom crom (cromadh) a thabhairt liom"</span>
<lb n="285"/><span>(sin é, go raibh sé cromtha, agus Crom (Cromadh?) is</span>
<lb n="286"/><span>ainm don bhaile.</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>Nuair a chuaidh sé go dtí dorus an fhile, bhí cailín</span>
<lb n="289"/><span>'na seasamh ins an dorus.  Dubhairt sé, "Ní fheadair</span>
<lb n="290"/><span>mé crom (cromadh) a thabhairt liom!"  Dubhairt an</span>
<lb n="291"/><span>cailín: "Badh mhaith dhuit dá mb'fhéidir leat a leath a</span>
<lb n="292"/><span>thabhairt leat!"  Dubhairt sé leis féin: "Comhnuigheann</span>
<lb n="293"/><span>sé annso."</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>Do chuaidh sé isteach.  Bhí an file as baile.  Dubhairt</span>
<lb n="296"/><span>sé go raibh ocras air.  Bheirbh sí potátaí agus uibhe.</span>
<lb n="297"/><span>Nuair a bhí sé dá n-ithe, chonnaic sé madra sínte cois </span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="298"/><p><span>na teine.  Thug sé na huibhe don mhadra.  D'éirig an</span>
<lb n="299"/><span>madra 'na shuidhe, nuair a bhí sé ag ithe na n-ubh.</span>
<lb n="300"/><span>Dubhairt an file: "A chailín, féach mar itheann an</span>
<lb n="301"/><span>madra na huibhe ('na shuidhe).  "Dubhairt sí: "Do </span>
<lb n="302"/><span>íosfadh nó 'na sheasamh."</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>Nuair a bhí a sháith-sean ithte aige, chuaidh sé amach</span>
<lb n="305"/><span>sa dorus.  Bhí sé ag fearthainn.  Dubhairt sé: "Tá</span>
<lb n="306"/><span>sé ag fearthainn go daingean (go Daingean)."</span>
<lb n="307"/><span>Dubhairt an cailín: "Tá agus seacht míle i dtaobh</span>
<lb n="308"/><span>thiar don Daingean."</span></p>
<lb n="309"/>
<lb n="310"/><p><span>"Tá go maith," ars' an file leis féin; "nuair atá</span>
<lb n="311"/><span>an inghean comh maith, ní fhanfa mé leis an athair."</span></p>
<lb n="312"/>
<lb n="313"/><p><span>Tháinig sé thar n-ais gan an t-athair 'fheiscint, mar</span>
<lb n="314"/><span>do shaoil sé go raibh an t-athair ró-mhaith dho.</span></p>
<lb n="315"/>
<lb n="316"/><p><span>Ní'l 'fhios agam ciar bh'é an file.  Is dócha gur bh'é</span>
<lb n="317"/><span>Eoghan Ruadh.</span></p>
<lb n="318"/>
<lb n="319"/><p><span>IV. - STÓCACH AG LORG MNÁ I gCONNACHTAIBH.</span></p>
<lb n="320"/>
<lb n="321"/><p><span>Stocach a bhí 'dul a' lorg mná chun í phosadh.  I</span>
<lb n="322"/><span>gConntae an Chláir a bhí sé.  Chuaidh sé isteach sa tig</span>
<lb n="323"/><span>go raibh an cailín chun pósadh.  Dubhairt a' stócach</span>
<lb n="324"/><span>nuair a tháinigh sé isteach:</span></p>
<lb n="325"/>
<lb n="326"/><p><span>"Paidir ó Dhia sa teach," adubhairt sé.</span></p>
<lb n="327"/>
<lb n="328"/><p><span>Dubhairt a' bhean (.i. bean a' tighe) annsan:</span>
<lb n="329"/><span>"Paidir ó Dhia 's ó Mhuire ribh."</span></p>
<lb n="330"/>
<lb n="331"/><p><span>"Ca bhfuil feara' teach so?" adubhairt an stócach.</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>Dubhairt an bhean:</span></p>
<lb n="334"/>
<lb n="335"/><p><span>"Beannacht Dé le n'anam!</span>
<lb n="336"/><span>D'éag agus do sglac sé;</span>
<lb n="337"/><span>'Á iarra' san do rach sé;</span>
<lb n="338"/><span>Agus a' trócaire go bhfac se."</span>
<lb n="339"/></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="340"/><p><span>"Suig sibh síos," adubhairt sí, "agus bain sibh</span>
<lb n="341"/><span>dhíbh na lóipéisí."</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>"Ní shuidhimíd síos agus ní bhain mé dhíom ár</span>
<lb n="344"/><span>lóipéisí," adubhairt an stócach.  "Do thánamar, do </span>
<lb n="345"/><span>chualamar go raibh toiceachán sa teach so ag imtheacht i</span>
<lb n="346"/><span>gcóir na Bealltaine."</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>"Am basa, a laogh, tá," adubhairt an bhean.</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>"Cad do bhí 'uain ar a' dtoiceachán so dhéanamh?"</span>
<lb n="351"/><span>adubhairt a' stócach.</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>Dubhairt an bhean:</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>"A' seadaráil 's a' meadaráil,</span>
<lb n="356"/><span>Agus bainne gabhair do mheasdaráil;</span>
<lb n="357"/><span>Rith ó thóin a' tighe go ceann a' tighe,</span>
<lb n="358"/><span>Agus slibire chur i mbéal a' bhéiceacháin."</span></p>
<lb n="359"/>
<lb n="360"/><p><span>Sin í an chaint atá i gConntae na Gaillimhe, nó</span>
<lb n="361"/><span>Conntae an Chláir a mheasasa rádh.</span></p>
<lb n="362"/>
<lb n="363"/><p><span>V. - SGÉAL NÓDH.</span></p>
<lb n="364"/>
<lb n="365"/><p><span>Fear a bhí i gCill Orglain agus do chuaidh sé a'</span>
<lb n="366"/><span>ceannach bó go dtí an t-aonach agus fear eile i</span>
<lb n="367"/><span>n-éinfheacht leis chun leath na bó a bheith aige.</span></p>
<lb n="368"/>
<lb n="369"/><p><span>Do cheannuigheadar a' bhó agus d'fhágadar a' bhó ag</span>
<lb n="370"/><span>an bhfear i gCill Orglain agus do chuaidh sé a bhaile</span>
<lb n="371"/><span>(fear Bhaile an Mhuilinn a chuaidh a bhaile) agus</span>
<lb n="372"/><span>d'fhiafruigh a bhean de ar cheannuigheadar a' bhó agus</span>
<lb n="373"/><span>dubhairt sé gur cheannuigheadar.</span>
<lb n="374"/></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="375"/><p><span>Dubhairt sé leis a' mbuachaill éirighe ar maidin</span>
<lb n="376"/><span>agus dul a d'iarra' leatha na bó agus dá bhfiafróchadh</span>
<lb n="377"/><span>a' fear i gCill Orglain de a' raibh aon sgéal nódh</span>
<lb n="378"/><span>aige, a rádh leis go raibh agus "go raibh tuile mór</span>
<lb n="379"/><span>ins a' Leamhain agus gur sleamhain iad na leacacha,"</span>
<lb n="380"/><span>agus dubhairt an fear i gCill Orglain: "Mar a</span>
<lb n="381"/><span>leagathar a' crann, is ann a bhíonn na slisneacha."</span></p>
<lb n="382"/>
<lb n="383"/><p><span>Fuair sé leath na bó, leath a' chinn, leath a' chroidhe,</span>
<lb n="384"/><span>agus leath na haeghanna, agus ní raibh aon bhuaidhirt</span>
<lb n="385"/><span>ar bhean Bhaile an Mhuilinn annsan.</span></p>
<lb n="386"/>
<lb n="387"/><p><span>VI. - OILEÁN MARA: CEIST.</span></p>
<lb n="388"/>
<lb n="389"/><p><span>File a bhí annso, gur bh'ainm do Seán Ó Siochfhradha.</span>
<lb n="390"/><span>Dubhairt sé an rann so:</span></p>
<lb n="391"/>
<lb n="392"/><p><span>Tá an Dairbhre gan ghleann</span>
<lb n="393"/><span>Agus Beiginis gan chrann;</span>
<lb n="394"/><span>Oileán mara idir dhá uisge</span>
<lb n="395"/><span>Agus mná gan tuisgint ann.</span></p>
<lb n="396"/>
<lb n="397"/><p><span>Beiginis gan chrann .i. níor fhás aon chrann a riamh</span>
<lb n="398"/><span>air.</span></p>
<lb n="399"/>
<lb n="400"/><p><span>Mná gan tuisgint ann .i. na Mná, cairrgí i dtaobh</span>
<lb n="401"/><span>thiar den Sgeilg.</span></p>
<lb n="402"/>
<lb n="403"/><p><span>Do chuir sé an cheist sin ortha (.i. ar mhuinntir</span>
<lb n="404"/><span>Dhairbhre) agus ní fhéadfadh éinne a dhéanamh amach cá</span>
<lb n="405"/><span>raibh an t-oileán.</span>
<lb n="406"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="407"/><p><span>VII. - CEATHRAMHNA DHÓMHNAILL UÍ CHONAILL.</span></p>
<lb n="408"/>
<lb n="409"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="410"/>
<lb n="411"/><p><span>Beidh teinnte cnámh i nUíbh Ráthach rómhat</span>
<lb n="412"/><span>I mbaile chois trágha mar a ngnáthuigheann spórt,</span>
<lb n="413"/><span>Ar an nDaire Fhionáin aorach niar a dtriallaid na</span>
<lb n="414"/><span>slóid,</span>
<lb n="415"/><span>Ar bhruach an chalaith sin Charraig Uí Chróin,</span>
<lb n="416"/><span>Mar a dtaistealaid tar sáile na táinte fí cheó</span>
<lb n="417"/><span>'Cuir luingeasa chun suain i gcuantaíbh mór'.</span>
<lb n="418"/><span>'S nár bhaisdthear leó oidhche</span>
<lb n="419"/><span>I dtig an Fhlaithbheartaigh saoi</span>
<lb n="420"/><span>Mar a bhfaghaid le caitheamh chun dighe puins, fíon agus</span>
<lb n="421"/><span>beóir.</span></p>
<lb n="422"/>
<lb n="423"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="424"/>
<lb n="425"/><p><span>Fáilte agus fiche agus tuille 'na dheoidh</span>
<lb n="426"/><span>Óm chroidhe 'seadh chuirim i gcoinnibh a' leoghain:</span>
<lb n="427"/><span>'Sé Domhnall Ó Conaill an bile bil mhóir,</span>
<lb n="428"/><span>An t-óigfhear cumasach curanta cóir.</span>
<lb n="429"/><span>'Sé an bile fé bhláth é is áille snódh,</span>
<lb n="430"/><span>D'easgair go hárd den árd-fhuil mhóir.</span>
<lb n="431"/><span>'Siad na dragain iad gan cháim</span>
<lb n="432"/><span>Thug a' barra leó as gach áit,</span>
<lb n="433"/><span>Fuair urraim agus cáil i gClár Luirc beó.</span></p>
<lb n="434"/>
<lb n="435"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>'Sa High Committee 'seadh bhíonn an leoghan</span>
<lb n="438"/><span>Is na breithimh gan mhoill a shuidhfidh fós.</span>
<lb n="439"/><span>Rachann sé ar bhínse 'na shuidhe ins a' Chróin</span>
<lb n="440"/><span>Agus buadhann gach puínte dlighe shosóin,</span>
<lb n="441"/><span>Gach duine bhíonn daortha i ndaorbhruid mhóir</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="442"/><p><span>'S a gcuid fola 'na slaodaibh le séideadh leó,</span>
<lb n="443"/><span>Tugann ar laoch mear</span>
<lb n="444"/><span>Ón gcoisle saor iad</span>
<lb n="445"/><span>D'fhonn tuille fad saoghail a léigint leó.</span></p>
<lb n="446"/>
<lb n="447"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="448"/>
<lb n="449"/><p><span>Beidh seinm ghalltrompa sa dúthaig rómhat,</span>
<lb n="450"/><span>'S a ndromanna i dtiúin go holl dá leoghan;</span>
<lb n="451"/><span>A bhfuil ó Charraig na Siúire go Siúnta an Chómhair</span>
<lb n="452"/><span>'S go gCorcaig na long ag músgail' spórt</span>
<lb n="453"/><span>As san ins an round go Ceann Tighe Mhóir</span>
<lb n="454"/><span>Cois calaith na dtonn is gleannta ceoig,</span>
<lb n="455"/><span>Is go nDaingean Uí Chúise</span>
<lb n="456"/><span>Bhí an eiteall is músgailt</span>
<lb n="457"/><span>Thaisteal ins a' Mhumhain ár bprionnsa d'fhear óg.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>VIII. - EACHTRA NA BAINTRIGHE 'S AN DUINE</span>
<lb n="460"/><span>UASAIL.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>Bhí baintreach bhocht ann fad ó, is minic a bhí, tá fós</span>
<lb n="463"/><span>agus beidh go deó.  'Sé an áit a bhí a tigín aici ar</span>
<lb n="464"/><span>mhullach cnuic agus garraidhe beag talmhan.  Ní raibh</span>
<lb n="465"/><span>aon chleachtadh ins a' tsaoghal aici acht aon chailín óg</span>
<lb n="466"/><span>amháin d'inghin.  Do mhaireadar le chéile gan puinn acht</span>
<lb n="467"/><span>cabáiste is salann.</span></p>
<lb n="468"/>
<lb n="469"/><p><span>Lá dos na laetheannta cé gheobhadh chughtha isteach acht</span>
<lb n="470"/><span>duine breágh uasal, capall agus spuir air, agus</span>
<lb n="471"/><span>feidhre cuite chun fiadhaig.  Do lorg sé lóistín na</span>
<lb n="472"/><span>hoidhche ar a' mbaintrig agus do fhuarluig an bhaintreach</span>
<lb n="473"/><span>do, acht ní raibh sé sásta leis, do lean sé a' lorg a</span>
<lb n="474"/><span>lóistín.  Ins a' deire dubhairt a' bhaintreach leis ná</span>
<lb n="475"/><span>raibh aon slighe aici do n-a leithéid de dhuine uasal</span>
<lb n="476"/><span>chun lóistín do thabhairt do agus gurb amhlaidh bhí sé</span>
<lb n="477"/><span>gcoisde.</span>
<lb n="478"/></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="479"/><p><span>a' magadh fúithi.  Dubhairt san léithi nách aon mhagadh</span>
<lb n="480"/><span>bhí aige ar bun acht dáiríribh glan.  'Seadh, sa deire</span>
<lb n="481"/><span>thiar thall fuair sé cead bheith istig agus bhí go</span>
<lb n="482"/><span>hana-shásta annsan.</span></p>
<lb n="483"/>
<lb n="484"/><p><span>Maidin lo'r n-a mháireach d'imthigh sé amach uaithi, é</span>
<lb n="485"/><span>féin, a chapall 's a chuite 'fiadhach.  Do bhuail chúighthi</span>
<lb n="486"/><span>isteach tráthnóna an lae sin le girrfhiadh beag reamhar</span>
<lb n="487"/><span>aige agus do bhain a' croiceann do agus do bhuail a'</span>
<lb n="488"/><span>beiriughadh é agus do bhí feoil ag an mbaintrig bhocht</span>
<lb n="489"/><span>annsan, rud ná raibh aon taithighe aici air.  Am</span>
<lb n="490"/><span>briathar, nuair a bhlais sí an fheoil, go dtáinig cion</span>
<lb n="491"/><span>aici ar a' duine uasal agus dubhairt leis annsan go</span>
<lb n="492"/><span>bhféadfadh sé fanacht lá eile, má b'é a mheón é, agus</span>
<lb n="493"/><span>dubhairt san léithi go' bh'é le fáilte mhuar.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>Lá ar n-a mháireach aríst do imthig amach ar a'</span>
<lb n="496"/><span>gcuma chéadna, do thug leis a ghirrfhiadh tráthnóna arís</span>
<lb n="497"/><span>agus bhuail a' beiriughadh é ar a' gcuma chéadna.  Bhí</span>
<lb n="498"/><span>mar sin feadh dó nó trí laetheannta annsan.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>I ndeire na haimsire annsan do lorg a hinghean ar</span>
<lb n="501"/><span>a' mbaintrig chun pósta.  Do leath a (dh)á súil ar an</span>
<lb n="502"/><span>mbaintrig le iongantas muar, a rádh go bpósfadh a</span>
<lb n="503"/><span>leithéid de dhuine uasal a hinghean féin agus dubhairt</span>
<lb n="504"/><span>leis go' 'nois nó riamh bhí sé a' magadh fúithi.</span></p>
<lb n="505"/>
<lb n="506"/><p><span>"'S annlaig (amhlaidh) a thuigtear é sin duit?" ars'</span>
<lb n="507"/><span>an duine uasal.</span></p>
<lb n="508"/>
<lb n="509"/><p><span>"Tuigtear é sin dam," ars' an bhaintreach, "agus</span>
<lb n="510"/><span>tuigtear go láidir dam é."</span></p>
<lb n="511"/>
<lb n="512"/><p><span>"Deirim leat," ars' an duine uasal, "agus</span>
<lb n="513"/><span>deirim leat óm chroidhe amach é do focla gearra, go</span>
<lb n="514"/><span>bpósfa mé t'inghean agus go mbeidh sí 'na bean uasail</span>
<lb n="515"/><span>agam i gcúirt bhreágh."</span></p>
<lb n="516"/>
<lb n="517"/><p><span>Sa deire thiar thall do ghéill an bhaintreach do agus</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="518"/><p><span>do thug cead pósta uaithi.  Pósadh iad annsan ádhbhar</span>
<lb n="519"/><span>laetheannta 'na dheabhaidh sin agus bhí caitheamh aimsire</span>
<lb n="520"/><span>mór aco ruith aimsir a' phósta.</span></p>
<lb n="521"/>
<lb n="522"/><p><span>Coidhcíos i ndeabhaidh a' phósta dubhairt sé le máthair</span>
<lb n="523"/><span>a chéile go raghadh sé féinig a bhaile agus go dtubhradh</span>
<lb n="524"/><span>sé a bhean leis ar a chúlaibh, agus annsan go dtiocfadh</span>
<lb n="525"/><span>sé 'na dheabhaidh sin a' triall uirthi féin agus go</span>
<lb n="526"/><span>dtubhradh sé leis í, mar nár mhaith leis í fhágaint 'na</span>
<lb n="527"/><span>haonar anois.</span></p>
<lb n="528"/>
<lb n="529"/><p><span>'Seadh, nuair a tháinig a' mhaidin do ghléas sé chuige</span>
<lb n="530"/><span>a chapall, do ghlaodhuig ar a bhean agus dubhairt léithi</span>
<lb n="531"/><span>suidhe i n-áirde ar a' gcapall mar chúlóig.  Do dh'fhág</span>
<lb n="532"/><span>slán aige máthair a chéile go dtiocfadh aríst.  Imthigh</span>
<lb n="533"/><span>sé air annsan tríd a' gcnoc agus nuair a chuir sé</span>
<lb n="534"/><span>an cnoc do annsan do bhuail talamh mín réidh leis.</span>
<lb n="535"/><span>Dhein sé siubhal a' domhain ar a' dtalamh réidh gan</span>
<lb n="536"/><span>dobhat go dtí go gcuaidh sé isteach i n-áit anacrach</span>
<lb n="537"/><span>do bhí lán do ghleannta 's do aindeise.  Bhí árdáin is</span>
<lb n="538"/><span>ísleáin go leór aige as san go dtí mbuin sé amach</span>
<lb n="539"/><span>iumall coille.  Bhí geata mór ionnsoin le cur do,</span>
<lb n="540"/><span>acht do tháinigh sé (anuas) den gcapall agus osgail</span>
<lb n="541"/><span>a' geata do féin.  Tharraig isteach a chapall.  Nuair</span>
<lb n="542"/><span>a bhí istig, dhún a' geata aríst.  Thiomáin leis annsan</span>
<lb n="543"/><span>a bhaile go dtí n-a thig.</span></p>
<lb n="544"/>
<lb n="545"/><p><span>Nuair a ch'nnoc a' bhean an tig: "A Rí na glóire!"</span>
<lb n="546"/><span>ar sise, "ab' í seo an chúirt?"</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>"Sin í mo chúirt," ars' an fear, "agus tá sí maith</span>
<lb n="549"/><span>do dhóithin duit."</span></p>
<lb n="550"/>
<lb n="551"/><p><span>"Dia lem anam!" ar sí sin 'na croidhe féin,</span>
<lb n="552"/><span>"má's mar seo tá an sgéal," acht le n-a linn sin</span>
<lb n="553"/><span>dubhairt teacht anuas den gcapall agus dul isteach</span>
<lb n="554"/><span>chuin tig agus má bhí ocras uirthi t'réis a' lae, má</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="555"/><p><span>fhéadfadh sé aon phráta fuar beirbhthe fhagháilt istig</span>
<lb n="556"/><span>d'ithe é ithe.</span></p>
<lb n="557"/>
<lb n="558"/><p><span>Mar sin a bhí.  Chuaidh isteach.  Annsan tháinig a'</span>
<lb n="559"/><span>t-iongantas uirthi, uair ná feaca sí teine ná leabaidh</span>
<lb n="560"/><span>ná puinn eile bhaineas le tig acht soipín bruis</span>
<lb n="561"/><span>(caithte) ins a' chúinne mar leaba, cúpla sheana-phaca</span>
<lb n="562"/><span>mar chlúid.</span></p>
<lb n="563"/>
<lb n="564"/><p><span>Nuair a tháinig an oidhche, do chuaidh mo lánamha a</span>
<lb n="565"/><span>chodladh, agus ní raibh a' bhean ró-mhaith istig léi féin</span>
<lb n="566"/><span>(.i. le n-a margadh).  I lár na hoidhche siar do éirigh</span>
<lb n="567"/><span>sé amach uaithi.  Do dh'imthig amach an dorus, é féin</span>
<lb n="568"/><span>'s a chapall 's a chuite.  Do tháinig isteach aríst ar</span>
<lb n="569"/><span>deire na hoidhche go fliuch fuar.  Do shín ins a' leabaidh</span>
<lb n="570"/><span>(dh)á olcas a bhí sí.  Bhí mar seo ar feadh trí nó</span>
<lb n="571"/><span>ceathair de oidhcheannta i ndeabhaidh a chéile.</span></p>
<lb n="572"/>
<lb n="573"/><p><span>Dubhairt a' bhean annsan léithi féin go raghadh sí a'</span>
<lb n="574"/><span>faire air 'féachaint cá dtéidheadh sé agus do chuaidh.</span>
<lb n="575"/><span>Cá dtéidheadh sé acht 'on teampall, é féin agus a</span>
<lb n="576"/><span>chapall agus a chuite, a' tarrac na ndaoine marbha ar</span>
<lb n="577"/><span>barra agus 'á n-ithe - nuair a bhíodh a mbolg lán teacht</span>
<lb n="578"/><span>a bhaile annsan - acht an oidhche seo chonnoc a' bhean</span>
<lb n="579"/><span>cad a bhí ar bun aco agus bhí sí fhéin aige baile rómpa</span>
<lb n="580"/><span>agus 'na codladh thar n-ais.</span></p>
<lb n="581"/>
<lb n="582"/><p><span>Nuair a chuaidh san a chodladh fuair sé ana-fhuar í</span>
<lb n="583"/><span>ins a' leaba, comh fuar leis féin agus tuigeadh do</span>
<lb n="584"/><span>go' b'amhla' chuaidh sí 'faire air agus fhiafhruig di a'</span>
<lb n="585"/><span>gcuaidh sí 'faire air agus dubhairt sí sin leis le</span>
<lb n="586"/><span>heagla ná chuaidh.  Fhan san mar sin go dtí maidin</span>
<lb n="587"/><span>agus fhiafhruig di ar maidin ar mhaith léithi a máthair</span>
<lb n="588"/><span>d'fheiscint.  Dubhairt sí sin leis go mbeadh áthas uirthi</span>
<lb n="589"/><span>a máthair d'fheiscint.  Do dh'imthigh sé annsan, é fhéin</span>
<lb n="590"/><span>'s a chapall chun bóthair uaithi agus lig air go' dul a'</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="591"/><p><span>triall ar a máthair a bhí sé.  Ní hé sin a dhein sé,</span>
<lb n="592"/><span>acht fanacht ins a' choill go dtí dubh na hoidhche.  Do </span>
<lb n="593"/><span>bhuail air éadach mná, pé an áit go bhfuair sé iad.</span>
<lb n="594"/><span>Do tháinig chúighthi isteach annsan, agus comh luath is</span>
<lb n="595"/><span>chonnoc an inghean an mháthair (mar shaoil sí) imthigh</span>
<lb n="596"/><span>sí 'na coinne 'cuir fáilte agus fiche roimpi.</span></p>
<lb n="597"/>
<lb n="598"/><p><span>"A chroidhe," ars' an mháthair, "'b'é seo an tig</span>
<lb n="599"/><span>a thá 'gat i n-inead na cúirte?  Ó, cad a chothuigheann</span>
<lb n="600"/><span>sibh nó cadé an slighe bheatha a thá agaibh?"</span></p>
<lb n="601"/>
<lb n="602"/><p><span>"Agam-sa a thá an sgéal nach compórdach," ars'</span>
<lb n="603"/><span>an inghean, ag innsint di gníomhartha a fir, go'</span>
<lb n="604"/><span>b' amhlaidh go dtéidheadh sé 'on teampall gach aon</span>
<lb n="605"/><span>oidhche, é fhéin 's a chapall 's a mhadraí 's a chuite, a'</span>
<lb n="606"/><span>tarrac na ndaoine marbha aníos as na huaigeachaibh</span>
<lb n="607"/><span>is as na tuamachaibh agus 'á n-ithe, agus, nuair a</span>
<lb n="608"/><span>thagadh sé a bhaile annsan, bhíodh pus agus breill air.</span></p>
<lb n="609"/>
<lb n="610"/><p><span>"'B'é sin a' slighe bheatha, a chroidhe?" ars' an</span>
<lb n="611"/><span>mháthair leis an inghin.</span></p>
<lb n="612"/>
<lb n="613"/><p><span>"Isé," ars' an inghean, "agus deamhruigheann sé</span>
<lb n="614"/><span>sin go' b'olc mo chúrsa-sa."</span></p>
<lb n="615"/>
<lb n="616"/><p><span>"Má'sí an fhírinne a thá agat 'á innsint dam," ars'</span>
<lb n="617"/><span>an mháthair.</span></p>
<lb n="618"/>
<lb n="619"/><p><span>"Isí go deimhin," ars' an inghean, "agus is seacht</span>
<lb n="620"/><span>'s measa an sgéal ná féadhfainn 'nisint duit."</span></p>
<lb n="621"/>
<lb n="622"/><p><span>Ní' dhein sé aon ní acht iompódh uirthi.  Do dhein</span>
<lb n="623"/><span>fear don máthair láithreach boill.  Thug sé fogha</span>
<lb n="624"/><span>amháin fúithi agus rug sé uirthi agus dhein sé greamanna</span>
<lb n="625"/><span>seabhaic di.  Do dh'ith suas í, é fhéin agus a chapall 's</span>
<lb n="626"/><span>a chuite.</span></p>
<lb n="627"/>
<lb n="628"/><p><span>Sin é mo sgéal-sa.  Má tá bréag ann, bíodh.  Ar</span>
<lb n="629"/><span>bhaineas preab asat?</span>
<lb n="630"/></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="631"/><p><span>VIII. - AN tIONGANTAS DO CHONNAIC AN</span>
<lb n="632"/><span>CAPTAON.</span></p>
<lb n="633"/>
<lb n="634"/><p><span>Timcheall le daichead éigint bliadhain ó shoin bhíodh</span>
<lb n="635"/><span>mórán earraí trádála 'teacht 'on Daingean, an uair</span>
<lb n="636"/><span>sin do Mhuinntir Fhlaithearta' ón Rínn Bhig (amuigh ar</span>
<lb n="637"/><span>an bpoinnte - Poinnte Fhlaithearta' a thugtar air anois</span>
<lb n="638"/><span>le fada riamh - tá sé ar Phoinnte Chuan a' Daingin, ar</span>
<lb n="639"/><span>a' dtaobh theas thoir de Bhaile Ghóilín).  An píolóit do </span>
<lb n="640"/><span>dhein sé píolóiteacht ar árthach mór trí gcrann go dtí</span>
<lb n="641"/><span>Poll a' Daimh i mbéal Chuan a' Daingin (agus fé bhun</span>
<lb n="642"/><span>na Rinne Beige atá Poll a' Daimh).  T'réis a bheith</span>
<lb n="643"/><span>ar anncaire aco do chuaidh a' píolóit agus a' captaon</span>
<lb n="644"/><span>'on Daingean 'déanamh a' ghnótha.  Nuair a bhí an</span>
<lb n="645"/><span>gnó déanta aco chuadar isteach i dtigh táibhirne 'uin</span>
<lb n="646"/><span>deoch a bheith aco, rud is gnáthach le fearaibh fairrge</span>
<lb n="647"/><span>dhéanamh.  Shuidheadar síos annsan ag cur síos ar</span>
<lb n="648"/><span>fairrge agus ar árthaighibh, ar droch-aimsir is ar</span>
<lb n="649"/><span>iongantaisí.  Do fhiafhruig an píolóit den gcaptaon</span>
<lb n="650"/><span>cadé an t-iongantas is mó do chonnaic sé ó bhuail</span>
<lb n="651"/><span>sé leis go déidheanach.  Dubhairt a' captaon go raibh</span>
<lb n="652"/><span>iongantas aige agus iongantas mór aige le 'nisint do.</span></p>
<lb n="653"/>
<lb n="654"/><p><span>"Ana-mhaith," ars' an píolóit, "do mhaith liom é</span>
<lb n="655"/><span>chloistint."</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Do thosnuig annsan a' captaon ag ínnsint do go</span>
<lb n="658"/><span>raibh sé lá dos na laetheannta na céadtaibh míle ó</span>
<lb n="659"/><span>thalamh agus go bhfeaca sé chuige na marcaig, na</span>
<lb n="660"/><span>madraí fiadhaig, agus girrfhiadh rómpa amach i gcorp-lár</span>
<lb n="661"/><span>na fairrge.  Do dhein an girrfhiadh fén árthach agus ní'</span>
<lb n="662"/><span>stad riamh go dtí 'léim sé ar bórd, agus comh luath</span>
<lb n="663"/><span>is léim sé ar bórd chuaidh sé i bhfolach san árthach.</span>
<lb n="664"/><span>Tháinig na madraí 'na dheabhaidh ar bórd ar a bh'lath</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="665"/><p><span>agus am briathar, má tháinig, ná féadfaidís an girrfhiadh</span>
<lb n="666"/><span>do chur amach thar n-ais.  Le n-a linn sin do tháinig na</span>
<lb n="667"/><span>capaill agus na marcaig suas.</span></p>
<lb n="668"/>
<lb n="669"/><p><span>Dubhairt duine dos na marcaig leis an gcaptaon</span>
<lb n="670"/><span>an girrfhiadh do chuir amach as an árthach.  Dubhairt an</span>
<lb n="671"/><span>captaon leis go gcuirfeadh agus fáilte, má gheobhadh</span>
<lb n="672"/><span>sé amach ins an árthach é.  Dubhairt a' marcach leis</span>
<lb n="673"/><span>annsan imtheacht agus é chuardach agus é chuardach go</span>
<lb n="674"/><span>géar.</span></p>
<lb n="675"/>
<lb n="676"/><p><span>Do ghlaodhuig a' captaon annsan ar a mháirnéalaig</span>
<lb n="677"/><span>go léir agus dubhairt sé leótha gan poll ná póirse</span>
<lb n="678"/><span>do fhágaint gan cuardach.  Do imthigh na máirnéalaig</span>
<lb n="679"/><span>annsan agus do chuarduigheadar a' t-árthach go léir</span>
<lb n="680"/><span>fé mar sheasaimh sí agus ní' bhuail an girrfhiadh leótha,</span>
<lb n="681"/><span>acht i gcúinne don árthach do bhuail bean leótha nár</span>
<lb n="682"/><span>cheart a bheith ann agus 'niseadar don gcaptaon é</span>
<lb n="683"/><span>sin.  'Nis an captaon annsan don marcach do labhair</span>
<lb n="684"/><span>go raibh an t-árthach cuarduighthe ó sháil rínn agus nár</span>
<lb n="685"/><span>bhuail a' girrfhiadh leótha, acht a leithéid sin a bhí san</span>
<lb n="686"/><span>árthach leis a' bhean a bhí san árthach.</span></p>
<lb n="687"/>
<lb n="688"/><p><span>Dubhairt annsain a' marcach leis dul agus a' bhean</span>
<lb n="689"/><span>do thiomáint (amach) as an árthach.  Do imthig a'</span>
<lb n="690"/><span>captaon fhéin annsan go dtí an bhean agus dubhairt</span>
<lb n="691"/><span>léithi go gcaithfeadh sí an t-árthach do fhágaint, agus do </span>
<lb n="692"/><span>chuir an bhean suas don árthach d'fhágaint.  Tháinigh sé</span>
<lb n="693"/><span>thar n-ais annsan go dtí an marcach aríst agus 'nis</span>
<lb n="694"/><span>sé an sgéal do.</span></p>
<lb n="695"/>
<lb n="696"/><p><span>Dubhairt a' marcach leis thar n-ais imtheacht agus</span>
<lb n="697"/><span>a' bhean do chuir amach, ú, mara gcuireadh sé amach í,</span>
<lb n="698"/><span>go gcuirfeadh sé tonn uisge lasanáirde don árthach</span>
<lb n="699"/><span>agus go mbáidhfeadh sé trí n-a chéile iad.</span></p>
<lb n="700"/>
<lb n="701"/><p><span>Do ghlaodhuig a' captaon ar na máirnéalaig aríst</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="702"/><p><span>agus dubhairt leótha dol go dtí an mbean agus a</span>
<lb n="703"/><span>rádh léithi teacht leótha don rádh, breith uirthi agus</span>
<lb n="704"/><span>ligint dóibh í tharrac leótha agus í chaitheamh thar bórd -</span>
<lb n="705"/><span>mara ndeanaidís sin, go mbeidís báidhte.</span></p>
<lb n="706"/>
<lb n="707"/><p><span>D'imthig na máirnéalaig chúighthi agus dubhairt léithi</span>
<lb n="708"/><span>teacht leótha.  Ní' theastuig uaithi teacht.  Do </span>
<lb n="709"/><span>chaitheadar breith uirthi agus í tharrac 'na ndeabhaidh</span>
<lb n="710"/><span>agus í chaitheamh amach an fhairrge thar bórd aríst.</span>
<lb n="711"/><span>Cómh luath is caitheadh thar bórd í, do dhein girrfhiadh di.</span>
<lb n="712"/><span>Siúd leis a' tiomáint aríst ar bun aco agus bhíodar</span>
<lb n="713"/><span>mar sin go dtí 'gcuadar as a radharc.</span></p>
<lb n="714"/>
<lb n="715"/><p><span>Sin é an t-iongantas is mó do chonnaic an captaon</span>
<lb n="716"/><span>ó bhuail sé leis an bpaoileoit go déidheanach ná riamh.</span>
<lb n="717"/><span>Sin é eachtraí an chaptaein leis a' bpíolóit ar an</span>
<lb n="718"/><span>iongantas san.</span></p>
<lb n="719"/>
<lb n="720"/><p><span>IX. - CAISLEÁN AN FHIRTÉARAIGH.</span></p>
<lb n="721"/>
<lb n="722"/><p><span>Bhí beirt dearbhráthar ann fad ó, gach aon aca 'na</span>
<lb n="723"/><span>phíobaire.  Bhí iomshuidhe dá chur ar Chaisleán an</span>
<lb n="724"/><span>Fhirtéaraigh san am san.  Le n-a linn sin do bhí duine</span>
<lb n="725"/><span>den mbeirt istig sa chaisleán agus bhí an fear eile</span>
<lb n="726"/><span>amuigh.  Thárla an chaint seo eatorra:</span></p>
<lb n="727"/>
<lb n="728"/><p><span>An píobaire bhí amuigh:</span>
<lb n="729"/><span>"Cionnus tá sé istig agaibh?"</span></p>
<lb n="730"/>
<lb n="731"/><p><span>An píobaire bhí istig:</span>
<lb n="732"/><span>"Tá sé go dona againn:</span>
<lb n="733"/><span>Tá liocórais mar teine againn</span>
<lb n="734"/><span>Agus fíon mar uisge againn!"</span></p>
<lb n="735"/>
<lb n="736"/><p><span>Do cuireadh an t-iomshuidhe ní ba dhlúithe ar an</span>
<lb n="737"/><span>gcaisleán annsan agus do baineadh amach é.</span>
<lb n="738"/></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="739"/><p><span>X. - AN LORGÁN.</span></p>
<lb n="740"/>
<lb n="741"/><p><span>Feairín beag iseadh é.  I seana-liosannaibh a</span>
<lb n="742"/><span>chomhnuigheann sé agus i seana-oibreachaibh eile.</span></p>
<lb n="743"/>
<lb n="744"/><p><span>Is minic a ch'nocamair prátaí lorgáin, dhá mbeimíst</span>
<lb n="745"/><span>a' rómhar díg cois seana-chloidhe mhuair láidir.  Ní</span>
<lb n="746"/><span>móide go' rómhradh le deich mbliadhna is daichid roimhe</span>
<lb n="747"/><span>sin an áit sin.  Bhuaileadh prátaí beaga linn ins a'</span>
<lb n="748"/><span>chré agus thugaimíst prátaí lorgáin ortha - cré</span>
<lb n="749"/><span>mhótamhail láidir a bhíodh i n-a leithéid d'áit ná cífeadh</span>
<lb n="750"/><span>gaoth ná grian feadh áirithe muar bliadhanta.</span></p>
<lb n="751"/>
<lb n="752"/><p><span>Seadh, do bhí fear san áit; do chloiseadh sé an rádh</span>
<lb n="753"/><span>agus an port go mbíodh dhá sparán aige an lorgán</span>
<lb n="754"/><span>go dtugtaoi sparán na piginne agus sparán na</span>
<lb n="755"/><span>sgillinne ortha.  Deiridís le chéile, má b'fhéadair</span>
<lb n="756"/><span>teacht suas leis agus na sparáin a bhain do, go</span>
<lb n="757"/><span>ndéanfadh sé duine saidhbhir go deó, mar ná fuil aon</span>
<lb n="758"/><span>lá a chuirfeá do lámh in sparán na sgillinne ná beadh</span>
<lb n="759"/><span>sgillinn rómhat ann, agus an slighe chéadna ar sparán</span>
<lb n="760"/><span>na piginne.</span></p>
<lb n="761"/>
<lb n="762"/><p><span>'Seadh, do chuaidh an fear a' faire ar an lorgán, agus</span>
<lb n="763"/><span>nuair a bhuail sé leis do rug greim air agus d'iarr</span>
<lb n="764"/><span>sparán na sgillinne air.</span></p>
<lb n="765"/>
<lb n="766"/><p><span>Do bhí ana-ghreim ag an lorgán ar a sparán.  Ní'</span>
<lb n="767"/><span>mhaith leis é thabhairt uaidh i n-éa'-chor, mar, nuair a</span>
<lb n="768"/><span>raghadh sé a bhaile, do mhar'óghadh a mháighistir féin é,</span>
<lb n="769"/><span>agus dubhairt sé annsan leis a' bhfear: "Ní fhéadfainn</span>
<lb n="770"/><span>é thabhairt uaim, agus an marbhughadh a gheobhadh</span>
<lb n="771"/><span>óm mháighistir!"  Dubhairt an fear leis: "Pé an</span>
<lb n="772"/><span>marbhughadh a gheobhair nó ná geobhair, caithfead-sa an</span>
<lb n="773"/><span>sparán do dh'fhagháilt nó tachtfa mé tu!"  Do ghlac</span>
<lb n="774"/><span>eagla an lorgán annsan agus dubhairt sé leis go</span>
<lb n="775"/><span>dtubhradh sé sparán na piginne dho.  "Cuir bhuait</span>
<lb n="776"/><span>do chuid tallaireacht'," ars' an fear; "beidh so súd</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="777"/><p><span>agum!"  Is mó ná san an t-eagla tháinig ar an lorgán</span>
<lb n="778"/><span>go maireobhfaidhe é.  Do chuir sé a lámh 'na phócaí</span>
<lb n="779"/><span>agus thug sé uaidh an sparán (bhí ceann aco in gach</span>
<lb n="780"/><span>póca, is dócha).</span></p>
<lb n="781"/>
<lb n="782"/><p><span>Tháinig ana-mheas aige air féin nuair a bhí an</span>
<lb n="783"/><span>t-airgead annsan aige i gcomhnuidhe.  Do chuaidh sé ar</span>
<lb n="784"/><span>aontaighibh is cheannuigh sé stoc is capaill - nach aon</span>
<lb n="785"/><span>ní do dh'oir do.  Ól sé braon is tháinig a' lorgán</span>
<lb n="786"/><span>tímcheall air is ghoid sé an sparán air.  Cailleadh</span>
<lb n="787"/><span>an stoc is thuit a bhean amach leis, imthigh leaghadh bhuan</span>
<lb n="788"/><span>Mhóire air.  Bhí an fear bocht comh bocht is bhí sé riamh</span>
<lb n="789"/><span>annsan.</span></p>
<lb n="790"/>
<lb n="791"/><p><span>XI. - AN RÓN.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>Ins an Oileán Tiar do mhar'uighidís mórán rón ann</span>
<lb n="794"/><span>fad ó.  Bhíodh na róinte ins na cluaiseacha agus 'sé</span>
<lb n="795"/><span>an chuma go mar'uighidís iad iad do shárughadh le bád.</span>
<lb n="796"/><span>Bhíodh maidí agus cleathacha aco chuin iad do bhualadh</span>
<lb n="797"/><span>agus do mharbhughadh.  Ins an oidhche do mharuighidís</span>
<lb n="798"/><span>iad.</span></p>
<lb n="799"/>
<lb n="800"/><p><span>Oidhche dos na hoidhcheannta do bhíodar 'á marbhughadh.</span>
<lb n="801"/><span>Do labhair ceann dos na róin, agus c'onnus é, do bhí</span>
<lb n="802"/><span>an maide tógtha aige fear aco chuin é bhualadh.</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>"Fóil ar do láimh!" ars' an rón.</span></p>
<lb n="805"/>
<lb n="806"/><p><span>Nuair a chuala sé an focal, do thuit an maide agus</span>
<lb n="807"/><span>a ghéaga siar síos leis.  Do tháinig a' bád agus a' chriú</span>
<lb n="808"/><span>a bhaile annsan.  Ón lá san go dtí an lá atá indiu</span>
<lb n="809"/><span>ann ní' mar'uigheadh aon rón ins an Oileán.</span>
<lb n="810"/></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="811"/><p><span>XII. - RUDAÍ SÍDHE.</span></p>
<lb n="812"/>
<lb n="813"/><p><span>An bhean sídhe:</span></p>
<lb n="814"/>
<lb n="815"/><p><span>Bean a bhíonn ag gol istoidhche lasmuich.  Cailleadh</span>
<lb n="816"/><span>beirt dearbhráthar liom is do cualathas a gol timcheall</span>
<lb n="817"/><span>a' bhaile.  Is 'mó dream a chloiseann í nuair a bhíonn</span>
<lb n="818"/><span>duine ag fagháil bháis ins an tír seo.</span></p>
<lb n="819"/>
<lb n="820"/><p><span>An bád sídhe:</span></p>
<lb n="821"/>
<lb n="822"/><p><span>Tagann sí go minic imeasg na mbád iasgaig istoidhche</span>
<lb n="823"/><span>ins an áit seo.  Chuala cuid dos na hiasgairíbh dá rádh</span>
<lb n="824"/><span>go ndeaghadh sí chughtha oidhcheanta, na maidí rámha ag</span>
<lb n="825"/><span>obair agus gan éinne le feiscint aco.  T'rus eile</span>
<lb n="826"/><span>chídís bád seoil ar a' gcuma chéadna 'imtheacht -</span>
<lb n="827"/><span>n'fheadar a' mbíodh daoine innti seo nó ná bíodh (.i. sa</span>
<lb n="828"/><span>bhád seoil).</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>An ceol sídhe:</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>Bhí fear annso fad ó - timcheall le cheithre fichid</span>
<lb n="833"/><span>bliadhain ó shoin - do dheineadh ceol sídhe.  A' sean-</span>
<lb n="834"/><span>duine seo, chuala sé fhéin i dtosach é i lios ú i sean-</span>
<lb n="835"/><span>obair éigin san áit, acht nuair a tháinigh sé a bhaile</span>
<lb n="836"/><span>thug sé féin fén cheol chéadna do sheimint agus do </span>
<lb n="837"/><span>sheinn.  Fuair sé poc ó na daoinibh maithe.  Chaill sé</span>
<lb n="838"/><span>a shúil as a' bpoc.  Píopaire an Chárta an ainm a bhíodh</span>
<lb n="839"/><span>air.  Bhí ana-cheol go léir ag Muinntir Chinnéide, acht</span>
<lb n="840"/><span>ní raibh aon dul aco air seo ar a' slighe le aoibhneas</span>
<lb n="841"/><span>a'cheoil a bhí aige.  Budh de Mhuinntir Shúilliobháin é.</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>XIII. - AN PÚCA.</span></p>
<lb n="844"/>
<lb n="845"/><p><span>I dtaobh 'stig de chéad bliadhain ó shoin i gCaisleán</span>
<lb n="846"/><span>Ráth' an Fháin bhí fear ann go dtugaidís Micheál</span>
<lb n="847"/><span>Ó Ciabháin air (.i. m'athair críonna .i. mo sheanathair).</span>
<lb n="848"/><span>Fuaidh sé 'fiosrughadh daoine muinteardha leis i mbaile</span>
<lb n="849"/><span>go dtugaidís Cill a' Ruth air ar a' dtaobh eile</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="850"/><p><span>'pharóiste.  Ar an uair sin ní bhíodh bóithre ann fé mar</span>
<lb n="851"/><span>atá anois.  Chun na trágha do ghaibheadh sé chun dul</span>
<lb n="852"/><span>ann, mar ná raibh aon bhóthar trí chorp a' ph'róiste an</span>
<lb n="853"/><span>uair sin, agus rud eile bhí sa cheist, do bhíodh droch-</span>
<lb n="854"/><span>mhadraí i mbailtiach' áirithe chuin rudaí do chosaint</span>
<lb n="855"/><span>sol a mbeifidhe ag goid.  'Á gheobhadh duine an</span>
<lb n="856"/><span>cómhnggar, b'é go dtárlóghadh na madraí seo leis.</span></p>
<lb n="857"/>
<lb n="858"/><p><span>Nuair a bhí sé 'teacht a bhaile annsoin do tháinig</span>
<lb n="859"/><span>beirt do n-a dhaoinibh muinteardha tamallt don slighe</span>
<lb n="860"/><span>leis.  'Sé an áit a bhí an bóthar an uair sin síos trí</span>
<lb n="861"/><span>Fionn Trágha chuin a' teampall.  Nuair a chuadar go</span>
<lb n="862"/><span>dtí bun a' bhóthair ar a' dtráig dubhairt sé leis a'</span>
<lb n="863"/><span>mbeirt eile iompódh a bhaile anois, go raibh sé ar a'</span>
<lb n="864"/><span>dtráig agus go raibh an taoide amuich is ná raibh aon</span>
<lb n="865"/><span>bhaoghal anois air.  Do chas a' bheirt eile timcheall</span>
<lb n="866"/><span>agus le linn casadh dhóibh do chnocodar capaillín óg</span>
<lb n="867"/><span>tamalltín uatha aige bun a' teampaill.  Dubhradar</span>
<lb n="868"/><span>leis annsan gur bh'fhearra dhóibh breith ar a' gcapaillín</span>
<lb n="869"/><span>agus go bhféadfadh sé dul a' marcaigheacht air, agus</span>
<lb n="870"/><span>go dtubhradh sé trasna na trágha é agus annsan go</span>
<lb n="871"/><span>bhféadfadh sé a leigint uaidh aríst nuair a thiocfadh sé</span>
<lb n="872"/><span>go Ceann Trágha.</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>Mar sin a bhí.  Do rugadar ar a' gcapall agus</span>
<lb n="875"/><span>do chuaidh sé a' marcaigheacht air.  Comh luath is leath</span>
<lb n="876"/><span>sé a dhá chois air, súd leis a' gcapaillín an tráig</span>
<lb n="877"/><span>soir agus amach i n-iomall na taoide, na' haon léim</span>
<lb n="878"/><span>agus na' haon raid (.i. caitheamh i ndeire siar) aige</span>
<lb n="879"/><span>agus a' caitheamh a cheann sa spéir, mar ná raibh aon</span>
<lb n="880"/><span>adhastar leis.  Mara mbeadh an greim aige ar a mhuing</span>
<lb n="881"/><span>le n-a láimh, bheadh sé leacatha ins a' taoide aige.</span></p>
<lb n="882"/>
<lb n="883"/><p><span>Sin é an uair a tuigeadh do gur bh'é an Púca a bhí</span>
<lb n="884"/><span>fé, mar go mbíodh sé ráidhte i gcomhnuidhe go mbíodh</span>
<lb n="885"/><span>a leithéid ann agus cíotaoi go minic leis é.  Do </span></p>
<lb n="886"/>
<lb n="887"/><p><span>Nó mara mbeadh an greim na lámha bhí aige ar a mhuing.</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="888"/><p><span>imthigh sí suas annsan ar barra taoide imeasg na</span>
<lb n="889"/><span>boínnc mhór' árda.  Chaill sé a mhaide agus a hata</span>
<lb n="890"/><span>annsan agus imthig a' Púca leis suas go dtí an</span>
<lb n="891"/><span>t-Imealach (.i. baile an Imealaig ar a' dtaobh so ón</span>
<lb n="892"/><span>Saipéal).  Bhí sé 'imtheacht trí ghort ithreach agus bhí</span>
<lb n="893"/><span>an gort bog agus bhí sé 'dul ar lár.  Cad do dhein</span>
<lb n="894"/><span>an marcach annsan acht é fhéin do chaitheamh anuas i</span>
<lb n="895"/><span>blach a chinn ar a' dtalamh (.i. ar a' ngort).  Imthig</span>
<lb n="896"/><span>a' Púca is d'fhág sé slán aige.</span></p>
<lb n="897"/>
<lb n="898"/><p><span>Bhí an bheirt eile 'na dheabhaidh annsan agus iad a'</span>
<lb n="899"/><span>briseadh a gcroidhe a' gáiridhe, mar bhí 'fhios aco go</span>
<lb n="900"/><span>maith gur'b é an Púca bhí ann.  Bhí a hata agus a</span>
<lb n="901"/><span>mhaide aco.  Bhí greann mór aco annsan a' cur síos</span>
<lb n="902"/><span>ar an méid a thuit amach air.  Fhágadar a chéile annsan,</span>
<lb n="903"/><span>mar bhí an oidhche déidheanach ana-dhéidheanach.  Ar a</span>
<lb n="904"/><span>shlighe a bhaile annsan 'der Cheann Trágha agus Caisleán</span>
<lb n="905"/><span>Ráth' an Fháin (.i. a bhaile) do bhí beithidheach muar dubh</span>
<lb n="906"/><span>in lár a' bhóthair roimis agus cheap sé gur bh'é an</span>
<lb n="907"/><span>Púca bhí ann aríst.  Thug sé ana-thamall annsan a'</span>
<lb n="908"/><span>briathrughadh (nó a' brianthughadh) ar a' mbeithidheach</span>
<lb n="909"/><span>dhubh le eagla gur'b é an Púca bheadh roimis aríst,</span>
<lb n="910"/><span>acht tuigeadh do ná(r) bh'é bhí ann acht a leithéid sin</span>
<lb n="911"/><span>leis an mbeithidheach.  Chuaidh sé a bhaile annsan gan</span>
<lb n="912"/><span>gortughadh gan máchaill.</span></p>
<lb n="913"/>
<lb n="914"/><p><span>XIV. - FEAR NA DROINNE.</span></p>
<lb n="915"/>
<lb n="916"/><p><span>Bhí fear bocht go raibh droinn uair air ag gabháilt</span>
<lb n="917"/><span>thar béal leasa.  Do chuala sé an chaint istig nós</span>
<lb n="918"/><span>port:</span></p>
<lb n="919"/>
<lb n="920"/><p><span>"Dé Luain is Dé Máirt,</span>
<lb n="921"/><span>Dé Luain is Dé Máirt,</span>
<lb n="922"/><span>Dé Luain is Dé Máirt."</span>
<lb n="923"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="924"/><p><span>Bhí sé dhá rádh mar sin leis.  Stad sé ag éisteacht</span>
<lb n="925"/><span>leis an bport agus dubhairt sé féinig annsan:</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>"Dé Luain is Dé Máirt</span>
<lb n="928"/><span>Is Dé Céadaoin,"</span></p>
<lb n="929"/>
<lb n="930"/><p><span>dó ú trí huairibh ar a' slighe sin:</span></p>
<lb n="931"/>
<lb n="932"/><p><span>"Dé Luain is Dé Máirt</span>
<lb n="933"/><span>Is Dé Céadaoin."</span></p>
<lb n="934"/>
<lb n="935"/><p><span>"Cé hé sin amuich," arsa fear a' phuirt leis an</span>
<lb n="936"/><span>seirbhíseach, "do leigheas mo phort?"</span></p>
<lb n="937"/>
<lb n="938"/><p><span>Chuaidh a' seirbhíseach amach agus tháinig chuige isteach</span>
<lb n="939"/><span>thar n-ais agus dubhairt leis gur seanduine bhí amuich</span>
<lb n="940"/><span>le droinn mhuar air.</span></p>
<lb n="941"/>
<lb n="942"/><p><span>"Teír' amach anois," arsa fear a' phuirt, "agus</span>
<lb n="943"/><span>buin an droinn do."</span></p>
<lb n="944"/>
<lb n="945"/><p><span>Do chuaidh an seirbhíseach amach agus do bhuin sé an</span>
<lb n="946"/><span>droinn don bhfear bocht.  D'imthig a' fear bocht a bhaile</span>
<lb n="947"/><span>annsan go lán-áthastamhail.</span></p>
<lb n="948"/>
<lb n="949"/><p><span>Do leath sé amach annsan i mbéal nach éinne cad</span>
<lb n="950"/><span>do thuit amach ar an bhfear bocht go mbaineadh a'</span>
<lb n="951"/><span>droinn do i mbéal na leasa.  Bhí fear eile ins an áit</span>
<lb n="952"/><span>annsan go raibh droinn air agus do chuaidh sé fé</span>
<lb n="953"/><span>bhrághaid na leasa agus ag gabháilt thar béal na leasa</span>
<lb n="954"/><span>fé mar ghaibh an fear eile do chuala sé an port istigh.</span>
<lb n="955"/><span>B'é an port é</span></p>
<lb n="956"/>
<lb n="957"/><p><span>"Dé Luain is Dé Máirt</span>
<lb n="958"/><span>Is Dé Céadaoin,"</span></p>
<lb n="959"/>
<lb n="960"/><p><span>dhá rádh aige coitchíonnta:</span></p>
<lb n="961"/>
<lb n="962"/><p><span>"Dé Luain is Dé Máirt</span>
<lb n="963"/><span>Is Dé Céadaoin."</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>"'Seadh, agus Déardaoin," ars' an fear amuich.</span></p>
<lb n="966"/>
<lb n="967"/><p><span>"Teír' amach," arsa fear a' phuirt istig, "agus</span>
<lb n="968"/><span>féach cé hé siúd amuich do lat mo phort."</span></p>
<lb n="969"/>
<lb n="970"/><p><span>Do chuaidh an seirbhíseach amach agus do tháinig chuige</span>
<lb n="971"/><span>isteach agus dubhairt leis go raibh fear go raibh droinn</span>
<lb n="972"/><span>air.</span>
<lb n="973"/></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="974"/><p><span>"Teír' amach," ar seisean, "agus buail an droinn</span>
<lb n="975"/><span>do bhuinis don bhfear eile air, mar do lat sé mo</span>
<lb n="976"/><span>phort."</span></p>
<lb n="977"/>
<lb n="978"/><p><span>Cuireadh droinn an fhir eile air agus bhí a cheann 's</span>
<lb n="979"/><span>a chosa ná(ch) muar ar a chéile annsan.  Imthigh sé sin</span>
<lb n="980"/><span>gan piuc áthais air agus na' héinne ag gáiridhe agus ag</span>
<lb n="981"/><span>magadh fé.</span></p>
<lb n="982"/>
<lb n="983"/><p><span>XV. - AN DEARBHRÁTHAIR BOCHT AGUS AN</span>
<lb n="984"/><span>DEARBHRÁTHAIR SAIDHBHIR.</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>Bhí feirmeoir annso fad ó agus do bhí beirt mhac</span>
<lb n="987"/><span>aige.  Do cailleadh é agus do dhein sé dhá leath don</span>
<lb n="988"/><span>dtalamh idir an bheirt mhac.  Do phós a' bheirt mhac</span>
<lb n="989"/><span>agus do thuit muirear ar dhuine aco agus d'imthigh sé</span>
<lb n="990"/><span>as a substaint annsan.  B'éigint do iad a dhíol go</span>
<lb n="991"/><span>dtí go raibh sé go dtí aon bhó amháin, agus b'éigint do</span>
<lb n="992"/><span>í sin a thabhairt leis go dtí an aonach, mar ná raibh</span>
<lb n="993"/><span>aon ní le n-ithe ag na páistí 'na dhiaidh.  Do dhíol sé</span>
<lb n="994"/><span>an bhó ar chúig phúnt agus n'air a iompuigh sé a bhaile</span>
<lb n="995"/><span>do thárluig corp leis ar a' mbóthar tógtha le decree.</span>
<lb n="996"/><span>D'fhiafhruigh sé dhóibh cad a bhí ortha agus do inniseadar</span>
<lb n="997"/><span>do.</span></p>
<lb n="998"/>
<lb n="999"/><p><span>"An muar iad na cuirp fiacha?"</span>
<lb n="1000"/><span>Dubhradar leis gur chúig phúint.</span></p>
<lb n="1001"/>
<lb n="1002"/><p><span>Chuir sé a lámh 'na phóca agus thug sé dhóibh na chúig</span>
<lb n="1003"/><span>phúint a fuair sé ar a' mbó agus do tháinigh sé a bhaile</span>
<lb n="1004"/><span>gan leathphinne.</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>D'fhiafhruig a bhean do ar dhíol sé an bhó agus dubhairt</span>
<lb n="1007"/><span>sé gur dhein.</span></p>
<lb n="1008"/>
<lb n="1009"/><p><span>"Ar thugais aon ní a bhaile chughainn?" adubhairt sí.</span></p>
<lb n="1010"/>
<lb n="1011"/><p><span>"Níor thugas," adubhairt sé, "mar do thárluig liom</span>
<lb n="1012"/><span>corp ar a' mbóthar le decree agus do thugas dóibh fiacha</span>
<lb n="1013"/><span>na bó.</span>
<lb n="1014"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1015"/><p><span>"Léan ort, a amadáin!" adubhairt sí,.  "Cad a</span>
<lb n="1016"/><span>dhéanfaidh do pháistí 's gan greim le n-ithe acu?"</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>"Ní'l aon leigheas air," adubhairt sé.</span></p>
<lb n="1019"/>
<lb n="1020"/><p><span>Ní fada bhí sé istig nuair a tháinig stracaire go dtí</span>
<lb n="1021"/><span>an dorus agus d'iarr sé lóistín.  Dubhairt a' bhean</span>
<lb n="1022"/><span>leis go bhfaghadh, acht gurb olc an áit 'ár thug a chosa é,</span>
<lb n="1023"/><span>mar ná raibh aon ní le n-ithe acu.</span></p>
<lb n="1024"/>
<lb n="1025"/><p><span>"Ná bac san," adubhairt sé; "ná dún a' dorus</span>
<lb n="1026"/><span>go dtiocfad-sa isteach aríst."</span></p>
<lb n="1027"/>
<lb n="1028"/><p><span>D'imthigh sé agus do chuaidh sé i ngort a' dearbhráthar</span>
<lb n="1029"/><span>a bhí i n-aice leis, agus thug sé isteach leis caora</span>
<lb n="1030"/><span>bhreágh reamhar agus ba ghearraid a' mhoill air í</span>
<lb n="1031"/><span>mharbhughadh agus a' croiceann a bhaint di.</span></p>
<lb n="1032"/>
<lb n="1033"/><p><span>'Sé dubhairt sé: "Tá ár ndóithin anocht againn.</span>
<lb n="1034"/><span>Cuir a' beirbhiughadh í seo."</span></p>
<lb n="1035"/>
<lb n="1036"/><p><span>Dhein sé an rud céadna istoidhche i mbárach leis</span>
<lb n="1037"/><span>agus 'mano'thar, agus do dhein sé an cleas céadna</span>
<lb n="1038"/><span>léithi.  Do tháinig a' dearbhráthair annsan isteach go</span>
<lb n="1039"/><span>dtí an dearbhráthair bocht agus dubhairt sé leis ná raibh</span>
<lb n="1040"/><span>aon chaora aige ná raibh goitithe agus go rabhthars a'</span>
<lb n="1041"/><span>tosnughadh leis na beithidhig.  D'fhiafhruig an dearbh-</span>
<lb n="1042"/><span>ráthair bocht de a' raibh aon chúntas aige ortha agus</span>
<lb n="1043"/><span>dubhairt sé ná raibh:</span></p>
<lb n="1044"/>
<lb n="1045"/><p><span>"B'fhéidir gurb é an stracaire sin istig agat atá</span>
<lb n="1046"/><span>'á dtabhairt leis."</span></p>
<lb n="1047"/>
<lb n="1048"/><p><span>"Ní hé," adubhairt sé, "mar tá sé siúd ag</span>
<lb n="1049"/><span>codladh go sáimh gach aon oidhche."</span></p>
<lb n="1050"/>
<lb n="1051"/><p><span>Chuimhnigh sé fhéinig annsan gurb iad a bhí 'á dtabhairt</span>
<lb n="1052"/><span>leótha agus n'fheadair sé 'on domhan c'onnus a</span>
<lb n="1053"/><span>chuimhneoghadh ar aon phlean go bhfairfeadh sé iad.  Do </span>
<lb n="1054"/><span>bhí a mháthair críonna agus do chuimhnigh sé ar í chuir</span>
<lb n="1055"/><span>isteach i gcófhra mór agus do chuir arán agus feoil sa</span>
<lb n="1056"/><span>chófhra chúighthi agus dubhairt sé go gcuirfeadh síos go</span></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1057"/><p><span>tig a dhearbhráthar í agus go mbeadh fhios aige cad a</span>
<lb n="1058"/><span>bhí ar siubhal thíos acu (nó ag an muintir thíos).</span></p>
<lb n="1059"/>
<lb n="1060"/><p><span>Do chaith sé amhras ar a dhearbhráthair.  D'fhiafhruigh</span>
<lb n="1061"/><span>sé dho a' mbeadh slighe aige don gcófhra go ceann</span>
<lb n="1062"/><span>seachtmhaine, go raibh sé sa tslighe air féin.  Dubhairt</span>
<lb n="1063"/><span>a' dearbhráthair leis go raibh slighe a dhóthain aige dho,</span>
<lb n="1064"/><span>an fhaid badh mhaith leis é dh'fhágaint.  Chuir sé chuige an</span>
<lb n="1065"/><span>cófhra agus d'imthig a' stracaire agus thug sé leis</span>
<lb n="1066"/><span>beithidheach agus do mhairbh agus do bhain sé an</span>
<lb n="1067"/><span>croiceann di.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>"B'fhéidir," adubhairt sé, "gur cheart dúinn</span>
<lb n="1070"/><span>féachaint sa chófhra so."</span></p>
<lb n="1071"/>
<lb n="1072"/><p><span>"Féach cad tá ann."</span></p>
<lb n="1073"/>
<lb n="1074"/><p><span>D'osgail sé an cofhra.  Is amhla' bhí an tseana-bhean</span>
<lb n="1075"/><span>annsan istig agus a lón le n-a hais, 'rán is feoil.</span>
<lb n="1076"/><span>Do rug sé ar bhlúire don bhfeoil agus ar chnáimh agus</span>
<lb n="1077"/><span>sháig sé siar (iad) 'na béal, is dócha, agus do thacht</span>
<lb n="1078"/><span>sé í.  Dubhairt sé ná beadh sí ábalta ar aon sgéal</span>
<lb n="1079"/><span>nódh innsint nuair raghadh sí thar n-ais.</span></p>
<lb n="1080"/>
<lb n="1081"/><p><span>Chuaidh an dearbhráthair annsan agus thug sé a bhaile</span>
<lb n="1082"/><span>an cófhra go mbeadh fhios aige cad é an sgéal a bhí</span>
<lb n="1083"/><span>le hinnsint aici.  Nuair osgail sé an cófhra is amhla'</span>
<lb n="1084"/><span>bhí sí marbh.  Bhí cnámh 'na béal.</span></p>
<lb n="1085"/>
<lb n="1086"/><p><span>"Mhuise," ar seisean, "tá aithreachas orm tu chur</span>
<lb n="1087"/><span>ann.  Ní'l so ná súd agam," 'sé sin, go raibh sé gan</span>
<lb n="1088"/><span>a mháthair agus go raibh sé gan fios.</span></p>
<lb n="1089"/>
<lb n="1090"/><p><span>Cuireadh annsan í agus an oidhche chéadna d'imthig a'</span>
<lb n="1091"/><span>stracaire seo agus do thug sé leis í as an uaig agus</span>
<lb n="1092"/><span>do cheangail sé aige dorus a mic í, agus, nuair éirig</span>
<lb n="1093"/><span>a' cailín ar maidin agus d'osgail sí an dorus, nuair</span>
<lb n="1094"/><span>a chonnaic sí an tseana-bhean a cuireadh indé roimis</span>
<lb n="1095"/><span>sin, gur thuit sí as a seasamh.  Tháinig a' buachaill</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1096"/><p><span>annsan agus do ghlaodhuig sé ar fhear a' tighe agus</span>
<lb n="1097"/><span>dubhairt sé go raibh a mháthair sa dorus.</span></p>
<lb n="1098"/>
<lb n="1099"/><p><span>Nuair éirigh sé agus do chonnaic sé í, n'fheadair sé</span>
<lb n="1100"/><span>cad a dhéanfadh sé agus cad do thug thar n-ais chuige í.</span>
<lb n="1101"/><span>Do ghaibh sé an dorus iadhta amach agus chuaidh sé síos</span>
<lb n="1102"/><span>go dtí n-a dhearbhráthair agus dubhairt sé leis go raibh</span>
<lb n="1103"/><span>a mháthair thuas agus cad do dhéanfadh sé léithi, agus</span>
<lb n="1104"/><span>dubhairt a' stracaire leis go gcuirfeadh sé féin do í</span>
<lb n="1105"/><span>acht dhá phúnt do thabhairt do.</span></p>
<lb n="1106"/>
<lb n="1107"/><p><span>"Cuir doimhin go maith í," adubhairt sé, "ar eagla</span>
<lb n="1108"/><span>go dtiocfadh sí aríst."</span></p>
<lb n="1109"/>
<lb n="1110"/><p><span>D'árduig sé (.i. an stracaire) leis í.  Níor chuaidh</span>
<lb n="1111"/><span>sé ró-fhada ó bhaile léithi nuair a chuir sé i n-áit éigin</span>
<lb n="1112"/><span>i bhfolach í nó gur tháinig an oidhche agus thug sé leis</span>
<lb n="1113"/><span>thar n-ais í agus do cheangail sé i ndorus thig na</span>
<lb n="1114"/><span>mbath í.</span></p>
<lb n="1115"/>
<lb n="1116"/><p><span>Nuair a chuaidh a' cailín ar maidin ag crúdh na</span>
<lb n="1117"/><span>mbath do chuir sí ins a' rith isteach go dtí n-a máighistir</span>
<lb n="1118"/><span>agus dubhairt sí leis go raibh a' tseana-bhean amuich</span>
<lb n="1119"/><span>aríst.</span></p>
<lb n="1120"/>
<lb n="1121"/><p><span>"Ó, imthig ort síos," adubhairt sé, "go dtí an</span>
<lb n="1122"/><span>stracaire úd aríst, agus abair leis í chur níosa</span>
<lb n="1123"/><span>dhoi'nne ná chuir sé aréir nó mara gcuirfidh cuirfidh sí</span>
<lb n="1124"/><span>amach as a' dtig mé."</span></p>
<lb n="1125"/>
<lb n="1126"/><p><span>D'árduig an stracaire leis í agus fé mar dhein sé</span>
<lb n="1127"/><span>roime sin níor chuaidh sé ró-fhada ó bhaile léithi.  D'fhág</span>
<lb n="1128"/><span>sé annsan í nó go dtáinig an oidhche agus cheangail sé</span>
<lb n="1129"/><span>i n-áirde ar dhrom capaill óig í agus d'imthig a'</span>
<lb n="1130"/><span>capall ar fuaid na ngort fiadhain agus do rith sí tríd</span>
<lb n="1131"/><span>a' mbaile agus nuair a fuair sí an dorus osgailte do </span>
<lb n="1132"/><span>rith sí isteach ins a' tig, agus nuair a chonnaic bean</span>
<lb n="1133"/><span>a' tighe í do sgréach sí agus dubhairt sí go mbeadh sí</span>
<lb n="1134"/><span>'á leanamhaint go deó, mar ná raibh aon cheart acu í</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1135"/><p><span>chur in chófhra ná í chuir a' faire ar a' bhfear bocht, mar</span>
<lb n="1136"/><span>ná raibh aon chúis air:</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>"'Sé mo chomhairle dhuit," adubhairt sí le n-a fear,</span>
<lb n="1139"/><span>"an áit go léir a dh'fhágaint aige agus leigint do</span>
<lb n="1140"/><span>bheith 'á cur, mar is chughainne atá an t-olc aici.  Tá</span>
<lb n="1141"/><span>ár ndóithin 'on tsaoghal againne agus raghmaoid i</span>
<lb n="1142"/><span>n-áit iasachta agus ní leanfaidh sí níos mó sinn."</span></p>
<lb n="1143"/>
<lb n="1144"/><p><span>Bhí a dhóithin 'on tsaoghal ag an bhfear bocht (.i. an</span>
<lb n="1145"/><span>dearbhráthair bocht) 'na ndiaidh, i bhfarradh a shíbhialtacht'.</span>
<lb n="1146"/><span>B'é an stracaire an fear a dhíol sé na chúig phúint as.</span>
<lb n="1147"/><span>Níor chaill fear a' mhisnig riamh é.</span></p>
<lb n="1148"/>
<lb n="1149"/><p><span>XVI. - AN CNOICÍN GARBH FRAOICH.</span></p>
<lb n="1150"/>
<lb n="1151"/><p><span>Séamus Ó Conchubhair Dhúin Chuinn cct.</span></p>
<lb n="1152"/>
<lb n="1153"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1154"/>
<lb n="1155"/><p><span>Lá breagh aoibhinn grianmhar</span>
<lb n="1156"/><span>Ag trácht an bhealaigh siar dam</span>
<lb n="1157"/><span>'Seadh casadh me sa Tiarthacht</span>
<lb n="1158"/><span>I bhfad amach ón tír,</span>
<lb n="1159"/><span>An áit a bhí ceol aiges na héanaibh</span>
<lb n="1160"/><span>'S iad ag fiasgar ar a' bhféar ghlas;</span>
<lb n="1161"/><span>Iasgarnaidhe 'na gcéadta</span>
<lb n="1162"/><span>'S iad ag preabarnaig sa líon.</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1165"/>
<lb n="1166"/><p><span>Bíonn a' crann go bleacht fí bhláth ann,</span>
<lb n="1167"/><span>An creabhar, a' lon 's a' bárdal,</span>
<lb n="1168"/><span>A' brannda 'teacht thar sáile</span>
<lb n="1169"/><span>I n-a cheasgaibh ann is fíon;</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1170"/><p><span>Bíonn na muilt gan saill le háireamh</span>
<lb n="1171"/><span>Ó Shamhain go Féilt' Shin Seáin ann,</span>
<lb n="1172"/><span>'S ná samhluig feasda an áit sin</span>
<lb n="1173"/><span>Le cnoicín garbh fraoich.</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1176"/>
<lb n="1177"/><p><span>Ní fhásann ribí geamhair ann;</span>
<lb n="1178"/><span>Ní'l stáca tuighe ná a hadhbhar ann;</span>
<lb n="1179"/><span>Ní gnáthach muca reamhra</span>
<lb n="1180"/><span>Ar a'margadh ann dá ndíol,</span>
<lb n="1181"/><span>Acht árus gol is amhgar</span>
<lb n="1182"/><span>Gach lá den tseachtmhain allta</span>
<lb n="1183"/><span>('S an áit anois ná samhluig</span>
<lb n="1184"/><span>Le cnoicín garbh fraoich.)</span></p>
<lb n="1185"/>
<lb n="1186"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1187"/>
<lb n="1188"/><p><span>Nach náireach an bheart don té deir</span>
<lb n="1189"/><span>Ná fásann pluma ar ghéig ann,</span>
<lb n="1190"/><span>Ubhla buidhe ná sméara</span>
<lb n="1191"/><span>Ná tortha i ngáirdín,</span>
<lb n="1192"/><span>Acht gleannta mára is maol-chnuic</span>
<lb n="1193"/><span>Go reamhruigheann siuc le daor-ghoin</span>
<lb n="1194"/><span>'S le fuacht gur theich an naosgach</span>
<lb n="1195"/><span>Ód chnoicín garbh fraoich.</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>Ní bhíonn lachain ann ná bárdail</span>
<lb n="1200"/><span>Ná banbh ag an gcráin ann;</span>
<lb n="1201"/><span>Ní'l siorrach ag an láir ann</span>
<lb n="1202"/><span>Ná leanbh ag an mnaoi;</span>
<lb n="1203"/><span>D'fhonn deire chuir lem dhánta</span>
<lb n="1204"/><span>Caithimíst uainn go lá é -</span>
<lb n="1205"/><span>Fé thuairim saoghail is sláinte</span>
<lb n="1206"/><span>Do chuilleachtain an tighe.</span>
<lb n="1207"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1208"/><p><span>Aguisín.</span></p>
<lb n="1209"/>
<lb n="1210"/><p><span>Tá innsint eile ar chomhad na céad cheathramhan, mar</span>
<lb n="1211"/><span>atá:</span></p>
<lb n="1212"/>
<lb n="1213"/><p><span>Mar a mbíonn mórán dos na héanlaithe</span>
<lb n="1214"/><span>A'claoidhsgairt ar a' bhféar glas</span>
<lb n="1215"/><span>Agus éisgíní 'na gcéadta</span>
<lb n="1216"/><span>Ag preabarnaig sa líon.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>XVII. - AG OBAIR SA TIARACHT.</span></p>
<lb n="1219"/>
<lb n="1220"/><p><span>Fear a bhí ag obair sa Tiaracht t'réis a sé, má</span>
<lb n="1221"/><span>oibreoghadh sé gheobhadh sé breis pháidh an lá san.</span>
<lb n="1222"/><span>Ceann dos na tráthnóntaí oibrigh sé t'réis a sé.  Do </span>
<lb n="1223"/><span>chonnaic sé an caisleán breágh dá thógaint ar a'</span>
<lb n="1224"/><span>dtaobh eile 'chluas do (.i. bhí an taoide eatorra).  Do </span>
<lb n="1225"/><span>shuidh sé síos ag féachaint air.  Bhí fearaibh go leor a'</span>
<lb n="1226"/><span>tógaint a' chaisleáin le caipíní dearg' ortha.  Bhí</span>
<lb n="1227"/><span>dréimirí acu agus stáitsí go leor agus iad ag caint</span>
<lb n="1228"/><span>agus ag glisiam (.i. caint ná tuigfeá, ar shlighe) leótha,</span>
<lb n="1229"/><span>agus ní' thuig sé aon fhocal dá bhárr ar cad do bhí ar</span>
<lb n="1230"/><span>bun acu.  Bhí an caisleán timcheall céad troig ar</span>
<lb n="1231"/><span>aoirde acu.  Ligeadh gal beirbhthe deataig trí n-a lár</span>
<lb n="1232"/><span>i n-áirde agus imthigh sé (.i. an gal) air i n-áirde ins</span>
<lb n="1233"/><span>a' spéir.  Nuair a bhí san déanta tháinig gáiridhe móra</span>
<lb n="1234"/><span>geala ortha.  Thuit a' caisleán annsan i ngabhal a chéile.</span>
<lb n="1235"/><span>Sin é an uair a bhí an glisiam go léir acu.  Imthig a'</span>
<lb n="1236"/><span>fear air annsan a bhaile agus ní' oibrig aon lá eile</span>
<lb n="1237"/><span>t'réis a sé a chlog tráthnóna i bhfad a bhí sé ag obair</span>
<lb n="1238"/><span>ins a' Tiaracht.</span></p>
<lb n="1239"/>
<lb n="1240"/><p><span>XVIII. - AN GUTH.</span></p>
<lb n="1241"/>
<lb n="1242"/><p><span>Bhí m'athair oidhche a' teacht ón nDaingean.  Ní raibh</span>
<lb n="1243"/><span>aon duine le n-a chois acht é fhéin.  Timcheall dhá</span>
<lb n="1244"/><span>bhliadhain déag ó shoin a thuit sé seo (nó an sgéal so)</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1245"/><p><span>amach.  Annsan aige barra an Chlocháin 'deir seo agus</span>
<lb n="1246"/><span>a' Daingean do iompuigh sé isteach ar thaobh a' chloidhe</span>
<lb n="1247"/><span>chuin a phíopa do dheargadh agus do dhearg sé í chuin</span>
<lb n="1248"/><span>gal tobac a bheith aige.  Nuair a iompuigh sé amach ó</span>
<lb n="1249"/><span>thaobh a' chloidhe annsan agus a' phíop 'na bhéal agus í</span>
<lb n="1250"/><span>dearg aige, ní' mhoithig sé sé seoid go dtí 'mbuineadh</span>
<lb n="1251"/><span>as a bhéal an phíop agus buaileadh ar lár a' bhóthair ar</span>
<lb n="1252"/><span>a aghaidh amach í.  Tháinig faitchíos muar annsan air</span>
<lb n="1253"/><span>agus sheasaimh sé suas díreach agus d'fhéach sé ar a'</span>
<lb n="1254"/><span>bpíop.  Ní leigeadh eagla dho ísliughadh chun í thógaint.</span>
<lb n="1255"/><span>Do labhair an guth annsan leis agus dubhairt leis an</span>
<lb n="1256"/><span>phíop do thógaint.  Do íslig sé annsan agus thóg sé</span>
<lb n="1257"/><span>an phíop.  Chuir sé do annsan do tiugh te.  I mí na</span>
<lb n="1258"/><span>Samhna ab' eadh é agus bhí mórán sneachta ar thaobhanna</span>
<lb n="1259"/><span>an bhóthair agus timcheall le sé a chlog tráthnóna 'seadh</span>
<lb n="1260"/><span>thuit sé seo amach air.  Tógadh leis ins a' sneachta</span>
<lb n="1261"/><span>agus cuireadh ar a dhá ghlúin é.  Do chuala sé annsan</span>
<lb n="1262"/><span>na gáiridhe go léir ar a' maolchnoc (.i. cnoc ana-íseal</span>
<lb n="1263"/><span>go léir, erball cnuic).  Do éirigh sé 'na sheasamh</span>
<lb n="1264"/><span>annsan agus chuir sé dho thar n-ais agus taidhbhsigheadh</span>
<lb n="1265"/><span>do go raibh daoine an domhain leastuas do ar a'</span>
<lb n="1266"/><span>maolchnoc agus eagla a dhóthain air.  Nuair a tháinig</span>
<lb n="1267"/><span>sé go Ceann Trágha annso anuas (ar a shlighe a bhaile,</span>
<lb n="1268"/><span>atá 'fhios agat) do imthig a' t-eagla dho annsan toisg</span>
<lb n="1269"/><span>é bheith luath san oidhche.  'Deir Ceann Trágha agus a</span>
<lb n="1270"/><span>bhaile féin tháinig a' t-eagla aríst air agus lean sé</span>
<lb n="1271"/><span>dho go dtí chuaidh sé isteach i ndeiméind an Chaisleáin</span>
<lb n="1272"/><span>(.i. Caisleán Ráth' an Fháin).  Le linn an cloidhe chur</span>
<lb n="1273"/><span>do isteach ón mbóthar do labhair a' guth aríst agus</span>
<lb n="1274"/><span>dubhairt leis dul a bhaile anois agus ná(ch) baoghal do.</span>
<lb n="1275"/><span>Aithin sé fuaim na cainte agus ní 'niseadh sé cér</span>
<lb n="1276"/><span>bh'é féin i n-éa'-chor - fhág sé na' héinne dall air sin.</span>
<lb n="1277"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1278"/><p><span>XIX. - SAIGHDIUIRÍN SINGIL.</span></p>
<lb n="1279"/>
<lb n="1280"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1281"/>
<lb n="1282"/><p><span>Saighdiuirín singil mé briseadh as gárda an ríogh;</span>
<lb n="1283"/><span>Ní fiú dhá phinginn me thiubharfainn ar cháirtín dighe;</span>
<lb n="1284"/><span>Go mbuailfinn a' droma 's go seímfinn a' chláirscach</span>
<lb n="1285"/><span>bhinn;</span>
<lb n="1286"/><span>'S gur thíos i gCill Dara do sgaras le grádh mo chroidhe.</span></p>
<lb n="1287"/>
<lb n="1288"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1289"/>
<lb n="1290"/><p><span>Gur thíos i gCill Choinne tá an innir-bhean áluinn óg</span>
<lb n="1291"/><span>Go bhfuil a cuacha léi ar sileadh ag tuitim go sál a bróg,</span>
<lb n="1292"/><span>Go bhfuil beirt agus fiche ag tuitim le grádh dhá póig,</span>
<lb n="1293"/><span>'S mise an tríomhadh duine fichead 's cér mhisde mo</span>
<lb n="1294"/><span>shláinte dh'ól?</span></p>
<lb n="1295"/>
<lb n="1296"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1297"/>
<lb n="1298"/><p><span>Is mísle póg Bhidí ná uisge Loch' Léin ar fad</span>
<lb n="1299"/><span>Ná an chéad rith chun gcuirneacht 's í bheith fuinte le</span>
<lb n="1300"/><span>céir-mhil bheach;</span>
<lb n="1301"/><span>Gur gile í a borlach ná an ala 'na luighe ar a nead;</span>
<lb n="1302"/><span>A rós-béilín meala gur mheall sí na céadta fear.</span></p>
<lb n="1303"/>
<lb n="1304"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1305"/>
<lb n="1306"/><p><span>Ó, raghad-sa go Sasana, ceannógha mé trúinncín óir;</span>
<lb n="1307"/><span>Mo long ar a' bhfairrge i dtaiseal 's ag déanamh stóir:</span>
<lb n="1308"/><span>Má ráinigheann liom casadh 's go bhfeicfead arís mo</span>
<lb n="1309"/><span>stór,</span>
<lb n="1310"/><span>Go suidhfead 'na haice 's go dtiubharfad dá béal deas</span>
<lb n="1311"/><span>póg.</span></p>
<lb n="1312"/>
<lb n="1313"/><p><span>XX. - AN SGAILP CHEOIG.</span></p>
<lb n="1314"/>
<lb n="1315"/><p><span>Nuair a bhíos im gharsún beag bhí ana-éileamh agam</span>
<lb n="1316"/><span>ar chluiche cártaí d'imirt.  Do bhain m'athair na huain</span>
<lb n="1317"/><span>do dheol.  Chuir sé síos fé bhun a' bhaile iad ar thalamh</span>
<lb n="1318"/><span>íseal.  Lá Domhnaig a b'eadh é.  Dubhairt sé liom</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1319"/><p><span>fhéin pé ní dhéanfainn nó ná déanfainn na caoire</span>
<lb n="1320"/><span>thabhairt liom ón gcnuc an oidhche sin sar a raghaidís go</span>
<lb n="1321"/><span>dtí-s na huain.</span></p>
<lb n="1322"/>
<lb n="1323"/><p><span>Ch'nnoc fhéin na cártaí dá n-imirt aige daoine eile</span>
<lb n="1324"/><span>ar a' mbaile.  Do ghlac dúil mé fhéin ins na cártaí</span>
<lb n="1325"/><span>agus do chuas dhá n-imirt comh maith leo.  Tráthnóna</span>
<lb n="1326"/><span>déidheanach n'fheacaidh m'athair na caoire ag teacht ón</span>
<lb n="1327"/><span>gcnoc agus do ghlaodhuig sé orm fhéinig féachaint cá</span>
<lb n="1328"/><span>rabhas.  Do fhreagaruigheas féin é, mar do chuala an</span>
<lb n="1329"/><span>glaodhach aige agus thánagh chuige agus leisge mhuar a</span>
<lb n="1330"/><span>bhí orm na cártaí d'fhágaint.  Dubhairt sé liom annsan</span>
<lb n="1331"/><span>imtheacht agus na caoire thabhairt liom ón gcnoc.</span>
<lb n="1332"/><span>D'imthigheas fhéin le leisge mhuar chun a' chnuic.  Bhí na</span>
<lb n="1333"/><span>caoire bailighthe agam le chéile ar bhlach a' chnuic.  Bhí</span>
<lb n="1334"/><span>sé 'deir lá agus oidhche an uair sin (.i. an chonntráth),</span>
<lb n="1335"/><span>agus le n-a linn sin do thuit sgailp cheoig, agus ní</span>
<lb n="1336"/><span>fhéadfainn soir s'ochus siar d'fhisgint ná a dhéanamh</span>
<lb n="1337"/><span>amach.  Ní raibh éinní annsan agam le déanamh acht</span>
<lb n="1338"/><span>suidhe síos ar phort agus bheith a' smaoineamh liom.</span></p>
<lb n="1339"/>
<lb n="1340"/><p><span>Dubhairt annsan liom fhéin go raibh na caoire imthighthe</span>
<lb n="1341"/><span>as mo shlighe agus go mar'óghadh m'athair mé nuair a</span>
<lb n="1342"/><span>raghainn a bhaile agus thar n-ais aríst do thuigeas gur</span>
<lb n="1343"/><span>bh'é mo dhóithin cúraim féin an baile bhaint amach, mar</span>
<lb n="1344"/><span>do bhíos beag óg an uair sin gan puinn céille.  Do </span>
<lb n="1345"/><span>éirigheas im sheasamh annsan chun dul a bhaile agus i</span>
<lb n="1346"/><span>n-ionad t'itim ar thaobh a' bhaile don gcnoc (.i. ar mo</span>
<lb n="1347"/><span>thaobh féin don gcnoc) cá 'imtheoghainn acht ar a' dtaobh</span>
<lb n="1348"/><span>eile don gcnuc toisg an ceo a bheith ann.</span></p>
<lb n="1349"/>
<lb n="1350"/><p><span>Taidhbhsigheadh dam go rabhas ag déanamh go maith,</span>
<lb n="1351"/><span>agus ní mar sin a bhí agum acht do chuas as m'eolus.</span>
<lb n="1352"/><span>Nuair a chuas as m'eolus bhí deire liom go léir.  Ní</span>
<lb n="1353"/><span>raibh éinní le déanamh agum acht t'itim (nó imtheacht)</span>
<lb n="1354"/><span>le fánaidh an chnuic.  Taidhbhsigheadh dam go bhfeaca</span>
<lb n="1355"/><span>solus tamall uaim.  Do imthigheas fé bhrághaid a'</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1356"/><p><span>tsoluis.  Dar liom go'b é mo bhaile féin a bhí agam,</span>
<lb n="1357"/><span>agus ní' bh'é, acht tig beag aduighthe (nó tógtha) i</span>
<lb n="1358"/><span>gcliathán an chnuic.  Do chuas isteach in tig annsan.</span>
<lb n="1359"/><span>Ní raibh éinne istig romham acht seana-bhean a bhí ins a'</span>
<lb n="1360"/><span>chúinne.  Do dh'fhiafhruigh sí dam cad a thug annso mé.</span>
<lb n="1361"/><span>Do 'niseas mo sgéal di ó thúis deire.</span></p>
<lb n="1362"/>
<lb n="1363"/><p><span>"Mo ghraidhin tú, a gharsúin bhoicht," ar sí sin liom;</span>
<lb n="1364"/><span>"gur'b olc an áit a thug do chosa thu!"</span></p>
<lb n="1365"/>
<lb n="1366"/><p><span>Do chromas fhéin annsan ar ghol agus dubhart léithi</span>
<lb n="1367"/><span>mé fhágaint istig, má b'fhéidir léithi i n-éan-chor é.  Do </span>
<lb n="1368"/><span>ghlac sí truagh dham agus dubhairt sí liom go bhfágfadh.</span></p>
<lb n="1369"/>
<lb n="1370"/><p><span>"Ná fic a gcífhir agus ná clois a gcloisfhe tú," ar</span>
<lb n="1371"/><span>sise.</span></p>
<lb n="1372"/>
<lb n="1373"/><p><span>Dubhairt sí liom annsan suidhe ins a' chúinne</span>
<lb n="1374"/><span>tamaillitín agus mé fhéin do théidheamh le teine bheag</span>
<lb n="1375"/><span>a bhí ann.  Nuair a bhíos téidhte annsan, dubhairt sí liom</span>
<lb n="1376"/><span>dul i n-áirde ar lochta beag bhí i n-íochtar a' tighe agus</span>
<lb n="1377"/><span>do chuas i n-áirde tríd a' (nó ón) dréimire ar a'</span>
<lb n="1378"/><span>lochta.</span></p>
<lb n="1379"/>
<lb n="1380"/><p><span>Do shíneas siar annsan i leabaidh mhóir bruis a bhí</span>
<lb n="1381"/><span>ar a' lochta.  Ní fada bhíos sínte nuair a tháinig fear</span>
<lb n="1382"/><span>muar isteach a' dorus.  Do fhéach sé timcheall a' tighe</span>
<lb n="1383"/><span>agus fhiafhruigh sé do n-a mháthair (.i. an bhean a bhí istig)</span>
<lb n="1384"/><span>a' dtáinig éinne isteach ó imthigh sé féin amach.</span>
<lb n="1385"/><span>Dubhairt a mháthair nár tháinig.  Do chuala féin a' chaint</span>
<lb n="1386"/><span>go maith mar ná(ch) codladh ná suan do bhí 'á thaidhbhreamh</span>
<lb n="1387"/><span>dam.</span></p>
<lb n="1388"/>
<lb n="1389"/><p><span>An fear do tháinig isteach do imthigh sé amach annsan</span>
<lb n="1390"/><span>agus do ghlaodhuig sé ar a thuille fearaibh agus dubhairt</span>
<lb n="1391"/><span>leótha an beithidheach do thiomáint aníos anois.  Nuair</span>
<lb n="1392"/><span>a tháinig an beithidheach go dtí an dorus aiges na</span>
<lb n="1393"/><span>fearaibh do tháinig an chéad fhear isteach aríst agus</span>
<lb n="1394"/><span>rug ar a' dtuagh bhí sa chúinne agus dubhairt leótha an</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1395"/><p><span>beithidheach do thiomáint isteach anois agus, le linn í</span>
<lb n="1396"/><span>bheith ag cur an doruis isteach di, bhuail sé i gclár an</span>
<lb n="1397"/><span>éadain le buille 'on tuaig í agus do mhairbh.</span>
<lb n="1398"/><span>Tarraigigheadh isteach annsan i lár a' tighe í, agus</span>
<lb n="1399"/><span>annsan a chonnac go raibh triúr fear mhuar láidir ann.</span>
<lb n="1400"/><span>Do chromadar (ar) an croiceann a bhaint de.  Nuair</span>
<lb n="1401"/><span>a bhí an croiceann de do theastuig rud éigin uatha bhí</span>
<lb n="1402"/><span>ar a' lochta, an áit go rabhas fhéinig im luighe.  Nuair</span>
<lb n="1403"/><span>a chonnoc an dréimire i n-áirde chugham, do tháinig</span>
<lb n="1404"/><span>eagla mhuar orm.  Do éirigheas im shuidhe agus súd</span>
<lb n="1405"/><span>amach trí fuinneog na binne (nó tríd an fhuinneoig)</span>
<lb n="1406"/><span>me bhí i gcoinne an chnuic.  Nuair a chonnaic an fear</span>
<lb n="1407"/><span>ag cur díom mé do chuir sé aon ghlam amháin as agus</span>
<lb n="1408"/><span>dubhairt sé go rabhadar crochta anois ú riamh.</span></p>
<lb n="1409"/>
<lb n="1410"/><p><span>Sin é an méid do chuala féin acu dá rádh.  Súd</span>
<lb n="1411"/><span>liom le fánaidh a' chnuic agus ní chífhinn cá chuirinn mo</span>
<lb n="1412"/><span>chos le ceo agus le hainneise agus is gearr go</span>
<lb n="1413"/><span>gcuala an triúr im dheabhaidh agus iad dá rádh: "Ní</span>
<lb n="1414"/><span>bhéarfaimíd air; tá an oidhche mós drucha."  Bhí mo</span>
<lb n="1415"/><span>chroidhe go dtí an béal agam féin; dar liom go</span>
<lb n="1416"/><span>mbeadh beirthe orom nach haon nóimit.  Do ráinig liom</span>
<lb n="1417"/><span>dul ar phort an áit a bhí cruach mhóna.  Do tháinigh sé</span>
<lb n="1418"/><span>im cheann, agus is dócha gu'bé Dia chuir im cheann é,</span>
<lb n="1419"/><span>ísliughadh síos agus síneadh siar cois thaobh na cruaiche</span>
<lb n="1420"/><span>agus trí ú ceathair de fhódaibh móna do tharrac amach</span>
<lb n="1421"/><span>ó n-a bonn.  Do thuit a' chruach mhóna annsan anuas</span>
<lb n="1422"/><span>orm agus do chlúduig me go léir.  Nuair a bhí na</span>
<lb n="1423"/><span>triúr bitheamhnaig cortha traochta ó bheith 'om lorg, do </span>
<lb n="1424"/><span>thán'adar ar a' bport agus do shuidheadar ar a' móin</span>
<lb n="1425"/><span>a bhí leacatha agus mise thíos fútha agus dubhradar le</span>
<lb n="1426"/><span>chéile go raghaidís a bhaile agus go gcuirfhidís an</span>
<lb n="1427"/><span>beithidheach as a lámha, mar dubhradar gur'b amhlaidh a</span>
<lb n="1428"/><span>chuas-sa i bpoll portaig agus go bhfanfainn ins a'</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1429"/><p><span>pholl go maidin, annsan go mbeidís 'om lorg aríst</span>
<lb n="1430"/><span>le breacadh an lae.</span></p>
<lb n="1431"/>
<lb n="1432"/><p><span>D'imthigheadar annsan.  Ní fada bhíodar imthighthe</span>
<lb n="1433"/><span>nuair a éirigheas féin amach ón móin.  Do chuireas díom</span>
<lb n="1434"/><span>thar n-ais agus ní' aithnigheas cá rabhas go dtí 'dtánagh</span>
<lb n="1435"/><span>anuas go dtí baile go dtugann siad Baile Mhuithín</span>
<lb n="1436"/><span>air (.i. i ngar do Bhaile an Éanthaig).  Sin é an uair</span>
<lb n="1437"/><span>aithnigheas cá rabhas, mar do raibh an lá ag breacadh.</span>
<lb n="1438"/><span>Chuireas an abhainn díom annsan agus Bóthar na Mine</span>
<lb n="1439"/><span>aníos agus a bhaile liom annsan.  Do thug muintir</span>
<lb n="1440"/><span>mo thighe an oidhche go léir 'om lorg uair ná rabhas aige</span>
<lb n="1441"/><span>baile ins an am cheart.  Bhí eagla orm fhéin go</span>
<lb n="1442"/><span>mar'óghfaidhe mé.  Ní' cuireadh aon chuir isteach orm, acht</span>
<lb n="1443"/><span>áthas muar do bhí ortha me theacht a bhaile slán folláin</span>
<lb n="1444"/><span>gan gortughadh gan maisleadh.  Sin é mo sgéal-sa.</span></p>
<lb n="1445"/>
<lb n="1446"/><p><span>XXI. - CÁIT NÍ DHUIBHIR.</span></p>
<lb n="1447"/>
<lb n="1448"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1449"/>
<lb n="1450"/><p><span>Tá lios ar a' bhfáinín maolchnuic go haorach annso i</span>
<lb n="1451"/><span>gceann mo thighe;</span>
<lb n="1452"/><span>Is moch gach maidin gréine do bhíonn an spéirbhean ann</span>
<lb n="1453"/><span>agus í 'na suidhe;</span>
<lb n="1454"/><span>Bíonn leabhair aici den mBéarla agus beagáinín den</span>
<lb n="1455"/><span>Ghaodhlainn tríd,</span>
<lb n="1456"/><span>Agus é i bhfront 's i dtúis gach bhéarsa go mbeidh Éire</span>
<lb n="1457"/><span>fí Cháit Ní Dhuibhir.</span></p>
<lb n="1458"/>
<lb n="1459"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1460"/>
<lb n="1461"/><p><span>Go raibh míle dath 'na clóicín 's a cóitín ar dhath an</span>
<lb n="1462"/><span>fhraoigh;</span>
<lb n="1463"/><span>Go raibh gúna den bhfaision nódh uirthi, an sórt úd do</span>
<lb n="1464"/><span>bhí ar inghin a' ríogh:</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1465"/><p><span>'Sé dubhairt sí, "Suidh síos, 'óigfhir, nóimitín, is ní</span>
<lb n="1466"/><span>dhéanfam moill;"</span>
<lb n="1467"/><span>Agus go raghainn-se aríst i n-óige, dá mbeinn pósta</span>
<lb n="1468"/><span>aige Cáit Ní Dhuibhir.</span></p>
<lb n="1469"/>
<lb n="1470"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1471"/>
<lb n="1472"/><p><span>Aréir 'seadh do hinnseadh sgéal dam do léar-ghoin is</span>
<lb n="1473"/><span>do chrádhuig mo chroidhe,</span>
<lb n="1474"/><span>Go raibh crann don chuileann chraobhaig fí shéapail ag</span>
<lb n="1475"/><span>teacht fí'n ríoghacht,</span>
<lb n="1476"/><span>Go n-éireoghaidh Clanna Gaedheal suas is go léimfid</span>
<lb n="1477"/><span>siúd go hárd a' cloidhe,</span>
<lb n="1478"/><span>Ó líon an gleann so de bhéaraibh go mbeidh Éire fí</span>
<lb n="1479"/><span>Cháit Ní Dhuibhir.</span></p>
<lb n="1480"/>
<lb n="1481"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1482"/>
<lb n="1483"/><p><span>Tráthnóinín beag déidheanach 's mo thréadta agam dá</span>
<lb n="1484"/><span>bhailiughadh liom ón dtuinn,</span>
<lb n="1485"/><span>Cois leathtaoibh cnuic im aonar 's is gléasta mar bhíodh</span>
<lb n="1486"/><span>mo rí,</span>
<lb n="1487"/><span>An chuach, a' druid 's a' naosgach fé phléisiúr ag teacht</span>
<lb n="1488"/><span>fém dhín,</span>
<lb n="1489"/><span>'S nach binn mar sheímfinn bhéarsa dá mbeadh Éire fí</span>
<lb n="1490"/><span>Cháit Ní Dhuibhir.</span></p>
<lb n="1491"/>
<lb n="1492"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="1493"/>
<lb n="1494"/><p><span>Is bean ró-mhór i bpéin me agus mo chéile gur chuaidh</span>
<lb n="1495"/><span>i bhfad tar tuinn;</span>
<lb n="1496"/><span>Mo chlann go bhfuil i ndaor-bhruid 's gan baoghal dam</span>
<lb n="1497"/><span>go bhfuil aon phreab 'na gcroidhe:</span>
<lb n="1498"/><span>Ní'l aon óigfhear a shuidhfeadh taobh liom 's do dhéanfadh</span>
<lb n="1499"/><span>dam fhéinig díon</span>
<lb n="1500"/><span>Ná go dtubharfainn talamh saor do agus an tréan-mhuir</span>
<lb n="1501"/><span>go léir gan chíos.</span>
<lb n="1502"/></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1503"/><p><span>XXII. - FEAR A FUAIR BÁS AGUS ÉIRIGH SÉ.</span></p>
<lb n="1504"/>
<lb n="1505"/><p><span>I bparóiste Lios Póil ar a' dtao' thoir de Dhaingean</span>
<lb n="1506"/><span>do bhí fear ann do fuair bás.  Bhí an tórramh air agus</span>
<lb n="1507"/><span>nach héinní (nó gach ní) do leanann bás ar a' slighe</span>
<lb n="1508"/><span>sin.  Is amhlaidh a sgiobadh é aiges na daoine maithe.</span>
<lb n="1509"/><span>Do réir mar thuigimíd fuair sé bás go háirithe agus</span>
<lb n="1510"/><span>tórruigheadh é.</span></p>
<lb n="1511"/>
<lb n="1512"/><p><span>'Seadh, nuair a sgiobadh é tógadh isteach i lios é.</span>
<lb n="1513"/><span>Nuair a bhí sé acu annsan ar shlighe ná féadfadh sé</span>
<lb n="1514"/><span>imtheacht ón lios uatha do fhág dream na leasa an</span>
<lb n="1515"/><span>lios an oidhche sin 'dul i n-áit éigint eile acht éinne</span>
<lb n="1516"/><span>amháin fhágadar i mbun na leasa.  Bhí sé seo istig</span>
<lb n="1517"/><span>annsan agus é 'na bheathaidh comh maith agus ná raibh</span>
<lb n="1518"/><span>sé riamh 'na shaoghal nó 'na shláinte agus fear pósta</span>
<lb n="1519"/><span>b'eadh é agus dubhairt sé leis fhéinig gu' bh'ait an</span>
<lb n="1520"/><span>rud má ch'neoghach (= choingeobhadh) éinne amháin é gan</span>
<lb n="1521"/><span>a bhean agus a lean'aí bhaint amach thar n-ais.  Do </span>
<lb n="1522"/><span>thaidhbhsig an lios do bheith 'na thig muar istig ann.</span>
<lb n="1523"/><span>Bhí dóirse agus fuinneoga air.  Do chuir sé 'un dul</span>
<lb n="1524"/><span>amach an dorus agus stop an fear a bhí istig é agus</span>
<lb n="1525"/><span>dubhairt sé leis ná caithfheadh sé an tig d'fhágaint agus</span>
<lb n="1526"/><span>do dhún a' dorus air.</span></p>
<lb n="1527"/>
<lb n="1528"/><p><span>Tháinig smaoineamh eile ins a' bhfear annsan nuair a</span>
<lb n="1529"/><span>chonnoc sé an dorus dúnta go raghadh sé amach trí</span>
<lb n="1530"/><span>cheann dos na fuinneoga agus do chuir chuige.  Má</span>
<lb n="1531"/><span>'seadh do stopadh é - do stop an fear so é agus</span>
<lb n="1532"/><span>labhair sé annsan leis a' bhfear so cadé an chiall ná</span>
<lb n="1533"/><span>leigfheadh sé a bhaile é nó cadé an choir a bhí déanta</span>
<lb n="1534"/><span>aige a rádh go gcoinneoghfidhe ó n-a bhean agus ó n-a</span>
<lb n="1535"/><span>chlann é.  Dubhairt fear na leasa leis ó tugadh 'in</span>
<lb n="1536"/><span>lios é ná raibh aon dul aige air an lios fhágaint.  Do </span>
<lb n="1537"/><span>shmaoinigh sé annsan ar feadh tamaill agus dubhairt sé</span>
<lb n="1538"/><span>annsan le fear na leasa, "dar liagh, mara raibh aon</span>
<lb n="1539"/><span>duine chuin é choinneáilt ins an lios acht é sin ná beadh</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1540"/><p><span>sé ábalta ar é ch'inneáilt " - le n-a linn sin do bhuail</span>
<lb n="1541"/><span>fear na leasa sgamall ar na fuinneoga agus ar na</span>
<lb n="1542"/><span>dóirse ar a' slighe sin ná feadair sé cá raibh dorus</span>
<lb n="1543"/><span>ná fuinneog thar n-a chéile.  Cad do dhein sé annsan</span>
<lb n="1544"/><span>nuair a chonnaic sé go raibh sé greamuighthe comh muar</span>
<lb n="1545"/><span>acht fear na leasa do bhualadh le dornaí cruadha.</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>Súd beirt acu annsan le chéile - ó íochtar a' domhain</span>
<lb n="1548"/><span>go dtí uachtar a' domhain n'fheacaidh éinne acht an</span>
<lb n="1549"/><span>tiomáint a bhí acu.  Do ghortuigheadar fhéin a chéile</span>
<lb n="1550"/><span>agus i ndeire na feide agus iad traochta amach i</span>
<lb n="1551"/><span>n-íochtar a' tighe do bhí saitheach (= soightheach) ann do </span>
<lb n="1552"/><span>bhuinis le muinntir a' leasa agus é lán do stuif</span>
<lb n="1553"/><span>éicint má cuirfidhe fét shúil é do thubharfhadh radharc</span>
<lb n="1554"/><span>thar radharca dhuit.  Do bhuail mo bheirt i gcoinne an</span>
<lb n="1555"/><span>tsuithig (= tsoighthigh) agus suathadh (.i. corruigheadh) a'</span>
<lb n="1556"/><span>saitheach.  Éirig stramhach agus chuaidh sé fé shúil in fhir</span>
<lb n="1557"/><span>go dteastuig uaidh imtheacht agus nuair a chuaidh sé</span>
<lb n="1558"/><span>fé n-a shúil do chítheadh sé an saoghal go léir.  Chonnuc</span>
<lb n="1559"/><span>sé an dorus agus na fuinneoga annsan comh maith is</span>
<lb n="1560"/><span>go bhfeaca sé sar a' cuireadh an sgamall ortha.</span>
<lb n="1561"/><span>Osgail sé an dorus agus n'fhéadfadh fear na leasa é</span>
<lb n="1562"/><span>ch'neáilt ná aon dul aige air.</span></p>
<lb n="1563"/>
<lb n="1564"/><p><span>Súd leis a bhaile annsan a' déanamh ar a' dtig.</span>
<lb n="1565"/><span>Le iongantas muar chonnuc sé an tsochraid a' fágaint</span>
<lb n="1566"/><span>a' bhaile.  Dar leis féin cé bhí marbh ó tógadh a'</span>
<lb n="1567"/><span>bóthar é.  Do bhuail fear leis.  Do fhiafhruigh sé don</span>
<lb n="1568"/><span>bhfear cé' bh'é an corp do bhí 'á chur indiumh.  Dubhairt</span>
<lb n="1569"/><span>a' fear leis gu' bh'é a leithéid sin d'fhear a' tabhairt</span>
<lb n="1570"/><span>a ainm agus a shloinne uaidh.</span></p>
<lb n="1571"/>
<lb n="1572"/><p><span>"Má'sé sin an corp," ars' an fear eile, "mise é</span>
<lb n="1573"/><span>sin, agus ní'lim marbh fós."</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Chuir sé iongantas muar ar a' bhfear eile an chaint</span>
<lb n="1576"/><span>adubhairt sé, mar, 'roshon (= ar a shon) é theacht 'on</span>
<lb n="1577"/><span>tsochraid, ní raibh aon aithne muar aige air.</span>
<lb n="1578"/></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1579"/><p><span>"'Seadh," is (= ars') é sin leis fhéin, "fanfha mé</span>
<lb n="1580"/><span>ins an iothla go dtí 'mbeidh an corp curtha."</span></p>
<lb n="1581"/>
<lb n="1582"/><p><span>Sin é an uair a thuig sé gu(r) tógadh é féinig chun</span>
<lb n="1583"/><span>siubhail agus go gcuireadh duine eile dá ionad aige</span>
<lb n="1584"/><span>lucht (nó muinntir) na leasa.  Nuair a bhí nach héinne</span>
<lb n="1585"/><span>imthighthe ón mbaile agus a' corp curtha san uaig,</span>
<lb n="1586"/><span>chuaidh sé isteach 'na thig féin, agus an té bhí i mbun</span>
<lb n="1587"/><span>a' tighe thuit sé i bhfanntais nuair a chonnaic sé é,</span>
<lb n="1588"/><span>mar tuigeadh do gu(r) cheart do bheith curtha ins an</span>
<lb n="1589"/><span>uaig an uair sin.  Súd leis a' lorg uisge agus éinní</span>
<lb n="1590"/><span>eile tuigeadh do a dhéanfhadh maitheas don té bhí ins a'</span>
<lb n="1591"/><span>bhfanntais.  Do tháinigh sé chuige féin i náimhín bheag</span>
<lb n="1592"/><span>aimsire.  Dubhairt an fear eile leis annsan a' cuir</span>
<lb n="1593"/><span>misneach air ná raibh sé féinig marbh i n-éa'-chor agus</span>
<lb n="1594"/><span>gan aon eagla do bheith air.  Labhradar féin le chéile</span>
<lb n="1595"/><span>annsan agus do 'nis an fear a tháinig cad do thuit</span>
<lb n="1596"/><span>amach air fhéinig do.</span></p>
<lb n="1597"/>
<lb n="1598"/><p><span>Adubhairt a' fear eile leis go raibh sé caointe</span>
<lb n="1599"/><span>tórruighthe annso le (dh)á lá agus (dh)á oidhche.  Do </span>
<lb n="1600"/><span>chuaidh sé imeasg na háite annsan cad do bhí t'itithe</span>
<lb n="1601"/><span>amach agus iongantas muar ar nach héinne mar gheall</span>
<lb n="1602"/><span>air.</span></p>
<lb n="1603"/>
<lb n="1604"/><p><span>Chuin sgéal geárr a dhéanamh do, ní raibh aon áit go</span>
<lb n="1605"/><span>raghadh an fear ná cítheadh sé na daoine maithe ar</span>
<lb n="1606"/><span>aonach nó ar mhargadh leis a' radharc a bhí ins a' tsúil</span>
<lb n="1607"/><span>aige t'réis na leasa.  Lá dos na laetheanta ar pháirc</span>
<lb n="1608"/><span>an aonaig do chonnoc sé na daoine maithe chuige, agus</span>
<lb n="1609"/><span>bhí úncal do ar dhuine aco bhí curtha le bliadhanta roime</span>
<lb n="1610"/><span>sin.  Labhair a' t-úncal leis agus fhiafhruig do a'</span>
<lb n="1611"/><span>gcíonn sé na daoine maithe fós comh maith leis an uair</span>
<lb n="1612"/><span>do bhfág sé an lios.  Dubhairt leis go gcíonn sé iad</span>
<lb n="1613"/><span>ó son (nó soin) anuas.  Thóg a' t-úncal a' dorn, bhuail</span>
<lb n="1614"/><span>sa tsúil é agus chuir ar a bhais chuige í.</span>
<lb n="1615"/></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1616"/><p><span>"'Seadh," is (= ars') é sin, "ní chífhe tú éinne acu</span>
<lb n="1617"/><span>go deó aríst!"</span></p>
<lb n="1618"/>
<lb n="1619"/><p><span>Fuair sé a shaoghal comh fada le aon fhear eile</span>
<lb n="1620"/><span>timcheall air, thug sé baodhachas le Dia an tsúil do</span>
<lb n="1621"/><span>bheith as sa chuma ná cítheadh sé éinne aco go deó aríst.</span>
<lb n="1622"/><span>Sin é mo sgéal-sa; i dtao' de chéad bliadhain a thuit sé</span>
<lb n="1623"/><span>amach.</span></p>
<lb n="1624"/>
<lb n="1625"/><p><span>XXIII. - SPRID I bhFEIRM CHÚ (.i. bhfuirm chon).</span></p>
<lb n="1626"/>
<lb n="1627"/><p><span>'Deir Cheann Trágha agus an Daingean tá áit (.i.</span>
<lb n="1628"/><span>páirt) don mbóthar a dtugann siad Claiseacha na</span>
<lb n="1629"/><span>Gainmhe.  Cítí mórán sprideacha agus púcaí ann.  Bhí</span>
<lb n="1630"/><span>ana-droch-ainm air agus go deimhin ní'l an ainm</span>
<lb n="1631"/><span>ró-mhaith fós air.  Do chuala go raibh fear a' teacht</span>
<lb n="1632"/><span>ón nDaingean tráthnóna samhraidh sar a raibh an ghrian</span>
<lb n="1633"/><span>i bhfairrge.  Do bhuail an sprid leis i bhfeirm chú (= i</span>
<lb n="1634"/><span>bhfuirm chon).  Bhí sé ag marcaigheacht ar chapall</span>
<lb n="1635"/><span>iallaite.  Do dhein an chú air chuin é stracadh anuas</span>
<lb n="1636"/><span>don iallait.  Dhein sé a dhícheall a d'iarraidh a ghreim</span>
<lb n="1637"/><span>do choinneáilt sar a stracfaidhe anuas é.  Do chuaidh</span>
<lb n="1638"/><span>sí ana-dhian air.  Do chrom sé ar liúirig annsan agus</span>
<lb n="1639"/><span>eagla mhór air go mar'óghadh sí é.</span></p>
<lb n="1640"/>
<lb n="1641"/><p><span>Do bhí capall iallaite eile ceathramha mhíle roimis</span>
<lb n="1642"/><span>amach.  Do chuala sé an liúirig a bhí 'na dheabhaidh agus</span>
<lb n="1643"/><span>dubhairt sé le n-a bhean do bhí ar a chúlaibh go gcasfadh</span>
<lb n="1644"/><span>sé an capall siar agus go mbeath fhios aige fáth an</span>
<lb n="1645"/><span>liúirig (= na liúirighe?).  Dubhairt a bhean leis gan</span>
<lb n="1646"/><span>bacamhaint leis, mar gur dócha gur bruighean a bhí ann</span>
<lb n="1647"/><span>agus gur bh'fhearra dhóibh dul a bhaile.  Bhí an liúirig</span>
<lb n="1648"/><span>a' neartughadh agus a' neartughadh agus a' dul i</span>
<lb n="1649"/><span>n-ana-bháthacht.</span></p>
<lb n="1650"/>
<lb n="1651"/><p><span>"Dar liagh," ars' an fear le n-a bhean, "tá'n lá</span>
<lb n="1652"/><span>fós againn agus casfa mé an capall siar," agus do </span>
<lb n="1653"/><span>chas.</span>
<lb n="1654"/></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1655"/><p><span>Nuair a tháinigh sé i radharc an duine seo do bhí 'na</span>
<lb n="1656"/><span>dheabhaidh chonnoc sé an chú a' tabhairt nach haon léim' i</span>
<lb n="1657"/><span>n-áirde ón dtalamh chuige a d'iarraidh é tharrac anuas,</span>
<lb n="1658"/><span>agus nach haon liúgh úrnaidhe aige.</span></p>
<lb n="1659"/>
<lb n="1660"/><p><span>Do chomáin sé (.i. an fear do chas siar air) an</span>
<lb n="1661"/><span>capall annsan a' sodar chun cúngnamh do thabhairt don</span>
<lb n="1662"/><span>bhfear do bhí ins a' ghreim.  Ní' imthig a' cú ón bhfear</span>
<lb n="1663"/><span>go raibh sí a' gabháilt do go dtí 'dtáinig a' tara</span>
<lb n="1664"/><span>fear suas.  Do léim sí isteach thar cloidhe annsan.</span>
<lb n="1665"/><span>Do bhí éadach an fhir go léir stracaithe aici agus é</span>
<lb n="1666"/><span>féinig i ndeire na feide.  Dubhairt nach héinne do </span>
<lb n="1667"/><span>chualaidh é, mara mbeadh an tarna (nó tara) fear do </span>
<lb n="1668"/><span>chuaidh 'uin cabhrughadh dho, go mar'óghadh sí é.</span></p>
<lb n="1669"/>
<lb n="1670"/><p><span>XXIV. - AN GEARALTACH MUAR.</span></p>
<lb n="1671"/>
<lb n="1672"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1673"/>
<lb n="1674"/><p><span>Nuair a ghaibh an Gearaltach muar ó Bhaile an tSléibhe</span>
<lb n="1675"/><span>'nuas go ceannasach,</span>
<lb n="1676"/><span>Ní fhágfadh sé Mainíneach thuaidh ná buineadh sé fuaim</span>
<lb n="1677"/><span>le n-a mhaide as.</span></p>
<lb n="1678"/>
<lb n="1679"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1680"/>
<lb n="1681"/><p><span>Nuair a ghaibh an Gearaltach muar ó Bhaile an tSléibhe</span>
<lb n="1682"/><span>'nuas go ceannasach;</span>
<lb n="1683"/><span>Chuir sé crothadh 'na láimh go gcritheann a' tráig le</span>
<lb n="1684"/><span>heagla.</span>
<lb n="1685"/></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1686"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1687"/>
<lb n="1688"/><p><span>Nuair a ghluaisigheann saor Mháiréad agus caora bhreágh</span>
<lb n="1689"/><span>réidh ar a bhacalainn,</span>
<lb n="1690"/><span>Go gcuirfeadh sé blúire an sg'léid de agus d'óladh sé</span>
<lb n="1691"/><span>féin a' t-anairthe.</span></p>
<lb n="1692"/>
<lb n="1693"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="1694"/>
<lb n="1695"/><p><span>Ghluaisigheadh gabhar ón gCam agus thagadh sé ar bharra</span>
<lb n="1696"/><span>na páirce;</span>
<lb n="1697"/><span>Ghluaisigheadh fear sgilling 'na dheabhaidh 's is geárr gur</span>
<lb n="1698"/><span>gabhar chuin fáin é.</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>XXV.</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>FIDEOGA AGUS DROMA SÍDHE.</span></p>
<lb n="1703"/>
<lb n="1704"/><p><span>Fear ó Chathair Builg do bhí 'á rádh liom.  Dubhairt</span>
<lb n="1705"/><span>sé go raibh ceathrar nó cúigear nó b'fhéidir seisear ag</span>
<lb n="1706"/><span>imirt chártaí go dtí a dó-dhéag a chlog istoidhche.</span>
<lb n="1707"/><span>Nuair a stadadar annsan éirigheadar go léir amach</span>
<lb n="1708"/><span>i dteannta a chéile.  Bhí an oidhche ana-bhreágh, agus</span>
<lb n="1709"/><span>bhuaileadar a ndrom le binn ar feadh cúpla nóimint</span>
<lb n="1710"/><span>a' féachaint timcheall ortha, ó bhí an oidhche cómh breágh.</span>
<lb n="1711"/><span>Taidhbhsigheadh do fear (nó dhuine) aco go raibh glór</span>
<lb n="1712"/><span>istig ins a' tig go rabhadar ag imirt na gcártaí.</span>
<lb n="1713"/><span>Do chuaidh fear a' tighe isteach féachaint cad do dhein</span>
<lb n="1714"/><span>a' glór.  N'fheaca sé aon ní.  Ní raibh aon ní leacaithe</span>
<lb n="1715"/><span>istig ná amuich.  Do chuaidh sé amach go dtí an dream</span>
<lb n="1716"/><span>eile annsan agus dubhairt sé leótha go raibh nach</span>
<lb n="1717"/><span>haon-ní sa chuma chéadna fé mar bhí nuair a fhágadar</span>
<lb n="1718"/><span>é, pé rud do dhein a' glór ná feadair sé fhéin sin.</span>
<lb n="1719"/><span>Le n-a linn sin do chualadar a' ceol lastuas don</span>
<lb n="1720"/><span>mbaile fé mar a bheadh fifes agus drum.  Do tháinig</span>
<lb n="1721"/><span>iongantas ortha an t-am san (nó an dtacaid sin) don</span>
<lb n="1722"/><span>oidhche cad do thiubhradh aon cheol ann.  Dubhairt duine</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1723"/><p><span>aco leis a' gcuid eile go raghaidís fé n-a bhrághaid.</span>
<lb n="1724"/><span>Dubhairt fear eile é ghlacadh bog, mar nár bhain sé</span>
<lb n="1725"/><span>leótha.  Dubhairt fear eile ná' bh'aon cheol saoghaltach</span>
<lb n="1726"/><span>é, 'roshon (.i. ar a shon) cúigear nó seisear acu bheith</span>
<lb n="1727"/><span>i dteannta a chéile.  Do tháinig eagla a ndóthain</span>
<lb n="1728"/><span>ortha, mar do ghaibh sé anuas i lár a' bhaile cómhngarach</span>
<lb n="1729"/><span>go leor dóibh.  Do dh'imthigheadar isteach 'in tig agus</span>
<lb n="1730"/><span>ní' fhág éinne acu é go dtí maidin geal a' lae.</span></p>
<lb n="1731"/>
<lb n="1732"/><p><span>XXVI. - LIATHRÓID SÍDHE.</span></p>
<lb n="1733"/>
<lb n="1734"/><p><span>Bhí triúr fear ag dul go tig cuirp tráthnóna luath</span>
<lb n="1735"/><span>ins a' ló.  Bhíodar a' gabháilt cómhngar guirt chuin</span>
<lb n="1736"/><span>tighe an chuirp.  Buaileadh an liathróid rómpa.  Do </span>
<lb n="1737"/><span>chualadar 'á bualadh í, acht n'fheacadar cé bhuail í agus</span>
<lb n="1738"/><span>bhí éinne amháin den triúr ná feacaidh i n-éa'-chor í.</span>
<lb n="1739"/><span>Cuireadh ar a' slighe rómpa féin í agus ní leigeadh</span>
<lb n="1740"/><span>eagla dóibh teangamhaint léithi, mar tuigeadh dóibh gur</span>
<lb n="1741"/><span>rud ana-ait é, a leithéid sin.</span></p>
<lb n="1742"/>
<lb n="1743"/><p><span>XXVII. - AN LEATHAN-CHUILT.</span></p>
<lb n="1744"/>
<lb n="1745"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="1746"/>
<lb n="1747"/><p><span>'Sí an leathan-chuilt atá</span>
<lb n="1748"/><span>Le fada 'nois ar láimh</span>
<lb n="1749"/><span>Agus í tarraigthe i bhfráma bítse,</span>
<lb n="1750"/><span>Gan cnaiste, gan cháim,</span>
<lb n="1751"/><span>Gan mhairg ó n-a lár</span>
<lb n="1752"/><span>Agus í oibrighthe le snáithín síoda.</span></p>
<lb n="1753"/>
<lb n="1754"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="1755"/>
<lb n="1756"/><p><span>Bhí diamonds 'na lár</span>
<lb n="1757"/><span>'S í tuilte d'órnáimh,</span>
<lb n="1758"/><span>Agus í oibrighthe le snáithín síoda;</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1759"/><p><span>Molaim-se go bráth</span>
<lb n="1760"/><span>'Té casfaidhe i n-a lár</span>
<lb n="1761"/><span>Ar thearmainn Sheaáin agus Shíle.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="1764"/>
<lb n="1765"/><p><span>Ní'l aon inntleacht ná stairs</span>
<lb n="1766"/><span>Ins an tír seo le teacht</span>
<lb n="1767"/><span>Ná fuil bainte uirthi go greanta córach:</span>
<lb n="1768"/><span>Caoire 'gus bath</span>
<lb n="1769"/><span>Agus laoigh le n-a n-ais,</span>
<lb n="1770"/><span>Flít agus airm Sheoirse.</span></p>
<lb n="1771"/>
<lb n="1772"/><p><span>XXVIII. - CAILÍN ÓG A' TIGHE AGUS NA</span>
<lb n="1773"/><span>BUACHAILLÍ BÁNA.</span></p>
<lb n="1774"/>
<lb n="1775"/><p><span>Bhí fear bocht ann fad ó, is minic a bhí, tá fós agus</span>
<lb n="1776"/><span>beidh go deó.  Bhí sé pósta.  T'réis pósta dho ní raibh</span>
<lb n="1777"/><span>aon slighe bheatha aige acht garrdhaidhe beag i n-iumall</span>
<lb n="1778"/><span>cam (= com .i. lag) cnuic, asailín agus cairt.  Do </span>
<lb n="1779"/><span>thosnuigh sé annsan a bheith a' briseadh an chnuic.  Bhí a</span>
<lb n="1780"/><span>chlann ag eiriughadh.  Tuigeadh do go raibh dul i neart</span>
<lb n="1781"/><span>ins a' tsaoghal.  Do dhíol sé an t-asailín agus</span>
<lb n="1782"/><span>cheannuigh sé miúil, agus bhí sé ag oibriughadh leis go</span>
<lb n="1783"/><span>'ana-mhaith go léir, a' libhéaladh a chnuic leis agus é</span>
<lb n="1784"/><span>'déanamh mórán cuireadóireacht'.  Bhí an mhiúil aige</span>
<lb n="1785"/><span>an uair seo.</span></p>
<lb n="1786"/>
<lb n="1787"/><p><span>I gcaitheamh na haimsire aríst bhí breis mheasa aige</span>
<lb n="1788"/><span>a' teacht air fhéin.  Dhíol sé an mhiúil agus cheannuigh</span>
<lb n="1789"/><span>sé capall.  Annsan do fuair sé buachaill aimsire</span>
<lb n="1790"/><span>aríst.  Bhí sé 'déanamh obair an domhain annsan.  Do </span>
<lb n="1791"/><span>cheannuigh sé an tara capall ar a' slighe sin go raibh</span>
<lb n="1792"/><span>feirm aige chothuigheadh do daichead bó bhainne agus</span>
<lb n="1793"/><span>áirithe beithidhig seasg agus caoire leis agus mórán</span>
<lb n="1794"/><span>gabhar ar a' gcnoc.</span>
<lb n="1795"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1796"/><p><span>Ní raibh aontaighe comh flúirseach (nó iomadamhail)</span>
<lb n="1797"/><span>an uair sin is tá siad anois.  An t-aonach is</span>
<lb n="1798"/><span>cómhngaraighe do bhí dho, bhí sé ó n-a daichead go dtí</span>
<lb n="1799"/><span>deich míle is daichead uaidh.  Do dh'imthigh sé lá chun</span>
<lb n="1800"/><span>an aonaig agus (nó le) fiche éicint beithidhig aige chun</span>
<lb n="1801"/><span>díol, a mhac agus a bhuachaill aimsire le n-a chois.  Do </span>
<lb n="1802"/><span>chaith sé fágaint lá nó dhó roimis lá an aonaig, toisg</span>
<lb n="1803"/><span>an t-aonach a bheith comh fada bhuaidh.</span></p>
<lb n="1804"/>
<lb n="1805"/><p><span>Is a' tsamhradh b'eadh é.  Bhí a inghean agus bean</span>
<lb n="1806"/><span>chrúidhteacháin agus an cailín aimsire a' crúdh na mbath</span>
<lb n="1807"/><span>ins a' mhacha nuair a ghaibh chughtha bean agus dar leótha</span>
<lb n="1808"/><span>go raibh a ceann agus a cosa nách muar buailte ar a</span>
<lb n="1809"/><span>chéile agus í 'snáimhseáil agus a' fuar-chásamh, agus do </span>
<lb n="1810"/><span>lorg sí lóistín na hoidhche ar chailín óg a' tighe.</span>
<lb n="1811"/><span>Dubhairt a' cailín óg léithi ná tubhradh sí aon lóistín</span>
<lb n="1812"/><span>do éinne anocht ná i mbárach, mar go raibh a hathair</span>
<lb n="1813"/><span>agus a dearbhráthair agus a' buachaill aimsire imthighthe</span>
<lb n="1814"/><span>ar an aonach le stoc agus nár mhaith léithi aon</span>
<lb n="1815"/><span>stróinséir do fhágaint istig, acht dubhairt sí léithi</span>
<lb n="1816"/><span>suidhe síos annsan agus go dtubhradh sí a dóithin aráin</span>
<lb n="1817"/><span>is bainne le n'ól agus le n'ithe di, agus do shuidh sí</span>
<lb n="1818"/><span>síos agus do ól sí agus ith sí a dóithin.  Nuair a bhí</span>
<lb n="1819"/><span>san déanta aici, do lorg sí aríst ar chailín óg a'</span>
<lb n="1820"/><span>tighe í fhágaint istig.  Dubhairt a' cailín óg aríst 'á</span>
<lb n="1821"/><span>teiteach ná fágfhadh, mar go ndubhairt a hathair léithi,</span>
<lb n="1822"/><span>nuair a bhí sé 'fágaint, gan aon duine fhágaint istig</span>
<lb n="1823"/><span>go dtiocfadh sé fhéin thar n-ais.</span></p>
<lb n="1824"/>
<lb n="1825"/><p><span>"Táim cortha traochta," ars' an bhean, "agus</span>
<lb n="1826"/><span>iarraim ort i gcúnntas Dé me fhágaint istig i gcóir</span>
<lb n="1827"/><span>na hoidhche, agus ná déanfha mé aon díoghbháil 'á bhárr</span>
<lb n="1828"/><span>duit."</span></p>
<lb n="1829"/>
<lb n="1830"/><p><span>Do bhog a' cailín óg annsan agus dubhairt léithi go</span>
<lb n="1831"/><span>bhfágfadh sí istig í.  Chuaidh sí isteach 'in tig annsan.</span>
<lb n="1832"/><span>Shín sí siar sa chúinne ar bheart bruis a cuireadh chúighthi</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1833"/><p><span>chun leabaidh agus do bhí nach haon "Dia lem anam"</span>
<lb n="1834"/><span>aici.</span></p>
<lb n="1835"/>
<lb n="1836"/><p><span>Nuair a chuaidh cailín óg a' tighe a chodladh annsan,</span>
<lb n="1837"/><span>do dhaingean (.i. do dhún) sí na dóirse go maith.  Bhí</span>
<lb n="1838"/><span>an cailín aimsire imthighthe a chodladh roimpi.  Bhí sí</span>
<lb n="1839"/><span>féinig (.i. cailín óg a' tighe) ar a glúinibh a' rádh</span>
<lb n="1840"/><span>paidreacha i ndeabhaidh a' cailín aimsire do bheith 'na</span>
<lb n="1841"/><span>codladh (nó do bheith imthighthe a chodladh).  Nuair a bhí</span>
<lb n="1842"/><span>a paidreacha ráidhte aici annsan do fhéach sí (.i. cailín</span>
<lb n="1843"/><span>óg a' tighe) trí pholl a' ghluis féachaint cad é an sgéal</span>
<lb n="1844"/><span>do bhí aige bean bhocht a' chúinne.  Do leath a (dh)á</span>
<lb n="1845"/><span>súil uirthi nuair a chonnuc sí an bhean agus í iompuighthe</span>
<lb n="1846"/><span>'na fear!</span></p>
<lb n="1847"/>
<lb n="1848"/><p><span>Sin é an uair a tháinig an t-ana-bháthadh uirthi, mar</span>
<lb n="1849"/><span>tuigeadh di go mbeadh sí marbh agus aon ní bhí sa tig</span>
<lb n="1850"/><span>gu'b fhiú aon ní é tógaithe chun bóthair.  Is amhlaidh bhí</span>
<lb n="1851"/><span>sé thuas ar cheann a' bhúird agus coinneal 'na sheasamh</span>
<lb n="1852"/><span>aige i láimh duine mhairbh, púdar agus grán agus</span>
<lb n="1853"/><span>gunna ar a' mbórd aige.  Do ládáil sé an gunna</span>
<lb n="1854"/><span>agus í sin (.i. cailín óg a' tighe) a' féachaint air i</span>
<lb n="1855"/><span>gcomhnuidhe.  Nuair a bhí nach haon ní déanta ar a</span>
<lb n="1856"/><span>thoil aige do dh'imthigh sé síos chun a' duiris agus</span>
<lb n="1857"/><span>osgail sé é.  Imthigh sé amach annsan ar phort bhí</span>
<lb n="1858"/><span>tamall ón dtig.  Do shéid sé sgréachóg (.i. sórd</span>
<lb n="1859"/><span>éicint fliúit nó fuisil a bhí aco fad ó) a bhí aige agus</span>
<lb n="1860"/><span>tháinigh sé thar n-ais annsan.</span></p>
<lb n="1861"/>
<lb n="1862"/><p><span>Ba mhaith a' mhaise don gcailín óg é, bhí an dorus</span>
<lb n="1863"/><span>dúnta roimis.  Tháinig iongantas muar air.  Bhuail</span>
<lb n="1864"/><span>sé an dorus agus dubhairt leis a' gcailín óg é</span>
<lb n="1865"/><span>osgailt.  Ní thug (nó thiubhradh) a' cailín óg aon toradh</span>
<lb n="1866"/><span>air (dh)á mbeadh sé a' caint ó shoin.  Dubhairt sé sin</span>
<lb n="1867"/><span>annsoin gur bh'fhearra dhi an dorus a osgailt, ú go</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1868"/><p><span>ndéanfadh sé é bhriseadh agus go mar'óghadh sé í fhéin</span>
<lb n="1869"/><span>cómh maith.  Do lig sí dho bheith ag cur as.</span></p>
<lb n="1870"/>
<lb n="1871"/><p><span>Níor bh'fhada go gcuala sí an siubhal agus an</span>
<lb n="1872"/><span>tormáil go léir timcheall a' tighe lasmuich.  Do </span>
<lb n="1873"/><span>chuireadar chun a' dorus do bhriseadh.  Bhí maidí builg</span>
<lb n="1874"/><span>leis a' ndorus agus na fuinneoga cómh maith, mar an</span>
<lb n="1875"/><span>uair sin a bhíodh buachaillí bána 'imtheacht agus a'</span>
<lb n="1876"/><span>déanamh mórán díoghbhála, agus buachaillí bána b'eadh</span>
<lb n="1877"/><span>iad so leis.</span></p>
<lb n="1878"/>
<lb n="1879"/><p><span>Do chuaidh dóibh an dorus agus na fuinneoga do chur</span>
<lb n="1880"/><span>isteach ná do bhriseadh, do bhíodar cómh feistighthe sin.</span>
<lb n="1881"/><span>Ní raibh éinní annsan aco le déanamh acht dul i n-iothla</span>
<lb n="1882"/><span>féachaint a' mbuailfheadh aon téadán leótha, acht ní'</span>
<lb n="1883"/><span>bhuail acht cleach (.i. súgán curtha ar choca féir agus</span>
<lb n="1884"/><span>cloch os a chionn i n-áirde) do bhí ar choca féir.  Do </span>
<lb n="1885"/><span>thugadar leótha é.  Greamuigheadh duine aco air agus</span>
<lb n="1886"/><span>ligeadh an tsiminé anuas é, uair ná raibh aon slighe</span>
<lb n="1887"/><span>eile aco chun teacht isteach sa tig.</span></p>
<lb n="1888"/>
<lb n="1889"/><p><span>Do bhí cailín óg a' tighe ana-ghlisde go léir agus</span>
<lb n="1890"/><span>tuigeadh di go rabhadar suas 'un rud éigint nós é do</span>
<lb n="1891"/><span>dhéanamh.  Bhí gunna balbh is a' tig aige n-a hathair.</span>
<lb n="1892"/><span>Do ládáil sí an gunna.  An chéad duine tháinig anuas</span>
<lb n="1893"/><span>a' tsiminé, do lig sí an ghaoth agus a' ghrian tríd.</span>
<lb n="1894"/><span>Tharraig sí chúighthi anuas annsan é le n-a láimh agus</span>
<lb n="1895"/><span>do sgaoil sí an téadán do agus lig i n-áirde aríst é.</span>
<lb n="1896"/><span>Bhí sí mar sin ó cheann go ceann leótha go dtí 'mhairbh</span>
<lb n="1897"/><span>sí éinne déag.  Bhíodar i n-aon chlais amháin i lár a'</span>
<lb n="1898"/><span>tighe aici agus an méid acu bhí ann marbh acht éinne</span>
<lb n="1899"/><span>amháin.  Dar leis a' t-éinne amháin a bhí amuich go</span>
<lb n="1900"/><span>mbeadh an dorus dá osgailt nach haon nóimint do.</span>
<lb n="1901"/><span>Do bhuail sé an dorus sa deire agus fhiafhruig dóibh an</span>
<lb n="1902"/><span>marbh ú beó bhíodar.  Ní thug éinne aon toradh air.</span>
<lb n="1903"/><span>Tuigeadh do annsan gurb í cailín óg a' tighe a chuir</span>
<lb n="1904"/><span>deire leótha ar shlighe éicint.  Imthigh sé an bóthar agus</span>
<lb n="1905"/><span>fhág sé annsan trí n-a chéile iad.</span>
<lb n="1906"/></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1907"/><p><span>Maidin la'r n-a bhárach cuireadh sgéala go dtí na</span>
<lb n="1908"/><span>póilíní (nó pílears) cad do bhí t'itithe amach t'réis na</span>
<lb n="1909"/><span>hoidhche.  Do thán'adar san gan dobhat agus áthas muar</span>
<lb n="1910"/><span>ortha oiread dos na buachaillí bána bheith marbh.</span></p>
<lb n="1911"/>
<lb n="1912"/><p><span>Nuair a tháinig an t-athair a bhaile ón aonach bhí</span>
<lb n="1913"/><span>ana-iongantas air an obair a bhí déanta aige n-a inghin,</span>
<lb n="1914"/><span>mar tuigeadh do ná raibh aon saighdiuir mná do fhéadfadh</span>
<lb n="1915"/><span>cuid is mó dhéanamh.  Cuireadh na buachaillí bána go</span>
<lb n="1916"/><span>háirithe.</span></p>
<lb n="1917"/>
<lb n="1918"/><p><span>Bhí an feirmeoir agus a mhac 's a inghean agus a</span>
<lb n="1919"/><span>chuid seirbhísig a' dul i mbéal na' héinne an obair a</span>
<lb n="1920"/><span>bhí acu 'á dhéanamh agus an neamhspleádhthacht a bhí 'teacht</span>
<lb n="1921"/><span>ann.  I gcaitheamh trí ú ceathair do bhliadhnaibh do bhuail</span>
<lb n="1922"/><span>chughtha fear uasal ar chapall iallaite agus sligirníní</span>
<lb n="1923"/><span>óir ar na capaill ar crochadh leótha.  Do lorg sé</span>
<lb n="1924"/><span>lóistín na hoidhche ar a' bhfeirmeoir.  Dubhairt a'</span>
<lb n="1925"/><span>feirmeoir go ngeobhadh le fáilte mhuar, mar do (= ba)</span>
<lb n="1926"/><span>chruaidh an croidhe do bheadh ag éinne do fágfadh amuich</span>
<lb n="1927"/><span>a leithéid do dhuine uasal fé spéir na hoidhche.  Cuireadh</span>
<lb n="1928"/><span>an capall ar stábla.  Tháinig sé isteach in tig annsan</span>
<lb n="1929"/><span>go dtí an bhfeirmeoir.  Bhíodar a' caint is a' ciorrughadh</span>
<lb n="1930"/><span>na hoidhche leótha.  Dubhairt a' duine uasal, ins a'</span>
<lb n="1931"/><span>chaint dóibh, go bhfanfadh sé trí ú ceathair de</span>
<lb n="1932"/><span>sheachtmhainí timcheall, mar gur bh'fhear é bhí huin (= chuin</span>
<lb n="1933"/><span>.i. chum) gach aon áit do fhisgint agus go raibh a dhóthain</span>
<lb n="1934"/><span>airgid aige agus ná' bh'fheárr leis cuma a chaithfeadh sé</span>
<lb n="1935"/><span>cuid do ná mar seo.</span></p>
<lb n="1936"/>
<lb n="1937"/><p><span>Imthigheadh sé amach annsan nach haon lá ar a chapall</span>
<lb n="1938"/><span>iallaite a' fisgint na háiteacha (= na n-áiteanna) go</span>
<lb n="1939"/><span>léir timcheall.  A' té ghlanadh a bhróga, gheobhadh sé</span>
<lb n="1940"/><span>saibhrean uaidh.  An buachaill aimsire ú an fear oibre</span>
<lb n="1941"/><span>tharraiceoghadh a chapall isteach ná amach (ch)uin stábla,</span>
<lb n="1942"/><span>thiubhradh deoch di agus dhéanfadh í chimilt 's do ghlanadh,</span>
<lb n="1943"/><span>ní' bh'aon ath(a) leis cúpla saibhrean a thabhairt do.</span>
<lb n="1944"/></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1945"/><p><span>Bhí soin go maith annsan feadh mí.  Dubhairt sé leis</span>
<lb n="1946"/><span>a' bhfeirmeoir annsan go raibh sé ana-bhaodhach go léir</span>
<lb n="1947"/><span>do, go raibh mórán seoidh agus spórt agus caitheamh</span>
<lb n="1948"/><span>aimsire go léir acu.  Dubhairt a' duine uasal</span>
<lb n="1949"/><span>annsan leis a' bhfeirmeoir sa deire go raibh aon</span>
<lb n="1950"/><span>athchuinghe amháin aige le lorg anois air.</span></p>
<lb n="1951"/>
<lb n="1952"/><p><span>"Cad é an athchuinghe é sin?" ars' an feirmeoir.</span></p>
<lb n="1953"/>
<lb n="1954"/><p><span>"Tá cailín óg breágh do inghin agat agus do</span>
<lb n="1955"/><span>(= ba) mhaith liom í bheith agam mar chéile."</span></p>
<lb n="1956"/>
<lb n="1957"/><p><span>"Ó!" a(r)s' an feirmeoir, "tánn tusa ró-shaidhbhir</span>
<lb n="1958"/><span>di sin."</span></p>
<lb n="1959"/>
<lb n="1960"/><p><span>"Sin é mar is feárr a' sgéal é," ars' an duine</span>
<lb n="1961"/><span>uasal, "má thánn tusa sásta le í thabhairt dam.  Ó</span>
<lb n="1962"/><span>thánagh annso," ars' é sin, "cím go bhfuil sí ábalta</span>
<lb n="1963"/><span>ar nach haon ní a dhéanamh, agus cailín breágh is eadh í</span>
<lb n="1964"/><span>'na theannta san, agus leis sin do thuiteas i ngrádh</span>
<lb n="1965"/><span>léithi."</span></p>
<lb n="1966"/>
<lb n="1967"/><p><span>'Seadh, sa deire thiar thall, as a gcaint go léir</span>
<lb n="1968"/><span>agus a cheistiughadh, pósadh mo lánamha.  Bhí pósadh</span>
<lb n="1969"/><span>maith ortha, pósadh seacht lá agus seacht oidhche na</span>
<lb n="1970"/><span>seachtmhaine.</span></p>
<lb n="1971"/>
<lb n="1972"/><p><span>XXIX. - AN COINÍN DÁ DHÍOL.</span></p>
<lb n="1973"/>
<lb n="1974"/><p><span>Bean ón Oileán (.i. an t-Oileán Tiar) do chuaidh 'on</span>
<lb n="1975"/><span>Daingean ag díol coinín.  I gceann dos na tighthibh</span>
<lb n="1976"/><span>muara do connac sí bean uasal a' féachaint amach an</span>
<lb n="1977"/><span>fhuinneog.  'Spáin sí an coinín di agus sidé mar</span>
<lb n="1978"/><span>thosnuig sí:-</span></p>
<lb n="1979"/>
<lb n="1980"/><p><span>An bhean ón oileán:</span></p>
<lb n="1981"/>
<lb n="1982"/><p><span>Madam i n-áirde, would you buy coinin?</span></p>
<lb n="1983"/>
<lb n="1984"/><p><span>An bhean uasal:</span>
<lb n="1985"/></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1986"/><p><span>An bhean ón oileán:</span></p>
<lb n="1987"/>
<lb n="1988"/><p><span>Ní'l ná caoch!</span>
<lb n="1989"/><span>Is maith an dá chnap-shúil atá 'na phlaosg!</span></p>
<lb n="1990"/>
<lb n="1991"/><p><span>An bhean uasal:</span></p>
<lb n="1992"/>
<lb n="1993"/><p><span>An bhean ón oileán:</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>Ní headh ná cat,</span>
<lb n="1996"/><span>Acht coinín muar maith</span>
<lb n="1997"/><span>Ón Oileán Tiar amach!</span></p>
<lb n="1998"/>
<lb n="1999"/><p><span>An bhean uasal:</span></p>
<lb n="2000"/>
<lb n="2001"/><p><span>An bhean ón oileán:</span></p>
<lb n="2002"/>
<lb n="2003"/><p><span>Ní dhíolfainn gan réal é!</span></p>
<lb n="2004"/>
<lb n="2005"/><p><span>XXX. - BÁTHADH NA bhFEAR I nDUIBHNEACH.</span></p>
<lb n="2006"/>
<lb n="2007"/><p><span>Seaán Ó Duinnshléibhe (.i. file bhí istig san Oileán .i.</span>
<lb n="2008"/><span>an t-Oileán Tiar) cct.</span></p>
<lb n="2009"/>
<lb n="2010"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="2011"/>
<lb n="2012"/><p><span>An sgéal so agam is mithid dúinn 'ínnsint</span>
<lb n="2013"/><span>Ar cháil na bhfearaibh do leagadh i nDuibhneach</span>
<lb n="2014"/><span>Go bhfuil tuath a' Daingin go hathtuirseach dá gcaoineadh</span>
<lb n="2015"/><span>Agus ndaoine déarca go léir ag guidhe dhóibh.</span></p>
<lb n="2016"/>
<lb n="2017"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>A thriúr Lúsaís, mo mhíle léir sibh!</span>
<lb n="2020"/><span>Mo phudhair ró-mhuar sibh i n-uachtar Éireann!</span>
<lb n="2021"/><span>Go raibh acfuinne bhúr nguaille ag déanamh saothair</span>
<lb n="2022"/><span>Agus carthannacht bhúr gcroidhe 'stig ag díol na</span>
<lb n="2023"/><span>déarca.</span>
<lb n="2024"/></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2025"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>A William mhuair, ó, mo bhuadhairt id luighe thu,</span>
<lb n="2028"/><span>M' fhear breágh calma acfuinneach mín-tais!</span>
<lb n="2029"/><span>Gur bh'fhear ar tráig tu, ar clár nó ar bínnse,</span>
<lb n="2030"/><span>Nó (dh)á badh dhán duit lá na bruighne!</span></p>
<lb n="2031"/>
<lb n="2032"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>Mo ghraidhin bhúr n-athair, ba ghreadaithe a chroidhe 'stig,</span>
<lb n="2035"/><span>A' féachaint ón dtalamh ar an anaithe do bhí 'gaibh,</span>
<lb n="2036"/><span>A' traochadh leanbh agus ní mar sin do bhíodar,</span>
<lb n="2037"/><span>Acht 'na laochaibh gaisgidhig nó gur laguig a' sgríob iad!</span></p>
<lb n="2038"/>
<lb n="2039"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="2040"/>
<lb n="2041"/><p><span>An t-athair adubhairt, is dócha:</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>Mo chreach agus mo mhairg nach i Sasana bhíobhair</span>
<lb n="2044"/><span>Nó amach sa talamh comh fada le Graoinleaind,</span>
<lb n="2045"/><span>Anúnn sa Ghaillimh cé gur'b aisdear gabháil timcheall;</span>
<lb n="2046"/><span>Bheadh súil a bhaile aige bhúr n-athair aríst libh.</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>Mo ghraidhin go daingean an bhanarthla thál díbh</span>
<lb n="2051"/><span>A bheith beó 'na beathaidh nuair a theang'uig bhúr gcás di,</span>
<lb n="2052"/><span>Agus chun labhairt do réir carthannacht, is easnamh do</span>
<lb n="2053"/><span>bhúr mnáibh sibh</span>
<lb n="2054"/><span>A' filleadh a bhaile go dealbh chuin a máthar.</span></p>
<lb n="2055"/>
<lb n="2056"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="2057"/>
<lb n="2058"/><p><span>A Mháire Ní Bhrosnacháin, gur dubhach a' sgéal é,</span>
<lb n="2059"/><span>Gur'b olc a' seans a bhuail i dtosach do shaoghail leat:</span>
<lb n="2060"/><span>Dá badh leat tarrac ar airgead Dhéamair,</span>
<lb n="2061"/><span>A phearsain siúd d'fhear ní casfar let shaoghal leat.</span>
<lb n="2062"/></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2063"/><p><span>VIII.</span>
<lb n="2064"/><span>An file cct.</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>'S gur'b é dubhairt liúm-sa Tomás Ó Ceárna'</span>
<lb n="2067"/><span>Ná raibh aon mhaith ins a' tsagart atá 'cu</span>
<lb n="2068"/><span>Nár thug uaidh sgríbhte an t-Ábhe Máire</span>
<lb n="2069"/><span>Do bhuailfeadh isteach ar lag na trágha iad.</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="2072"/>
<lb n="2073"/><p><span>Cé fhéachfadh amharc ar anaithe an lae sin?</span>
<lb n="2074"/><span>Caortha is lasracha, fearthainn is gaoth ann!</span>
<lb n="2075"/><span>Bhí an spéir ar lasadh 's an fhairrge gléigeal</span>
<lb n="2076"/><span>Ins an am gur cailleadh na fearaibh le chéile.</span></p>
<lb n="2077"/>
<lb n="2078"/><p><span>XXXI. - INGHEAN RÍOGH ÉIREANN.</span></p>
<lb n="2079"/>
<lb n="2080"/><p><span>Bhí rí i Sasana agus rí i nÉirinn.  Bhíodar ar aon</span>
<lb n="2081"/><span>sgoil amháin i dteannta a chéile.  Tharraigigheadar</span>
<lb n="2082"/><span>coingheall eatorra féin, má's mac a bheadh aige duine</span>
<lb n="2083"/><span>acu agus inghean aige'n duine eile, iad a phósadh.  Bhí</span>
<lb n="2084"/><span>inghean aige rígh Éireann agus mac aige rígh Sasana.</span>
<lb n="2085"/><span>Bhíodar le pósadh i gceann bliadhain agus fiche.  Do </span>
<lb n="2086"/><span>cailleadh bainríoghain Éireann i gceann fiche bliadhain.</span></p>
<lb n="2087"/>
<lb n="2088"/><p><span>Ceann dosna laothanta dubhairt a hathair leis an</span>
<lb n="2089"/><span>inghean éadach a chur amach agus é riar ar na boicht.  Bhí</span>
<lb n="2090"/><span>coingheall tarraigthe ag an athair agus ag an máthair</span>
<lb n="2091"/><span>gan aon bhean a phósadh acht an bhean go 'reamhnóghadh</span>
<lb n="2092"/><span>an fáinne a bhí thuas ins a' chófhra í.  Nuair a fuair an</span>
<lb n="2093"/><span>inghean é, chuir sí ar a méar é.  Nuair a tháinig a</span>
<lb n="2094"/><span>hathair a bhaile, chonnaic sé ar a méar é:-</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>Mar sin do i mBaile an Fhirtéirigh, acht "bádhadh" ("bách)"</span>
<lb n="2097"/><span>atá aca i gCeann Trágha.</span>
<lb n="2098"/></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2099"/><p><span>"Dia linn, mo ghrádh ghil!  Is dócha gur mar chros</span>
<lb n="2100"/><span>orainn a bhí sé; caithfir mise phósadh anois!"</span></p>
<lb n="2101"/>
<lb n="2102"/><p><span>"Ní dhéanfad anois ná choidhche," ar sise.</span></p>
<lb n="2103"/>
<lb n="2104"/><p><span>"Caithfir é dhéanamh," ars' an t-athair.</span></p>
<lb n="2105"/>
<lb n="2106"/><p><span>"Déanfad," ar sise, "ach' a dtiubhra tú chugham</span>
<lb n="2107"/><span>c'luith do ghiotairí glasa."</span></p>
<lb n="2108"/>
<lb n="2109"/><p><span>D'imthigh sé agus do thug, agus dubhairt sí ná</span>
<lb n="2110"/><span>pósfadh sí anois leis é "nó go dtiubhra tú chugham</span>
<lb n="2111"/><span>c'luith do raolacha mine."</span></p>
<lb n="2112"/>
<lb n="2113"/><p><span>D'imthig agus do thug.  Dubhairt sí ná pósfadh sí</span>
<lb n="2114"/><span>anois leis é nó go dtiubhradh sé chúighthi c'luith dos gach</span>
<lb n="2115"/><span>aon dath cleite ins an aer.</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>D'imthig agus do thug.  Dubhairt sí ná pósfadh sí</span>
<lb n="2118"/><span>anois leis é nó go dtiubhradh sé chúighthi capall óir</span>
<lb n="2119"/><span>agus dorus a bheith air agus neart a bheith aige duine</span>
<lb n="2120"/><span>dul isteach ann.  D'imthigh sé agus do chuir sé dhá</span>
<lb n="2121"/><span>dhéanamh é, agus d'fhiafhruigh sí dho cé an duine gur chuir</span>
<lb n="2122"/><span>sé dhá dhéanamh chuige.  Dubhairt sé léithi gur go dtí</span>
<lb n="2123"/><span>an gabha ba ghiorra dho chuir sé dhá dhéanamh do.</span></p>
<lb n="2124"/>
<lb n="2125"/><p><span>D'imthigh sí féin agus chuaidh sí go dtí an ngabha agus</span>
<lb n="2126"/><span>dubhairt sí leis gur mhór an t-ór a thiocfadh amach as</span>
<lb n="2127"/><span>bholg an chapaill agus go dtiubhradh sí féin oiread eile</span>
<lb n="2128"/><span>dho agus neart a bheith [aici] glas a chuir ar an dtaobh</span>
<lb n="2129"/><span>istig air.  Tháinigh sí a bhaile agus chuaidh a hathair ag</span>
<lb n="2130"/><span>triall ar a' gcapall agus do thug sé chúighthi é.</span></p>
<lb n="2131"/>
<lb n="2132"/><p><span>Bhíodar le pósadh i mbárach.  Thug sí an oidhche sin</span>
<lb n="2133"/><span>ag bácáil aráin.  Bhailigh sí an t-arán agus gach aon</span>
<lb n="2134"/><span>ní bhí aici isteach ins an chapall agus chuaidh sí féin leis</span>
<lb n="2135"/><span>isteach ann.  Chuir sí an glas ón dtaobh istig air.</span></p>
<lb n="2136"/>
<lb n="2137"/><p><span>Do bhí cuireadh tabhartha ag a hathair do mhórán daoine</span>
<lb n="2138"/><span>i mbáireach le dul ar a' bpósadh.  Nuair éirig an</span>
<lb n="2139"/><span>t-athair ar maidin ní raibh an inghean le fagháil aige.</span>
<lb n="2140"/><span>Bhí sé ag sgreadaig agus ag béicig gur beag [nár]</span>
<lb n="2141"/><span>ídigh sé é féin.</span>
<lb n="2142"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2143"/><p><span>Tháinig teachtaire isteach chuige go raibh árthach ag</span>
<lb n="2144"/><span>teacht isteach [chun] a' chuain agus siúrálta gurb é</span>
<lb n="2145"/><span>rí óg Shasana é.  Do chuir sé cóisde síos 'na choinne</span>
<lb n="2146"/><span>chun teacht aníos go dtí an tig.  Tháinig, agus d'innis</span>
<lb n="2147"/><span>[rí Éireann] sgéal do ar an slighe a dh'imthig air, agus</span>
<lb n="2148"/><span>dubhairt sé leis gurb é an bronntanas déidheanach a</span>
<lb n="2149"/><span>d'iarr sí air an capall agus gur bh'in é thiar aige an</span>
<lb n="2150"/><span>capall.</span></p>
<lb n="2151"/>
<lb n="2152"/><p><span>Do bheir sé (.i. rí óg Shasana) leis é go Sasana agus</span>
<lb n="2153"/><span>do chuir sé chuige [é] thiar sa gháirdín agus ní raibh fhios</span>
<lb n="2154"/><span>aige aon ní bheith istig ann.</span></p>
<lb n="2155"/>
<lb n="2156"/><p><span>Agus nuair a bhí sí ag dul gearraid sa bhiadh do </span>
<lb n="2157"/><span>chaith sí teacht amach as, agus do chuaidh sí i n-aimsir go</span>
<lb n="2158"/><span>dtí máthair an ríogh óig agus i mbun chearc do bhí sí</span>
<lb n="2159"/><span>agus tig beag aici féin.  Do dhein sí suas an tig</span>
<lb n="2160"/><span>comh maith agus d'fhéad sí é, agus ceann dosna</span>
<lb n="2161"/><span>laothanta do ghaibh an rí óg amach agus do bhí sé ag</span>
<lb n="2162"/><span>máirseáil timcheall ar an dtig beag, mar chuala sé</span>
<lb n="2163"/><span>ceol istig ann, agus do bhí sé 'féachaint sa bhfuinneoig</span>
<lb n="2164"/><span>ann agus do chonnaic sé istig í déanta suas fé ch'luith</span>
<lb n="2165"/><span>do ghiotairí glasa agus do bhí iongantas air cér bh' í</span>
<lb n="2166"/><span>féin agus n'fheadair sé 'on domhan c'onnus a raghadh</span>
<lb n="2167"/><span>sé isteach.  D'iarr sé uirthi é leigint isteach, agus</span>
<lb n="2168"/><span>d'fhiafhruigh sí dho cér bh'é féin, agus dubhairt sé gur</span>
<lb n="2169"/><span>bh'é an rí óg é agus é leigint isteach, agus dubhairt</span>
<lb n="2170"/><span>sí leis nár bh'é, mar go raibh fios a bhéasa aige cuid</span>
<lb n="2171"/><span>is mó ná an méid sin.</span></p>
<lb n="2172"/>
<lb n="2173"/><p><span>D'imthigh sé agus chuaidh sé a bhaile, agus do tháinigh</span>
<lb n="2174"/><span>sé isteach i mbárach, agus do bhí roimis déanta suas</span>
<lb n="2175"/><span>fé ch'luith do raolacha mine, agus do iarr sé uirthi é</span>
<lb n="2176"/><span>leigint isteach.  Dubhairt sí ná leigfeadh agus do bhí</span>
<lb n="2177"/><span>sí féin istig agus méisín ceoil aici agus í ag rinnce</span>
<lb n="2178"/><span>agus n'fheadair sé 'on domhan c'onnus a raghadh sé</span>
<lb n="2179"/><span>isteach.</span>
<lb n="2180"/></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="2181"/><p><span>B'éigint do dul a bhaile agus tháinigh sé isteach i</span>
<lb n="2182"/><span>mbárach.  Bhí sí déanta suas roimis fé ch'luith dos gach</span>
<lb n="2183"/><span>aon dath cleite ins an aer agus n'fheadair sé c'onnus</span>
<lb n="2184"/><span>a raghadh sé isteach.</span></p>
<lb n="2185"/>
<lb n="2186"/><p><span>B'éigint do dul a bhaile, 'gus do bhuail sé breoite</span>
<lb n="2187"/><span>la'r n-a bhárach, agus do bhí nach éinne 'teacht ar a</span>
<lb n="2188"/><span>thuairisg, acht ní thiocfadh sí seo i n-ao' chor, agus</span>
<lb n="2189"/><span>dubhairt sé le n-a mháthair, dá bhfaghadh sé deoch uaithi,</span>
<lb n="2190"/><span>go mbeadh sé go maith.  Cuireadh fios uirthi agus</span>
<lb n="2191"/><span>tháinigh sí agus chuaidh sí chuige le deoch agus ní bhfaghadh</span>
<lb n="2192"/><span>sé ó n-a mhisneach í choimeád istig.</span></p>
<lb n="2193"/>
<lb n="2194"/><p><span>D'imthigh sí agus chuaidh sí a bhaile agus do chuir sé</span>
<lb n="2195"/><span>fios uirthi la'r n-a bháireach.  Tháinigh sí chuige le deoch</span>
<lb n="2196"/><span>agus d'iadhuigh sé an dorus agus chimeád sé istig í</span>
<lb n="2197"/><span>agus do pósadh iad la'r n-a bháireach.</span></p>
<lb n="2198"/>
<lb n="2199"/><p><span>D'innis sí dho ó thúis go deire ar nach aon chola lae</span>
<lb n="2200"/><span>gur ghaibh sí fríd.</span></p>
<lb n="2201"/>
<lb n="2202"/><p><span>XXXII. - ARÉIR IS MÉ GO hUAIGNEACH.</span></p>
<lb n="2203"/>
<lb n="2204"/><p><span>Séamus Ó Muirchearta' (.i. "An Spailpín Fánach") i</span>
<lb n="2205"/><span>nÁrd na Caithne (.i. Oileán Dúin Óir) cct.</span></p>
<lb n="2206"/>
<lb n="2207"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="2208"/>
<lb n="2209"/><p><span>Aréir is mé go huaigneach</span>
<lb n="2210"/><span>'S mé am luighe ar leabaidh suain dam,</span>
<lb n="2211"/><span>'S mé aig smaoineamh ar gach buaidhreamh</span>
<lb n="2212"/><span>'S gach cruatan bhí am chóir,</span>
<lb n="2213"/><span>Lém thaoibh gur shín sí suas liom,</span>
<lb n="2214"/><span>'Sí an rígh-bhean aoibhinn uasal,</span>
<lb n="2215"/><span>'S gur binne liom a duantaireacht</span>
<lb n="2216"/><span>Ná ar chuala riamh do cheól.</span>
<lb n="2217"/></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2218"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="2219"/>
<lb n="2220"/><p><span>Bhí a coisín deas i mbróigín</span>
<lb n="2221"/><span>'S a cúimín cumhartha córthach;</span>
<lb n="2222"/><span>Bhí a píop chómh geal, is dóigh liom,</span>
<lb n="2223"/><span>Lé eala ar linn aig snámh.</span>
<lb n="2224"/><span>Bhí a guth chómh binn le smólach</span>
<lb n="2225"/><span>'S a leacain mar an rósaí</span>
<lb n="2226"/><span>'S a cúilín crathach ómrach</span>
<lb n="2227"/><span>Aig titim léi go sáil.</span></p>
<lb n="2228"/>
<lb n="2229"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="2230"/>
<lb n="2231"/><p><span>D'fhiosruigheas den rígh-bhean</span>
<lb n="2232"/><span>Goidé an tír nú áit gur díobh í,</span>
<lb n="2233"/><span>Cé an baile cuain dá mbíonn sí</span>
<lb n="2234"/><span>Nú an bean í thuit i mbrón,</span>
<lb n="2235"/><span>Go dtáinig sí 'nár líonta</span>
<lb n="2236"/><span>Chómh déidheanach soin san oidhche</span>
<lb n="2237"/><span>'S gan éinne beó dá chaoineadh</span>
<lb n="2238"/><span>Ach' í aig síor-shileadh deór.</span></p>
<lb n="2239"/>
<lb n="2240"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="2241"/>
<lb n="2242"/><p><span>An tú Pallas?  An tú Bhénus</span>
<lb n="2243"/><span>Bhí pósta aig Bulcán béal-dubh?</span>
<lb n="2244"/><span>An tú Úna nú an tú Diana</span>
<lb n="2245"/><span>Nú an deigh-bhean úd Ióan?</span>
<lb n="2246"/><span>Nú an fíor gur tusa Hélen</span>
<lb n="2247"/><span>Thug Pairis sgéal ón nGréig leis?</span>
<lb n="2248"/><span>Fios t'ainm' 'nois is méin liom</span>
<lb n="2249"/><span>Nó cé bhfuil do ghnó?</span>
<lb n="2250"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2251"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="2252"/>
<lb n="2253"/><p><span>Is m'ainm-se, má's méin liom,</span>
<lb n="2254"/><span>I dteangai' bhlasda Ghaedhilge,</span>
<lb n="2255"/><span>Gur bean ró-mhór i bpéin me</span>
<lb n="2256"/><span>'S gan éinne liom beó,</span>
<lb n="2257"/><span>'S go bhfuil mo chlann i ndaor-bhruid</span>
<lb n="2258"/><span>Ag gClannaibh Gall dá thraochadh,</span>
<lb n="2259"/><span>Ceistibh cruadha dá réiteach</span>
<lb n="2260"/><span>'S gan éinne chum cóir.</span></p>
<lb n="2261"/>
<lb n="2262"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="2263"/>
<lb n="2264"/><p><span>Bead-sa adsúd ar thaobh cnuic,</span>
<lb n="2265"/><span>A' drom agam dá phléasgadh,</span>
<lb n="2266"/><span>A' cur na bhfear le chéile</span>
<lb n="2267"/><span>'S an úir as mo chomhair.</span>
<lb n="2268"/><span>Beidh Tomás Wallace féin ann</span>
<lb n="2269"/><span>'S gan súm ná beann aig éinne air,</span>
<lb n="2270"/><span>Bodaig an fhill 's a n-éitheach</span>
<lb n="2271"/><span>Dá léire 'á chur fén bhfód.</span></p>
<lb n="2272"/>
<lb n="2273"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="2274"/>
<lb n="2275"/><p><span>'S tá fórsaí móra ó Lúndain</span>
<lb n="2276"/><span>Aig teacht aig déanamh cúntais,</span>
<lb n="2277"/><span>Ach' d'réir mar deir na hughdair</span>
<lb n="2278"/><span>Ní éireoghaidh soin leó,</span>
<lb n="2279"/><span>'S go bhfuil faobhar na gclaidheamh le lonnradh</span>
<lb n="2280"/><span>Aig soillse aig lasadh fútha,</span>
<lb n="2281"/><span>'S gach n-aon gur mhaith leis cughtha iad</span>
<lb n="2282"/><span>Aig súgairt 'sa spórt.</span>
<lb n="2283"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2284"/><p><span>XXXIII. - AN SÁSAMH DO BHAIN AN BUACHAILL</span>
<lb n="2285"/><span>BÁN AS CAILÍN ÓG A' TIGHE.</span></p>
<lb n="2286"/>
<lb n="2287"/><p><span>(leanamhaint ar Sgéal a XXVIII.)</span></p>
<lb n="2288"/>
<lb n="2289"/><p><span>An duine uasal do tháinig go dtí tig an fheirmeora</span>
<lb n="2290"/><span>le n-a chapall iallaite agus feidhre spuir, do lorg sé</span>
<lb n="2291"/><span>lóistín na hoidhche agus fuair sé é le fáilte mhuar.</span>
<lb n="2292"/><span>Do fhan sé insa tigh annsoin feadh lá nú dhó, agus an</span>
<lb n="2293"/><span>té ghlanadh a bhróga do gheobhadh sé saibhrean breágh</span>
<lb n="2294"/><span>buidhe ná aon trioblóid eile do thabhradh sé do mhuinntir</span>
<lb n="2295"/><span>a' tighe do dhíolfadh sé go maith iad.</span></p>
<lb n="2296"/>
<lb n="2297"/><p><span>Nuair a bhí sé chun fágaint, dar leotha, do lorg sé</span>
<lb n="2298"/><span>a inghean ar fhear a' tige.  Do fhéach an feirmeoir air</span>
<lb n="2299"/><span>go hiongantastamhail agus dubhairt leis gan a bheith</span>
<lb n="2300"/><span>a' magadh fé.</span></p>
<lb n="2301"/>
<lb n="2302"/><p><span>"Ní a' magadh atáim acht dáríribh glan," ars' an</span>
<lb n="2303"/><span>duine uasal.</span></p>
<lb n="2304"/>
<lb n="2305"/><p><span>"Seadh, chun caint ghearra a dhéanamh do," ars' an</span>
<lb n="2306"/><span>feirmeoir, "táim-se sásta leis, má tá an cailín óg</span>
<lb n="2307"/><span>sásta."</span></p>
<lb n="2308"/>
<lb n="2309"/><p><span>Glaodhadh ar a' gcailín óg annsan agus cuireadh fé</span>
<lb n="2310"/><span>n-a brághaid an pósadh agus fiarfhuigheadh di (.i.</span>
<lb n="2311"/><span>d'fhiarfhuig a' t-athair di) a' raibh sí sásta leis an</span>
<lb n="2312"/><span>duine uasal so phósadh is fhreagair sí go raibh.  Annsan</span>
<lb n="2313"/><span>pósadh iad agus bhí pósadh seacht lá agus seacht oidhche</span>
<lb n="2314"/><span>ortha.</span></p>
<lb n="2315"/>
<lb n="2316"/><p><span>Do dhíol a' duine uasal na costaisí go leir.</span>
<lb n="2317"/><span>Annsan, nuair a bhí coidhcíos caithte aige insa' tig</span>
<lb n="2318"/><span>dubhairt sé le athair a chéile agus lé n-a bhean go</span>
<lb n="2319"/><span>raghadh sé 'fiosrughadh a mháthar bhí fácaithe 'na dheabhaidh</span>
<lb n="2320"/><span>aige agus ná feadair sí cá raibh sé féinig imighthe,</span>
<lb n="2321"/><span>agus go dtubhradh sé leis a bhean ar (nó mar) chúlóg</span>
<lb n="2322"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2323"/><p><span>'dtao' thiar do ar a' gcapall, agus annsan go</span>
<lb n="2324"/><span>dtiocfadh sé thar n-ais agus go dtubhradh sé leis é</span>
<lb n="2325"/><span>féinig ('sé sin, athair a chéile) agus a líon tighe go</span>
<lb n="2326"/><span>léir, mar go raibh a dhóithin airgid agus óir aige féinig</span>
<lb n="2327"/><span>agus go mairidís go sáimh.</span></p>
<lb n="2328"/>
<lb n="2329"/><p><span>La'r n-a bháireach go luath ar maidin do fhág sé an</span>
<lb n="2330"/><span>tig agus a bhean le n-a chois.  Dubhairt sé le n-a</span>
<lb n="2331"/><span>bhean go raibh bóthar muar fada rómpa agus go</span>
<lb n="2332"/><span>gcaithfidís ana-dheabhadh dhéanamh chuin a bheith aige baile</span>
<lb n="2333"/><span>roimis an oidhche.  Nuair a bhí leath a' lae curtha acu</span>
<lb n="2334"/><span>dhóibh do tharraig sé beilt muar maith as a phóca.  Do </span>
<lb n="2335"/><span>chuir sé an bheilt timcheall a mhná agus a thimcheall</span>
<lb n="2336"/><span>féin, agus cheangail sé leis go maith í.  Nuair a bhí</span>
<lb n="2337"/><span>sí ceangailte annsan go maith aige do fhiafhruigh sé</span>
<lb n="2338"/><span>di a' gcuimhnigheann sí ar an oidhche gur mhairbh sí</span>
<lb n="2339"/><span>éinne dhéag (nó deichneabhar) dearbhráthar.  Do chuimhnigh</span>
<lb n="2340"/><span>sí uirthi féinig agus do thuit a' log ar a' lag aici.</span>
<lb n="2341"/><span>Ní raibh sí ábalta ar aon toradh thabhairt air.  Thiomáin</span>
<lb n="2342"/><span>sé an capall annsan comh cruaidh is dob' fhéidir leis</span>
<lb n="2343"/><span>é agus dubhairt sé léithi go mbeadh sásamh cruaidh anois</span>
<lb n="2344"/><span>aige aisti.</span></p>
<lb n="2345"/>
<lb n="2346"/><p><span>Ar t'itim na hoidhche annsan tháinig sé go dtí</span>
<lb n="2347"/><span>iumall coille.  Bhí geata muar leis an mbóthar bhí</span>
<lb n="2348"/><span>a' dul insa' choill.  Do léim sé an geata leis a'</span>
<lb n="2349"/><span>gcapall agus ní raibh aon truagh aige don bhean.</span>
<lb n="2350"/><span>Thiomáin sé leis annsan go dtí lár na coille.  Sin é</span>
<lb n="2351"/><span>an áit go raibh pruais fé thalamh aige.  Annsan do </span>
<lb n="2352"/><span>thúirlig sé don gcapall agus tharraig sé an bhean</span>
<lb n="2353"/><span>anuas gan truagh, ba chuma leis í bheith marbh ná beó.</span></p>
<lb n="2354"/>
<lb n="2355"/><p><span>Do tharraig sé isteach insa' phluais annsan í agus</span>
<lb n="2356"/><span>dubhairt sé le n-a mháthair gu'b í seo an bhean do </span>
<lb n="2357"/><span>mharaibh éinne déag chloinne uirthi.  Do rug a mháthair</span>
<lb n="2358"/></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2359"/><p><span>ar bhlach cinn uirthi agus do stol agus do strac sí a</span>
<lb n="2360"/><span>cuid gruaige agus do sgrabhuig sí a haghaidh agus do </span>
<lb n="2361"/><span>bhuail a fear annsan í agus do leath-mharuigheadar í</span>
<lb n="2362"/><span>eatortha.  Annsan nuair a bhíodar sásta tharraigigh-</span>
<lb n="2363"/><span>eadar isteach i seómra beag í go dtí la'r n-a bháireach</span>
<lb n="2364"/><span>agus dubhairt sé annsan le n-a mháthair "má bhíonn</span>
<lb n="2365"/><span>an t-anam i mbáireach ínnti" go dtubhradh sé amach</span>
<lb n="2366"/><span>chun coíll í agus go gcruachfadh sé le crann í agus</span>
<lb n="2367"/><span>go ngeobhadh sé fuip agus go mbeadh sé 'á slaiseáil</span>
<lb n="2368"/><span>go dtubhradh sé fuil amach trí na' haon órlach do n-a</span>
<lb n="2369"/><span>croiceann agus 'sí an mháthair a bhí go sásta leis.</span></p>
<lb n="2370"/>
<lb n="2371"/><p><span>La'r n-a bháireach go luath ar maid'n do chuaidh (chuaig)</span>
<lb n="2372"/><span>sé go dtí an seómra go raibh sí agus bhí an t-anam</span>
<lb n="2373"/><span>ínnti roimis.  Tharraig sé leis amach annsan í.  Fuair</span>
<lb n="2374"/><span>sé téadán agus cheangail sé don gcrann í le n-a</span>
<lb n="2375"/><span>cosaibh troig ón dtalamh.  Annsan fuair sé fuip agus</span>
<lb n="2376"/><span>do chrom sé bheith 'á bualadh agus 'á slaiseáil gur chuir</span>
<lb n="2377"/><span>sé fuil amach trí na' haon órlach do n-a corp.  Leig</span>
<lb n="2378"/><span>sé anuas don gcrann annsan í agus ní raibh ínnti</span>
<lb n="2379"/><span>ach' a' dé.</span></p>
<lb n="2380"/>
<lb n="2381"/><p><span>Ní' shásaimh sé sin féin é.  Dubhairt sé go raghadh</span>
<lb n="2382"/><span>timcheall na coille agus an méid adhmaid briste</span>
<lb n="2383"/><span>gheobhadh sé go dtubhradh sé leis é agus go ndéanfadh</span>
<lb n="2384"/><span>sé teine mhuar agus go ndóghfhadh sé 'na beathaidh í sar</span>
<lb n="2385"/><span>a mbeadh an dé ú an t-anam imighthe.  Do dhein is thug</span>
<lb n="2386"/><span>sé leis beart úr adhmaid.</span></p>
<lb n="2387"/>
<lb n="2388"/><p><span>Imthigh sé agus ní raibh aon deabhadh muar air.</span>
<lb n="2389"/><span>Annsan do bhí an t-anam a' teacht ínnti thar n-ais</span>
<lb n="2390"/><span>agus bhí sí a' neartughadh ádhbhar.  Dubhairt sí léithi féin</span>
<lb n="2391"/><span>annsan go gcuirfeadh sí dhi féachaint a' bhféadfadh sí</span>
<lb n="2392"/><span>éalughadh uaidh.  Bhí sí 'imtheacht léithi go dtí tháinigh sí</span>
<lb n="2393"/><span>go dtí falla muar bhí ar 'dtao' muich don gcoill agus</span>
<lb n="2394"/><span>n'fhéadfadh sí dul a thuilleadh.</span>
<lb n="2395"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2396"/><p><span>Do ráinig go raibh bóthar a' ríogh 'imtheacht le</span>
<lb n="2397"/><span>cliathán an fhalla.  Do chualaidh sí fear [a'] gabháilt</span>
<lb n="2398"/><span>a' bhóthair agus é a' duanaireacht do féin.  Do </span>
<lb n="2399"/><span>ghlaodhuig sí annsan féachaint cé bhí ann ú a' bhféadfadh</span>
<lb n="2400"/><span>sé aon chabhair a thabhairt uirthi.  Dubhairt a' fear léithi</span>
<lb n="2401"/><span>gur fear bocht é féin a bhí a' bailiughadh dhéirce agus</span>
<lb n="2402"/><span>gur dócha ná féadfadh aon chabhair a thabhairt uirthi.</span>
<lb n="2403"/><span>Stad sí annsan ar feadh tamaill agus labhair sí</span>
<lb n="2404"/><span>aríst thar n-ais agus dubhairt sí leis 'á mbeadh téadán</span>
<lb n="2405"/><span>aige agus é chaitheamh ar falla go gcabhradh sé léithi</span>
<lb n="2406"/><span>chuin (nó le) an áit a bhí aici fhágaint.  Dubhairt sé</span>
<lb n="2407"/><span>léithi ná raibh, acht go raibh a chuid éadaig leaptha ar</span>
<lb n="2408"/><span>a dhrom aige agus go ndéanfadh sé a ghearradh 'na</span>
<lb n="2409"/><span>phíosaí agus annsan go ndéanfadh sé é shnaidhmeadh</span>
<lb n="2410"/><span>do n-a chéile agus go b'fhéidir go ndéanfadh sé an</span>
<lb n="2411"/><span>bheart, agus dubhairt sí leis gu' bh' ana-mhaith an rud</span>
<lb n="2412"/><span>é sin.</span></p>
<lb n="2413"/>
<lb n="2414"/><p><span>Do dhein mar bhí ráidhte agus do chaith sé thar falla</span>
<lb n="2415"/><span>annsan é agus do rug sí ar cheann air agus le</span>
<lb n="2416"/><span>cabhair Dé do chuir sí an falla di.  Nuair a ch'nnoc</span>
<lb n="2417"/><span>an fear bocht í ní muar ná thuit a' t-anam as, mar bhí</span>
<lb n="2418"/><span>sí go léir laitithe geárrtha, lán do fhuil agus í</span>
<lb n="2419"/><span>dearg-nochtaithe.</span></p>
<lb n="2420"/>
<lb n="2421"/><p><span>"Ná bíodh aon eagla ort," adubhairt sí leis; "má</span>
<lb n="2422"/><span>thagaim-se saor ní bheidh aon lá bocht go deó agat."</span></p>
<lb n="2423"/>
<lb n="2424"/><p><span>Dubhairt sí leis annsan c'onnus bhí tríd agus tríd</span>
<lb n="2425"/><span>agus le eagla go leanóghadh sé í an t-éadach eile</span>
<lb n="2426"/><span>leaptha bhí aige a chasadh tímcheall uirthi agus í chur</span>
<lb n="2427"/><span>thiar ar a dhrom chuige agus í thabhairt go dtí a leithéid</span>
<lb n="2428"/><span>sin do áit, an áit a bhí aintín di 'na comhnuidhe.</span></p>
<lb n="2429"/>
<lb n="2430"/><p><span>Mar sin a bhí is dhein sé fé mar dubhairt sí leis.</span>
<lb n="2431"/><span>Bhí sé 'cur a' bhóthair do annsan agus é ag amhrán 's</span>
<lb n="2432"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2433"/><p><span>a' duanaireacht do féin.  Ní fada go gcuala sé an</span>
<lb n="2434"/><span>chosanáirde go léir 'na dheabhaidh is cé bhí ann acht a</span>
<lb n="2435"/><span>fear.  Nuair a tháinig sé suas leis do fhiafhruig sé cad</span>
<lb n="2436"/><span>do bhí ar a dhrom aige.  Dubhairt sé gu'b í a mháthair í</span>
<lb n="2437"/><span>do fuair bás i gcúnntae éicint síos amach agus go</span>
<lb n="2438"/><span>bhfág sí le hudhacht í chuir 'na teampall dúthchais féin.</span></p>
<lb n="2439"/>
<lb n="2440"/><p><span>"Leig dom í fhisgint," adubhairt sé.</span></p>
<lb n="2441"/>
<lb n="2442"/><p><span>Do dhruid an fear bocht leis a' gcloidhe go mall</span>
<lb n="2443"/><span>agus le snaidhm a bhí sé 'buint anuas bhí sé 'cuir 'á</span>
<lb n="2444"/><span>shnaidhm suas ar shlighe eile.  Nuair 'a mhall le fear</span>
<lb n="2445"/><span>a' chapaill a bhí sé 'sgaoileadh bhuail sé buille ón</span>
<lb n="2446"/><span>gcrap air féin agus uirthi féin agus dubhairt sé</span>
<lb n="2447"/><span>leótha imtheacht annsan i n-ainm a' diabhail.  Thiomáin</span>
<lb n="2448"/><span>sé leis thar n-ais aríst agus (é) a' buint teine ghreas</span>
<lb n="2449"/><span>as a' mbóthar le reacht deabhaidh.</span></p>
<lb n="2450"/>
<lb n="2451"/><p><span>Acht go háirithe do bhuin an duine bocht an tig amach</span>
<lb n="2452"/><span>go ndubhairt sí leis í thabhairt agus bhí sé traochta</span>
<lb n="2453"/><span>marbh a dhóithin.</span></p>
<lb n="2454"/>
<lb n="2455"/><p><span>Ní' aithin a' t-aintín i n-éa'-chor i dtosach í go dtí</span>
<lb n="2456"/><span>thug sí a hainm agus a sloinneadh di.  Annsan do fuair</span>
<lb n="2457"/><span>sí uisge bog agus gallúnach agus éadach chuin í nighe</span>
<lb n="2458"/><span>agus do ghlanadh agus chuir éadach friseáilte uirthi.</span>
<lb n="2459"/><span>Bhí sí a' dul i bhfeabhas is a' neartughadh léithi annsan</span>
<lb n="2460"/><span>feadh dó ú trí sheachtmhainí.  Annsan chuir sí fios ar a</span>
<lb n="2461"/><span>hathair agus dubhairt sí leis cad a thuit amach uirthi ó</span>
<lb n="2462"/><span>ch'nuc sí é go déidheanach.</span></p>
<lb n="2463"/>
<lb n="2464"/><p><span>"Dia linn!" ars' an t-athair, "is olc a' sgéal é</span>
<lb n="2465"/><span>sin!"</span></p>
<lb n="2466"/>
<lb n="2467"/><p><span>Bhíodh an t-athair a' dol ar na haontaighe a' díol 's</span>
<lb n="2468"/><span>a' c[ea]nnach fé mar bhíodh i gcomhnuidhe agus bhuaileadh</span>
<lb n="2469"/><span>sé seo (.i. an cliamhain) leis agus bhíodh sé a d'iarraidh</span>
<lb n="2470"/><span>é mhealladh leis go dtí an dtig agus deireadh sé</span>
<lb n="2471"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2472"/><p><span>leis go raghadh nuair a thiocfadh sé fhéin agus a bhean a'</span>
<lb n="2473"/><span>triall air, mar is é an rud a bhí i n-a cheann deire</span>
<lb n="2474"/><span>chur leis an athair leis.</span>
<lb n="2475"/><span>   </span>
<lb n="2476"/><span>Sa deire thiar thall do thug athair na céile cuireadh</span>
<lb n="2477"/><span>dínnéir do agus ins an am chéadna chuir sé gairm</span>
<lb n="2478"/><span>sgoile amach go dtí 'sna' haon duine uasal bhí timcheall</span>
<lb n="2479"/><span>air teacht comh maith agus do thán'adar.  Ins an am</span>
<lb n="2480"/><span>chéadna bhí an inghean aige baile aige i seómra léithi</span>
<lb n="2481"/><span>féin.</span></p>
<lb n="2482"/>
<lb n="2483"/><p><span>Nuair a bhí an dínnéar i leathtaoibh annsan agus a'</span>
<lb n="2484"/><span>phuins 'á dh'ól acu 'seadh do ghaibh inghean fhir a' tighe</span>
<lb n="2485"/><span>anuas ón seómra agus chuir fáilte roimis nach haon</span>
<lb n="2486"/><span>duine bhí ar an ndínnéar acht a fear féin.  Annsan</span>
<lb n="2487"/><span>do fhiafhruig a' t-athair do a' n-aithneoghadh sé a bhean.</span>
<lb n="2488"/><span>Sin é an uair do thuit a ghéaga siar síos leis agus ní</span>
<lb n="2489"/><span>muar ná' thuit a' t-anam as.</span></p>
<lb n="2490"/>
<lb n="2491"/><p><span>Annsan an dream a bhí ar an ndínnéar chuireadar a</span>
<lb n="2492"/><span>gcomhairle i dteannta a chéile cad do dhéanfaidhe</span>
<lb n="2493"/><span>leis, agus 'sé rud a deineadh leis é cheangal ar dhá</span>
<lb n="2494"/><span>chapall óga bhí aige fear a' tighe agus cúig ú sé</span>
<lb n="2495"/><span>madraí thiomáint 'na ndeabhaidh agus é stracadh ó n-a</span>
<lb n="2496"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="2497"/>
<lb n="2498"/><p><span>Deineadh é sin leis agus ní raibh buaidhreadh truaig</span>
<lb n="2499"/><span>ag éinne dho, mar bhí sé tuillte go maith aige.</span>
<lb n="2500"/><span>Annsan deineadh teine mhuar.  Cuireadh isteach sa</span>
<lb n="2501"/><span>teine é agus dóghadh idir chnámh is eile é trí n-a chéile.</span></p>
<lb n="2502"/>
<lb n="2503"/><p><span>Chuaidh na daoine uaisle a bhaile agus c'innigheadh</span>
<lb n="2504"/><span>a' duine bocht sa tig i bhfad a mhair sé.  Bhí saoghal</span>
<lb n="2505"/><span>breágh mín réidh annsan aige.</span></p>
<lb n="2506"/>
<lb n="2507"/><p><span>An tseachtmhain a bhí chughainn annsan imthig a'</span>
<lb n="2508"/><span>feirmeoir, a chapall is a chairt agus a inghean agus a</span>
<lb n="2509"/><span>sheirbhísig agus ní' stadadar go mbuineadar amach an</span>
<lb n="2510"/><span>phruais a bhí aige seo.  Annsan a fuaireadar a</span>
<lb n="2511"/><span>mháthair agus cuma mhíoshásta a dóithin uirthi.</span>
<lb n="2512"/></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2513"/><p><span>"Tusa máthair na ndiabhal," adubhairt a' fear</span>
<lb n="2514"/><span>(.i. athair na mná) léithi, "do thug an trioblóid go léir</span>
<lb n="2515"/><span>dómh-sa," 'á bualadh le buille 'mhaide insa' cheann</span>
<lb n="2516"/><span>agus do mharaibh í ná' muar leis a' mbuille.</span></p>
<lb n="2517"/>
<lb n="2518"/><p><span>Annsan do léim sé ar a corp agus bhí nach haon</span>
<lb n="2519"/><span>léim aige uirthi go gcuir sé tríd a' dtalamh síos í.</span>
<lb n="2520"/><span>Bhí sé sásta annsan.</span></p>
<lb n="2521"/>
<lb n="2522"/><p><span>Bhí tonna óir ann t'réis a' méid a bhí bailighthe</span>
<lb n="2523"/><span>déanta riamh acu.  Thug sé leis é sin a bhaile agus</span>
<lb n="2524"/><span>bhí sé nós rí beag san áit annsan.</span></p>
<lb n="2525"/>
<lb n="2526"/><p><span>Má bhí saoghal aige éinne riamh bhí sé aig an bhfear</span>
<lb n="2527"/><span>bocht do shábháil a inghean do ón lá san go dtí lá a</span>
<lb n="2528"/><span>bháis.</span></p>
<lb n="2529"/>
<lb n="2530"/><p><span>Sin é mo sgéal-sa, is má thá bréag ann bíodh.</span></p>
<lb n="2531"/>
<lb n="2532"/><p><span>XXXIV. - IS FADA MÉ IM STAD.</span></p>
<lb n="2533"/>
<lb n="2534"/><p><span>Fonn - Cailín Deas Crúidhte na mBó.</span></p>
<lb n="2535"/>
<lb n="2536"/><p><span>Tomás Ó Críomhthain cct. san Oileán Tiar .i. san</span>
<lb n="2537"/><span>oileán is mó de na Blosgaodaíbh.</span></p>
<lb n="2538"/>
<lb n="2539"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="2540"/>
<lb n="2541"/><p><span>Is fada me im stad is im staonadh gan labhairt óm</span>
<lb n="2542"/><span>béal ar aon ní</span>
<lb n="2543"/><span>Is me marbh ag lucht labhartha Béarla, dhá spreagadh ar</span>
<lb n="2544"/><span>nós éanla' ar a' gcraoibh.</span>
<lb n="2545"/><span>Is eaglach dóibh fearg an Aon-Mhic, 'tabhairt masla dár</span>
<lb n="2546"/><span>nGaedhluinn mar bhíd,</span>
<lb n="2547"/><span>Agus feasta mór-mhagadh dóibh fhéinidh, i dtaisteal na</span>
<lb n="2548"/><span>hÉireann gan í.</span>
<lb n="2549"/></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2550"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="2551"/>
<lb n="2552"/><p><span>Nach meata, nach marbh, nach tréithlag an aicme bheag</span>
<lb n="2553"/><span>bhréan so d'áirighim</span>
<lb n="2554"/><span>'Na seasamh ar mhachairí Éireann, gan dadamh acht</span>
<lb n="2555"/><span>Béarla do shíor?</span>
<lb n="2556"/><span>Ní labharaim feasta ar dhaoine aosta, mar is deacair</span>
<lb n="2557"/><span>í chur i gcéill dóibh aríst,</span>
<lb n="2558"/><span>Cé go bhfuilim trí fichid mé fhéinidh, dhá labhairt, dhá</span>
<lb n="2559"/><span>léigheamh is dhá sgríobhadh.</span></p>
<lb n="2560"/>
<lb n="2561"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="2562"/>
<lb n="2563"/><p><span>Ó táim bainte chuin siosma do dhéanamh, is dóil liom</span>
<lb n="2564"/><span>go ndéanfad gan mhoill,</span>
<lb n="2565"/><span>Is má labharaim feargach-bhéalach beidh an aicme seo</span>
<lb n="2566"/><span>léirighthe síos,</span>
<lb n="2567"/><span>Ó's duine bocht aindeis sa tsaoghal me, clipithe céasta</span>
<lb n="2568"/><span>ó 'seadh bhím,</span>
<lb n="2569"/><span>Badh mhaith liom an teanga bhinn Ghaedhlach a bheith i</span>
<lb n="2570"/><span>gceannas shar a dtéidhinn síos don chill.</span></p>
<lb n="2571"/>
<lb n="2572"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="2573"/>
<lb n="2574"/><p><span>Gan dearmad, is maith an teanga san Béarla, an té</span>
<lb n="2575"/><span>tá ó n-a thír féinidh chuin fáin,</span>
<lb n="2576"/><span>Teanga fhairsaing bhinn bhlasta agus léigheannta, 's is</span>
<lb n="2577"/><span>maith dhóibh í 'gcéin le húsáid,</span>
<lb n="2578"/><span>Acht an stagún atá 'fanamhaint i n-Éirinn, go bhfuil</span>
<lb n="2579"/><span>aige réidh-Ghaedhluinn mar chách</span>
<lb n="2580"/><span>Is ná labharann aon fhocal as a bhéal di, beidh mallacht</span>
<lb n="2581"/><span>na naomh air do ghnáth.</span></p>
<lb n="2582"/>
<lb n="2583"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="2584"/>
<lb n="2585"/><p><span>Na taoisig do thigheann chughainn thar sáile, go críoch an</span>
<lb n="2586"/><span>Oileáin seo do shíor,</span>
<lb n="2587"/><span>Is cruinn do ghabhaid timcheall amáireach chuin me bheith</span>
<lb n="2588"/><span>ar cheann cláir leó im shuidhe</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2589"/><p><span>Chuin Gaedhilge do léigheamh dóibh go sásta is a míniughadh</span>
<lb n="2590"/><span>dóibh go breágh blasta binn,</span>
<lb n="2591"/><span>Is cruinn ceart a dhíolaid as láimh me, beannacht Dé</span>
<lb n="2592"/><span>leó gach lá uaim sa tslighe.</span></p>
<lb n="2593"/>
<lb n="2594"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="2595"/>
<lb n="2596"/><p><span>Ní hé an ní dubhart-sa tá im chomhachta-sa dhéanamh</span>
<lb n="2597"/><span>daoibh, a Chonnradh na Gaedhilge, 's táim fíor,</span>
<lb n="2598"/><span>Acht dúbailt do dhúbh-rannaibh Ghaedhlach', do thabharfadh</span>
<lb n="2599"/><span>cóngnamh dár nGaedhluinn chuin cinn,</span>
<lb n="2600"/><span>Breac-mhúsgailt do thabhairt ar lucht Béarla tá</span>
<lb n="2601"/><span>'súgaradh, iad fhéinidh gan í,</span>
<lb n="2602"/><span>A chur i n-umhail dóibh a ndúthchas do shéanadh, tá san</span>
<lb n="2603"/><span>úir le mór-Ghaedhluinn sa chill.</span></p>
<lb n="2604"/>
<lb n="2605"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="2606"/>
<lb n="2607"/><p><span>An t-Árd-Ollamh 's a' t-ógánach uasal, do tháinig ar</span>
<lb n="2608"/><span>cuaird go dtí an t-Oileán,</span>
<lb n="2609"/><span>Ó Lochlainn a thuigim-se ghluais sé, chuir na farraigí</span>
<lb n="2610"/><span>'dtuaidh dos gach áit:</span>
<lb n="2611"/><span>Ní bréag ná gur Gaedhluinn a bhí uaidh súd, is do thugas</span>
<lb n="2612"/><span>do uaim í gan cháim,</span>
<lb n="2613"/><span>'S má's dán di fagháil bháis i n-aon uair di do gheobhad</span>
<lb n="2614"/><span>aríst uaidh í gan spás.</span></p>
<lb n="2615"/>
<lb n="2616"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="2617"/>
<lb n="2618"/><p><span>Tá an faraire le tamall i n-Éirinn, is fiosach don</span>
<lb n="2619"/><span>tsaoghal é ar a chuaird,</span>
<lb n="2620"/><span>A' bogadh na bhfocal Seann-Ghaedhlach, 's a' músgailt</span>
<lb n="2621"/><span>gach léighinn atá cruaidh:</span>
<lb n="2622"/><span>Marstrander is ainm don Tréan-Fhear, go raibh</span>
<lb n="2623"/><span>beannacht gheal Dé chuige uaim;</span>
<lb n="2624"/><span>Guidhim feasta saoghal fada óm béal do, gan easba</span>
<lb n="2625"/><span>gan déislin na buadhairt.</span>
<lb n="2626"/></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2627"/><p><span>IX.</span></p>
<lb n="2628"/>
<lb n="2629"/><p><span>A chuallacht bhreagh uasal na Gaedhilge, do mhúsgail</span>
<lb n="2630"/><span>dúinn féin í an t-ath-uair,</span>
<lb n="2631"/><span>Is iongantach mara mbeidh comhachta Mhic Dé libh, agus</span>
<lb n="2632"/><span>slighe 'bhflaitheas féin daoibh gach uair,</span>
<lb n="2633"/><span>Ó 'sé súd a cheap í, é fhéinidh, ní maith leis í éagadh go</span>
<lb n="2634"/><span>luath,</span>
<lb n="2635"/><span>Ní maith leis fear labhartha Béarla, is é 'caitheamh na</span>
<lb n="2636"/><span>Gaedhluinne uaidh.</span></p>
<lb n="2637"/>
<lb n="2638"/><p><span>X.</span></p>
<lb n="2639"/>
<lb n="2640"/><p><span>Ó's fear me tá mar seo me fhéinidh, i n-Oileán an</span>
<lb n="2641"/><span>Bhloscaeid seo im shuidhe</span>
<lb n="2642"/><span>A' comhrac go daingean gan staonadh le daoine gan</span>
<lb n="2643"/><span>Gaedhluinn nuair chím;</span>
<lb n="2644"/><span>Táim mar seo le mórán mór bléannta, ní tobac im</span>
<lb n="2645"/><span>béal é ná im píp,</span>
<lb n="2646"/><span>Agus bruadairí 'gluaiseacht thrí Éire uaibh, agus</span>
<lb n="2647"/><span>dualgas mór tréan dóibh do shíor.</span></p>
<lb n="2648"/>
<lb n="2649"/><p><span>XI.</span></p>
<lb n="2650"/>
<lb n="2651"/><p><span>Tá an Ghaedhluinn bhlasta so cruinn gasta agus is</span>
<lb n="2652"/><span>iongantas, i gceart-lár chathair Lonndain úd thall,</span>
<lb n="2653"/><span>Mar thug faraire mear tapaidh anonn í, agus tiocfaidh</span>
<lb n="2654"/><span>aríst chugham-sa gan dobhat:</span>
<lb n="2655"/><span>Beidh mórán in' fhochair sa chúrsa, mar tá na tighthe nua</span>
<lb n="2656"/><span>suas a gcomhair;</span>
<lb n="2657"/><span>Sa Bhlascaod so tá an Ghaedhluinn dhá mhúsgailt, is mi</span>
<lb n="2658"/><span>fhéin fear a thabhartha san dóibh.</span>
<lb n="2659"/></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2660"/><p><span>XII.</span></p>
<lb n="2661"/>
<lb n="2662"/><p><span>Mar duais bheag nú mhór dam uaibh féinidh táim a'</span>
<lb n="2663"/><span>tabhairt an méid seo chuin críoch;</span>
<lb n="2664"/><span>Is fiosach don phobal le chéile go mbeidh a thuille nach é</span>
<lb n="2665"/><span>agam díobh:</span>
<lb n="2666"/><span>Táim ollamh chúin branair do dhéanamh, táim ollamh chuin</span>
<lb n="2667"/><span>saothair do shíor;</span>
<lb n="2668"/><span>Ní stadfad faid a mhairfidh mo laethe, nú go gcuirfheam</span>
<lb n="2669"/><span>ar nGaedhluinn chuin cinn.</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>O's fear fíor-Ghaedhlach insan Oileán so me, agus</span>
<lb n="2672"/><span>me 'comhrac leó le fada, acht baodhchas mór le Dia, tá</span>
<lb n="2673"/><span>an Spirid Ghaedhlach ionnta ar fad anois, ó chíd siad</span>
<lb n="2674"/><span>na hUaisle seo ar fad a' teacht agus dhá bhreith leó</span>
<lb n="2675"/><span>uaim-se thar lear.</span></p>
<lb n="2676"/>
<lb n="2677"/><p><span>Seo ceapadóireacht uaim chughaibh-se, a Uaisle na</span>
<lb n="2678"/><span>Tíre, a chur i n-umhail dóibh go bhfuil mo leithéid</span>
<lb n="2679"/><span>laistiar.</span></p>
<lb n="2680"/>
<lb n="2681"/><p><span>XXXV. - BRIAN AGUS A BHEAN.</span></p>
<lb n="2682"/>
<lb n="2683"/><p><span>"Cá bhfuairis é?</span>
<lb n="2684"/><span>"Fuaireas ó Dhia é mar a fuair Brian bean."</span>
<lb n="2685"/><span>Seanfhocal.</span></p>
<lb n="2686"/>
<lb n="2687"/><p><span>Do bhí nós acu fad ó Oidhch' Inide, aige cailíní agus</span>
<lb n="2688"/><span>aige buachaillí, do raghadh duine acu amach i ngarrdhaidhe</span>
<lb n="2689"/><span>an chabáisde, agus dá mbuailfeadh crann cabáisde</span>
<lb n="2690"/><span>geal léithi (.i. le cailín) déarfadh sí go mbeadh fear</span>
<lb n="2691"/><span>breágh fionn aici.</span></p>
<lb n="2692"/>
<lb n="2693"/><p><span>"Iseadh," arsa Brian le n-a mháthair, "tá cailíní</span>
<lb n="2694"/><span>agus buachaillí anocht a' féachaint amach cá bhfaighdís</span>
<lb n="2695"/><span>fear nó bean dóibh féinig.  Airiú, raghad-sa anocht, a</span>
<lb n="2696"/><span>mháthair, i n-áit éigint."</span>
<lb n="2697"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2698"/><p><span>Bhí sé ag imtheacht air a' bóthar níosa shia ná míle</span>
<lb n="2699"/><span>ón dtig agus do chonnaic sé chuige ceathrar fear</span>
<lb n="2700"/><span>agus comhra ar a ngualainn acu agus do chuireadar</span>
<lb n="2701"/><span>a' chomhra anuas ar a' mbóthar as a choinne amach.</span>
<lb n="2702"/><span>D'imthigheadar ortha - d'imthigheadar láthaireach agus</span>
<lb n="2703"/><span>fhágadar a' chomhra annson aige.</span></p>
<lb n="2704"/>
<lb n="2705"/><p><span>"Beidh a fhios agum-sa cad tá sa chomhra," arsa</span>
<lb n="2706"/><span>Brian.</span></p>
<lb n="2707"/>
<lb n="2708"/><p><span>Is amhlaidh a bhí bean bhreágh óg drusálta suas 'gus</span>
<lb n="2709"/><span>c'luith ghléigeal uirthi 'gus fuair sé beagáinín teith í.</span>
<lb n="2710"/><span>Do thóg sé suas chuige í agus do bhí sé a d'iarraidh í</span>
<lb n="2711"/><span>chur ar a dhrom.  Do chuir sé ar a dhrom í agus do </span>
<lb n="2712"/><span>rug sé leis go dtí n-a mháthair í.  Nuair a chonnaic a</span>
<lb n="2713"/><span>mháthair chúighthi isteach é agus a' bhean ar a dhrom aige,</span></p>
<lb n="2714"/>
<lb n="2715"/><p><span>"Ailliliú!" ars' a' mháthair, "cá bhfuairis a' bhean</span>
<lb n="2716"/><span>son?"</span></p>
<lb n="2717"/>
<lb n="2718"/><p><span>"Fuaireas ó Dhia í, a mháthair.  Ní'l sí marbh i</span>
<lb n="2719"/><span>n-ao'-chor, a mháthair," adubhairt sé; "tá an t-anam</span>
<lb n="2720"/><span>fós innti.  Nigh a cosa [i n-uisge teith] agus cuir a</span>
<lb n="2721"/><span>chodladh í."</span></p>
<lb n="2722"/>
<lb n="2723"/><p><span>Bhí sí go maith annson i mbáireach, cailín breágh óg,</span>
<lb n="2724"/><span>agus ní raibh aon fhocal cainte aici.</span></p>
<lb n="2725"/>
<lb n="2726"/><p><span>Bhí sí aige annson ar feadh bliadhna agus ní raibh</span>
<lb n="2727"/><span>aon chaint aici ar a' méid sin aimsire.</span></p>
<lb n="2728"/>
<lb n="2729"/><p><span>"Iseadh," ars' eisean, "bliadhain 's an oidhche</span>
<lb n="2730"/><span>anocht do fuaireas bean gan chaint, agus imeógha mé</span>
<lb n="2731"/><span>anocht féachaint a' mbuailfeadh éinne liom do thubhradh</span>
<lb n="2732"/><span>a caint di."</span></p>
<lb n="2733"/>
<lb n="2734"/><p><span>Seadh, bhí sé ag imtheacht go dtí an crosbóthar mar a</span>
<lb n="2735"/><span>bhfuair sé í agus tá lios le hais leis an áit chéadna</span>
<lb n="2736"/><span>ag an gcrosaire.  Seadh, fuair sé an lios lán de</span>
<lb n="2737"/><span>dhaoine uaisle 'gus iad ag ól agus a' rínnce agus a'</span>
<lb n="2738"/><span>bórd leicithe amach acu agus ga' haon sadhas biadh acu.</span>
<lb n="2739"/><span>Do sheasaimh Brian a' féachaint ortha agus bhí bean go</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2740"/><p><span>raibh aprún bán uirthi, timbléir 'na dorn aici go raibh</span>
<lb n="2741"/><span>deoch éigin ann.</span></p>
<lb n="2742"/>
<lb n="2743"/><p><span>"Bliadhain agus an oidhche anocht," ars' an bhean,</span>
<lb n="2744"/><span>"do fuair Brian bean, agus 'á mbeadh sé seo ólta</span>
<lb n="2745"/><span>aici thubhradh sé caint di."</span></p>
<lb n="2746"/>
<lb n="2747"/><p><span>Chuaidh sé go dtí í suas agus do thóg sé an</span>
<lb n="2748"/><span>timbléir.</span></p>
<lb n="2749"/>
<lb n="2750"/><p><span>Dubhairt a' bhean, "Tabhair é sin le n-ól di 'gus</span>
<lb n="2751"/><span>gheobha sí a caint [acht tabhair aire mhaith don</span>
<lb n="2752"/><span>dtimbléir sa tsiubhal duit gan braon do leigint thar</span>
<lb n="2753"/><span>bruach nó ní bhfaighe sí a caint], agus tabhair a'</span>
<lb n="2754"/><span>timbléir annso aríst."</span></p>
<lb n="2755"/>
<lb n="2756"/><p><span>Imthigh sé air a bhaile 'gus áthas air, agus thug sé</span>
<lb n="2757"/><span>aire mhaith don dtimbléir.  Nuair a dh'ól sí an deoch</span>
<lb n="2758"/><span>a bhí sa dtimbléir do fuair sí a caint.  D'imthigh sé</span>
<lb n="2759"/><span>air aríst agus do chuir sé an timbléir mar a bhfuair</span>
<lb n="2760"/><span>sé é.</span></p>
<lb n="2761"/>
<lb n="2762"/><p><span>Do 'nis sí dho annson cad ab' as í - ó íochtar na</span>
<lb n="2763"/><span>hÉireann ab' eadh í.  'Nis sí a hainm do agus do 'nis</span>
<lb n="2764"/><span>sí dho ainm a muinntire agus an áit do dh'fhág sí agus</span>
<lb n="2765"/><span>a' baile gu'b as í.</span></p>
<lb n="2766"/>
<lb n="2767"/><p><span>"Ragha mé dhá bhféachaint," adubhairt Brian, "agus</span>
<lb n="2768"/><span>'neósfa mé dhóibh gach aon ní mar gheall ort go</span>
<lb n="2769"/><span>bhfuileann tú ad bheathaidh."</span></p>
<lb n="2770"/>
<lb n="2771"/><p><span>"Ní haon mhaith dhuit," adubhairt sí, "dul mar sin,</span>
<lb n="2772"/><span>agus tubharfa mé leitir sgríbhte óm láimh féin duit."</span></p>
<lb n="2773"/>
<lb n="2774"/><p><span>Do sgríobh sí leitir agus thug sí dho é, agus do </span>
<lb n="2775"/><span>bhuail sé chuige beagán bídh i gcóir a' bhóthair.  Níor</span>
<lb n="2776"/><span>stad sé i n-aon áit acht ag imtheacht i gcomhnuidhe, ag</span>
<lb n="2777"/><span>imtheacht, ag imtheacht, ag cur tuairisge na háite.</span>
<lb n="2778"/><span>Fuair sé amach a tig is a muinntir, is tháinigh sé isteach</span>
<lb n="2779"/><span>i dtigh breágh feirmeóra.  Ní raibh éinne roimis acht</span>
<lb n="2780"/><span>bean, a máthair, agus í go brónach.  Do shuidh Brian</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2781"/><p><span>síos do féinig.  Bhí bean a' tighe ar fuaid a' tighe 's</span>
<lb n="2782"/><span>í go brónach ag obair.</span></p>
<lb n="2783"/>
<lb n="2784"/><p><span>"Tánn tú ana-dhólásach, a bhean a' tighe," adubhairt</span>
<lb n="2785"/><span>sé.</span></p>
<lb n="2786"/>
<lb n="2787"/><p><span>"Táim," adubhairt sí, "agus a' 'neósfá dham cadé</span>
<lb n="2788"/><span>fáth do chuairte?"</span></p>
<lb n="2789"/>
<lb n="2790"/><p><span>"Godé an mhaith dham bheith dhá ínnsint duit-se?"</span></p>
<lb n="2791"/>
<lb n="2792"/><p><span>"Ó," ars' ise, "ná bac son.  Bhí cailín breágh</span>
<lb n="2793"/><span>agam," ars' ise, "atá curtha agam le bliadhain agus</span>
<lb n="2794"/><span>an oidhche anocht."</span></p>
<lb n="2795"/>
<lb n="2796"/><p><span>"Tá sí sin 'na beathaidh fós," arsa Brian.</span></p>
<lb n="2797"/>
<lb n="2798"/><p><span>Thug sí féachaint mí-chéadfach air.  Mheas sí gur ag</span>
<lb n="2799"/><span>magadh fúithi bhí sé.  Do thóg sé an leitir amach as a</span>
<lb n="2800"/><span>phóca agus do shín sé chúighthi é:</span></p>
<lb n="2801"/>
<lb n="2802"/><p><span>"Má tánn tú ábalta ar í sin a léigheadh, caithfe tú</span>
<lb n="2803"/><span>mise creideamhaint."</span></p>
<lb n="2804"/>
<lb n="2805"/><p><span>Tháinig isteach annson a fear agus a clann a bhí ag</span>
<lb n="2806"/><span>obair amuich agus do chonucadar a' stróinséir 'na</span>
<lb n="2807"/><span>shuidhe agus bhíodar a' féachaint air.</span></p>
<lb n="2808"/>
<lb n="2809"/><p><span>"Deir a' fear so liom," ar sise, "go maireann</span>
<lb n="2810"/><span>mo leanbh, acht léig í sin.</span></p>
<lb n="2811"/>
<lb n="2812"/><p><span>Thug sí [an] leitir le léigheadh do n-a clann agus</span>
<lb n="2813"/><span>do n-a fear.</span></p>
<lb n="2814"/>
<lb n="2815"/><p><span>Bhí Brian bocht ag caint agus ag ínnsint gach aon</span>
<lb n="2816"/><span>ní dhóibh i dteannta leitir a dh'fhagháilt, gach aon ní mar</span>
<lb n="2817"/><span>gheall uirthi.  Chaitheadar géilleadh thabhairt don leitir</span>
<lb n="2818"/><span>agus do Bhrian.  Do tháinig annson a hathair agus</span>
<lb n="2819"/><span>dhearbhráthair léithi i n-aonfheacht le Brian go dtí Cnoc</span>
<lb n="2820"/><span>a' Bhróigín.  Bhí sí annson 'na cailín breágh.  Nuair</span>
<lb n="2821"/><span>a chonnuc sí a hathair agus a dearbhráthair chúighthi isteach</span>
<lb n="2822"/><span>bhí sí 'á bpógadh, agus thugadar leótha Brian agus ise</span>
<lb n="2823"/><span>agus a mháthair féin agus do phós sí Brian.  Dubhairt</span>
<lb n="2824"/><span>sí dá bhfaghadh sí fear agus céadta púnt ná pósfadh</span>
<lb n="2825"/><span>sí aon fhear acht Brian.</span>
<lb n="2826"/></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2827"/><p><span>XXXVI. - AN BÓRD SÍDHE SA BHRUIDHIN.</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>B'ainm do Heindric sa Daingean fad ó, agus bhí</span>
<lb n="2830"/><span>trí beithidhig ar féarach ar Chnuc a' Chairn aige agus</span>
<lb n="2831"/><span>do chuaidh sé 'á lorg.  Ní bhfuair sé iad feadh na</span>
<lb n="2832"/><span>hoidhche 'gus é 'á lorg agus cuireadh ar strae é agus</span>
<lb n="2833"/><span>bhí sé ag imtheacht ar strae feadh na hoidhche nó gur</span>
<lb n="2834"/><span>bhuail fear leis i lár na hoidhche agus adhastar (nó</span>
<lb n="2835"/><span>téadán) capaill 'na dhorn aige.</span></p>
<lb n="2836"/>
<lb n="2837"/><p><span>"Nach tú tá deireannach amuich?" ars' eisean.</span></p>
<lb n="2838"/>
<lb n="2839"/><p><span>"Táim," ars' eisean, "agus ní'l aon leigheas air.</span>
<lb n="2840"/><span>Táim a' lorg beithidhig agus ní féidir liom iad do</span>
<lb n="2841"/><span>dh'fhagháil."</span></p>
<lb n="2842"/>
<lb n="2843"/><p><span>"A' bhfuil fhios agat cá'leann tú anois?" ars'</span>
<lb n="2844"/><span>eisean.</span></p>
<lb n="2845"/>
<lb n="2846"/><p><span>"Ní'l fhios," ars' eisean.</span></p>
<lb n="2847"/>
<lb n="2848"/><p><span>"A' dtiocfá liom-sa go lá?" ars' eisean.</span></p>
<lb n="2849"/>
<lb n="2850"/><p><span>"Tiocfa mé," ars' é.</span></p>
<lb n="2851"/>
<lb n="2852"/><p><span>Níor thúisge sin ná bhí an chúirt bhreágh as a choinne</span>
<lb n="2853"/><span>amach, soísle [.i. soillse] ar lasadh agus bruidhean</span>
<lb n="2854"/><span>bhreágh.  'Seadh sin, stiúruig sé isteach é insa' halla.</span></p>
<lb n="2855"/>
<lb n="2856"/><p><span>Bhí cistean bhreágh annson, cistean bhreágh lán do</span>
<lb n="2857"/><span>mhiasaibh agus gach aon chóir.  Shuidh sé i gcathaoir</span>
<lb n="2858"/><span>uilleann chum na teine agus do théidh sé é féin go</span>
<lb n="2859"/><span>maith.</span></p>
<lb n="2860"/>
<lb n="2861"/><p><span>Tháinig a' bórd uaidh féinig agus n'fheaca sé éinne</span>
<lb n="2862"/><span>a' tabhairt a' bhúird leis.  Tháinig a' t-ógánach annson</span>
<lb n="2863"/><span>breágh aníos agus aprún bán air agus do leath sé</span>
<lb n="2864"/><span>anuas an t-éadach cláir.  D'imthig air annson agus</span>
<lb n="2865"/><span>thug sé leis trae lán suas do gach aon sadhas biadh agus</span>
<lb n="2866"/><span>deoch.</span></p>
<lb n="2867"/>
<lb n="2868"/><p><span>Bhí an duine bocht a' féachaint ar a' mbórd -</span>
<lb n="2869"/><span>timbléir lán do fíon!  Bhí tart air agus do bhí</span>
<lb n="2870"/></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2871"/><p><span>ana-dhúil aige ins an ndeoch.  Ní fada bhí sé annson</span>
<lb n="2872"/><span>go dtáinig seana-bhean chríonna bheag mhothalach (.i.</span>
<lb n="2873"/><span>ceann mothalach uirthi).</span></p>
<lb n="2874"/>
<lb n="2875"/><p><span>"Ná blais! ná blais!" adubhairt sí.</span></p>
<lb n="2876"/>
<lb n="2877"/><p><span>"Tánn tú ar mhaithe liom," ars' eisean in' aigne</span>
<lb n="2878"/><span>féin.</span></p>
<lb n="2879"/>
<lb n="2880"/><p><span>Acht, nuair nár dh'ith sé aon ní tháinig a' buitléir</span>
<lb n="2881"/><span>(.i. a' t-ógánach) agus thug sé leis a thrae agus a'</span>
<lb n="2882"/><span>méid a bhí ar a' mbórd leis thar n-ais, agus annson</span>
<lb n="2883"/><span>d'imthig a' bórd arís uaidh féin (.i. d'imthig a' bórd</span>
<lb n="2884"/><span>gan éinne dhá thabhairt leis).</span></p>
<lb n="2885"/>
<lb n="2886"/><p><span>Tháinig annson duine uasal chuige meadhon-aosta</span>
<lb n="2887"/><span>críonna agus a ghruaig plaiteálta thiar ar a chúl 's é</span>
<lb n="2888"/><span>pabhdaráltha aige.  Sheasuigh sé agus bhí sé 'féachaint i</span>
<lb n="2889"/><span>leith a leath-chúil.  Níor chuir sé chuige ná uaidh is níor</span>
<lb n="2890"/><span>chuir sé isteach air is ní dubhairt aon fhocal leis.</span>
<lb n="2891"/><span>Nuair a bh' am leis imtheacht d'imthigh sé síos bhuaidh</span>
<lb n="2892"/><span>aríst.</span></p>
<lb n="2893"/>
<lb n="2894"/><p><span>Tháinig annson a' bhean uasal chríonna agus síoda</span>
<lb n="2895"/><span>agus sataon uirthi agus a hata síos a' chuma chéadna</span>
<lb n="2896"/><span>agus í ag féachaint a' chuma chéadna i leith a leath-chúil.</span>
<lb n="2897"/><span>Nuair a bh' am léithe d'imthigh sí aríst.</span></p>
<lb n="2898"/>
<lb n="2899"/><p><span>Deineadh sgeart gáiridhe go breágh.  Mheas sé go</span>
<lb n="2900"/><span>raibh míle duine ag gáiridhe i n-aonfheacht.  Seidhmeadh</span>
<lb n="2901"/><span>a' ceól agus do chaith sé rínnce.  Bhí sé a' rínnce go</span>
<lb n="2902"/><span>raibh sé cortha agus annson bhí sé annson ar maidin</span>
<lb n="2903"/><span>anuas ar a' bpáirc ghlas agus gan aon ní timcheall</span>
<lb n="2904"/><span>air.  Bhí sé anuas ar a' bhféar agus na beithidhig ag</span>
<lb n="2905"/><span>ithe leathais (.i. le hais) leis, agus a mhaide agus a</span>
<lb n="2906"/><span>hata anuas ar a' dtalamh agus a bheithidhig ag ithe,</span>
<lb n="2907"/><span>agus is dócha go raibh an áit sin deich míle ó n-a thig</span>
<lb n="2908"/><span>fhéin trí chnuic agus gleannta 's a bhean 's a chlann</span>
<lb n="2909"/><span>go buadhartha feadh na hoidhche agus iad ag gol ar eagla</span>
<lb n="2910"/><span>gur briseadh a chos.</span>
<lb n="2911"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2912"/><p><span>XXXVII. - FUADACH MNÁ GHLAIS MHIC CONAILL:</span>
<lb n="2913"/><span>AN CHÉAD SGÉAL ADUBHARTHAS I n-ÉIRINN</span>
<lb n="2914"/><span>RIAMH.</span></p>
<lb n="2915"/>
<lb n="2916"/><p><span>Do chuir Cormac mac Cuinn Chéadchathaigh chun Fionn</span>
<lb n="2917"/><span>mac Cumhaill gan éileamh fir a bheith aige air féin mara</span>
<lb n="2918"/><span>raghadh sé féin agus a shluaighte ag imirt bháire 'na</span>
<lb n="2919"/><span>choinne féin agus a shluaighte.  Chuaidh a mnáibh ag</span>
<lb n="2920"/><span>tionnlacan na bhFiann 's ar an slighe dhóibh do </span>
<lb n="2921"/><span>chonnacadar dream eile ban ag fotharaic.  Dubhairt</span>
<lb n="2922"/><span>furmhór na mban go n-umlaisgeóidís féin iad féin sa</span>
<lb n="2923"/><span>loich comh maith leó, acht dubhairt an tseana-bhean ab'</span>
<lb n="2924"/><span>aosda dhíobh go mb'fhearra dhóibh filleadh a bhaile.</span>
<lb n="2925"/><span>Dubhairt inghean di dhá freagairt: "nár chuireadar</span>
<lb n="2926"/><span>aon ní rómpa riamh a dhéanamh ná go gcaithfeadh sí é</span>
<lb n="2927"/><span>shárughadh."</span></p>
<lb n="2928"/>
<lb n="2929"/><p><span>"Chím sgamall dubh ag teacht tríd an spéir," ars'</span>
<lb n="2930"/><span>an tseana-bhean leó nuair a bhíodar san uisge, "'s is</span>
<lb n="2931"/><span>baoghlach gur'b olc an tuar é."</span></p>
<lb n="2932"/>
<lb n="2933"/><p><span>Do phreabadar amach as an loich, is cómh luath is bhí</span>
<lb n="2934"/><span>sain déanta aca do chromadar ar a gcuid éadaigh a</span>
<lb n="2935"/><span>chur iompa go headarluasach.  Nuair a ghléasadar iad</span>
<lb n="2936"/><span>féin, do théighidís thar ghleann de thruslóig, páirc bháin</span>
<lb n="2937"/><span>de chosa-bacóid, is cnoc de léim reatha le méid na</span>
<lb n="2938"/><span>heagla tháinig ortha.</span></p>
<lb n="2939"/>
<lb n="2940"/><p><span>Budh ghearr gur tháinig an Fairceallach Talmhaidhe suas</span>
<lb n="2941"/><span>leó, teampall ar a ghualainn is coileáinín gadhair ag</span>
<lb n="2942"/><span>amhastraigh istigh ann.</span></p>
<lb n="2943"/>
<lb n="2944"/><p><span>"Is mór é bhar siubhal, a mhná," ars' eisean.</span></p>
<lb n="2945"/>
<lb n="2946"/><p><span>"Dá mhéid é ár siubhal," arsa na mnáibh, "is mó</span>
<lb n="2947"/><span>é do shiubhal-sa."</span></p>
<lb n="2948"/>
<lb n="2949"/><p><span>"Níor bhuail mo sháisidhe mná riamh liom go dtí</span>
<lb n="2950"/><span>indiu," ars' eisean, ag breith ar inghin na mná aosda</span>
<lb n="2951"/><span>'s dhá cur isteach sa teampall chuige féin.</span>
<lb n="2952"/></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2953"/><p><span>Do chuadar na mnáibh eile a bhaile go dubhach brónach,</span>
<lb n="2954"/><span>is nuair fhilleadar na fearaibh a bhaile budh mhór é a</span>
<lb n="2955"/><span>n-iongantas nuair ná feacadar teine ná teas ná aon</span>
<lb n="2956"/><span>chomhartha go raibh duine beó sa dún.</span></p>
<lb n="2957"/>
<lb n="2958"/><p><span>"Cad tá oraibh, a mhná?" arsa Diarmaid 'ach Fínn,</span>
<lb n="2959"/><span>i n-árd a chinn 's a ghotha.</span></p>
<lb n="2960"/>
<lb n="2961"/><p><span>"Tá," arsa na mnáibh, "bean Ghlais mhic Conaill a</span>
<lb n="2962"/><span>sgiob an Fairceallach Talmhaidhe chun siubhail uainn."</span></p>
<lb n="2963"/>
<lb n="2964"/><p><span>"Ó!" arsa Glas mhic Conaill, "níor dhóichighe ná</span>
<lb n="2965"/><span>gurab orm-sa raghadh an lá.  Cuirim mar cheist agus</span>
<lb n="2966"/><span>mar bhreith agus mar gheasaibh droma draoidheachta oraibh</span>
<lb n="2967"/><span>gan trí béile bídh a dh'ithe ar aon bhórd ná trí oidhche</span>
<lb n="2968"/><span>chodailt ar aon leabaidh go bhfaghad arís í."</span></p>
<lb n="2969"/>
<lb n="2970"/><p><span>"Gach aon bhean sa Réidh-theaghlach ar a dícheall ag</span>
<lb n="2971"/><span>ollmhughadh bídh dúinn," arsa Diarmaid 'ach Fínn, "nú</span>
<lb n="2972"/><span>go s'láthruighimíd-ne a bhaile go tapaidh í."</span></p>
<lb n="2973"/>
<lb n="2974"/><p><span>La'r n-a bháireach d'imthigh an seisear fear ab' fheárr</span>
<lb n="2975"/><span>a bhí san dún fé dhéin a gcuracháin is d'árduigheadar a</span>
<lb n="2976"/><span>seolta bacóideacha bána i mbun is i mbárr na gcrann</span>
<lb n="2977"/><span>gcomhfhada gcomhdhíreach, ná fágfadh téad tíre gan</span>
<lb n="2978"/><span>tarrac ná maide rámha gan ró-bhriseadh, ag treabhadh</span>
<lb n="2979"/><span>na fairrge finne fuaire go tulcanta talcanta</span>
<lb n="2980"/><span>falcanta fionna-ruadh.  Bhíodh grean na fairrge i</span>
<lb n="2981"/><span>n-uachtar agus cubhar na fairrge i n-íochtar.  Bhíodh</span>
<lb n="2982"/><span>lupadáin, lapadáin, éinte, róinte, míolta móra,</span>
<lb n="2983"/><span>péistíní aingciallta na fairrge ag dol ar bois agus</span>
<lb n="2984"/><span>ar bais, ar slataibh agus ar sleasaibh na maidí rámha</span>
<lb n="2985"/><span>chughtha ag déanamh ceoil, spóirt agus aoibhneasa dhóibh.</span></p>
<lb n="2986"/>
<lb n="2987"/><p><span>Nuair a théigheadh as a gcuid soininne gaoithe 'gus</span>
<lb n="2988"/><span>seoltóireachta do tharraigighidís chughtha réidh-mhaidí míne</span>
<lb n="2989"/><span>bínne buana bána bas-leathana de bhun na fuinnseoige</span>
<lb n="2990"/><span>nó de bhárr an chaorthainn 'gus do chromaidís ar iomradh</span>
<lb n="2991"/><span>go teann tirim tósdalach, ciabhfuirm ciabhraonach, ar bun</span>
<lb n="2992"/><span>lacaí 'gus ar bharra-gheal bhfiar.  Ní raibh aon bhuille</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2993"/><p><span>de mhaide ruadh rámha dá dtugaidís dá gcurachán ná</span>
<lb n="2994"/><span>go gcuiridís seacht céad léig i bhfairrge í.</span></p>
<lb n="2995"/>
<lb n="2996"/><p><span>Do bhuaileadar cuan is calaith ar thráigh gheal</span>
<lb n="2997"/><span>ghainmhidhe.  Do tharraigigheadar suas ar an dtráigh í is</span>
<lb n="2998"/><span>do chuireadar feiste lae 'gus lán-bhliadhna uirthi, siúd</span>
<lb n="2999"/><span>is ná beidís uaithi acht uair a' chluig, le heagla gaoth</span>
<lb n="3000"/><span>dá luasgadh, tonn dá bualadh, gainimh dá súghadh, fear</span>
<lb n="3001"/><span>slighe mhóir ná casáin a dhéanamh spóirt ná magaidh</span>
<lb n="3002"/><span>fúithi.  D'éirigheadar is chuadar as lúth a gcorp, as</span>
<lb n="3003"/><span>snaidhmeanna a gcnámh is chuadar ar bárr puirt.</span></p>
<lb n="3004"/>
<lb n="3005"/><p><span>Budh mhall le Glas mhic Conaill mar a bhí Diarmaid</span>
<lb n="3006"/><span>ag feistiughadh na luinge is dubhairt leis "dá mb' í</span>
<lb n="3007"/><span>a bhean féin a bheadh ar seachrán uaidh gur thapaidh</span>
<lb n="3008"/><span>fheisteochadh sé í."  Do ghoin an focal Diarmaid; thug</span>
<lb n="3009"/><span>léim mheanmnach as a chorp, is do chuaidh sé den</span>
<lb n="3010"/><span>sgiúird sin de dhruím páile go raibh aoirde an tige</span>
<lb n="3011"/><span>ann.  Le línn imtheachta dho dubhairt sé go raghadh sé</span>
<lb n="3012"/><span>féin ag lorg ósdaidheachta na hoidhche dhóibh.  Ag trácht</span>
<lb n="3013"/><span>na slighe dho, cé casfaidhe 'na bhealach acht Tréan</span>
<lb n="3014"/><span>Uallach, mac ríogh na háite.</span></p>
<lb n="3015"/>
<lb n="3016"/><p><span>"Is fada d'Fhionn is dá shluaightibh a' teacht a'</span>
<lb n="3017"/><span>congcas ar m'athair," ars' eisean, is le línn an</span>
<lb n="3018"/><span>fhocail a rádh do láimhsigheadar a chéile.  D'imthigheadar</span>
<lb n="3019"/><span>na fearaibh eile ar lorg na hósdaidheachta is níor</span>
<lb n="3020"/><span>stadadh leó gur shroicheadar pálás an ríogh, ná raibh</span>
<lb n="3021"/><span>bun cleite isteach air ná bárr cleite amach, acht aon</span>
<lb n="3022"/><span>chleite amháin druimfhionn buidhe ag déanamh fothna agus</span>
<lb n="3023"/><span>fasgair agus dídin dóibh.  D'aithin seisean láithreach</span>
<lb n="3024"/><span>bonn gur chuid d'fhearaibh eile na Féinne iad.  Thug</span>
<lb n="3025"/><span>sé lóistín go toiltheanach dóibh is d'fhiafruigh go</span>
<lb n="3026"/><span>cúirtéiseach díobh "A' raibh aon' eile 'na bhfochair?"</span></p>
<lb n="3027"/>
<lb n="3028"/><p><span>Dubhradar leis go raibh Diarmaid 'ach Fínn, acht nár</span>
<lb n="3029"/><span>bh'fhios dóibh cad a mhoilligh é.</span>
<lb n="3030"/></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="3031"/><p><span>"B'fhéidir," ars' an rí, "gurab é Tréan Uallach a</span>
<lb n="3032"/><span>casadh air, is má's é," ars' eisean, "tá droch-obair</span>
<lb n="3033"/><span>eatortha."</span></p>
<lb n="3034"/>
<lb n="3035"/><p><span>D'imthigheadar ar a lorg araon, 's is amhlaidh</span>
<lb n="3036"/><span>fuaireadar thíos i gcuas iad, Diarmaid i n-íochtar, is</span>
<lb n="3037"/><span>greim béil ag duine aca ar an nduine eile, is greim</span>
<lb n="3038"/><span>aige-sean ar shróin air-sean.  Dob' éigean dóibh lán</span>
<lb n="3039"/><span>tlúidh den teine a bhreith leó chun iad a sgur as a</span>
<lb n="3040"/><span>chéile.  Do mhealladar leó a bhaile iad, is cuireadh i</span>
<lb n="3041"/><span>ndá sheómra ar deighilt iad.  Ar maidin i mbáireach</span>
<lb n="3042"/><span>ní raibh beirt sa tigh budh cheanamhla ar a chéile ná iad.</span></p>
<lb n="3043"/>
<lb n="3044"/><p><span>D'árduigheadar a seoltha thar n-ais, is ar thrácht na</span>
<lb n="3045"/><span>slighe dhóibh do casadh 'na dtreó árrachtaidhe gaisgidhig</span>
<lb n="3046"/><span>'na churachán.  D'fhiosruigh sé dhiobh "Ar b'iad so</span>
<lb n="3047"/><span>dreoillíní na hÉireann?"</span></p>
<lb n="3048"/>
<lb n="3049"/><p><span>"Bheirim-se liagh," arsa Diarmaid, "gur geárr go</span>
<lb n="3050"/><span>mbeidh cúntas agat air," is ar rádh an fhocail do thug</span>
<lb n="3051"/><span>sé léim de bhórd a luinge féin ar bhórd luinge an</span>
<lb n="3052"/><span>árrachtaidhe, acht níor thúisge bhí sé ag túrlacan ná</span>
<lb n="3053"/><span>bhuail an t-árrachtaidhe lámh i n-aghaidh a smeigíne, is</span>
<lb n="3054"/><span>leis a' radadh thug sé dho chuir naoi mílte dubha ó bhaile</span>
<lb n="3055"/><span>é.  Do thug an Tréan Uallach imthigh 'na bhfochair léim</span>
<lb n="3056"/><span>de bhárr a órdóg agus de bhárr déise a chlaidhimh is do </span>
<lb n="3057"/><span>thug Diarmaid thar n-ais ar bórd.  Thug sé an tarna</span>
<lb n="3058"/><span>léim is do rug ar an árrachtaidhe is leis an bhfásgadh</span>
<lb n="3059"/><span>dá dtug sé dho do dhin dhá leath dá dhrom, 'á rádh ar</span>
<lb n="3060"/><span>an am gcéadna "gur bh'in cúntas aige ar dhreoillíní</span>
<lb n="3061"/><span>na hÉireann."</span></p>
<lb n="3062"/>
<lb n="3063"/><p><span>T'réis an méid sin a bheith déanta d'imthigh na</span>
<lb n="3064"/><span>"Dreoillíní" 'gus Tréan Uallach i bhfochair a chéile,</span>
<lb n="3065"/><span>is cá gcasfaidhe iad acht go cuan a bhí i mbun ríoghachta</span>
<lb n="3066"/><span>an Fhairceallaigh Thalmhaidhe.</span></p>
<lb n="3067"/>
<lb n="3068"/><p><span>Do bhí a chúirt sin lán de mhnáibh áille 'gus 'na</span>
<lb n="3069"/><span>measg do bhí bean Chonaill.  D'imthigh Tréan Uallach is</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="3070"/><p><span>thug leis lán a ghabháile dhíobh fé dhéin na luinge, is</span>
<lb n="3071"/><span>níor thúisge sin ná Caol an Iarainn 'na dhiaidh is iad</span>
<lb n="3072"/><span>sguabtha thar n-ais aige.</span></p>
<lb n="3073"/>
<lb n="3074"/><p><span>Do leanadar Caol an Iarainn is do mharbhuigheadar</span>
<lb n="3075"/><span>é, is do phriocadar gach bean bhreágh dá bhfuaireadar</span>
<lb n="3076"/><span>is chuireadar an chúirt trí theine 'na dhiaidh sin.  Ní</span>
<lb n="3077"/><span>gádh a rádh go raibh áthas mór ar Ghlas mhic Conaill a</span>
<lb n="3078"/><span>bhean féin a bheith 'na measg; is nuair a bhí gach ní i</span>
<lb n="3079"/><span>dtreó 'ca do sheoladar a bhaile go hÉirinn.</span></p>
<lb n="3080"/>
<lb n="3081"/><p><span>Do bhí an Fairceallach Talmhaidhe sa Domhan Toir ag</span>
<lb n="3082"/><span>bailiughadh árd-chíosa; is nuair a tháinigh sé a bhaile is</span>
<lb n="3083"/><span>nuair a chonnaic sé an loisgreán a bhí déanta d'fhiafruigh</span>
<lb n="3084"/><span>sé "'Raibh éinne fá bhun Dé ar an dtalamh a 'neosfhadh</span>
<lb n="3085"/><span>do cé dhin é?"  D'fhreagair gruagach a bhí fé sgairt</span>
<lb n="3086"/><span>é is dubhairt "gur'b iad Fianna Éireann do tháinig a'</span>
<lb n="3087"/><span>lorg na mná do sgiobad uatha do chuir a chúirt fé</span>
<lb n="3088"/><span>theine."</span></p>
<lb n="3089"/>
<lb n="3090"/><p><span>"N'fheadar," ars' an Fairceallach, "ar bh'fhéidir</span>
<lb n="3091"/><span>leat maireachtaint go dtéidhinn ar a dtóir is go</span>
<lb n="3092"/><span>dtugainn gach aon mheidhil duine 'ca ceangailte de</span>
<lb n="3093"/><span>dheire na luinge ag triall ort?"</span></p>
<lb n="3094"/>
<lb n="3095"/><p><span>"Dá mb'éigean dam maireachtaint ar bhileogaibh na</span>
<lb n="3096"/><span>gcrann go dtigtheá," ars' an Gruagach, "badh mhór an</span>
<lb n="3097"/><span>sásamh liom é."</span></p>
<lb n="3098"/>
<lb n="3099"/><p><span>D'imthigh an Fairceallach fé dhéin a churacháin agus</span>
<lb n="3100"/><span>thóg sé a sheolta bogóideacha báindearga i mbun is i</span>
<lb n="3101"/><span>mbárr na gcrann gcomhfhada gcomhdhíreach, ag treabhadh</span>
<lb n="3102"/><span>na fairrge finne fuaire go fulcanta falcanta agus</span>
<lb n="3103"/><span>é ag imtheacht os cionn na dtonnta tulcanta talcanta</span>
<lb n="3104"/><span>falcanta fionna-ruadh.  Do chuireadh sé grean na</span>
<lb n="3105"/><span>fairrge i n-uachtar agus cubhar na fairrge i n-íochtar.</span>
<lb n="3106"/><span>Bhíodh lupadáin, iasga, róinte, míolta móra ag teacht</span>
<lb n="3107"/><span>ar bhois agus bhais agus slait na maidí rámha chuige ag</span>
<lb n="3108"/><span>déanamh ceoil, spóirt agus imreasa dho.</span>
<lb n="3109"/></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="3110"/><p><span>Nuair a théigheadh as a chuid soininne gaoithe 'gus</span>
<lb n="3111"/><span>seoltóireachta do tharraigigheadh sé chuige réidh-maidí</span>
<lb n="3112"/><span>míne bínne buana bána bas-leathana 'gus do chromadh</span>
<lb n="3113"/><span>sé ar iomradh go teann tirim tósdalach, ciabhfuirm</span>
<lb n="3114"/><span>ciabhraonach, ar bun lacaí 'gus ar bharra-gheal bhfiar.</span>
<lb n="3115"/><span>Ní raibh aon bhuille de mhaide ruadh rámha dá dtugadh</span>
<lb n="3116"/><span>dá churachán ná go gcuireadh seacht céad léig i</span>
<lb n="3117"/><span>bhfairrge í.</span></p>
<lb n="3118"/>
<lb n="3119"/><p><span>Níor stad sé go ndeaghaidh go hÉirinn.  Nuair a</span>
<lb n="3120"/><span>shroich sé an tír sin tharraig sé a churachán suas san</span>
<lb n="3121"/><span>áit ná beadh gaoth dá luasgadh, tonn dá bualadh ná</span>
<lb n="3122"/><span>grian dá sgoilteadh.  Thug sé feiste lae agus lán-</span>
<lb n="3123"/><span>bhliadhna uirthi, i gcás ná beadh sé uaithi acht uair an</span>
<lb n="3124"/><span>chluig.  D'éirigh sé as lúth a chuirp, as snaidhmeanna a</span>
<lb n="3125"/><span>chnámh is chuaidh sé ar bárr puirt.</span></p>
<lb n="3126"/>
<lb n="3127"/><p><span>Do bhí na Fianna go saothrach roimis ag iomáint ar</span>
<lb n="3128"/><span>thaobh leacan cnuic.  Do chaith sé dorn de ghadraí nimhe</span>
<lb n="3129"/><span>'na measg is do cheangail gach mac máthair díobh den</span>
<lb n="3130"/><span>talamh acht Fionn.</span></p>
<lb n="3131"/>
<lb n="3132"/><p><span>"Caithfir me chómhrac, a Fhínn," ars' eisean.</span></p>
<lb n="3133"/>
<lb n="3134"/><p><span>"Cómhraiceóchad is ní hé amháin," arsa Fionn, "acht</span>
<lb n="3135"/><span>go bhfaghair an fhéile is dual d'eachtránach sa tír seo."</span></p>
<lb n="3136"/>
<lb n="3137"/><p><span>Chogain sé an órdóg ón gcroiceann go dtí an fheoil,</span>
<lb n="3138"/><span>ón bhfeoil go dtí an cnámh, ón gcnámh go dtí an</span>
<lb n="3139"/><span>smior, 's ón smior go dtí an smúsaig.  Do feasadh do</span>
<lb n="3140"/><span>ná raibh éinne ar an saoghal chun cirt a bhaint den</span>
<lb n="3141"/><span>bhFairceallach acht leanbh seacht mbliadhan leis féin a</span>
<lb n="3142"/><span>bhí sa Domhan Toir.  Do chuir sé teachtaire láithreach</span>
<lb n="3143"/><span>bonn le sgéala chun a' mhic teacht fé dheabhadh a' triall</span>
<lb n="3144"/><span>air.  D'imthigh an teachtaire is d'innis don mhac gur</span>
<lb n="3145"/><span>chuir a athair ar a leithéid seo de phrádhainn fé n-a</span>
<lb n="3146"/><span>dhéin é.  D'oll'uigh an mac é féin, i dtreó go raibh</span>
<lb n="3147"/><span>sé féin 's a' teachtaire sa bhaile roim am codlata.</span>
<lb n="3148"/><span>Do chuir Fionn an mac go leabaidh chluth'air is do chaith</span></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="3149"/><p><span>sé féin 's an Fairceallach an oidhche go maidean i</span>
<lb n="3150"/><span>ndálaibh óil.</span></p>
<lb n="3151"/>
<lb n="3152"/><p><span>D'éirigh an mac ar maidin is bhuail an cuaille</span>
<lb n="3153"/><span>comhraic, sgread sgiath is d'iarr comhrac, is thug</span>
<lb n="3154"/><span>Fiadha ná deaghaidh riamh i ndiaidh a chúil.  Dubhairt gur</span>
<lb n="3155"/><span>bh'é féin an leomhan corógach nár leónadh i gcath ná i</span>
<lb n="3156"/><span>gcomhrac, fear cóir is ceart a thagairt is gan cóir ná</span>
<lb n="3157"/><span>ceart a thabhairt uaidh.</span></p>
<lb n="3158"/>
<lb n="3159"/><p><span>Do bhí fabhraí súl an Fhairceallaigh ceangailte dá</span>
<lb n="3160"/><span>chéile le meisge 'gus easba chodladh na hoidhche, acht</span>
<lb n="3161"/><span>d'imthigh sé go fonnmhar fé dhéin an gharsúin.  Do </span>
<lb n="3162"/><span>thosnuigheadar ag gabháil stórta ar a chéile, 's i</span>
<lb n="3163"/><span>mbórdaibh an tráthnóna bhí an lá ag dol ar mhac Fhínn.</span>
<lb n="3164"/><span>D'iarr Fionn sos comhraic ar a' bhFairceallach.</span></p>
<lb n="3165"/>
<lb n="3166"/><p><span>"Gheobhair is ní hé amháin," ars' an Fairceallach.</span></p>
<lb n="3167"/>
<lb n="3168"/><p><span>Do chaith Fionn go daghadh nimhe 's as san go daghadh</span>
<lb n="3169"/><span>shlánuighthe an mac gur leigheasadh a créachta is do </span>
<lb n="3170"/><span>sgaoil leis an bhFairceallach a' cur bileoga na gcrann</span>
<lb n="3171"/><span>leis féin.</span></p>
<lb n="3172"/>
<lb n="3173"/><p><span>Do chaith Fionn 's an Fairceallach an tarna hoidhche</span>
<lb n="3174"/><span>ar nós na hoidhche roime sin, is do chaith an mac 's an</span>
<lb n="3175"/><span>Fairceallach an tarna lá ag gabháil stealla ar a chéile,</span>
<lb n="3176"/><span>gur iarr Fionn sos comhraic ar an bhFairceallach le</span>
<lb n="3177"/><span>haghaidh an tráthnóna.  Thug an Fairceallach do é is do </span>
<lb n="3178"/><span>chaitheadar an oidhche sin ar nós na hoidhche roimpi .i.</span>
<lb n="3179"/><span>gan leigheas ná oideas ná codladh na hoidhche 'g-an</span>
<lb n="3180"/><span>bhFairceallach; leigheas, suan agus sámh-chodladh 'g-an</span>
<lb n="3181"/><span>mac.</span></p>
<lb n="3182"/>
<lb n="3183"/><p><span>Do thosnuigheadar an triomhadh lá ar a chéile.</span>
<lb n="3184"/><span>Rugadar ar a chéile mar bheadh dhá leomhan cuthaigh nó</span>
<lb n="3185"/><span>dhá tharbh buile nó dhá sheabhac na faille fuaire.</span>
<lb n="3186"/><span>Dheinidís talamh bog den talamh cruaidh agus talamh</span>
<lb n="3187"/><span>cruaidh den talamh bog.  Tharraigighidís tobairíní</span>
<lb n="3188"/><span>fíoruisge trí chroidhe na gcloch glas, bhainidís laogh</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="3189"/><p><span>druimfhionn buidhe as an mboin druimfhinn duinn, ar</span>
<lb n="3190"/><span>thaobh an chnuic úd thall, ná feacaidh bó ná tarbh riamh;</span>
<lb n="3191"/><span>agus na foidíní gabhaidh a imthigheadh ó na cosaibh 'siad</span>
<lb n="3192"/><span>atá mar chnuic i nÉirinn indiu.</span></p>
<lb n="3193"/>
<lb n="3194"/><p><span>Ar theacht an tráthnóna d'iarr an Fairceallach sos</span>
<lb n="3195"/><span>comhraic ar Fhionn.</span></p>
<lb n="3196"/>
<lb n="3197"/><p><span>"Tá'n comhrac fada go leór," arsa Fionn.</span></p>
<lb n="3198"/>
<lb n="3199"/><p><span>"An mair-sin é, a Fhínn?" ars' an Fairceallach.</span></p>
<lb n="3200"/>
<lb n="3201"/><p><span>"Is mair-seo é," arsa Fionn, is budh gheárr 'na</span>
<lb n="3202"/><span>dhiaidh sin gur bhain an mac an ceann den Fhairceallach.</span></p>
<lb n="3203"/>
<lb n="3204"/><p><span>Chogain Fionn an órdóg an tarna huair féachaint a'</span>
<lb n="3205"/><span>bhfaghadh sé 'mach cad a sgaoilfeadh cuibhreacha na</span>
<lb n="3206"/><span>muintire eile.  Do feasadh do ná raibh aon ní chun a</span>
<lb n="3207"/><span>dhéanta acht fuil an Fhairceallaigh a chuimilt ortha.  Do </span>
<lb n="3208"/><span>chrom sé féin 's an mac ar bheith 'á bailiughadh i</span>
<lb n="3209"/><span>mbuidéalaibh, is nuair a bhí sain déanta 'ca, do </span>
<lb n="3210"/><span>chuimleadar braon 's a' timcheall de gach n-aon acht</span>
<lb n="3211"/><span>de Chonán.  Cómh luath is do bhíodh an fear fuasgalta</span>
<lb n="3212"/><span>do ruitheadh sé fé dhéin a' tighe le hocras i dtreó ná</span>
<lb n="3213"/><span>raibh duine fágtha acht Conán.  D'iarr Conán is gach</span>
<lb n="3214"/><span>aon chúntas ar Fionn gan é fhéin 'fhágaint 'na leithéid</span>
<lb n="3215"/><span>de chás.  Do ghlaodhuigh Fionn ar Dhúbán mhic Mara</span>
<lb n="3216"/><span>'gus ar Osgar is do rugadar-san ar dhá ghualainn air</span>
<lb n="3217"/><span>is do stracadar den talamh é.  Do sholáthruigheadar</span>
<lb n="3218"/><span>moltachán is do bhaineadar an croiceann de is do </span>
<lb n="3219"/><span>bhuaileadar bog te leis é is d'fhásadh adhbhar stocaí don</span>
<lb n="3220"/><span>Fhéinn air as sain amach.</span></p>
<lb n="3221"/>
<lb n="3222"/><p><span>Sin é mo sgéal-sa is má thá bréag ann bíodh.  Ní</span>
<lb n="3223"/><span>fhuaireas-sa dá mbárr go léir, pé sgéal é, acht</span>
<lb n="3224"/><span>stocaí fionnáin, bróga páipéir agus gártaeirí bainne</span>
<lb n="3225"/><span>reimhir agus is fada ó chaitheas iad ag gabháil bóthar</span>
<lb n="3226"/><span>na mbréag aníos.  Do ghabhas-sa an t-áth, do ghabhadar-</span>
<lb n="3227"/><span>san an clochán, do báitheadh iad-san, agus thánag-sa</span>
<lb n="3228"/><span>slán a bhaile, moladh le Dia.</span>
<lb n="3229"/></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="3230"/><p><span>XXXVIII. - TRÁTHNÓINÍN DÉIDHEANACH.</span>
<lb n="3231"/><span>I.</span></p>
<lb n="3232"/>
<lb n="3233"/><p><span>Tráthnóinín déidheanach 's mé 'g éigheamh cois amharc</span>
<lb n="3234"/><span>(abhann?),</span>
<lb n="3235"/><span>'S gan aon am aice acht na héin ag ceól,</span>
<lb n="3236"/><span>'Seadh do dhearcas an spéirbhean mhaordha mhaiseamhail</span>
<lb n="3237"/><span>Aoibhinn chaithiseach álainn óg.</span>
<lb n="3238"/><span>Do phreabas is do léimeas gach taobh díom le hanaithe;</span>
<lb n="3239"/><span>Do shaoiligheas nár bh'aon bhean taobh dí theangmhuigh liom;</span>
<lb n="3240"/><span>Le hanaithe i bpéin do phléisg gur leagadh me</span>
<lb n="3241"/><span>Gur dhubhuigh sí mo dhearca lag-bhrígheach gan treoir.</span></p>
<lb n="3242"/>
<lb n="3243"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="3244"/>
<lb n="3245"/><p><span>Do dhearcasa an ríghbhean tríos gach atuirse</span>
<lb n="3246"/><span>Agus í 'na seasamh ar bhárr an fheóir;</span>
<lb n="3247"/><span>…</span>
<lb n="3248"/><span>Tigeann sí 'rís do bhrígh na carraige</span>
<lb n="3249"/><span>'S do thairg sí buidhean síos cois calaith léi;</span>
<lb n="3250"/><span>Ar tharrac a cloidhe ó chroidhe thugas taithneamh dí,</span>
<lb n="3251"/><span>Don ríghbhean chaithiseach álainn óg.</span></p>
<lb n="3252"/>
<lb n="3253"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="3254"/>
<lb n="3255"/><p><span>A ainnir-bhean óg na mbrógan caithiseach</span>
<lb n="3256"/><span>Do dhubhuigh Fionn Ratha i dtúis mo shaoghail,</span>
<lb n="3257"/><span>Cé gur thuiteas i mbrón faoi dhó dod dheasgaibh-se</span>
<lb n="3258"/><span>Ag ól 's ag ragairne a' tnúth led spré,</span>
<lb n="3259"/><span>'Nois innis dómh-sa cadé an brón so ar t'aigne.</span>
<lb n="3260"/><span>'Bhfuileann tú pósta nó an dómh-sa gealladh tu?</span>
<lb n="3261"/><span>Go siubhlóchainn na cómhgair romhat go dtí Sasana,</span>
<lb n="3262"/><span>Mar táim le sealad a' tnúth led ghaol.</span></p>
<lb n="3263"/>
<lb n="3264"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="3265"/>
<lb n="3266"/><p><span>Tráthnóinín déidheanach 's mé ag taobh cois leasa</span>
<lb n="3267"/><span>Ar bhruach na faille ba bhreághtha gné,</span>
<lb n="3268"/><span>Bhagair sí an dlighe ar an straoille chealgaigh,</span>
<lb n="3269"/><span>Líonruith farraige i dtuargain sléibhe.</span>
<lb n="3270"/></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="3271"/><p><span>Faoi cheann tamaill don oidhche nuair a bhíosa ar</span>
<lb n="3272"/><span>mearathal</span>
<lb n="3273"/><span>'Gus m'aigne claoite chum luighe le seanchas</span>
<lb n="3274"/><span>'Seadh do dhearbhuig sí go raibh saoir léi i nAlbain</span>
<lb n="3275"/><span>Trí uaisle Banban cáirdibh Gaedheal.</span></p>
<lb n="3276"/>
<lb n="3277"/><p><span>XXXIX. - Manglam Searbh.</span></p>
<lb n="3278"/>
<lb n="3279"/><p><span>MANGLAM SEARBH.</span></p>
<lb n="3280"/>
<lb n="3281"/><p><span>Do bhí fear ann fadó gur bh'ainm do Pádraig</span>
<lb n="3282"/><span>Ó Suilleabháin.  Fear mór óil dob' eadh é.  Mar sin</span>
<lb n="3283"/><span>féin duine stuamdha macánta dob' eadh é 'na bhun.  Níor</span>
<lb n="3284"/><span>chuir sé aon achrann ar aoinne riamh ná níor chuir aoinne</span>
<lb n="3285"/><span>aon achrann air.</span></p>
<lb n="3286"/>
<lb n="3287"/><p><span>Nuair do castaoi an chómharsa ba mheasa leis air,</span>
<lb n="3288"/><span>seo mar fháiltigheadh sé roimis:</span></p>
<lb n="3289"/>
<lb n="3290"/><p><span>Dob' fheárr liom manglam searbh agus suidhe id theannta</span>
<lb n="3291"/><span>Ná seascaireacht bailg is na barraillí d'fhíon Franncach.</span></p>
<lb n="3292"/>
<lb n="3293"/><p><span>XL. - SLIBIRE CHNUIC MHUISIRE.</span></p>
<lb n="3294"/>
<lb n="3295"/><p><span>Bhí fear ann fadó agus is é an t-ainm a thugadh na</span>
<lb n="3296"/><span>daoine air ná Slibire Chnuic Mhuisire.  Do bhuail sé</span>
<lb n="3297"/><span>breoidhte agus ní raibh éinne 'na theannta do thabharfadh</span>
<lb n="3298"/><span>aire dho.  Do bhuail duine den mbaile isteach chuige lá</span>
<lb n="3299"/><span>féachaint cionnus mar a bhí sé.  Is é seo an freagra</span>
<lb n="3300"/><span>thug an duine breoidhte air:</span></p>
<lb n="3301"/>
<lb n="3302"/><p><span>Is tubaisteach an duine tusa, a Eoghain 'ach Taidhg,</span>
<lb n="3303"/><span>Is Slibire Chnuic Mhuisire go breoidhte teinn,</span>
<lb n="3304"/><span>'S gan duine 'gam ded' chine-se do gheobadh dam</span>
<lb n="3305"/><span>meadhg</span>
<lb n="3306"/><span>Acht uisge dubh na Dribse do mhairbheóchadh na gadhair.</span>
<lb n="3307"/><span>Dribse is eadh baile atá i n-aice Chnuic Mhuisire.</span>
<lb n="3308"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3309"/><p><span>XLI. - CORCAIGH NA gCUAN: A TÓGAINT AGUS</span>
<lb n="3310"/><span>A HAINMNIUGHADH.</span></p>
<lb n="3311"/>
<lb n="3312"/><p><span>Seán Ó Conaill do sgríobh</span></p>
<lb n="3313"/>
<lb n="3314"/><p><span>Do chómhnuigh Diarmuid Ó Cuirc agus a bhean agus</span>
<lb n="3315"/><span>a inghean i n-Imleach Draoighneach fadó riamh ó shoin.</span>
<lb n="3316"/><span>Bhíodar ana-bhocht mar ná raibh de shlighe mhaireachtain</span>
<lb n="3317"/><span>aca acht feirm bheag - lán dhá bhó.  Ní lé díomhaointeas</span>
<lb n="3318"/><span>Dhiarmada bhoicht a bhí an líntighe chómh suarach san ar</span>
<lb n="3319"/><span>fad má 'seadh - mar ní misde a rádh ná gurb é oibrigh</span>
<lb n="3320"/><span>go dian dúthrachtach ó mhaidean go hoidhche agus ó</span>
<lb n="3321"/><span>Luan go Satharn ar a phaiste beag talmhan.  Ní raibh</span>
<lb n="3322"/><span>rí 'ná rath dá bhárr air, ámhthach; dá fheabhas mar</span>
<lb n="3323"/><span>oibrigheadh sé, is ag dul i mboichte bhíodh sé, agus sa</span>
<lb n="3324"/><span>deire ní raibh snódh bídh 'ná éadaigh air.  Níor mhar sin</span>
<lb n="3325"/><span>dos na cómharsanaibh a bhí tímcheall air - ba chuma dhóibh</span>
<lb n="3326"/><span>mar oibrighidís, bhíodh an rath i gcómhnuidhe ortha, agus</span>
<lb n="3327"/><span>níor dhalla-phúicín ar mo Dhiarmuid an méid sin.</span></p>
<lb n="3328"/>
<lb n="3329"/><p><span>Aon oidhche amháin roim ghlaodh na gcoileach do </span>
<lb n="3330"/><span>dhúisigh Diarmuid as a chodladh - taidhbhreamh a deineadh</span>
<lb n="3331"/><span>do, agus a chuir áthas air.  Dubhradh leis ins an</span>
<lb n="3332"/><span>taidhbhreamh dá dtéigheadh sé go Droichead Maol</span>
<lb n="3333"/><span>Luimnighe go bhfaghadh sé a dhóthain i gcóir an tsaoghail</span></p>
<lb n="3334"/>
<lb n="3335"/><p><span>ón ghomhfhuaim gan amhras, agus go bhfuil "do dhéanfadh," ró-</span>
<lb n="3336"/><span>fhada; truailliughadh is eadh é, agus seo mar do loiteadh an</span>
<lb n="3337"/><span>líne ar fad dhom thuairim: Tháinig "nach faghainn duine" innti</span>
<lb n="3338"/><span>ar dtúis (féach nóta a 2), agus ó thála go mbaineann "do</span>
<lb n="3339"/><span>gheobhadh" don bhréithir chéadna dob' éigean "do dhéanfadh" do</span>
<lb n="3340"/><span>dhéanamh de.  Rud eile, oireann "do gheobhadh" don cheathramhadh</span>
<lb n="3341"/><span>líne sa chéill agus ní oireann "do dhéanfadh" .i. do gheibhdís</span>
<lb n="3342"/><span>uisge na Druipsighe dhó agus ní bhfuighdís an mheadhg.  Druipsighe,</span>
<lb n="3343"/><span>g. le "Druipseach," Dripsey as Béarla; abhainn í go bhfuil a </span>
<lb n="3344"/><span>barr nó a tobar i gCnoc Mhuisire.  Druipseach, ainmnidh;</span>
<lb n="3345"/><span>Ciarraigheachas "Dribse," is dócha, oireas do gach aon tuiseal.</span>
<lb n="3346"/><span>Pé fuirm é, ní hionráidhte sa cheathramhain acht é, mar is léir</span>
<lb n="3347"/><span>as an déánamh atá uirthi.  Do bheadh "Druipsighe" ró-fhada gan</span>
<lb n="3348"/><span>aon agó.</span>
<lb n="3349"/></p>
</div>
<pb n="86"/>
<div><lb n="3350"/><p><span>ann.  Do hínnseadh do leis an bóthar go ngeóbhadh sé</span>
<lb n="3351"/><span>chún dul ann; mar ní raibh traen 'ná "jingle" 'ná</span>
<lb n="3352"/><span>fiú amháin coráiste lé fághail an uair sin 'ná aon</span>
<lb n="3353"/><span>tuairisc ortha acht chómh beag.</span></p>
<lb n="3354"/>
<lb n="3355"/><p><span>Bhí go maith.  Nuair éirigh sé ar maidin níor dhearmad</span>
<lb n="3356"/><span>leis an sgeul innsint d'á mhnaoi.  'Sé freagra fuair</span>
<lb n="3357"/><span>sé, ámhthach, acht gur ghnóthaí fuara iad taidhbhruighthí,</span>
<lb n="3358"/><span>mar ná bíonn ionnta acht dearg-éitheach agus nár cheart</span>
<lb n="3359"/><span>d'aoinne géilleadh dhóibh, "agus," ar sise, "bíonn a</span>
<lb n="3360"/><span>dhá dtrian ag an áidhbheirseóir."  Seadh, sgaoil sé</span>
<lb n="3361"/><span>thairis an sgeul agus do dhírigh sé ar bheith ag obair</span>
<lb n="3362"/><span>agus ag gnóthughadh arís, mar bhí sé roimis sin, acht</span>
<lb n="3363"/><span>dá dtugadh sé an taobh síos suas d'Imleach Draoighneach</span>
<lb n="3364"/><span>ar fad, sin a mbeadh d'á bhárr aige.</span></p>
<lb n="3365"/>
<lb n="3366"/><p><span>Tamall 'na dhiaidh sin taidhbhruigheadh do an taidhbhreamh</span>
<lb n="3367"/><span>ceudna arís gan focal fé 'ná thairis; acht amháin gur</span>
<lb n="3368"/><span>cuireadh i n-úil do gur bh'é an tarna seans é.  Lá 'r</span>
<lb n="3369"/><span>na mhárach d'innis sé d'á mhnaoi an méid sin arís, acht</span>
<lb n="3370"/><span>má 'seadh! do chuir sí bun ós cionn leis é an tarna</span>
<lb n="3371"/><span>huair.</span></p>
<lb n="3372"/>
<lb n="3373"/><p><span>Lean sé air annsan ag cur de mar ba dhual do: chún</span>
<lb n="3374"/><span>gur taidhbhruigheadh an tríomhadh huair do an sgeul</span>
<lb n="3375"/><span>ceudna acht amháin go ndubhradh leis an iarracht so gur</span>
<lb n="3376"/><span>bh'é seo a sheans deireannach.</span></p>
<lb n="3377"/>
<lb n="3378"/><p><span>Bhí go maith; nuair éirigh sé an mhaidean san, níor</span>
<lb n="3379"/><span>innis sé a sgeul d'aoinne, acht cur sa tsiubhal fé dhéin</span>
<lb n="3380"/><span>na háite a dubhradh leis.  Lean sé air riamh is coidhche</span>
<lb n="3381"/><span>go dtánaigh sé go Droichead Maol Luimnighe, i gceann</span>
<lb n="3382"/><span>an tríomhadh lae dho.  Do shiubhail sé anonn 's anall</span>
<lb n="3383"/><span>ann, agus do thug sé an lá ar fad ag spaisdeóireacht</span>
<lb n="3384"/><span>ann acht sgeul ná duain 'ná cómhair saidhbhris ní bhfuair</span>
<lb n="3385"/><span>sé ó aoinne.  Bhí gach aoinne ag feuchaint air agus 'ghá</span>
<lb n="3386"/><span>thabhairt fé ndeara, mar d'aithnigheadar gur stróinséar</span>
<lb n="3387"/><span>é, toisg malairt éadaigh leó féin a bheith air.  I gceann</span></p>
</div>
<pb n="87"/>
<div><lb n="3388"/><p><span>an tríomhadh lae dho ag fabhlaorduigheacht tímcheall an</span>
<lb n="3389"/><span>Droichid agus náire a dhóthain air roimh na daoine, do </span>
<lb n="3390"/><span>bhuail fear fé n-a dhéin agus d'fhiafhruigh dhe cad í an</span>
<lb n="3391"/><span>pháirt de'n dúthaigh gur bh'as do?  Annsan d'innis sé</span>
<lb n="3392"/><span>dho focal ar fhocal cár bh'as do, agus cad a thug é,</span>
<lb n="3393"/><span>agus an sgeul ar fad tríd síos.</span></p>
<lb n="3394"/>
<lb n="3395"/><p><span>"Mo thruagh mhór tu, a dhuine bhoicht," ar seisean,</span>
<lb n="3396"/><span>"chún teacht chómh fada ó bhaile ar chúrsaidhibh de'n</span>
<lb n="3397"/><span>tsórt san.  Táthar dhá thaidhbhreamh san dómh-sa le</span>
<lb n="3398"/><span>seacht mbliadhna, dá dtéighinn siar go hÍbh Ráthach go</span>
<lb n="3399"/><span>bhfaghainn mo dhóthain do'n tsaoghal ann - ar chnocán</span>
<lb n="3400"/><span>atá tamall suas o'n bhfairrge.  Tá gáirdín ar an</span>
<lb n="3401"/><span>gcnocán go bhfuil crann fuinnseóige ag fás istigh 'na</span>
<lb n="3402"/><span>lár agus síos lé taobh an chrainn sin do gheóbhainn mo</span>
<lb n="3403"/><span>chuid saidhbhris "mar 'dheadh" dá dtéighinn 'ghá iarraidh."</span></p>
<lb n="3404"/>
<lb n="3405"/><p><span>Do thóg an fear eile chuige féin an t-aighneas, mar</span>
<lb n="3406"/><span>d'réir na cómharthaí a tugadh do d'aithin sé gur bh'é a</span>
<lb n="3407"/><span>gháirdín féin do bhí ar siubhal aige.</span></p>
<lb n="3408"/>
<lb n="3409"/><p><span>D'fhág sé slán agus beannacht ag an bhfear annsan,</span>
<lb n="3410"/><span>agus do ghluais sé air a-bhaile do'n fhásgadh san.  Do </span>
<lb n="3411"/><span>shrois sé an baile i ndeireadh an tríomhadh laé dho, agus</span>
<lb n="3412"/><span>níor thug sé aon chúnntas d'á mhnaoi 'ná dá inghin cá</span>
<lb n="3413"/><span>raibh sé an fhaid 's bhí sé amuigh.</span></p>
<lb n="3414"/>
<lb n="3415"/><p><span>Seachtmhain 'na dhiaidh sin annsan, bhí oidhche bhreágh</span>
<lb n="3416"/><span>spéirghealaighe ann, agus nuair a bhí an chuid eile i n-a</span>
<lb n="3417"/><span>dtrom-shuan fuair Diarmuid a ringer, a ránn agus a</span>
<lb n="3418"/><span>shluasaid agus do bhuail sé amach fé dhéin an gháirdín.</span>
<lb n="3419"/><span>Dhein sé poll síos lé cliathán an chrainn.  Níor bh'fhada</span>
<lb n="3420"/><span>dho ag polladh gur bhuail leac leis, acht dob' air ba</span>
<lb n="3421"/><span>ghiorra an mhoill, í chaitheamh as an slighe, lé n-a ringer.</span>
<lb n="3422"/><span>Thíos fé'n lic do fuair sé sgilléad maith mór, agus é</span>
<lb n="3423"/><span>lán suas go bailc d'airgead bhán.  Do tharraig sé leis</span>
<lb n="3424"/><span>aníos é, agus do dhún an poll go cáidhréiseach 'na</span>
<lb n="3425"/><span>dhiaidh arís.  Thug sé leis an sgilléad annsan agus do </span></p>
</div>
<pb n="88"/>
<div><lb n="3426"/><p><span>chuir sé i bhfolach é, i ngan fhios d'aoinne eile, agus do </span>
<lb n="3427"/><span>chuaidh sé a chodladh arís.</span></p>
<lb n="3428"/>
<lb n="3429"/><p><span>Ar maidin nuair éirigh sé níor leig sé aon nídh air</span>
<lb n="3430"/><span>lé hao nne lasmuigh d'á mhnaoi agus d'á inghin.  Do </span>
<lb n="3431"/><span>bhíodh airgead a dhóthain aige dos gach nídh a theastuigheadh</span>
<lb n="3432"/><span>uaidh as san amach.  Do dhein sé tigh breágh nuadh dho</span>
<lb n="3433"/><span>féin agus a lán nidhthe eile nách é.  B'ait leis na</span>
<lb n="3434"/><span>cómharsanaibh go léir cá raibh sé a' fagháilt an airgid</span>
<lb n="3435"/><span>ar fad agus bhí an-iongnadh ortha 'na thaobh.</span></p>
<lb n="3436"/>
<lb n="3437"/><p><span>Ins an am san do bhíodh dream daoine a' gabháil</span>
<lb n="3438"/><span>tímcheall go dtugthaí "sgoláirí bochta" ortha.  Do </span>
<lb n="3439"/><span>ghabhadh duine áirighthe aca chún Diarmuda i gcomhnuidhe</span>
<lb n="3440"/><span>agus ba ghnáthach leis fanamhaint in' fhochair ar feadh</span>
<lb n="3441"/><span>cúpla lae.  Do bhuail sé chuige an iarracht so pé'n Éirinn</span>
<lb n="3442"/><span>é agus is roimis do fearadh an fáiltiughadh breágh</span>
<lb n="3443"/><span>Gaodhalach i nós na haimsire sin.  Mar seo taréis</span>
<lb n="3444"/><span>tuitim na hoidhche dhóibh agus iad suidhte tímcheall na</span>
<lb n="3445"/><span>teine ar a gcraoibín tseabhrach - smután giúise sáidhte</span>
<lb n="3446"/><span>sa teine chún solais a thabhairt dhóibh (mar ná raibh a</span>
<lb n="3447"/><span>mhalairt ann an uair sin).  Bhí sgilléad an airgid ar</span>
<lb n="3448"/><span>an dteine ag beirbhiughadh ladhairín phrátaí dhóibh féin.</span>
<lb n="3449"/><span>Feuchaint dá dtug an sgolaire bocht ar an dteine, do </span>
<lb n="3450"/><span>thug sé fé ndeara an lasaire ag nochtadh sgríbhneoireacht</span>
<lb n="3451"/><span>ar an sgilléad.  Do léigh sé í leis féin agus do chuir</span>
<lb n="3452"/><span>sé gáire as.  D'fiafhruigh fear a' tighe dhe cé'r b'é fáth</span>
<lb n="3453"/><span>a gháire:</span></p>
<lb n="3454"/>
<lb n="3455"/><p><span>"Tá," ar seisean, "an sgilléad so ar a' dteine</span>
<lb n="3456"/><span>agat; cá bhfuairis é?"</span></p>
<lb n="3457"/>
<lb n="3458"/><p><span>"Árthach a thánaig isteach sa chuan san thíos tráth,"</span>
<lb n="3459"/><span>arsa fear an tighe, "agus thug duine des na</span>
<lb n="3460"/><span>máirnéalachaibh dham an sgilléad san as ucht rud éigin</span>
<lb n="3461"/><span>a dheineas dho."</span></p>
<lb n="3462"/>
<lb n="3463"/><p><span>"Tá an sgilléad so 'gá rádh," ars' an sgoláire,</span>
<lb n="3464"/><span>"pé áit go bhfuarthas é, go raibh sgilléad eile níosa</span>
<lb n="3465"/><span>mhó 'ná é féin ar an dtaobh thíos de agus é lán d'ór."</span>
<lb n="3466"/></p>
</div>
<pb n="89"/>
<div><lb n="3467"/><p><span>Ní raibh a thuille ann go dtí go ndeaghadar a chodladh.</span>
<lb n="3468"/><span>Bhí fhios ag fear an tighe go maith cá bhfuair sé an</span>
<lb n="3469"/><span>sgilléad agus bhí a rian air; nuair a bhraith sé go raibh</span>
<lb n="3470"/><span>an chuid eile go léir 'na gcodladh, siúd amach é agus</span>
<lb n="3471"/><span>a chuid airmeacha aige.  Níor stad sé go ndeaghaidh</span>
<lb n="3472"/><span>sé go dtí an crann san ngáirdín.  Do pholl sé síos</span>
<lb n="3473"/><span>lé n-a thaobh agus i gceann tamaill do bhuail gearr-</span>
<lb n="3474"/><span>chorcán leis a bhí lán d'ór bhreágh bhuidhe.  Thóg sé leis</span>
<lb n="3475"/><span>aníos é agus do dhún an poll go cúramach arís.  Thug</span>
<lb n="3476"/><span>sé a bhaile a chorcáinín óir agus chuir sé i bhfolach é</span>
<lb n="3477"/><span>agus do chuaidh a chodladh dho féin go maidean.</span></p>
<lb n="3478"/>
<lb n="3479"/><p><span>Lá 'r na mhárach, aimsir eadshruth, do bhí an sgoláire</span>
<lb n="3480"/><span>bocht ag cur chún bóthair arís.</span></p>
<lb n="3481"/>
<lb n="3482"/><p><span>Nuair a chonnaic fear an tighe é, dubhairt sé leis</span>
<lb n="3483"/><span>go raibh fáilte roimis agus fanamhaint go ceann</span>
<lb n="3484"/><span>seachtmhaine.  Chómh maith d'fhan.</span></p>
<lb n="3485"/>
<lb n="3486"/><p><span>Is amhlaidh a bhí fear an tighe ag machtnamh agus ag</span>
<lb n="3487"/><span>cuimhneamh mar gheall ar an gcúrsa.  Sa deire dubhairt</span>
<lb n="3488"/><span>sé leis féin nár cheart do an sgoláire bocht a leigint</span>
<lb n="3489"/><span>uaidh gan a chion de'n airgead a thabhairt dho, mar ná</span>
<lb n="3490"/><span>beadh sé aige i n-ao' chor mara mbeadh é.</span></p>
<lb n="3491"/>
<lb n="3492"/><p><span>D'innis sé dá mhnaoi go bhfuair sé an t-ór, agus</span>
<lb n="3493"/><span>gur bh'é an sgoláire bocht fé ndeara dho é fhagháilt,</span>
<lb n="3494"/><span>agus go raibh sé dhá cheapadh nár bh'fholáir dho díol fiach</span>
<lb n="3495"/><span>éigin a thabhairt do 'na thaobh.  "Is dóigh liom gurb é</span>
<lb n="3496"/><span>nídh is fearra dhúinn a dheunamh dhe 'ná cliamhain agus</span>
<lb n="3497"/><span>an talamh a thabhairt dho.  Beimíd 'ghá thabhairt do</span>
<lb n="3498"/><span>dhuine éigin sara' fada mar tá ár ndóthain againn-ne</span>
<lb n="3499"/><span>in' eughmais an fhaid mhairfhimíd."</span></p>
<lb n="3500"/>
<lb n="3501"/><p><span>"Táim sásta," ars' an mnaoi.</span></p>
<lb n="3502"/>
<lb n="3503"/><p><span>Thánaig deire na seachtmhaine agus do bhí an sgoláire</span>
<lb n="3504"/><span>bocht ag imtheacht acht do bhí Diarmuid 'á choimeád ó</span>
<lb n="3505"/><span>lá go lá ar shlighe 's go raibh náire ag teacht ar an</span>
<lb n="3506"/><span>sgoláire é bheith ag fanamhaint chómh fada.  Do tharraing</span></p>
</div>
<pb n="90"/>
<div><lb n="3507"/><p><span>Diarmuid anuas chuige annsan cleamhnais agus dubhairt</span>
<lb n="3508"/><span>sé ná tabharfaidh sé a chuid talmhan d'aoinne eile acht</span>
<lb n="3509"/><span>do.  Ghlac fearg an sgoláire bocht agus dubhairt sé</span>
<lb n="3510"/><span>leis gur chirte dho éisteacht ná bheith ag magadh fé, go</span>
<lb n="3511"/><span>raibh fhios aige féin go maith gur bh'fhuraiste dho duine</span>
<lb n="3512"/><span>fhagháilt dho, nuair ba mhaith leis é thabhairt uaidh.</span></p>
<lb n="3513"/>
<lb n="3514"/><p><span>Níor bh'aon mhaitheas do bheith leis an sgolaire, go</span>
<lb n="3515"/><span>dtí gur innis sé dho go bhfuair sé an t-airgead agus ná</span>
<lb n="3516"/><span>faghadh sé é i n-ao'chor mara mbeadh é féin.  "Agus</span>
<lb n="3517"/><span>mara bhfanfhaidh tú agam," ar seisean, "roinnfead</span>
<lb n="3518"/><span>leat do chuid de."</span></p>
<lb n="3519"/>
<lb n="3520"/><p><span>Leis sin do shuidh an sgoláire, agus d'fhan sé 'na</span>
<lb n="3521"/><span>theannta.  Do phós sé a inghean leis.  Ba mhór an</span>
<lb n="3522"/><span>iongnadh leis na cómharsanaibh Diarmuid a thabhairt a</span>
<lb n="3523"/><span>inghine do'n sgoláire bocht.</span></p>
<lb n="3524"/>
<lb n="3525"/><p><span>D'fhan Diarmuid agus a chliamhain san áit sin ag</span>
<lb n="3526"/><span>obair timcheall lé bliadhain no dhó.  Lá des na</span>
<lb n="3527"/><span>laetheanntaibh do theasbáin Diarmuid an t-airgead do'n</span>
<lb n="3528"/><span>sgoláire bocht; agus ó ba dhuine glic seana-chríonna</span>
<lb n="3529"/><span>an sgoláire - seo mar adubhairt sé:</span></p>
<lb n="3530"/>
<lb n="3531"/><p><span>"Is mór an truagh," ar seisean, "an méid sin</span>
<lb n="3532"/><span>airgid bheith ag imtheacht gan chrích annso agus gur</span>
<lb n="3533"/><span>bh'fheárr úsáid éigin a dheunamh dhe."</span></p>
<lb n="3534"/>
<lb n="3535"/><p><span>Dubhairt Diarmuid leis, nár ghádh dho aon chor a chur</span>
<lb n="3536"/><span>de, go raibh a dhóthain aige an fhaid mhairfheadh sé.</span></p>
<lb n="3537"/>
<lb n="3538"/><p><span>"Tá fhios agam féin go bhfuil," ars' an sgoláire,</span>
<lb n="3539"/><span>"acht ba mhaith liom nídh éigin a dheunamh dhe agus níl</span>
<lb n="3540"/><span>aon nídh is feárr a dheunfhaimís 'ná an áit seo a</span>
<lb n="3541"/><span>chaitheamh uainn agus dul chún cómhnuighthe i n-áit éigin</span>
<lb n="3542"/><span>eile."  Do thoiligh Diarmuid leis.  Do thugadar an</span>
<lb n="3543"/><span>áit uatha agus do ghluaiseadar ortha go dtángadar go</span>
<lb n="3544"/><span>háit áluinn láimh leis an bhfairrge.  Do thaithn an áit</span>
<lb n="3545"/><span>sin go mór leó agus ba ghreannamhar leó gan aon</span>
<lb n="3546"/><span>tigh a bheith ann rómpa.  Do cheannuigheadar paiste</span></p>
</div>
<pb n="91"/>
<div><lb n="3547"/><p><span>talmhan ann agus do dheineadar tigh breágh ann chún</span>
<lb n="3548"/><span>cómhnuighthe dóibh féin.  Chuireadar siopa ar bun leis</span>
<lb n="3549"/><span>ann agus do dheineadar a lán airgid leis.  Thógadar</span>
<lb n="3550"/><span>tuilleadh tighthe agus do thugaidís ar cíos iad.  Níor</span>
<lb n="3551"/><span>bh'fhada go raibh suas lé fiche tigh deunta aca agus mar</span>
<lb n="3552"/><span>sin ní raibh gádh na amhgar ortha an fhaid mhaireadar.</span>
<lb n="3553"/><span>'Sí Cathair Chorcaighe an áit sin anois agus sin mar a</span>
<lb n="3554"/><span>cuireadh ar bun í.  Sin é, leis, fé ndeara "Corcaigh</span>
<lb n="3555"/><span>Mhór bhoicht Dhiarmuda" a tabhairt uirri, mar dob' é</span>
<lb n="3556"/><span>Diarmuid Ó Cuirc a fuair an t-airgead a dhein í.</span></p>
<lb n="3557"/>
<lb n="3558"/><p><span>XLII. - DÁ MBEINN-SE IM IASGAIRE.</span></p>
<lb n="3559"/>
<lb n="3560"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="3561"/>
<lb n="3562"/><p><span>Dá mbeinn-se im iasgaire thiar i mBinn Éadair</span>
<lb n="3563"/><span>Is Máire na ngeal-mbrághad 'na bradán ar Loch Éirne,</span>
<lb n="3564"/><span>Is aoibhinn 's is meadhrach do raghainn-se dá héileamh</span>
<lb n="3565"/><span>Is do-gheobhainn in mo líontán grianán ban Éireann.</span></p>
<lb n="3566"/>
<lb n="3567"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="3568"/>
<lb n="3569"/><p><span>Dá mbeinn-se im lacha agus fairsinge sléibhe agam</span>
<lb n="3570"/><span>Is radharc ar na flaithis d'fhonn m'anam do dhéanamh,</span>
<lb n="3571"/><span>Do thiubhrainn-se a bhaile an ainnir dá bhféadfainn</span>
<lb n="3572"/><span>Is do léigfinn dá hathair na sealad dá héileamh.</span></p>
<lb n="3573"/>
<lb n="3574"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="3575"/>
<lb n="3576"/><p><span>Dá mbeinn-se i Lúndain im cheann ar an ngárda</span>
<lb n="3577"/><span>Is cead agam ón bhFranncach mo long do chur thar sáile,</span>
<lb n="3578"/><span>Chúig mhíle púnt dar bh'fhiú súd gach lá me</span>
<lb n="3579"/><span>'S gurbh' i Máire mo rogha-sa 's go mbronnfainn mo</span>
<lb n="3580"/><span>stáit di.</span>
<lb n="3581"/></p>
</div>
<pb n="92"/>
<div><lb n="3582"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="3583"/>
<lb n="3584"/><p><span>Éirigh id shuidhe, a bhuachaill, agus gléas mo ghearrán dam</span>
<lb n="3585"/><span>Is gach bealach ann dá mbuailfir bí ar thuairisg mo</span>
<lb n="3586"/><span>dhian-ghrádh' ann;</span>
<lb n="3587"/><span>Tá sí dhá luadh liom ó bhíos im leanbán,</span>
<lb n="3588"/><span>'S gur binne liom naoi n-uaire í ná cuach is ná orgáin.</span></p>
<lb n="3589"/>
<lb n="3590"/><p><span>XLIII. - Ceisteanna: leath-chéad a líon.</span></p>
<lb n="3591"/>
<lb n="3592"/><p><span>1. Fear ag siubhal na trágha agus a bhothán ar a dhrom</span>
<lb n="3593"/><span>aige.</span></p>
<lb n="3594"/>
<lb n="3595"/><p><span>Mingeán.</span></p>
<lb n="3596"/>
<lb n="3597"/><p><span>2. Saighdiuir sa gháirdín agus cáibín gorm air.</span></p>
<lb n="3598"/>
<lb n="3599"/><p><span>Ribilín.</span></p>
<lb n="3600"/>
<lb n="3601"/><p><span>3. Oileáinín lán de chosaibh mionánaidhe.</span></p>
<lb n="3602"/>
<lb n="3603"/><p><span>Cárdaidhe.</span></p>
<lb n="3604"/>
<lb n="3605"/><p><span>4. Láir bhán sa gháirdín,</span>
<lb n="3606"/><span>Siorrach innti, siorrach aisti,</span>
<lb n="3607"/><span>Siorrach dá hól,</span>
<lb n="3608"/><span>Agus í faoi eachmairt.</span></p>
<lb n="3609"/>
<lb n="3610"/><p><span>Cruiceog bheach.</span></p>
<lb n="3611"/>
<lb n="3612"/><p><span>5. Ceithre muca firionna bána</span>
<lb n="3613"/><span>Ag féachaint siar ar hallaíbh Uí Dhála';</span>
<lb n="3614"/><span>D'íosfaidís a dtiocfaidh 's a dtáinig</span>
<lb n="3615"/><span>Is ní theilgfidís oiread a' cháingthe.</span></p>
<lb n="3616"/>
<lb n="3617"/><p><span>Ceithre theampall.</span></p>
<lb n="3618"/>
<lb n="3619"/><p><span>6. Céist do bhí ar an easbog</span>
<lb n="3620"/><span>Seachtmhain is trí lá:</span>
<lb n="3621"/><span>Naonbhar fear i gceart</span>
<lb n="3622"/><span>Aige aon mhnaoi 'mháin.</span></p>
<lb n="3623"/>
<lb n="3624"/><p><span>Naonbhar ab' ainm dá fear.</span>
<lb n="3625"/></p>
</div>
<pb n="93"/>
<div><lb n="3626"/><p><span>7. Dháréag ar aon leabaidh 's gan aon' aca ar colbha.</span></p>
<lb n="3627"/>
<lb n="3628"/><p><span>Roth tuirinn.</span></p>
<lb n="3629"/>
<lb n="3630"/><p><span>8. Trí cosa i n-áirde;</span>
<lb n="3631"/><span>Dhá chois i dtalamh;</span>
<lb n="3632"/><span>Ceann an duine bheó</span>
<lb n="3633"/><span>I mbéal an duine mhairbh.</span></p>
<lb n="3634"/>
<lb n="3635"/><p><span>Corcán ar cheann cailín.</span></p>
<lb n="3636"/>
<lb n="3637"/><p><span>9. Cím chugham anoir</span>
<lb n="3638"/><span>Fear na sruth,</span>
<lb n="3639"/><span>Fear na coise caoile cruaidhe,</span>
<lb n="3640"/><span>Is mo dhá thruagh mo laogh gan ruth.</span>
<lb n="3641"/><span>Bó do bhí t'réis breithe agus do </span>
<lb n="3642"/><span>chonnaic sí madra alla ag teacht.</span></p>
<lb n="3643"/>
<lb n="3644"/><p><span>10. Cím chugham trís an ngleann</span>
<lb n="3645"/><span>Inghean an ríogh agus í go teann;</span>
<lb n="3646"/><span>Rud beag óir ar bhárr a baise</span>
<lb n="3647"/><span>Agus cúl a coise trí n-a ceann.</span></p>
<lb n="3648"/>
<lb n="3649"/><p><span>Tuagh.</span></p>
<lb n="3650"/>
<lb n="3651"/><p><span>11. Bíonn sí thiar;</span>
<lb n="3652"/><span>Bíonn sí i ngáirdín Bhaile Átha Cliath;</span>
<lb n="3653"/><span>Is mó é a greim ná greim capaill</span>
<lb n="3654"/><span>Agus ní itheann sí an féar.</span></p>
<lb n="3655"/>
<lb n="3656"/><p><span>Speal.</span></p>
<lb n="3657"/>
<lb n="3658"/><p><span>12. Cím-se agus ní chíonn tusa é agus is giorra</span>
<lb n="3659"/><span>dhuit-se é ná dhómh-sa.</span></p>
<lb n="3660"/>
<lb n="3661"/><p><span>Cúl do chinn.</span></p>
<lb n="3662"/>
<lb n="3663"/><p><span>13. Dhá chois ar talamh;</span>
<lb n="3664"/><span>Ceithre cosa ar talamh;</span>
<lb n="3665"/><span>Ceann le tóin agus tón ar talamh.</span></p>
<lb n="3666"/>
<lb n="3667"/><p><span>Duine a bheadh ag crúdh caorach.</span>
<lb n="3668"/></p>
</div>
<pb n="94"/>
<div><lb n="3669"/><p><span>14. Ceithre slata míne réidhe 'siubhal an tsléibhe 's a</span>
<lb n="3670"/><span>mbéal fútha.</span>
<lb n="3671"/><span>Ceithre sheine (seiní) na bó.</span></p>
<lb n="3672"/>
<lb n="3673"/><p><span>15. Ceathrar ar ruth;</span>
<lb n="3674"/><span>Ceathrar ar crith;</span>
<lb n="3675"/><span>Beirt ag tabhairt an eoluis</span>
<lb n="3676"/><span>Do Mhac Uí Ghioblacháin ag ruth 'na ndiaidh.</span>
<lb n="3677"/><span>Bó bheadh ag rith, an t-earball Mac</span>
<lb n="3678"/><span>Uí Ghioblacháin, an dá shúil, na ceithre</span>
<lb n="3679"/><span>sheine (ar crith), na ceithre cosa (ar</span>
<lb n="3680"/><span>ruth).</span></p>
<lb n="3681"/>
<lb n="3682"/><p><span>16. Lán páirce do bha bána agus bó dhearg eatorra</span>
<lb n="3683"/><span>istig.</span></p>
<lb n="3684"/>
<lb n="3685"/><p><span>Sin é do bhéal agus t'fhiacla agus do</span>
<lb n="3686"/><span>theanga.</span></p>
<lb n="3687"/>
<lb n="3688"/><p><span>17. Sin é sa chúinne agus pus air.</span></p>
<lb n="3689"/>
<lb n="3690"/><p><span>An chroch.</span></p>
<lb n="3691"/>
<lb n="3692"/><p><span>18. Chúig sgata glaisínig</span>
<lb n="3693"/><span>Ag baint adhmaid an chaoil:</span>
<lb n="3694"/><span>An méid a bhainidís do fhágaidís;</span>
<lb n="3695"/><span>An méid ná bainidís thugaidís leó.</span>
<lb n="3696"/><span>Géanna a bheadh ag priucadh clúmhach</span>
<lb n="3697"/><span>díobh féin.</span></p>
<lb n="3698"/>
<lb n="3699"/><p><span>19. Cím chugham aniar</span>
<lb n="3700"/><span>Trí capaill, trí sriain,</span>
<lb n="3701"/><span>Trí pillíní óir,</span>
<lb n="3702"/><span>Agus trí pócadáin fiaidh.</span></p>
<lb n="3703"/>
<lb n="3704"/><p><span>Trí sgamaill.</span></p>
<lb n="3705"/>
<lb n="3706"/><p><span>20. Fear fada dubh</span>
<lb n="3707"/><span>'Na sheasamh 'sa tsruth</span>
<lb n="3708"/><span>Gan focal 'na phus</span>
<lb n="3709"/><span>Acht Dodaidhe Ó Duid.</span></p>
<lb n="3710"/>
<lb n="3711"/><p><span>Deatach ag imtheacht as sheiminé.</span>
<lb n="3712"/></p>
</div>
<pb n="95"/>
<div><lb n="3713"/><p><span>21. Nead fuiseoige ar sliabh</span>
<lb n="3714"/><span>I bpoillín dian daingean docht</span>
<lb n="3715"/><span>Faoi bhun an chúilín chasda chraobhaigh,</span>
<lb n="3716"/><span>'S a' bhfuil aon mhac ríogh i nÉirinn a réidh-</span>
<lb n="3717"/><span>teoghadh mo cheist?</span>
<lb n="3718"/><span>Circín striceach do dhein nead i súil</span>
<lb n="3719"/><span>an duine do fuair bás ar an sliabh.</span></p>
<lb n="3720"/>
<lb n="3721"/><p><span>22. Abhlín buidhe beárrtha</span>
<lb n="3722"/><span>I lár na tuinne báine.</span>
<lb n="3723"/><span>An t-im 'sa bhláthaigh (nó Im is</span>
<lb n="3724"/><span>bláthach).</span></p>
<lb n="3725"/>
<lb n="3726"/><p><span>23. Saitheach gan tóin gan cheann, 's é lan do fheoil</span>
<lb n="3727"/><span>duine.</span></p>
<lb n="3728"/>
<lb n="3729"/><p><span>Méaracán táilliúra.</span></p>
<lb n="3730"/>
<lb n="3731"/><p><span>24. Tá tig agam-sa</span>
<lb n="3732"/><span>'S ní gheobhainn féin slighe go deó ann,</span>
<lb n="3733"/><span>Is ní'l fear ins an domhan</span>
<lb n="3734"/><span>Chóimhreóghadh a chuid fuinneóg air.</span></p>
<lb n="3735"/>
<lb n="3736"/><p><span>Méaracán.</span></p>
<lb n="3737"/>
<lb n="3738"/><p><span>25. Tá botháinín 'sa gháirdín</span>
<lb n="3739"/><span>Go raghadh na céadta ann;</span>
<lb n="3740"/><span>Ní bhfaghainn-se slighe ann</span>
<lb n="3741"/><span>Ná leath mo chuid éadaig.</span></p>
<lb n="3742"/>
<lb n="3743"/><p><span>Cruiceóg bheach.</span></p>
<lb n="3744"/>
<lb n="3745"/><p><span>26. Deatach 'sa ghleann</span>
<lb n="3746"/><span>'S gan aon teine ann.</span></p>
<lb n="3747"/>
<lb n="3748"/><p><span>Bualtrach Bó.</span></p>
<lb n="3749"/>
<lb n="3750"/><p><span>27. Sin é suas m'athair mór 's a chaipín air.</span></p>
<lb n="3751"/>
<lb n="3752"/><p><span>Deatach.</span>
<lb n="3753"/></p>
</div>
<pb n="96"/>
<div><lb n="3754"/><p><span>28. Chuas amach 'dir dhá chrann,</span>
<lb n="3755"/><span>Agus thána' 'steach 'dir dhá abhainn.</span>
<lb n="3756"/><span>Duine bheadh ag dul amach le dhá mhuga</span>
<lb n="3757"/><span>go dtí an tobar agus ag teacht thar</span>
<lb n="3758"/><span>n-ais le uisge.</span></p>
<lb n="3759"/>
<lb n="3760"/><p><span>29. Méisín chúmtha chámtha,</span>
<lb n="3761"/><span>A béal fúithi 's a ton i n-áirde.</span></p>
<lb n="3762"/>
<lb n="3763"/><p><span>Sliogán báirnig.</span></p>
<lb n="3764"/>
<lb n="3765"/><p><span>30. Bean fhada ghléigeal</span>
<lb n="3766"/><span>Agus crios dá taobh fhéinig.</span></p>
<lb n="3767"/>
<lb n="3768"/><p><span>Punann coirce.</span></p>
<lb n="3769"/>
<lb n="3770"/><p><span>31. Sin é sa chúinne</span>
<lb n="3771"/><span>Agus dhá chéad súil air.</span></p>
<lb n="3772"/>
<lb n="3773"/><p><span>Corcáinín anbhruithe.</span></p>
<lb n="3774"/>
<lb n="3775"/><p><span>32. Caora dubh agus lomradh bán uirthi.</span></p>
<lb n="3776"/>
<lb n="3777"/><p><span>Greidiol.</span></p>
<lb n="3778"/>
<lb n="3779"/><p><span>33. Ainmhidhe beag dubh (nó seanduine beag) agus a</span>
<lb n="3780"/><span>thig ar a ghualainn aige.</span></p>
<lb n="3781"/>
<lb n="3782"/><p><span>Seilmide.</span></p>
<lb n="3783"/>
<lb n="3784"/><p><span>34. Chím chugham tríd an lios</span>
<lb n="3785"/><span>An chráin is mó ar bith;</span>
<lb n="3786"/><span>Ní rug sí éinne,</span>
<lb n="3787"/><span>'S ní raibh sí torrach</span>
<lb n="3788"/><span>Acht bhí naoi naonbhair innti istig.</span></p>
<lb n="3789"/>
<lb n="3790"/><p><span>Long.</span></p>
<lb n="3791"/>
<lb n="3792"/><p><span>35. Duibhín Ó Duibh</span>
<lb n="3793"/><span>Thar fairrge anoir</span>
<lb n="3794"/><span>Ag innsint sgéil</span>
<lb n="3795"/><span>Gan féith gan fuil.</span></p>
<lb n="3796"/>
<lb n="3797"/><p><span>Leitir.</span>
<lb n="3798"/></p>
</div>
<pb n="97"/>
<div><lb n="3799"/><p><span>36. Teachtaire beag ó thig go tig, agus bíonn sé</span>
<lb n="3800"/><span>amuigh san oidhche.</span></p>
<lb n="3801"/>
<lb n="3802"/><p><span>Casán.</span></p>
<lb n="3803"/>
<lb n="3804"/><p><span>37. Caipín óir agus cos as;</span>
<lb n="3805"/><span>D'ólfadh mac an ríogh deoch as.</span>
<lb n="3806"/><span>Ní bun c'róinne is ní bárr c'róinne,</span>
<lb n="3807"/><span>Is ní gabha ná ceárdaidhe dhein é.</span></p>
<lb n="3808"/>
<lb n="3809"/><p><span>Cíoch.</span></p>
<lb n="3810"/>
<lb n="3811"/><p><span>38. Léine do deineadh is ní de líon </span>
<lb n="3812"/><span>Do mhac an ríogh do rugadh le buadh;</span>
<lb n="3813"/><span>Sgáil na gréine trí n-a taoibh</span>
<lb n="3814"/><span>Is í gan nighe, gan fighe, gan fuagh.</span></p>
<lb n="3815"/>
<lb n="3816"/><p><span>Sgannán saille.</span></p>
<lb n="3817"/>
<lb n="3818"/><p><span>39. Is cruinne é ná do cheann;</span>
<lb n="3819"/><span>Is sia é ná mílte crann.</span></p>
<lb n="3820"/>
<lb n="3821"/><p><span>Ceirtlín snáithe.</span></p>
<lb n="3822"/>
<lb n="3823"/><p><span>40. Tháinig sé isteach ar ghuailnibh daoine,</span>
<lb n="3824"/><span>Is chuaidh sé amach mar shnáithín síoda.</span></p>
<lb n="3825"/>
<lb n="3826"/><p><span>Móin.</span></p>
<lb n="3827"/>
<lb n="3828"/><p><span>41. Bréidín buidhe</span>
<lb n="3829"/><span>Ar thaobh an tighe</span>
<lb n="3830"/><span>Is ní féidir liom a shníomh</span>
<lb n="3831"/><span>Ná a réidhteach.</span></p>
<lb n="3832"/>
<lb n="3833"/><p><span>An ghrian.</span></p>
<lb n="3834"/>
<lb n="3835"/><p><span>42. Glas ar an abhainn thall 's i bhfus.</span></p>
<lb n="3836"/>
<lb n="3837"/><p><span>Leac oighre.</span></p>
<lb n="3838"/>
<lb n="3839"/><p><span>43. Do ghaibheas suas an bóithrín,</span>
<lb n="3840"/><span>Do ghaibheas anuas an bóithrín,</span>
<lb n="3841"/><span>Is thugas an bóithrín ar mo dhrom liom.</span></p>
<lb n="3842"/>
<lb n="3843"/><p><span>Dréimire.</span>
<lb n="3844"/></p>
</div>
<pb n="98"/>
<div><lb n="3845"/><p><span>44. Chomh hárd le falla,</span>
<lb n="3846"/><span>Chomh geal le bainne,</span>
<lb n="3847"/><span>Chomh dubh le daol,</span>
<lb n="3848"/><span>Chomh dearg le fuil.</span></p>
<lb n="3849"/>
<lb n="3850"/><p><span>Sgeach drise.</span></p>
<lb n="3851"/>
<lb n="3852"/><p><span>45. Firín beag íseal íseal;</span>
<lb n="3853"/><span>Firín níos ísle ná san;</span>
<lb n="3854"/><span>Firín a chuirfeadh ruchall fé chaora;</span>
<lb n="3855"/><span>Agus firín níos ísle ná san.</span></p>
<lb n="3856"/>
<lb n="3857"/><p><span>Trompallán.</span></p>
<lb n="3858"/>
<lb n="3859"/><p><span>46. Caipín mo sheanathar</span>
<lb n="3860"/><span>'Na shuidhe ar a thóin,</span>
<lb n="3861"/><span>'S ní stadann sé den tsodar san</span>
<lb n="3862"/><span>Go dtéidheann sé 'on Róimh.</span></p>
<lb n="3863"/>
<lb n="3864"/><p><span>Cubhrán bán.</span></p>
<lb n="3865"/>
<lb n="3866"/><p><span>47. Fás bliadhna níos sia ná an caisleán.</span></p>
<lb n="3867"/>
<lb n="3868"/><p><span>Ceirthlín snáith.</span></p>
<lb n="3869"/>
<lb n="3870"/><p><span>48. Ghaibh girrfhiadh beag lomartha</span>
<lb n="3871"/><span>Tré choill dromada dromada;</span>
<lb n="3872"/><span>Ní raibh aon tslat i gcoill dromada dromada</span>
<lb n="3873"/><span>Ná raibh ag gabháil ar mo ghirrfhiadh bheag lomartha</span>
<lb n="3874"/><span>lomartha.</span></p>
<lb n="3875"/>
<lb n="3876"/><p><span>Spóla figheadóra.</span></p>
<lb n="3877"/>
<lb n="3878"/><p><span>49. Chím 'na suidhe, 'na seasamh,</span>
<lb n="3879"/><span>Chím ar bhláth an aitinn í;</span>
<lb n="3880"/><span>Ceó ná drúcht ní leagann í,</span>
<lb n="3881"/><span>Is ní stadann sí de shiubhal.</span></p>
<lb n="3882"/>
<lb n="3883"/><p><span>An ghealach.</span></p>
<lb n="3884"/>
<lb n="3885"/><p><span>50. D'éirigh an bhean 'na seasamh</span>
<lb n="3886"/><span>Ar bhárr an chnuic is d'fhéach sí siar,</span>
<lb n="3887"/><span>Bhuail sí snaidhm ar cheann dá cosaibh</span>
<lb n="3888"/><span>Is mairfidh sí na mílte bliadhan.</span></p>
<lb n="3889"/>
<lb n="3890"/><p><span>An ghrian.</span>
<lb n="3891"/></p>
</div>
<pb n="99"/>
<div><lb n="3892"/><p><span>XLIV. - DROICHEAD A' tSUANRUIS.</span></p>
<lb n="3893"/>
<lb n="3894"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="3895"/>
<lb n="3896"/><p><span>'S me 'gabháil síos go Droichead a' tSuanruis mar a</span>
<lb n="3897"/><span>gcomhnuidheann mo stuaire cailín</span>
<lb n="3898"/><span>Do casadh orm cnap tighe de dheais-díon i n-uaignios</span>
<lb n="3899"/><span>gan teacht braoin anuas air ná aníos;</span>
<lb n="3900"/><span>Bhí Neilí gan ceasnaidhe gan gruaim uirthi ar leabaidh</span>
<lb n="3901"/><span>i mbun a suai'nis 'na luighe;</span>
<lb n="3902"/><span>Fém starthaíbh gur bheartuigheas í fhuadach is go</span>
<lb n="3903"/><span>gcóimhreoghainn a cuacha léi síos.</span></p>
<lb n="3904"/>
<lb n="3905"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="3906"/>
<lb n="3907"/><p><span>A Neilí, ná bí[odh] ceasnaidhe ná gruaim ort ó ráinighis</span>
<lb n="3908"/><span>ar a' guardal mar ataoi;</span>
<lb n="3909"/><span>Ní dailthín mi do beathuigheadh ar a' gcuairiomh acht</span>
<lb n="3910"/><span>stáire de bhuachaill-fhear groidhe;</span>
<lb n="3911"/><span>Do thugas searc-ghnaoi dod gheal-phíp i n-uaignios, ní</span>
<lb n="3912"/><span>áirighim tu fhuadach thar druim,</span>
<lb n="3913"/><span>Agus marcaigheacht ar mo stail ghroidhe do fuairis ar</span>
<lb n="3914"/><span>fad síos go Cluain Meala an ghrinn.</span></p>
<lb n="3915"/>
<lb n="3916"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="3917"/>
<lb n="3918"/><p><span>Do shiubhlas cúig cúigeadh na hÉireann agus Oileán</span>
<lb n="3919"/><span>an Éisg ar dtúis</span>
<lb n="3920"/><span>Nó gur casadh mi go Sasana an Bhéarla 's gach áichiún</span>
<lb n="3921"/><span>'á mb'fhéadar do shiubhal</span>
<lb n="3922"/><span>Nó gur casadh go cogadh na bp'léar mé 's mi</span>
<lb n="3923"/><span>strupáltha im léine go cumhang,</span>
<lb n="3924"/><span>Is 'nois ó táim gabhtha níor bh'fhéidir go leogfá me</span>
<lb n="3925"/><span>dhaoradh gan chúis.</span>
<lb n="3926"/></p>
</div>
<pb n="100"/>
<div><lb n="3927"/><p><span>XLV. - LÚIBÍN NA gCOCÁN.</span></p>
<lb n="3928"/>
<lb n="3929"/><p><span>Bhí bainis i n-áit éigin i gCúige Mumhan.  Ní tuisge</span>
<lb n="3930"/><span>do pósadh an lánamha ná do cualathas an fothram</span>
<lb n="3931"/><span>amuigh.  Tháinig na saighdiuirí isteach agus do rugadar</span>
<lb n="3932"/><span>ar an bhfear óg nuaphósta.  Do cuireadh an loch amach</span>
<lb n="3933"/><span>é.  Do chuaidh an bhean óg i n-aimsir chum slighe bheatha</span>
<lb n="3934"/><span>a bhaint amach di féin.  Do leigeadh amach an fear óg</span>
<lb n="3935"/><span>i gceann sgathaimh 'na dhiaidh soin agus tháinig sé a </span>
<lb n="3936"/><span>bhaile.  Do bhuail an bhean leis cois leasa 'na mbíodh</span>
<lb n="3937"/><span>a triall go minic air.  Do chuala sé roim ré go raibh</span>
<lb n="3938"/><span>sí ag gabháil le fear eile agus nuair a chonnaic sé ná</span>
<lb n="3939"/><span>raibh aithne aici air, do leig air bheith ag suirghe léithi.</span>
<lb n="3940"/><span>Nuair a chuir sí suas dá chuid magaidh do thuig sé</span>
<lb n="3941"/><span>fírinne a sgéil agus do nocht di gurab é féin a bhí</span>
<lb n="3942"/><span>ann.  Sa chaint dóibh do ceapadh an t-amhrán so</span>
<lb n="3943"/><span>eatorra:</span></p>
<lb n="3944"/>
<lb n="3945"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="3946"/>
<lb n="3947"/><p><span>Tráthnóinín déidheanach cois taobh leasa bhíos,</span>
<lb n="3948"/><span>Mo chluais deas ag éisdeacht le claon-bheart an</span>
<lb n="3949"/><span>tsaoighil;</span>
<lb n="3950"/><span>Bhí caise bhog bhraonach le n-a caol-leacain síos,</span>
<lb n="3951"/><span>A dhá bais aici dhá bpléasgadh 's í ag géar-ghol 's ag</span>
<lb n="3952"/><span>caoi.</span></p>
<lb n="3953"/>
<lb n="3954"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="3955"/>
<lb n="3956"/><p><span>A lúibín na gcocán 's a chúil chrothánaigh bhuidhe,</span>
<lb n="3957"/><span>Cad é cúrsaidhe do ghearáin go bhfuil a' t-ochlán id</span>
<lb n="3958"/><span>chroidhe?</span>
<lb n="3959"/><span>An é t'athair nó do mháthair nó do leannán fir céile</span>
<lb n="3960"/><span>Do cailleadh ar an árd go bhfuil a' t-ochlán 'na</span>
<lb n="3961"/><span>ndiaidh ort?</span>
<lb n="3962"/></p>
</div>
<pb n="101"/>
<div><lb n="3963"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="3964"/>
<lb n="3965"/><p><span>Do fhreagair me i nóimiot, 'sí óigbhean na gcliar,</span>
<lb n="3966"/><span>Ní gaolthaigheacht ná comhguis do león mo chroidhe im</span>
<lb n="3967"/><span>chliabh,</span>
<lb n="3968"/><span>Ba, caorcha, capaill, bólthacht ná an mór-stoc 'na</span>
<lb n="3969"/><span>shliabh,</span>
<lb n="3970"/><span>Acht 'sé grádh mo chroidhe do sheoladh ar an mór-luingis</span>
<lb n="3971"/><span>siar.</span></p>
<lb n="3972"/>
<lb n="3973"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="3974"/>
<lb n="3975"/><p><span>A bhrighdeach na mbán-nglac taoi lán-lag id luighe;</span>
<lb n="3976"/><span>Ná suidhfeá-sa taobh liom ar chomhgar na dighe?</span>
<lb n="3977"/><span>Do thógfainn-se an ceó 'gus a' bron suas dod chroidhe</span>
<lb n="3978"/><span>Fé mar éireóghadh a' lochán de choirce le gaoith.</span></p>
<lb n="3979"/>
<lb n="3980"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="3981"/>
<lb n="3982"/><p><span>A bhuachaillín magaidh, leig-se feasda dhod spóirt;</span>
<lb n="3983"/><span>Téire-se a bhaile is tabhair aire dhot ghnó!</span>
<lb n="3984"/><span>Ní thriomóghaidh mo leaca-sa do chaise bhog deór</span>
<lb n="3985"/><span>Nó go n-iompuighidh a' dubh dearg is go gcasaidh mo</span>
<lb n="3986"/><span>stór.</span></p>
<lb n="3987"/>
<lb n="3988"/><p><span>XLVI. - AN GLIOMACH.</span></p>
<lb n="3989"/>
<lb n="3990"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="3991"/>
<lb n="3992"/><p><span>Slán beó chun bliadhain a' taice seo, ba mhaith í mo</span>
<lb n="3993"/><span>ch'luith éadaig;</span>
<lb n="3994"/><span>Gur lúthmhar láidir acfuinneach do dhéanfainn bean do</span>
<lb n="3995"/><span>bhréagadh;</span>
<lb n="3996"/><span>Do casadh ar a' ngliomach mé go raibh cúpla bó mar</span>
<lb n="3997"/><span>spré aici;</span>
<lb n="3998"/><span>D'fhág sí im intinn greadaithe me is mo chroiceann</span>
<lb n="3999"/><span>geal gan léine.</span>
<lb n="4000"/></p>
</div>
<pb n="102"/>
<div><lb n="4001"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="4002"/>
<lb n="4003"/><p><span>Nuair a ghabhaim-se amach ar maidin 's ní theagaim go</span>
<lb n="4004"/><span>tráthnóna</span>
<lb n="4005"/><span>Bíonn luaith a' lae sa tiollach 'gém chailín maiseamhail</span>
<lb n="4006"/><span>rómham-sa.</span>
<lb n="4007"/><span>Luigheaduigheann sé ar mo mhisneach is méaduigheann sé</span>
<lb n="4008"/><span>ar mo bhróna,</span>
<lb n="4009"/><span>Mo bhábán óg ag gol orm 's mo ghliomach i dtig a</span>
<lb n="4010"/><span>cómharsan.</span></p>
<lb n="4011"/>
<lb n="4012"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="4013"/>
<lb n="4014"/><p><span>A bhuachaillí óga an bhaile seo, má ghlacann sibh mo</span>
<lb n="4015"/><span>chomhairle,</span>
<lb n="4016"/><span>Ní thréigfidh sibh a' cailín deas mar gheall ar í bheith gan</span>
<lb n="4017"/><span>bólacht,</span>
<lb n="4018"/><span>Beidh a' tinnteán go t'rim treasgartha aici ó mhaidin</span>
<lb n="4019"/><span>go tráthnóna,</span>
<lb n="4020"/><span>Ní mar sin a bhíonn mo ghliomach-sa acht í sáithte i dtig</span>
<lb n="4021"/><span>na comharsan.</span></p>
<lb n="4022"/>
<lb n="4023"/><p><span>XLVII. - SEÁN MAC SÉAMUIS.</span></p>
<lb n="4024"/>
<lb n="4025"/><p><span>Bhí lánamha ann uair, feirmeoir agus a bhean,</span>
<lb n="4026"/><span>agus bhí ógánach breágh fearamhail de mhac aca gur</span>
<lb n="4027"/><span>bh'ainm do Seán mac Séamuis.  Bhí lios ar thalamh na</span>
<lb n="4028"/><span>feirme agus bhí an mac ag gabháil thar an lios oidhche</span>
<lb n="4029"/><span>áirithe agus na beithidhigh aige dá dtiomáint, agus pé</span>
<lb n="4030"/><span>slighe gur bhuail an bhean ruadh leis ní fhéadfadh sé</span>
<lb n="4031"/><span>imtheacht uaithi - bhí sí 'na seasamh i ndorus an leasa</span>
<lb n="4032"/><span>agus í ag glaodhach air.  Do chuaidh sé fé n-a déin</span>
<lb n="4033"/><span>agus do rug sí léi isteach sa lios é, agus chomh luath</span>
<lb n="4034"/><span>is bhí sé istigh ní fhéadfadh sé gabhail amach arís.</span>
<lb n="4035"/></p>
</div>
<pb n="103"/>
<div><lb n="4036"/><p><span>Do mhothuigh an t-athair 's an mháthair uatha é agus</span>
<lb n="4037"/><span>do chuadar dá lorg go dtángadar chum an leasa.  Bhí</span>
<lb n="4038"/><span>an bhean ruadh 'na seasamh i ndorus an leasa arís, agus</span>
<lb n="4039"/><span>d'fhiafruigheadar di an í do rug a mac uatha.  Dubhairt</span>
<lb n="4040"/><span>sí gur bh'í agus go raibh sé istigh aici an uair sin féin</span>
<lb n="4041"/><span>acht nár bh'aon tairbhe dhóibh a bheith léithi, mar ná</span>
<lb n="4042"/><span>leigfeadh sí amach é go bhfaighdís duine éigin do </span>
<lb n="4043"/><span>bhuadhfadh uirthi féin i rannaigheacht .i. i gceapadh rann.</span></p>
<lb n="4044"/>
<lb n="4045"/><p><span>Tháinig an t-athair 's an mháthair a bhaile fé bhrón</span>
<lb n="4046"/><span>agus fé dhoilghíos agus bhíodar chum dul a chodladh.</span></p>
<lb n="4047"/>
<lb n="4048"/><p><span>Thárla le n-a linn sin go dtáinig inghean ríogh chum</span>
<lb n="4049"/><span>an doruis.  Bean óg do b' eadh í do chuaidh le</span>
<lb n="4050"/><span>craobhachaibh, agus do bhí sí ar feadh seacht mbliadhan ar</span>
<lb n="4051"/><span>fán sa bhfásach sar ar tharraing sí ar na tighthibh.</span>
<lb n="4052"/><span>Thosnuigh sí ar tarrac ar na tighthibh nuair a bhí a ciall</span>
<lb n="4053"/><span>agus a meabhair ag filleadh uirthi, agus annsain tháinig</span>
<lb n="4054"/><span>sí chum an tighe seo an oidhche seo agus bhí an t-athair</span>
<lb n="4055"/><span>agus an mháthair ag gol i ndiaidh an ógánaigh agus</span>
<lb n="4056"/><span>d'fhiafruigh sí dhíobh cad do bhí ortha.  Ní 'neósfaidís</span>
<lb n="4057"/><span>di i dtosach bára, acht d'innseadar di fé dheireadh sar a</span>
<lb n="4058"/><span>ndeaghadar a chodladh.</span></p>
<lb n="4059"/>
<lb n="4060"/><p><span>Chuaidh sise fé n-a dhéin lá ar n-a bháireach.  Chonnaic</span>
<lb n="4061"/><span>sí é, acht dubhairt an bhean sídhe ná tabharfadh sí suas</span>
<lb n="4062"/><span>é go mbuadhfadh sí sin uirthi féin i rannaigheacht.</span>
<lb n="4063"/><span>Annsain do dhírigheadar ar a chéile agus gach re seadh</span>
<lb n="4064"/><span>aca ag ceapadh rann gur chúmadar eatortha an laoidh</span>
<lb n="4065"/><span>seo i n-ár ndiaidh:</span></p>
<lb n="4066"/>
<lb n="4067"/><p><span>Inghean an Ríogh</span></p>
<lb n="4068"/>
<lb n="4069"/><p><span>Mór is Muire dhuit, a Sheáin mhich Séamuis;</span>
<lb n="4070"/><span>Is fada ó bhaile a thánghas 'ot éiliomh,</span>
<lb n="4071"/><span>Ó Dhrom Duithig mar a mbaintear na caorthaibh</span>
<lb n="4072"/><span>Nó ó lúibín na coille mar a bhíonn na mná taobh leis.</span>
<lb n="4073"/></p>
</div>
<pb n="104"/>
<div><lb n="4074"/><p><span>An Bhean Ruadh:</span></p>
<lb n="4075"/>
<lb n="4076"/><p><span>An tú Neilí nó Ceaití Major</span>
<lb n="4077"/><span>Nó an tú Fítheal na Carraige Léithe</span>
<lb n="4078"/><span>Nó an tú an dia-chailleach ó diar na hÉireann</span>
<lb n="4079"/><span>Do thugann a' bás do dhaoine an tsaoghail seo?</span></p>
<lb n="4080"/>
<lb n="4081"/><p><span>Inghean an Ríogh:</span></p>
<lb n="4082"/>
<lb n="4083"/><p><span>Dar go deimhin, a bhean, ní haon' aca féin me,</span>
<lb n="4084"/><span>Acht inghean ríogh me ón Duimhich Hélen.</span>
<lb n="4085"/><span>'Sé mo dhaidí flaith na féile;</span>
<lb n="4086"/><span>'Sí mo mhaimí lámh a' daonnacht;</span>
<lb n="4087"/><span>'Sé mo dhearbhráthair-se an lionnán sídhe gléigeal;</span>
<lb n="4088"/><span>'Sé mo dhian-ghrádh-sa Seán mac Séamuis!</span></p>
<lb n="4089"/>
<lb n="4090"/><p><span>An Bhean Ruadh:</span></p>
<lb n="4091"/>
<lb n="4092"/><p><span>Dhá mb'inghean ríogh thu ón Duimhich Hélen</span>
<lb n="4093"/><span>Ní bheadh do ghruaig a' sguabadh an fhéir leat</span>
<lb n="4094"/><span>Ná do leaca gheal dhearg ar dhath an fhéir ghlais.</span></p>
<lb n="4095"/>
<lb n="4096"/><p><span>Inghean an Ríogh:</span></p>
<lb n="4097"/>
<lb n="4098"/><p><span>Dhá mbeifeá-sa feadh seacht mbliadhna fé Helen a'</span>
<lb n="4099"/><span>réilthionn</span>
<lb n="4100"/><span>'Siubhal a curraighthe bogaighthe 'sléibhtibh</span>
<lb n="4101"/><span>Is gan do chóir bídh agat i bhfochair gach aon rud</span>
<lb n="4102"/><span>Acht a' samhadh 'gus a' biolar 's a' t-uisge mar bhéile!</span>
<lb n="4103"/><span>Tabhair dham trí céad tseana-bhuidheach do tharbhuigheadh</span>
<lb n="4104"/><span>bléinfhionn,</span>
<lb n="4105"/><span>Trí chéad each ar dhath a chéile,</span>
<lb n="4106"/><span>Trí chéad caora do lomraí' tréana,</span>
<lb n="4107"/><span>Trí chéad púnt d'airgead réalach,</span>
<lb n="4108"/><span>Trí chéad gabhar reamhar gan aon locht,</span>
<lb n="4109"/><span>'S mara dtabharfair sin dam t'r'om é féinig!</span>
<lb n="4110"/></p>
</div>
<pb n="105"/>
<div><lb n="4111"/><p><span>Do bhuaidh inghean an ríogh ar an mnaoi ruaidh agus</span>
<lb n="4112"/><span>do leigeadh an fear óg amach as an lios.  D'fhill an</span>
<lb n="4113"/><span>bheirt annsain ar an dtigh.</span></p>
<lb n="4114"/>
<lb n="4115"/><p><span>D'innis an óigbhean dóibh cár bh'as di agus an áit</span>
<lb n="4116"/><span>go raibh comhnuidhe ar a muintir.  Lá ar n-a bháireach</span>
<lb n="4117"/><span>d'imthigh an t-ógánach agus do shiubhail sé Éire gur</span>
<lb n="4118"/><span>aimsigh sé i n-a n-ionad comhnuidhthe féin iad.  Tháinig</span>
<lb n="4119"/><span>an-áthas ortha nuair a chualadar go raibh an inghean 'na</span>
<lb n="4120"/><span>beathaidh fós agus thángadar ag cur a thuairisge, agus</span>
<lb n="4121"/><span>toisg nár bh'fhios dóibh cad eile cad do dhéanfaidís léithi</span>
<lb n="4122"/><span>do shaoileadar nár bh'fhearr di saoghal a bheadh aici ná</span>
<lb n="4123"/><span>í phósadh le Seán mac Séamuis.  Do pósadh an lánamha</span>
<lb n="4124"/><span>óg annsain agus do mhaireadar go cúmpórdach, iad</span>
<lb n="4125"/><span>féin agus a gclann i n-a ndiaidh.</span></p>
<lb n="4126"/>
<lb n="4127"/><p><span>XLVIII. - SEANFHOCAIL: DHÁ CHÉAD A LÍON.</span></p>
<lb n="4128"/>
<lb n="4129"/><p><span>Liam Ó Lúing agus cách do bhailigh.</span></p>
<lb n="4130"/>
<lb n="4131"/><p><span>1.  An rud is annamh is iongantach.</span></p>
<lb n="4132"/>
<lb n="4133"/><p><span>2.  An té nach truagh leis do chás, ná déin do ghearán</span>
<lb n="4134"/><span>leis.</span></p>
<lb n="4135"/>
<lb n="4136"/><p><span>3.  An bhó is aoirde géim 'sí is caoile iarball.</span></p>
<lb n="4137"/>
<lb n="4138"/><p><span>4.  An rud do sgríobhann an púca léigheann sé</span>
<lb n="4139"/><span>féin é.</span></p>
<lb n="4140"/>
<lb n="4141"/><p><span>5.  An rud a théidheann i bhfaid téidhean sé i</span>
<lb n="4142"/><span>bhfuaire.</span></p>
<lb n="4143"/>
<lb n="4144"/><p><span>6.  Briseann an dúthchas trí shúilibh an chait.</span></p>
<lb n="4145"/>
<lb n="4146"/><p><span>7.  Buadhann an t-imshníomh ar an gcinneamhaint.</span></p>
<lb n="4147"/>
<lb n="4148"/><p><span>8.  Bíonn adharca muara ar na buaibh thar lear.</span></p>
<lb n="4149"/>
<lb n="4150"/><p><span>9.  Beatha dhuine a thoil.</span></p>
<lb n="4151"/>
<lb n="4152"/><p><span>10.  Bíodh sé mar tá sé is Tráiglí mar a bhfuil sé.</span></p>
<lb n="4153"/>
<lb n="4154"/><p><span>11.  Bíonn an fhírinne searbh.</span></p>
<lb n="4155"/>
<lb n="4156"/><p><span>12.  Bíonn an rath ar an gceisneamh.</span>
<lb n="4157"/></p>
</div>
<pb n="106"/>
<div><lb n="4158"/><p><span>13.  "Chonnac cheana tu!" mar dubhairt an cat</span>
<lb n="4159"/><span>leis an mbainne the.</span></p>
<lb n="4160"/>
<lb n="4161"/><p><span>14.  Dlighe na hiasachta an t-iarrach do bhriseadh.</span></p>
<lb n="4162"/>
<lb n="4163"/><p><span>15.  Dá mbeadh báisteach go Samhain ann ní bheadh ann</span>
<lb n="4164"/><span>acht cioth.</span></p>
<lb n="4165"/>
<lb n="4166"/><p><span>16.  Deireadh an tsaoisgéil an t-airgead.</span></p>
<lb n="4167"/>
<lb n="4168"/><p><span>17.  D'íosfadh cat sleamhain féin fadóg.</span></p>
<lb n="4169"/>
<lb n="4170"/><p><span>18.  Deineann caoi (cae, caoth) slaidire (sladaire).</span></p>
<lb n="4171"/>
<lb n="4172"/><p><span>19.  Gach file agus fáidh ag trácht ar a ealadha féin.</span></p>
<lb n="4173"/>
<lb n="4174"/><p><span>20.  Is túisge deoch ná sgéal.</span></p>
<lb n="4175"/>
<lb n="4176"/><p><span>21.  Is feárr an troid ná an t-uaigneas.</span></p>
<lb n="4177"/>
<lb n="4178"/><p><span>22.  Imthigheann rith focail ar shagart na p'róisde.</span></p>
<lb n="4179"/>
<lb n="4180"/><p><span>23.  Is minic cú mhall sona.</span></p>
<lb n="4181"/>
<lb n="4182"/><p><span>24.  Is deacair an girrfhiadh do chur as an dtor ná</span>
<lb n="4183"/><span>beidh sé.</span></p>
<lb n="4184"/>
<lb n="4185"/><p><span>25.  Is annamh iasg aige liadhairníbh díomhaoine.</span></p>
<lb n="4186"/>
<lb n="4187"/><p><span>26.  Is feárr sioc ná síor-bháisteach.</span></p>
<lb n="4188"/>
<lb n="4189"/><p><span>27.  Is maith an t-anncaire an t-iarta.</span></p>
<lb n="4190"/>
<lb n="4191"/><p><span>28.  Is feárr an t-éan atá san láimh ná an t-éan atá</span>
<lb n="4192"/><span>ar an gcraoibh.</span></p>
<lb n="4193"/>
<lb n="4194"/><p><span>29.  Is milis dá ól é, is searbh dá dhíol é.</span></p>
<lb n="4195"/>
<lb n="4196"/><p><span>30.  Is báidheamhail iad lucht aon chine nó chéirde.</span></p>
<lb n="4197"/>
<lb n="4198"/><p><span>31.  Is geal leis an bhfiach dub a ghearrcach.</span></p>
<lb n="4199"/>
<lb n="4200"/><p><span>32.  Is giorra cabhair Dé ná an dorus.</span></p>
<lb n="4201"/>
<lb n="4202"/><p><span>33.  Lomann broid cineál.</span></p>
<lb n="4203"/>
<lb n="4204"/><p><span>34.  Lomann lom coingheall.</span></p>
<lb n="4205"/>
<lb n="4206"/><p><span>35.  Ní sia gob an ghanndail ná gob an ghéidh.</span></p>
<lb n="4207"/>
<lb n="4208"/><p><span>36.  Ní théidheann rogha ón réidhteach.</span></p>
<lb n="4209"/>
<lb n="4210"/><p><span>37.  Nuair a théidheann an gabhar dhon teampall ní</span>
<lb n="4211"/><span>stadann go haltóir.</span></p>
<lb n="4212"/>
<lb n="4213"/><p><span>38.  Ní creidthear an fhírinne ón duine bréagach.</span></p>
<lb n="4214"/>
<lb n="4215"/><p><span>39.  Ní baoghal duit an madra sgeamhuigh ort.</span></p>
<lb n="4216"/>
<lb n="4217"/><p><span>40.  Nuair is mó an anfhochain (nó anaithe) 'seadh is</span>
<lb n="4218"/><span>giorra an chabhair.</span>
<lb n="4219"/></p>
</div>
<pb n="107"/>
<div><lb n="4220"/><p><span>41.  Ní'l maith i seanchas nuair atá an anfhochain</span>
<lb n="4221"/><span>déanta.</span></p>
<lb n="4222"/>
<lb n="4223"/><p><span>42.  Ní ualach do dhuine a bhrat.</span></p>
<lb n="4224"/>
<lb n="4225"/><p><span>43.  Ní bhíonn saoi gan locht.</span></p>
<lb n="4226"/>
<lb n="4227"/><p><span>44.  Ní bheathuigheann na briathra na bráithre.</span></p>
<lb n="4228"/>
<lb n="4229"/><p><span>45.  Ní bhíonn tréan buan.</span></p>
<lb n="4230"/>
<lb n="4231"/><p><span>46.  Ní bhriseann focal maith fiacail.</span></p>
<lb n="4232"/>
<lb n="4233"/><p><span>47.  Seachain an droch-dhuine is ní baoghal duit an</span>
<lb n="4234"/><span>duine macánta.</span></p>
<lb n="4235"/>
<lb n="4236"/><p><span>48.  Tuigeann fear léighinn leathfhocal.</span></p>
<lb n="4237"/>
<lb n="4238"/><p><span>49.  Múineann gádh seift.</span></p>
<lb n="4239"/>
<lb n="4240"/><p><span>50.  An té go mbíonn an rath air féin bíonn sé ar a</span>
<lb n="4241"/><span>chuid gabáiste.</span></p>
<lb n="4242"/>
<lb n="4243"/><p><span>51.  Sia théidheann an t-éitheach ná an fhírinne.</span></p>
<lb n="4244"/>
<lb n="4245"/><p><span>52.  Aithnigheann an donas a dhuine féin.</span></p>
<lb n="4246"/>
<lb n="4247"/><p><span>53.  Bád gan stiuir nó cú gan earball.</span></p>
<lb n="4248"/>
<lb n="4249"/><p><span>54.  A anam féin ar ghualainn gach duine, beireadh</span>
<lb n="4250"/><span>leis nó fágadh.</span></p>
<lb n="4251"/>
<lb n="4252"/><p><span>55.  Bíonn blas milis ar phorsach na comhursan.</span></p>
<lb n="4253"/>
<lb n="4254"/><p><span>56.  Comhgar chum an bhídh agus mór-thimcheall chum na</span>
<lb n="4255"/><span>hoibre.</span></p>
<lb n="4256"/>
<lb n="4257"/><p><span>57.  Faghtar laoch i n-aisge.</span></p>
<lb n="4258"/>
<lb n="4259"/><p><span>58.  Má's maith molfar.</span></p>
<lb n="4260"/>
<lb n="4261"/><p><span>59.  Má táim-se buidhe tá croidhe geal agam.</span></p>
<lb n="4262"/>
<lb n="4263"/><p><span>60.  Má tá bean an tighe teinn níor chaill sí a goile.</span></p>
<lb n="4264"/>
<lb n="4265"/><p><span>61.  Mian amadáin díomhaointeas.</span></p>
<lb n="4266"/>
<lb n="4267"/><p><span>62.  Ní fhaghann sagart balbh beatha.</span></p>
<lb n="4268"/>
<lb n="4269"/><p><span>63.  Ní bhíonn ón bhfear sona acht é bhreith.</span></p>
<lb n="4270"/>
<lb n="4271"/><p><span>64.  Nuair a bhíonn an cat amuich bíonn an luch ag</span>
<lb n="4272"/><span>rinnce.</span></p>
<lb n="4273"/>
<lb n="4274"/><p><span>65.  Nuair is cruaidh don chailligh caithfidh sí rith.</span></p>
<lb n="4275"/>
<lb n="4276"/><p><span>66.  Nuair is dóigh le duine é bheith go deas 'seadh</span>
<lb n="4277"/><span>bhíonn sé 'na chleas margaidh.</span></p>
<lb n="4278"/>
<lb n="4279"/><p><span>67.  Ní coinghibhthear tigh gan teanga.</span>
<lb n="4280"/></p>
</div>
<pb n="108"/>
<div><lb n="4281"/><p><span>68.  Ní cheileann meisge rún.</span></p>
<lb n="4282"/>
<lb n="4283"/><p><span>69.  Ní fhéadann an gobachán an dá thráigh do thabhairt</span>
<lb n="4284"/><span>leis.</span></p>
<lb n="4285"/>
<lb n="4286"/><p><span>70.  Ní i gcomhnuidhe bhíonn Domhnall Buidhe dhá phósadh</span>
<lb n="4287"/><span>[ná cóir aige air].</span></p>
<lb n="4288"/>
<lb n="4289"/><p><span>71.  Ní'l leigheas ar an gcathughadh acht é mharbhughadh</span>
<lb n="4290"/><span>le foidhne.</span></p>
<lb n="4291"/>
<lb n="4292"/><p><span>72.  Is feárr rith maith ná droch-sheasamh.</span></p>
<lb n="4293"/>
<lb n="4294"/><p><span>73.  Is feárr cóir ná dul chum dlighe.</span></p>
<lb n="4295"/>
<lb n="4296"/><p><span>74.  Tart deire an óil agus brón deire an ghrádha.</span></p>
<lb n="4297"/>
<lb n="4298"/><p><span>75.  Teachtaire an fhiaich (fhéich) ón Áirc.</span></p>
<lb n="4299"/>
<lb n="4300"/><p><span>76.  Sgata ban nó sgata géanna.</span></p>
<lb n="4301"/>
<lb n="4302"/><p><span>77.  Is maith an tiománaidhe an té bhíonn ar an</span>
<lb n="4303"/><span>gcloidhe.</span></p>
<lb n="4304"/>
<lb n="4305"/><p><span>78.  Is feárr míne ná borbracht.</span></p>
<lb n="4306"/>
<lb n="4307"/><p><span>79.  Aithnigheann na haingil a chéile.</span></p>
<lb n="4308"/>
<lb n="4309"/><p><span>80.  Is dóigh le fear na buile gurb é féin fear na</span>
<lb n="4310"/><span>céille.</span></p>
<lb n="4311"/>
<lb n="4312"/><p><span>81.  Seachain tigh an táibhirne nó is báirnigh is beatha</span>
<lb n="4313"/><span>dhuit.</span></p>
<lb n="4314"/>
<lb n="4315"/><p><span>82.  Ní déidheanach í an mhaith aon uair.</span></p>
<lb n="4316"/>
<lb n="4317"/><p><span>83.  Is olc an ghoile ná téitheann a cuid.</span></p>
<lb n="4318"/>
<lb n="4319"/><p><span>84.  Bíonn an óige ar buile.</span></p>
<lb n="4320"/>
<lb n="4321"/><p><span>85.  Do fhear gan náire is fusa a ghnó dhéanamh.</span></p>
<lb n="4322"/>
<lb n="4323"/><p><span>86.  Ní bíonn na slisneacha acht mar a leagtar an</span>
<lb n="4324"/><span>crann.</span></p>
<lb n="4325"/>
<lb n="4326"/><p><span>87.  As an obair thagann an fhoghluim.</span></p>
<lb n="4327"/>
<lb n="4328"/><p><span>88.  Nuair is gainne an biadh 'seadh is cirte é roinnt.</span></p>
<lb n="4329"/>
<lb n="4330"/><p><span>89.  Stocaidhe bána ar shálaibh dóighte.</span></p>
<lb n="4331"/>
<lb n="4332"/><p><span>90.  An rud is measa do dhuine ar domhan n'fheadair</span>
<lb n="4333"/><span>sé nách chun láir a leasa é.</span></p>
<lb n="4334"/>
<lb n="4335"/><p><span>91.  Buachaill aige Móra is Móra ag iarraidh déirce.</span></p>
<lb n="4336"/>
<lb n="4337"/><p><span>92.  Síoda ar Shiubhán 's an plubán (nó preabán) ar</span>
<lb n="4338"/><span>a hathair.</span>
<lb n="4339"/></p>
</div>
<pb n="109"/>
<div><lb n="4340"/><p><span>93.  Ní cuimhnightear ar an arán atá ithte.</span></p>
<lb n="4341"/>
<lb n="4342"/><p><span>94.  Is é dul ó thigh an diabhail go tigh an deamhain é.</span></p>
<lb n="4343"/>
<lb n="4344"/><p><span>95.  Nuair a bhíonn an cupán lán (nó líonta) 'seadh is</span>
<lb n="4345"/><span>giorra dho é dhortadh.</span></p>
<lb n="4346"/>
<lb n="4347"/><p><span>96.  Is minic a chailleann duine caoirigh mar gheall</span>
<lb n="4348"/><span>ar luach leathphingne 'theárra.</span></p>
<lb n="4349"/>
<lb n="4350"/><p><span>97.  Ní lugha sméar sa bhfoghmhar ná é.</span></p>
<lb n="4351"/>
<lb n="4352"/><p><span>98.  Is é an duine an t-éadach.</span></p>
<lb n="4353"/>
<lb n="4354"/><p><span>99. Bíonn leacacha sleamhna i dtighthibh daoine uaisle.</span></p>
<lb n="4355"/>
<lb n="4356"/><p><span>100.  Bríste slán ar Sheán is gan faic na ngrás ar a</span>
<lb n="4357"/><span>athair.</span></p>
<lb n="4358"/>
<lb n="4359"/><p><span>101.  'Sé an dul ag iarraidh olna ar ghabhar duit é.</span></p>
<lb n="4360"/>
<lb n="4361"/><p><span>102.  Má's peacadh bheith buidhe tá daoine damanta.</span></p>
<lb n="4362"/>
<lb n="4363"/><p><span>103.  Is minic deamhraitheach cailleamhnach.</span></p>
<lb n="4364"/>
<lb n="4365"/><p><span>104.  Ní measa cách na Conchubhar.</span></p>
<lb n="4366"/>
<lb n="4367"/><p><span>105.  Dá ghiorra do dhuine a chasóg (nó chóta) is</span>
<lb n="4368"/><span>giorra ná sin do a léine.</span></p>
<lb n="4369"/>
<lb n="4370"/><p><span>106.  Bíonn blas ar an beagán.</span></p>
<lb n="4371"/>
<lb n="4372"/><p><span>107.  Blais an biadh agus tiocfaidh dúil agat ann.</span></p>
<lb n="4373"/>
<lb n="4374"/><p><span>108.  Tá sé (nó sí) cómh haerach le múil go mbeadh</span>
<lb n="4375"/><span>mairc uirthi.</span></p>
<lb n="4376"/>
<lb n="4377"/><p><span>109.  As a blaiseadh is feárr é.</span></p>
<lb n="4378"/>
<lb n="4379"/><p><span>110.  Tigh ar thaoibh bóthair ní haistear gabháilt ann.</span></p>
<lb n="4380"/>
<lb n="4381"/><p><span>111.  Tabhair póg do chosaibh an ghirrfhiaidh.</span></p>
<lb n="4382"/>
<lb n="4383"/><p><span>112.  Is minic a thagann gráinne ón sgilige.</span></p>
<lb n="4384"/>
<lb n="4385"/><p><span>113.  Is glas iad na cnuic i bhfad uainn agus má's</span>
<lb n="4386"/><span>glas ní féarmhar.</span></p>
<lb n="4387"/>
<lb n="4388"/><p><span>114.  Stad stagúin i mbéal beárnan.</span></p>
<lb n="4389"/>
<lb n="4390"/><p><span>115.  Ná téir' i gcoinne an diabhail leath slighe.</span></p>
<lb n="4391"/>
<lb n="4392"/><p><span>116.  Pósadh indiumh is piocal i mbáireach.</span></p>
<lb n="4393"/>
<lb n="4394"/><p><span>117.  Tagann fear slán as lán árthaigh.</span></p>
<lb n="4395"/>
<lb n="4396"/><p><span>118.  Slighe Thaidhg Chaoich chuin an Oileáin.</span></p>
<lb n="4397"/>
<lb n="4398"/><p><span>119 (a).  Tabhairt ruacain [go] dtí ínse.</span></p>
<lb n="4399"/>
<lb n="4400"/><p><span>119 (b). Cnuasach trágha ag dul go dtí ínse.</span>
<lb n="4401"/></p>
</div>
<pb n="110"/>
<div><lb n="4402"/><p><span>120.  Tagann gach maith le cáirde.</span></p>
<lb n="4403"/>
<lb n="4404"/><p><span>121.  Ní hobair gan duadh an domhan.</span></p>
<lb n="4405"/>
<lb n="4406"/><p><span>122.  Badh mhaith leis na mná dealbha an bhláthach.</span></p>
<lb n="4407"/>
<lb n="4408"/><p><span>123.  Mná dorcha duibheagánta 'seadh mná Muintir'</span>
<lb n="4409"/><span>Mainín.</span></p>
<lb n="4410"/>
<lb n="4411"/><p><span>124.  Tionnlacadh na n-óinseach.</span></p>
<lb n="4412"/>
<lb n="4413"/><p><span>125.  Fear na mbróg bí amuich.</span></p>
<lb n="4414"/>
<lb n="4415"/><p><span>126.  Níor chuaidh an tuathal amugha ar éinne riamh.</span></p>
<lb n="4416"/>
<lb n="4417"/><p><span>127.  Ní théidheann stoirm thar Domhnach ná robharta</span>
<lb n="4418"/><span>thar Dia Céadaoin.</span></p>
<lb n="4419"/>
<lb n="4420"/><p><span>128.  Is feárr súil le glas ná súil le huaigh.</span></p>
<lb n="4421"/>
<lb n="4422"/><p><span>129.  'Sé an chóir a dheineann é.</span></p>
<lb n="4423"/>
<lb n="4424"/><p><span>130.  Is mairg a bhíonn síos an chéad lá.</span></p>
<lb n="4425"/>
<lb n="4426"/><p><span>131.  Caithfidh duine géilleadh dá bhacaigheacht.</span></p>
<lb n="4427"/>
<lb n="4428"/><p><span>132.  Do smachtfadh gach éinne an bhean mhíonáireach</span>
<lb n="4429"/><span>acht an té go mbíonn sí aige.</span></p>
<lb n="4430"/>
<lb n="4431"/><p><span>133.  Le heagla bheith bocht bí comhnaidheach.</span></p>
<lb n="4432"/>
<lb n="4433"/><p><span>134.  An té ná bíonn a leas ar maidin roimhe, ní</span>
<lb n="4434"/><span>bhíonn sé tráthnóna.</span></p>
<lb n="4435"/>
<lb n="4436"/><p><span>135.  Ar m'éirghe amach ar maidin, do bhuail an bhean</span>
<lb n="4437"/><span>ruadh liom, ch'nnoc an girrfhiadh dubh ar an ndrúcht,</span>
<lb n="4438"/><span>agus chuala an chuach im chúl, agus annsin d'aithnigheas</span>
<lb n="4439"/><span>féin ná héireóchadh an bhliadhain sin liom.</span></p>
<lb n="4440"/>
<lb n="4441"/><p><span>136.  Imthigheann gach maith le mion-chaitheamh.</span></p>
<lb n="4442"/>
<lb n="4443"/><p><span>137.  Bailigheann brobh beart.</span></p>
<lb n="4444"/>
<lb n="4445"/><p><span>138.  An té bhíonn amuich, fuarann a chuid.</span></p>
<lb n="4446"/>
<lb n="4447"/><p><span>139.  Ní hé lá na gaoithe lá na sgolb.</span></p>
<lb n="4448"/>
<lb n="4449"/><p><span>140.  Is reimhre fuil ná uisge.</span></p>
<lb n="4450"/>
<lb n="4451"/><p><span>141.  An té ná tabharfaidh aire don sgilling, ní bheidh</span>
<lb n="4452"/><span>an sgilling aige.</span></p>
<lb n="4453"/>
<lb n="4454"/><p><span>142.  Ní raibh cuibheasach 'na thigheasach maith riamh.</span></p>
<lb n="4455"/>
<lb n="4456"/><p><span>143.  Is fiú an suaimhneas é cheannach.</span></p>
<lb n="4457"/>
<lb n="4458"/><p><span>144.  An té bhíonn 'na dhroich-sheirbhíseach do féin,</span>
<lb n="4459"/><span>bíonn sé 'na sheirbhíseach maith don duine eile.</span>
<lb n="4460"/></p>
</div>
<pb n="111"/>
<div><lb n="4461"/><p><span>145.  Ní fhaghann an síor-iarraidhe acht an síor-eiteach.</span></p>
<lb n="4462"/>
<lb n="4463"/><p><span>146.  Is feárr greim ná buille.</span></p>
<lb n="4464"/>
<lb n="4465"/><p><span>147.  Múinfidh a ghnó duine.</span></p>
<lb n="4466"/>
<lb n="4467"/><p><span>148.  Nuair a bhíonn an rath ort féin, bíonn sé ar do</span>
<lb n="4468"/><span>chuid.</span></p>
<lb n="4469"/>
<lb n="4470"/><p><span>149.  Is leór ó Mhór a dícheall.</span></p>
<lb n="4471"/>
<lb n="4472"/><p><span>150.  An madra ruadh i mbun na gcearc.</span></p>
<lb n="4473"/>
<lb n="4474"/><p><span>151.  Is minic tháinig bromach giobalach chum bheith 'na</span>
<lb n="4475"/><span>ghearrán chumasach.</span></p>
<lb n="4476"/>
<lb n="4477"/><p><span>152.  Tuigeann gach aon'ne a bhalbhán féin.</span></p>
<lb n="4478"/>
<lb n="4479"/><p><span>153.  Fiadhnaise an ghiolla bhréagaigh a bhean.</span></p>
<lb n="4480"/>
<lb n="4481"/><p><span>154.  Is buan nó folláin é fear 'na dhúthaigh féin.</span></p>
<lb n="4482"/>
<lb n="4483"/><p><span>155.  Is fearr lán duirn d'fhear ná lán gaid de</span>
<lb n="4484"/><span>mhnaoi.</span></p>
<lb n="4485"/>
<lb n="4486"/><p><span>156.  Is feáirrde an teachtaire mall druidim 'na</span>
<lb n="4487"/><span>choinne.</span></p>
<lb n="4488"/>
<lb n="4489"/><p><span>157.  Ní féidir an rud 'fhagháil acht mar a mbíonn sé.</span></p>
<lb n="4490"/>
<lb n="4491"/><p><span>158.  Is mairg thugas droich-mheas don óige.</span></p>
<lb n="4492"/>
<lb n="4493"/><p><span>159.  I dtosach na haicíde is féidir a leigheas.</span></p>
<lb n="4494"/>
<lb n="4495"/><p><span>160.  Má phósann tú i n-aon chor, pós anuraidh.</span></p>
<lb n="4496"/>
<lb n="4497"/><p><span>161.  Dranna madra nó gáire Sasanaigh.</span></p>
<lb n="4498"/>
<lb n="4499"/><p><span>162.  Bíonn caora dhubh i dtosach uair éigin.</span></p>
<lb n="4500"/>
<lb n="4501"/><p><span>163.  'Sé teacht an tseagail é, teacht fada mall (nó</span>
<lb n="4502"/><span>righin).</span></p>
<lb n="4503"/>
<lb n="4504"/><p><span>164.  Maol guala gan bráthair.</span></p>
<lb n="4505"/>
<lb n="4506"/><p><span>165.  Mairg a bhíonn i dtír gan duine aige féin.</span></p>
<lb n="4507"/>
<lb n="4508"/><p><span>166.  Cad é an iongnadh bean ar meisge acht</span>
<lb n="4509"/><span>spadallach fir!</span></p>
<lb n="4510"/>
<lb n="4511"/><p><span>167.  Is fearr focal sa chúirt ná bonn (nó púnt) sa</span>
<lb n="4512"/><span>sparán.</span></p>
<lb n="4513"/>
<lb n="4514"/><p><span>168.  Is mairg a bhíonn go holc agus go bocht 'na</span>
<lb n="4515"/><span>dhiaidh.</span></p>
<lb n="4516"/>
<lb n="4517"/><p><span>169.  Ná dein nós is ná bris nós.</span></p>
<lb n="4518"/>
<lb n="4519"/><p><span>170.  Gach aon'ne mar a dhúthchas.</span></p>
<lb n="4520"/>
<lb n="4521"/><p><span>171.  Is feáirrde bean leanbh, acht is misde dhi beirt.</span>
<lb n="4522"/></p>
</div>
<pb n="112"/>
<div><lb n="4523"/><p><span>172.  Dá luathacht, is fheárrde.</span></p>
<lb n="4524"/>
<lb n="4525"/><p><span>173.  Ní déarfaidh sé sgéal ná duan.</span></p>
<lb n="4526"/>
<lb n="4527"/><p><span>174.  Is 'mó lá thabharfair ar thaobh an teampaill 's</span>
<lb n="4528"/><span>ní iarrfaidh do dhranndal biadh.</span></p>
<lb n="4529"/>
<lb n="4530"/><p><span>175.  Ní fiú deoch d'uisge na n-ubh (nó gcos) é.</span></p>
<lb n="4531"/>
<lb n="4532"/><p><span>176.  Is olc an rud a shaluigheann stocaí bána.</span></p>
<lb n="4533"/>
<lb n="4534"/><p><span>177.  Is minic do bhain duine slat chum a ghortuighthe</span>
<lb n="4535"/><span>féin.</span></p>
<lb n="4536"/>
<lb n="4537"/><p><span>178.  An té ná faghann an fheoil, is mór an sógh leis</span>
<lb n="4538"/><span>an t-anbhruith.</span></p>
<lb n="4539"/>
<lb n="4540"/><p><span>179.  Suidh síos go raghair i dtaithighe an tighe.</span></p>
<lb n="4541"/>
<lb n="4542"/><p><span>180.  I ndiaidh a chéile tógthar (nó dhéantar) na</span>
<lb n="4543"/><span>caisleáin.</span></p>
<lb n="4544"/>
<lb n="4545"/><p><span>181.  Mol an óige agus tiocfaidh sí.</span></p>
<lb n="4546"/>
<lb n="4547"/><p><span>182.  Is fearr an mhaith a déantar 's a maoidhtear ná</span>
<lb n="4548"/><span>an mhaith ná déantar agus ná maoidhtear.</span></p>
<lb n="4549"/>
<lb n="4550"/><p><span>183.  Níor mhothuigh an sáthach sámh an t-ocrach riamh.</span></p>
<lb n="4551"/>
<lb n="4552"/><p><span>184.  Ní'l sprid ná púca gan fhios a chúise féin.</span></p>
<lb n="4553"/>
<lb n="4554"/><p><span>185.  Croch indiu agus cúirt i mbárach.</span></p>
<lb n="4555"/>
<lb n="4556"/><p><span>186.  Ní hiad na mná deasa chuireann pota ar fiuchadh.</span></p>
<lb n="4557"/>
<lb n="4558"/><p><span>187.  Ní don abhras an chéad tsnáth.</span></p>
<lb n="4559"/>
<lb n="4560"/><p><span>188.  Is teann gach madra geárr ar urlár a thighe féin.</span></p>
<lb n="4561"/>
<lb n="4562"/><p><span>189.  Is úr stiall do leathar dhuine eile.</span></p>
<lb n="4563"/>
<lb n="4564"/><p><span>190.  Solus fé bhéal daibhche.</span></p>
<lb n="4565"/>
<lb n="4566"/><p><span>191.  Is feárr déidheanaighe ná ró-dhéidheanaighe.</span></p>
<lb n="4567"/>
<lb n="4568"/><p><span>192.  Tá dhá cheann ar an magadh.</span></p>
<lb n="4569"/>
<lb n="4570"/><p><span>193.  'Sé dícheall an sgéil meath.</span></p>
<lb n="4571"/>
<lb n="4572"/><p><span>194.  Is maith an sgéalaidhe an aimsir.</span></p>
<lb n="4573"/>
<lb n="4574"/><p><span>195.  Is fearr preabán ná poll, is fearr lom ná</span>
<lb n="4575"/><span>léan.</span></p>
<lb n="4576"/>
<lb n="4577"/><p><span>196.  Is beag é toradh bó aonair.</span></p>
<lb n="4578"/>
<lb n="4579"/><p><span>197.  Is binn béal bhíos iadhta.</span></p>
<lb n="4580"/>
<lb n="4581"/><p><span>198.  An rud ná himthigheann, fachtar é.</span></p>
<lb n="4582"/>
<lb n="4583"/><p><span>199.  An té ná bíonn láidir, ní fuláir do bheith glic,</span></p>
<lb n="4584"/>
<lb n="4585"/><p><span>200.  Fear na bó féin fé n-a hearball.</span>
<lb n="4586"/></p>
</div>
<pb n="113"/>
<div><lb n="4587"/><p><span>XLIX. - SEANRÁIDHTE 'NA LEATHBHEANNAIBH:</span>
<lb n="4588"/><span>LEATHCHÉAD A LÍON.</span></p>
<lb n="4589"/>
<lb n="4590"/><p><span>An fear céadna is cách do bhailigh.</span></p>
<lb n="4591"/>
<lb n="4592"/><p><span>1.  Bean mhic is máthair chéile</span>
<lb n="4593"/><span>Mar bheadh cat is luch le chéile.</span></p>
<lb n="4594"/>
<lb n="4595"/><p><span>2.  Faghann an capall bás</span>
<lb n="4596"/><span>Faid is bhíonn an féar ag fás.</span></p>
<lb n="4597"/>
<lb n="4598"/><p><span>3.  Gach dalta mar oiltear</span>
<lb n="4599"/><span>'S an lacha ar an uisge.</span></p>
<lb n="4600"/>
<lb n="4601"/><p><span>4.  Is feárr an chú bhíonn san tsiubhal</span>
<lb n="4602"/><span>Ná an chú bhíonn i luibh.</span></p>
<lb n="4603"/>
<lb n="4604"/><p><span>5.  Ní bhíonn an rath</span>
<lb n="4605"/><span>Acht mar a mbíonn an smacht.</span></p>
<lb n="4606"/>
<lb n="4607"/><p><span>6.  Ní lugha frigh</span>
<lb n="4608"/><span>Ná máthair an uilc.</span></p>
<lb n="4609"/>
<lb n="4610"/><p><span>7.  Aifrionn na Gine</span>
<lb n="4611"/><span>Aifrionn is fiche.</span></p>
<lb n="4612"/>
<lb n="4613"/><p><span>8.  Ní feárr biadh</span>
<lb n="4614"/><span>Ná ciall.</span></p>
<lb n="4615"/>
<lb n="4616"/><p><span>9.  Ní liachta ísleán sona ann</span>
<lb n="4617"/><span>Ná árdán dona ann</span>
<lb n="4618"/><span>(mar dubhairt an fear le píopán an ghanndail.)</span></p>
<lb n="4619"/>
<lb n="4620"/><p><span>10.  An té go mbíonn an bhróg ag luighe air</span>
<lb n="4621"/><span>Is do is cirte í sgaoileadh.</span></p>
<lb n="4622"/>
<lb n="4623"/><p><span>11.  Ní gnáthach</span>
<lb n="4624"/><span>Fear náireach</span>
<lb n="4625"/><span>Éadálach.</span></p>
<lb n="4626"/>
<lb n="4627"/><p><span>12.  An té go dtéidheann teist na mochóirighe amach air</span>
<lb n="4628"/><span>Ní cás do codladh go headshruth.</span></p>
<lb n="4629"/>
<lb n="4630"/><p><span>13.  Céadlacan fada agus easbadh na mbróg</span>
<lb n="4631"/><span>Deinid siad seanduine den té bhíonn óg.</span></p>
<lb n="4632"/>
<lb n="4633"/><p><span>14.  Mara mbír i dtigh an bhídh</span>
<lb n="4634"/><span>Bí ins an tigh le n-a thaoibh.</span>
<lb n="4635"/></p>
</div>
<pb n="114"/>
<div><lb n="4636"/><p><span>15.  Nuair a raghair dhon Róimh</span>
<lb n="4637"/><span>Bí id Rómhánach leó.</span></p>
<lb n="4638"/>
<lb n="4639"/><p><span>16.  Is furus féasóg an leomhain a stathadh</span>
<lb n="4640"/><span>Nuair a bhíonn sé 'na chodladh.</span></p>
<lb n="4641"/>
<lb n="4642"/><p><span>17.  Tárlann na daoine ar a chéile,</span>
<lb n="4643"/><span>Acht ní thárlann na cnuic ná na sléibhte.</span></p>
<lb n="4644"/>
<lb n="4645"/><p><span>18.  An té bhíonn suas óltar deoch air;</span>
<lb n="4646"/><span>An té bhíonn síos luightear cos air.</span></p>
<lb n="4647"/>
<lb n="4648"/><p><span>19.  Tabhair don ghárlach</span>
<lb n="4649"/><span>Agus tiocfaidh sé i mbárach.</span></p>
<lb n="4650"/>
<lb n="4651"/><p><span>20.  Má tá céad gnó againn</span>
<lb n="4652"/><span>Tá céad ló againn.</span></p>
<lb n="4653"/>
<lb n="4654"/><p><span>21.  Ní ceart an t-uisge salach a chur amach,</span>
<lb n="4655"/><span>Nó go dtabhairfear an t-uisge glan isteach.</span></p>
<lb n="4656"/>
<lb n="4657"/><p><span>22.  An inghean is an mháthair,</span>
<lb n="4658"/><span>Beirt a bhíonn páirteach.</span></p>
<lb n="4659"/>
<lb n="4660"/><p><span>23.  Tabhair-se dhómh-sa</span>
<lb n="4661"/><span>Is beir féin it óinsigh.</span></p>
<lb n="4662"/>
<lb n="4663"/><p><span>24.  Cuir sa chófhra é</span>
<lb n="4664"/><span>Is gheobha tú gnó dhe.</span></p>
<lb n="4665"/>
<lb n="4666"/><p><span>25.  Má's maith i n-éan-chor iad,</span>
<lb n="4667"/><span>Is maith i n-éinfheacht iad.</span></p>
<lb n="4668"/>
<lb n="4669"/><p><span>26.  Is furusda fuine</span>
<lb n="4670"/><span>I n-aice na mine.</span></p>
<lb n="4671"/>
<lb n="4672"/><p><span>27.  An rud a bailightear go bocht</span>
<lb n="4673"/><span>Imthigheann go holc.</span></p>
<lb n="4674"/>
<lb n="4675"/><p><span>28.  Chuirfinn-se geall</span>
<lb n="4676"/><span>Go gcuirfinn-se breall</span>
<lb n="4677"/><span>It aindeoin ort.</span></p>
<lb n="4678"/>
<lb n="4679"/><p><span>29.  An ceann caol don mbeatha</span>
<lb n="4680"/><span>'S an ceann reamhar don mbata.</span></p>
<lb n="4681"/>
<lb n="4682"/><p><span>30.  Ní bheathuigheann na briathra na bráithre,</span>
<lb n="4683"/><span>'S ní choinghibheann na soillse na caoire ón stáca.</span>
<lb n="4684"/></p>
</div>
<pb n="115"/>
<div><lb n="4685"/><p><span>31.  An té thugann a chuid go léir uaidh,</span>
<lb n="4686"/><span>Ní thugann sé éinní uaidh.</span></p>
<lb n="4687"/>
<lb n="4688"/><p><span>32.  Is minic bromaichín giobalach</span>
<lb n="4689"/><span>'Na bhromaichín mustarach.</span></p>
<lb n="4690"/>
<lb n="4691"/><p><span>33.  Is fuar an tigh</span>
<lb n="4692"/><span>Ná gnáthuighid na fir.</span></p>
<lb n="4693"/>
<lb n="4694"/><p><span>34.  Is fearr an té chuireann aiteann ar cloidhe</span>
<lb n="4695"/><span>Ná an té chuireann caisleán sa gcoill.</span></p>
<lb n="4696"/>
<lb n="4697"/><p><span>35.  Duine gan dínnéir,</span>
<lb n="4698"/><span>Beirt gan suipéir.</span></p>
<lb n="4699"/>
<lb n="4700"/><p><span>36.  A bhuachaill, beir buadhartha go bpósair,</span>
<lb n="4701"/><span>'S ón uair sin beir buadhartha do dhóthain.</span></p>
<lb n="4702"/>
<lb n="4703"/><p><span>37.  Comhrádh ban ar chléith,</span>
<lb n="4704"/><span>Comhrádh ná bíonn réidh.</span></p>
<lb n="4705"/>
<lb n="4706"/><p><span>38.  Taithighe mhéaduigheas toil,</span>
<lb n="4707"/><span>Taithighe mhéaduigheas locht.</span></p>
<lb n="4708"/>
<lb n="4709"/><p><span>39.  Feitheamh fada</span>
<lb n="4710"/><span>Ar chosaibh laga.</span></p>
<lb n="4711"/>
<lb n="4712"/><p><span>40.  Teasbach gan dúthchas,</span>
<lb n="4713"/><span>Is deacair a iomchar (iúmpar).</span></p>
<lb n="4714"/>
<lb n="4715"/><p><span>41.  Bíonn múineadh ar fhear ó aois go bás,</span>
<lb n="4716"/><span>Acht ní mhúintear bean choidhche nó go brách.</span></p>
<lb n="4717"/>
<lb n="4718"/><p><span>42.  An té atá tuirseach, suidheadh;</span>
<lb n="4719"/><span>'S an té atá bacach, bíodh.</span></p>
<lb n="4720"/>
<lb n="4721"/><p><span>43.  Fuacht sa tsioc ort,</span>
<lb n="4722"/><span>Má tá fuacht indiumh ort.</span></p>
<lb n="4723"/>
<lb n="4724"/><p><span>44.  An té ná gabhann comhairle,</span>
<lb n="4725"/><span>Gabhann sé comhrac.</span></p>
<lb n="4726"/>
<lb n="4727"/><p><span>45.  An t-Abrán bog braonach</span>
<lb n="4728"/><span>Chuirfeadh brígh i gcluais sean-chaorach.</span></p>
<lb n="4729"/>
<lb n="4730"/><p><span>46.  Is fearr sgoil ná máighistir,</span>
<lb n="4731"/><span>Acht i dteannta 'chéile is feárr iad.</span></p>
<lb n="4732"/>
<lb n="4733"/><p><span>47.  Tigh fuinneogach fionn</span>
<lb n="4734"/><span>Gan arán gan lionn.</span>
<lb n="4735"/></p>
</div>
<pb n="116"/>
<div><lb n="4736"/><p><span>48.  Is mairg a báidhtear i dtráth an anaithe,</span>
<lb n="4737"/><span>'S go dtagann an ghrian i ndiaidh na fearthainne.</span></p>
<lb n="4738"/>
<lb n="4739"/><p><span>49.  Trosgadh an chait cheannfhinn,</span>
<lb n="4740"/><span>Itheann feoil is ní ólann bainne.</span></p>
<lb n="4741"/>
<lb n="4742"/><p><span>50.  Is luachmhar an ní an óige</span>
<lb n="4743"/><span>Don té chuireann í ar fóghnamh.</span></p>
<lb n="4744"/>
<lb n="4745"/><p><span>L. - CEATHRAMHNA NATHÁN NÓ GNÁTHFHOCAL.</span></p>
<lb n="4746"/>
<lb n="4747"/><p><span>An fear céadna agus cách do bhailigh.</span></p>
<lb n="4748"/>
<lb n="4749"/><p><span>1 (a)  Tosach.</span>
<lb n="4750"/><span>Tosach luinge clár;</span>
<lb n="4751"/><span>Tosach áithe clocha;</span>
<lb n="4752"/><span>Tosach flatha fáilte;</span>
<lb n="4753"/><span>Tosach sláinte codladh.</span></p>
<lb n="4754"/>
<lb n="4755"/><p><span>1 (b)  Deireadh.</span>
<lb n="4756"/><span>Deireadh luinge í bháthadh;</span>
<lb n="4757"/><span>Deireadh áithe í losgadh;</span>
<lb n="4758"/><span>Deireadh flatha cáineadh;</span>
<lb n="4759"/><span>Deireadh sláinte osnadh.</span></p>
<lb n="4760"/>
<lb n="4761"/><p><span>2.  Duine gan stór.</span>
<lb n="4762"/><span>Duine gan stór a ghlór ní meastar i gcéill;</span>
<lb n="4763"/><span>Duine gan stór ar cóisir ní bacthar é;</span>
<lb n="4764"/><span>Duine gan stór ní'l gnó aige ag caitheamh ná ag</span>
<lb n="4765"/><span>glaodhach,</span>
<lb n="4766"/><span>Is duine gan tsór bíonn sé 'na spórt aige aindeisí an</span>
<lb n="4767"/><span>tsaoghail.</span></p>
<lb n="4768"/>
<lb n="4769"/><p><span>3.  Ní truime.</span>
<lb n="4770"/><span>Ní truime ar loch an lacha;</span>
<lb n="4771"/><span>Ní truime ar each a shrian;</span>
<lb n="4772"/><span>Ní truime ar caora a holann</span>
<lb n="4773"/><span>Ní truime ar colainn ciall.</span>
<lb n="4774"/></p>
</div>
<pb n="117"/>
<div><lb n="4775"/><p><span>4.  An Duine Saidhbhir.</span>
<lb n="4776"/><span>An duine saidhbhir ag déanamh grinn,</span>
<lb n="4777"/><span>Deirid uile gur binn a ghlór,</span>
<lb n="4778"/><span>Acht is seirbhe ná an searbhán goirt</span>
<lb n="4779"/><span>An duine bocht ag déanamh ceoil.</span></p>
<lb n="4780"/>
<lb n="4781"/><p><span>5 (a).  Imtheoghaidh.</span>
<lb n="4782"/><span>Imtheoghaidh a dtiocfaidh 's a dtáinig riamh;</span>
<lb n="4783"/><span>Imtheoghaidh an seanóirín beárrtha liath;</span>
<lb n="4784"/><span>Imtheoghaidh an fhuiseóg dob' áille ar sliabh;</span>
<lb n="4785"/><span>Imtheoghaidh an fear óg is mó cáil 'na ndiaidh.</span></p>
<lb n="4786"/>
<lb n="4787"/><p><span>5 (b).  Ní imtheoghaidh.</span>
<lb n="4788"/><span>Ní imtheoghaidh na bánta ná an sliabh;</span>
<lb n="4789"/><span>Ní imtheoghaidh an rae ná an ghrian;</span>
<lb n="4790"/><span>Ní imtheoghaidh an sáile ón iasg;</span>
<lb n="4791"/><span>Ní imtheoghaidh na grásta ó Dhia.</span></p>
<lb n="4792"/>
<lb n="4793"/><p><span>6.  Rudaí nách féidir a dhéanamh.</span>
<lb n="4794"/><span>Lán gaid de ghainimh a thráigh,</span>
<lb n="4795"/><span>Nó lán mála de ghaoith a dtuaidh,</span>
<lb n="4796"/><span>Nó sgéal dhá innsint do mhnáibh,</span>
<lb n="4797"/><span>Nó dán do dhaoine duairc'.</span></p>
<lb n="4798"/>
<lb n="4799"/><p><span>7.  Díol stuic is ceannach lóin.</span>
<lb n="4800"/><span>Nuair labhairfidh an chuach</span>
<lb n="4801"/><span>Ar chrann gan duille</span>
<lb n="4802"/><span>Is thuitfidh Domhnach Cásga</span>
<lb n="4803"/><span>Ar Lá 'le Muire</span>
<lb n="4804"/><span>Díol do stoc is ceannaigh lón.</span></p>
<lb n="4805"/>
<lb n="4806"/><p><span>8.  Aoide Chloinne Móire.</span>
<lb n="4807"/><span>Aoide Chloinne Móire ortha</span>
<lb n="4808"/><span>Gur sheól an cat fí dhraoidheacht leó;</span>
<lb n="4809"/><span>Ar bhórd luinge seóladh iad</span>
<lb n="4810"/><span>Gan treoire go brách.</span>
<lb n="4811"/></p>
</div>
<pb n="118"/>
<div><lb n="4812"/><p><span>9.  Cheithre Radhaire Aoibhne Chille hÁirne.</span>
<lb n="4813"/><span>Is aoibhinn Leamhain maidin cheódhach;</span>
<lb n="4814"/><span>Is aoibhinn feóráin Locha Léin;</span>
<lb n="4815"/><span>Is aoibhinn faithche Dúna Lóich;</span>
<lb n="4816"/><span>Is aoibhinn Achadh Dá Eó le gréin.</span></p>
<lb n="4817"/>
<lb n="4818"/><p><span>10. Moladh Mháire Ní Dhuibh ar Ghleann Charrthaigh le</span>
<lb n="4819"/><span>fear do bhí dá cheannach nó dá thógáil ar chíos uaithi:</span>
<lb n="4820"/><span>Tá cois abhann síos ann</span>
<lb n="4821"/><span>Agus cois abhann suas ann;</span>
<lb n="4822"/><span>Tá foithine an lae fhuair ann</span>
<lb n="4823"/><span>Agus fionnfhuaradh an lae the.</span></p>
<lb n="4824"/>
<lb n="4825"/><p><span>11. Seo tuarasgbháil an fhir ar an ngleann céadna,</span>
<lb n="4826"/><span>tar éis a fheicsint do:</span>
<lb n="4827"/><span>Tá basgadh 'na lár</span>
<lb n="4828"/><span>Agus bádhadh 'na bhun,</span>
<lb n="4829"/><span>A chúl san ngréin</span>
<lb n="4830"/><span>Agus a aghaidh san tsioc.</span></p>
<lb n="4831"/>
<lb n="4832"/><p><span>12. Aifreann Dé.</span>
<lb n="4833"/><span>Aifreann Dé ná tréig le faillighe</span>
<lb n="4834"/><span>Agus déirc le deagh-chroidhe deárnuigh,</span>
<lb n="4835"/><span>Mar mhaithfidh Mac Dé go léir do pheacaidhe,</span>
<lb n="4836"/><span>Tar éis na haithrighe tháinig.</span></p>
<lb n="4837"/>
<lb n="4838"/><p><span>13. Rann na gCeithre nGaoth.</span>
<lb n="4839"/><span>Gaoth a ndeas, bíonn sí tais, is cuireann sí rath ar</span>
<lb n="4840"/><span>shíoltaibh;</span>
<lb n="4841"/><span>Gaoth a dtuaidh, bíonn sí fuar, is cuireann sí fuacht ar</span>
<lb n="4842"/><span>dhaoinibh;</span>
<lb n="4843"/><span>Gaoth aniar, bíonn sí dian, is cuireann sí iasg i</span>
<lb n="4844"/><span>líontaibh;</span>
<lb n="4845"/><span>Gaoth anoir, bíonn sí dubh, is cuireann sí sioc ist-oidhche.</span>
<lb n="4846"/></p>
</div>
<pb n="119"/>
<div><lb n="4847"/><p><span>14. Ní ualach (cuma eile ar Rann a 3).</span>
<lb n="4848"/><span>Ní ualach don fhear a bhrat;</span>
<lb n="4849"/><span>Ní ualach don each a shrian;</span>
<lb n="4850"/><span>Ní ualach don chaora a lomra;</span>
<lb n="4851"/><span>Ní ualach don cholainn a ciall.</span></p>
<lb n="4852"/>
<lb n="4853"/><p><span>15. Gach dream.</span>
<lb n="4854"/><span>Gach dream dá dtiocfaidh</span>
<lb n="4855"/><span>Ag dul i mine 's i mbréagaighe,</span>
<lb n="4856"/><span>'S gach am dá dtiocfaidh</span>
<lb n="4857"/><span>Ag dul i bhfliche 's i ndéidheanaighe.</span></p>
<lb n="4858"/>
<lb n="4859"/><p><span>16. An Saoghal so.</span>
<lb n="4860"/><span>Ní'l ins an tsaoghal so</span>
<lb n="4861"/><span>Acht tréimhse mhí-ádhmhar,</span>
<lb n="4862"/><span>'S ní'l cúntas ag éinne air</span>
<lb n="4863"/><span>Ó 'ndé go dtí 'mbárach.</span></p>
<lb n="4864"/>
<lb n="4865"/><p><span>17. An Gleacaidhe.</span>
<lb n="4866"/><span>Seachain an gleacaidhe milis sleamhain</span>
<lb n="4867"/><span>Is an teanga liom leat;</span>
<lb n="4868"/><span>Feallfaid ort má gheibhid an chaoi,</span>
<lb n="4869"/><span>Mar is dual gur claon a mbeart.</span></p>
<lb n="4870"/>
<lb n="4871"/><p><span>18. Subháilcí is dubháilcí an Uisge Beatha.</span>
<lb n="4872"/><span>Sult, greann,</span>
<lb n="4873"/><span>Agus carthannacht;</span>
<lb n="4874"/><span>Diabhail, deamhain,</span>
<lb n="4875"/><span>Agus achrann.</span></p>
<lb n="4876"/>
<lb n="4877"/><p><span>19. Cúngrach.</span>
<lb n="4878"/><span>Cúngrach tighe;</span>
<lb n="4879"/><span>Cúngrach croidhe;</span>
<lb n="4880"/><span>Cúngrach bídh;</span>
<lb n="4881"/><span>Trí anacra móra.</span>
<lb n="4882"/></p>
</div>
<pb n="120"/>
<div><lb n="4883"/><p><span>20. Féasta is Céasadh.</span>
<lb n="4884"/><span>Ní féasta</span>
<lb n="4885"/><span>Gan róstadh;</span>
<lb n="4886"/><span>Ní céastar</span>
<lb n="4887"/><span>Go bpóstar.</span></p>
<lb n="4888"/>
<lb n="4889"/><p><span>21. Biadh is deoch.</span>
<lb n="4890"/><span>Ní biadh bainne;</span>
<lb n="4891"/><span>Ní bainne bláthach;</span>
<lb n="4892"/><span>Ní feoil putóg;</span>
<lb n="4893"/><span>Acht déanaid sásamh.</span></p>
<lb n="4894"/>
<lb n="4895"/><p><span>22. An Míogach.</span>
<lb n="4896"/><span>Bí seachnach ar an té ná labhrann breis;</span>
<lb n="4897"/><span>Is samhail do bheith 'na mhíogach,</span>
<lb n="4898"/><span>Mar an áit is réidhe go ngabhann an t-eisg</span>
<lb n="4899"/><span>Is ann is doimhne díogach.</span></p>
<lb n="4900"/>
<lb n="4901"/><p><span>23. Spalpadh na gréine.</span>
<lb n="4902"/><span>Domhnach na Failme,</span>
<lb n="4903"/><span>Satharn Cásga,</span>
<lb n="4904"/><span>An ghrian ag spalpadh</span>
<lb n="4905"/><span>'S ag damhas le háthas.</span></p>
<lb n="4906"/>
<lb n="4907"/><p><span>24. Céimcanna na sige (.i. rinnce).</span>
<lb n="4908"/><span>3.  Coileach na bpluc;</span>
<lb n="4909"/><span>4.  Cearc na bplaosg.</span></p>
<lb n="4910"/>
<lb n="4911"/><p><span>LI. - SGÉILÍNÍ LEANBH.</span></p>
<lb n="4912"/>
<lb n="4913"/><p><span>I. An Iasacht.</span></p>
<lb n="4914"/>
<lb n="4915"/><p><span>Chuir bean a' tighe seo thíos go dtí bean a' tighe seo</span>
<lb n="4916"/><span>thuas mé a d'iarra' iasacht ling laingidín, cipín a'</span></p>
</div>
<pb n="121"/>
<div><lb n="4917"/><p><span>chabaire, caibidhe ó cóib, agus cuirfead iad go léir a</span>
<lb n="4918"/><span>bhaile ar a' mball.</span></p>
<lb n="4919"/>
<lb n="4920"/><p><span>II. Chuas amach.</span></p>
<lb n="4921"/>
<lb n="4922"/><p><span>Chuas amach ar an móintín</span>
<lb n="4923"/><span>Agus bhaineas fóidín;</span>
<lb n="4924"/><span>Bhí neidín san bhfóidín;</span>
<lb n="4925"/><span>Bhí uibhín san neidín;</span>
<lb n="4926"/><span>Agus éinín san uibhín;</span>
<lb n="4927"/><span>Agus earball ar an éinín</span>
<lb n="4928"/><span>Chomh fada lem mhéirín;</span>
<lb n="4929"/><span>'S nach ró-dheas an sgéilín</span>
<lb n="4930"/><span>É sin?</span></p>
<lb n="4931"/>
<lb n="4932"/><p><span>III. An Pósadh Bréige.</span></p>
<lb n="4933"/>
<lb n="4934"/><p><span>Ins an tsean-aimsir do dhéantaoi pósadh bréige idir</span>
<lb n="4935"/><span>páistíbh mar so: Do chuireadh duine a lámh ar cheann an</span>
<lb n="4936"/><span>gharsúin bhig agus annsin ar cheann an ghearrchaile, ag</span>
<lb n="4937"/><span>rádh:-</span></p>
<lb n="4938"/>
<lb n="4939"/><p><span>Píosadh, pósadh;</span>
<lb n="4940"/><span>Práitín rósta;</span>
<lb n="4941"/><span>Sgilléidín uisge;</span>
<lb n="4942"/><span>Tá sibh pósta.</span>
<lb n="4943"/></p>
</div>
<pb n="130"/>
<div><lb n="4944"/><p><span>LIII. - AGUISÍN.</span></p>
<lb n="4945"/>
<lb n="4946"/><p><span>Nuair a chuireas "An Gliomach" (XLVI.) agus</span>
<lb n="4947"/><span>"Seán mhac Séamuis" (XLVII.) sa leabhar níor</span>
<lb n="4948"/><span>bh'fhios dam iad a bheith cheana agam is iad i n-iomlán</span>
<lb n="4949"/><span>ón Oireachtas.  Tugaim annso iad fé mar a thángadar</span>
<lb n="4950"/><span>isteach.</span></p>
<lb n="4951"/>
<lb n="4952"/><p><span>I. - AN GLIOMACH.</span></p>
<lb n="4953"/>
<lb n="4954"/><p><span>"Óigbhean" do sholáthruigh.</span></p>
<lb n="4955"/>
<lb n="4956"/><p><span>I.</span></p>
<lb n="4957"/>
<lb n="4958"/><p><span>Mo shlán chum bliadhain an taca so, budh mhaith é mo</span>
<lb n="4959"/><span>chulaith éadaigh;</span>
<lb n="4960"/><span>Is lúthmhar láidir meanamnach do dhéanfainn bean do</span>
<lb n="4961"/><span>bhréagadh;</span>
<lb n="4962"/><span>Do casadh orm gliomach go raibh cúpla bó mar spré</span>
<lb n="4963"/><span>aici,</span>
<lb n="4964"/><span>D'fhúig mh'intinn greadaighthe is mo chroiceann geal gan</span>
<lb n="4965"/><span>léine.</span></p>
<lb n="4966"/>
<lb n="4967"/><p><span>II.</span></p>
<lb n="4968"/>
<lb n="4969"/><p><span>Cómhairle bheirim díbh anois, a bhuachaillí seo gan pósadh,</span>
<lb n="4970"/><span>Gan cailín deas fhágáil bhur ndiaidh mar gheall air í bheith</span>
<lb n="4971"/><span>gan bólacht;</span>
<lb n="4972"/><span>Beidh do lóistín tirim aici gach maidin is tráthnóna;</span>
<lb n="4973"/><span>Ní amhlaidh a bhíonn mo chaile-se acht caithte i dtigh na</span>
<lb n="4974"/><span>comharsan.</span>
<lb n="4975"/></p>
</div>
<pb n="131"/>
<div><lb n="4976"/><p><span>III.</span></p>
<lb n="4977"/>
<lb n="4978"/><p><span>Tá mo mhuintir i n-earaid liom is déanfaid siad me</span>
<lb n="4979"/><span>dhíbirt,</span>
<lb n="4980"/><span>Nuair nár phósas ainnir go raibh leabaidh clúimh chum</span>
<lb n="4981"/><span>luighe aici;</span>
<lb n="4982"/><span>Ní raibh na ba ag ise agus níor thaithinn sé siúd mar ní</span>
<lb n="4983"/><span>liom;</span>
<lb n="4984"/><span>D'fhúig sé m'intinn marbh lag fé thuile na ré caoile.</span></p>
<lb n="4985"/>
<lb n="4986"/><p><span>IV.</span></p>
<lb n="4987"/>
<lb n="4988"/><p><span>Nuair ghabhaim amach ar maidin is chím chugham mo</span>
<lb n="4989"/><span>stóirín,</span>
<lb n="4990"/><span>Sílim í bheith acfuinneach nó ana-mhaith chum gnótha;</span>
<lb n="4991"/><span>Is amhlaidh a bhíonn mo ghliomach-sa is í tugtha suas chum</span>
<lb n="4992"/><span>cómhraic,</span>
<lb n="4993"/><span>Is do chodlóchadh sí go headarsuth da dtéigheadh na ba</span>
<lb n="4994"/><span>sa bpóna.</span></p>
<lb n="4995"/>
<lb n="4996"/><p><span>V.</span></p>
<lb n="4997"/>
<lb n="4998"/><p><span>Tá sgéal agam le aithris ná fuil ró-mhaith le n-innsint,</span>
<lb n="4999"/><span>Lá bhí cúigear fear agam ag folacha dorn aoilig;</span>
<lb n="5000"/><span>Do bhuail sí amach ar maidin mar a dhein go minic</span>
<lb n="5001"/><span>roimhe sin,</span>
<lb n="5002"/><span>'S an deamhmas ar fhill den ghliomaig go raibh dubh is</span>
<lb n="5003"/><span>dall na hoidhche ann!</span></p>
<lb n="5004"/>
<lb n="5005"/><p><span>VI.</span></p>
<lb n="5006"/>
<lb n="5007"/><p><span>Nuair ghabhaim amach ar maidin is ná tagaim go</span>
<lb n="5008"/><span>tráthnóna</span>
<lb n="5009"/><span>Bíonn luaith an lae sa teaghlach ag an gcailín maith so</span>
<lb n="5010"/><span>rómham-sa;</span>
<lb n="5011"/><span>Luigheaduigheann sé ar mo mhisneach agus méaduigheann</span>
<lb n="5012"/><span>sé air mo bhrón me,</span>
<lb n="5013"/><span>Mo bhábán óg ag gol orm is mo chaile i dtigh na</span>
<lb n="5014"/><span>gcómharsan,</span>
<lb n="5015"/></p>
</div>
<pb n="132"/>
<div><lb n="5016"/><p><span>VII.</span></p>
<lb n="5017"/>
<lb n="5018"/><p><span>Táim-se gan aon stáca anois le tuilleadh mór is</span>
<lb n="5019"/><span>ráithche,</span>
<lb n="5020"/><span>Acht stocaidhe gránnda briste is do mhilleadar mo</span>
<lb n="5021"/><span>shála;</span>
<lb n="5022"/><span>Bhí dhá pholl déag is fiche ionnta air aghaidh da chnámh mo</span>
<lb n="5023"/><span>luirgeann</span>
<lb n="5024"/><span>'S do bhíodh na cearca 'ghá bpriocadh orm gur thuiteas-sa</span>
<lb n="5025"/><span>le náire.</span></p>
<lb n="5026"/>
<lb n="5027"/><p><span>VIII.</span></p>
<lb n="5028"/>
<lb n="5029"/><p><span>Comhairle bheirim díbh anois, a chailíní óga an bhoill seo,</span>
<lb n="5030"/><span>Má théidheann sib go dtí an margadh ná fanaidh leis an</span>
<lb n="5031"/><span>oidhche;</span>
<lb n="5032"/><span>Seachnuighidh na cladhacha is fanaidh ós na díogracha</span>
<lb n="5033"/><span>Nó go deimhin imtheochaidh oraibh mar imthigheann air mo</span>
<lb n="5034"/><span>mhnaoi-se.</span></p>
<lb n="5035"/>
<lb n="5036"/><p><span>II. - SEÁN 'ACH SÉAMUIS.</span></p>
<lb n="5037"/>
<lb n="5038"/><p><span>"Dall Ban an Churraigh" do sholáthruigh.</span></p>
<lb n="5039"/>
<lb n="5040"/><p><span>Fear é seo gur thuit a chodladh air le hais leasa.</span>
<lb n="5041"/><span>Do árduigh an bhean sídhe isteach léi é agus do tháinig</span>
<lb n="5042"/><span>a mhúirnín dhá éileamh:</span></p>
<lb n="5043"/>
<lb n="5044"/><p><span>An Cailín Óg:</span></p>
<lb n="5045"/>
<lb n="5046"/><p><span>Go mbeannuighidh Dia dhuit agus Muire Naomhtha,</span>
<lb n="5047"/><span>Go mbeannuighidh sin agus beannuighim féin duit;</span>
<lb n="5048"/><span>Ag gearán mo cháis a thánga ad éileamh,</span>
<lb n="5049"/><span>Agus ag iarraidh mo dhian-ghrádh, Seán 'ach Séamuis.</span></p>
<lb n="5050"/>
<lb n="5051"/><p><span>An Bhean Sídhe:</span></p>
<lb n="5052"/>
<lb n="5053"/><p><span>Ciach is deacair ort, a thoice gan éifeacht,</span>
<lb n="5054"/><span>Is cosamhail le bean bhuile thu go marbhóchadh an t-éad í!</span>
<lb n="5055"/><span>An amhlaidh a mheastar leat a fhagháil le pósadh óigfhear</span>
<lb n="5056"/><span>na gcraobh ngeal?</span></p>
</div>
<pb n="133"/>
<div><lb n="5057"/><p><span>Dá mb'é do dhian-ghrádh Seán 'ach Séamuis,</span>
<lb n="5058"/><span>Ní mar sin a thiocfá gan tuinnte den éadach!</span></p>
<lb n="5059"/>
<lb n="5060"/><p><span>An Cailín Óg:</span></p>
<lb n="5061"/>
<lb n="5062"/><p><span>Is mithid dómh-sa bheith gan éadach,</span>
<lb n="5063"/><span>Atá le seacht mbliadhna ag siubhal na sléibhte</span>
<lb n="5064"/><span>Ag teacht trí Ribhéar na Sionna ag siubhal curraighthe is</span>
<lb n="5065"/><span>caoltha</span>
<lb n="5066"/><span>Gur strac na sgartacha mo chuid éadaigh,</span>
<lb n="5067"/><span>Is gur chaith an ghrian dhá dtrian mo sgéimhe,</span>
<lb n="5068"/><span>Agus gan do bheatha agam acht an biolar tuinne agus</span>
<lb n="5069"/><span>an t-uisge mar bhéile,</span>
<lb n="5070"/><span>Agus gan do áit chodaltha agam acht i bhfochair na</span>
<lb n="5071"/><span>n-éanlaithe,</span>
<lb n="5072"/><span>Agus 'sé mo dhian-ghrádh Seán 'ach Séamuis,</span>
<lb n="5073"/><span>Agus 'sé mo dhian-chás bheith 'á éileamh,</span>
<lb n="5074"/><span>Nú an bhfuil óg na n-óg fós réidh leis?</span></p>
<lb n="5075"/>
<lb n="5076"/><p><span>An Bhean Sídhe:</span></p>
<lb n="5077"/>
<lb n="5078"/><p><span>Is tu inghean na fiadh-chaile aniar ó Bhéarra.</span></p>
<lb n="5079"/>
<lb n="5080"/><p><span>An Cailín Óg:</span></p>
<lb n="5081"/>
<lb n="5082"/><p><span>Ambasa féin ní mé i n-aon chor,</span>
<lb n="5083"/><span>Acht is dom is féidir innsint duit cia hiad mo ghaoltha:</span>
<lb n="5084"/><span>Is mé inghean chríonna Ríogh na Gréige,</span>
<lb n="5085"/><span>Agus bainríoghain na gile ón mBóith Hélen;</span>
<lb n="5086"/><span>I gContae an Chláir 'seadh a chómhnuighid mo ghaoltha,</span>
<lb n="5087"/><span>Agus fén gcoill gcluithmhir mar a dt'itid na caortha.</span>
<lb n="5088"/><span>'Sé mo dhian-ghrádh Seán 'ach Séamuis,</span>
<lb n="5089"/><span>Agus 'sé mo dhian-chás bheith 'á éileamh.</span></p>
<lb n="5090"/>
<lb n="5091"/><p><span>An Bhean Sídhe:</span></p>
<lb n="5092"/>
<lb n="5093"/><p><span>Tabharfaidh mé dhuit trí chéad bairille d'airgiod raolach,</span>
<lb n="5094"/><span>Trí chéad bairille d'ór bhuidhe dhéanta,</span>
<lb n="5095"/><span>Trí chéad gamhnach geanncach gléigeal,</span>
<lb n="5096"/></p>
</div>
<pb n="134"/>
<div><lb n="5097"/><p><span>Trí chéad seana-phuidheach ceannfhionn-bhuidhe bhléinfhionn,</span>
<lb n="5098"/><span>Trí chéad gabhar maol donn ar aon chnoc,</span>
<lb n="5099"/><span>Trí chéad each is a dteacht le chéile,</span>
<lb n="5100"/><span>Trí chéad acra do thalamh mhín réidh duit,</span>
<lb n="5101"/><span>Agus is dóigh liom go bhfuil do dhíol agat as Seán 'ach</span>
<lb n="5102"/><span>Séamuis.</span></p>
<lb n="5103"/>
<lb n="5104"/><p><span>An Cailín Óg:</span></p>
<lb n="5105"/>
<lb n="5106"/><p><span>Ní dhéanfaidh sé an gnó mara bhfaighead trí chéad</span>
<lb n="5107"/><span>ganndal is a n-annlann géitheach,</span>
<lb n="5108"/><span>Agus mara bhfaighead iad san faigheam Seán 'ach</span>
<lb n="5109"/><span>Séamuis.</span></p>
<lb n="5110"/>
<lb n="5111"/><p><span>An Bhean Sídhe:</span></p>
<lb n="5112"/>
<lb n="5113"/><p><span>Tóg-se leat-sa Seán 'ach Séamuis,</span>
<lb n="5114"/><span>Agus bíodh a chróchar ó ló agat deanta!</span></p>
<lb n="5115"/>
<lb n="5116"/><p><span>An Cailín Óg:</span></p>
<lb n="5117"/>
<lb n="5118"/><p><span>Orú, a Chlíodhna, lomadh an Luain ort!</span>
<lb n="5119"/><span>Lomadh na hAoine is gach lae adubhart ort!</span>
<lb n="5120"/><span>Codladh amuigh do chuir é ar buaidhreamh,</span>
<lb n="5121"/><span>Codladh ag lios agus é go huaigneach,</span>
<lb n="5122"/><span>Nuair a thánghais go dtí é mar a bheadh rí-bhean uasal,</span>
<lb n="5123"/><span>Gur shia gach méar leat ná géag le n-a ghualainn,</span>
<lb n="5124"/><span>Agus gur shaoil a chroidhe 'stigh gur corp ón uaigh thu.</span>
<lb n="5125"/><span>Ó orú, a Chlíodhna na Carraige Léithe,</span>
<lb n="5126"/><span>Dá mbeitheá agam-sa ar Ché Phortláirge,</span>
<lb n="5127"/><span>Agus gan do long agam acht sgála,</span>
<lb n="5128"/><span>Agus gan do stiúir agam acht snáthad,</span>
<lb n="5129"/><span>Is ró-bhreágh sgaoilfinn mo choileach le fánaidh.</span>
<lb n="5130"/></p>
</div>
<pb n="135"/>
<div><lb n="5131"/><p><span>Lucht Inniste na Sgéal, &rl.</span></p>
<lb n="5132"/>
<lb n="5133"/><p><span>Tadhg Ó Ciabháin i gCeann Trágha - i ngar do Chaisleán Ráith an</span>
<lb n="5134"/><span>Fháin 'seadh rugadh é: </span></p>
<lb n="5135"/>
<lb n="5136"/><p><span>Séamus Ó Súilliobháin ó cheanntar Neidíneach (.i. Chinn Mhara):</span>
<lb n="5137"/><span>III.  Bhí sé 'na shíothmhaor i mBaile Átha Cliath agus b'fhéidir go</span>
<lb n="5138"/><span>bhfuil fós.</span></p>
<lb n="5139"/>
<lb n="5140"/><p><span>Seán Ó Cruimín sa Chaol i nDairbhre: </span></p>
<lb n="5141"/>
<lb n="5142"/><p><span>Brighid Ní Chiabháin i gCeann Trágha: </span></p>
<lb n="5143"/>
<lb n="5144"/><p><span>Bean Mhic Uí Shéaghdha, maighistreás sgoile i gCeann Trágha:</span>
<lb n="5145"/><span>IX (an rann) - d'innis sí an sgéilín as Béarla agus mé féin</span>
<lb n="5146"/><span>a chuir Gaedhilg air sin.</span></p>
<lb n="5147"/>
<lb n="5148"/><p><span>Brighid Ní Chiabháin ó Bhaile an Liaig? .i. gearrchaile óg do bhíodh</span>
<lb n="5149"/><span>ar sgoil i gCeann Trágha: </span></p>
<lb n="5150"/>
<lb n="5151"/><p><span>Bean Thaidhg Uí Chiabháin (beannacht Dé le n-a hanam!) i gCeann</span>
<lb n="5152"/><span>Trágha: </span></p>
<lb n="5153"/>
<lb n="5154"/><p><span>Buachaill aimsire i mBaile an Fheirtéirigh: </span></p>
<lb n="5155"/>
<lb n="5156"/><p><span>"Máirtín" (?), buachaill óg i mBaile an Fheirtéirigh: </span></p>
<lb n="5157"/>
<lb n="5158"/><p><span>Óigfhear éigin ó Chruach an Mhárthain:.  D'imthigh</span>
<lb n="5159"/><span>dearmhad orm i dtaobh an amhráin seo .i. é bheith cheana sa</span>
<lb n="5160"/><span>"Lóchrann."</span></p>
<lb n="5161"/>
<lb n="5162"/><p><span>An tOireachtas: </span></p>
<lb n="5163"/>
<lb n="5164"/><p><span>Bean Mhic Uí Ghríobtha (an mháthair) i gCeann Trágha: </span></p>
<lb n="5165"/>
<lb n="5166"/><p><span>Domhnall Ó Murchudha ó Dhairbhre agus comhnuidhe air i</span>
<lb n="5167"/><span>leathtaoibh Bóthair na Rinne hAoirde nUíbh Ráthach : XXXVII.</span>
<lb n="5168"/><span>Do sgríobh sé ó sgéalaidhe i gcóir an Oireachtais é.  Bhí mórán</span>
<lb n="5169"/><span>den chórughadh catha ar iarraidh agus do chuireas-sa é sin isteach</span>
<lb n="5170"/><span>fá mar a fuaras ó Bhaile an Fhirtéaraigh agus ó Uíbh Ráthach é.</span>
<lb n="5171"/><span>Badh mhór an díth, do dheismireacht, gan caithréim (.i. córughadh</span>
<lb n="5172"/><span>catha) an mhuirthaistil a bheith i n-iomlán ann, & rl.</span></p>
<lb n="5173"/>
<lb n="5174"/><p><span>Óigfhear éigin i mBaile an Fheirtéirigh: </span></p>
<lb n="5175"/>
<lb n="5176"/><p><span>Seán Ó Conaill, buachaill óg ó Bhaile na Sgealg i nUíbh Ráthach:</span>
<lb n="5177"/><span>'Sé féin a sgríobh agus a thug damh-sa iad.</span>
<lb n="5178"/><span>'Sa Chlaidheamh Soluis 'seadh chuireas ar dtúis iad.</span></p>
<lb n="5179"/>
<lb n="5180"/><p><span>Seán Ó Mainín ("Seáinín"):</span></p>
<lb n="5181"/>
<lb n="5182"/><p><span>Tadhg Ó Donnchudha ("Tórna an Ghleanna"), ollamh Gaedhilge</span>
<lb n="5183"/><span>nDún Cuanach .i. i nDruim Chonnrach: </span></p>
<lb n="5184"/>
<lb n="5185"/><p><span>Pádraig Ó Laoghaire (beannacht Dé le n-a anam!) ó</span>
<lb n="5186"/><span>Bhéarra: </span></p>
<lb n="5187"/>
<lb n="5188"/><p><span>An tAthair Peadar Ó Laoghaire: XLIII, 38.  Ní cuimhin liom,</span>
<lb n="5189"/><span>ámhthach, réidhteach na ceiste fá mar a bhí sé ag an sáirfhear soin.</span></p>
</div>
<pb n="136"/>
<div><lb n="5190"/><p><span>Níor thaithin liom cuma na gCiarraigheach uirthi comh maith leis</span>
<lb n="5191"/><span>an gcuma bhí ag an Athair Peadar uirthi.</span></p>
<lb n="5192"/>
<lb n="5193"/><p><span>An Lóchrann:</span></p>
<lb n="5194"/>
<lb n="5195"/><p><span>Bean Mhic Uí Shúilliobháin (Enright, agus gan Gaedhilg aici</span>
<lb n="5196"/><span>air, a sloinneadh féin), darab ionad comhnuidhthe tigh dá bhfuil</span>
<lb n="5197"/><span>ar bhruach Abhann Iasgaighe i nDún na nGall, acht ó Dhrom</span>
<lb n="5198"/><span>Duithig i n-aice Chille hÁirne dhi: XLIV - XLVII (an</span>
<lb n="5199"/><span>fhilidheacht amháin).  Do sgríobhas na sgéalta bhaineas le XLV</span>
<lb n="5200"/><span>agus XLVII fá mar do innis sise as Béarla iad agus do chuireas</span>
<lb n="5201"/><span>Gaedhilg ortha.  Do léigh "Sgeilg" an sgéal atá le XLVII</span>
<lb n="5202"/><span>agus do mhol athrughadh beag ann thall 's i bhfus, rud gur ghabhas</span>
<lb n="5203"/><span>leis, toisg gur bh'fhearr liom é bheith ar Chiarraigheachas glan.</span>
<lb n="5204"/><span>Ní mar is gnáthach liom sgríobhadh do sgríobhas ar dtúis é, acht</span>
<lb n="5205"/><span>mé ag iarraidh focal ar fhocal do chur ar chaint na banamhránaidhe,</span>
<lb n="5206"/><span>agus gur thuigeas go raibh a cuid Béarla ag aithris ar an</span>
<lb n="5207"/><span>nGaedhilg.  Dar liom gur mhór an truagh an sgéilín deas so</span>
<lb n="5208"/><span>do chailleadh de dheasgaibh bean a inniste bheith le hocht mbliadhna</span>
<lb n="5209"/><span>fichead i bhfad ó n-a baile dúthchais ar chuma gur chaill sí cumas</span>
<lb n="5210"/><span>ar sgéal d'innsint as Gaedhilg.  An sgéal atá i XLVII agus</span>
<lb n="5211"/><span>an fhilidheacht atá i LIII, II, is ró-mhaith fhreagraid siad dá chéile</span>
<lb n="5212"/><span>chum an iomláin do chur os ar gcomhair.</span></p>
<lb n="5213"/>
<lb n="5214"/><p><span>Liam Ó Lúing i mBaile an Fhirtéaraigh: Urmhór XLVIII - L,</span>
<lb n="5215"/><span>acht tháinig cuid díobh so as Irisleabhar na Gaedhilge.  Fíonán</span>
<lb n="5216"/><span>Ó Loingsigh (beannacht Dé le n-a anam!) a fuair L, 9 - 14,</span>
<lb n="5217"/><span>agus 'sé Séamus Ó Dubhghaill do sholáthruigh L, 17, 22, 23.  Fuaras</span>
<lb n="5218"/><span>féin cuid mhaith aca leis i gCeann Trágha.  Mé féin leis a fuair</span>
<lb n="5219"/><span>na Focail Uaigneacha i mBaile an Fheirtéaraigh agus i gCeann</span>
<lb n="5220"/><span>Trágha agus beagán díobh i nDairbhre.  An méid do thugas</span>
<lb n="5221"/><span>d'Fhoclóir Chumainn na Sgríbheann nGaedhilge dhíobh, ní'lid</span>
<lb n="5222"/><span>annso arís agam acht ceann nó dhó go raibh speisialtacht ag baint</span>
<lb n="5223"/><span>leo.</span></p>
<lb n="5224"/>
<lb n="5225"/><p><span>Mac Uí Lúing, cúipéir i gCeann Trágha?: LI, l.</span></p>
<lb n="5226"/>
<lb n="5227"/><p><span>Duine éigin i mBaile an Fheirtéaraigh do bhí 'na Chomhairleach</span>
<lb n="5228"/><span>Chonntae an dtacaid sin: LI, 11.</span></p>
<lb n="5229"/>
<lb n="5230"/><p><span>Is iontuigthe as an méid sin gur mé féin do chuir furmhór</span>
<lb n="5231"/><span>mór adhbhair an leabhair i sgríbhinn, acht amháin congnamh beag,</span>
<lb n="5232"/><span>.i. cheithre sgéalta agus seanfhocail, d'fhagháil ó Sheán Ó Conaill,</span>
<lb n="5233"/><span>ó Dhomhnall Ó Murchudha ó Dhairbhre, agus ó Liam Ó Lúing.</span></p>
<lb n="5234"/>
<lb n="5235"/><p><span>S. L. </span></p>
<lb n="5236"/>
<lb n="5237"/><p/></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Tonn Tóime

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Tonn Tóime

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
