Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Cnó Coille Craobhaighe</title><author><name type="main">In eagar ag Rev. M. Sheehan</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">M039</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1907</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>M039</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Cnó Coille Craobhaighe</title><author>In eagar ag Rev. M. Sheehan</author><imprint><publisher>Gill, M. H. & Son, Ltd.</publisher><date>1907</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>GREAS COMHRÁIDH - AN MÉID SEO</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>I</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Fear ó'n Rinn. - Sé do bheatha 'sa dúthaigh seo.</span></p>
<lb n="6"/>
<lb n="7"/><p><span>An Scoláire. - Go mairidh tú slán.</span></p>
<lb n="8"/>
<lb n="9"/><p><span>F. ó'n R. - Cad as duit-se le do thoil?</span></p>
<lb n="10"/>
<lb n="11"/><p><span>S. - Ó Bhaile Átha Cliath dham.</span></p>
<lb n="12"/>
<lb n="13"/><p><span>F. ó'n R. - An fada dhuit annso? </span></p>
<lb n="14"/>
<lb n="15"/><p><span>S. - Atá mé annso ó indé.</span></p>
<lb n="16"/>
<lb n="17"/><p><span>F. ó'n R. - An misde a fhiafraighe dhíot cad thug ann</span>
<lb n="18"/><span>thú?</span></p>
<lb n="19"/>
<lb n="20"/><p><span>S. - Ní misde, mhaiseadh.  Is ar lorg na Gaedhilge</span>
<lb n="21"/><span>atá mé.</span></p>
<lb n="22"/>
<lb n="23"/><p><span>F. ó'n R. - Má' 'seadh, do bhuail tú amach an áit   </span>
<lb n="24"/><span>cheart; mara bhfuighbhidh tú annso í ní ar an áit bheidh</span>
<lb n="25"/><span>an locht.</span></p>
<lb n="26"/>
<lb n="27"/><p><span>S. - Ní head is dócha, acht i n-a dhiaidh sin is deacair</span>
<lb n="28"/><span>í d'fhoghluim.</span></p>
<lb n="29"/>
<lb n="30"/><p><span>F. ó'n R. - Ó, in áit a chéile raghaidh tú in a taithighe.</span></p>
<lb n="31"/>
<lb n="32"/><p><span>S. - Raghaidh mé le congnamh Dé.  Seo rud anois</span>
<lb n="33"/><span>fuair mé annsin thall.  An bhfeadair tú dham caidé</span>
<lb n="34"/><span>an Ghaedhealg atá air?</span></p>
<lb n="35"/>
<lb n="36"/><p><span>F. ó'n R. - Ó, atá a fhios go maith.  Sin "Circín na</span>
<lb n="37"/><span>Trágha."  Ar ndóigh atá a fhios ag gach aoinne annso</span>
<lb n="38"/><span>caidé an ainm atá ar sin.  Sin focal an-choitchianta</span>
<lb n="39"/><span>annso.     </span></p>
<lb n="40"/>
<lb n="41"/><p><span>S. - Má 'sead ní focal bhí agam-sa é.  Agus cad</span>
<lb n="42"/><span>ghlaodhtar ar seo?  (É do thaisbeáint rud éigin eile</span>
<lb n="43"/><span>dó).</span></p>
<lb n="44"/>
<lb n="45"/><p><span>F. ó'n R. - Taisbeáin dam é.  (Ag féachaint dó</span>
<lb n="46"/><span>air).  Ó maithte, ní fheadar, nach air leat é?  Níor</span>
<lb n="47"/><span>airigh mé riamh cad thugtar ar sin.  Saghas éigin luibhe</span>
<lb n="48"/><span>is eadh é, agus is iomhdha rud fhásann tríd (tré) an</span></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="49"/><p><span>talamh, buidheachas mór leis an Tighearna (é do tabhairt</span>
<lb n="50"/><span>thar n-ais arís do'n Scoláire).  Taisbeáin dam arís</span>
<lb n="51"/><span>é go bhfiafróchaidh mé de Nóra Ní Chinnéide é; atá</span>
<lb n="52"/><span>fios na rudaí seo go léir aici.</span></p>
<lb n="53"/>
<lb n="54"/><p><span>S. - Ó ná bac léis, ní maith liom tú do chur i</span>
<lb n="55"/><span>dtrioblóid.  Is breágh dhíbh a bhfuil de Ghaedhilg agaibh.</span></p>
<lb n="56"/>
<lb n="57"/><p><span>F. ó'n R. - Ó mhaiseadh, an-iomarca atá againn dhí,</span>
<lb n="58"/><span>dá mbadh aon mhaitheas dúinn é.</span></p>
<lb n="59"/>
<lb n="60"/><p><span>S. - B'fhearr liom go mbeadh a leath nó a thrian</span>
<lb n="61"/><span>agam-sa.</span></p>
<lb n="62"/>
<lb n="63"/><p><span>F. ó'n R. - (Dar an) mbas mhaiseadh, ní mór liom-sa</span>
<lb n="64"/><span>dhuit cuid dí, má dhéanann sí aon mhaith dhuit.</span></p>
<lb n="65"/>
<lb n="66"/><p><span>S. - Atá an-chaitheamh in a diaidh agam dá bhfuighbhtheá</span>
<lb n="67"/><span>a innsint dam cionnus is fearr cur chum í d'foghluim.</span></p>
<lb n="68"/>
<lb n="69"/><p><span>F. ó'n R. - Cionnus foghluimigheann aoinne í acht</span>
<lb n="70"/><span>bheith ag éisteacht léithe agus bheith ag dul i measc na</span>
<lb n="71"/><span>ndaoine?</span></p>
<lb n="72"/>
<lb n="73"/><p><span>S. - Atá an Ghaedhealg an-chruaidh le foghluim.</span></p>
<lb n="74"/>
<lb n="75"/><p><span>F. ó'n R. - Atá is dócha.  Acht féach ar an leanbh</span>
<lb n="76"/><span>sin, ní raibh focal cainte aige atá dá bhliadhain ó shoin</span>
<lb n="77"/><span>acht atá sí anois aige.</span></p>
<lb n="78"/>
<lb n="79"/><p><span>S. - B'uil (an bhfuil) anois?</span></p>
<lb n="80"/>
<lb n="81"/><p><span>F. ó'n R. - Atá, mhaiseadh, lán a chinn.</span></p>
<lb n="82"/>
<lb n="83"/><p><span>S. - Atá sé i bhfad níos fusa dhó sin í d'fhoghluim ná</span>
<lb n="84"/><span>dham-sa.</span></p>
<lb n="85"/>
<lb n="86"/><p><span>II</span></p>
<lb n="87"/>
<lb n="88"/><p><span>An Scoláire - Dia a's Muire dhuit.</span></p>
<lb n="89"/>
<lb n="90"/><p><span>Fear ó'n Rinn. - Dia a's Muire a's Pádraig duit.</span></p>
<lb n="91"/>
<lb n="92"/><p><span>S. - Nach breágh an lá é?</span></p>
<lb n="93"/>
<lb n="94"/><p><span>F. ó'n R. - Is breágh an lá é mhaiseadh buidheachas le</span>
<lb n="95"/><span>Dia.  Nach é bhí go fiadhain indé?</span></p>
<lb n="96"/>
<lb n="97"/><p><span>S. - Ba é.  Do shíl mé gur fearthainn thiocfadh as.</span></p>
<lb n="98"/>
<lb n="99"/><p><span>F. ó'n R. - Ní thagann aon fhearthainn as an ngaoith</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="100"/><p><span>sin mar do bhí sí a ndeas ar maidin agus aniar um</span>
<lb n="101"/><span>thráthnóna; mar sin do bhí sí ag leanamhaint na</span>
<lb n="102"/><span>gréine.</span></p>
<lb n="103"/>
<lb n="104"/><p><span>S. - Cionnus do bhí ag leanamhaint na gréine?</span></p>
<lb n="105"/>
<lb n="106"/><p><span>F. ó'n R. - Ar ndóigh, éirgheann an ghrian thoir agus</span>
<lb n="107"/><span>i dteannta an eadarshuth bíonn sé theas; agus annsin</span>
<lb n="108"/><span>um thráthnóna bíonn sí thiar.  Nuair bhíonn an ghaoth</span>
<lb n="109"/><span>mar sin ag leanamhaint na gréine bíonn an aimsear</span>
<lb n="110"/><span>ar socaireacht.  Agus nuair bhíonn an ghaoth agus an</span>
<lb n="111"/><span>ghrian ag dul i gcoinne a chéile bíonn an aimsear</span>
<lb n="112"/><span>briste.</span></p>
<lb n="113"/>
<lb n="114"/><p><span>S. - Sin rud nár airigh mé fós.  Nach maith atá</span>
<lb n="115"/><span>comharthaí na haimsire agat?</span></p>
<lb n="116"/>
<lb n="117"/><p><span>F. ó'n R. - Caidé an chúis ná beadh?  Ní buidheachas</span>
<lb n="118"/><span>dúinn bheit i dtaighithe na haimsire.  Nach ar sin atá</span>
<lb n="119"/><span>ár maireachtain?</span></p>
<lb n="120"/>
<lb n="121"/><p><span>S. - 'Seadh nach is deacair díbh bheith i n-iúl do'n</span>
<lb n="122"/><span>aimsir, aon rud chomh guagach sin.</span></p>
<lb n="123"/>
<lb n="124"/><p><span>F. ó'n R. - Atá sin fíor acht 'na dhiaidh sin baineann</span>
<lb n="125"/><span>an aimsear sásamh dá chéile.</span></p>
<lb n="126"/>
<lb n="127"/><p><span>S. - Agus cad is dóigh leat do an aimsir anois.</span>
<lb n="128"/><span>Ní fheadar an mbeidh aon fhearthainn ann.</span></p>
<lb n="129"/>
<lb n="130"/><p><span>F. ó'n R. - Ní móide ná beidh.  Ní'l aon deallradh</span>
<lb n="131"/><span>dá mhalairt air.  Beidh an aimsear briste againn go</span>
<lb n="132"/><span>dtí an chéad lá de'n mhí seo chughainn.</span></p>
<lb n="133"/>
<lb n="134"/><p><span>S. - Cá bhios duit é sin?  Nach fada uainn an chéad</span>
<lb n="135"/><span>lá de'n mhí fós?</span></p>
<lb n="136"/>
<lb n="137"/><p><span>F. ó'n R. - Nuair bhriseann an aimsear i ndeireadh</span>
<lb n="138"/><span>na rae, ní ghealann sí go mbíonn deireadh caithte leis</span>
<lb n="139"/><span>an rae, agus ní bheidh aon rae nua againn go dtí 'n</span>
<lb n="140"/><span>chéad lá de'n mhí seo chughainn.</span></p>
<lb n="141"/>
<lb n="142"/><p><span>S. - Do bhí [me]{mé} chum dul tamall as baile nach (acht)</span>
<lb n="143"/><span>do réir sin b' fhearr é do chur ar gcúl.</span></p>
<lb n="144"/>
<lb n="145"/><p><span>F. ó'n R. - Ní dhéarfainn go mbeadh sé ag fearthainn</span>
<lb n="146"/><span>go dtí líonadh na taoide.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>S. - Agus an comhartha eile é sin agat?</span></p>
<lb n="149"/>
<lb n="150"/><p><span>F. ó'n R. - 'Seadh.</span>
<lb n="151"/></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="152"/><p><span>S. - Is fada go mbeidh siad go léir agam.</span></p>
<lb n="153"/>
<lb n="154"/><p><span>F. ó'n R. - Níor bhfada go mbeidís, dá mbeadh do</span>
<lb n="155"/><span>phócha ag brath air.</span></p>
<lb n="156"/>
<lb n="157"/><p><span>III</span></p>
<lb n="158"/>
<lb n="159"/><p><span>An Scoláire. - Caidé sgéal atá agat ó shoin?</span></p>
<lb n="160"/>
<lb n="161"/><p><span>Fear ó'n Rinn. - Ó nach tú sin?</span></p>
<lb n="162"/>
<lb n="163"/><p><span>S. - Is mé.  Bhfuil aon sgéal eile agat dam nó ar </span>
<lb n="164"/><span>thuit mórán de'n dubh ar do chuid prátaí ó shoin?</span></p>
<lb n="165"/>
<lb n="166"/><p><span>F. ó'n R. - Ní dhéarfainn gur thuit mhaiseadh, nach atá</span>
<lb n="167"/><span>go leor ag gearán air.</span></p>
<lb n="168"/>
<lb n="169"/><p><span>S. - Bhí mé ag caint le fear indé agus adubhairt sé</span>
<lb n="170"/><span>liom go raibh leath a chuid prátaí dóighte aige.</span></p>
<lb n="171"/>
<lb n="172"/><p><span>F. ó'n R. - B'fhéidir gur fear é sin nár chuir amach</span>
<lb n="173"/><span>an chloch ghorm so.</span></p>
<lb n="174"/>
<lb n="175"/><p><span>S. - Ní fheadar mé é sin duit, nó an fé (féidir)</span>
<lb n="176"/><span>gur dhein an tóirneach so aon díoghbháil dóibh bhí againn</span>
<lb n="177"/><span>an lá fá dheireadh.</span></p>
<lb n="178"/>
<lb n="179"/><p><span>F. ó'n R. - I mbasa maiseadh, bíodh a fhios agat nár</span>
<lb n="180"/><span>dhein sí aon mhaith dhóibh acht tóirneach b'eadh í bhí i bhfad</span>
<lb n="181"/><span>ó bhaile.  Caidé an éifeacht í seach is an tóirneach</span>
<lb n="182"/><span>bhí againn atá cúpla bliadhain ó shoin nuair do marbhadh</span>
<lb n="183"/><span>ba annso thuas le n-ár n-ais istig sa tigh ar linn a's</span>
<lb n="184"/><span>an bhean bheith ag dul dá gcrúdhadh (mbleaghadh).  Do</span>
<lb n="185"/><span>bhladhm an tóirneach agus do thuit an bhean i laige</span>
<lb n="186"/><span>d'éirig a croidhe uirre agus b'é cúrsaí a báis é.</span></p>
<lb n="187"/>
<lb n="188"/><p><span>S. - Atá mo sgéal-sa i dtánaiste do do sgéal-sa.</span></p>
<lb n="189"/>
<lb n="190"/><p><span>F. ó'n R. - Agus bhfuil sgéal agat-sa ag tagairt</span>
<lb n="191"/><span>dó sin?</span></p>
<lb n="192"/>
<lb n="193"/><p><span>S. - Atá sé annso i mo phóca agam.  Féach air, éist</span>
<lb n="194"/><span>go léighfidh mé dhuit é:</span></p>
<lb n="195"/>
<lb n="196"/><p><span>"D'fhág mé féin agus Maidhc ar maidin chum dul</span>
<lb n="197"/><span>anonn le dhá chaora.  Aonach na Márta ba eadh é.  Is</span>
<lb n="198"/><span>dóca go bhfuil thimcheall trí bliadhna déag ó shin anois.</span>
<lb n="199"/><span>Do bhí ceann de na caorchaibh an-mhillteach.  Nuair do</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="200"/><p><span>bhaininn an langaide dhé d'iontuigheadh sé ar an ngar-</span>
<lb n="201"/><span>sún agus do bhí eagla orm go ngoirteóchadh sé é.  "Atá</span>
<lb n="202"/><span>mo dhearbhráthair ag dul go dtí an aonach," arsa mise</span>
<lb n="203"/><span>"téidh ó dheas agus abair leis bheith ag teacht i mo</span>
<lb n="204"/><span>choinne an bóthar."  D'imthig an garsún chom-mear</span>
<lb n="205"/><span>'s do bhí aige.  Bhí an garsún imthighthe uaim agus d'</span>
<lb n="206"/><span>ionntaigh mé féin an bóthar céadna.  Is gairid ó dheas</span>
<lb n="207"/><span>bhí mé nuair tháinig an chéad tóirneach.  Tháinig cioth</span>
<lb n="208"/><span>mór cloich-shneachta bhí chomh mór gach aon ghráinne dhé</span>
<lb n="209"/><span>le do dhorn.  Tháinig an dara tóirneach annsin agus</span>
<lb n="210"/><span>an splannc mhór so.  D'imthig an teas thar m'aghaidh</span>
<lb n="211"/><span>míle buidheachas leis an Tighearna, agus chuaidh sí i</span>
<lb n="212"/><span>dtalamh ar an dtaobh eile de'n chlaidhe agus threabhaidh</span>
<lb n="213"/><span>sí roimpe as sin go dtí clocha na trágha.  Shoilltigh</span>
<lb n="214"/><span>(shamhluigh. - De H.) sí dham chum bheith chomh dearg le</span>
<lb n="215"/><span>teine agus sprainnlíní ag imtheacht leis.  Do chaith mé</span>
<lb n="216"/><span>mé féin ar mo ghlúnaibh ar lár an bhóthair agus aon suim</span>
<lb n="217"/><span>agam innte, do bhí an leithéid sin do sgannradh orm.</span>
<lb n="218"/><span>Tháinig mo dhearbhráthair annsin agus sé do thóg suas</span>
<lb n="219"/><span>de'n mbóthar mé agus sé chuir isteach sa drae mé</span>
<lb n="220"/><span>roimh na caorchaibh.  Tháinig sé i m'fhochair go dtí Dún</span>
<lb n="221"/><span>Garbhán agus sé dhíol na caoirigh dham.  Annsin nuair</span>
<lb n="222"/><span>chuadhmar anonn sé an scéal bhí thall romhainn ag gach</span>
<lb n="223"/><span>aoinne nach (acht) dhá bhó le fear ó bharr an t-sléibhe bhí</span>
<lb n="224"/><span>marbh ag an tóirnigh."</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>F. ó'n R. - Agus cia sgríobh síos an scéal sin duit?</span></p>
<lb n="227"/>
<lb n="228"/><p><span>S. - Mé féin sgríobh síos é acht Máighréad ní</span>
<lb n="229"/><span>Mhuirgheasa thug dam é.</span></p>
<lb n="230"/>
<lb n="231"/><p><span>F. ó'n R. - a atáir-se in iul do'n chóir aithris.  Ba</span>
<lb n="232"/><span>dhóigh le duine gurabh í féin bheadh ann.</span></p>
<lb n="233"/>
<lb n="234"/><p><span>IV</span></p>
<lb n="235"/>
<lb n="236"/><p><span>Fear ó'n Rinn. - An tú Seán?</span></p>
<lb n="237"/>
<lb n="238"/><p><span>Seán Scoláire. - Is mé.  Cionnus atá tú ó shoin?</span></p>
<lb n="239"/>
<lb n="240"/><p><span>F. ó'n R. - Ó mhaiseadh, sa sean-ráidhtibh i gcomhnuidhe,</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="241"/><p><span>gan bail ná baoghal orm.  Cad do mhairbheóchadh</span>
<lb n="242"/><span>(mhuirbhfeadh) sean-rud?</span></p>
<lb n="243"/>
<lb n="244"/><p><span>S. - Bhfuil an brothall ag cur ort?</span></p>
<lb n="245"/>
<lb n="246"/><p><span>F. ó'n R. - Níl mhaiseadh.  Ní misde linn an brothall</span>
<lb n="247"/><span>an t-am so (do) bhliadhain.</span></p>
<lb n="248"/>
<lb n="249"/><p><span>S. - Agus an maith an rud an brothall anois?</span></p>
<lb n="250"/>
<lb n="251"/><p><span>F. ó'n R. - Dar ndóigh, a dhuine mhuinnteardha, sé</span>
<lb n="252"/><span>an brothall atá chum seasamh anois dúinn.  Sé an</span>
<lb n="253"/><span>brothall atá ó na prátaibh agus ó na barraíbh go</span>
<lb n="254"/><span>léir chum iad d'aibiughadh.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>S. - Is dócha go bhfuil an ceart agat.  Atá coinne</span>
<lb n="257"/><span>agam go ndéanfaidh sé bliadhain mhaith rathamhail díbh.</span></p>
<lb n="258"/>
<lb n="259"/><p><span>F. ó'n R. - Déanfaidh, le congnamh Dé, agus má</span>
<lb n="260"/><span>leanann an brothall so agus go bhfanfaidh an tóirneach</span>
<lb n="261"/><span>agus an ceo uainn ní baoghal go ndubhfaidh na prátaí</span>
<lb n="262"/><span>orainn.</span></p>
<lb n="263"/>
<lb n="264"/><p><span>S. - Agus an ndéanfadh an dubh mórán dioghbhála</span>
<lb n="265"/><span>dhóibh?</span></p>
<lb n="266"/>
<lb n="267"/><p><span>F. ó'n R. - Ara dhéanfadh.  Dá leathanóchadh an dubh</span>
<lb n="268"/><span>ar na prátaíbh ní bheadh ceann againn, a dhuine.</span></p>
<lb n="269"/>
<lb n="270"/><p><span>S. - Agus an bhfuil aon rud agaibh a choingbheóchadh</span>
<lb n="271"/><span>uatha é?</span></p>
<lb n="272"/>
<lb n="273"/><p><span>F. ó'n R. - Atá sórt éigin stuif tháinig amach le</span>
<lb n="274"/><span>deidheanaighe.  Cloch ghorm thugainn siad air.  Do-</span>
<lb n="275"/><span>gheibheann siad sna siopaibh é; annsin cuireann siad</span>
<lb n="276"/><span>i ndeabhach é agus cuireann siad uisge air, agus ann-</span>
<lb n="277"/><span>sin é do choimhéad measgaighthe go gcuirtear sa</span>
<lb n="278"/><span>machine é.  Cuireann an fear ar a dhrom annsin é</span>
<lb n="279"/><span>díreach mar bheadh mála an phuist agus strapaí</span>
<lb n="280"/><span>leathracha aniar treasna air.  Gheobhaidh sé annsin i</span>
<lb n="281"/><span>gclais na bprátaí agus béarfaidh sé ar phíopán air</span>
<lb n="282"/><span>agus beidh sé dá leathadh leis roimhe ar na crannaibh</span>
<lb n="283"/><span>díreach mar do bheadh fear sa mbaile mór ag leathadh</span>
<lb n="284"/><span>uisge ar an luaithreán chum é do bhascadh.</span></p>
<lb n="285"/>
<lb n="286"/><p><span>S. - Caidé an mhaith a dhéanann sin dóibh?</span></p>
<lb n="287"/>
<lb n="288"/><p><span>F. ó'n R. - Coimhéadfaidh sé gan iad go dhubhachaint</span>
<lb n="289"/><span>(dhubhadh).  Adeireadh an tsean-dhream fadó grubh é</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="290"/><p><span>toil Dé é; acht anois adeir siad gur galar atá ós a</span>
<lb n="291"/><span>gcionn dáltha gach aon rud eile, an duine agus an</span>
<lb n="292"/><span>beathaidheach agus na barraí.  Níl aon ghalar ná fuil</span>
<lb n="293"/><span>a leigheas féin dó.</span></p>
<lb n="294"/>
<lb n="295"/><p><span>S. - Agus an mbíonn aon cheann dubh orra tar éis</span>
<lb n="296"/><span>an stuif seo do chur amach orra?</span></p>
<lb n="297"/>
<lb n="298"/><p><span>F. ó'n R. - Well, an méid chuir amach anuraidh é, do</span>
<lb n="299"/><span>chuaidh sé go han-mhaith dhóibh.  Ní adeirim ná raibh</span>
<lb n="300"/><span>fo-cheann dubh aca.  Nach mór an nídh an chuid is mó</span>
<lb n="301"/><span>díobh do theacht slán tar éis a bhfuil dá nduadh faghtha</span>
<lb n="302"/><span>againn?</span></p>
<lb n="303"/>
<lb n="304"/><p><span>S. - Is dócha go bhfuil obair an domhain ag baint</span>
<lb n="305"/><span>leo mar phrátaí.</span></p>
<lb n="306"/>
<lb n="307"/><p><span>F. ó'n R. - Ó mhaiseadh, is amhlaidh atá an sgéal, atá    </span>
<lb n="308"/><span>an bhliadhain caithte agat leo, agus b'fhéidir go minic</span>
<lb n="309"/><span>saothar na bliadhna i do choinne.</span></p>
<lb n="310"/>
<lb n="311"/><p><span>S. - Is aindeis an sgéal é sin, agus is dócha nach é</span>
<lb n="312"/><span>sin an chuid is measa dhé.</span></p>
<lb n="313"/>
<lb n="314"/><p><span>F. ó'n R. - Ní hé, mhaiseadh.  An bhfeiceann tú an</span>
<lb n="315"/><span>pháirc eorna(n) sin agus í ar fad sínte ag gaoith agus</span>
<lb n="316"/><span>ag fearthainn.</span></p>
<lb n="317"/>
<lb n="318"/><p><span>S. - Ní fheadar an éirgheóchaidh sí arís?</span></p>
<lb n="319"/>
<lb n="320"/><p><span>F. ó'n R. - Atá a cuid éirghe déanta aici.</span></p>
<lb n="321"/>
<lb n="322"/><p><span>S. - Agus ná fuil aon mhaith anois innte?</span></p>
<lb n="323"/>
<lb n="324"/><p><span>F. ó'n R. - Ó, déanabham (de aon am - De H.) bhíos.</span>
<lb n="325"/><span>Dá dtiocfadh puithín gaoithe do chuirfeadh 'n-a seasamh</span>
<lb n="326"/><span>í, bhí sí ó bhaoghal.  Níl baoghal uirre ó'n uair amháin</span>
<lb n="327"/><span>atá sí eascartha.  Dá dtiocfadh an teas agus an</span>
<lb n="328"/><span>brothall aibeóchadh sé í.</span></p>
<lb n="329"/>
<lb n="330"/><p><span>S. - Cairdé an rud é eascartha.  Ní thuigim an focal</span>
<lb n="331"/><span>sin.</span></p>
<lb n="332"/>
<lb n="333"/><p><span>F. ó'n R. - Sé rud é sin nach (acht) an gráinne do</span>
<lb n="334"/><span>bheith le feicsint ann.  Féach ar an neanntóig sin.</span>
<lb n="335"/><span>Atá sin eascartha.  Aon arbhar atá tar éis teacht</span>
<lb n="336"/><span>amach as an dúbail (inteach) atá sé eascartha.</span></p>
<lb n="337"/>
<lb n="338"/><p><span>S. - Ó, tuigim anois.  Is fearr dham bheith ag cur</span>
<lb n="339"/><span>chum bóthair.  Atá an scoil ar siubhal anois.  Do-chím</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="340"/><p><span>na scoláirí eile ag triall uirre.  Lá breágh anois</span>
<lb n="341"/><span>agat.</span></p>
<lb n="342"/>
<lb n="343"/><p><span>F. ó'n R. - Go n-éirghidh an t-ádh leat.  Is dócha na</span>
<lb n="344"/><span>beidh tú i bhfad go ngeobhaidh tú an tslighe arís.</span></p>
<lb n="345"/>
<lb n="346"/><p><span>S. - Ó, ní bheidh, le conghamh Dé.</span></p>
<lb n="347"/>
<lb n="348"/><p><span>V</span></p>
<lb n="349"/>
<lb n="350"/><p><span>An Scoláire. - Anois tháinig tú isteach ó'n</span>
<lb n="351"/><span>bhfairrge?</span></p>
<lb n="352"/>
<lb n="353"/><p><span>An t-Iasgaire. - Seadh, a dhuine mhuinnteardha.</span></p>
<lb n="354"/>
<lb n="355"/><p><span>S. - Agus cad ba chor díbh aréir, nó a' bhfuair sibh</span>
<lb n="356"/><span>aon téagar éisg?</span></p>
<lb n="357"/>
<lb n="358"/><p><span>I. - Fuaramar roinn aréir, acht i gcúrsaíbh rioth na</span>
<lb n="359"/><span>seachtmhaine seo chaitheamar níor bhfiú liom a rádh go</span>
<lb n="360"/><span>bhfuaramar dada.</span></p>
<lb n="361"/>
<lb n="362"/><p><span>S. - Ná faca mé cnádáin agus deargáin agus</span>
<lb n="363"/><span>leitheóga agus sgadáin agus macraelí leis, agus atá</span>
<lb n="364"/><span>tú ag cásamh ar an luigheadh mharbh tú.</span></p>
<lb n="365"/>
<lb n="366"/><p><span>I. - Dá mhéid fhéachann sin do do shúilibh, nuair atá a</span>
<lb n="367"/><span>sgair féin ag gach aon fhear, atá sé beag go leor ar</span>
<lb n="368"/><span>ball.  Agus nuair atá a dhínnéar ag gach aon fhear as</span>
<lb n="369"/><span>a sgair féin, is ar éigean atá dhá phinginn spártha</span>
<lb n="370"/><span>aige.</span></p>
<lb n="371"/>
<lb n="372"/><p><span>S. - Agus an mar sin an cor díbh i gcomhnaidhe?</span></p>
<lb n="373"/>
<lb n="374"/><p><span>I. - Ó, ní headh.  Is minic do dhíolfadh aon oidhche</span>
<lb n="375"/><span>amháin costas na seachtmhaine go léir.</span></p>
<lb n="376"/>
<lb n="377"/><p><span>S. - Agus bhfuil go leor costaisí ag baint libh?</span>
<lb n="378"/><span>Badh dhóig le duine go seasóchadh ná báid sin go deo,</span>
<lb n="379"/><span>ná fuil oraibh acht costas an chéad lae.</span></p>
<lb n="380"/>
<lb n="381"/><p><span>I. - Dheireadh díth-céille, a dhuine.  Atá ball gach aon</span>
<lb n="382"/><span>lá ó iasgaire.  Rud d'oirfeadh do'n sgadán, ní oir-</span>
<lb n="383"/><span>feadh sé do'n macrael, agus rud d'oirfeadh do'n</span>
<lb n="384"/><span>macrael, ní oirfeadh sé do'n colmóir, agus mar sin.</span>
<lb n="385"/><span>Caithfidh tú gach aon rud do fhriotháileamh leis an rud</span>
<lb n="386"/><span>oireann dó féin.</span></p>
<lb n="387"/>
<lb n="388"/><p><span>S. - Agus ná déanfadh aon bhall amháin an colmóir</span>
<lb n="389"/><span>agus an sgadán agus an macrael do mharbhadh díbh?</span>
<lb n="390"/></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="391"/><p><span>I. - Ó, mhaise, ní dhéanfadh.  Atá líon ann a dtug,</span>
<lb n="392"/><span>tar trammels orra, agus sin é mharbhann an colmóir.</span>
<lb n="393"/><span>Bíonn lúba (mogail) móra ionnta.  Lúba beaga bhíonn</span>
<lb n="394"/><span>i gceann an sgadáin.</span></p>
<lb n="395"/>
<lb n="396"/><p><span>S. - Ó, anois atá mé dá thabhairt fá ndeara.  D'im-</span>
<lb n="397"/><span>theóchadh an sgadán tré lúb na trammels, agus do</span>
<lb n="398"/><span>bheadh lúb líonta na sgadán ró-bheag chum an colmóir</span>
<lb n="399"/><span>do dhul in achrann ann.  Agus an gcosnuigheann na</span>
<lb n="400"/><span>líonta so go leor airgid?</span></p>
<lb n="401"/>
<lb n="402"/><p><span>I. - Do chosnóchadh aon líom amháin suas le ceithre</span>
<lb n="403"/><span>fichid púnt.  Bhí iasgaire bocht annso agus do chaill sé</span>
<lb n="404"/><span>a chuid líonta agus ní fhuaradh a dtásg ná a dtuairisg</span>
<lb n="405"/><span>ó shoin.  Do chaitheadh míol-mór isteach áit éigin de</span>
<lb n="406"/><span>Chonntae an Chláir atá a dó nó a trí de bhliadhntaibh ó</span>
<lb n="407"/><span>shoin.  Bhí sé os cionn fiche troigh ar faid.  Bhí sé</span>
<lb n="408"/><span>marbh.  Do bhí sé in achrann i líon mór sgadán.  Ainm</span>
<lb n="409"/><span>iasgaire Sasanaigh bhí ar an líon, fear ó bhaile éigin</span>
<lb n="410"/><span>ar an dtaobh thoir de Shean-Shasana.</span></p>
<lb n="411"/>
<lb n="412"/><p><span>S. - Ba iongantach an stracadh rinne sé, dá ion-</span>
<lb n="413"/><span>fairt agus dá iomlata féin agus ag briseadh na</span>
<lb n="414"/><span>fairrge ar gach taobh dé.  Ag teannadh na snadhma</span>
<lb n="415"/><span>(snaidhme) bhí sé in áit í do sgaoileadh.</span></p>
<lb n="416"/>
<lb n="417"/><p><span>I. - Seadh, agus féach caidé an chreach a leithéid sin</span>
<lb n="418"/><span>do bhualadh fá fhear bocht agus a chuid líonta.  Shin é</span>
<lb n="419"/><span>cuid na bliadhan ar fad imighthe uaidh, agus b'fhéidir</span>
<lb n="420"/><span>fiacha in a fhochair dá ndeasga.  Mar sin bhíonn</span>
<lb n="421"/><span>iasgairí a mbíonn an t-ádh leo agus iasgairí eile a</span>
<lb n="422"/><span>mbíonn an mí-ádh orra.  Dá mbeadh an fhairrge lán</span>
<lb n="423"/><span>d'iasg, do bheadh cuid aca ar bheagán díobh.  Iasgairí</span>
<lb n="424"/><span>eile agus dá mbadh is gan ann acht breac, do thuit-</span>
<lb n="425"/><span>feadh sé chuca.  Acht an té a mbeidh an t-ádh ar maidin</span>
<lb n="426"/><span>leis, beidh sé um thráthnóna leis.</span></p>
<lb n="427"/>
<lb n="428"/><p><span>S. - Mhaise, n'fheadar mé.  Le daoinibh féin ritheann</span>
<lb n="429"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="430"/>
<lb n="431"/><p><span>I. - Dá dtiocfá im fhochair ar feadh seachtmhaine, sin</span>
<lb n="432"/><span>é an uair do bheadh a fhios agat cia aca an ceart nó</span>
<lb n="433"/><span>an t-ain-cheart atá agam.</span>
<lb n="434"/></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="435"/><p><span>S. - Agus an leigfeá leat mé?</span></p>
<lb n="436"/>
<lb n="437"/><p><span>I. - I mbasa leigfead agus fáilte, agus má thagann</span>
<lb n="438"/><span>aon tinneas fairrge ort, sé an tinneas is lugha chuir</span>
<lb n="439"/><span>ar duine riamh é.</span></p>
<lb n="440"/>
<lb n="441"/><p><span>VI</span></p>
<lb n="442"/>
<lb n="443"/><p><span>Siobhán. - Dia agus Muire dhíbh annso.</span></p>
<lb n="444"/>
<lb n="445"/><p><span>Máire. - Dia agus Muire dhuit agus Pádraig.  Is</span>
<lb n="446"/><span>mór an radharc do shúilibh tinne tú d'fheicsint, nó ní</span>
<lb n="447"/><span>fheadar cad dheineamar as an t-slighidh ort.  Ní fhaca-</span>
<lb n="448"/><span>mar leis na ciantaibh thú.</span></p>
<lb n="449"/>
<lb n="450"/><p><span>Siobhán. - Masa níor dhein sibh dada.  B'fhearr dham</span>
<lb n="451"/><span>mo lámh do leagaint (leagadh) ar seo.  Bail ó Dhia ar</span>
<lb n="452"/><span>an obair, in ainm an athar, an mhic 's an spioraid</span>
<lb n="453"/><span>naoimh.  Atá an sean-nós agaibh-se i gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="454"/>
<lb n="455"/><p><span>Máire. - Maite, nós bhí ag ár n-athair ag ár</span>
<lb n="456"/><span>máthair agus a ghabh romhainn.  Ní bheidhmíd-ne go deo</span>
<lb n="457"/><span>chomh maith leo.</span></p>
<lb n="458"/>
<lb n="459"/><p><span>Siobhán. - Masa, a bhean an tighe, is mór an mórtas</span>
<lb n="460"/><span>cuigeann d'feicsint.  Is iongantach d'iontaigh an</span>
<lb n="461"/><span>saoghal amach ar fad agus ar leathad.</span></p>
<lb n="462"/>
<lb n="463"/><p><span>Máire. - Masa, sin é mar atá, inghean ó, gach aon</span>
<lb n="464"/><span>rud ag dul ar an tsaorgáid (saordháil).</span></p>
<lb n="465"/>
<lb n="466"/><p><span>An Scoláire. - Cia aca dhéarfá is fearr dhíolfadh</span>
<lb n="467"/><span>do thuarastal leat?</span></p>
<lb n="468"/>
<lb n="469"/><p><span>Máire. - Cad dó atá tú dá thagairt sin.</span></p>
<lb n="470"/>
<lb n="471"/><p><span>An Scoláire. - Atá mé ag tagairt do tigh an uachtair</span>
<lb n="472"/><span>agus do'n t-sean-lámh.</span></p>
<lb n="473"/>
<lb n="474"/><p><span>Máire. - Ó, seadh, anois thuigim tú.  Níor</span>
<lb n="475"/><span>thástáil mé riamh fós teach an uachtair.  Dhéarfadh</span>
<lb n="476"/><span>daoine leat gur fearr dhíolfadh teach an uachtair do</span>
<lb n="477"/><span>thuarastal leat ná an t-sean-shlighe, iad so bhfuil an</span>
<lb n="478"/><span>dá shlighe tástálta aca.</span></p>
<lb n="479"/>
<lb n="480"/><p><span>Siobhán. - Maite creidim go bhfuil briste ar an</span>
<lb n="481"/><span>gcuiginn.  Bhfuil Nóra annsin?  Abair léithe brostu-</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="482"/><p><span>ghadh uirre go mear agus uisge do thabhairt léithe le</span>
<lb n="483"/><span>haghaidh an im do nighe.</span></p>
<lb n="484"/>
<lb n="485"/><p><span>Máire. - Ní fheadar an dóigh leat an bhfuil sí</span>
<lb n="486"/><span>bailighthe?</span></p>
<lb n="487"/>
<lb n="488"/><p><span>Siobhán. - B'fhéidir go mbadh fearr dhuit leanamhaint</span>
<lb n="489"/><span>dí tamaillín beag eile.</span></p>
<lb n="490"/>
<lb n="491"/><p><span>Máire. - Fagh an tubán dam go sgaoilfidh mé amach</span>
<lb n="492"/><span>cuid de'n mbláthach dí.  Seo, a bhuachaill óig, deoch</span>
<lb n="493"/><span>de'n mbláthach duit.  Bíonn sí folláin.</span></p>
<lb n="494"/>
<lb n="495"/><p><span>An Scoláire. - Go raibh maith agat a bhean an tighe,</span>
<lb n="496"/><span>b'fhéidir go ndéanfadh sí maith dhom' inchinn.  Maite</span>
<lb n="497"/><span>atá sí seo go breágh.  Bhí an-thart orm tar éis brothaill</span>
<lb n="498"/><span>an lae.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Máire. - Ó, a bhuachaill óig, nár airigh tú riamh go</span>
<lb n="501"/><span>raibh leigheas i mbláthach?</span></p>
<lb n="502"/>
<lb n="503"/><p><span>Scoláire. - Caidé an sórt galair bhfuil leigheas</span>
<lb n="504"/><span>innte dhó?  Sin rud nár airigheas fós acht ní haon</span>
<lb n="505"/><span>iongantas liom é, mar is iomdha rud nua airigh mé ó</span>
<lb n="506"/><span>tháinig mé annso.</span></p>
<lb n="507"/>
<lb n="508"/><p><span>Máire. - D'airighinn ag an t-sean-mhuinntir i gcomh-</span>
<lb n="509"/><span>naidhe go mbíodh leigheas innte do shlaghdán agus</span>
<lb n="510"/><span>d'airghinn aca leis go raibh sí go maith do'n chabhail.</span>
<lb n="511"/><span>Nuair do bhíodh na páistí annso agam tinn leis an</span>
<lb n="512"/><span>triuch, thugadh an t-sean-bhean, beannacht Dia le n-a</span>
<lb n="513"/><span>hanam, buidéal bláthaighe chucha [gac]{gach} aon lá ó thigh</span>
<lb n="514"/><span>comhursan dúinn mar ná raibh aon bhó againn fhéin san</span>
<lb n="515"/><span>uair chéadna agus, maite, do bhraithinn tar éis beagán</span>
<lb n="516"/><span>laetheannta go ndéanadh sí maith mhór dóibh sa t-slighidh</span>
<lb n="517"/><span>go ndéanfainn ó shoin go bhfuil maith sa mbláthach.</span></p>
<lb n="518"/>
<lb n="519"/><p><span>Siobhán. - Bail ó Dhia a's ó Mhuire uirre, atá meas-</span>
<lb n="520"/><span>gán breágh ime agat indiu.  Nach breágh cruidh atá</span>
<lb n="521"/><span>sé an t-am so de bhliadhain.</span></p>
<lb n="522"/>
<lb n="523"/><p><span>An Scoláire. - Is dócha go ndéanann feabhas na</span>
<lb n="524"/><span>talmhan go leor dé.</span></p>
<lb n="525"/>
<lb n="526"/><p><span>Máire. - Is maith é a chonghamh chuige acht atá go</span>
<lb n="527"/><span>leor rudaí eile in iongnais feabhas na talmhan agus</span>
<lb n="528"/><span><pb n="12"/> </span>
<lb n="529"/><span>is dócha gur mhaith an rud steall de grásda Dé</span>
<lb n="530"/><span>isteach le gach aon rud eile.</span></p>
<lb n="531"/>
<lb n="532"/><p><span>Siobhán. - An chuid is mó atá ó'n im acht glanachar</span>
<lb n="533"/><span>(glaine) agus aireachas.</span></p>
<lb n="534"/>
<lb n="535"/><p><span>Máire. - Atá go leor talmhaintí agus ní bhíonn aon</span>
<lb n="536"/><span>sochar aca ar an mbainne an t-am so de bhliadhain.</span>
<lb n="537"/><span>Is amhlaidh bhíonn an t-im aca 'na ghruth.</span></p>
<lb n="538"/>
<lb n="539"/><p><span>An Scoláire. - Is deacair an t-im d'fhaghbháil 'na</span>
<lb n="540"/><span>cheart.  Atá go leor rudaí ag baint leis, agus, má</span>
<lb n="541"/><span>theipeann (theibeann) aon chuid aca sin ort, beidh thiar</span>
<lb n="542"/><span>ar an im.  Do léigheas as leabhar go gcaithfeadh an</span>
<lb n="543"/><span>oiread sin teas do bheith sa mbarraille nó sa tigh a</span>
<lb n="544"/><span>mbeadh an bainne ann, agus na ba do bheith ar foghnamh,</span>
<lb n="545"/><span>agus gan oiread a's le haon tor amháin de droch-luibh</span>
<lb n="546"/><span>do bheith ag fás ar fuaid na talmhan.</span></p>
<lb n="547"/>
<lb n="548"/><p><span>Siobhán. - Maite is deacair dó bheith go maith,</span>
<lb n="549"/><span>nuair atá an oiread sin chum díoghbháil do dhéanamh</span>
<lb n="550"/><span>dhó.  Is deacair dó gan ceann éigin aca do theacht</span>
<lb n="551"/><span>'na choinne.</span></p>
<lb n="552"/>
<lb n="553"/><p><span>Máire. - Agus cá bhfágfá lucht piseog?</span></p>
<lb n="554"/>
<lb n="555"/><p><span>An Scoláire. - Á, ní chreidfinn go bhfuil a leithéid</span>
<lb n="556"/><span>sin in aon chor ann.  Libh féin ritheann na rudaí sin.</span>
<lb n="557"/><span>Ná cuireadh an saoghal in a luighe oraibh go bhfuighbheadh</span>
<lb n="558"/><span>lucht piseog a leithéid sin de ghnó do dhéanamh.</span></p>
<lb n="559"/>
<lb n="560"/><p><span>Máire. - Maite, a bhuachaill óig, n'fheadar mé.  Do-</span>
<lb n="561"/><span>chonnaic mé féin cuid de'n ghnó i dtigh a rabhas.  An</span>
<lb n="562"/><span>t-im annsúd agus é 'na ghruth, agus ná féadfá dul</span>
<lb n="563"/><span>'na ghoire le boladh.  Agus féach féin, ná taisbeán-</span>
<lb n="564"/><span>fadh sin duit go bhfuil diabhlaidheacht éigin ar bun</span>
<lb n="565"/><span>aca?</span></p>
<lb n="566"/>
<lb n="567"/><p><span>An Scoláire. - Nách cuimhin leat cad adubhairt mé</span>
<lb n="568"/><span>ó chianaibh, go bhfuil an oiread sin uait le haghaidh é</span>
<lb n="569"/><span>d'fhaghbháil.</span></p>
<lb n="570"/>
<lb n="571"/><p><span>Máire. - Ó 'se, leig dúinn féin.  Ná fuil a fhios</span>
<lb n="572"/><span>againn caidé an rud é im?  Ná fuilmíd riamh ag</span>
<lb n="573"/><span>gabháil dó, agus cur a bhaile na haimsire seo ní</span>
<lb n="574"/><span>airigheamar riamh.  Ná bidhidh in ár (dár) mbodhradh</span>
<lb n="575"/><span>leo.</span>
<lb n="576"/></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="577"/><p><span>VII</span></p>
<lb n="578"/>
<lb n="579"/><p><span>An Scoláire. - Go mbeirimíd slán ar an am so </span>
<lb n="580"/><span>arís, atá an foghmhar dá bhaint.  Dia dhíbh, a mhná.  An</span>
<lb n="581"/><span>ag ceangal atá sibh?</span></p>
<lb n="582"/>
<lb n="583"/><p><span>Na Mná. - Dia a's Muire dhuit a's Pádraig.</span></p>
<lb n="584"/>
<lb n="585"/><p><span>S. - Is trom an gort arbhair í, bail ó Dhia a's ó</span>
<lb n="586"/><span>Mhuire uirre.</span></p>
<lb n="587"/>
<lb n="588"/><p><span>Na Mná. - a mhaite, seadh, ba ghnáthach léithe.  Bhí an</span>
<lb n="589"/><span>pháirc seo riamh go maith chum barraí, agus i mbasa is</span>
<lb n="590"/><span>maith an práta bhíodh ann leis.</span></p>
<lb n="591"/>
<lb n="592"/><p><span>S. - Ó mhaiseadh, deacair orra mar phrátaí, atá</span>
<lb n="593"/><span>siad an-thaomnach, atá gach aon rud ar a dtí.  Bain-</span>
<lb n="594"/><span>eann sé le deallradh ná hoireann siad do nádúir</span>
<lb n="595"/><span>na talmhan.  Atá siad díreach ar nós an turcaidhe.</span>
<lb n="596"/><span>Atá an domhan peataireachta ag baint leo.  Ó </span>
<lb n="597"/><span>áit strainséardha thángadar an chéad lá, an</span>
<lb n="598"/><span>práta agus an turcaidhe.  Do theipeadar (theibeadar)</span>
<lb n="599"/><span>cheana orainn agus b'fhéidir go dteipfidís arís.  Ann-</span>
<lb n="600"/><span>sin do bheadh gorta againn.  Agus nach aindeis</span>
<lb n="601"/><span>bheith ag brath ar a leithéidibh sin?</span></p>
<lb n="602"/>
<lb n="603"/><p><span>Bean Cheangail. - Ó mhaiseadh, níl aon rud ann nach</span>
<lb n="604"/><span>cainteanna; níl aon rud níos milse ná an práta.</span>
<lb n="605"/><span>Níor bhfiú liom suidhe chum dínnéir gan iad.  Féach ar</span>
<lb n="606"/><span>an bpunann sin.  Beir uirre, meádhaigh an mheádhachtain</span>
<lb n="607"/><span>(meadhachan) atá innte.</span></p>
<lb n="608"/>
<lb n="609"/><p><span>S. - Níl aon tuairim agam innte, nach (acht) féach-</span>
<lb n="610"/><span>ann sé go breágh buidhe, slachtmhar, agus meádhta leis.</span></p>
<lb n="611"/>
<lb n="612"/><p><span>B. Ch. - Maite, sí an mheádhachtain go léir acht an</span>
<lb n="613"/><span>toradh do bheith innte.</span></p>
<lb n="614"/>
<lb n="615"/><p><span>S. - Nár mhaith an rud í an tuighe?</span></p>
<lb n="616"/>
<lb n="617"/><p><span>B. Ch. - Ó is maith í an tuighe do'n té d'oirfeadh sí</span>
<lb n="618"/><span>dhó nach an té ná hoirfeadh b'fhearr dhó toradh an</span>
<lb n="619"/><span>ghráinne.</span></p>
<lb n="620"/>
<lb n="621"/><p><span>S. - Agus ná beadh an oiread tairbhe dhó sin innte</span>
<lb n="622"/><span>le haoinne?  Nach luach airgid í dá mbadh amhlaidh 's</span>
<lb n="623"/><span>dó í dhíol?</span>
<lb n="624"/></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="625"/><p><span>B. Ch. - Atá an méid sin ráidhte go maith agat, acht</span>
<lb n="626"/><span>féach ar an méid sclábhuidheachta agus an méid dod</span>
<lb n="627"/><span>chuid aimsire atá caithte agat léithe.  Caithfidh tú í </span>
<lb n="628"/><span>bhaint agus í cheangal de'n t-sraith, studaí do dhéanamh</span>
<lb n="629"/><span>dhí, agus annsin tar éis beagán aimsire stácaí do</span>
<lb n="630"/><span>dhéanamh dhí.  Agus seachtmhain 'na dhiaidh í tharlódh,</span>
<lb n="631"/><span>annsin í bhualadh agus í cháitheadh, agus, dá mbadh</span>
<lb n="632"/><span>phráinn dí, an dara leigint (léigean) do thabhairt dí;</span>
<lb n="633"/><span>í líonadh sna málaibh annsin agus [i]{í} chur i gcóir do'n </span>
<lb n="634"/><span>gceannaightheoir.  Agus gibé luach airgid atá faghtha</span>
<lb n="635"/><span>agus is maith atá sé ceannaighthe agat.</span></p>
<lb n="636"/>
<lb n="637"/><p><span>S. - D'airighinn go mbíodh croidhléis mhór aca fadó</span>
<lb n="638"/><span>le linn 's iad do bheith ag bualadh an arbhair.  Ní</span>
<lb n="639"/><span>fheadar an mbíonn a leithéid de ghnó anois aca?</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>B. Ch. - Och mo chiach thú, an mar sin atá thú?  Nach</span>
<lb n="642"/><span>anois atá an chrodhléis ar fad aca ó tháinig na</span>
<lb n="643"/><span>maisíní seo amach?  Bíonn rinnce agus ceol agus</span>
<lb n="644"/><span>amhráin ó oidhche go maidin aca.  Níor dhóigh leat nach</span>
<lb n="645"/><span>pósadh é.</span></p>
<lb n="646"/>
<lb n="647"/><p><span>S. - Agus an mbíonn a leithéid sin de ghnó ar siubhal</span>
<lb n="648"/><span>aca tar éis an lá oibre agus obair dhian leis, lá</span>
<lb n="649"/><span>maisíne?  Nár dhóigh leat gur bhfearr dhóibh dul a</span>
<lb n="650"/><span>(do) chodladh dhóibh féin agus codladh sámh a dhéanamh</span>
<lb n="651"/><span>tar éis tuirse an lae.</span></p>
<lb n="652"/>
<lb n="653"/><p><span>B. Ch. - Ó mhaiseadh go bhféachaidh Dia ar do chloigeann,</span>
<lb n="654"/><span>b'fhearr leo babtha rinnce ná a rinneadar de chodladh</span>
<lb n="655"/><span>i rioth na bliadhna.</span></p>
<lb n="656"/>
<lb n="657"/><p><span>Spealadóir. - Éist, a bhean.  Cá mór dóibh caitheamh</span>
<lb n="658"/><span>aimsire chomh fada is ná déanfaidís aon díoghbháil ná</span>
<lb n="659"/><span>iomarca de'n ól.  Nár mhaith an rud rionn beag</span>
<lb n="660"/><span>croidhléis tar eis an lá oibre?  Bíonn siad ag tnúthán</span>
<lb n="661"/><span>le n-a leithéid agus cuireann sé meisneach ionnta</span>
<lb n="662"/><span>chum níos mó oibre do dhéanamh.</span></p>
<lb n="663"/>
<lb n="664"/><p><span>B. Ch. - Ní fheadar an mbeadh aon mhaith ionat chum an</span>
<lb n="665"/><span>leithéid seo d'obair do dhéanamh?</span></p>
<lb n="666"/>
<lb n="667"/><p><span>S. - Níor chuaidh mé riamh ag ceangal ar mo pháidh</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="668"/><p><span>acht is dóigh go bhfuighbhinn é dhéanam dá dtaisbeainfeá</span>
<lb n="669"/><span>dham é.</span></p>
<lb n="670"/>
<lb n="671"/><p><span>Spealadóir. - Ó mhaiseadh a mhic ó is fearr dhuit an</span>
<lb n="672"/><span>chéird (cheárd) atá agat.</span></p>
<lb n="673"/>
<lb n="674"/><p><span>B. Ch. - Beir mar sin uirre agus buail isteach le d'</span>
<lb n="675"/><span>chosaibh í.  Tarraing anois a dó nó ar trí dhe laistíbh</span>
<lb n="676"/><span>dhé agus déan cuibhreach díobh.  Coiméad ceann an</span>
<lb n="677"/><span>laiste id' láimh chlé.  Bain casadh aiste annsin, buail</span>
<lb n="678"/><span>thimceall na punanna anois í.  Snamnaig (snaidhm)</span>
<lb n="679"/><span>anois í.  Maith an buachaill tú.  Caith de thiar (ar an</span>
<lb n="680"/><span>taobh thiar) díot anois é.</span></p>
<lb n="681"/>
<lb n="682"/><p><span>Spealadóir. - An té dhéanann an obair is fiú luach-</span>
<lb n="683"/><span>saothair do tabhairt dó.  Caithfimíd cuireadh do thabh-</span>
<lb n="684"/><span>airt duit lá buailte an arbhair.</span></p>
<lb n="685"/>
<lb n="686"/><p><span>Na Mná. -Ó mhaiseadh, caithfimíd.  Atá deallradh</span>
<lb n="687"/><span>ceart rinnceóra air.  Atá an chois (chos) go héadtrom</span>
<lb n="688"/><span>aige ar aon chuma.</span></p>
<lb n="689"/>
<lb n="690"/><p><span>Scoláire. - Ní fheadair aoinne caidé an áit de'n</span>
<lb n="691"/><span>domhan in a mbéinn-sé an lá sin.</span></p>
<lb n="692"/>
<lb n="693"/><p><span>VIII</span></p>
<lb n="694"/>
<lb n="695"/><p><span>Gearrchaile. - Gabh (an) chraobh, gabh (an) chraobh!</span></p>
<lb n="696"/>
<lb n="697"/><p><span>An Mháthair. - Caith uait an choindleoir agus an</span>
<lb n="698"/><span>sgian anois, atá siad i gcrann.  A Cháitín, rioth isteach</span>
<lb n="699"/><span>agus tabhair chugham amach mo shean-fhalaing atá istigh</span>
<lb n="700"/><span>ar an ráca, go leathaimíd anuas orra é go dtiucfaidh</span>
<lb n="701"/><span>an fionn-fhuaras um thráthnóna.</span></p>
<lb n="702"/>
<lb n="703"/><p><span>An Scoláire. - Caidé an chúis díbh bheith ag bualadh</span>
<lb n="704"/><span>na coindleora nuair do bhí na beacha ag imtheacht?</span></p>
<lb n="705"/>
<lb n="706"/><p><span>An Mháthair. - Chum an saithe do chur i gcrann.  Is</span>
<lb n="707"/><span>dócha go gcuireann an ceol sámhán orra chum luighe</span>
<lb n="708"/><span>ar an gcrann.</span></p>
<lb n="709"/>
<lb n="710"/><p><span>An Scoláire. - Ná déanfadh aon fhocal eile iad acht</span>
<lb n="711"/><span>na focail sin, "gabh (an) chraobh, gabh (an) chraobh"?</span></p>
<lb n="712"/>
<lb n="713"/><p><span>An Mháthair. - Ní dhéanfadh, mar ná tabharfaidís</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="714"/><p><span>aon toradh ar aon fhocal eile.  Nár airigh tú riamh go</span>
<lb n="715"/><span>raibh ciall ag na beachaibh agus go mbailigheann siad</span>
<lb n="716"/><span>leo a gcuid meala ó choilltibh na gcraobh?</span></p>
<lb n="717"/>
<lb n="718"/><p><span>An Scoláire. - An luigheann siad comh gairid sin</span>
<lb n="719"/><span>do'n tigh i gcomhnuidhe?</span></p>
<lb n="720"/>
<lb n="721"/><p><span>An Mháthair. - Masa mhuise, ní luighid.  Mar bhíonn</span>
<lb n="722"/><span>cuid de na beachaibh an-chrosta, agus b'fhéidir go</span>
<lb n="723"/><span>n-imtheóchaidís trí mhíle go minic agus raghaidís san</span>
<lb n="724"/><span>áit ná fuighbhthí teacht orra choidhche.  B'fhéidir go</span>
<lb n="725"/><span>raghaidís síos i siminé duine eile.  Má gheobhadh an</span>
<lb n="726"/><span>duine sin teach orra badh leis féin iad, acht adeir</span>
<lb n="727"/><span>siad gur le ádh nó mí-ádh theidheann saithe beach go dtí</span>
<lb n="728"/><span>ti' (teach) dhuine eile.  Ach má seadh féin, is dócha ná</span>
<lb n="729"/><span>cuirfeadh aoinne uaidh iad.  Is minic gur le ádh</span>
<lb n="730"/><span>thagann siad go dtí duine, agus b'fhéidir nár mhóide</span>
<lb n="731"/><span>sin ná iad do dhul leis an mí-ádh chuige.  Is minic</span>
<lb n="732"/><span>bhaineadar siubhal maith asainn, nuair do raghaidís i</span>
<lb n="733"/><span>bhfad ó bhaile.  Cuimhnighim go maith tar éis eadarshuth</span>
<lb n="734"/><span>Domhnaigh, nuair d'éirigh saithe ar bhean bhí ar an</span>
<lb n="735"/><span>mbaile, agus d'imthigh gasradh againn-ne as a ndiaidh,</span>
<lb n="736"/><span>óg agus aosta, agus níor stadadar gur chuadar síos</span>
<lb n="737"/><span>i lár Faill an Staicín.  Do chuadar isteach i bpoll</span>
<lb n="738"/><span>agus ní fhuaradh teacht orra ó shoin, agus meireach</span>
<lb n="739"/><span>(muna mbeadh) mé féin do bheadh mac na mná marbh</span>
<lb n="740"/><span>sa bhfaill, mar do chuaidh sé síos go dtí leath na</span>
<lb n="741"/><span>faille ar a ndiaidh agus ní fhuair sé teacht orra.  Ar</span>
<lb n="742"/><span>a chasadh aníos dó, do bhí garsún eile ar bharr na</span>
<lb n="743"/><span>faille, agus do shleamhnaigh cloch mhór síos uaidh.  Do</span>
<lb n="744"/><span>bhí sí ag teacht anuas sa cheann ar an té bhí thíos.</span>
<lb n="745"/><span>Nuair liughas air agus do thóg sé a cheann, do dhruid</span>
<lb n="746"/><span>sé anonn dhá choiscéim agus d'imthigh an chloch síos ins</span>
<lb n="747"/><span>an áit chéadna in a raibh sé.  Dá mbuailfeadh sí air,</span>
<lb n="748"/><span>do bhí sé in a phíosaibh miona thíos ag clochaibh na trágha.</span>
<lb n="749"/><span>Tháinig gach aoinne a bhaile agus thugadar buidheachas</span>
<lb n="750"/><span>le Dia, gibé an rud dhein na beacha ná raibh an</span>
<lb n="751"/><span>garsún marbh.</span></p>
<lb n="752"/>
<lb n="753"/><p><span>An Scoláire. - Ba mhaith do sgair sé.  Nach mór</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="754"/><p><span>an seó go raibh ann teicheadh ón gcloich leis an</span>
<lb n="755"/><span>sgannradh?</span></p>
<lb n="756"/>
<lb n="757"/><p><span>An Mháthair. - Do bhí, masa.  Is dócha gurab é Dia</span>
<lb n="758"/><span>do dhein dó é, agus gan é bheith le marbhadh.</span></p>
<lb n="759"/>
<lb n="760"/><p><span>An Scoláire. - Agus cad dhéanfaidh sibh anois leis</span>
<lb n="761"/><span>na beachaibh, nó cá gcuirfidh sibh iad?</span></p>
<lb n="762"/>
<lb n="763"/><p><span>An Mháthair. - Cuirfimíd 'sa chruiceoig iad.</span></p>
<lb n="764"/>
<lb n="765"/><p><span>An Scoláire. - Agus caidé an rud é cruiceog?</span></p>
<lb n="766"/>
<lb n="767"/><p><span>An Mháthair. - Ó 'sé, cabhair Dé chughainn, bhfuil tú</span>
<lb n="768"/><span>chomh dall mar sin?  Caidé an saghas duine tú, ná</span>
<lb n="769"/><span>feadair tú caidé an rud é cruiceog.  Rioth isteach, a</span>
<lb n="770"/><span>Cháitín, agus tabhair amach í go bhfeicidh sé í.</span></p>
<lb n="771"/>
<lb n="772"/><p><span>An Scoláire. - Ó 'b í (an í) sin í?  Ó is minic do-</span>
<lb n="773"/><span>[chonnaich]{chonnaic} mé ceann aca sin, acht ní raibh a fhios agam</span>
<lb n="774"/><span>caidé an gnó do bheadh dé.  Agus an raghaidh siad</span>
<lb n="775"/><span>féin isteach innte uatha féin?</span></p>
<lb n="776"/>
<lb n="777"/><p><span>An Mháthair. - Masa raghaid, mar caithfidh siad dul</span>
<lb n="778"/><span>isteach innte, mar níl aon fhonn reatha anois orra.</span>
<lb n="779"/><span>Atá an fionn-fhuaras aca.  Níl uatha anois acht dul</span>
<lb n="780"/><span>isteach in a mbotháinín, agus rud d'fhaghbháil le n-ithe</span>
<lb n="781"/><span>agus dul a (do) chodladh dóibh féin.</span></p>
<lb n="782"/>
<lb n="783"/><p><span>An Scoláire. - Agus cad gheobhaidh siad le n-ithe?</span></p>
<lb n="784"/>
<lb n="785"/><p><span>An Mháthair. - Gheobhaidh siad a ndóthain de shiúcaire</span>
<lb n="786"/><span>ruadh na mbeach.</span></p>
<lb n="787"/>
<lb n="788"/><p><span>An Scoláire. - Agus an íosaidh siad é?</span></p>
<lb n="789"/>
<lb n="790"/><p><span>An Mháthair. - Íosaid, agus is maith an gnó leo é</span>
<lb n="791"/><span>d'fhaghbháil le n-ithe.</span></p>
<lb n="792"/>
<lb n="793"/><p><span>An Scoláire. - Agus cionnas fhanfaidh siad istigh sa</span>
<lb n="794"/><span>chruiceoig?</span></p>
<lb n="795"/>
<lb n="796"/><p><span>An Mháthair. - A Mháirín, glaodh amach ar Sheán go</span>
<lb n="797"/><span>mbainfidh sé slat dam agus go socróchaidh mé isteach</span>
<lb n="798"/><span>sa chruiceoig í, agus cídhfidh sé seo cionnas fanfaidh</span>
<lb n="799"/><span>siad istigh sa chruiceoig.</span></p>
<lb n="800"/>
<lb n="801"/><p><span>An Scoláire. - Cionnas chuirfidh tú an t-slat isteach</span>
<lb n="802"/><span>innte?</span></p>
<lb n="803"/>
<lb n="804"/><p><span>An Mháthair. - Déanfaidh mé dhá leath dí agus cuir-</span>
<lb n="805"/><span>fidh mé treasna innte gach leath aca, agus chuimil-</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="806"/><p><span>eóchaidh mé an siúcaire dhíobh, agus geallaim duit gur</span>
<lb n="807"/><span>mear raghaidh na beacha in achrann ionnta nuair</span>
<lb n="808"/><span>gheobhaidh siad an siúcaire le n-ithe.  Corruigh ort, a </span>
<lb n="809"/><span>Sheáin.  Atá sé ag teacht deidheanach.  Déan dhá leath</span>
<lb n="810"/><span>de'n t-slait sin go mear agus sgrios an croiceann</span>
<lb n="811"/><span>dé go gcuirimíd isteach iad fé (sul) dtiocfaidh an</span>
<lb n="812"/><span>drúcht orra.</span></p>
<lb n="813"/>
<lb n="814"/><p><span>An Scoláire. - Cia leis an leanbh so?</span></p>
<lb n="815"/>
<lb n="816"/><p><span>An Mháthair. - Liom-sa í sin.</span></p>
<lb n="817"/>
<lb n="818"/><p><span>An Scoláire. - Ní fheadar an bhfuil aon fhios aici-sin</span>
<lb n="819"/><span>mar gheall ar na beachaibh.</span></p>
<lb n="820"/>
<lb n="821"/><p><span>An Mháthair. - Fiafruigh dí é; b'fhéidir go mbeadh{.}</span></p>
<lb n="822"/>
<lb n="823"/><p><span>An Scoláire. - Caidé a mhéid sgiathán bhíonn ar</span>
<lb n="824"/><span>bheac (bheich)?</span></p>
<lb n="825"/>
<lb n="826"/><p><span>An Leanbh. - Bíonn ceithre cinn, dhá cheann bheaga</span>
<lb n="827"/><span>ghairide agus dhá cheann mhóra fhada; bíonn sé cosa</span>
<lb n="828"/><span>fútha, agus aon chealg amháin aca.</span></p>
<lb n="829"/>
<lb n="830"/><p><span>An Mháthair. - Féach sin leat.</span></p>
<lb n="831"/>
<lb n="832"/><p><span>An Scoláire. - Agus cad bhíonn na beacha a (do)</span>
<lb n="833"/><span>dhéanamh sa cruiceoig?</span></p>
<lb n="834"/>
<lb n="835"/><p><span>An Leanbh. - Bíonn siad ag obair dóibh féin go</span>
<lb n="836"/><span>dian ag déanadh meala agus céireach.</span></p>
<lb n="837"/>
<lb n="838"/><p><span>An Scoláire. - Cionnas gheibhtear teacht ar an mil?</span></p>
<lb n="839"/>
<lb n="840"/><p><span>An Leanbh. - Caithtear na beacha do mhúchadh le</span>
<lb n="841"/><span>briomstún (ruimh).</span></p>
<lb n="842"/>
<lb n="843"/><p><span>An Mháthair. - Sin é an t-sean-shlighe bhí ann fad ó</span>
<lb n="844"/><span>chum teacht ar an mil.  Atá rudaí nua ag teacht</span>
<lb n="845"/><span>amach gach aon lá.  Atá cruiceog adhmaid anois ag</span>
<lb n="846"/><span>daoinibh agus ní gábhadh dhóibh na beacha do mhúchadh in</span>
<lb n="847"/><span>aon chor.  Gheobhaidh siad teacht ar an mil gan baint</span>
<lb n="848"/><span>leis na beachaibh.  Is dóigh liom go gcaithfidh mé uaim</span>
<lb n="849"/><span>na sean-chruiceoga so go bhfuighbhidh mé ceann de na</span>
<lb n="850"/><span>ceannaibh nua so.  Mar is mór an bhodaráil na sean-</span>
<lb n="851"/><span>chinn seo cum bheith ag gabháil dóibh.</span></p>
<lb n="852"/>
<lb n="853"/><p><span>An Scoláire. - An bhfuil aon bheach fá leith ann nó</span>
<lb n="854"/><span>an mar a chéile iad ar fad?</span>
<lb n="855"/></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="856"/><p><span>An Mháthair. - Atá a fhios aici go maith go bhfuil.</span>
<lb n="857"/><span>Innis dó é.</span></p>
<lb n="858"/>
<lb n="859"/><p><span>An Leanbh. - Atá an mháthair-ál agus an bhainrioghain</span>
<lb n="860"/><span>agus an bheach-tharraingthe.  B'fhearr liom na beacha</span>
<lb n="861"/><span>fiadhaine ná na beacha bhíonn sna cruiceogaibh mar</span>
<lb n="862"/><span>bhíonn cuasnóg aca agus gheobhainn teacht ar an mil</span>
<lb n="863"/><span>uatha gan aon trioblóid nach go minic go gcuireann</span>
<lb n="864"/><span>siad cealg i mo láimh nó i mo aghaidh mara mbeadh</span>
<lb n="865"/><span>éadach uirre agam.</span></p>
<lb n="866"/>
<lb n="867"/><p><span>An Scoláire. - Cia aca de sna beachaibh is deise?</span></p>
<lb n="868"/>
<lb n="869"/><p><span>An Leanbh. - Is deise na beacha fiadhaine mar bhíonn</span>
<lb n="870"/><span>gach aon dath orra.  Bíonn siad buidhe mar bheadh ór,</span>
<lb n="871"/><span>agus dearg agus dubh agus clúmh an-thiugh orra agus</span>
<lb n="872"/><span>cosa an-théagartha agus badh dheas leat iad.</span></p>
<lb n="873"/>
<lb n="874"/><p><span>An Scoláire. - Agus má atá siad chomh deas sin</span>
<lb n="875"/><span>agus go dtaithnigheann siad leat chomh maith caidé an</span>
<lb n="876"/><span>chúis ná fágann tú an mhil aca mar lón i gcóir an</span>
<lb n="877"/><span>gheimhridh agus gan iad do bheith ag faghbháil bháis leis</span>
<lb n="878"/><span>an ocras?</span></p>
<lb n="879"/>
<lb n="880"/><p><span>An Mháthair. - Ní fhanann siad i sna cuasnógaibh sa</span>
<lb n="881"/><span>ngeimhreadh in aon chor, imthigheann siad leo féin agus</span>
<lb n="882"/><span>téidheann siad i bpollaibh i sna cladhthachaibh.  Is minic</span>
<lb n="883"/><span>gheobhthá cuasnóg sa ngeimreadh agus ní bheadh mil ná</span>
<lb n="884"/><span>beach innte act na cíoracha follamha. - Atá gach aon</span>
<lb n="885"/><span>rud socair againn anois.  Atá na beacha istigh.</span>
<lb n="886"/><span>Leagaimíd ar an leac (lic) anois iad agus fágaimíd</span>
<lb n="887"/><span>ann iad in ainm Dé.  Atá sé in am dúinn dul isteach</span>
<lb n="888"/><span>chum na prátaí.  Is dócha go bhfuil siad beirbhighthe ag</span>
<lb n="889"/><span>Sighle.</span></p>
<lb n="890"/>
<lb n="891"/><p><span>IX  </span></p>
<lb n="892"/>
<lb n="893"/><p><span>Do-chonnaic an scoláire na leanbhaí ag súgradh lá,</span>
<lb n="894"/><span>agus ag déanamh a gcluiche aoibhneasa.  Is amhlaidh do-</span>
<lb n="895"/><span>ghnídís, leanbh díobh do bheith ag rioth anall 's anonn</span>
<lb n="896"/><span>idir gach aon bheirt agus na focail bhíodh eile - "atá</span>
<lb n="897"/><span>fáinne ar mo láimh-se agus atá sé bog te agus aoinne</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="898"/><p><span>a bhfuil grádh agam dó, buailfidh mé air."  Agus ann-</span>
<lb n="899"/><span>sin do bhuaileadh sé buille sa cheann ar duine aca</span>
<lb n="900"/><span>agus d'éirigheadh seisean agus do leanadh sé isteach</span>
<lb n="901"/><span>a's amach, sior a's siar é, nó go mbeireadh sé air.</span>
<lb n="902"/><span>Do shuidheadh an chéad duine annsin agus do théigheadh</span>
<lb n="903"/><span>an ceann eile thimcheall ag déanamh an chleasa céadna.</span>
<lb n="904"/><span>Agus mar sin dóibh ó dhuine go chéile go mbadh ar an</span>
<lb n="905"/><span>duine deidheanach do bheadh an tóir do chur orra agus</span>
<lb n="906"/><span>badh dhóigh leat go mbrisidís a gcosa ag teicheadh roimhe.</span>
<lb n="907"/><span>B'ait leis an scoláire an cleas sin agus mar do</span>
<lb n="908"/><span>b'áil leis duine dá mhíniughadh dhó rug sé ar an gceann</span>
<lb n="909"/><span>deidheanach díobh agus do chuir d'fhiachaibh air an cheist</span>
<lb n="910"/><span>do réidhteach dó.</span></p>
<lb n="911"/>
<lb n="912"/><p><span>An Scoláire. - Agus an bhfuil aon cluiche eile</span>
<lb n="913"/><span>agaibh dá iongnais sin.</span></p>
<lb n="914"/>
<lb n="915"/><p><span>An Buachaillín. - Atá mhaiseadh, carn.  Atá "sgaoil-</span>
<lb n="916"/><span>eadh an uisge," "geataí árda" agus "girrfhiath</span>
<lb n="917"/><span>amach" dóbair go gcuidfeadh "girrfeadh amach"</span>
<lb n="918"/><span>deireadh liom lá de'm shaoghal.  Do bhíos im</span>
<lb n="919"/><span>ghirrfhiadh agus duine eile im dhiaidh mar chú, do bhíos</span>
<lb n="920"/><span>ag rioth chomh mear le heagla go bhfuighbhthí greim orm</span>
<lb n="921"/><span>gur thuiteas i ndiaidh mo chinn síos i bpoll agus do</span>
<lb n="922"/><span>shíleas go rabhas marbh.</span></p>
<lb n="923"/>
<lb n="924"/><p><span>S. - Badh dhóigh le duine ort, a gharsúin, go bhfuil tú</span>
<lb n="925"/><span>an-aosda.</span></p>
<lb n="926"/>
<lb n="927"/><p><span>B. - Gibé aos atá agam do bhain sin dam.</span></p>
<lb n="928"/>
<lb n="929"/><p><span>S. - Agus 'dé 'n t-aos atá agat?</span></p>
<lb n="930"/>
<lb n="931"/><p><span>B. - Atá mé seacht mbliadhna chum na feil' Michíl</span>
<lb n="932"/><span>seo chughainn.</span></p>
<lb n="933"/>
<lb n="934"/><p><span>S. - Nach léir atá tú ar d'aois?</span></p>
<lb n="935"/>
<lb n="936"/><p><span>B. - 'Dé chúis ná béinn?  Nár airig mé mo mháthair</span>
<lb n="937"/><span>dá rádh an lá fá dheireadh go raibh dá bliadhain ag</span>
<lb n="938"/><span>Tomáisín orm.  Agus atá seisean naoi mbliadhna.</span></p>
<lb n="939"/>
<lb n="940"/><p><span>S. - Agus mo dhearmhad, dóbair ná cuimhneóchainn</span>
<lb n="941"/><span>ar a fhiafruidhe dhíot mar gheall ar na cluichthibh eile.</span>
<lb n="942"/><span>Innis dam cionnas dhéanann sibh "sgaoileadh an uisge."</span></p>
<lb n="943"/>
<lb n="944"/><p><span>B. - B'féidir go mbeadh fiche duine againn ann agus</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="945"/><p><span>greim againn ar lámhaibh a chéile.  D'imtheóchadh ar</span>
<lb n="946"/><span>duine deidheanach amach fá osgaillibh an chéad bheirt</span>
<lb n="947"/><span>agus gach aoinne eile in a dhiaidh agus do leanfaidís</span>
<lb n="948"/><span>orra mar sin agus b'fhéidir go raghaidís míle slighe fé</span>
<lb n="949"/><span>(sul) stadfaidís agus go deimhin do bheidís cortha</span>
<lb n="950"/><span>go maith ag casadh a bhaile dhóibh.  Agus maran (muna)</span>
<lb n="951"/><span>raibh a fhios agat cionnas do dhéanfaidhe "sgaoileadh</span>
<lb n="952"/><span>an uisge" bíodh a fhios anois agat.</span></p>
<lb n="953"/>
<lb n="954"/><p><span>S. - D'airig mé saghas éigin eile cluiche ag na</span>
<lb n="955"/><span>páistíbh an oidhche fá dheireadh.  Is dóigh liom gur</span>
<lb n="956"/><span>"druingide, draingide" bhíodar a rádh.  An bhfeadair</span>
<lb n="957"/><span>tú dham aon rud mar gheall air?</span></p>
<lb n="958"/>
<lb n="959"/><p><span>B. - I mbasa mhaiseadh atá a fhios, mar is minic, do</span>
<lb n="960"/><span>dheineas féin é.  Is minic thug sé guailne teo dham.</span>
<lb n="961"/><span>Cuir do cheann i mo bheinn agus taisbeáinfead duit é.</span>
<lb n="962"/><span>Caithfidh mé do ghuailne do bhualadh le mo dhá dhorn ar</span>
<lb n="963"/><span>linn 's bheadh mé ag rádh na bhfocal.</span></p>
<lb n="964"/>
<lb n="965"/><p><span>"Druingide draingide</span>
<lb n="966"/><span>Ar chnámh do cruite-se,</span>
<lb n="967"/><span>Taidhse má taidhse,</span>
<lb n="968"/><span>Laidhre má laidhre,</span>
<lb n="969"/><span>Bhfuil an gabha dubh annsin,</span>
<lb n="970"/><span>Atá se amuigh annsin;</span>
<lb n="971"/><span>Adubhairt sé liom-sa</span>
<lb n="972"/><span>Dul go dtí an cheárdchan,</span>
<lb n="973"/><span>Boilg a shéideadh,</span>
<lb n="974"/><span>Spící a dhéanamh; </span>
<lb n="975"/><span>Húra, hára hup</span>
<lb n="976"/><span>'Dé mhéid adharc ar mo phéire poc?"</span></p>
<lb n="977"/>
<lb n="978"/><p><span>S. - Cad é an bhrígh atá leis sin, 'Dé mhéid adharc</span>
<lb n="979"/><span>ar mo phéire poc?"</span></p>
<lb n="980"/>
<lb n="981"/><p><span>B. - Sin iad méarna mo lámh agus caithfir-se a</span>
<lb n="982"/><span>thomhas 'dé mhéid méar bheid in áirde agam-sa agus</span>
<lb n="983"/><span>mara (muna) mbeidh fhios agat, caithfidh thú luighe síos</span>
<lb n="984"/><span>arís agus cuirfead-sa "Druingide" eile ort.</span></p>
<lb n="985"/>
<lb n="986"/><p><span>S. - O seadh is dóigh liom go bhfuil sé agam anois,</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="987"/><p><span>acht caithfidh na focail bheith go ceart agam.  Fan</span>
<lb n="988"/><span>go ndéarfaidh mé dhuit iad.</span></p>
<lb n="989"/>
<lb n="990"/><p><span>B. - Diabhal seo acht tú.  Atá an-mheabhair agat.</span></p>
<lb n="991"/>
<lb n="992"/><p><span>S. - Níl leath-bhaoghal orm, mhaiseadh.  Lá maith agat</span>
<lb n="993"/><span>anois.  Atá deitheanas go dtí 'n té orm.</span></p>
<lb n="994"/>
<lb n="995"/><p><span>B. - B'feidir gur maith leat "Lúrapac lárapoc" a</span>
<lb n="996"/><span>[bheit]{bheith} agat.</span></p>
<lb n="997"/>
<lb n="998"/><p><span>S. - Badh mhaith, mhaiseadh, an chéad lá eile.</span></p>
<lb n="999"/>
<lb n="1000"/><p><span>X</span></p>
<lb n="1001"/>
<lb n="1002"/><p><span>An Scoláire. - Bhíomar ag tracht an lá deidheanach</span>
<lb n="1003"/><span>ar lúrapac lárapac, agus an inneosfá dam cionnas     </span>
<lb n="1004"/><span>dhéantar é?</span></p>
<lb n="1005"/>
<lb n="1006"/><p><span>An Buachaillín - Ó 'sé masa, 'neosad.  Suidh annso</span>
<lb n="1007"/><span>síos agus cuir méar de gach láimh ar mo ghlún agus</span>
<lb n="1008"/><span>cuirfead-sa mo mhéarna in a bhfochair.  Tagaidh i leith</span>
<lb n="1009"/><span>annso, a bhuachaillí, go ndéanfaimíd lúrapac lárapac</span>
<lb n="1010"/><span>go dtaisbeáinfimíd do an bhfear bocht so cionnas é</span>
<lb n="1011"/><span>do dhéanamh.  Is dócha ná faca sé mórán de na</span>
<lb n="1012"/><span>sean-chluichthibh seo riamh.  Cuireadh gach aoinne agaibh</span>
<lb n="1013"/><span>a dhá mhéir ar mo ghlún.  Bhfuil sibh go léir socair</span>
<lb n="1014"/><span>anois?</span></p>
<lb n="1015"/>
<lb n="1016"/><p><span>An Scoláire agus na Buachaillí. - Atáimíd.</span></p>
<lb n="1017"/>
<lb n="1018"/><p><span>An Buachaillín. - Seadh, má seadh, siúd chuige sinn.</span>
<lb n="1019"/><span>Bead-sa ag imtheacht ó méar go méar agus mé ag</span>
<lb n="1020"/><span>rádh na bhfocal so,</span></p>
<lb n="1021"/>
<lb n="1022"/><p><span>"Lúrapoc lárapoc,</span>
<lb n="1023"/><span>Bótháinín éidín,</span>
<lb n="1024"/><span>Iongan mac is steo,</span>
<lb n="1025"/><span>Corráinteoir buailteoir,</span>
<lb n="1026"/><span>Buille beag ar bharr bata,</span>
<lb n="1027"/><span>Liom-sa agus leat-sa,</span>
<lb n="1028"/><span>Síos go dtí</span>
<lb n="1029"/><span>Tón an tighe,</span>
<lb n="1030"/><span>Plubóg bhuidhe na dtor,</span>
<lb n="1031"/><span>Atá na caoirigh thíos</span>
<lb n="1032"/><span>Ag glaodhach ort."</span>
<lb n="1033"/></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="1034"/><p><span>Is ort-sa do thuit an focal deidheanach.  Tóg-se</span>
<lb n="1035"/><span>do mhéar anois.  Leanfad-sa orm go dtí go mbeidh</span>
<lb n="1036"/><span>an duine deidheanach cóimhrighthe agam agus caithfidh</span>
<lb n="1037"/><span>seisean dul síos go dtí an doras, agus fanaidh go</span>
<lb n="1038"/><span>léir im fhochair-se.  Tabharfaidh mise ainm ar gach</span>
<lb n="1039"/><span>aoinne agaibh agus orm féin, agus ar an té atá ag</span>
<lb n="1040"/><span>an doras.  Cuimhnighidh anois ar an ainm thabharfaidh</span>
<lb n="1041"/><span>mise oraibh.  Tusa an corcán, tusa an cróca, tusa</span>
<lb n="1042"/><span>boiscín an chabailéara, tusa an taobhán, tusa an</span>
<lb n="1043"/><span>portalla, tusa an cúpla, tusa an gabhal-éadan, agus</span>
<lb n="1044"/><span>mise an boimbéal, agus fear an dorais an phiniuir.</span>
<lb n="1045"/><span>Atá sibh ar fad baistighthe anois.  Raghad-sa síos go</span>
<lb n="1046"/><span>dtí fear an dorais agus déarfad leis, "A fhir mhuinn-</span>
<lb n="1047"/><span>teardha, atá fearaibh (fir) mhóra mhaithe annso do</span>
<lb n="1048"/><span>bhainfeadh na lámha agus na cosa dhíot."</span></p>
<lb n="1049"/>
<lb n="1050"/><p><span>Fear an Dorais. - Cia hiad sin le do thoil?</span></p>
<lb n="1051"/>
<lb n="1052"/><p><span>An Buachaillín. - Atá annso an corcán, atá ann-</span>
<lb n="1053"/><span>so an cróca, atá annso an chathaoir, atá annso an</span>
<lb n="1054"/><span>oighean, atá annso an mhias, atá annso boiscín an</span>
<lb n="1055"/><span>chabailéara, atá annso an taobhán, atá annso an</span>
<lb n="1056"/><span>portalla, atá annso an cúpla, atá annso an</span>
<lb n="1057"/><span>gabhal-éadan, agus atá annso an boimbéal, agus</span>
<lb n="1058"/><span>atá annso an phinniuir, agus cia aca sin is fearr</span>
<lb n="1059"/><span>leat?</span></p>
<lb n="1060"/>
<lb n="1061"/><p><span>Fear an Dorais. - Sgaoil chugham an phinniuir.</span></p>
<lb n="1062"/>
<lb n="1063"/><p><span>An Buachaillín. - Is maith rinnis agus glaodhach ar</span>
<lb n="1064"/><span>do ainm féin.  Tar a bhaile anois agus méar i do</span>
<lb n="1065"/><span>bhéal agat.  Téidh thar n-ais arís go dtí an doras</span>
<lb n="1066"/><span>agus fan ann go glaodhfaidh tú ar ainm dhuine</span>
<lb n="1067"/><span>éigin thabharfaidh as tú.</span></p>
<lb n="1068"/>
<lb n="1069"/><p><span>An Scoláire. - Cad dhéanfaidh tú anóis.</span></p>
<lb n="1070"/>
<lb n="1071"/><p><span>An Buachaillín. - Déanfaidh mé na hainmneacha do</span>
<lb n="1072"/><span>shóinseáil agus a mhalairt d'ainm do thabhairt ar gach</span>
<lb n="1073"/><span>duine agus cead ghlaodhach do thabhairt do fhear an</span>
<lb n="1074"/><span>dorais arís.</span></p>
<lb n="1075"/>
<lb n="1076"/><p><span>An Scoláire. - Agus má ghlaodhann sé ar aon ainm</span>
<lb n="1077"/><span>acht ar a ainm féin, cad is cor dó?</span></p>
<lb n="1078"/>
<lb n="1079"/><p><span><pb n="24"/> </span>
<lb n="1080"/><span>An Buachaillín. - An té nglaodhfaidh sé air caithfidh</span>
<lb n="1081"/><span>sé dul síos go dtí an doras agus é do thabhairt aníos</span>
<lb n="1082"/><span>annso ar a dhrom leis agus é féin dul síos in a áit.</span>
<lb n="1083"/><span>Ó féach, shid (siúd) í aníos Cailleach na gCnap agus</span>
<lb n="1084"/><span>cleath mhór bhata aici.  Teichimís go léir nó tá</span>
<lb n="1085"/><span>deireadh linn.</span></p>
<lb n="1086"/>
<lb n="1087"/><p><span>XI</span></p>
<lb n="1088"/>
<lb n="1089"/><p><span>"BIRÍN A' BHEO AGUS BIRÍN A' MHAIRBH"</span></p>
<lb n="1090"/>
<lb n="1091"/><p><span>Bheadh gach aoinne suidhte thimcheall ar an teinidh</span>
<lb n="1092"/><span>agus chuirfidhe cipín sa teinidh agus do thógfaidhe</span>
<lb n="1093"/><span>amach é, nuair do bheadh sé dearg, agus do dhéarfadh</span>
<lb n="1094"/><span>an chéad fhear do thosnóchadh "Sgaoil mo bhirín ort."</span>
<lb n="1095"/><span>Do dhéarfadh an fear badh ghiorra dhó: "Cad is birín</span>
<lb n="1096"/><span>duit?"  Do dhéarfadh an chéad fhear arís: "Birín a'</span>
<lb n="1097"/><span>bhéo, birín a' mhairbh, má gheibheann tú bás idir mo dhá</span>
<lb n="1098"/><span>láimh, bíodh an t-srathar rum (orm)."  Do bheadh an</span>
<lb n="1099"/><span>cipín dearg in a láimh nuair do bheadh sé ag rádh an</span>
<lb n="1100"/><span>mhéid sin.  Do shéidfeadh sé trí phuth dá anáil ar</span>
<lb n="1101"/><span>an gcipín agus do thabharfadh sé do'n té bheadh taobh</span>
<lb n="1102"/><span>leis annsin é.  Do dhéarfadh seisean na focail</span>
<lb n="1103"/><span>chéadna.  Thabharfadh sé annsin do fear eile arís é.</span>
<lb n="1104"/><span>Do bheadh an cirín ag dul ó dhuine go chéile go</span>
<lb n="1105"/><span>raghadh sé as.  Pé'r (gibé ar) domhan duine raghadh</span>
<lb n="1106"/><span>sé as air, dhúnfaidhe a shúile agus bheadhfaidhe ag</span>
<lb n="1107"/><span>cur gach aon rud os a chionn, féachaint an bhfuighbheadh</span>
<lb n="1108"/><span>sé a thomás cad bheadh os a chionn.  Siad na focail</span>
<lb n="1109"/><span>dhéarfaidhe ná "Trom, trom, cad atá os do chionn?"</span>
<lb n="1110"/><span>Dá dtomhaisfeadh sé annsin do an chéad iarracht é, do</span>
<lb n="1111"/><span>bhí sgaoilte leis.  Mara (muna) dtomhaisfeadh, bheadh-</span>
<lb n="1112"/><span>faidhe ag cur rudaí go leor os a chionn ar ball.</span>
<lb n="1113"/><span>Mara (muna) bhfuighbheadh sé é do thomhas ar aon chor,</span>
<lb n="1114"/><span>b'fhéidir go dtabharfaidhe párdún sa deireadh dhó.</span>
<lb n="1115"/></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="1116"/><p><span>XII</span></p>
<lb n="1117"/>
<lb n="1118"/><p><span>SEÁN DEARG</span></p>
<lb n="1119"/>
<lb n="1120"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Mise Seán Dearg.  Fear pingne</span>
<lb n="1121"/><span>tusa, a Shéamais, ó's tusa is giorra dham.  Fear dhá</span>
<lb n="1122"/><span>pinginn thusa, a Dhoghair.  Fear trí pingne thusa, a</span>
<lb n="1123"/><span>Chadhla.  Fear tuistiún (teastún) thusa, a Nants.</span>
<lb n="1124"/><span>Fear chúig phingne thusa, a Nóra.  Fear réalaighe</span>
<lb n="1125"/><span>(réalach) tusa, a Mháire.  Cuimhnighidh go léir ar bhúr</span>
<lb n="1126"/><span>n-ainm anois.  Aoinne mbeidh a ainm ráidhte trí</span>
<lb n="1127"/><span>huaire, beidh paiste súgha air.  "Mise Seán Dearg</span>
<lb n="1128"/><span>ó Charraig an Aonaigh, atá ag díol mo chuid anairte</span>
<lb n="1129"/><span>le fear trí pingne, fear trí pingne, fear trí pingne."</span></p>
<lb n="1130"/>
<lb n="1131"/><p><span>Cadhla. - Cad atá oraibh ag gáire?</span></p>
<lb n="1132"/>
<lb n="1133"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Mar is fear trí pingne thusa, agus</span>
<lb n="1134"/><span>nuair nár thug tú freagra, beidh paiste ort.  Tabhair</span>
<lb n="1135"/><span>chugham an sliogán a bhfuil an súgha air, go gcuirfidh</span>
<lb n="1136"/><span>mé paiste ar a éadan so.</span></p>
<lb n="1137"/>
<lb n="1138"/><p><span>Cadhla. - Ní beag dam mo dhonacht gan súgha do chur</span>
<lb n="1139"/><span>orm.  Cad é an freagra do thabharfainn?</span></p>
<lb n="1140"/>
<lb n="1141"/><p><span>Uilliam Thadh. - Aireóchaidh tú anois ag daoinibh</span>
<lb n="1142"/><span>eile é.  Tosnóchaidh mé arís leis.  "Mise Seán</span>
<lb n="1143"/><span>Dearg, ó Charraig an Aonaigh, atá ag díol mo chuid</span>
<lb n="1144"/><span>anairte le fear dhá phinginn, fear dhá phinginn - -."</span></p>
<lb n="1145"/>
<lb n="1146"/><p><span>Doghar. - Mise, ro-mhúirnín?</span></p>
<lb n="1147"/>
<lb n="1148"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Tusa, ro-mhúirnín.</span></p>
<lb n="1149"/>
<lb n="1150"/><p><span>Doghair. - Thugais t'eitheach, ró-mhúirnín?</span></p>
<lb n="1151"/>
<lb n="1152"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Cad eile, ro-mhúirnín?</span></p>
<lb n="1153"/>
<lb n="1154"/><p><span>Doghair. - Fear pingne, fear pingne, fear pingne -</span>
<lb n="1155"/><span>atá paiste ort, a Shéamais.</span></p>
<lb n="1156"/>
<lb n="1157"/><p><span>Seumas. - Do bhí mo chluas in áirde agus do shíl mé</span>
<lb n="1158"/><span>nach í m'ainm ghlaodhadh.</span></p>
<lb n="1159"/>
<lb n="1160"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Tabhair aireachas duit féin feasta.</span>
<lb n="1161"/><span>"Mise Seán Dearg ó Charraig an Aonaigh, atá ag</span>
<lb n="1162"/><span>díol mó chuid anairte le fear tuistiún - -."</span></p>
<lb n="1163"/>
<lb n="1164"/><p><span>Nants. - Mise, ro-mhúirnín?</span>
<lb n="1165"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="1166"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Tusa, ro-mhúirnín.</span></p>
<lb n="1167"/>
<lb n="1168"/><p><span>Nants. - Thugais t'eitheach, ro-mhúirnín.</span></p>
<lb n="1169"/>
<lb n="1170"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Cad eile, ro-mhúirnín?</span></p>
<lb n="1171"/>
<lb n="1172"/><p><span>Nants. - Fear chúig phingne, fear chúig phingne - - .</span></p>
<lb n="1173"/>
<lb n="1174"/><p><span>Nóra. - Mise, ró-mhúirnín?</span></p>
<lb n="1175"/>
<lb n="1176"/><p><span>Nants. - Tusa, ró-mhúirnín.</span></p>
<lb n="1177"/>
<lb n="1178"/><p><span>Nóra. - Thugais t'eitheach, ro-mhúirnín.</span></p>
<lb n="1179"/>
<lb n="1180"/><p><span>Nants. - Cad eile, ro-mhúirnín?</span></p>
<lb n="1181"/>
<lb n="1182"/><p><span>Nóra. - Seán Dearg, Seán Dearg, Seán Dearg. -</span>
<lb n="1183"/><span>Tá paiste ort, a Sheáin Dearg.  Do bhí tu an thabhail.</span>
<lb n="1184"/><span>Do shíl tú ná glaodhfaidhe ar t'ainm.  Tabhair chugham</span>
<lb n="1185"/><span>sliogán an t-súgha.</span></p>
<lb n="1186"/>
<lb n="1187"/><p><span>Uilliam Thadhg. - Féach caidé an rud é bheith neamh-</span>
<lb n="1188"/><span>shuimeamhail.  Do bheireadh (rugadh) orm i gan fhios</span>
<lb n="1189"/><span>dam.  An dtosnóchaimíd arís leis?</span></p>
<lb n="1190"/>
<lb n="1191"/><p><span>Bean an Tighe. - Caithidh uaibh anois é.  Is fearr</span>
<lb n="1192"/><span>dhúinn an paidirín páirteach do rádh.  Sé an cleas is</span>
<lb n="1193"/><span>fearr é.</span></p>
<lb n="1194"/>
<lb n="1195"/><p><span>XIII</span></p>
<lb n="1196"/>
<lb n="1197"/><p><span>"BHFOLACH BHFIADHAG"</span></p>
<lb n="1198"/>
<lb n="1199"/><p><span>Cluiche seadh "bhfolach bhfiadhag" bhíonn ag na</span>
<lb n="1200"/><span>leanbhaidh nuair thagann [siadh]{siad} amach ó an sgoil lá</span>
<lb n="1201"/><span>geimhridh agus bhíonn fuacht orra.  Do bheadh gasradh</span>
<lb n="1202"/><span>aca ann, agus an té badh mhó aca mar cheann ar an</span>
<lb n="1203"/><span>gcuid eile.  Do bheadh "lurapoc, lárapoc" mar rann</span>
<lb n="1204"/><span>aige sin chum iad go léir agus é féin do chóimhreamh.</span>
<lb n="1205"/><span>An té a dtuitfeadh an focal deidheanach air go gheobhadh</span>
<lb n="1206"/><span>sé a chosa leis.  Ar an dara cóimhreamh, do raghadh</span>
<lb n="1207"/><span>duine eile, agus ar an tríomhadh cóimhreamh, agus mar</span>
<lb n="1208"/><span>sin go dtí ná beadh ann acht aoinne amháin.  Do chaith-</span>
<lb n="1209"/><span>feadh seisean bheith in a fhiagaidh agus iompód isteach</span>
<lb n="1210"/><span>ar an bhfalla agus a bhasa do chur ar a shúilibh, go dtí</span>
<lb n="1211"/><span>go raghadh an chuid eile í bhfolach i bpoill (bpollaibh)</span>
<lb n="1212"/><span>agus i bpóirsíbh.  D'fiafróchadh sé, "bhfuil sibh i bhfolach?"</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="1213"/><p><span>"Thá, thá, thá," do dhéarfadh duine aca.  Do bheadh áit</span>
<lb n="1214"/><span>aca ar a dtabharfaidís an chúirt.  Do bheadh gach aoinne</span>
<lb n="1215"/><span>d'iarraidh teacht go dtí an chúirt fé (sul) mbéarfadh</span>
<lb n="1216"/><span>an fiagaidhe air.</span></p>
<lb n="1217"/>
<lb n="1218"/><p><span>An té a mbéarfadh sé air, do chaithfeadh seisean</span>
<lb n="1219"/><span>bheith in a fhiagaidhe annsin.  Do leanfaidís mar sin go</span>
<lb n="1220"/><span>mbeidís cortha.</span></p>
<lb n="1221"/>
<lb n="1222"/><p><span>XIV</span></p>
<lb n="1223"/>
<lb n="1224"/><p><span>COILICHÍN COC</span></p>
<lb n="1225"/>
<lb n="1226"/><p><span>Do raghadh gasradh leanbh i ndiaidh a chéile, agus do</span>
<lb n="1227"/><span>bhearfaidis ar rocaidibh a chéile.  Do bheadh an té badh</span>
<lb n="1228"/><span>mhó aca i dtosach.  Thabharfaidhe an t-sean-chearc uirri.</span>
<lb n="1229"/><span>Do bheadh duine eile annsin ná beadh ar an slabhradh.</span>
<lb n="1230"/><span>Thabharfaidhe coilichín coc uirre.  Do thabharfadh an</span>
<lb n="1231"/><span>t-sean-chearc agus an coillichín dá ainm orra féin i</span>
<lb n="1232"/><span>gan fhios do an chuid eile.  Cuir i gcás go dtabharfadh</span>
<lb n="1233"/><span>an t-sean-chearc Muiris uirri féin, agus do dtabar-</span>
<lb n="1234"/><span>fadh an coilichín Eibhlís air féin.  Do thiocfadh seisean</span>
<lb n="1235"/><span>agus brodh tuighe aige mara phíopa.  Do thabharfadh sé</span>
<lb n="1236"/><span>gal do an t-sean-chearc.  Do thabharfadh sísin do an</span>
<lb n="1237"/><span>sicín badh ghiorra dí, mar is iad sin an lín beadh aici.</span>
<lb n="1238"/><span>Do gheobhadh gach aoinne gal as an bpíopa.  Nuair</span>
<lb n="1239"/><span>thiocfadh sé go dtí an duine badh shia fiar, do chaith-</span>
<lb n="1240"/><span>feadh seisean uaidh é.  Do raghadh an coileach annsin</span>
<lb n="1241"/><span>d'iarraidh a phíopa ar an t-sean-chearc.  Do dhéarfadh</span>
<lb n="1242"/><span>sí gur thug sí gal dé dá sicínibh ar fad.  D'fiafróchadh</span>
<lb n="1243"/><span>sé annsin de an cheann deiridh, cá raibh a phíopa, do</span>
<lb n="1244"/><span>dhéarfadh sísin gur chaith sí uaithe ar an dtalamh é.</span>
<lb n="1245"/><span>Do chromfadh seisean dá lorg.  Mara bhfuigheadh sé</span>
<lb n="1246"/><span>é, do dhéarfadh sé go gcaithfeadh sé sicín d'fhaghbháil in</span>
<lb n="1247"/><span>a áit, agus sásamh éigin do bheith aige mar gheall ar a</span>
<lb n="1248"/><span>phíopa.  Do dhéarfadh an t-sean-chearc leis na sicíníbh</span>
<lb n="1249"/><span>aireachas maith do thabhairt dóib féin.  Do bheadh sé ag</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="1250"/><p><span>preabarnadh annsin, agus ag rioth thimcheall d'iarraidh</span>
<lb n="1251"/><span>teacht ar cheann de na sicíníbh, agus do dhéarfadh sé,</span>
<lb n="1252"/><span>"gheobhad-sa cearc, mar is mé an coillichín coc."  Do</span>
<lb n="1253"/><span>bheadh an lín ar fad as diaidh na circe agus iad ag</span>
<lb n="1254"/><span>rioth anonn 's anall, soir 's siar.  Do bheadh an t-sean-</span>
<lb n="1255"/><span>chearc a rádh, "ní bhfuighbhir-se cearc, a choilichín coc, is</span>
<lb n="1256"/><span>aoirde mise ná coilichín coc, liom-sa an lín, a choilichín</span>
<lb n="1257"/><span>coc."  Má gheobhadh sé teacht ar cheann aca, do chuir-</span>
<lb n="1258"/><span>fidhe ceist air sa t-slighidh ná haireóchadh an chuid eile</span>
<lb n="1259"/><span>é, "cia aca b'fhearr leat Muiris nó Eibhlís?"  Má</span>
<lb n="1260"/><span>dhéarfadh sé Muiris, do bheadh sé ag an chearc i gcomh-</span>
<lb n="1261"/><span>naidhe.  Má dhéarfadh sé Eibhlís, leis an gcoilichín do</span>
<lb n="1262"/><span>gheobhad sé.  Do leanfaidhe air mar sin, go mbeadh</span>
<lb n="1263"/><span>beirthe orra ar fad ag an choilichín agus a rogha</span>
<lb n="1264"/><span>déanta.  Cuir i gcás go dtuitfeadh cuid aca chum an</span>
<lb n="1265"/><span>choilichín do rithfeadh an chearc d'iarraidh iad do bhaint</span>
<lb n="1266"/><span>dé, agus d'éireóchaidís chum a chéile ag smachtughadh</span>
<lb n="1267"/><span>a chéile agus do bheadh deireadh leis an súgradh annsin.</span></p>
<lb n="1268"/>
<lb n="1269"/><p><span>SEAN-CHAINT</span></p>
<lb n="1270"/>
<lb n="1271"/><p><span>1.  An sean-thogha bhíonn ar na prátaíbh: -</span></p>
<lb n="1272"/>
<lb n="1273"/><p><span>An chéad togha chum díola,</span>
<lb n="1274"/><span>An dara togha chum bídh,</span>
<lb n="1275"/><span>An tríomhadh togha chum síl,</span>
<lb n="1276"/><span>Cleabhráin mhuc annsin, ginidíos cearc agus</span>
<lb n="1277"/><span>screalla lachan.</span></p>
<lb n="1278"/>
<lb n="1279"/><p><span>2.  Fear an-chruaidh ba eadh é.  Do bhí cuideachta</span>
<lb n="1280"/><span>ar dínnéar aige.  Ní bhfuighbheadh a bhean aon rud do</span>
<lb n="1281"/><span>dhéanamh acht mar dhéarfadh sé léithe.  Adubhairt sé</span>
<lb n="1282"/><span>léithe blúire ime do chur ar an mbórd go dtí an</span>
<lb n="1283"/><span>chuideachta.  Ní raibh ó an mbean acht an focal</span>
<lb n="1284"/><span>d'faghbháil.  Do bhí sí ag tabhairt iomarca de an im</span>
<lb n="1285"/><span>léithe.  Níor thaithnig sin le n-a fear.  Do bhí an</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="1286"/><p><span>leanbh ar a ghlún aige agus é dá bhréagadh.  Do chrom</span>
<lb n="1287"/><span>sé ag crónán dó agus dó bhí sé 'á rádh: "Éadtrom</span>
<lb n="1288"/><span>éadtrom leath-is-tiar thimcheall, is mó rud dhéarfadh</span>
<lb n="1289"/><span>fear an tighe ná cuirfeadh bean an tighe suim ann."</span>
<lb n="1290"/><span>Ní thug an bhean aon chluas dó.  Thug sí léithe an t-im</span>
<lb n="1291"/><span>go fairsing.</span></p>
<lb n="1292"/>
<lb n="1293"/><p><span>3.  "Neart 'na lámhaibh nach (.i. áit) amháin an mhias,"</span>
<lb n="1294"/><span>.i. congnamh mór fear bhíonn ó an bhfeirmeoir acht ní</span>
<lb n="1295"/><span>leigfeadh a chroidhe cumhang dó iad do chothughadh.</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>4.  Bád do bhí ag baint trioscair í seo amach go</span>
<lb n="1298"/><span>dtí na clocha dubha.  Do chuaidh bean leo ag baint</span>
<lb n="1299"/><span>báirneach.  Do chuireadar amach ar an gcarraig í</span>
<lb n="1300"/><span>agus do chuadar féin fá dhéin an trioscair.  Ar a</span>
<lb n="1301"/><span>gcasadh dóibh níor chuimhnigheadar ar an mbean do</span>
<lb n="1302"/><span>thabhairt leo agus do bhí sí ar an gcarraig.  Do bhí an</span>
<lb n="1303"/><span>taoide ag líonadh.  Do bhí an bhean bhocht ag liúghairig</span>
<lb n="1304"/><span>agus ag sgréachadh.  Ba thoil le Dia go raibh bád</span>
<lb n="1305"/><span>eile ag gabháil tóisde (.i. tairse) agus do thógadar í.</span>
<lb n="1306"/><span>Do bhí fear sa mbád agus do dhein sé an reamhán so</span>
<lb n="1307"/><span>(.i. an rann so): -</span></p>
<lb n="1308"/>
<lb n="1309"/><p><span>A Dhéagláin Uí Dhálaigh céad smál ort 's deacair</span>
<lb n="1310"/><span>D'fág tú do mháthair ag baint bháirneach ar an</span>
<lb n="1311"/><span>gcarraig,</span>
<lb n="1312"/><span>Bheadh sí siúd báidhte agus snátha fá n-a teangain</span></p>
<lb n="1313"/>
<lb n="1314"/><p><span>M'reach (.i. muna mbeadh) rángaigh (.i. ráinig) sa</span>
<lb n="1315"/><span>mbéad Seán rábach a Meachair. </span></p>
<lb n="1316"/>
<lb n="1317"/><p><span>Mac do an mbean ba eadh Déaglán a Dálaigh.  Do</span>
<lb n="1318"/><span>bhí sé sa mbád d'fág a mháthair ar an gcarraig.</span></p>
<lb n="1319"/>
<lb n="1320"/><p><span>5.  Séamus a Dálaigh agus mála mine aige,</span>
<lb n="1321"/><span>Dhá chéad phráta sáidhte sa teinidh aige,</span>
<lb n="1322"/><span>Práta in a láimh agus práta dá ithe aige,</span>
<lb n="1323"/><span>Thabharfadh sé leabhar go n-íosadh a thuilleadh aca.</span></p>
<lb n="1324"/>
<lb n="1325"/><p><span>6.  A phuisín mí-amha, a phuisín mí-amha,</span>
<lb n="1326"/><span>Dá mbéad an cíor agam, chíorfainn do cheann.</span>
<lb n="1327"/></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="1328"/><p><span>7. Oidhche na Nodlag ní hobair le mo mhuinntir dul</span>
<lb n="1329"/><span>a (.i. do) chodladh gan bogadh beag rinnce.</span></p>
<lb n="1330"/>
<lb n="1331"/><p><span>8. Lá 'le (.i. Lá Féile) Brighde báine bíonn áilne</span>
<lb n="1332"/><span>ar gach síon, bíonn an teas ag dul sa ghréin agus na</span>
<lb n="1333"/><span>héin ag déanamh nead, na caoirigh (caora) ag breith</span>
<lb n="1334"/><span>na n-uan, agus an t-síon fhuar ag dul i bhfaid.</span></p>
<lb n="1335"/>
<lb n="1336"/><p><span>9. "Má bhíonn náire ort, atá tú ró-dhealbh."</span>
<lb n="1337"/><span>"Abair é."</span></p>
<lb n="1338"/>
<lb n="1339"/><p><span>10.  Oidhche fhoghmhair, crúb capaill, dranna madra.</span>
<lb n="1340"/><span>Gáire Sasanaigh, ní ceart ionntaoibh do bheith asta sin.</span></p>
<lb n="1341"/>
<lb n="1342"/><p><span>11.  Sean-bhean bheag ba eadh Síghle.  "Cionnas</span>
<lb n="1343"/><span>atá tú, a Shíghle?" - "Ó 'sé, dearc is stiall, is</span>
<lb n="1344"/><span>amhlaidh mar athá an sgéal, an té thagann ar an saoghal</span>
<lb n="1345"/><span>fá phlainéid an teastúin, níl aon fhaghbháil aige ar dul</span>
<lb n="1346"/><span>i sna cúig phingnibh do deo."</span></p>
<lb n="1347"/>
<lb n="1348"/><p><span>12.  Is fearr fuigheall ná uireasbaidh.  Is fearr</span>
<lb n="1349"/><span>fairsing ná fóghanta.</span></p>
<lb n="1350"/>
<lb n="1351"/><p><span>13.  "Cionnas atá tu?"  "D'iarraidh maireachtain</span>
<lb n="1352"/><span>le leisge bás d'fhaghbháil."</span></p>
<lb n="1353"/>
<lb n="1354"/><p><span>14.  Dá mbéadh teine sa tigh, chaithfinn mé féin do</span>
<lb n="1355"/><span>shíneadh.</span></p>
<lb n="1356"/>
<lb n="1357"/><p><span>15.  Is mairg ná déanann uisge te le cois na (an?)</span>
<lb n="1358"/><span>loin'íthe (loingide), .i. is mairg ná déanann rud i</span>
<lb n="1359"/><span>dtosach.  Loinithe seadh an bata bhíonn síos suas sa</span>
<lb n="1360"/><span>chuiginn ag déanamh ime.</span></p>
<lb n="1361"/>
<lb n="1362"/><p><span>16.  "Bhfuil deireadh agaibh leis fós?" - "Níl ná</span>
<lb n="1363"/><span>cuimhneamh air."</span></p>
<lb n="1364"/>
<lb n="1365"/><p><span>17.  Fear fada fionn,</span>
<lb n="1366"/><span>In a seasamh sa ngleann,</span>
<lb n="1367"/><span>Gan dada in a cheann,</span>
<lb n="1368"/><span>Acht diabhail agus deamhain. </span>
<lb n="1369"/><span>- An Feochadán.</span></p>
<lb n="1370"/>
<lb n="1371"/><p><span>18.  An té bheidh i dtosach, beidh an ghealach in a</span>
<lb n="1372"/><span>shúilibh,</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1373"/><p><span>An té bheidh sa lár, beidh gioradán in a sháil,</span>
<lb n="1374"/><span>An té bheidh ar deireadh, béarfaidh an púca air.</span></p>
<lb n="1375"/>
<lb n="1376"/><p><span>19.  A bhean an tighe shéimh, cuir do dhéirc amach chum</span>
<lb n="1377"/><span>an daill,</span>
<lb n="1378"/><span>Olann nó líon nó píosa de an mhuc (.i. muic) as</span>
<lb n="1379"/><span>an Saill (or oigheann)."  (Amhrán, "Bean</span>
<lb n="1380"/><span>an daill Bháin." - O'K.)</span></p>
<lb n="1381"/>
<lb n="1382"/><p><span>20.  Amhráinín siodaraimín-sig-seadraimín-seó</span>
<lb n="1383"/><span>Is dóigh leis na prátaíbh ná fuilim-se beo</span>
<lb n="1384"/><span>Acht brúghfad-sa cúl ag cuid aca fós.</span></p>
<lb n="1385"/>
<lb n="1386"/><p><span>21.  "A fhir úd amuigh ghabhann go minic an ród,</span>
<lb n="1387"/><span>Bí ag cuimhneamh ar Dhia agus ag sileadh na</span>
<lb n="1388"/><span>ndeor,</span>
<lb n="1389"/><span>Bhíos-sa mar atá tusa nuair do bhí mé óg,</span>
<lb n="1390"/><span>Beidh tusa mar atá mise fá leacaibh go deo."</span></p>
<lb n="1391"/>
<lb n="1392"/><p><span>22.  Nuair bheidh an té ólta ag mnáibh an bhaile,</span>
<lb n="1393"/><span>raghaidh suaimhneas ar an lá. - Coffee chum suain agus</span>
<lb n="1394"/><span>té chum faireacháin.</span></p>
<lb n="1395"/>
<lb n="1396"/><p><span>23. Galar rúin agus cúram gan cion.</span></p>
<lb n="1397"/>
<lb n="1398"/><p><span>24.  Tú féin agus do chaipín clogaide.  Fuirse</span>
<lb n="1399"/><span>fadhbach agus taidhbhse bocht.</span></p>
<lb n="1400"/>
<lb n="1401"/><p><span>25.  B'fhéidir nár dóichighe-de dhóibh teacht leis an ádh</span>
<lb n="1402"/><span>ná leis an mí-ádh chuige.</span></p>
<lb n="1403"/>
<lb n="1404"/><p><span>26. Tiocfaidh lá eile fós gur trom le bó a</span>
<lb n="1405"/><span>hearball.</span>
<lb n="1406"/><span>Atáim cortha agus ní mholtar mo shaothar,</span>
<lb n="1407"/><span>Tar éis mo dhíchíll ní bhíotar buidheach díom,</span>
<lb n="1408"/><span>Is mór leo a n-ithim, is beag leo a ndéanaim,</span>
<lb n="1409"/><span>Agus ní leigtear a chodladh go solas an lae mé.</span></p>
<lb n="1410"/>
<lb n="1411"/><p><span>27.  Seachtnuigheann (.i. seachnann) súil nídh ná</span>
<lb n="1412"/><span>feiceann.</span></p>
<lb n="1413"/>
<lb n="1414"/><p><span>28.  Bíonn na daoine ag imtheacht do réir amhrais</span>
<lb n="1415"/><span>agus tuairme, acht tagann an sgéal bun-os-cionn i</span>
<lb n="1416"/><span>gcomhnuidhe.</span></p>
<lb n="1417"/>
<lb n="1418"/><p><span>29.  "An té bhíonn tinn ní binn leis aon rud."</span>
<lb n="1419"/><span>"Go deimhin, is binn leis faothamh."</span></p>
<lb n="1420"/>
<lb n="1421"/><p><span>30.  Mair, a chapaill, agus gheobhair féar.  Gheobhadh</span>
<lb n="1422"/><span>an capall bás an feadh do bheadh an féar ag fás.</span>
<lb n="1423"/></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1424"/><p><span>31.  Buail an ceann agus seachain an muinéal.</span></p>
<lb n="1425"/>
<lb n="1426"/><p><span>32.  Atá spéir breágh amach ó an bhfuinneoig seo.</span></p>
<lb n="1427"/>
<lb n="1428"/><p><span>33.  Sé an tslíghe raibh Dochtúir de Hindeberg ag</span>
<lb n="1429"/><span>múnadh na Gaedhilge acht mar do rinne Dáibhidh Rí</span>
<lb n="1430"/><span>chuireadh seacht bhfeadha i dtalamh, agus i dtaobh (.i. do</span>
<lb n="1431"/><span>réir) mar do rinne sé sailm d'éirigh sé feadh go</span>
<lb n="1432"/><span>dtáinig ar bharr na talmhan.  Mar sin do tháinig sé</span>
<lb n="1433"/><span>fá an nGaedhilg.  Do bhí sé ag bogadh an fhocail</span>
<lb n="1434"/><span>roimhe go dtug sé glan le tuigsint don t-saoghal sa</span>
<lb n="1435"/><span>deireadh é.</span></p>
<lb n="1436"/>
<lb n="1437"/><p><span>34.  Tháinig tú in gan-fhios orainn mar tháinig na</span>
<lb n="1438"/><span>prátaí dubha ar Eochaill.</span></p>
<lb n="1439"/>
<lb n="1440"/><p><span>MAC RÍOGH NA hEASPÁINE</span></p>
<lb n="1441"/>
<lb n="1442"/><p><span>Do bhí Fionn Mac Cumhaill lá dá laetheantaibh agus</span>
<lb n="1443"/><span>uair dá thráthantaibh agus do rinneadh aisling san</span>
<lb n="1444"/><span>oidhche dhó go raibh óglách le teacht isteach ar an náisiún</span>
<lb n="1445"/><span>thógfadh í fá árd-chíos a chlaidhimh agus a sgéithe.  Do</span>
<lb n="1446"/><span>chuir sé Fianna Éireann ar chuantaibh na hÉireann go</span>
<lb n="1447"/><span>léireach (léir) agus do chuaidh sé féin ar chuan ar a </span>
<lb n="1448"/><span>nglaodhaidís Cuan Bhinn Éadair.  Thug sé seacht lá</span>
<lb n="1449"/><span>agus seacht n-oidhche ag faire an chuain.  Sa t-ochtmhadh</span>
<lb n="1450"/><span>lá dhó, do-chonnaic sé chuige an corrachán i mbárr na</span>
<lb n="1451"/><span>gcrann comh-fhada comh-dhíreach, mar an raibh róinte,</span>
<lb n="1452"/><span>míolta móra, éisg na fairrge lupadán lapadán ag</span>
<lb n="1453"/><span>teacht isteach ar bhuis agus an bhais agus ar bhárr bataí</span>
<lb n="1454"/><span>rámha, cubhar na habhann ag dul in íochtar, gainimh na</span>
<lb n="1455"/><span>habhann ag teacht in uachtar, iomaradh chéad sa</span>
<lb n="1456"/><span>chorrachán gan istig uirre acht aon ghaisgidheach amháin</span>
<lb n="1457"/><span>ar a nglaodhaidís Illionn Iolchrothach, mar Ríogh na</span>
<lb n="1458"/><span>hEaspáine.  Ní raibh i n-a cheann acht aon t-súil amháin</span>
<lb n="1459"/><span>agus í chomh mór le mias trucaile agus caora teineadh</span>
<lb n="1460"/><span>ag rioth amach aiste.  Do rinne sé ar Fionn Mac</span>
<lb n="1461"/><span>Cumhaill, díreach gacha lom agus lom gacha ndíreach,</span>
<lb n="1462"/><span>agus do bheannaigh sé dhó leis na briathraibh breágha</span>
<lb n="1463"/><span>fáidheamhla bhí ann le linn na haimsire sin, agus</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1464"/><p><span>d'fhiafraigh sé dhé, arbh é Fionn Mac Cumhaill é.</span>
<lb n="1465"/><span>Do labhair Fionn Mac Cumhaill leis, agus adubhairt sé</span>
<lb n="1466"/><span>leis, nach é féin Fionn Mac Cumhaill ach gurab é an áit</span>
<lb n="1467"/><span>(in) a bhfuighbheadh sé Fionn Mac Cumhaill acht thíos in</span>
<lb n="1468"/><span>íochtar an náisiúin, dá chur go dtí fear uaidh féin ar a</span>
<lb n="1469"/><span>nglaodhaidís Rí Cormac.  Thug sé ceangal lá agus</span>
<lb n="1470"/><span>lán bliadhna ar a churrachán dá mb' amhlaidh 's ná</span>
<lb n="1471"/><span>beadh sé uaithe acht uair an chloig.  Thugadh sé cnoc</span>
<lb n="1472"/><span>de léim agus gleann de thrioslóg agus sin é mar</span>
<lb n="1473"/><span>chomhairigheadh sé coisidheacht an lae sin, gur chuaidh sé</span>
<lb n="1474"/><span>an-ghairid do chúirt Ríogh Cormaic.</span></p>
<lb n="1475"/>
<lb n="1476"/><p><span>Do bhí piast cosmhail le cat thíos in íochtar gleanna.</span>
<lb n="1477"/><span>Do chuir sí cruit ar a drom, agus nuair do shíl sé</span>
<lb n="1478"/><span>dul de léim thar an ngleann, do stop an phiast é.  Do</span>
<lb n="1479"/><span>luigh sé féin agus an phiast chum a chéile ar an áit</span>
<lb n="1480"/><span>sin, agus thugadar sé lá agus sé oidhche ag fionna-</span>
<lb n="1481"/><span>choscairt (fian-ch.) a chéile.  I gceann an t-seachtmhadh lae</span>
<lb n="1482"/><span>dóibh do leag sé fé thíos í agus do bhain sé an ceann</span>
<lb n="1483"/><span>dí.  Do chuir an phiast a dá lapa in achrann in ubhall a</span>
<lb n="1484"/><span>sgórnaighe.  Ní bhfuighbheadh sé é féin do réidhteach, acht</span>
<lb n="1485"/><span>do ghearr sé an dá chois de an dá ghlún agus d'fhan-</span>
<lb n="1486"/><span>adar ar liobarnaigh leis mar bheadh luidíní fá ghabhar.</span>
<lb n="1487"/><span>D'imthigh sé leis agus do chuaidh sé go dtí cúirt Ríogh</span>
<lb n="1488"/><span>Cormaic.  Do bhuail sé buille ar an gcuaille comh-</span>
<lb n="1489"/><span>raic Ríogh Cormaic.  Do chuir sé ar chrioth an chúirt</span>
<lb n="1490"/><span>agus a raibh istigh innte.  "Fios amach," arsa Rí</span>
<lb n="1491"/><span>Cormac, "cia bhuail a leithéid do bhuille ar an</span>
<lb n="1492"/><span>gcuaille comhraic."  Do chuaidh teachtaire amach,</span>
<lb n="1493"/><span>agus nuair do-chonnaic sé an fionna-chruth bhí ar an</span>
<lb n="1494"/><span>ngaisgidheach do thuit sé i laige.  D'fhan sé annsin.</span>
<lb n="1495"/><span>Do bhuail Illionn Iolchrothach an dara buille ar an</span>
<lb n="1496"/><span>gcuaille comhraic arís.  Adubhairt Rí Cormac leis</span>
<lb n="1497"/><span>an dara teachtaire dul amach, agus nuair do-chonnaic</span>
<lb n="1498"/><span>sé an gaisgidheach do thuit sé anuas ar an gcéad</span>
<lb n="1499"/><span>teachtaire.  Adubhairt Rí Cormac gur gibé duine bhí</span>
<lb n="1500"/><span>amuigh gurab é bhí ag marbhadh na dteachtairí,</span>
<lb n="1501"/><span>"atá sé chomh maith dham féin dul amach."  Do chuaidh</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1502"/><p><span>sé amach annsin, agus nuair do-chonnaic sé an fionna-</span>
<lb n="1503"/><span>chruth bhí an Illionn Iolchrothach do chrioth sé ó n-a bhonn</span>
<lb n="1504"/><span>go dtí a bhárr.  D'fhiafruigh sé dhé cad do bhí uaidh.</span>
<lb n="1505"/><span>"Atá," arsa sé, "an náisiún do thógaint (thógbháil)</span>
<lb n="1506"/><span>uait le toradh claidhimh."  "Tabharfaidh mise mo chuid</span>
<lb n="1507"/><span>féin duit gan bruidhean ná achrann, acht dá raghthá go</span>
<lb n="1508"/><span>dtí Fionn Mac Cumhaill, sé an fear é sheacóchaidh cath</span>
<lb n="1509"/><span>agus cruaidh-chomhrac leat."  "Agus nach tusa Fionn</span>
<lb n="1510"/><span>Mac Cumhaill?"  "Ní mé cheana," arsa Rí Cormac,</span>
<lb n="1511"/><span>"acht fear bocht atá fá árd-chíos ag Fionn Mac</span>
<lb n="1512"/><span>Cumhaill a dtugtar Rí Cormac air."  "Gabhaim-se</span>
<lb n="1513"/><span>bog agus briathar orm féin gan greim bídh d'ithe ná</span>
<lb n="1514"/><span>deoch d'ól as aon chorn go raghaidh mé fá dhéin Fhinn</span>
<lb n="1515"/><span>Mhic Cumhaill.  Is dócha gurab é theagmhaidh liom ag</span>
<lb n="1516"/><span>cuan Bhinn Éadair."  D'imthigh sé leis thar n-ais.</span>
<lb n="1517"/><span>Thugadh sé cnoc de léim agus gleann de thrioslóg,</span>
<lb n="1518"/><span>agus sin é mar chomhairigheadh sé coisidheacht an lae sin</span>
<lb n="1519"/><span>agus chuaidh sé thar an-ais ag triall ar Fhionn Mac</span>
<lb n="1520"/><span>Cumhaill.</span></p>
<lb n="1521"/>
<lb n="1522"/><p><span>Nuair do-chonnaic Fionn Mac Chumaill ag teacht é,</span>
<lb n="1523"/><span>do chrioth sé ó n-a bhonn go dtí a bhárr, agus d'imthigh</span>
<lb n="1524"/><span>sé ó chuan Bhinn Éadair a bhaile go dtí a chuairt</span>
<lb n="1525"/><span>féineach, agus adubhairt sé le n-a bhean tighe go raibh</span>
<lb n="1526"/><span>gaisgidheach uathbhásach ag teacht ag triall ar an</span>
<lb n="1527"/><span>gcuairt, agus "ná cuir aon phioc suime ann nuair</span>
<lb n="1528"/><span>thiocfaidh sé isteach chughat.  Sé an chéad rud iarrfaidh</span>
<lb n="1529"/><span>sé ná a dhínnéar, agus bácáil an ghreideall atá</span>
<lb n="1530"/><span>annsin agus a mbácáltar uirre dótháin seacht gcath</span>
<lb n="1531"/><span>na gnáth-fhéinne.  Bácáil an t-arán ar gach taobh de</span>
<lb n="1532"/><span>an ngreideall, agus tabhair dó le n-ithe é idir arán</span>
<lb n="1533"/><span>agus greideall.  Raghaidh mise isteach sa chliabhán atá</span>
<lb n="1534"/><span>annso.  Nuair fhiafróchaidh sé dhíot cad é an sórt</span>
<lb n="1535"/><span>leinbh atá sa chliabhán, abair gur páistín seacht míos</span>
<lb n="1536"/><span>é.  Nuair íosaidh sé an ghreideall fiafróchaidh sé dhíot</span>
<lb n="1537"/><span>caidé an ghaisge dhéanann Fianna Éireann tar éis a</span>
<lb n="1538"/><span>ndínnéir, abair leis gurab é an bhró mhuilinn atá</span>
<lb n="1539"/><span>amuigh annsin do chaitheamh naoi n-uaire thar an</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1540"/><p><span>gcuairt agus gan í do leigint (léigean) chum talmhan</span>
<lb n="1541"/><span>aon iarracht aca.  Déanfaidh sé é sin.  Fiafróchaidh</span>
<lb n="1542"/><span>sé dhíot caidé an dara gaisge dhéanaid, agus abair-se</span>
<lb n="1543"/><span>leis gurabh í a dhá láimh do chur thimcheall ar an gcuairt</span>
<lb n="1544"/><span>agus í d'iompodh i gcoinne na síne in gach aon taobh</span>
<lb n="1545"/><span>is maith leo."</span></p>
<lb n="1546"/>
<lb n="1547"/><p><span>Do chuaidh Fionn Mac Cumhaill sa chliabhán, agus ní</span>
<lb n="1548"/><span>riabh sé acht sa chliabhán nuair tháinig Illionn Iol-</span>
<lb n="1549"/><span>chrothach isteach, an gaisgidheach.</span></p>
<lb n="1550"/>
<lb n="1551"/><p><span>"Dia dhuit, a bhean-thige Fhinn Mhic Cumhaill."</span></p>
<lb n="1552"/>
<lb n="1553"/><p><span>"Dia 's Muire dhuit," arsa bean-tighe Fhinn Mhic</span>
<lb n="1554"/><span>Cumhaill.</span></p>
<lb n="1555"/>
<lb n="1556"/><p><span>"A bhean-tighe Fhinn Mhic Cumhaill, an mbeadh aon</span>
<lb n="1557"/><span>rud agat thabharthá le n-ithe dham?"</span></p>
<lb n="1558"/>
<lb n="1559"/><p><span>"Atá sé dá bhácáil agam," adubhairt an bhean.</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>"Ó tabhair dam go mear é mar atá mé caillte ag</span>
<lb n="1562"/><span>an ocras."  Adubhairt an bhean an dara uair ná raibh sé</span>
<lb n="1563"/><span>thar leath-bhácálta.</span></p>
<lb n="1564"/>
<lb n="1565"/><p><span>"Atá sé go maith," adubhairt seisean, "tabhair</span>
<lb n="1566"/><span>dam é."</span></p>
<lb n="1567"/>
<lb n="1568"/><p><span>Do leig sí chuige an ghreideall agus an t-arán</span>
<lb n="1569"/><span>bácálta ar gach taobh dé.  Do chuir sé órdóg a láimhe</span>
<lb n="1570"/><span>deise fá chúinne de an ngreideall, agus do bhuail sé</span>
<lb n="1571"/><span>fá n-a fhiacail é, agus do chogann sé leis é.  Do bhí sé</span>
<lb n="1572"/><span>ag gabháil do an ngreideall riamh go dtí gur ith sé í</span>
<lb n="1573"/><span>go dtí cúinne beag.</span></p>
<lb n="1574"/>
<lb n="1575"/><p><span>Nuair do bhí an gaisgidheach sásta d'fhiafraigh sé de</span>
<lb n="1576"/><span>an mbean-tighe, caidé an ghaisge dhéanann Fianna</span>
<lb n="1577"/><span>Éireann tar éis a ndínnéir.  Adubhairt sí sin leis</span>
<lb n="1578"/><span>gurab é an bhró mhuilinn a bhí amuigh annsin do</span>
<lb n="1579"/><span>chaitheamh tar an gcuairt naoi n-uaire agus gan í do</span>
<lb n="1580"/><span>leigint (léigean) chum talmhan aon uair aca.  D'imthigh</span>
<lb n="1581"/><span>sé fá dhéin na brón agus an chéad iarracht bhain sé</span>
<lb n="1582"/><span>aiste ní fhuair sé í do bhogadh.  An dara iarracht</span>
<lb n="1583"/><span>ní fhuair sé í do bhogadh, agus an tríomhadh hiarracht</span>
<lb n="1584"/><span>do thóg sé í agus do chaith sé thar an gcuairt í le n-a</span>
<lb n="1585"/><span>láimh dheis agus do ghabh sé i n-a láimh chlé ar ar dtaobh</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1586"/><p><span>eile de an chuairt í, agus do rinne sé an obair sin</span>
<lb n="1587"/><span>léithe naoi n-uaire.  Do leag sé an bhró ar an áit</span>
<lb n="1588"/><span>chéadna (in) a bhfuair sé í.</span></p>
<lb n="1589"/>
<lb n="1590"/><p><span>Tháinig sé go dtí bean-tighe Fhinn Mhac Cumhaill</span>
<lb n="1591"/><span>arís agus d'fhiafruigh sé dhí, caidé an dara gaisge</span>
<lb n="1592"/><span>dhéanann Fianna Éireann.  Adubhairt sí sin leis</span>
<lb n="1593"/><span>gurab é an chuairt d'iompódh i gcoinne na síne in</span>
<lb n="1594"/><span>gach aon taobh is maith leo.  D'imthigh sé fá dhéin na</span>
<lb n="1595"/><span>cuairte.  An chéad iarracht ní fhuair sé í do thógaint</span>
<lb n="1596"/><span>(thógbháil) agus an dara iarracht ní fhuair sé í do</span>
<lb n="1597"/><span>thógaint (thógbháil), an tríomhadh hiarracht d'iompuigh sé</span>
<lb n="1598"/><span>i gcoinne na síne í in gach aon taobh badh mhaith leis.</span>
<lb n="1599"/><span>Tháinig sé go dtí bean-tighe Fhinn Mhic Cumhaill, arís,</span>
<lb n="1600"/><span>agus d'fiafraigh sé dhí caidé an sórt aráin é siúd thug</span>
<lb n="1601"/><span>sí dhó le n-ithe.</span></p>
<lb n="1602"/>
<lb n="1603"/><p><span>"Caidé an chúis a bhfuil tú dá fhiafraighe dhíom?"</span>
<lb n="1604"/><span>adubhairt an bhean leis.</span></p>
<lb n="1605"/>
<lb n="1606"/><p><span>"Mar atá a bhfuil d'fhiaclaibh i mo cheann briste i</span>
<lb n="1607"/><span>n-a mblúireachaibh ag do chuid aráin."</span></p>
<lb n="1608"/>
<lb n="1609"/><p><span>"Is mór an t-iongnadh liom," arsa an bhean, "fear</span>
<lb n="1610"/><span>chomh garbh, chomh láidir leat go mbeitheá ag gearán ar</span>
<lb n="1611"/><span>an arán ná raibh leath-bhácáltha agam."</span></p>
<lb n="1612"/>
<lb n="1613"/><p><span>"A bhean," arsa sé, "atá tú ag cur iongantais</span>
<lb n="1614"/><span>mhóir orm.  Agus an itheann Fianna Éireann arán</span>
<lb n="1615"/><span>chomh cruaidh leis?"</span></p>
<lb n="1616"/>
<lb n="1617"/><p><span>"Ithid agus níos cruadha, mar adubhairt mé cheana</span>
<lb n="1618"/><span>leat ná raibh sé bácáltha agam."</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>"Is uathbhásach na fiacla atá aca," arsa sé, "agus</span>
<lb n="1621"/><span>caidé an saghas é an leanbh atá sa chliabhán agat?"</span></p>
<lb n="1622"/>
<lb n="1623"/><p><span>"Ó atá leinbhín seacht míos ann, agus an t-arán</span>
<lb n="1624"/><span>céadna itheann sé."</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>"An leigfeá dham," arsa sé, "mo mhéara do chur</span>
<lb n="1627"/><span>i n-a bhéal go mbeadh a fhios agam caidé an sórt</span>
<lb n="1628"/><span>fiacla atá aige?"</span></p>
<lb n="1629"/>
<lb n="1630"/><p><span>"Ná bac leis," arsa sí, "agus ná dúisigh mo leanbh."</span></p>
<lb n="1631"/>
<lb n="1632"/><p><span>"Go deimhin," arsa sé, "a bhean-tighe Fhinn Mhic</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1633"/><p><span>Cumhaill, níl mé sásta go mbeadh a fhios agam caidé</span>
<lb n="1634"/><span>an sórt fiacla atá aige."</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>Do chuir sé a órdóg isteach i mbéal an leinbh agus</span>
<lb n="1637"/><span>do luigh an leanbh ar an órdóig nuair fuair sé istigh í</span>
<lb n="1638"/><span>agus do bhain sé amach ó an alt dé í.  Do sgréach sé,</span>
<lb n="1639"/><span>agus an sgréach do chuir sé as, tugadh síos gur</span>
<lb n="1640"/><span>airigheadh sa domhan thoir í.</span></p>
<lb n="1641"/>
<lb n="1642"/><p><span>"Dar mo láimh-se dhuit-se, a bhean-tighe Fhinn Mhic</span>
<lb n="1643"/><span>Chumaill, go marbhóchaidh (muirbhfidh) mé an leanbh."</span></p>
<lb n="1644"/>
<lb n="1645"/><p><span>"Ná adubhairt mise leat," arsa an bhean-tighe,</span>
<lb n="1646"/><span>"gan bacaint (bacadh) le mo leanbh, agus meireach</span>
<lb n="1647"/><span>tú do bheith in do dhuine gan mheas ort féin, ní hin</span>
<lb n="1648"/><span>iomaidh le bean agus le páiste raghthá."</span></p>
<lb n="1649"/>
<lb n="1650"/><p><span>"Atá an ceart agat gan dabht," adubhairt sé, "agus</span>
<lb n="1651"/><span>ó atá an sgéal mar atá sé agus Fianna Éireann</span>
<lb n="1652"/><span>cómh maith de ghaisgidheachaidh teichfidh mé uatha arís</span>
<lb n="1653"/><span>agus raghaidh mé a bhaile dham féineach, acht fé (sul)</span>
<lb n="1654"/><span>n-imtheóchaidh mé is maith liom go bhfeicfinn stoc</span>
<lb n="1655"/><span>(eallach) Fhinn Mhic Cumhaill."</span></p>
<lb n="1656"/>
<lb n="1657"/><p><span>D'fhiafraigh sé dhí, cá ngeobhadh sé chum an stoc</span>
<lb n="1658"/><span>d'fheicsint.  D'innis sí dhó é agus do chuir sí chúig</span>
<lb n="1659"/><span>mhíle agus fiche d'aisdear air agus do raghthá go dtí</span>
<lb n="1660"/><span>an stoc i gcúig mhíle.  Ar an nóimeint ar imthigh sé,</span>
<lb n="1661"/><span>d'éirigh Fionn Mac Cumhaill amach as an gcliabhán.</span>
<lb n="1662"/><span>Do chuir sé cóta mór air agus súgán féir aniar</span>
<lb n="1663"/><span>thairis.  D'imthigh sé leis na cúig mhíle.  Do bhí an</span>
<lb n="1664"/><span>gaisgidheach, Illionn Iolchrothach, tar éis na cúig mhíle</span>
<lb n="1665"/><span>agus fiche do thabhairt isteach agus iad araon ag dul</span>
<lb n="1666"/><span>go dtí an stoc ion aoinfeacht.</span></p>
<lb n="1667"/>
<lb n="1668"/><p><span>"Dia dhuit, a aoghaire na mbó," arsa an gaisgidheach</span>
<lb n="1669"/><span>le Fionn Mac Cumhaill.</span></p>
<lb n="1670"/>
<lb n="1671"/><p><span>"Ó Dia 's Muire duit," arsa Fionn Mac Cumhaill.</span></p>
<lb n="1672"/>
<lb n="1673"/><p><span>"An iad so stoc Fhinn Mhic Cumhaill?" arsa an</span>
<lb n="1674"/><span>gaisgidheach.  "Is breágh an stoc beathaidheach," arsa</span>
<lb n="1675"/><span>sé, "agus is ró-bhreágh an stoc iad," arsa sé arís.  Do</span>
<lb n="1676"/><span>chrom sé ag seanchas do an aoghaire cad bhain dó ag</span>
<lb n="1677"/><span>cuairt Fhinn Mhic Cumhaill, "agus árd-gaisgidhig seadh</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1678"/><p><span>iad," arsa Illionn Iolchrothach, "agus ó atáid siad</span>
<lb n="1679"/><span>chomh maith 's atáid siad atá mé ag teicheadh liom féin</span>
<lb n="1680"/><span>a bhaile uatha.  Ó atá mé ag imteacht tabharfaidh mé</span>
<lb n="1681"/><span>liom tarbh ó Fionn Mac Chumhaill."</span></p>
<lb n="1682"/>
<lb n="1683"/><p><span>"Masa féineach," arsa an aoghaire, "ní tabharfaidh,</span>
<lb n="1684"/><span>nó má thugann tú leat an tarbh, tabharfaidh tú mise</span>
<lb n="1685"/><span>leat."</span></p>
<lb n="1686"/>
<lb n="1687"/><p><span>"Is beag an trioblóid liom tusa do thabhair liom</span>
<lb n="1688"/><span>i bhfochair an tairbh, pér sa domhan dé."</span></p>
<lb n="1689"/>
<lb n="1690"/><p><span>D'imthigh an gaisgidheach agus rug sé ar leath-adharc</span>
<lb n="1691"/><span>ar an tarbh agus thug sé tearsna seacht n-acra</span>
<lb n="1692"/><span>talmhan de an iarracht sin é.  Do léim an t-aoghaire</span>
<lb n="1693"/><span>i n-a dhiaidh agus rug sé ar an adharc eile an dá adhairc</span>
<lb n="1694"/><span>ó n-a chéile go rinneadar dhá leath dhá cheann agus riar</span>
<lb n="1695"/><span>tré n-a dhrom gur sgoileadar siar go dtí an earball</span>
<lb n="1696"/><span>é.  Do labhair an gaisgidheach dhá radh gurab é an</span>
<lb n="1697"/><span>t-aoghaire an fear ba láidre do-chonnaic sé riamh,</span>
<lb n="1698"/><span>"agus nuair ná fuair mé liom an tarbh," arsa sé,</span>
<lb n="1699"/><span>"raghaidh mé thar n-ais go bhfeicfidh mé Fianna</span>
<lb n="1700"/><span>Éireann."</span></p>
<lb n="1701"/>
<lb n="1702"/><p><span>D'imthigh sé thar n-ais, agus thug sé na cúig mhíle</span>
<lb n="1703"/><span>agus fiche isteach, agus ní raibh déanta ag Fionn Mac</span>
<lb n="1704"/><span>Cumhaill acht amháin an cóta mór do bheith bainte dhé</span>
<lb n="1705"/><span>nuair do bhí Illionn Iolchrothach isteach i n-a dhiaidh.</span></p>
<lb n="1706"/>
<lb n="1707"/><p><span>Do bheannuigh sé do Fionn Mac Cumhaill agus</span>
<lb n="1708"/><span>adubhairt sé leis: "is dócha gur tusa Fionn Mac</span>
<lb n="1709"/><span>Cumhaill."</span></p>
<lb n="1710"/>
<lb n="1711"/><p><span>"Is mé cheana," arsa Fionn Mac Cumhaill.</span></p>
<lb n="1712"/>
<lb n="1713"/><p><span>"Atá uaim ort, a Fhinn Mhic Cumhaill, mo dhinnéar</span>
<lb n="1714"/><span>agus osdas na hoidhche."</span></p>
<lb n="1715"/>
<lb n="1716"/><p><span>"Gheobhair agus fáilte," arsa Fionn Mac Chumhaill,</span>
<lb n="1717"/><span>"agus níor leig Fianna Éireann fear ar bith riamh</span>
<lb n="1718"/><span>uatha fá ocras."</span></p>
<lb n="1719"/>
<lb n="1720"/><p><span>Do chuaidh Fionn Mac Cumhaill annsin amach agus</span>
<lb n="1721"/><span>do chuir an barr buabhaill i n-a bhéal.  Do shéid sé é,</span>
<lb n="1722"/><span>agus d'aireóchthaidhe an barr buabhaill i gceithre rann-</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1723"/><p><span>aibh an domhain.  Do chuir sé san mbarr buabhaill</span>
<lb n="1724"/><span>go raibh gaisgidheach uathbhásach ag an chúirt, agus do</span>
<lb n="1725"/><span>réir mar do bheadh Fianna Éireann ag teacht gan aon</span>
<lb n="1726"/><span>phioc a chuigint (ar bith) suime do chur sa ghaisgidheach</span>
<lb n="1727"/><span>so.  Do thosnuigheadar ag teacht annsin Fianna</span>
<lb n="1728"/><span>Éireann go léireach.  Do b'ait le hIllionn Iolchrothach</span>
<lb n="1729"/><span>a laighead suim bhí Fianna Éireann a chur ann, agus</span>
<lb n="1730"/><span>a thréanacht do bhreis orra.  Do shuidheadar go léir</span>
<lb n="1731"/><span>chum dínnéir.  Do bhí fear ar Fiannaibh [Eireann]{Éireann}, a</span>
<lb n="1732"/><span>nglaodhaidís Conán air.  Sé gheibheadh na cnámha go</span>
<lb n="1733"/><span>léir ar piocadh.  Do chaitheadh ubhall mairt treasna an</span>
<lb n="1734"/><span>bhúird go dtí Conáin, agus nuair do-chonnaic Illionn</span>
<lb n="1735"/><span>Iolchrothach ag dul treasna an cnámh do thug sé snab</span>
<lb n="1736"/><span>air agus do thug Conán snab ó an taobh eile air.  Do</span>
<lb n="1737"/><span>bhíodar araon dá tharraing ó n-a chéile go rinneadar</span>
<lb n="1738"/><span>dhá leath de an ubhall mairt eatorra.  Do choimhéad</span>
<lb n="1739"/><span>gach aoinne a raibh i n-a dhorn dé.</span></p>
<lb n="1740"/>
<lb n="1741"/><p><span>"Is mór an seo liom,"  arsa Coná, "tú, gibé áit</span>
<lb n="1742"/><span>tháinig tú as go mbeidhtheá chomh droch-mhúinte agus go</span>
<lb n="1743"/><span>dtógfá amach as mo dhorn rud do bhéinn chum a úsáid,</span>
<lb n="1744"/><span>agus níl ionat," arsa sé, "acht plundairéir bacaigh,"</span>
<lb n="1745"/><span>dá bhualadh leis an méidh do bhí ina dhorn de an chnámh.</span>
<lb n="1746"/><span>D'éirigh sé dá cheann mar éireochadh liathróid de</span>
<lb n="1747"/><span>falla.  Sé an méid suime do chuir Illonn Iolchrothach</span>
<lb n="1748"/><span>sa bhuille fuair sé acht a lámh do chuir in áirde agus a</span>
<lb n="1749"/><span>cheann do thocas dá rádh gurbh mhaith an buille é, acht</span>
<lb n="1750"/><span>ná raibh aon phioc suime aige féin ann.  Mar sin do</span>
<lb n="1751"/><span>bhí.  Nuair do bhí an dínnéar ithte, d'imthigh Illionn</span>
<lb n="1752"/><span>Iolchrothach amach, agus do bhuail sé buille ar an</span>
<lb n="1753"/><span>gcuaille comhraic.  Adubhart sé seacht gcéad do</span>
<lb n="1754"/><span>chur chuige ar thaobh a láimhe deise, agus seacht gcéad</span>
<lb n="1755"/><span>ar thaobh a láimhe clé, seacht gcéad in a dhiaidh aniar,</span>
<lb n="1756"/><span>agus seacht gcéad roime amach, agus seacht gcéad in</span>
<lb n="1757"/><span>aghaidh gach chúinne bhí ar a sgéith.  Do ghadh sé tríotha</span>
<lb n="1758"/><span>mar do gheobhadh seabhac tré scata éanlacht (éanlaith)</span>
<lb n="1759"/><span>lá gaoithe nó dreoilín tré scata éanlacha lá Márta.</span></p>
<lb n="1760"/>
<lb n="1761"/><p><span>Do rinne sé carnán dá gceannaibh agus dá gcos-</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1762"/><p><span>aibh, agus carnán mór dá gcorpaibh agus dá gcuid</span>
<lb n="1763"/><span>éadaigh.  Do mharbh sé iad go léireach, agus do bhuail</span>
<lb n="1764"/><span>sé an dara buille ar an gcuaille comhraic, agus</span>
<lb n="1765"/><span>adubhairt sé an cleas céadna do chur amach chuige.</span>
<lb n="1766"/><span>Do labhair Fionn Mac Cumhaill le hOscar, agus</span>
<lb n="1767"/><span>adubhairt sé leis é féin do dhul amach i gcoinne</span>
<lb n="1768"/><span>Illinn Iolchrothaigh an chuid eile de an tráthnóna.</span>
<lb n="1769"/><span>Adubhairt Oscar leis ná raghadh, acht é féineach do</span>
<lb n="1770"/><span>dhul ann.  "Agus is fada, a Fhinn Mhic Cumhaill," arsa</span>
<lb n="1771"/><span>sé, "atá tú ag cur ughdartháis orainn, agus anois,"</span>
<lb n="1772"/><span>arsa sé, "tástáil féin tú féineach an tráthnóna so."</span></p>
<lb n="1773"/>
<lb n="1774"/><p><span>"Go deimhin, atá an gaisgidheach mór ró-mhaith dhamh-</span>
<lb n="1775"/><span>sa," arsa Fionn Mac Cumhaill, "agus atá mé ró-</span>
<lb n="1776"/><span>aosta, agus a Oscair," arsa sé[.] "Is mairg duit</span>
<lb n="1777"/><span>atá 'am chur fá n-a dhéin chum troid leis, agus nuair</span>
<lb n="1778"/><span>mharbhóchaidh (muirbhfidh) Illionn Iolchrothach mise," arsa </span>
<lb n="1779"/><span>Fionn Mac Cumhaill, "beidh sibh go léireach marbh</span>
<lb n="1780"/><span>as mo dhiaidh.  Mise do bhí ag coimhéad bhúr gceann</span>
<lb n="1781"/><span>oraibh agus bhúr gcion-bheathadh agaibh, acht mar sin</span>
<lb n="1782"/><span>féin," arsa sé, "raghadh mé fá dhéin an fhir mhóir."</span>
<lb n="1783"/><span>Do chuir sé air a chulaidh chatha agus cruidh-chomhraic</span>
<lb n="1784"/><span>agus d'imtigh sé fá dhéin Illinn Iolchrothaigh, agus ba</span>
<lb n="1785"/><span>dheas an buachaill é, Fionn Mac Cumhaill, fá n-a</span>
<lb n="1786"/><span>chulaidh catha agus cruaidh-chomhraic.  Do bhí sé cúig</span>
<lb n="1787"/><span>throighthe agus fiche ar aoirde, ach má seadh ní raibh aon</span>
<lb n="1788"/><span>éifeacht a chuigint (ar bith) ann taobh le Illionn</span>
<lb n="1789"/><span>Iolchrothach.  Do bhí sé deich dtroighthe agus dá fhichid</span>
<lb n="1790"/><span>ar aoirde, agus cúig throighthe déag idir a dhá shlinneán.</span>
<lb n="1791"/><span>Do rinneadar ar a chéile mar do dhéanfadh dá leomhan</span>
<lb n="1792"/><span>buile nó dá mhadra carnaoile.  Do dhéanfaidís ball</span>
<lb n="1793"/><span>bog de an mball cruaidh agus ball cruaidh de an</span>
<lb n="1794"/><span>mball bog.  Do tharraingeóchaidís tobracha (tobair)</span>
<lb n="1795"/><span>fíor-uisge, tré croidhe na gcloch nglas le foiréigean</span>
<lb n="1796"/><span>uilc agus urchóide chum a chéile.  Do leanadar dá chéile</span>
<lb n="1797"/><span>go dtí bárr an tráthnóna go dtí go raibh Fionn Mac</span>
<lb n="1798"/><span>Cumhaill ag teacht cortha, agus do leag Illionn</span>
<lb n="1799"/><span>Iolchrothach fé thíos é.  Do bhí sgiath ag Fionn Mac</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1800"/><p><span>Cumhaill, agus nuair do bheadh baoghal marbhtha air, do</span>
<lb n="1801"/><span>sgréachfadh an sgiath.  Le n-a lin sin do sgréach an</span>
<lb n="1802"/><span>sgiath.  Nuair d'airigh Oscar é, do bhí geata agus trí</span>
<lb n="1803"/><span>fichid geata idir é féin agus an cuaille comhraic agus</span>
<lb n="1804"/><span>do léim sé an geata agus trí fichid.  Le linn 's an</span>
<lb n="1805"/><span>buille do bheith ag teacht ar mhuinnéal Fhinn Mhic</span>
<lb n="1806"/><span>Cumhaill do chuir Oscar a chlaidheamh roimh an mbuille.</span>
<lb n="1807"/><span>"Tabhair ceart dó," arsa Oscar le Illionn Iolchrothach,</span>
<lb n="1808"/><span>"leig uait anois é," arsa sé, "agus seasóchaidh mise</span>
<lb n="1809"/><span>in a áit an chuid eile de an tráthnóna."</span></p>
<lb n="1810"/>
<lb n="1811"/><p><span>"Mhuise," arsa sé, "is beag an trioblóid liom</span>
<lb n="1812"/><span>tusa i n-a fhochair seo."  Fuair sé córda cruaidh</span>
<lb n="1813"/><span>cnáibe agus do cheangail sé Fionn Mac Cumhaill in</span>
<lb n="1814"/><span>áirde idir a dhá shlinneán ar a dhrom, agus do chuaidh</span>
<lb n="1815"/><span>sé ag troid Oscair annsin.  An té do raghadh ó</span>
<lb n="1816"/><span>íochtar an domhain go dtí uachtar an domhain chum</span>
<lb n="1817"/><span>féachaint ar chath agus ar chruaidh-chomhrac is orra féin</span>
<lb n="1818"/><span>ba chóir dul ag féachaint.  Do leanadar dá chéile go</span>
<lb n="1819"/><span>raibh an ghrian ag dul fé.  D'iarr Illionn Iolchrothach</span>
<lb n="1820"/><span>sos chomhraic ar Oscar.  "Atá laochas agus obair mhór</span>
<lb n="1821"/><span>déanta agus t'réis an lae agus atá uaim reasta</span>
<lb n="1822"/><span>d'fhagháil."</span></p>
<lb n="1823"/>
<lb n="1824"/><p><span>"Gheobhaidh tú sin," arsa Oscar.</span></p>
<lb n="1825"/>
<lb n="1826"/><p><span>"Atá mé tnáidhte agat," arsa sé le Oscar.</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>"Ná adubhairt mise leat," arsa Oscar, "nár bheag</span>
<lb n="1829"/><span>duit mé féin an chuid eile de an tráthnóna, agus gan</span>
<lb n="1830"/><span>é sin do bheith ar do dhrom agat."</span></p>
<lb n="1831"/>
<lb n="1832"/><p><span>"Is díreach é," arsa Illionn Iolchrothach, "gurab é</span>
<lb n="1833"/><span>an chuid is luige de Fiannaibh Éireann ar bhuail mé</span>
<lb n="1834"/><span>fútha, agus is dócha gurab iad na fir is fearr atá</span>
<lb n="1835"/><span>romham fós."</span></p>
<lb n="1836"/>
<lb n="1837"/><p><span>Do chuadar chum reasta agus do chaitheadar a</span>
<lb n="1838"/><span>suipéar i dteannta a chéile agus do chuaidh Illionn</span>
<lb n="1839"/><span>Iolchrothach chum codalta.  Do chuir Fionn Mac</span>
<lb n="1840"/><span>Cumhaill a órdóg in a bhéal agus do chogain sé í go</span>
<lb n="1841"/><span>dtí an smior agus ó an smior go dtí an smúsach,</span>
<lb n="1842"/><span>agus do bhain sé mar fhios as an órdóig mara (muna)</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1843"/><p><span>gcoimhéadfadh sé Illionn Iolchrothach in a dhúiseacht</span>
<lb n="1844"/><span>an oidhche sin go mbeadh Fianna Éireann go léir marbh</span>
<lb n="1845"/><span>aige ar an dá bhuille (uair) dhéag dar (lá ar) n-a bhárach.</span>
<lb n="1846"/><span>Do labhair Fionn, agus adubhairt sé le Fearghus Bhéil</span>
<lb n="1847"/><span>Bhinn dul fá dhéin Illinn Iolchrothaigh agus caint agus</span>
<lb n="1848"/><span>seanchas do choimhéad leis ar feadh na hoidhche.  "Ní</span>
<lb n="1849"/><span>raghaidh mé go deimhin," arsa Fearghus Bhéil Bhínn, "acht</span>
<lb n="1850"/><span>téidhir féin ann mar is tú is fearr atá in a thaithighe</span>
<lb n="1851"/><span>thar éis an lae."  Fuair Fionn Mac Cumhaill i gcóir</span>
<lb n="1852"/><span>é féin annsin agus thug sé leis corn leanna agus</span>
<lb n="1853"/><span>d'fhiafraigh sé dhé an raibh sé in a chodladh.  Do labhair</span>
<lb n="1854"/><span>Illionn Iolchrothach agus adubhairt: "atá mé i mo</span>
<lb n="1855"/><span>luighe agus níl mé i mo chodladh."  "Atá laochas mór</span>
<lb n="1856"/><span>déanta agat," arsa Fionn Mac Cumhaill, "agus is</span>
<lb n="1857"/><span>dócha go bhfuil tart ort.  Éirigh agus tóg an deoch</span>
<lb n="1858"/><span>so."</span></p>
<lb n="1859"/>
<lb n="1860"/><p><span>"Sé do bheatha-sa, a Fhinn Mhac Cumhaill," arsa sé,</span>
<lb n="1861"/><span>"agus ní raibh mé riamh in a phráinn níos mó."  D'ól</span>
<lb n="1862"/><span>sé siar an corn dighe do aon deoch amháin.  Adubhairt</span>
<lb n="1863"/><span>Fionn Mac Cumhaill leis, má sí Éire bhí uaidh fá</span>
<lb n="1864"/><span>árd-chíos a chlaidhimh agus a sgéithe go dtabharfadh sé</span>
<lb n="1865"/><span>dó í ar maidin i mbárach gan pléidhe gan aighneas,</span>
<lb n="1866"/><span>"acht go ngeallfaidh tú dúinn go bhfanfaidh tú in ár</span>
<lb n="1867"/><span>bhfochair."</span></p>
<lb n="1868"/>
<lb n="1869"/><p><span>"Maith an fear, a Fhinn Mhic Cumhaill.  Sin a bhfuil</span>
<lb n="1870"/><span>uaim.  Níl aon rud is fearr ná an réidhteach."</span></p>
<lb n="1871"/>
<lb n="1872"/><p><span>"Atá má ag cur ceiste ort," arsa Fionn Mac</span>
<lb n="1873"/><span>Cumhaill.  "Cad as duit, nó cia ar díobh tú?  Is</span>
<lb n="1874"/><span>dócha go bhfuil laochas mór déanta agus sé (sul) ar</span>
<lb n="1875"/><span>bhuail té féin-sa."</span></p>
<lb n="1876"/>
<lb n="1877"/><p><span>"A Fhinn Mhic Cumhaill," arsa sé, "ó chuir tú an</span>
<lb n="1878"/><span>cheist orm, sé an áit an ab as damh-sa nó ó ríoghacht</span>
<lb n="1879"/><span>na bhfear mór.  Acht in Éirinn do marbhadh mo athair</span>
<lb n="1880"/><span>agus ar bhain liom riamh.  Do bhí duine agus fiche</span>
<lb n="1881"/><span>dearbhráthair agam agus mé féin an duine ba lugha</span>
<lb n="1882"/><span>díobh.  Do bhídís ag imtheacht gach aon lá agus ní</span>
<lb n="1883"/><span>fheadar mé cá mbídís ag dul.  Ní raibh aon mheas aca</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1884"/><p><span>orm le mo laighead.  Acht do lean mé iad aon lá</span>
<lb n="1885"/><span>amháin.  Do bhíodar ag imtheacht riamh agus choidhche</span>
<lb n="1886"/><span>gur chuadar go dtí caisleán bhí ar bhruach na fairrge.</span>
<lb n="1887"/><span>Do bhí dubhadh na gcnoc agus na mbánta do dhaoinibh</span>
<lb n="1888"/><span>ar an áit sin agus sé rud bhíodar a (do) dhéanamh ná</span>
<lb n="1889"/><span>ag caitheamh brón mhuilinn i gcoinne an chaisleáin, agus</span>
<lb n="1890"/><span>an té is aoirde chuirfeadh í, do bhí an Rí chum a inghean</span>
<lb n="1891"/><span>do thabhairt dó le pósadh.  A Fhinn Mhic Cumhaill," </span>
<lb n="1892"/><span>arsa sé, "do bhí na fir comh mór comh garbh sin agus</span>
<lb n="1893"/><span>ná fuighbhinn teacht ar an mbróin.  Do bhí mé i bhfad ag</span>
<lb n="1894"/><span>fuireach (fanamhain), acht sa deireadh thiar thall thug</span>
<lb n="1895"/><span>mé léim as mo chorp agus do lámhaigh mé an bhró ar</span>
<lb n="1896"/><span>theacht chum talamh dí.  Do chaith mé as mo láimh dheis</span>
<lb n="1897"/><span>í i gcoinne an chaisleáin agus do chuir mé glan ar an</span>
<lb n="1898"/><span>taobh eile í.  Fé (sul) ráinig dí dul ar talamh,</span>
<lb n="1899"/><span>do ghabhas i mo chiotóig í, agus, a Fhinn Mhic Cumhaill,</span>
<lb n="1900"/><span>do rinne mé an obair sin léithe naoi n-uaire.  Do</span>
<lb n="1901"/><span>chuir an óig-bhean a ceann amach i mbárr an chaisleáin</span>
<lb n="1902"/><span>nuair do-chonnaic sí an ghaisge dá dhéanamh, agus, a </span>
<lb n="1903"/><span>Fhinn Mhic Chumhaill, nuair do-chonnaic mé breághacht</span>
<lb n="1904"/><span>na mná do léim mé as mo chabhail i gcoinne an</span>
<lb n="1905"/><span>chaisleáin, do chuir mé mo lámh in a crios agus do</span>
<lb n="1906"/><span>thógas liom ar mo dhrom í ar éigean tré an dúthaigh.</span>
<lb n="1907"/><span>Do chuadhas go dtí bruach na fairrge.  Do rinneas</span>
<lb n="1908"/><span>currachán, agus do chuadhas isteach innte, agus</span>
<lb n="1909"/><span>d'imthigheamar linn chum fairrge.  Nuair do chuadhmar</span>
<lb n="1910"/><span>in imigcéan (in imchéin) ó bhaile do-chonnacamar an</span>
<lb n="1911"/><span>spéir ag dorchughadh ós ár gceann.  Do thúirlinn</span>
<lb n="1912"/><span>anuas chughainn sa churrachán sean-duine beag liath</span>
<lb n="1913"/><span>agus rug sé orm agus ar mo mhnaoi breagh deas</span>
<lb n="1914"/><span>ar ghlaodhaidís mar ainm uirre Réaltha na Maoin.</span>
<lb n="1915"/><span>Do cheangail sé ár lámha agus ár gcosa dhá chéile,</span>
<lb n="1916"/><span>agus d'árduigh sé leis sinn in áirde san aer.  Do</span>
<lb n="1917"/><span>sgaoil sé an currachán le taoide agus le mór-</span>
<lb n="1918"/><span>fhairrge, agus do thug sé leis isteach sinn chum tíreach.</span>
<lb n="1919"/><span>Do chaith sé mé in áirde i gcúl sean-chéardchan, agus</span>
<lb n="1920"/><span>thug sé leis mo bhean agus do bhain sé an fhuil aiste,</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1921"/><p><span>agus do rinne claidheamh bhí aige d'fhaghairt le fuil</span>
<lb n="1922"/><span>mo mhná.  Do chuir sé gairm-scoile amach annsin,</span>
<lb n="1923"/><span>agus adubhairt sé leo go raibh aige anois an plun-</span>
<lb n="1924"/><span>dairéir mharbh a athair agus a shean-athair, agus ar</span>
<lb n="1925"/><span>bhain leis riamh, gurab é mharbh iad, é féin agus a</span>
<lb n="1926"/><span>mhuinntear.  Iad go léir do thabhairt leo fagóidí</span>
<lb n="1927"/><span>go ndóghfaidís agus go losgfaidís é ar maidin i</span>
<lb n="1928"/><span>mbárach.  Nuair fuaras amuigh é d'iarras ar an</span>
<lb n="1929"/><span>mbuachaill bhí ag an sean-duine mé do sgaoileadh.</span></p>
<lb n="1930"/>
<lb n="1931"/><p><span>"Adubhairt an buachaill liom dá sgaoilfeadh sé</span>
<lb n="1932"/><span>féineach mé an té cheangail cheana mé go gcean-</span>
<lb n="1933"/><span>gaileóchadh (gceangailfeadh) sé arís mé.  Dar mo</span>
<lb n="1934"/><span>láimh-sa duit-se, a bhuachaill gabha(nn)," arsa mise,</span>
<lb n="1935"/><span>"má sgaoileann tusa mise as an ndoinsiún a bhfuil</span>
<lb n="1936"/><span>mé ann, gach ar bhain leis riamh ní cheangaileóchadh</span>
<lb n="1937"/><span>(ceangailfeadh) arís mé chum mé do chur san áit</span>
<lb n="1938"/><span>céadna a bhfuil mé."  "Sé an feall tú d'fhágaint</span>
<lb n="1939"/><span>(d'fhágbháil) ann gan dabht," arsa sé, "acht má</span>
<lb n="1940"/><span>sgaoilim-se tú," arsa sé, "agus go bhfuighbhidh an sean-</span>
<lb n="1941"/><span>duine an bhuntáiste ort, beidh mise marbh chomh maith</span>
<lb n="1942"/><span>leat féin."  "Geallaim duit," arsa mise, "má sgaoil-</span>
<lb n="1943"/><span>eann tú mé go mbeidh do cheann agus do chion-bheathadh</span>
<lb n="1944"/><span>agat, agus beidh an náisiún ar fad agat atá tógtha</span>
<lb n="1945"/><span>suas ag an máighistir."  "Raghaidh mé an seans leat,"</span>
<lb n="1946"/><span>arsa an buachaill gabhann.  Do thug sé leis claidheamh</span>
<lb n="1947"/><span>chum na téada do ghearradh bhí do mo cheangal, agus</span>
<lb n="1948"/><span>nuair do shíl sé na téada do ghearradh is amhlaidh do</span>
<lb n="1949"/><span>raghadh na téada i láidreacht.  "Anois," arsa mise,</span>
<lb n="1950"/><span>"téidhir agus faigh an claidheamh do rinneadh a fhaghairt</span>
<lb n="1951"/><span>le fuil mo mhná féin."  Do chuaidh, agus nuair tháinig</span>
<lb n="1952"/><span>an claidheamh i gciorracht trí troighthe do an cheangal,</span>
<lb n="1953"/><span>d'imthigh na téada in a mblúireachaibh.  "Fanfaidh mise</span>
<lb n="1954"/><span>annso ins an áit a bhfuil mé," arsa mise, "agus téidhir-</span>
<lb n="1955"/><span>se i mbun do ghnótha féin, agus beidh a fhios againn</span>
<lb n="1956"/><span>cad adéarfaidh an sean-duine nuair thiocfaidh sé</span>
<lb n="1957"/><span>isteach."  Nuair tháinig sé isteach adubhairt sé leis an</span>
<lb n="1958"/><span>mbuachaill gabhann: "seo anois," arsa sé, "atá mé</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1959"/><p><span>chum dóghadh agus losgadh bitheamhnaigh mhairbh ar bhain</span>
<lb n="1960"/><span>liom riamh, é féin agus a mhuinntear."  Nuair do shil</span>
<lb n="1961"/><span>sé bheith ag dul fá mo dhéin i n-áirde go dtí an sean-</span>
<lb n="1962"/><span>chúil, do bhí mé i mo sheasamh ar lár na fear cheárdchan</span>
<lb n="1963"/><span>ós a choinne amach.  Do rinneamar ar a chéile mar do</span>
<lb n="1964"/><span>dhéanfadh dá leomhan buile, nó dá mhadra carnaoile.</span>
<lb n="1965"/><span>Do dhéanfaimís ball bog de an mball cruaidh, agus ball</span>
<lb n="1966"/><span>cruaidh de an mball bog.  Do tharraingeóchaimís tobair</span>
<lb n="1967"/><span>fíor-uisge tré chroidhe na gcloch nglas le foiréigean</span>
<lb n="1968"/><span>uilc agus urchóide chum a chéile go dtí ar theacht an</span>
<lb n="1969"/><span>tráthnóna agus an sean-ghabha ag dul tríom.  Annsin</span>
<lb n="1970"/><span>do labhair an buachaill gabhann, agus adubhairt sé</span>
<lb n="1971"/><span>liom: "Is mór an seó liom," arsa sé, "gaisgidheach</span>
<lb n="1972"/><span>chomh deallradhthach leat gurab é an sean-duine mí-</span>
<lb n="1973"/><span>ádhmharach sin atá ag tabhairt do dhóthain le déanamh</span>
<lb n="1974"/><span>duit.  Croth suas tú féin," arsa sé, "agus is fada</span>
<lb n="1975"/><span>liom atá tú ag gabháil dó."  Le linn agus an buachaill</span>
<lb n="1976"/><span>gabhann ag labhairt do bhí an sean-ghabha ar cnámh a </span>
<lb n="1977"/><span>chúil agam, agus do bhaineas an ceann dé ar an áit</span>
<lb n="1978"/><span>sin.  D'imthigheas amach annsin agus an dream a raibh</span>
<lb n="1979"/><span>na fagóidí aca chum bheith do mo dhóghadh agus do mo</span>
<lb n="1980"/><span>losgadh do mharbh mé gach aoinne riamh aca.  Tháinig</span>
<lb n="1981"/><span>mé thar n-ais isteach go dtí an buachaill gabhann agus</span>
<lb n="1982"/><span>d'fhiafruigheas dé an raibh aon ghreim aige d'íosainn.</span>
<lb n="1983"/><span>"Atá do dhóthain," arsa an buachaill gabhann.  Do</span>
<lb n="1984"/><span>shuidheamar i bhfochair a chéile agus do chaitheamar ár</span>
<lb n="1985"/><span>ndínnéar, mé féin agus an buachaill gabhann.</span></p>
<lb n="1986"/>
<lb n="1987"/><p><span>"Ní raibh díreach acht ár ndínnéar caithte againn</span>
<lb n="1988"/><span>nuair do bhí an áit lán isteach de dhaoinibh.  D'im-</span>
<lb n="1989"/><span>thigheas fá n-a ndéin agus ní fheadar caidé a chúis</span>
<lb n="1990"/><span>iad, acht do dhruideas chúcha agus do mharbh mé gach</span>
<lb n="1991"/><span>aoinne riamh aca go dtí aon fhear amháin.  Adubhairt</span>
<lb n="1992"/><span>an fear sin liom gan é féin do mharbhadh, agus go</span>
<lb n="1993"/><span>n-inneosadh sé dham cad thug sa tslighidh é.</span></p>
<lb n="1994"/>
<lb n="1995"/><p><span>"Cad thug sa tslighidh sibh?" arsa mise.</span></p>
<lb n="1996"/>
<lb n="1997"/><p><span>"A Illinn Iolchrothaigh," arsa se, "do fuadadh</span>
<lb n="1998"/><span>inghean an Ríogh, agus do chuir sé sinn-ne, tré an</span>
<lb n="1999"/><span>náisiún ag féachaint a mb'fhéidir í d'fhaghbháil."</span>
<lb n="2000"/></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="2001"/><p><span>"Dar mo láim-se dhuit-se, a fhir mhaith," arsa mise,</span>
<lb n="2002"/><span>"dá mbeadh a fhios sin agam, ní mharbhóchainn (mhuirbh-</span>
<lb n="2003"/><span>finn) aoinne agaibh.  Teidhir-se a bhaile agus abair leis</span>
<lb n="2004"/><span>an Rígh go bhfaca tú Illionn Iolchrothach agus go bhfuil</span>
<lb n="2005"/><span>a inghean in a codladh agus ná faghbhfaidhe (fuighbhtí) í</span>
<lb n="2006"/><span>d'fheicsint."</span></p>
<lb n="2007"/>
<lb n="2008"/><p><span>"D'imthig an fear leis a bhaile, agus do chuadas</span>
<lb n="2009"/><span>thar n-ais go dtí an buachaill gabhann.  D'fhiafruigheas</span>
<lb n="2010"/><span>de an mbuachaill gabhann cia aca b'fearr leis teacht</span>
<lb n="2011"/><span>liom féineach, nó fuireach (fanamhaint) sa náisiún i n-a</span>
<lb n="2012"/><span>raibh sé bhí buailte amach agam féin dó.</span></p>
<lb n="2013"/>
<lb n="2014"/><p><span>"Is fearr liom dul leath," arsa an buachaill</span>
<lb n="2015"/><span>gabhann.</span></p>
<lb n="2016"/>
<lb n="2017"/><p><span>"Do chuadhas agus fuaireas mo bhean, Réaltha na</span>
<lb n="2018"/><span>Maoin, bhí marbh ag an sean-ghabha.  Do cheangaileas</span>
<lb n="2019"/><span>in áirde idir mo dhá shlinneán í, agus d'imthigheamar,</span>
<lb n="2020"/><span>mé féin agus an bhuachaill gabhann linn-ne tré an</span>
<lb n="2021"/><span>dúthaigh.  Nuair do chuadhmar in imigcéin (in imchéin)</span>
<lb n="2022"/><span>ó bhaile, adubhairt go rabhas ag teacht cortha de an</span>
<lb n="2023"/><span>mnaoi.  Adubhairt an buachaill gabhann liom gur chóra</span>
<lb n="2024"/><span>dham í do chuir sa talamh mar do dhéantaoi (do-ghníthí)</span>
<lb n="2025"/><span>le n-a leithéid riamh.</span></p>
<lb n="2026"/>
<lb n="2027"/><p><span>"Dar mo láimh-se dhuit-se, a bhuachaill gabhann,"</span>
<lb n="2028"/><span>arsa mise, "meireach mar is tú adubhairt an chaint</span>
<lb n="2029"/><span>liom, do bhainfinn an ceann díot ar an áit a bhfuil</span>
<lb n="2030"/><span>tú i do sheasamh.  Mo bhean bhreágh dheas," arsa mise,</span>
<lb n="2031"/><span>"Réaltha na Maoin agus a fuair mé dá duadh, ní</span>
<lb n="2032"/><span>chuirfidh mé sa talamh choidhce í."</span></p>
<lb n="2033"/>
<lb n="2034"/><p><span>"Do rinneamar ár reasta.  Do shocruigheas níos</span>
<lb n="2035"/><span>fearr ar mo dhrom í.  D'imthigheamhar linn annsin,</span>
<lb n="2036"/><span>agus do chuadhmar go dtí bruach na fairrge.  Do</span>
<lb n="2037"/><span>rinneas corrachán ar an áit sin.  Do chuadh-sa féin</span>
<lb n="2038"/><span>agus an buachaill gabhann agus Réaltha na Maoin</span>
<lb n="2039"/><span>isteach innte.  Adubhart leis an mbuachaill gabhann</span>
<lb n="2040"/><span>agus sinn istigh sa chorrachán chum imtheachta chum</span>
<lb n="2041"/><span>fairrge.</span></p>
<lb n="2042"/>
<lb n="2043"/><p><span>"A bhuachaill gabhann," arsa mise, "is dóigh liom</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="2044"/><p><span>go bhfuil sé ceart dam rud éigin do dhéanamh léithe</span>
<lb n="2045"/><span>agus gan í do bhreith níos sia."</span></p>
<lb n="2046"/>
<lb n="2047"/><p><span>"Ná adubhairt mise leat," arsa an buachaill gabhann,</span>
<lb n="2048"/><span>"nach comaráduidhe do dhuine beo duine marbh."</span></p>
<lb n="2049"/>
<lb n="2050"/><p><span>"Do rinneas caisleán ar an áit sin ar scarbhach</span>
<lb n="2051"/><span>na trágha.  Thugas mar bhuaidh do an chaisleán bheith ag</span>
<lb n="2052"/><span>casadh thimcheall agus gan aon fhaghbháil é do stad</span>
<lb n="2053"/><span>go bráth go stadfainn féin é, agus dó chuireas isteach</span>
<lb n="2054"/><span>Réaltha na Maoin ann.  D'imthigheas féin agus an buach-</span>
<lb n="2055"/><span>aill gabhann chum fairrge linn annsin istigh sa chorrachán,</span>
<lb n="2056"/><span>agus nuair do bhíos scathamh de an t-slighidh adubhart</span>
<lb n="2057"/><span>leis an mbuachaill gabhann go raibh uaigneas ag teacht</span>
<lb n="2058"/><span>arís orm as diaidh na mná agus go gcasfainn arís</span>
<lb n="2059"/><span>uirre.  Do chuadhas thar n-ais arís fá n-a déin agus </span>
<lb n="2060"/><span>thugas liom amach as an gcaisleán í, agus d'imthigh-</span>
<lb n="2061"/><span>eamar annsin chum fairrge.  Do chuadhmar isteach i</span>
<lb n="2062"/><span>náisiún eile.  Do bhíomar ag imtheacht linn tré an</span>
<lb n="2063"/><span>náisiún sin, gur theagmhuigh sean-cheárdcha orainn.  </span>
<lb n="2064"/><span>Do chuadhmar isteach ins an sean-cheárdchain, d'fhiaf-</span>
<lb n="2065"/><span>ruigheamar de an ngabha an raibh aon ghreim bídh</span>
<lb n="2066"/><span>aige do thabharadh sé le n-ithe dhúinn.  "Atá</span>
<lb n="2067"/><span>agus fáilte," arsa an sean-ghabha, "caidé an rud</span>
<lb n="2068"/><span>é sin atá in áirde ar do dhrom agat," arsa sé.</span>
<lb n="2069"/><span>"Atá mo bhean," arsa mise, "agus í marbh.  An</span>
<lb n="2070"/><span>bhfeadair tú an bhfuighbhtheá aoinne dham," arsa mise,</span>
<lb n="2071"/><span>"do chuirfeadh an t-anam innte thar n-ais arís."  "Má</span>
<lb n="2072"/><span>thabharthá greim bliadhna dham ort féin, agus ar do</span>
<lb n="2073"/><span>bhuachaill tabharaidh mé mo fhocal duit go gcuirfidh</span>
<lb n="2074"/><span>mé féin an t-anam innte i gceann lá agus bliadhain."</span>
<lb n="2075"/><span>"Atáim sásta leis sin," arsa mise, "le margadh do</span>
<lb n="2076"/><span>dhéanamh leat greim do thabhairt duit orm féin agus</span>
<lb n="2077"/><span>ar mo bhuachaill.  Acht bí siúrálta," arsa mise bheith in</span>
<lb n="2078"/><span>iúl le n-a hanam do chur i mo mhnaoi-sa i gceann lá</span>
<lb n="2079"/><span>agus bliadhain, nó tabharaidh tú mac do athar agus</span>
<lb n="2080"/><span>do mháthar damh-sa."  "Níl aon bhaoghal in aon chor ná</span>
<lb n="2081"/><span>cuirfidh mé an t-anam innte," arsa an gabha, acht</span>
<lb n="2082"/><span>caithfidh tú coimhéad an rud chuirfidh mise amach as</span></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="2083"/><p><span>poll atá annso chughat, agus mara (muna) gcoimhéad-</span>
<lb n="2084"/><span>faidh tusa é sin damh-sa, beidh lá agus bliadhain eile</span>
<lb n="2085"/><span>agam-sa ort-sa agus ar do bhuachaill."  "Atá go</span>
<lb n="2086"/><span>maith," arsa mise, "dá mbeadh na deamhain aeracha féin</span>
<lb n="2087"/><span>ann do choimhéadfadh mise iad."</span></p>
<lb n="2088"/>
<lb n="2089"/><p><span>Do chaitheamar linn an aimsear go raibh an</span>
<lb n="2090"/><span>bhliadhain caithte, agus do bhí an lá dá chaitheamh annsin.</span></p>
<lb n="2091"/>
<lb n="2092"/><p><span>"Seadh, a shean-ghabha," arsa mise, "bhí seasmhach do</span>
<lb n="2093"/><span>do mhargadh."</span></p>
<lb n="2094"/>
<lb n="2095"/><p><span>"Bead ar an nóimeint," arsa an sean-ghabha.  Thug</span>
<lb n="2096"/><span>an sean-ghabha leis rud bhí aige cosmhail le feiréad.</span>
<lb n="2097"/><span>Thug sé mise leis, agus do chuir sé an feiréad isteach</span>
<lb n="2098"/><span>i bpoll agus mise ar bhéal an phoill agus adubhairt sé</span>
<lb n="2099"/><span>liom an rud chuirfeadh an feiréad amach as an bpoll,</span>
<lb n="2100"/><span>mara (muna) gcoimhéadfainn é go mbeadh greim</span>
<lb n="2101"/><span>bliadhna eile aige orm.  "Atá go maith," arsa mise.</span>
<lb n="2102"/><span>Is gairid do bhíos nuair do léim rud amach chugham</span>
<lb n="2103"/><span>cosmhail le fiadh.  Thugas iarracht ar bhreith air.  Do</span>
<lb n="2104"/><span>shleamhnuigh uaim sa tslighidh ná fuaireas coimhéad i mo</span>
<lb n="2105"/><span>láimh dé acht dá ordóig a choise.  Do bhíos-sa féin agus </span>
<lb n="2106"/><span>é féin ag gabháilt dá chéile, agus níor bhféidir liom</span>
<lb n="2107"/><span>ath-ghreim do bhreith air go ceann i bhfad, go dtí go</span>
<lb n="2108"/><span>bhfuaireas sa deireadh thiar thall mo dhá láimh do chur</span>
<lb n="2109"/><span>thimcheall ar a chabhail, agus do bhuaileas fúm thíos é</span>
<lb n="2110"/><span>de an iarracht sin.  Tháinig an sean-ghabha agus do</span>
<lb n="2111"/><span>bhain sé braon fola as bhárr a chluaise.  Thug sé leis</span>
<lb n="2112"/><span>Réaltha an Maoin agus do chuir isteach in a bhéal trí</span>
<lb n="2113"/><span>braon dí, agus do chuir sé in a súil í, agus do chuimil</span>
<lb n="2114"/><span>sé dá cluasaibh trí braon eile dí.  D'éirigh sé aniar</span>
<lb n="2115"/><span>chomh sleamhain chomh slán agus do bhí sí riamh."</span></p>
<lb n="2116"/>
<lb n="2117"/><p><span>Le n-a linn sin do bhí sé in a lá, agus adubhairt</span>
<lb n="2118"/><span>Illionn Iolchrothach le Fionn Mac Cumhaill gur</span>
<lb n="2119"/><span>le n-a chuid bladaireacht do bhí díoghbháil mór</span>
<lb n="2120"/><span>déanta aige dhó, codladh na hoidhche do chur i mugha air</span>
<lb n="2121"/><span>agus laochas mór do bhí le déanamh indiu aige.  "Ná</span>
<lb n="2122"/><span>adubhairt tusa liom-sa," arsa Fionn Mac Cumhaill,</span>
<lb n="2123"/><span>"gurabh in Éirinn do marbhadh do athair agus do</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="2124"/><p><span>sinnsear go léir agus beidh tú féin marbh ar a dá</span>
<lb n="2125"/><span>bhuille (uair) déag ar bhall ag Oscar.</span></p>
<lb n="2126"/>
<lb n="2127"/><p><span>Ní raibh an focal ráidhte ag Fionn Mac Cumhaill</span>
<lb n="2128"/><span>nuair do bhí an buille buailte ag Oscar ar a gcuaille</span>
<lb n="2129"/><span>comhraic.  Do rinneadar araon annsin ar a chéile</span>
<lb n="2130"/><span>mar do dhéanfadh dá leomhan buile, nó dá mhadra</span>
<lb n="2131"/><span>carnaoile.  Do dhéanfaidís ball bog de an mball</span>
<lb n="2132"/><span>cruaidh, agus ball cruaidh de an mball bog.  Do tharr-</span>
<lb n="2133"/><span>aingeóchaidís tobair fíor-uisge tré chroidhe na gcloch</span>
<lb n="2134"/><span>nglas, le foiréigean uilc agus urchóide chum a chéile</span>
<lb n="2135"/><span>go dtí i dteannta an dá bhuille dhéag.  D'éirig Illionn</span>
<lb n="2136"/><span>Iolchrothach in áirde agus mar bhí sé níos aoirde ná</span>
<lb n="2137"/><span>Oscar d'éirig Oscar in a dhiaidh, agus do bhuail sé le</span>
<lb n="2138"/><span>n-a chlaidheamh é i dteora an chinn agus na colna.</span>
<lb n="2139"/><span>Do bhain sé an ceann dé an iarracht sin.  D'éirig</span>
<lb n="2140"/><span>an ceann in áirde sa spéir, agus thug sé iarracht ar</span>
<lb n="2141"/><span>teacht ar an gcolann arís, agus dá dtiocfadh an ceann</span>
<lb n="2142"/><span>ar an gcolann, do mharbhóchadh (mhuirbhfeadh) sé Fianna</span>
<lb n="2143"/><span>Éireann go léir.  D'éirig Oscar de léim amach as a</span>
<lb n="2144"/><span>chabhail, agus do bhuail se le buille coise an ceann.</span>
<lb n="2145"/><span>Do chuir sé mar reilthíni in áirde ar an aer é, agus</span>
<lb n="2146"/><span>siad atá ag tabhairt solas na hoidhche dhúinn go léir</span>
<lb n="2147"/><span>ó shoin.  Do raghadh fear sé troighthe idir gach aon</span>
<lb n="2148"/><span>easna le hOscar as sin go dtí go bhfuair sé bás,</span>
<lb n="2149"/><span>agus an síneadh bhain sé as féin ag baint a chinn de</span>
<lb n="2150"/><span>Illionn Iolchrothach.</span></p>
<lb n="2151"/>
<lb n="2152"/><p><span>AN T-SEAN-CHAILLEACH SA CHÓFRA</span></p>
<lb n="2153"/>
<lb n="2154"/><p><span>Do bhí beirt dearbhráthair ann fadó agus do bhíodar</span>
<lb n="2155"/><span>araon pósda.  Do bhí muirear mór ar cheann aca acht</span>
<lb n="2156"/><span>ní raibh aoinne clainne ag an duine eile.  Do bhí fear</span>
<lb n="2157"/><span>an mhuirir an-dhealbh.  Níor mhar sin do an bhfear eile;</span>
<lb n="2158"/><span>do bhí sé an-shaidhbhir.  Do bhí feirm mhór thalmhan aige,</span>
<lb n="2159"/><span>agus strus agus geall air.  Tháinig an saoghal chomh</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="2160"/><p><span>cruaidh sin ar an bhfear bocht agus gan aige acht an</span>
<lb n="2161"/><span>t-aon bhó-ín amháin b'éigean dó í do thabhairt leis go</span>
<lb n="2162"/><span>dtí an aonach chum biadh agus éadach d'fhaghbháil dá</span>
<lb n="2163"/><span>leanbhaibh.  Níor fhiafruig aoinne dhé ar an aonach cad</span>
<lb n="2164"/><span>bhí aige.  Do dhuibh agus do theann air nuair do chaith</span>
<lb n="2165"/><span>sé í do thabhairt a (do) bhaile arís agus fios aige</span>
<lb n="2166"/><span>gurab é an dealbhas bhí sa mbaile roimhe.</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>Do casadh stracaire air ar an mbóthar.  "Dia</span>
<lb n="2169"/><span>dhuit, a fhir an tighe," ar seisean.  "Dia 's Mhire</span>
<lb n="2170"/><span>dhuit a's Pádraig," arsa an fear bocht cráidhte leis.</span>
<lb n="2171"/><span>"An ag díol nó ag ceannacht bhís," arsa an stracaire.</span>
<lb n="2172"/><span>"Go bhfóiridh Dia orainn, is ag díol do bhíos agus má</span>
<lb n="2173"/><span>seadh níor dhíolas agus ní fheadar mé cad dhéanfad le</span>
<lb n="2174"/><span>mo sguaine agus gan aon rud le n-ithe aca sa mbaile</span>
<lb n="2175"/><span>agus gan aon fhaghbháil air nuair nár dhíolas í seo."</span>
<lb n="2176"/><span>"Agus," arsa an stracaire, "bhfuil aon duine</span>
<lb n="2177"/><span>muinnteardha agat d'fhuasgaileóchadh ort go bhfuighbhtheá</span>
<lb n="2178"/><span>an bhó-ín do dhíol."  "Atá, a mhic ó, dearbhráthair dam</span>
<lb n="2179"/><span>i mbéal an dorais a bhfuil saidhbhreas go leor aige</span>
<lb n="2180"/><span>agus is beag an mhaith dhamh-sa é sin mar ní fhéachfadh</span>
<lb n="2181"/><span>sé orm."  "Bhfuil aoinne clainne ag an dearbhráthair</span>
<lb n="2182"/><span>sin."  "Ó níl, a mhic ó, agus atá a shliocht air, ní</span>
<lb n="2183"/><span>thuigeann sé dhamh-sa ná do mo chúram."  "An leigfeá</span>
<lb n="2184"/><span>leat mise go lá," arsa an stracaire.  "Go bhféachaidh</span>
<lb n="2185"/><span>Dia orainn ní beag dam mé féin agus a bhfuil agam</span>
<lb n="2186"/><span>do bheith ar an-áird agus gan tusa do bheith chomh dona</span>
<lb n="2187"/><span>linn."  "Is cuma sin, raghad leat," arsa an stracaire.</span></p>
<lb n="2188"/>
<lb n="2189"/><p><span>Nuair do bhíodar ag déanamh ar an ngeata do bhí</span>
<lb n="2190"/><span>na páistí ar fad ar an mbóthar ag faire go bhfeic-</span>
<lb n="2191"/><span>fidís a n-athair ag teacht.  Nuair do-chonnacadh an</span>
<lb n="2192"/><span>bhó aige arís ag teacht thar n-ais, do liúghadar agus</span>
<lb n="2193"/><span>do sgreadadar agus do ritheadar, isteach go dtí a</span>
<lb n="2194"/><span>máthair agus adubhairt léithe go rabhadar réidh anois,</span>
<lb n="2195"/><span>go raibh an bhó ag teacht ag a n-athair arís.</span></p>
<lb n="2196"/>
<lb n="2197"/><p><span>"Éistighidh, a pháistí," arsa an stracaire, "bíonn</span>
<lb n="2198"/><span>cabhair Dé ar bóthar."  Agus chomh luath agus tháinig</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="2199"/><p><span>dorchughadh na hoidhche, "éirigh," arsa an stracaire le</span>
<lb n="2200"/><span>n-a n-athair, "agus fagh mála maith mór dam."  "a</span>
<lb n="2201"/><span>cá bhfuil tú chum mé do thabhairt?"  "Is cuma dhuit sa</span>
<lb n="2202"/><span>tubaiste acht siubhal leat."</span></p>
<lb n="2203"/>
<lb n="2204"/><p><span>D'imthigheadar leo agus do chuadar go dtí tigh</span>
<lb n="2205"/><span>(teach) an dearbhráthar agus do chuaidh an stracaire</span>
<lb n="2206"/><span>isteach i dtigh na bprátaí agus do líon sé an mála go</span>
<lb n="2207"/><span>maith.  Do chuaidh sé isteach i dtigh an bhainne agus</span>
<lb n="2208"/><span>d'árdaigh leis meascán breagh ime.  Do chuadar a (do)</span>
<lb n="2209"/><span>bhaile go dtí an bhean bhocht bhí ag baile agus</span>
<lb n="2210"/><span>adubhradar léithe corcán díobh sin do chur síos do na</span>
<lb n="2211"/><span>leanbhaibh.  Do chuir agus ní baoghal go raibh aon ocras</span>
<lb n="2212"/><span>orra ag dul a (do) chodladh annsin.  Nuair tháinig</span>
<lb n="2213"/><span>an dara hoidhche adubhairt an stracaire le fear an</span>
<lb n="2214"/><span>tighe éirghe agus teacht leis arís.  "Ó Dia le mo</span>
<lb n="2215"/><span>anam, a Sheáin," arsa an bhean, "nó crochfar thú."</span>
<lb n="2216"/><span>"Dar fiadh féin," arsa an fear eile, "ní chrochfar an</span>
<lb n="2217"/><span>fhaid 's bhead-sa in a fhochair."  Do chaith sé imtheacht</span>
<lb n="2218"/><span>leis agus do chuadar go dtí an pháirc mar a raibh</span>
<lb n="2219"/><span>beathaidhigh, agus do chas an stracaire leis an</span>
<lb n="2220"/><span>t-seafaid do b'fhearr fuair sé, agus ba ghairid an</span>
<lb n="2221"/><span>mhoill bhí air dá marbhadh agus dá cur i gcóir agus</span>
<lb n="2222"/><span>adubhairt le bean an tighe a ndóthain do chur síos do</span>
<lb n="2223"/><span>na páistíbh dí sin.  Do chuir, agus, má chuir, ní gan</span>
<lb n="2224"/><span>eagla é.</span></p>
<lb n="2225"/>
<lb n="2226"/><p><span>Do bhí iongantas ar bhean an fhir shaidhbhir, mar do </span>
<lb n="2227"/><span>bhí a fhios aici iad do bheith an-dhealbh, agus adubhairt</span>
<lb n="2228"/><span>sí le n-a mháthair ná feadar sí cad do bhí aca nó</span>
<lb n="2229"/><span>cá rabhadar ag faghbháil greim le n-ithe nuair nár</span>
<lb n="2230"/><span>dhíoladar an bhó.  "Ní fheadar," ar sísin, "cionnas</span>
<lb n="2231"/><span>do gheobhaimís amach é."  "Ní fheadar i mbasa," arsa</span>
<lb n="2232"/><span>an maháthair.  "Raghad-sa suas go dtí Brighid (.i. bean</span>
<lb n="2233"/><span>an fhir bhoicht) agus fiafróchcaidh mé dí an leigfeadh sí</span>
<lb n="2234"/><span>dham an cófra do chur isteach sa cístin, mar go bhfuil-</span>
<lb n="2235"/><span>míd chum bheith ag bualadh an arbhair agus go mbeadh</span>
<lb n="2236"/><span>sé sa t-slighidh dhúinn.  Gheobhair-se dul isteach ann,</span>
<lb n="2237"/><span>a mháthair, agus cuirfead-sa an glas air.  Cuirfidh</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="2238"/><p><span>mé poll ann sa t-slighidh go bhfuighbhidh tú bheith ag</span>
<lb n="2239"/><span>féachaint amach tríd orra agus do-chidhfidh tú cad</span>
<lb n="2240"/><span>bheidh aca."  "Era a inghin ó," arsa an mháthair, "do</span>
<lb n="2241"/><span>caillfidhe de an ocras mé fá cheann dhá lá."  "Ní</span>
<lb n="2242"/><span>chaillfear," arsa an inghean, "mar cuirfeadh-sa an</span>
<lb n="2243"/><span>oiread bídh chughat agus déanfaidh tú."  Do chuaidh sí</span>
<lb n="2244"/><span>go dtí an bhean bhocht agus d'fiafruigh sí dhí an</span>
<lb n="2245"/><span>bhfuighbheadh sí an cófra do chur isteach sa chistin go</span>
<lb n="2246"/><span>ceann cupla lá mar go rabhadar chum bheith ag bualadh</span>
<lb n="2247"/><span>an arbhair, agus go ndéanfadh sé an-mhaith dóibh é do</span>
<lb n="2248"/><span>bheith as an t-slighidh dhóibh.  Adubhairt sísin léithe go</span>
<lb n="2249"/><span>bhfuighbheadh agus fáilte.  Do cuireadh mo shean-chailleach</span>
<lb n="2250"/><span>isteach sa chófra agus tugadh suas go dtí an teach</span>
<lb n="2251"/><span>eile é.  Ní raibh a fhios ag aoinne go raibh aon rud</span>
<lb n="2252"/><span>istigh ann.  I gceann na hoidhche nuair do bhíodar ag</span>
<lb n="2253"/><span>ithe a gcoda agus corcán breágh de sheafaid beirbhthe</span>
<lb n="2254"/><span>aca, d'fhéach ceann de na páistíbh síos mar a raibh an</span>
<lb n="2255"/><span>cófra agus do-chonnaic sí mar do bheadh réilthín ag</span>
<lb n="2256"/><span>lasadh tré an bpoll i gcliathán an chófra.  "Ó a</span>
<lb n="2257"/><span>mham, a mham," ar sísin, "féach an réilthín atá sa</span>
<lb n="2258"/><span>mbosca úd shíos."  "Éist, a sciuirse," arsa an</span>
<lb n="2259"/><span>mháthair, "cad do thabharfadh réilthín annsin?"  "Ó</span>
<lb n="2260"/><span>atá sé ann go deimhin," arsa an páiste.  "Dar fiadh,</span>
<lb n="2261"/><span>mhuise," arsa an stracaire, "beidh a fhios agam-sa</span>
<lb n="2262"/><span>cad atá ann," ag dul síos agus ag tarraing an bhéil-</span>
<lb n="2263"/><span>aspa agus do thóg sé suas an clár.  Cad do gheobhadh</span>
<lb n="2264"/><span>sé istigh ann acht mo shean-chailleach agus gan cniug</span>
<lb n="2265"/><span>innte.  "Atáir annsin, a shean-thubaisteoir," ar seisean</span>
<lb n="2266"/><span>"acht ní thabharfair-se an sgéal a (do) bhaile leat mar</span>
<lb n="2267"/><span>do shíl tú é do thabhairt."  Fuair sé cnámh mór de</span>
<lb n="2268"/><span>cheathramha na seafaide agus do sháith sé siar in a</span>
<lb n="2269"/><span>béal í agus do thacht sé í.  Do dhún sé anuas an clár</span>
<lb n="2270"/><span>arís agus do shocruig sé mar do bhí sé roimhe agus</span>
<lb n="2271"/><span>d'fhág sé ann mo shean-léid.</span></p>
<lb n="2272"/>
<lb n="2273"/><p><span>I gceann dhá lá annsin tháinig an inghean agus thug</span>
<lb n="2274"/><span>sí léithe an cófra a (do) bhaile agus nuair d'oscail sí é,</span>
<lb n="2275"/><span>fuair sí a máthair tar éis bháis istigh ann.  Do thuit</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="2276"/><p><span>an-lug-ar-an-lag aici agus ní fheadair sí cad do</span>
<lb n="2277"/><span>dhéanfadh sí mar ná raibh a fhios ag a fear aon rud</span>
<lb n="2278"/><span>mar gheall air.  Sé an rud do cheap sí ná a máthair</span>
<lb n="2279"/><span>do tharraing amach as agus í do shíneadh ar an leab-</span>
<lb n="2280"/><span>thain agus leigint (léigean) uirre gur bás obann</span>
<lb n="2281"/><span>fuair sí.  Do chuaidh sí amach agus do ghlaoidh sí ar</span>
<lb n="2282"/><span>a fear agus adubhairt leis go raibh a máthair tar éis</span>
<lb n="2283"/><span>bháis agus ná feadair sí cad dhéanfadh sí. "a a</span>
<lb n="2284"/><span>chladhaire," ar seisean, "caidé an chúis nár ghlaodh</span>
<lb n="2285"/><span>tú orm fadó go raghainn fá dhéin an t-sagairt?"</span>
<lb n="2286"/><span>"Do bhí sí imthighthe," ar sísin, "fé (sul) bhfaca mé í."</span>
<lb n="2287"/><span>Do ghlaodhadar isteach annsin ar na comhursanaibh agus</span>
<lb n="2288"/><span>d'shocruigheadar í mar ba cheart chum í do thórramh.</span></p>
<lb n="2289"/>
<lb n="2290"/><p><span>Do bhí bean uasal ar an mbaile agus gach aon</span>
<lb n="2291"/><span>bhaintreabhach do-gheobhadh bás chaithfeadh sí féin cóir</span>
<lb n="2292"/><span>tórraimh do chur orra, mar ba é nós bhí aici é.  Do</span>
<lb n="2293"/><span>chuir sí uirre seo chomh maith é, mar do bhí an-mheas</span>
<lb n="2294"/><span>aici uirre.  Agus an oidhche tar éis í do chur adubhairt</span>
<lb n="2295"/><span>an stracaire leis an bhfear bocht gur mór an feall</span>
<lb n="2296"/><span>na héadaighe breágha bhí uirre do bheith ag dreoghadh sa</span>
<lb n="2297"/><span>chré agus an phráinn (gábhadh) bhí ag a pháistíbh sin leo,</span>
<lb n="2298"/><span>agus "b'fhearr dhúinn dul agus í do thógbhaíl agus iad</span>
<lb n="2299"/><span>do bhaint dí."  "Ó a mhic ó," arsa an fear bocht, "ní</span>
<lb n="2300"/><span>dhéanfainn ar mo cheanna."  "Riabhal mise mhaiseadh,"</span>
<lb n="2301"/><span>ar seisean, "go gcaithfidh tú teacht gan buidheachas</span>
<lb n="2302"/><span>duit."  D'imthigheadar leo agus do thógadar í.</span>
<lb n="2303"/><span>"Seo," arsa an stracaire, "tóg leat na héadaighe</span>
<lb n="2304"/><span>seo agus tógfad-sa liom í féin."  "Ó, caidé an</span>
<lb n="2305"/><span>gnó atá agat dí féin, gibé mar dhéanann na héad-</span>
<lb n="2306"/><span>aighe?"  "Is cuma dhuit," ar seisean, "acht déan mo</span>
<lb n="2307"/><span>chomhairle."  Thug sé leis í go dtí a teach féin agus</span>
<lb n="2308"/><span>do chuaidh sé go dtí teach na muc agus do mharbh a</span>
<lb n="2309"/><span>raibh de mhucaibh ann.  Do chuir sé an sgian i láimh na</span>
<lb n="2310"/><span>sean-chaillighe agus isteach i sgórnaigh ceann de na</span>
<lb n="2311"/><span>mucaibh agus d'fhág sé annsin iad.</span></p>
<lb n="2312"/>
<lb n="2313"/><p><span>Nuair d'éirigh an cailín ar maidin agus chuaidh ag</span>
<lb n="2314"/><span>friotháileamh na muc tháinig scannradh uirre agus do</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="2315"/><p><span>rioth sí isteach ag glaodhach ar fhear an tighe dá rádh go</span>
<lb n="2316"/><span>raibh an t-sean-bhean amuigh agus go raibh na muca go</span>
<lb n="2317"/><span>léir marbh aici.  "I mbasa má's fíor sin," ar seisean,</span>
<lb n="2318"/><span>"marbhóchaidh (muirbhfidh) sí sinn féin sa deireadh."</span>
<lb n="2319"/><span>Do chuaidh sé amach, agus 'ar ndóigh do bhí sí ann.  Do</span>
<lb n="2320"/><span>cuirfeadh arís an dara huair í, agus má chuireadh do thóg</span>
<lb n="2321"/><span>an stracaire arís í.  Thug sé leis í, agus do cheangail</span>
<lb n="2322"/><span>sé in áirde i ndrom capaill bhí sa stábla í.  Nuair</span>
<lb n="2323"/><span>d'éirigh an buachaill ar maidin agus nuair oscail sé</span>
<lb n="2324"/><span>dorus an stábla siúd amach an capall.  D'imthig sé</span>
<lb n="2325"/><span>leis tré chladhacha agus réidhte nó gur chuaidh sé dá</span>
<lb n="2326"/><span>bhascadh i gcorrach agus sin mar fuaradh (frith) teacht</span>
<lb n="2327"/><span>suas leis agus an t-sean-chailleach ar a mhuin aige.  Do</span>
<lb n="2328"/><span>cuireadh annsin arís í agus ar ndóigh thóg mo strac-</span>
<lb n="2329"/><span>aire í agus do chuir sé isteach i bhfuinneoig an</span>
<lb n="2330"/><span>tseomra chuca í in a bata-corrach.</span></p>
<lb n="2331"/>
<lb n="2332"/><p><span>Nuair do-chonnacadar annsin í adubhradar gur</span>
<lb n="2333"/><span>fonn bhí uirre iad féin do mharbhadh anois, agus do bhí</span>
<lb n="2334"/><span>sgeimhle croidhe ar an inghean, mar shíl sí gur i dtaobh</span>
<lb n="2335"/><span>í do chur isteach fa chófra bhí sí ag teacht chuca.  Do</span>
<lb n="2336"/><span>cuireadh annsin an ceathramhadh babhta (uair) í agus</span>
<lb n="2337"/><span>adubhairt an stracaire ná déanfadh sé a thuilleadh, go</span>
<lb n="2338"/><span>raibh cuid mhaith déanta anois aige orra, acht go dtioc-</span>
<lb n="2339"/><span>fadh sé i slighidh eile orra.  Do chuaidh sé go dtí fear an</span>
<lb n="2340"/><span>tighe agus do fhiafruigh sé dé cad do thabharfadh sé</span>
<lb n="2341"/><span>do an té chuirfeadh an t-sean-bhean sin gan bheith ag</span>
<lb n="2342"/><span>teacht chuige.  "Ó, a mhic ó," ar seisean, "aon rud ar</span>
<lb n="2343"/><span>aon chor d'iarrfadh sé orm."  "Má seadh," ar seisean,</span>
<lb n="2344"/><span>"an dtabharfá dhomh-sa leath an mhéid atá agat go dtí</span>
<lb n="2345"/><span>lá do bháis agus do chuid ar fad ó lá do bháis amach?"</span>
<lb n="2346"/><span>"Tabharfad," ar seisean, "mar atá eagla orm go</span>
<lb n="2347"/><span>marbhóchaidh (muirbhfidh) sí sinn féin."  "Caithfir-se é</span>
<lb n="2348"/><span>sin do thabhairt dam-sa fá do láimh agus geallaim-se</span>
<lb n="2349"/><span>dhuit go gcuirfead-sa a mhalairt de chúram uirri sin</span>
<lb n="2350"/><span>in áit bheith ag teacht chughat-sa."  Thug sé fá láimh dó</span>
<lb n="2351"/><span>mar iarr sé.  "Seadh anois," ar seisean, "bí-se ar</span>
<lb n="2352"/><span>an taobh (is) amuigh de gheata na reilige ag (ar) an dá</span></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="2353"/><p><span>bhuille dhéag anocht agus aireóchaidh tusa bualadh uirri</span>
<lb n="2354"/><span>sin."  "Atá go maith," arsa fear an tighe.  Fuair</span>
<lb n="2355"/><span>an stracaire annsin dhá chat agus do chuir sé isteach i</span>
<lb n="2356"/><span>mála iad agus do chuaidh sé isteach sa reilig.  Nuair</span>
<lb n="2357"/><span>d'airigh sé na daoine ag teacht leath (is) amuigh do</span>
<lb n="2358"/><span>bhuail sé snaidhm de bhata ar na cataibh agus do chuir-</span>
<lb n="2359"/><span>eadar sgréach asta.  Nuair d'airigh an mhuinntear</span>
<lb n="2360"/><span>amuigh an sgréach "och dar fiadh," ar siad sin, "mar-</span>
<lb n="2361"/><span>an (muna) raibh sí marbh cheana, atá sí marbh go</span>
<lb n="2362"/><span>ceart anois."  Do theicheadar leo féin a (do) bhaile</span>
<lb n="2363"/><span>agus adubhradar gur dócha ná féadfadh sí teacht anois</span>
<lb n="2364"/><span>níos mó, agus i mbasa níor tháinig.  Do rinne an</span>
<lb n="2365"/><span>stracaire suas ar an bhfear bocht an méid fuair sé</span>
<lb n="2366"/><span>féin agus do bhí a aigne sásta annsin.  Adubhairt sé</span>
<lb n="2367"/><span>gur mhór an truagh duine agus an-iomarca aige agus</span>
<lb n="2368"/><span>duine eile agus gan aon rud do bheith aige.  "Atháir-</span>
<lb n="2369"/><span>se agus do pháistí go maith anois agus beadh-sa ag</span>
<lb n="2370"/><span>cur díom."  "Ó ná himthigh," ars an fear bocht, "fan</span>
<lb n="2371"/><span>i n-ár bhfochair go deo."  "Ní bhfuighbhinn fuireach" ar</span>
<lb n="2372"/><span>seisean, "slán agus beannacht libh," agus d'imthigh sé</span>
<lb n="2373"/><span>leis.</span></p>
<lb n="2374"/>
<lb n="2375"/><p><span>AN t-AMADÁN GASTA</span></p>
<lb n="2376"/>
<lb n="2377"/><p><span>Do bhí bean ann fad ó (san aimsir anallód)</span>
<lb n="2378"/><span>a raibh amadán de mhac aici.  Ní raibh aon rud</span>
<lb n="2379"/><span>lé déanamh aige agus do chuaidh sé go dtí feirmeoir</span>
<lb n="2380"/><span>agus do rinne sé aimsir leis.  Nuair do bhí seacht</span>
<lb n="2381"/><span>mbliadhna caithte aige adubhairt sé leis féin go</span>
<lb n="2382"/><span>raibh sé in am aige (dó) dul a bhaile go dtí</span>
<lb n="2383"/><span>a [mhátair]{mháthair} agus d'iarr sé a thuarastal ar an</span>
<lb n="2384"/><span>bhfeirmeoir.  Do bhí an chúirt agus go léor talmhainte</span>
<lb n="2385"/><span>agus go leor airgid aige acht mar sin féin ní raibh sé</span>
<lb n="2386"/><span>ag tabhairt do Seán acht trí leath-píghne de bhárr a</span>
<lb n="2387"/><span><pb n="56"/>  </span>
<lb n="2388"/><span>shaothair (Seán bhí mar ainm ar an amadán).  Adubhairt</span>
<lb n="2389"/><span>Seán leis ná díolfadh sin é, acht go gcaitfeadh sé an</span>
<lb n="2390"/><span>méid airigid do-gheobhadh sé leis ar a dhrom i mála</span>
<lb n="2391"/><span>do thabhairt dó nuair chasfadh sé.</span></p>
<lb n="2392"/>
<lb n="2393"/><p><span>D'imthigh sé a bhaile agus nuair do-chonnaic a</span>
<lb n="2394"/><span>mháthair é do bhí áthas an domhain uirre.  D'fhiafruig</span>
<lb n="2395"/><span>sí dhé an raibh aon rud aige tar éis a sheacht mbliadhna.</span>
<lb n="2396"/><span>Adubhairt sé ná raibh aige acht pinginn, "acht is gairid</span>
<lb n="2397"/><span>bheidh mar sin" ar seisean.</span></p>
<lb n="2398"/>
<lb n="2399"/><p><span>Ar maidin dar (lá ar) n-a bhárach do bhog sé</span>
<lb n="2400"/><span>chum bóthair arís agus iar n-imtheacht dó do-chonnaic</span>
<lb n="2401"/><span>sé fear istigh i gcoill ag stracadh crainn.  "Cad atá</span>
<lb n="2402"/><span>tú a (do) dhéanamh mar sin," arsa Seán leis.  "Atáim,"</span>
<lb n="2403"/><span>ar seisean, "ag bailiughadh rud lasfaidh an teine do</span>
<lb n="2404"/><span>mo mháthair."  "Siubhal liom-sa," arsa Seán, "agus</span>
<lb n="2405"/><span>beir go maith."  "Raghad," ar seisean.</span></p>
<lb n="2406"/>
<lb n="2407"/><p><span>D'imthigheadar leo agus ní rabhadar i bhfad ag</span>
<lb n="2408"/><span>imtheacht nuair do-chonnacadar fear in a sheasamh ar</span>
<lb n="2409"/><span>chrosaire.  "An cortha atá tú?" arsa Seán leis.  "Ní</span>
<lb n="2410"/><span>h-eadh," ar seisean, "acht an bhfeiceann tú an hata sin?</span>
<lb n="2411"/><span>Nuair atá seisean ar mhullach mo chinn, ní bhfuighbheadh</span>
<lb n="2412"/><span>aoinne teacht i mo ghoire le teas agus, nuair atá sé</span>
<lb n="2413"/><span>ar mo leath-cheann, ní bhfuighbheadh aoinne teacht i mo</span>
<lb n="2414"/><span>ghoire le fuacht."  "Dá dtiocfá linn-ne, do dhéan-</span>
<lb n="2415"/><span>faimís go maith," arsa Seán.  "Atá go maith," ar</span>
<lb n="2416"/><span>seisean.</span></p>
<lb n="2417"/>
<lb n="2418"/><p><span>D'imthigheadar leo agus ní rabhadar i bhfad ó bhaile</span>
<lb n="2419"/><span>nuair do theagmhaigh siad le fear eile agus beirthe</span>
<lb n="2420"/><span>aige ar a chois dheis le n-a láimh dheis.  "An crampa</span>
<lb n="2421"/><span>atá i do chois," arsa Seán leis.  "Ní headh," ar</span>
<lb n="2422"/><span>seisean leis, "acht dá gcuirfinn mo dhá chois ar an</span>
<lb n="2423"/><span>talamh, ní bhéarfadh gaoth an Mhárta orm."  "Tusa</span>
<lb n="2424"/><span>atá uainne-ne," arsa Seán, "dá dtiocfá linn."</span>
<lb n="2425"/><span>"Raghad," ar seisean.</span></p>
<lb n="2426"/>
<lb n="2427"/><p><span>D'imthig an triúr leo agus cad do-chídhfeadh siad</span>
<lb n="2428"/><span>acht fear a raibh méar in a bhéal aige agus do bhí</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="2429"/><p><span>ionghantas orra nuair do bhí an ceo ag imtheacht amach</span>
<lb n="2430"/><span>roimhe in áirde sa spéir.  "Ní fheadar," arsa Seán</span>
<lb n="2431"/><span>leis an mbeirt eile, "an anuas asan spéir atá an</span>
<lb n="2432"/><span>ceo ag teacht."  "A ní headh," arsa an fear, "acht</span>
<lb n="2433"/><span>dá mbainfinn-se mo mhéar as mo bhéal, ní hé amháin</span>
<lb n="2434"/><span>an ceo do shéidfinn acht an bóthar chomh maith."  "Beir</span>
<lb n="2435"/><span>go maith as," arsa Seán, "má thagann tú linn."</span>
<lb n="2436"/><span>"Masa raghad," ar seisean.</span></p>
<lb n="2437"/>
<lb n="2438"/><p><span>D'imthigheadar leo agus cad do-chidhfidís acht fear a</span>
<lb n="2439"/><span>raibh guna aige agus fear eile a raibh gloine aige</span>
<lb n="2440"/><span>agus é ag taisbeáint (taisbeánadh) girrfhiaidh do an</span>
<lb n="2441"/><span>bhfear eile chum é do lámhach agus an girrfhiadh seacht</span>
<lb n="2442"/><span>míle uatha.</span></p>
<lb n="2443"/>
<lb n="2444"/><p><span>Do chuaidh siad sin araon in a bhfochair arís agus</span>
<lb n="2445"/><span>d'fhanadar ag imtheacht gur chuadar isteach go dtí an</span>
<lb n="2446"/><span>feirmeoir agus do chuir an feirmeoir fáilte rompa.</span>
<lb n="2447"/><span>"Fagh mála dúinn," ar siad leis an bhfeirmeoir.</span>
<lb n="2448"/><span>Fuair an feirmeoir an mála ba mhó dá raibh aige, mar</span>
<lb n="2449"/><span>do chuimhnigh sé air féin agus adubhairt sé leis féin</span>
<lb n="2450"/><span>gur mar sin ná fuighbheadh siad leo é.  "Atá sé ró-</span>
<lb n="2451"/><span>beag," ar siad.</span></p>
<lb n="2452"/>
<lb n="2453"/><p><span>Ní rinneadar stad ná reasta annsin acht trí</span>
<lb n="2454"/><span>chapaill do bhreith leo agus dul go dtí an baile mór</span>
<lb n="2455"/><span>ba ghiorra dhóibh.  Is ar éigean fuair na trí capaill</span>
<lb n="2456"/><span>leo an méid leathair agus iarainn bhí aca chum an</span>
<lb n="2457"/><span>mála do dhéanamh.  Do chaith siad é do thabhairt go</span>
<lb n="2458"/><span>dtí an gabha chum é do shocrughadh.  Nuair fuaradar</span>
<lb n="2459"/><span>socair é do chuaidh siad go dtí an feirmeoir agus</span>
<lb n="2460"/><span>fuair an feirmeoir an t-airgead dóibh agus do líon-</span>
<lb n="2461"/><span>adar an mála go breágh dé.  Nuair fuair siad líonta</span>
<lb n="2462"/><span>é, do bhuail fear na gcrann do stracadh ar dhrom é</span>
<lb n="2463"/><span>mar do dhéanfadh sé le mála tuighe.  "Fan," arsa</span>
<lb n="2464"/><span>an feirmeoir le Seán, "go dtabharfad do dhinnéar</span>
<lb n="2465"/><span>duit féin agus do do chuid fear.  B'fhéidir go bhfuil</span>
<lb n="2466"/><span>ocras oraibh."</span></p>
<lb n="2467"/>
<lb n="2468"/><p><span>D'imthigheadar agus do chuadar ag ithe, agus nuair</span></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2469"/><p><span>do bhíodar ag ithe do bhraitheadar teas éigin agus do</span>
<lb n="2470"/><span>bhí sé chomh trom go rabhadar dá ndóghadh aige.  Do bhí</span>
<lb n="2471"/><span>an glas ar an doras agus ní bhfuighbheadh siad teacht</span>
<lb n="2472"/><span>amach.</span></p>
<lb n="2473"/>
<lb n="2474"/><p><span>"Cá bhfuil an fear a raibh an hata draoidheachta</span>
<lb n="2475"/><span>aige?"  arsa Seán.  "Atá annso," ar seisean ag</span>
<lb n="2476"/><span>freagairt.  Ní rinne sé acht a hata do chur ar a</span>
<lb n="2477"/><span>leath cheann agus do rinne sé an seomra chomh fuar</span>
<lb n="2478"/><span>le sioc.  Tháinig an feirmeoir ar ball nuair do shíl sé</span>
<lb n="2479"/><span>iad do bheith dóighte, acht i bhfad uaidh do bhíodar.</span>
<lb n="2480"/><span>Adubhairt an feirmeoir leo annsin ná tabharfadh</span>
<lb n="2481"/><span>sé an t-airgead dóibh maran (muna) raibh aoinne aca</span>
<lb n="2482"/><span>do raghadh fá dhein báisín de uisge tobair deireadh</span>
<lb n="2483"/><span>an domhain chomh mear le n-a inghean.</span></p>
<lb n="2484"/>
<lb n="2485"/><p><span>Ní rinne fear na leath coise acht seasamh amach</span>
<lb n="2486"/><span>agus adubhairt go raghadh sé féin.  D'imthigh an bheirt</span>
<lb n="2487"/><span>agus leath slighe bhíodar araon, ceann aca ag teacht</span>
<lb n="2488"/><span>thar n-ais agus an ceann eile ag dul chum cinn.  Sé</span>
<lb n="2489"/><span>an fear bhí ag teacht agus do shín sé siar ar chloich ag</span>
<lb n="2490"/><span>déanamh a reasta.  Ní rinne an bhean de an iarracht</span>
<lb n="2491"/><span>sin acht an t-uisge do dhortadh agus imtheacht léithe.</span>
<lb n="2492"/><span>Níor fhan aon mhisneach ag Seán annsin, acht ní rinne</span>
<lb n="2493"/><span>fear an ghuna bhí ag féachaint air acht caitheamh leis</span>
<lb n="2494"/><span>agus an chloch ar a raibh sé in a luighe do bhualadh.</span>
<lb n="2495"/><span>D'éirigh se annsin agus do chuir sé chum bóthair arís</span>
<lb n="2496"/><span>agus do bhí sé sa mbaile roimpe.</span></p>
<lb n="2497"/>
<lb n="2498"/><p><span>Do chuir an feirmeoir arm amach annsin chum iad</span>
<lb n="2499"/><span>do lámhach.  Ní rinne an fear a raibh a mhéar in a bhéal</span>
<lb n="2500"/><span>aige acht í do thógaint (tógbháil) as, agus do phléasg</span>
<lb n="2501"/><span>sé a raibh de shaighdiúraibh ann i gcoinne na dtighthe</span>
<lb n="2502"/><span>agus do marbhadh iad.  Do bhí a raigh d'airgead ann</span>
<lb n="2503"/><span>annsinn aca.  Sin é mo sgéal, agus má tá bréag ann,</span>
<lb n="2504"/><span>bíodh.</span>
<lb n="2505"/></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2506"/><p><span>ROIBEÁRD NA LUATHA</span></p>
<lb n="2507"/>
<lb n="2508"/><p><span>Do bhí bean ann fadó agus do bhí leas-mhac aici.</span>
<lb n="2509"/><span>Do bhí sí go holc a cheann dó.  D'éirigh sé as an</span>
<lb n="2510"/><span>gcúinne maidin agus do bhain sé searradh as féin</span>
<lb n="2511"/><span>agus adubhairt sé ná fanfadh sé féin níos sia i</span>
<lb n="2512"/><span>bhfochair a leas-mháthar, acht go raghadh sé ag triail a</span>
<lb n="2513"/><span>fhortúin dó féin.</span></p>
<lb n="2514"/>
<lb n="2515"/><p><span>Ar a ghabháil amach an doras dó, sé an chéad rud</span>
<lb n="2516"/><span>do casadh air acht an cat.  "Cá bhfuil tú ag dul, a</span>
<lb n="2517"/><span>Roibeáird?" arsa an cat leis.  "Atá mé ag dul ag</span>
<lb n="2518"/><span>triail mo fhortúin dam féin," arsa Roibeárd.</span>
<lb n="2519"/><span>"Raghadh-sa leat," arsa an cat.  "Déan cheana,"</span>
<lb n="2520"/><span>arsa Roibeárd.  Do casadh an madra leis agus</span>
<lb n="2521"/><span>adubhairt sé an rud céadna.  Annsin do casadh an</span>
<lb n="2522"/><span>gandal leis, annsin an coileach, an reithe agus an</span>
<lb n="2523"/><span>tarbh, agus ba é an scéal céadna aca é.</span></p>
<lb n="2524"/>
<lb n="2525"/><p><span>Do bhíodar ag cur an bóthair díobh nó go raibh an</span>
<lb n="2526"/><span>déidheanaighe ag teacht agus ní raibh aon teach le</span>
<lb n="2527"/><span>feicsint aca.  Adubhairt Roibeárd leis an coileach</span>
<lb n="2528"/><span>dul in áirde in crann agus féachaint an bhfeic-</span>
<lb n="2529"/><span>feadh sé teach ná solas in aon áit.  Do chuaidh an</span>
<lb n="2530"/><span>coileach i n-áirde agus ní fhaca sé aon solas ar aon</span>
<lb n="2531"/><span>taobh dé.  "Doras duais ort, a choilichín ghránda,"</span>
<lb n="2532"/><span>arsa an cat, "sgaoil in áirde mé féin agus b'fhéidir</span>
<lb n="2533"/><span>go bhfeicfinn rud éigin."  Do chuaidh an cat in áirde</span>
<lb n="2534"/><span>go dtí bárra an chrainn agus shainntlidh sé solas i</span>
<lb n="2535"/><span>gcúinne coille agus do rinneadar air.</span></p>
<lb n="2536"/>
<lb n="2537"/><p><span>Do bhí teach beag ann agus gan aon deallradh air</span>
<lb n="2538"/><span>go raibh aoinne in a chomhnuidhe ann mar ná raibh aon</span>
<lb n="2539"/><span>troscán ann acht a dó nó a trí de shean-bhoscaíbh.  Do</span>
<lb n="2540"/><span>shocruigheadar iad féin mar do b'fhearr chum an oidhche</span>
<lb n="2541"/><span>do chaitheamh dóibh féin ann, agus do shíleadar ná raibh</span>
<lb n="2542"/><span>aon rud chum aon spiach do chur orra.  Do shochruig</span>
<lb n="2543"/><span>an cat é féin ar bhoiscín an t-solais.  Do chuaidh an</span>
<lb n="2544"/><span>madra sa chúinne agus an gandal ar chúl an dorais.</span>
<lb n="2545"/><span>Do chuaidh an coileach in áirde ar mullach an tighe leath</span></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2546"/><p><span>(is) amuigh.  Do sheasaigh an reithe i lár an teinteáin</span>
<lb n="2547"/><span>agus an tarbh i lár an mhacha.  Do shuidh Roibeárd i</span>
<lb n="2548"/><span>gcúinne an tighe ar shean-bhosca.</span></p>
<lb n="2549"/>
<lb n="2550"/><p><span>Níor bhfada go dtáinig stracaire isteach chucha agus</span>
<lb n="2551"/><span>tromán maith fá an oscaill aige.  Do chaith sé uaidh</span>
<lb n="2552"/><span>é agus do chuaidh sé go dtí bosca an tsolais chum an</span>
<lb n="2553"/><span>solas do lasadh.  Do chuir an cat crúca ann.  "Diog</span>
<lb n="2554"/><span>ort, a shean-chailligh, maran (munab) innealta atá do</span>
<lb n="2555"/><span>chárdaí agat.  Atá mo lámh millte agat."  Do chuaidh</span>
<lb n="2556"/><span>sé annsin go dtí an teine agus do bhuail an madra</span>
<lb n="2557"/><span>treasna an bhéil le hiarracht dá earball é.  Do bhuail</span>
<lb n="2558"/><span>an reithe le hiarracht dá cheann é agus dóbair go</span>
<lb n="2559"/><span>mbrisfidhe a cheann i gcoinne an hiarta.  Tháinig</span>
<lb n="2560"/><span>eagla air agus do bhí sé ag teicheadh leis féin agus</span>
<lb n="2561"/><span>ag gabháil amach dó, do bhain an gandal pluic na coise</span>
<lb n="2562"/><span>dhé.  Nuair do chuaidh sé amach do bhuail an tarbh</span>
<lb n="2563"/><span>adharc fé agus do chaith sé in áirde ar an tigh é.  Do</span>
<lb n="2564"/><span>luig an coileach chuige agus níor fhág sé pioc dé gan</span>
<lb n="2565"/><span>scríobadh le n-a sgiathánaibh agus le n-a chrúbaibh.  Do</span>
<lb n="2566"/><span>thuit sé anuas agus do theich sé leis agus scannradh</span>
<lb n="2567"/><span>air go dtí ar chuaidh sé go dtí beirt chomrádaidhe bhí</span>
<lb n="2568"/><span>ag fuireach leis i gcúinne na coille.  Adubhairt sé</span>
<lb n="2569"/><span>go raibh sé marbh mar gheall orra.  D'fhiafruigheadar</span>
<lb n="2570"/><span>dé cad bhain dó.  Adubhairt sé leo nuair chuaidh sé</span>
<lb n="2571"/><span>chum an solas do lasadh go raibh sean-bhean ag cárdáil</span>
<lb n="2572"/><span>ann agus gur scríobh sí a raibh de fhuil agus de fheóil</span>
<lb n="2573"/><span>ar a lámhaibh.  "Do chuaidh mé annsin go dtí an teine," </span>
<lb n="2574"/><span>ar seisean.  "Do bhí sean-bhean eile ag déanamh leitean</span>
<lb n="2575"/><span>ann agus do bhuail sí le bata na leitean (ar) feadh</span>
<lb n="2576"/><span>an bhéil mé agus níor fhág sí fiacail i mo cheann nár</span>
<lb n="2577"/><span>bhris sí.  Do bhí crochaire gabhann i lár an teinteáin.</span>
<lb n="2578"/><span>Do bhuail sé le hiarracht d'órd mé sa drom agus</span>
<lb n="2579"/><span>dóbair go marbhóchthaidhe (muirbhfidhe) i gcoinne an</span>
<lb n="2580"/><span>hiarta mé.  Do bhíos ag rith ar éigean amach an doras.</span>
<lb n="2581"/><span>Do bhí sean-chaibléir dé (ar an taobh) thiar de an</span>
<lb n="2582"/><span>doras agus do bhain sé lán a pheansúir as phluc mo</span>
<lb n="2583"/><span>choise.  Nuair tháinig mé amach do bhí fear in a sheasamh</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2584"/><p><span>sa macha ag fritheáileamh ar dhíonadóir.  Do thóg sé</span>
<lb n="2585"/><span>leis ar an sproinn mé agus do chaith sé in áirde ar</span>
<lb n="2586"/><span>mhullach an tighe mé agus ba mheasa dham an</span>
<lb n="2587"/><span>díonadóir bhí in áirde ná a bhfuaireas.  Mhardaidh (do</span>
<lb n="2588"/><span>mhartraidh) seisean ar fad leis an ráca mé."  "Dar</span>
<lb n="2589"/><span>fiadh," ar siad san, "is fearr dhúinn fuireach uatha</span>
<lb n="2590"/><span>má's mar sin atá an scéal."</span></p>
<lb n="2591"/>
<lb n="2592"/><p><span>Nuair fuair Roibeárd imthiththe é, "ní fheadar," ar</span>
<lb n="2593"/><span>seisean, "cad atá san ualach so chaith sé uaidh."</span>
<lb n="2594"/><span>"I mbasa, a Roibeáird," arsa an cat, "atá airgead,</span>
<lb n="2595"/><span>mar is teach ropairí é seo."  Do thóg Roibeárd an</span>
<lb n="2596"/><span>t-ualach agus b'fhíor do an chat é.  Is airgead bhí ann.</span>
<lb n="2597"/><span>Chomh luath agus tháinig an lá adubhairt Roibeárd go</span>
<lb n="2598"/><span>raibh sé chomh maith aca (dóibh) bheith ag triall a</span>
<lb n="2599"/><span>bhaile agus go raibh airgead go leor anois aige gan</span>
<lb n="2600"/><span>bhuidheachas dá leas-mháthair.  Do chuadar a bhaile agus</span>
<lb n="2601"/><span>sé an obair bhíodh ag Roibeárd gach aon lá ná dul</span>
<lb n="2602"/><span>amach cois an chlaidhe féachaint ar an airgead.  Do-</span>
<lb n="2603"/><span>chonnaic an leas-dearbhráthair lá é agus do rith sé</span>
<lb n="2604"/><span>isteach go dtí a mháthair.  Adubhairt sé léithe go</span>
<lb n="2605"/><span>raibh carn cnapaí deasa buidhe ag Roibeárd.  Do</span>
<lb n="2606"/><span>chuaidh an leas-mháthair amach i gan fhios agus do-</span>
<lb n="2607"/><span>chonnaic sí cad bhí aige.  Tháinig sí isteach agus do</span>
<lb n="2608"/><span>bhuail sí a dhá bhais ar a chéile agus adubhairt sí go</span>
<lb n="2609"/><span>raibh carn airgid ag Roibeárd gibé áit in a bhfuair sé</span>
<lb n="2610"/><span>é, agus geallaim-se dhuit go raibh sí go maith do</span>
<lb n="2611"/><span>Roibeárd as sin suas.</span></p>
<lb n="2612"/>
<lb n="2613"/><p><span>Sin é mo scéal-sa, agus má tá bréag ann bíodh.</span>
<lb n="2614"/><span>Sé an méid fuaras-sa dá bhárr acht stocaí bainne</span>
<lb n="2615"/><span>reamhair agus bróga páipéir, agus fé'r (sul) chuadhas-</span>
<lb n="2616"/><span>sa go dtí an doras do bhíodar imthighthe de mo chosaibh.</span>
<lb n="2617"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2618"/><p><span>LITIR AN SGOLÁIRE</span></p>
<lb n="2619"/>
<lb n="2620"/><p><span>I gCnocán an Phaoraig dam,</span></p>
<lb n="2621"/>
<lb n="2622"/><p><span>I nDéisíbh Mumhan,</span></p>
<lb n="2623"/>
<lb n="2624"/><p><span>An naomhadh lá do mhí Iuil againn indiu,</span></p>
<lb n="2625"/>
<lb n="2626"/><p><span>agus bliadhain an Tighearna a 1906.</span></p>
<lb n="2627"/>
<lb n="2628"/><p><span>Dom Mháthair.</span></p>
<lb n="2629"/>
<lb n="2630"/><p><span>Tháinig mé slán is fá mhaise innso indé.  Nuair a</span>
<lb n="2631"/><span>ráinig mé Dúngarbhán ní raibh aoinneach ann in mo</span>
<lb n="2632"/><span>choinne.  Do bhuail an t-uaigneas innsin mé do chionn</span>
<lb n="2633"/><span>ná raibh aoinneach ar an áit raibh aithne aige orm ná</span>
<lb n="2634"/><span>aithne agam air ná eolas na háite agam acht an</span>
<lb n="2635"/><span>oiread.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>Is deas an áit í Dúngarbhán.  Atá Square breaghdha</span>
<lb n="2638"/><span>i lár an bhaile istigh bhfuil tighthe canta thart thimchioll</span>
<lb n="2639"/><span>air.  Atá an tír go hálainn ann agus an talamh ar</span>
<lb n="2640"/><span>fheabhus aca.  Atá bóthar breaghdha réidh dul amach go</span>
<lb n="2641"/><span>dtí an Rinn agus do bheadh radharc álainn ar an</span>
<lb n="2642"/><span>bhfarraige agat an do dhul amach duit ann.  Badh</span>
<lb n="2643"/><span>dheas leat na báid agus iad ag imtheacht rompa, agus</span>
<lb n="2644"/><span>a gcuid seolta mbreaghdha aca anáirde ag gabháilt</span>
<lb n="2645"/><span>na gaoithe.</span></p>
<lb n="2646"/>
<lb n="2647"/><p><span>Is ann atá Dúngarbhán i mbun na habhann Chuilleag-</span>
<lb n="2648"/><span>án, agus ag ceann an chuain bhreaghdha bhfuil dhá rinn</span>
<lb n="2649"/><span>leis theas agus thuaidh. Atá radharc breaghdha le feic-</span>
<lb n="2650"/><span>sint eadar farraige agus talamh cruaidh ar do dhul</span>
<lb n="2651"/><span>duit ó Dhúngarbhán go dtí 'n Rinn. 'Sé rud a thugtar</span>
<lb n="2652"/><span>ar an Rinn leath is tuaidh acht an Rinn bhán, agus tug-</span>
<lb n="2653"/><span>tar Rinn ó gCuanach ar an Rinn leath is teas.</span></p>
<lb n="2654"/>
<lb n="2655"/><p><span>Tír na h-Éireann agus í do chuardach le chéile ní</span>
<lb n="2656"/><span>bhfuighbhtheá dream daoine ba ghleóidhte féile ná</span>
<lb n="2657"/><span>muinntear na Rinne; thar a bhfuil do dhaoinibh eile in</span>
<lb n="2658"/><span>Éirinn go léir is aca ann is buige, binne, blasda</span>
<lb n="2659"/><span>labhartar an Ghaedhealg.</span>
<lb n="2660"/></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2661"/><p><span>Níl baoghal ar an talamh atá aca ann, atá sé leath-</span>
<lb n="2662"/><span>chuibheasach.  Mar sin féin is an-thalamh é chum barradha</span>
<lb n="2663"/><span>do thabhairt.  Níl fraoch ná aiteann san áit, acht do</span>
<lb n="2664"/><span>chidhfá an talamh fad do radharc uait ar gach taobh</span>
<lb n="2665"/><span>díot ag tabhairt na mbarradha.  Is í an eorna an</span>
<lb n="2666"/><span>barra is fearr a thagann ann, acht do-chidhfá roinnt</span>
<lb n="2667"/><span>mhaith prátadha ann leis.  Badh bhreaghdha leat na</span>
<lb n="2668"/><span>daoine ag scéith nimhe ar na prátadhaibh mar dhíon</span>
<lb n="2669"/><span>dóibh ar an ngaoith ruaidh.</span></p>
<lb n="2670"/>
<lb n="2671"/><p><span>Atá coláiste na Rinne sé míle ó Dhúngarbhán agus</span>
<lb n="2672"/><span>bhí sé orainn bheith ann ó ló.  Athá teach breaghdha, cailce</span>
<lb n="2673"/><span>spéireamhail do choláiste aca ann.  Adhmad is adhbhar</span>
<lb n="2674"/><span>do'n tigh sin.  Atá ionad an tighe seo ar leath-thaoibh</span>
<lb n="2675"/><span>an bhóthair ar thaoibh do láimhe deise ar do dhul soir</span>
<lb n="2676"/><span>duit láimh le Baile na nGall.</span></p>
<lb n="2677"/>
<lb n="2678"/><p><span>Bíotar ag teagosc san choláiste gach lá agus oidí</span>
<lb n="2679"/><span>léigheanda ann agus gach cineul Gaedhilge aca dá</span>
<lb n="2680"/><span>theagosc.</span></p>
<lb n="2681"/>
<lb n="2682"/><p><span>Atá an t-aer an shláinteamhail sa Rinne, agus ní</span>
<lb n="2683"/><span>taise don bhiadh.  Do leagfuidhe ar bórd duit sa</span>
<lb n="2684"/><span>Rinn dinneur chomh blasda agus do gheobhtha in aon tigh</span>
<lb n="2685"/><span>ósda in Éirinn.  Is minic shéideas an ghaoth aniar ann</span>
<lb n="2686"/><span>nó ba chóra dham a rádh is aniar shéideas an ghaoth go</span>
<lb n="2687"/><span>minic.</span></p>
<lb n="2688"/>
<lb n="2689"/><p><span>Atá mé an-ghleithearánach mar caithfe mé bheith ag</span>
<lb n="2690"/><span>foghluim go dian, agus níl sé d'uain agam a thuilleadh</span>
<lb n="2691"/><span>do sgríobhadh do'n dul so.</span></p>
<lb n="2692"/>
<lb n="2693"/><p><span>Mise,</span></p>
<lb n="2694"/>
<lb n="2695"/><p><span>TADHG Ó SEAGHDHA</span>
<lb n="2696"/></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2697"/><p><span>SGÉAL AN CHUITÍN AGUS AN LUICHÍN</span></p>
<lb n="2698"/>
<lb n="2699"/><p><span>Do bhí cuitín agus luichín lá ag súgradh.  Do sgiob</span>
<lb n="2700"/><span>an cuitín an t-earball de an luichín.  "Ó, a chuitín, a</span>
<lb n="2701"/><span>chroidhe, tabhair dam mo earball."  "Masa, féin, ní</span>
<lb n="2702"/><span>thabharfad go dtí go raghaidh tú go dtí an bhó agus go</span>
<lb n="2703"/><span>dtabharfaidh tú braon chugham."  Do chuaidh an luichín</span>
<lb n="2704"/><span>go dtí an bhó.  "A bhó," ar sí sin, "tabhair dam braon</span>
<lb n="2705"/><span>go dtabharfaidh mé braon do an chuitín agus go</span>
<lb n="2706"/><span>dtabharfaidh an chuitín mo earball dam."  "Go</span>
<lb n="2707"/><span>deimhin féin, ní thabharfad," arsa an bhó, "go dtí go</span>
<lb n="2708"/><span>raghaidh tú go dtí an sgiobál agus go dtabharfaidh tú</span>
<lb n="2709"/><span>sop chugham."  Do chuaidh sí go dtí an sgioból.  "A</span>
<lb n="2710"/><span>sgiobóil, tabhair dam sop, go dtabharfaidh mé sop do</span>
<lb n="2711"/><span>an mbó, go dtabharfaidh an bhó braon dam, go</span>
<lb n="2712"/><span>dtabharfaidh mé braon do an chuitín, agus go dtabhar-</span>
<lb n="2713"/><span>faidh an cuitín mo earbaillín dam."  "Masa, ní</span>
<lb n="2714"/><span>thabharfad," arsa an sgioból, "go raghaidh tú go dtí</span>
<lb n="2715"/><span>an cheárdcha agus do dtabharfaidh tú glas chugham."</span>
<lb n="2716"/><span>Do chuaidh sí go dtí an cheárdcha agus d'iarr sí glas</span>
<lb n="2717"/><span>air chum é do thabhairt do an sgioból, go dtabharfadh</span>
<lb n="2718"/><span>an sgioból sop dí, go dtabharfadh sí an sop do an</span>
<lb n="2719"/><span>mbó, go dtabharfadh an bhó braon dí, go dtabharfadh</span>
<lb n="2720"/><span>sí an braon do an chuitín, agus go dtabharfadh</span>
<lb n="2721"/><span>seisean a hearbaillín dí.  "Masa, ní thabharfad,"</span>
<lb n="2722"/><span>arsa an cheárdcha, "go dtí go raghaidh tú go dtí an</span>
<lb n="2723"/><span>baile mór agus go dtabharfaidh tú gual chugham."  Do</span>
<lb n="2724"/><span>chuaidh sí go dtí an baile mór.  "A bhaile mhóir," arsa</span>
<lb n="2725"/><span>sí, "tabhair dam gual, go dtabharfaidh mé gual go</span>
<lb n="2726"/><span>dtí an cheárdcha, go dtabhárfaidh an cheárdcha glas</span>
<lb n="2727"/><span>dam, go dtabharfaidh mé an glas do an sgioból, go</span>
<lb n="2728"/><span>dtabharfaidh an sgioból sop dam, go dtabharfaidh mé</span>
<lb n="2729"/><span>sop do an mbó, go dtabharfaidh an bhó braon dam, go</span>
<lb n="2730"/><span>dtabharfaidh mé an braon do an chuitín, go dtabhar-</span>
<lb n="2731"/><span>faidh an cuitín mo earbaillín dam."  "Go deimhin, ní</span>
<lb n="2732"/><span>thabharfad," arsa an baile mór, "go raghaidh tú go</span>
<lb n="2733"/><span>dtí an abha agus go dtabharfaidh tú uisge chugham."</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2734"/><p><span>Do chuaidh sí go dtí an abha agus criathar aici.</span>
<lb n="2735"/><span>Adubhairt an abha léithe an criathar do thomadh síos</span>
<lb n="2736"/><span>agus a dhóthain do thabhairt léithe dhé.  Do thom sí síos</span>
<lb n="2737"/><span>an criathar agus leig an criathar tríd an t-uisge.</span>
<lb n="2738"/><span>Tháinig siobháinín an bhóthair.  "Cuir cré dhubh leis</span>
<lb n="2739"/><span>agus coimhéadfaidh sé an t-uisge dhuit."  Do chuir</span>
<lb n="2740"/><span>sí leis é agus chomh luath agus do chuir sí san uisge é</span>
<lb n="2741"/><span>d'imthigh an t-uisge agus a raibh ann.  Tháinig an</span>
<lb n="2742"/><span>spideoigín.  "Cuir cré bhuidhe leis," ar sísin, "ó's sí</span>
<lb n="2743"/><span>is righne."  Do chuir agus do choimhéad sí an t-uisge.</span>
<lb n="2744"/><span>Thug sí an t-uisge go dtí an baile mór. Thug an</span>
<lb n="2745"/><span>baile mór gual dí.  Thug sí gual go dtí an cheárdcha.</span>
<lb n="2746"/><span>Thug an cheárdcha glas dí.  Thug sí glas do'n sgioból.</span>
<lb n="2747"/><span>Thug an sgioból sop dí.  Thug sí sop do an mbó.</span>
<lb n="2748"/><span>Thug an bhó braon dí.  Thug sí braon do an chuitín,</span>
<lb n="2749"/><span>agus thug an cuitín a hearbaillín dí.  Do chuaidh sí a</span>
<lb n="2750"/><span>bhaile agus geallaim duit gur bhfada arís gur chuaidh</span>
<lb n="2751"/><span>sí ag súgradh leis an gcuitín.</span></p>
<lb n="2752"/>
<lb n="2753"/><p><span>CRAOBH NÍ DHUIBHNE AGUS GRÁINNE MHAOL</span></p>
<lb n="2754"/>
<lb n="2755"/><p><span>Do bhí rí ann fad ó, atá fós, agus beidh go deo.</span>
<lb n="2756"/><span>Ó Duibhne ba shloinne dó.  Do bhí sé pósta agus fuair</span>
<lb n="2757"/><span>a bhean bás.  Ní raibh aige acht aoinne amháin cloinne.</span>
<lb n="2758"/><span>Inghean ba eadh í, agus dá lasfadh gaoth nó grian ar</span>
<lb n="2759"/><span>aoinne is uirre do lasfadh sí, do bhí sí chomh breágh sin.</span>
<lb n="2760"/><span>Sé an ainm do thugtaoi uirre acht Craobh Ní Dhuibhne.</span>
<lb n="2761"/><span>Do bhí sí ró-óg nuair fuair a máthair bás, agus do</span>
<lb n="2762"/><span>chaith a hathair pósadh arís.  Baintreabhach mná seadh</span>
<lb n="2763"/><span>do phós sé a raibh inghean eile aici, agus ní raibh cailín</span>
<lb n="2764"/><span>sa domhan ba ghránda ná í.  Sé an ainm do bhí uirre</span>
<lb n="2765"/><span>ná Gráinne Mhaol.</span></p>
<lb n="2766"/>
<lb n="2767"/><p><span>Níor eitigh Craobh aoinne riamh an aon rud d'iarr-</span>
<lb n="2768"/><span>faidhe a dhéanamh, acht i gcúrsaíbh Ghráinne, ní raibh aon</span>
<lb n="2769"/><span>mhaith bheith ag iarraidh aon rud uirre.  Nuair éirigh-</span>
<lb n="2770"/><span>eadar suas annsin do bhí fear ag teacht ó gach aon</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2771"/><p><span>thaobh fá dhéin Chraoibhe, chum í d'faghbháilt le pósadh.  Ní</span>
<lb n="2772"/><span>fhéachfadh aoinne ar Ghráinne, agus nuair do-chonnaic</span>
<lb n="2773"/><span>an mháthair é sin, níor thaithnigh sé léithe.  B'fhearr</span>
<lb n="2774"/><span>léithe go mbeadh Craobh díbeartha as an tigh aici, mar</span>
<lb n="2775"/><span>bíonn cuid de na leas-mháithreachaibh go holc i</span>
<lb n="2776"/><span>gcomhnuidhe.  Do chuir sí Craobh lá ag teachtaireacht</span>
<lb n="2777"/><span>go dtí áit éigin nár tháinig aoinne riamh as gan amal</span>
<lb n="2778"/><span>éigin do bhaint dó.  D'ullmhuigh sí cearc agus bocaire</span>
<lb n="2779"/><span>chum iad do bheith aici mar lón ar an mbóthar.</span>
<lb n="2780"/><span>D'fhiafruigh sí dhí cia aca b'fhearr léithe an bairghean</span>
<lb n="2781"/><span>beag agus a beannacht nó an bairghean mór agus</span>
<lb n="2782"/><span>a mallacht.  "Is mór an nídh an bheannacht," arsa</span>
<lb n="2783"/><span>Craobh, "is fearr liom an bairghean beag agus do</span>
<lb n="2784"/><span>bheannacht."  Thug an leas-mháthair dí iad agus</span>
<lb n="2785"/><span>adubhairt sí léithi bheith ag bogadh chum bóthair.  D'im-</span>
<lb n="2786"/><span>thigh sí léithe agus do chaith sí gabháilt tré pháirc.  Do</span>
<lb n="2787"/><span>bhí bó annsin roimpe.  "Dé bheatha id' shláinte, a</span>
<lb n="2788"/><span>Chraobh Ní Dhuibhne," arsa an bhó, "inghean na mná nár</span>
<lb n="2789"/><span>cháin aoinne riamh agus nár bh'fhéidir a cáineadh;</span>
<lb n="2790"/><span>crúdh (bleagh) deoch agus ól deoch agus caith dhá dheoch</span>
<lb n="2791"/><span>ar an talamh."  Do rinne sí mar adubhairt an bhó</span>
<lb n="2792"/><span>léithe.  Do shiubhail an bhó léithe treasna na páirce</span>
<lb n="2793"/><span>annsin.  Do bhí abhall-ghort ar an taobh eile de an</span>
<lb n="2794"/><span>pháirc.  Chomh luath agus do chuaidh sí isteach innte do</span>
<lb n="2795"/><span>labhair an t-abhall-ghort léithe agus chuir sí an fáilte</span>
<lb n="2796"/><span>céadna roimpe do rinne an bhó.  "Bain ubhall, ith</span>
<lb n="2797"/><span>ubhall," ar sí sin léithe, "agus caith dhá ubhall ar an</span>
<lb n="2798"/><span>talamh."</span></p>
<lb n="2799"/>
<lb n="2800"/><p><span>Do bhí sí ag siubhal léithe nó gur tháinig sí ar thaobh</span>
<lb n="2801"/><span>bóthair mar an raibh tobar.  Do shuidh sí síos annsin ag</span>
<lb n="2802"/><span>ithe dhí féin agus do chrom sí ag ól deoch.  D'éirigh</span>
<lb n="2803"/><span>gruagach ar bharr an uisce.  "Cíor a's ionladh a's glan</span>
<lb n="2804"/><span>mé," ar seisean.  "Déanfad cheana," arsa Craobh,</span>
<lb n="2805"/><span>agus do rinne.  D'éirigh an dara ceann agus an</span>
<lb n="2806"/><span>tríomhadh ceann agus do rinne sí an cleas céadna</span>
<lb n="2807"/><span>leo.  Nuair bhí sí ag imtheacht annsin uatha d'fhiafruigh</span>
<lb n="2808"/><span>an chéad cheann dí an ag imtheacht do bhí sí gan buaidh</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2809"/><p><span>agus beannacht uaidh féin.  Adubhairt sí sin nár eadh</span>
<lb n="2810"/><span>má gheobhadh sí é.  "Gheobhair," ar seisean, "agus is</span>
<lb n="2811"/><span>fiú tú é d'fhaghbháil.  Sé an buaidh thabharfad-sa dhuit dá</span>
<lb n="2812"/><span>bhreághthacht do bhí tú ag teacht go mbadh seacht mbrea-</span>
<lb n="2813"/><span>ghdha bheidh tú ag imtheacht."  D'fhiafruigh an dara ceann</span>
<lb n="2814"/><span>dí an rud céadna agus sé an buaidh thug seiseann dí</span>
<lb n="2815"/><span>acht ceolta bheith thimcheall uirre nár airigh aoinne a</span>
<lb n="2816"/><span>leithéidí riamh gach aon lá faid a's a mhairfeadh sí.</span>
<lb n="2817"/><span>Thug an tríomhadh gruagach buaidh dí cioth óir agus</span>
<lb n="2818"/><span>airgid do thuitim anuas uirre nuair do bheadh sí ag</span>
<lb n="2819"/><span>triall isteach ar dorus a háthar.  Do ghabh sí buidh-</span>
<lb n="2820"/><span>eachas leo agus d'imthigh sí léithe fá dhéin gibé</span>
<lb n="2821"/><span>teachtaireacht do bhí uaithe.</span></p>
<lb n="2822"/>
<lb n="2823"/><p><span>Nuair tháinig sí a bhaile agus do-chonnaic a leas-</span>
<lb n="2824"/><span>mháthair í thuit an lug-ar-an-lag aici nuair do-chonnaic</span>
<lb n="2825"/><span>sí nár bhain dí mar do shíl sí.  Adubhairt sí annsin go</span>
<lb n="2826"/><span>gcaithfeadh a hinghean féin dul ann arís mar do shíl sí</span>
<lb n="2827"/><span>do dtiocfadh sí ar mar tháinig Craobh.</span></p>
<lb n="2828"/>
<lb n="2829"/><p><span>D'ullmhuig sí cearc agus bocaire dhí agus d'fhiaf-</span>
<lb n="2830"/><span>ruigh sí dhí cia aca b'fhearr léithe an bairghean beag</span>
<lb n="2831"/><span>agus a beannacht nó an bairghean mór agus a mall-</span>
<lb n="2832"/><span>acht.  Adubhairt sí sin gur mhór an nidh reimhrse go</span>
<lb n="2833"/><span>dtógfadh sí an ceann mór agus an mhallacht.  Fuair</span>
<lb n="2834"/><span>sí iad agus do chuir sí dhí.  Nuair tháinig sí mar an</span>
<lb n="2835"/><span>raibh an bhó, adubhairt an bhó léithe mar adubhairt sí</span>
<lb n="2836"/><span>le Craobh.  Adubhairt sí sin ná déanfadh ná aon rud</span>
<lb n="2837"/><span>dá shórt.  Níor stad an bhó acht dhá hadharcadh agus</span>
<lb n="2838"/><span>dhá stolladh nó gur chuir sí amach san abhall-ghort í.</span>
<lb n="2839"/><span>Adubhairt an bhall-ghort léithe mar adubhairt sí le</span>
<lb n="2840"/><span>Craobh agus adubhairt sí ná déanfadh.  Do líon an</span>
<lb n="2841"/><span>casán suas de seachaibh agus calltarnaghail (cantar-</span>
<lb n="2842"/><span>naoil) sa t-slighidh go raibh sí stoltha, stracaighte fé</span>
<lb n="2843"/><span>(sul) raibh sí amach as.  Tháinig sí annsin go dtí</span>
<lb n="2844"/><span>tobar na ngruagach agus do shuidh sí ag ithe.  D'éirigh</span>
<lb n="2845"/><span>an chéad ghruagach chúiche.  D'iarr sé uirre é do nighe,</span>
<lb n="2846"/><span>d'ionladh agus do ghlanadh.  Adubhairt sí leis ná déan-</span>
<lb n="2847"/><span>fadh.  D'éirigh an dara ceann agus an tríomhadh ceann</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2848"/><p><span>agus ba mhar a chéile é, ní shalachfad sí a lámha leotha.</span>
<lb n="2849"/><span>Nuair do bhí ag imtheacht d'fhiafruig an chéad ceann</span>
<lb n="2850"/><span>dí an ag imtheacht do bhí sí gan buaidh uaidh féin.</span>
<lb n="2851"/><span>Adubhairt sí sin nach eadh.  "Mhaiseadh," ar seisean</span>
<lb n="2852"/><span>"sé an buaidh atá mé a (do) thabhairt duit acht dá</span>
<lb n="2853"/><span>ghrándacht do bhí tú ag teacht go mbadh mhíle measa</span>
<lb n="2854"/><span>bheith tú ag imtheacht."  "Sé an buaidh thabharfad-sa</span>
<lb n="2855"/><span>dhuit," arsa an dara ceann, "acht ciaróga agus</span>
<lb n="2856"/><span>dearga-daoil (darbh-daoil) do bheith ag teacht amach</span>
<lb n="2857"/><span>as do bhéal an fhaid a's do mhairfir."  "Tabharfad-sa</span>
<lb n="2858"/><span>buaidh dhuit," arsa an tríomhadh gruagach, "acht cioth</span>
<lb n="2859"/><span>cloich-shneachta do thuitim ort nuair bheith tú ag</span>
<lb n="2860"/><span>déanamh isteach ar dhorus d'athar nár thuit a leithéid</span>
<lb n="2861"/><span>as an spéir riamh agus ná tuitfidh go deo arís."</span></p>
<lb n="2862"/>
<lb n="2863"/><p><span>Nuair do chas sí agus do-chonnaic a máthair í "do</span>
<lb n="2864"/><span>dhuibh agus do theann" uirre agus chaithfeadh sí</span>
<lb n="2865"/><span>Gráinne do chuir fá bhéal baraille ó shúilibh na ndaoine.</span>
<lb n="2866"/><span>Ní raibh sosadh uirre annsin go mbeadh Craobh díbeartha</span>
<lb n="2867"/><span>aici i slighidh éigin.  Do leig sí uirre bheith tinn agus</span>
<lb n="2868"/><span>adubhairt sí ná raibh aon rud chum í leigheas go dtí</span>
<lb n="2869"/><span>go bhfuighbheadh sí croidhe agus ae Craoibhe le n-ithe.</span>
<lb n="2870"/><span>Do bhí amadáinín beag san áit a dtugaidís Seáinín</span>
<lb n="2871"/><span>air agus do chuir sí fios air.  Adubhairt sí leis go</span>
<lb n="2872"/><span>dtabharfadh sí chúig phúint agus culaidh éadaigh dó dá</span>
<lb n="2873"/><span>dtabharfadh sé Craobh leis amach sa choill agus í do</span>
<lb n="2874"/><span>mharbhadh, a croidhe agus a hae do tabhairt a bhaile</span>
<lb n="2875"/><span>chuiche, ná raibh aon rud eile chum í do leigheas.</span>
<lb n="2876"/><span>Adubhairt Seáinín go ndéanfadh mar tháinig sainnt</span>
<lb n="2877"/><span>chum an airgid air.  Do chuir an leas-mháthair fá dhéin</span>
<lb n="2878"/><span>luibheanna go dtí an choill í dar (lá ar) n-a bhárach agus</span>
<lb n="2879"/><span>Seáinín in a fochair.  Do bhí maidrín ag Craoibh agus</span>
<lb n="2880"/><span>leanadh sé in gach aon áit í.  Nuair bhí sí féin agus</span>
<lb n="2881"/><span>Seáinín ag imtheacht tré an gcoill agus nuair fhéachadh</span>
<lb n="2882"/><span>sé uirre, do chromadh sé ag gol.  Nuair chuimhnigheadh</span>
<lb n="2883"/><span>sé ar an airgead, do chromadh sé ag gáire.  D'fhiafruig</span>
<lb n="2884"/><span>sí dhé cad bhí air mar sin.  D'innis sé dí cad adubhairt</span>
<lb n="2885"/><span>an leas-mháthair.  "Nuair chuimhnighim ar aon bhean</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2886"/><p><span>chomh breágh leat do mharbhadh, tagann cathughadh orm</span>
<lb n="2887"/><span>agus, nuair chuimhighin ar bheith ag faghbháil an airgid,</span>
<lb n="2888"/><span>tagann áthas orm."  "Inneosadh-sa dhuit cad dhéanfai-</span>
<lb n="2889"/><span>míd," ar sí sin.  "Marbhóchaimíd (muirbhfimíd) an maid-</span>
<lb n="2890"/><span>sín agus tabhair a chroidhe agus a ae chuiche agus abair</span>
<lb n="2891"/><span>léithe gurab amhlaidh mharbh tú mise agus imtheóchaidh</span>
<lb n="2892"/><span>mise ar mo adhbhar féin agus ná innis do aoinne go</span>
<lb n="2893"/><span>deo mar gheall orm."  Do rinneadar mar adubhairt</span>
<lb n="2894"/><span>sí agus d'imthig Seáinín a bhaile agus áthas air.  Nuair</span>
<lb n="2895"/><span>fuair an leas-mháthair an leigheas, do bhí sí go maith</span>
<lb n="2896"/><span>annsin.</span></p>
<lb n="2897"/>
<lb n="2898"/><p><span>D'imthigh Craobh léithe.  Do bhí an déidheanaighe ag</span>
<lb n="2899"/><span>teacht agus do thuit sí cortha.  Do-chonnaic sí tigh</span>
<lb n="2900"/><span>(teach) uaithe ar thaobh abhann agus do rinne sí air.</span>
<lb n="2901"/><span>Do bhí an doras osgailte agus do chuaidh sí isteach,</span>
<lb n="2902"/><span>ach ní fhaca sí aoinne thimcheall.  Do chuaidh sí sa</span>
<lb n="2903"/><span>seomra agus do chaith sí í féin i leaba bhí ann.  Triúr</span>
<lb n="2904"/><span>dearbhráthar do bhí in a gcomhnuidhe sa tighe seo.  Do</span>
<lb n="2905"/><span>bhíodar an-mhaith sa saoghal.  Daoine móra ba eadh</span>
<lb n="2906"/><span>iad.  Ní dhéanaidís aon rud aon lá acht ag fiadhach</span>
<lb n="2907"/><span>agus ag sealgaireacht.  Nuair do bhíodar ag teacht chum</span>
<lb n="2908"/><span>an tighe an tráthnóna so tháinig slimpíní ar a gcroidhe</span>
<lb n="2909"/><span>nuair d'airigheadar an ceol breágh thimcheall na cúirte.</span>
<lb n="2910"/><span>Adubhairt an dearbhráthair ba shine gurab í seo</span>
<lb n="2911"/><span>Craobh Ní Duibhne má mhair sí beo.  Do chuadar isteach</span>
<lb n="2912"/><span>agus rángaig (ránaig) gur in a sheomra féin do bhí sí.</span>
<lb n="2913"/><span>Do chuir sé an glas ar an doras agus adubhairt sé</span>
<lb n="2914"/><span>le n-a bheirt dearbhráthair gan cur isteach ná amach</span>
<lb n="2915"/><span>uirre go ndúiseóchadh sí gur dhócha go raibh sí cortha.</span></p>
<lb n="2916"/>
<lb n="2917"/><p><span>Nuair do dhúisigh sí annsin níor leigeadar orra</span>
<lb n="2918"/><span>gur aithnogheadar í.  D'fhiafruigheadar dí cia aca</span>
<lb n="2919"/><span>maighistreás do bhí ag lorg seirbhísigh nó seirbhíseach</span>
<lb n="2920"/><span>do bhí ag lorg maighistreása í.  Adubhairt sí sin gur</span>
<lb n="2921"/><span>seirbhíseach bhí ag lorg maighistreása í.  "Is maith  </span>
<lb n="2922"/><span>mar thárla," ar siad sin, "atáimíd gan aon seir-</span>
<lb n="2923"/><span>bhíseach le seachtmhain."  Do shocruig sí leotha annsin</span>
<lb n="2924"/><span>go ceann bliadhna.  Agus fé (sul) raibh an bhliadhain</span>
<lb n="2925"/><span>caithte aici do phós an mac ba shine í.</span>
<lb n="2926"/></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2927"/><p><span>Ba ghairid do bhí sí pósta nuair do bhuail an</span>
<lb n="2928"/><span>t-amadáinín thimceall .i. Seáinín.  Do-chonnaic Craobh</span>
<lb n="2929"/><span>é agus tháinig sí amach fá n-a dhéin agus thug sí léithe</span>
<lb n="2930"/><span>isteach é.  Thug sí a dhóthain le n-ithe agus le n-ól dó</span>
<lb n="2931"/><span>agus píosa airgid.  Adubhairt sí leis nuair do raghadh</span>
<lb n="2932"/><span>sé a bhaile gan innsint do n-a leas-mháthair go bhfaca</span>
<lb n="2933"/><span>sí í féin.</span></p>
<lb n="2934"/>
<lb n="2935"/><p><span>Nuair do chuaidh Seáinín a bhaile ní fhuair sé foighne</span>
<lb n="2936"/><span>gan innsint do n-a leas-mháthair go bhfaca sé Craobh.</span>
<lb n="2937"/><span>"Do shíl mé, a Sheáinín," ar sí sin "gur mharbh tú í."</span>
<lb n="2938"/><span>D'innis sé dhí annsin gurabh é an maidrín do mharbh</span>
<lb n="2939"/><span>sé.  "A Sheáinín," ar sí sin, "do bhí mo leanbh an-mhaith</span>
<lb n="2940"/><span>chum sníomha agus caithfidh mé tú do chur le ruainne</span>
<lb n="2941"/><span>olna chuiche dhéanfaidh stocaí geimhridh dhí."  Do rinne</span>
<lb n="2942"/><span>sí suas an olann.  Chuir sí biorán suain innte.</span>
<lb n="2943"/><span>D'imthigh Seán leis lá ar n-a bhárach agus thug sé an</span>
<lb n="2944"/><span>olann do Chraobh.  Nuair do bhí sí dá cárdáil, do chuaidh</span>
<lb n="2945"/><span>an biorán fá n-a hiongann.  Do thuit sí siar agus níor</span>
<lb n="2946"/><span>fhan méam innte.  D'imthig na ceolta.  Nuair do bhí</span>
<lb n="2947"/><span>a fear agus a dhearbhráithreacha ag teacht a bhaile an</span>
<lb n="2948"/><span>oidhche sin b'ait leotha nuair nár airigheadar na ceolta</span>
<lb n="2949"/><span>mar ba ghnáthach.  Nuair do chuadar isteach fuaradar</span>
<lb n="2950"/><span>Craobh sínte agus gan cuach innte.  Do bhíodar go</span>
<lb n="2951"/><span>buaidheartha mar do shíleadar gur tar éis bháis do bhí</span>
<lb n="2952"/><span>sí.  Do bhí sí dá tórramh annsin.  Nuair do bhíodh chum</span>
<lb n="2953"/><span>í do chur sa chófra ní leaigfeadh a fear aoinne sa</span>
<lb n="2954"/><span>seomra acht é féin.  Fuair sé stampa bata agus do</span>
<lb n="2955"/><span>chuir sé sa chófra é agus d'fhág sé Craobh mar a raibh</span>
<lb n="2956"/><span>sí.  Do thóg sé féin leis amach an cófra annsin agus</span>
<lb n="2957"/><span>do cuireadh í.  Ní raibh cead ag aoinne dul sa</span>
<lb n="2958"/><span>seomra acht é féin as sin amach.</span></p>
<lb n="2959"/>
<lb n="2960"/><p><span>Nuair do thaithigheadar an bhean tighe annsin adubhairt</span>
<lb n="2961"/><span>na dearbhráithreacha leis ná raibh aon déanamh aca gan</span>
<lb n="2962"/><span>a lethéid i gcomhnuidhe agus go gcaithfeadh sé pósadh</span>
<lb n="2963"/><span>arís.  Ba dheacair leis é do dhéanamh acht do bhí an-</span>
<lb n="2964"/><span>urraim aige dhá dhearbhráithreachaibh agus níor mhaith</span>
<lb n="2965"/><span>leis diúltughadh dhóibh.  Do phós sé cailín eile do bhí</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2966"/><p><span>ar an áit.  Níl aon mhaidin ná raghadh sé isteach sa</span>
<lb n="2967"/><span>seomra sin agus b' ait leis an mbean cad bhí ann</span>
<lb n="2968"/><span>nuair ná raibh aon fhaghbháil ag aoinne eile dul ann.</span>
<lb n="2969"/><span>Adubhair sí leis an seirbhíseach nuair do bheadh sé ag</span>
<lb n="2970"/><span>osgailt an dorais ar maidin i mbárach a rádh leis go</span>
<lb n="2971"/><span>raibh fiadh tar éis imtheacht thar doras an halla agus</span>
<lb n="2972"/><span>go mb'féidir go bhfágadh sé an eochair in a dhiaidh.</span>
<lb n="2973"/><span>Do rinne an seirbhíseach mar adubhradh léithe agus le</span>
<lb n="2974"/><span>neart sainnte chum an fhaidh d'fhág sé an eochair</span>
<lb n="2975"/><span>sáidhte sa nglas.  Do chuadar isteach sa seomra</span>
<lb n="2976"/><span>annsin agus fuaradar Craobh sínte ann.  Adubhairt</span>
<lb n="2977"/><span>bean an tighe ná raibh aon deallradh uirre go raibh sí</span>
<lb n="2978"/><span>tar éis bháis.  Do chrom sí dhá cuimilt agus dhá</span>
<lb n="2979"/><span>corruighe.  Bheir (rug) sí ar láimh uirre.  Do-chonnaic</span>
<lb n="2980"/><span>sí an biorán fá n-a hiongain agus do tharraing sí amach</span>
<lb n="2981"/><span>é.  D'éirig Craobh chomh beo glórmhar agus do bhí sí</span>
<lb n="2982"/><span>riamh agus do chrom na ceolta ar siubhal arís.  Nuair</span>
<lb n="2983"/><span>do bhí fear an tighe ag casadh a bhaile annsin d'airigh</span>
<lb n="2984"/><span>sé na ceolta.  Dá mhéid deithnis do bhí ag imtheacht</span>
<lb n="2985"/><span>as diaidh an fhiaidh is mó ná sin do bhí air ag casadh</span>
<lb n="2986"/><span>nuair d'airig sé an ceol.</span></p>
<lb n="2987"/>
<lb n="2988"/><p><span>"Cia fuair ann féin dul im' sheomra?" ar seisean.</span>
<lb n="2989"/><span>"Má atá aon díoghbháil déanta," arsa an bhean, "is</span>
<lb n="2990"/><span>mise atá cionntach.  Is mé adubhairt leis an gcailín</span>
<lb n="2991"/><span>a rádh leat-sa go raibh fiadh ag gabháil thar brághaid</span>
<lb n="2992"/><span>mar b'ait liom cad do bhíodh id (dod) thabhairt sa</span>
<lb n="2993"/><span>seomra sin gach aon lá.  Nuair chuadhas-sa isteach</span>
<lb n="2994"/><span>ann agus do-chonaic mé an bhean bhreágh sínte agus</span>
<lb n="2995"/><span>gan on deallradh báis uirre do bheirfeas (rugas) ar</span>
<lb n="2996"/><span>láimh uirre agus fuaras biorán fá n-a hiongain.  Do</span>
<lb n="2997"/><span>tharraingeas amach é agus d'éirigh sí suas mar do bhí</span>
<lb n="2998"/><span>sí riamh."  "Má's mar sin é," ar san fear, "is</span>
<lb n="2999"/><span>dócha go gcaithfidh tusa bheith ag imtheacht as so agus</span>
<lb n="3000"/><span>tabharfad do chuid airgid féin duit thar n-ais arís."</span>
<lb n="3001"/><span>"Ná déan," arsa Craobh, "fág im fhochair-se í an fhaid</span>
<lb n="3002"/><span>a's mhairfidh sí."  "Atá go maith," ar seisean.  "Fanadh</span>
<lb n="3003"/><span>sí id' fhochair."</span>
<lb n="3004"/></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="3005"/><p><span>Níor bhfada gur ghabh Seáinín an t-slighe arís agus</span>
<lb n="3006"/><span>an babhta so thárla go raibh oighre óg ann roimhe agus</span>
<lb n="3007"/><span>ba throm le Seáinín a chosa go raibh sé sa mbaile</span>
<lb n="3008"/><span>arís chum é d'innsint do an leas-mháthair.  Adubhairt</span>
<lb n="3009"/><span>sí go gcaithfeadh sí féin dul dhá bhféachaint agus</span>
<lb n="3010"/><span>culaidh éadaigh do thabairt go dtí an leanbh.  Nuair do</span>
<lb n="3011"/><span>chuaidh sí ann, do chuir sí deoch i gcóir do Chraoibh agus</span>
<lb n="3012"/><span>do bhí sí dá thabhairt dí.  Adubhairt an dara bean ná</span>
<lb n="3013"/><span>hólfadh [si]{sí} sin é sin.  "Caithfidh tú féin é bhlasadh</span>
<lb n="3014"/><span>roimpe," ar sí sin.</span></p>
<lb n="3015"/>
<lb n="3016"/><p><span>Adubhairt an leas-mháthair "caidé an cur isteach</span>
<lb n="3017"/><span>atá agat-sa orainn, nach í mo leanbh féin í?"  Do</span>
<lb n="3018"/><span>bheir (rug) sí ar an árthrach uaithe agus do chuir sí ar</span>
<lb n="3019"/><span>a béal é dá haimhdheoin agus do chaith sí é do shlogadh.</span>
<lb n="3020"/><span>Ba ghairid gur léim sí agus gur phramsuigh sí agus</span>
<lb n="3021"/><span>do sclog sí ar an áit sin.  Do chuireadar an chulaidh</span>
<lb n="3022"/><span>do thug sí go dtí an leanbh ar an madra agus do</span>
<lb n="3023"/><span>cailleadh é.  Do cuireadh gairm-scoile amach annsin.</span>
<lb n="3024"/><span>Do bhí gach aoinne ag teacht agus a bheart agus</span>
<lb n="3025"/><span>a scáthán féin aige ar feadh dhá lá.  Do rinneadh</span>
<lb n="3026"/><span>teine thimcioll uirre agus do dóghadh agus do loscadh</span>
<lb n="3027"/><span>í go rinneadh luaith dhá cnámhaibh agus as an luaith sin</span>
<lb n="3028"/><span>seadh rinneadh an chéad snísín riamh.</span></p>
<lb n="3029"/>
<lb n="3030"/><p>
<lb n="3031"/></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Cnó Coille Craobhaighe

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Cnó Coille Craobhaighe

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
