Corpas

<?xml version="1.0" encoding="UTF-8"?>
<!DOCTYPE TEI [
<!ENTITY hellip "…">
]>
<TEI><teiHeader type="text">
	 <fileDesc>
	  <titleStmt><title type="main">Árthach an Óir</title><author><name type="main">Rev. M. Sheehan</name></author><respStmt>
		<resp>Electronic edition compiled by</resp>
		<name>Foclóir na Nua-Ghaeilge</name>
		</respStmt>
	  </titleStmt><editionStmt>
                     <edition>
                         <note type="N">M034</note>
                         <note type="L">1</note>
                         <note type="B">1914</note>
                         <note type="C">Prós</note>
                         <note><p>Description of how and why changes were made</p></note>
                     </edition>
            </editionStmt><publicationStmt>
		<publisher>Foclóir na Nua-Ghaeilge</publisher>
		<pubPlace>19 Dawson Street, Dublin 2</pubPlace>
		<pubPlace>http://www.ria.ie/research/focloir-na-Nua-Ghaeilge.aspx</pubPlace><date>2013</date><idno>M034</idno><distributor>Royal Irish Academy</distributor>
		<availability>
		<p>Creative Commons Attribution Non-Commercial Share Alike (cc by-nc-sa)</p>
		</availability>
	  </publicationStmt>
	  <sourceDesc><bibl><title>Árthach an Óir</title><author>Rev. M. Sheehan</author><imprint><publisher>Gill, M. H. & Son, Ltd.</publisher><date>1914</date></imprint>
 </bibl></sourceDesc></fileDesc>
	</teiHeader>
<text><body><div><p>
<lb n="1"/><span>I.</span></p>
<lb n="2"/>
<lb n="3"/><p><span>ÁRTHRACH AN ÓIR.</span></p>
<lb n="4"/>
<lb n="5"/><p><span>Do bhí feirmeoir i mBaile mhac Airt agus feirm mhaith</span>
<lb n="6"/><span>talmhan aige.  Cárthach ó Dubhshláine a ainm.  Ní raibh</span>
<lb n="7"/><span>aoinneach aige acht é féin agus a bhean agus aon mhac</span>
<lb n="8"/><span>amháin.  Cathal ba ainm don mac so.  Do bhí an t-an-</span>
<lb n="9"/><span>chion aca ar an mac nuair ná raibh aca acht é, agus do</span>
<lb n="10"/><span>thógadar le scoil agus le léigheann é.  Ní théigheadh</span>
<lb n="11"/><span>lagadh air gach aon lá acht ag deunamh báid bheaga</span>
<lb n="12"/><span>agus ag dul ionnta ag ciosa na taoide.  Do bhíodh</span>
<lb n="13"/><span>eagla ar a athair agus ar a mháthair go mbádhfadh na</span>
<lb n="14"/><span>báidíní é, agus do bhídís ag a mbriseadh air, agus do</span>
<lb n="15"/><span>bhíodh buaidhirt agus buile air gach aon tráthnóna nuair</span>
<lb n="16"/><span>tagadh sé ón scoil agus na báid briste air.</span>
<lb n="17"/><span>Adubhairt an t-athair ins an deireadh go gcaithfeadh</span>
<lb n="18"/><span>sé bád do cheannach dó.  Do cheannaigh agus do</span>
<lb n="19"/><span>bhídís araon ag iascaireacht innte gach aon tráthnóna</span>
<lb n="20"/><span>samhraidh.  Acht aon oidhche amháin i dtosach an t-samhraidh</span>
<lb n="21"/><span>do bhíodar ar an bhfairrge agus do bhí sé an-fhuar.</span>
<lb n="22"/><span>Do bhíodar tamall maith amach.  Le tuitim na hoidhche</span>
<lb n="23"/><span>tugadar fa ndeara an mothall dubh ins an bhfairrge</span>
<lb n="24"/><span>gairid dóibh.  Ní bheadh aon t-sásamh ar an mac</span>
<lb n="25"/><span>nuair do-chonnaic sé é gan tarraing suas agus dul</span>
<lb n="26"/><span>do iarracht air, acht ba dheacair leis an athair é do</span>
<lb n="27"/><span>dheunamh.  Mar sin féin do-chuadar fa n-a dhéin.</span>
<lb n="28"/></p>
</div>
<pb n="2"/>
<div><lb n="29"/><p><span>Cad do bheadh ann ná fear a raibh gruaig agus feusóg</span>
<lb n="30"/><span>fhada liath air.  Fear a raibh tonn mhaith dá aois caithte</span>
<lb n="31"/><span>aige ba eadh é.  Do labhradar leis as Gaedhilg, agus</span>
<lb n="32"/><span>ní bhfuighbhidís a thuicsin cadé an freagra tug sé</span>
<lb n="33"/><span>orra.  Annsin adubhairt an t-athair leis an mac</span>
<lb n="34"/><span>Beurla do labhairt leis, agus do labhair agus ba é</span>
<lb n="35"/><span>an freagra ceudna é.  Ní raibh Beurla ná Gaedhealg</span>
<lb n="36"/><span>aige agus is amhlaidh do bhí sé ag deunamh cainte na</span>
<lb n="37"/><span>mbodhar agus na mbalbhán leó ag crothadh a chinn agus</span>
<lb n="38"/><span>ag oibriughadh a lámh, acht do thógadar isteach ins an</span>
<lb n="39"/><span>mbád é.  Agus annsin do bhí sé ag a chur in iúl dóibh</span>
<lb n="40"/><span>go raibh a chuid eudaigh fliuch agus é do chur i dtír.</span>
<lb n="41"/><span>Ba dheacair leis an bhfeirmeoir dul isteach leis mar</span>
<lb n="42"/><span>do bhí an t-iasc in a shlaodaibh le marbhadh aige, agus</span>
<lb n="43"/><span>do bhí eagla air dá raghadh sé isteach go gcaillfeadh</span>
<lb n="44"/><span>sé an t-iasc nuair do chasfadh sé.  Do bhí an oidhche</span>
<lb n="45"/><span>an-fhuar agus do bhí sé ag cur cuisne, agus adubh-</span>
<lb n="46"/><span>radar má fhágfaidís an t-eudach fliuch uimig go</span>
<lb n="47"/><span>mbeadh sé tar éis bháis ar maidin.  Ní raibh aon rud</span>
<lb n="48"/><span>le deunamh annsin aca acht an t-eudach do bhaint de</span>
<lb n="49"/><span>agus an cábla do bhí ins an mbád do chasadh air agus</span>
<lb n="50"/><span>é do fhighe go tiugh air ó bhonn go baitheas agus é do</span>
<lb n="51"/><span>fhágbháil sínte ins an mbád go maidin.  Nuair do</span>
<lb n="52"/><span>gheal an lá annsin, do tharraingeadar suas agus do</span>
<lb n="53"/><span>chuadar i dtír agus bád mór éisc aca.  Nuair do</span>
<lb n="54"/><span>bhíodar ag dul abhaile, ní bhfuighbheadh an fear siubhal</span>
<lb n="55"/><span>leis an gcábla timcheall air agus do chaitheadar é do</span>
<lb n="56"/><span>bhaint de agus a chuid féin eudaigh do chur air, an fhaid</span>
<lb n="57"/><span>is do bheidís ag dul go dtí an teach.  Nuair do-</span>
<lb n="58"/><span>chuadar isteach ba ait le bean an tighe cadé an</span>
<lb n="59"/><span>saghas náisiúnach fir do bhí in a bhfochair, acht do</span>
<lb n="60"/><span>bheannaigh sí dhó agus do chuir sí fáilte roimhig.  Do</span>
<lb n="61"/><span>shín sé a dhá láimh amach agus do umhlaigh sé dhí agus</span>
<lb n="62"/><span>an freagra tug sé uirri, do chuir sé scannradh</span></p>
</div>
<pb n="3"/>
<div><lb n="63"/><p><span>croidhe uirri, mar níor airigh sí a leithéid de chaint</span>
<lb n="64"/><span>roimhe sin riamh.  Acht do bhagair fear an tighe air chum</span>
<lb n="65"/><span>dul in áirde an staighre go dtabharfadh sé eudach</span>
<lb n="66"/><span>tirim chuige, agus do imthigh.  Nuair do bhí an t-eudach</span>
<lb n="67"/><span>air táinig sé anuas agus do shuidh sé síos cois na</span>
<lb n="68"/><span>teineadh, agus do chuir sé a mheur in a bheul agus do</span>
<lb n="69"/><span>bhí sé ag a tarraing ag a chur in iúl do fhear an tighe</span>
<lb n="70"/><span>gal tobac do thabhairt dó, agus tug agus do bhí sé</span>
<lb n="71"/><span>an-shámh.  Do bheirigh bean an tighe an ciotal go luath</span>
<lb n="72"/><span>léir agus fuair sé a dhaothain le n-ithe agus le n-ól.</span>
<lb n="73"/><span>Do bhí gach aon rud go han-mhaith annsin acht ná feadair</span>
<lb n="74"/><span>aoinneach aca cad adeireadh an duine eile acht ag</span>
<lb n="75"/><span>tabhairt buille fa thuairim do gach aon rud as</span>
<lb n="76"/><span>bagarthaibh.  Do fhan sé in a bhfochair annsin.  Do</span>
<lb n="77"/><span>bhíodh sé isteach agus amach agus ag deunamh acraí</span>
<lb n="78"/><span>go leór dóibh timcheall na mba agus mainís bheag ar</span>
<lb n="79"/><span>fud an tighe, agus i gcionn roinn laethe(anta) do</span>
<lb n="80"/><span>thuigeadh sé cuid mhaith dá ndeiridís, agus i gcionn</span>
<lb n="81"/><span>cúig nó sé sheachtmhainíbh do bhí roinn Gaedhilge</span>
<lb n="82"/><span>foghlumtha aige agus ba ghairid go bhfuair sé a chur</span>
<lb n="83"/><span>i dtuicsin dóibh cia ar dhíobh é agus cadé an gnó do</span>
<lb n="84"/><span>bhí aige.  Fear ón Spáinn ba eadh é, agus tug sé</span>
<lb n="85"/><span>urmhór a shaoghail ar an bhfairrge in a mhairneulach ó</span>
<lb n="86"/><span>do bhí sé sé bliadhna deug do aois.  Sandro Báitia</span>
<lb n="87"/><span>do bhí mar ainm air.  Nuair do airigh muintir na</span>
<lb n="88"/><span>háite an ainm do bhí air, is é rud adeiridís ná Sean-</span>
<lb n="89"/><span>draoi Báidhte.  Aindrias tugadh muintir an tighe air.</span></p>
<lb n="90"/>
<lb n="91"/><p><span>Ba mhaith an seanchaidhe é, agus aon oidhche amháin do</span>
<lb n="92"/><span>bhí sé ag seanchus dóibh cois na teineadh agus adubhairt</span>
<lb n="93"/><span>gur chuaidh sé ar árthrach amach go dtí na hIndiacha.</span>
<lb n="94"/><span>Do airigh sé clos-trácht go raibh an-thuarastal ag</span>
<lb n="95"/><span>baint an óir, agus do imthigh sé, é féin agus beirt</span>
<lb n="96"/><span>eile de na mairneulachaibh do bhí ar an árthrach in a</span>
<lb n="97"/><span>fhochair.  Do bhain sé dhá lá agus dhá oidhche dhíobh ag</span></p>
</div>
<pb n="4"/>
<div><lb n="98"/><p><span>dul go dtí an áit i raibh an t-ór mar do bhí sé an-</span>
<lb n="99"/><span>fhada isteach ins an tír.  Acht fuaradar an obair gan</span>
<lb n="100"/><span>mhoill, agus i gcionn dá bhliadhain do bhí cuid mhaith óir</span>
<lb n="101"/><span>aca féin agus do chuireadar a gcomhairle i dteannta</span>
<lb n="102"/><span>a chéile chum dul abhaile go dtí an Spáinn agus go</span>
<lb n="103"/><span>raibh a ndaothain óir anois aca an fhaid is do</span>
<lb n="104"/><span>mhairfidís.  Acht do bhailigheadar a raibh de ór aca</span>
<lb n="105"/><span>agus do chuireadar chum bóthair go dtí an baile mór</span>
<lb n="106"/><span>ceudna ar chuadar i dtír ann dhá bhliadhain roimhe</span>
<lb n="107"/><span>sin.  Do bhí cuid mhaith airgid aca i bhfochair an óir</span>
<lb n="108"/><span>agus do cheannuigheadar árthrach iad féin agus</span>
<lb n="109"/><span>fuaradar captaoin chum iad do thabhairt abhaile agus</span>
<lb n="110"/><span>do bhíodar féin in iúl ar gach aon rud eile do bhain</span>
<lb n="111"/><span>leis an árthrach do dheunamh.  Acht do chuireadar chum</span>
<lb n="112"/><span>fairrge an tráthnóna déidheanach agus le crothnughadh</span>
<lb n="113"/><span>na hoidhche do-chonnacadar árthrach ag teacht do</span>
<lb n="114"/><span>iarracht orra.  Ní rabhadar i bhfad amach ó bheul an</span>
<lb n="115"/><span>chuain ar an am sin.  Ba ghairid go dtángadar i</span>
<lb n="116"/><span>gcaoi cainte dá chéile agus do labhair an captaoin</span>
<lb n="117"/><span>do bhí uirri leó agus adubhairt sé leó má bhí aon</span>
<lb n="118"/><span>ór aca é do thabhairt uatha nó gur chuimhin leó é.</span>
<lb n="119"/><span>Adubhairt an captaoin ná raibh aon ór aige féin ná</span>
<lb n="120"/><span>ar an luing.  Do shíl sé ná raibh mar ní tug na</span>
<lb n="121"/><span>fir fios a n-aigne ná a gcúrsaí dhó, agus dá</span>
<lb n="122"/><span>mbeadh a fhios aige go raibh an t-ór ar an árthrach do</span>
<lb n="123"/><span>chaithfeadh sé chucha é fé raghadh sé i gconntabhairt</span>
<lb n="124"/><span>anama leó.  Do bhí an t-an-choinne ag muintir an</span>
<lb n="125"/><span>árthraigh eile go raibh an t-ór aca agus do-chuadar</span>
<lb n="126"/><span>an-dhian orra chum an t-ór do thabhairt uatha mar ba</span>
<lb n="127"/><span>dheacair leis an gcaptaoin an t-árthrach do bhrisead</span>
<lb n="128"/><span>agus na fir do bhádhadh, acht annsin nuair ná</span>
<lb n="129"/><span>stríocfaidís tug sé timcheall an t-árthrach agus do</span>
<lb n="130"/><span>bhuail sé ins an chliathán árthrach Aindrias agus do</span>
<lb n="131"/><span>scoilt ar an áit sin í.  Do imthigheadar leó ann-</span></p>
</div>
<pb n="5"/>
<div><lb n="132"/><p><span>sin agus do fhágadar an t-árthrach agus na fir dá</span>
<lb n="133"/><span>mbádhadh.  Do-righne an mhuintir do bhí dá mbádhadh</span>
<lb n="134"/><span>a ndícheall ar iad féin do shábháil agus fé raibh an</span>
<lb n="135"/><span>t-árthrach sloigthe síos, do bhí cliath deunta aca de</span>
<lb n="136"/><span>adhmad agus de theudaibh agus fuair an ceathrar aca</span>
<lb n="137"/><span>dul amach air.  Le n-a linn sin is eadh do-chuaidh an</span>
<lb n="138"/><span>t-árthrach go tóin poill.  Do bhíodar annsin ag</span>
<lb n="139"/><span>imtheacht ar bharr na fairrge gan aon rud le deunamh</span>
<lb n="140"/><span>aca acht ag a gcaitheamh féin ó thonn go tonn agus is</span>
<lb n="141"/><span>beag an cúram do bhí an t-ór a dheunamh dóibh acht ag</span>
<lb n="142"/><span>feuchaint soir agus siar ag coinne le cabhair do theacht</span>
<lb n="143"/><span>chucha.  Do bhíodar mar sin ar feadh trí lá agus trí</span>
<lb n="144"/><span>oidhche agus iad an-ghairid don talamh agus do bhí</span>
<lb n="145"/><span>gach aon choinne aca go séidfidhe ag triall ar an</span>
<lb n="146"/><span>talamh iad agus go bhfuighbhidís iad féin do shábháil.</span></p>
<lb n="147"/>
<lb n="148"/><p><span>Do bhaineadar comharthaí ar an tír ón áit in ar</span>
<lb n="149"/><span>sloigeadh an t-árthrach.  Do bhí cnoc do bhí istigh ins</span>
<lb n="150"/><span>an tír a raibh barr an-chaol air, do bhí sé ag teacht</span>
<lb n="151"/><span>anuas ar chluigtheach aca ar thaobh, agus teach mór ar</span>
<lb n="152"/><span>oileáinín beag ar an taobh eile.  Do-righne sin meur</span>
<lb n="153"/><span>ar eólas dóibh.  Do bhí an tart agus an t-ocras ag</span>
<lb n="154"/><span>buadhchain orra.  Ba ghairid go dtáinig gaoth ón tír</span>
<lb n="155"/><span>do shéid amach as radharc na talmhan iad.  Do thuit a</span>
<lb n="156"/><span>lug ar a lag annsin aca agus ní raibh aon choinne</span>
<lb n="157"/><span>aca le teacht saor.  Do bhíodar chomh lag ag</span>
<lb n="158"/><span>an ocras agus ag an tart is gur gairid gur thuit</span>
<lb n="159"/><span>duine aca den chliath agus do bádhadh é.  An lá in</span>
<lb n="160"/><span>a dhiaidh sin fuair beirt aca bás den uireasbaidh agus</span>
<lb n="161"/><span>den anró agus níor mhair aoinneach aca acht é féin .i.</span>
<lb n="162"/><span>Sandro Báitia.  Do bhí sé annsin gan aon rud le</span>
<lb n="163"/><span>feicsin aige acht spéir agus uisce.  Do bhí sé chomh</span>
<lb n="164"/><span>tabhartha sin go raibh sé chum síneadh siar agus bás do</span>
<lb n="165"/><span>fhaghbháil, acht do bhí an lá an-bhreaghdha agus cibé</span>
<lb n="166"/><span>feuchaint tug sé do-chonnaic sé árthrach i bhfad uaidh</span></p>
</div>
<pb n="6"/>
<div><lb n="167"/><p><span>agus táinig dá oiread misnigh annsin dó.  Do bhí sé</span>
<lb n="168"/><span>ag feuchaint uirri i gcomhnaidhe agus tug sé fa</span>
<lb n="169"/><span>ndeara go raibh sé ag brughadh leis agus nuair do-</span>
<lb n="170"/><span>chonnaic sé é sin do bhain sé bata as an gcliath agus</span>
<lb n="171"/><span>do chuir sé a chasóg ar bharr an bhata agus do-chuadar</span>
<lb n="172"/><span>ag triall air.  Nuair tángadar gairid dó, do</span>
<lb n="173"/><span>chuireadar amach bád beag agus triúr fear chum é do</span>
<lb n="174"/><span>thógbháil leó isteach ins an árthrach.  Nuair do-chuadar</span>
<lb n="175"/><span>go dtí é, ní raibh sé do bhrígh ann dul isteach ins an</span>
<lb n="176"/><span>mbád mbeag.  Ba éigean do bheirt aca dul amach ar</span>
<lb n="177"/><span>an gcliath agus breith air chum é do chur isteach</span>
<lb n="178"/><span>innte.  Tugadar leó go dtí an t-árthrach annsin é</span>
<lb n="179"/><span>agus do chuireadar a chodladh é agus fuair sé gach</span>
<lb n="180"/><span>aon aireachas badh chóir dhó do fhaghbháil go raibh an</span>
<lb n="181"/><span>faothamh aige agus i gcionn coigthighis is eadh do bhuail</span>
<lb n="182"/><span>an t-árthrach an cuan a raibh sé ag dul ann.  Do bhí sé</span>
<lb n="183"/><span>féin chomh maith is do bhí se riamh annsin agus lá ar n-a</span>
<lb n="184"/><span>bháireach tar éis dóibh dul i dtír do imthigh sé in a</span>
<lb n="185"/><span>mhairneulach ar árthrach eile.  Tug sé an chuid eile dá</span>
<lb n="186"/><span>shaoghal ar an bhfairrge annsin no gur bádhadh an</span>
<lb n="187"/><span>t-árthrach a raibh sé uirri agus go bhfuair Cárthach ó</span>
<lb n="188"/><span>Dubhshláine agus Cathal a mhac ag imtheacht ar bharr na</span>
<lb n="189"/><span>fairrge é.</span></p>
<lb n="190"/>
<lb n="191"/><p><span>Nuair do airigh Cathal an sceul ní raibh sé ag labh-</span>
<lb n="192"/><span>airt aon fhocail acht ag cuimhneamh agus ag marana</span>
<lb n="193"/><span>agus nuair do éirigheadar ar maidin lá ar n-a bháireach</span>
<lb n="194"/><span>adubhairt sé le n-a athair go gcaithfeadh sé a chuid</span>
<lb n="195"/><span>féin do thabhairt dó agus ná stadfadh cos dé go</span>
<lb n="196"/><span>raghadh sé go dtí an áit ar bádhadh an t-árthrach ar an</span>
<lb n="197"/><span>sean-duine Aindrias agus go ndeunfadh sé a</span>
<lb n="198"/><span>dhícheall ar an ór do thabhairt aiste.  Do bhí a athair</span>
<lb n="199"/><span>ag cur in a choinne acht ní raibh aon mhaith dhó ann.  Ba</span>
<lb n="200"/><span>éigean dó dul agus a chuid féin do thabhairt dó.</span>
<lb n="201"/><span>Annsin nuair fuair sé an t-airgead do árdaigh</span></p>
</div>
<pb n="7"/>
<div><lb n="202"/><p><span>sé leis an sean-duine agus do-chuadar go dtí Sasana</span>
<lb n="203"/><span>Nua.  Nuair do bhíodar amuigh do cheannaigh sé árthrach</span>
<lb n="204"/><span>agus do shocraigh sé í chum dul fa dhéin an óir agus</span>
<lb n="205"/><span>do chuir sé croiceann cruadha ar gach aon órdlach dí.</span>
<lb n="206"/><span>Annsin fuair sé chúig mhairneulaigh agus fiche agus</span>
<lb n="207"/><span>Gaedheal ba eadh gach aoinneach riamh aca.  Do bhí gach</span>
<lb n="208"/><span>aon rud go maith annsin acht ní raibh aon mháta aige.</span>
<lb n="209"/><span>Do chuir sé fógra amach ag lorg a leithéid agus i</span>
<lb n="210"/><span>gcionn dá lá ní raibh aoinneach ag teacht chuige agus</span>
<lb n="211"/><span>do imthigh sé féin ar fud an bhaile mhóir feuchaint an</span>
<lb n="212"/><span>gcasfaidhe a leithéid leis.  Is gairid do bhí sé</span>
<lb n="213"/><span>imthighthe nuair do theangaigh fear leis agus do</span>
<lb n="214"/><span>bheannaigh sé dhó agus do bheannuigheadar féin da</span>
<lb n="215"/><span>chéile.</span></p>
<lb n="216"/>
<lb n="217"/><p><span>“Ná haithnigheann tú mé?” arsa an fear.</span></p>
<lb n="218"/>
<lb n="219"/><p><span>“Ní aithnighim,” arsa Cathal.</span></p>
<lb n="220"/>
<lb n="221"/><p><span>“Acht gan dabht,” arsa an fear, “do bhí tú óg</span>
<lb n="222"/><span>nuair do fhágas an baile, acht dar ndóigh, is dócha, atá</span>
<lb n="223"/><span>aithne agat ar mo mhuintir, na Breachlaingigh atá ar</span>
<lb n="224"/><span>an mbaile is giorra dhuit.”</span></p>
<lb n="225"/>
<lb n="226"/><p><span>“Ó atá go maith,” arsa Cathal, “an ceann aca sin</span>
<lb n="227"/><span>tusa?”</span></p>
<lb n="228"/>
<lb n="229"/><p><span>“Is eadh,” arsa sé, “Diarmaid ó Breachlaing is</span>
<lb n="230"/><span>ainm damh-sa, agus is ag dul ag triall ort do bhí mé</span>
<lb n="231"/><span>nuair do airigh mé go raibh tú ag lorg máta agus</span>
<lb n="232"/><span>fuair mé do thuairisc in gach aon (t-)slighidh cad as</span>
<lb n="233"/><span>duit agus cad ba ainm duit.”</span></p>
<lb n="234"/>
<lb n="235"/><p><span>“Is maith mar thárla(igh).  Is é do leithéid do bhí</span>
<lb n="236"/><span>uaim.  Is minic do airigh mé mo athair ag a rádh nár</span>
<lb n="237"/><span>cheannaigh aon rud riamh an t-aitheantas agus gur</span>
<lb n="238"/><span>fearr an duine aithnideamhail go deoidh ioná an</span>
<lb n="239"/><span>duine iasachta.”</span></p>
<lb n="240"/>
<lb n="241"/><p><span>Do thaisbeáin Diarmaid a dhintiuirí dhó agus</span>
<lb n="242"/><span>do bhí Cathal sásta.  Do imthigheadar leó annsin</span>
<lb n="243"/><span>síos go dtí an t-árthrach agus do léirigheadar iad</span></p>
</div>
<pb n="8"/>
<div><lb n="244"/><p><span>féin chum fairrge.  Is gairid chum fairrge do bhíodar</span>
<lb n="245"/><span>nuair do innis Cathal don máta cá raibh sé ag dul</span>
<lb n="246"/><span>agus cadé an ócáid do bhí ag a thabhairt ann agus</span>
<lb n="247"/><span>adubhairt sé leis gan baint le hé do innsint do</span>
<lb n="248"/><span>aoinneach de na mairneulachaibh, mar dá mbeadh a fhios</span>
<lb n="249"/><span>aca go mbeadh an t-ór ag casadh aca go mbeidís i</span>
<lb n="250"/><span>gconntabhairt a chéile do mharbhadh le troid agus le</span>
<lb n="251"/><span>hachrann.  Níor innis sé aon am dó gur Spáinneach é</span>
<lb n="252"/><span>an sean-duine do bhí ar an árthrach aca agus do bhí an</span>
<lb n="253"/><span>máta deimhneach gurbh Éireannach é le feabhas na</span>
<lb n="254"/><span>Gaedhilge do bhí aige.</span></p>
<lb n="255"/>
<lb n="256"/><p><span>Annsin nuair do bhuaileadar an cuan ar bádhadh</span>
<lb n="257"/><span>an t-árthrach, do bhí cúntas cruinn ag an sean-duine</span>
<lb n="258"/><span>Aindrias ar na comharthaibh do bhí ag baint léi agus do</span>
<lb n="259"/><span>thaisbeáin sé dhóibh an áit i raibh sí agus adubhairt sé</span>
<lb n="260"/><span>leó ná raibh aon mhaith dhó í do thaisbeáint dóibh muna</span>
<lb n="261"/><span>bhfuighbhidís fear raghadh fa an bhfairrge chum an</span>
<lb n="262"/><span>t-árthrach do bhlaomadh.  Do fhiarfaigh Cathal dé an</span>
<lb n="263"/><span>raibh aon chúntas aige cá bhfuighbheadh sé a leithéid</span>
<lb n="264"/><span>sin de fhear agus adubhairt sé leis go bhfuighbheadh sé</span>
<lb n="265"/><span>a dhaothain díobh acht dul isteach i dtír agus do imthigh-</span>
<lb n="266"/><span>eadar isteach.  Agus nuair do-chuadar i dtír ní raibh</span>
<lb n="267"/><span>aon fhear le faghbháil in aon áit aca acht mná ar fad,</span>
<lb n="268"/><span>agus adubhairt na mná leó go raibh cogadh ar rí an</span>
<lb n="269"/><span>náisiuin ag na Spáinneachaibh agus gurab é sin a</span>
<lb n="270"/><span>chúis ná raibh aon fhear le faghbháil ann agus do fhiar-</span>
<lb n="271"/><span>faigh Aindrias de cheann de na mnáibh an raibh aon</span>
<lb n="272"/><span>chúntas aici cadé an áit den náisiún i raibh an</span>
<lb n="273"/><span>cogadh ar siubhal agus tug sí comharthaí sóirt dó</span>
<lb n="274"/><span>in gach aon t-slighidh mar do fheud sí.  Do imthigh sé</span>
<lb n="275"/><span>féin agus Aindrias an sean-duine leó agus do-</span>
<lb n="276"/><span>chuadar ar lorg an rígh agus do bhíodar ag cur díobh</span>
<lb n="277"/><span>go raibh an déidheanaighe ag breith orra.  Do bhídís</span>
<lb n="278"/><span>ag dul in áirde ar na cnocánaibh feuchaint an</span>
<lb n="279"/><span>bhfeicfidís aon arm in aon áit.  Acht ar a theacht</span></p>
</div>
<pb n="9"/>
<div><lb n="280"/><p><span>anuas do Chathal de mhúchán mór do bhí ann do</span>
<lb n="281"/><span>shleamhnaigh a chos uaidh agus do leónadh í.  Do bhí an</span>
<lb n="282"/><span>t-an-phian annsin air ar feadh tamaill agus ní</span>
<lb n="283"/><span>bhfuighbheadh sé aon choisidheacht do dheunamh.  Is</span>
<lb n="284"/><span>amhlaidh do-chuaidh sé féin agus Aindrias isteach i</span>
<lb n="285"/><span>bprap sceach no go n-eudtromóchadh an phian.  Agus</span>
<lb n="286"/><span>is gairid do bhíodar ann nuair do airigheadar an</span>
<lb n="287"/><span>fothrom daoine ag teacht ag triall orra agus do</span>
<lb n="288"/><span>choigileadar iad féin is na sceachaibh agus nuair do bhí</span>
<lb n="289"/><span>na daoine ag gabháil thósda do aithin Aindrias</span>
<lb n="290"/><span>cadé an saghas náisiúnach iad agus adubhairt sé le</span>
<lb n="291"/><span>Cathal gurab iad sin oifigighe na Spáinneach agus</span>
<lb n="292"/><span>gur dócha ná raibh rí na háite ná a mhuintir i bhfad</span>
<lb n="293"/><span>uatha anois, agus go mbadh fhearr dhóibh iad so do</span>
<lb n="294"/><span>fhaire feuchaint cá dtabharfaidís a n-aghaidh.  Is</span>
<lb n="295"/><span>gairid an bóthar do-chuadar nuair do stadadar agus</span>
<lb n="296"/><span>do adhnadar teine agus do bhí stáin agus giuirléidí</span>
<lb n="297"/><span>an domhain aca ag beiriúchán dóibh féin.  Nuair do</span>
<lb n="298"/><span>bhraith Aindrias orra ná raibh do chúram aca acht an</span>
<lb n="299"/><span>chócaireacht, do eulaigh sé leis trés na sceacha go</span>
<lb n="300"/><span>dtáinig díreach ag a gcúl.  Agus nuair do bhí gach</span>
<lb n="301"/><span>aon rud ollamh aca agus iad ag caitheamh a suipéir,</span>
<lb n="302"/><span>do luigheadar ag cur síos dá chéile cadé an</span>
<lb n="303"/><span>t-slighe badh fhearr dhóibh chum tabhairt fa n-a namhaid</span>
<lb n="304"/><span>lá ar n-a bháireach.  Adubhradar go ndeunfaidís</span>
<lb n="305"/><span>droichead ar a leithéid sin de abhainn agus go ragh-</span>
<lb n="306"/><span>aidís in áirde ar an gcnoc do bhí ar taobh thuas dé,</span>
<lb n="307"/><span>agus an tobar do bhí ag bun an chnuic go gcuirfidís</span>
<lb n="308"/><span>neimh ins an tobar nuair do bheadh a ndaothain tógtha</span>
<lb n="309"/><span>aca féin as.  Annsin nuair tiocfadh muintir an rígh</span>
<lb n="310"/><span>go raibh a fhios aca go mbeadh an-thart orra, agus gach</span>
<lb n="311"/><span>aon fhear do ólfadh aon bhraon den uisce ná mair-</span>
<lb n="312"/><span>feadh sé chúig nómaintí, agus an chuid díobh do</span>
<lb n="313"/><span>mhairfeadh má bheidís ag dul in áirde ar an</span></p>
</div>
<pb n="10"/>
<div><lb n="314"/><p><span>gcnoc go mbeidís féin rompa agus an bhuntáiste</span>
<lb n="315"/><span>aca orra, agus ná fágfaidís fear díobh in a mbeathaidh.</span>
<lb n="316"/><span>Annsin nuair do bhí an suipeur caithte aca do</span>
<lb n="317"/><span>bhogadar chum bóthair.  Nuair do bhraith Aindrias go</span>
<lb n="318"/><span>rabhadar imthighthe do chuir sé dhé ag triall ar</span>
<lb n="319"/><span>Chathal agus áthas a chroidhe air an sceul do bhí aige</span>
<lb n="320"/><span>agus do innis sé dhó ó thosach go deireadh é agus</span>
<lb n="321"/><span>nuair do airigh Cathal é do éirigh sé in a sheasamh agus</span>
<lb n="322"/><span>is beag a bhacaighe do fhan ann agus do chuireadar</span>
<lb n="323"/><span>díobh no gur bhuaileadar campa an rígh, agus nuair</span>
<lb n="324"/><span>do airigh an rí go raibh a leithéid ann, ba éigean dóibh</span>
<lb n="325"/><span>dul chuige go bhfeicfeadh sé iad agus go mbeadh a fhios</span>
<lb n="326"/><span>aige cia ar dhíobh iad.  Do-chuadar agus do inniseadar</span>
<lb n="327"/><span>dhó cia ar dhíobh iad agus cadé an gnó do bhí aca agus</span>
<lb n="328"/><span>cad tug iad agus do innis Aindrias dó cad do airigh</span>
<lb n="329"/><span>sé ar siubhal ag oifigighibh na Spáinneach agus cadé</span>
<lb n="330"/><span>an t-slighe do bhí aca chum é féin agus a mhuintir do</span>
<lb n="331"/><span>chur dá gcois an lá sin.  Nuair do airigh an rí é</span>
<lb n="332"/><span>adubhairt sé go mbeadh sé roimh ré leó má ba chóir</span>
<lb n="333"/><span>máireach é.  Agus adubhairt Aindrias leis nárbh mhór</span>
<lb n="334"/><span>dó deithneas maith do dheunamh mar go mbeadh sé ar</span>
<lb n="335"/><span>eire aige bheith ann rompa.</span></p>
<lb n="336"/>
<lb n="337"/><p><span>Tug an rí órdughadh dá chuid fear go léir bheith ag</span>
<lb n="338"/><span>a gcur féin(each) i gcóir chum dul go dtí a leithéid</span>
<lb n="339"/><span>sin do chnoc agus do chuir sé mar gheasa orra gan</span>
<lb n="340"/><span>aon deoch do ól as an tobar do bhí ag bun an chnuic</span>
<lb n="341"/><span>sin mar go raibh neimh curtha ann ag an namhaid.  Do</span>
<lb n="342"/><span>imthigheadar leó agus do chuireadar aistear mór fada</span>
<lb n="343"/><span>orra féin, agus an áit ar shíl an namha(id) go</span>
<lb n="344"/><span>ngeóbhaidís, ní annsin do ghabhadar in aon chor.  Is</span>
<lb n="345"/><span>gairid do bhíodar ar thaobh an chnuic nuair táinig tart</span>
<lb n="346"/><span>ar chuid de na fearaibh, agus ní bhfuighfidhe iad do</span>
<lb n="347"/><span>choimheud gan dul go dtí an tobar so fa dhéin deoch</span>
<lb n="348"/><span>mar do bhí íota in a gcroidhe.  Acht do chosc an rí</span></p>
</div>
<pb n="11"/>
<div><lb n="349"/><p><span>go cruaidh orra gan dul go dtí an tobar acht ní raibh</span>
<lb n="350"/><span>aon mhaith dhó ann.  Annsin nuair do bhíodar ag</span>
<lb n="351"/><span>imtheacht dá aimhdheóin do-chonnaic sé scata colbhar</span>
<lb n="352"/><span>ag eitealladh tré an spéir ag teacht do iarracht ar</span>
<lb n="353"/><span>an tobar agus fuaim aca mar do bheadh ag an sidhe</span>
<lb n="354"/><span>gaoithe.  Annsin adubhairt an rí leis na fearaibh</span>
<lb n="355"/><span>fuireach chúig nómaintí agus go mbeadh a fhios aca</span>
<lb n="356"/><span>cadé an chríoch do bheadh ar na colbharaibh, agus do</span>
<lb n="357"/><span>stadadar agus do bhí na colbhair ag eitealladh tim-</span>
<lb n="358"/><span>cheall an tobair ar feadh tamaill bhig fé ar thuirling-</span>
<lb n="359"/><span>eadar ar an talamh.  Annsin do-chuadar agus do</span>
<lb n="360"/><span>óladar deoch agus do-righneadar iad féin do nighe</span>
<lb n="361"/><span>agus do ionnladh agus do éirgheadar ins an spéir</span>
<lb n="362"/><span>agus níor chuadar chúig rámhainne ón tobar nuair do</span>
<lb n="363"/><span>thuiteadar anuas in a gcioth, maol marbh, idir ghob,</span>
<lb n="364"/><span>crúb, clúmh agus sciatháin.  “Ní beag sin,” arsa na</span>
<lb n="365"/><span>fir, “deunfaimíd do chomhairle.”  Do chuir sin breis</span>
<lb n="366"/><span>sainnte ar na saighdiúraibh chum an namhad do thrasc-</span>
<lb n="367"/><span>airt.  Do bhíodar annsin ar chliathán an chnuic agus</span>
<lb n="368"/><span>fear ag faire ar a bharr ionnus, nuair tiocfadh an</span>
<lb n="369"/><span>namha(id) trasna ar an taobh eile, go gcuirfeadh sé</span>
<lb n="370"/><span>in iúl dóibh é, agus go mbeadh gach aon fhear i gcóir</span>
<lb n="371"/><span>nuair do shroisfidís bun an chnuic chum luighe chucha</span>
<lb n="372"/><span>tiugh te agus gan duine aca do fhágbháil beó má do</span>
<lb n="373"/><span>fheudfaidís é.  Ba ghairid go dtángadar, agus do-</span>
<lb n="374"/><span>righne an fear thuas comharthaí leis an gcuid eile,</span>
<lb n="375"/><span>agus do bhíodar i gcóir chum cogaidh nuair do</span>
<lb n="376"/><span>shrois an namha(id) bun an chnuic.  Do bhí an t-an-</span>
<lb n="377"/><span>ghreann ag an namhaid ag teacht agus an t-an-áthas</span>
<lb n="378"/><span>orra mar do shíleadar gur i bhfad in a dhiaidh sin</span>
<lb n="379"/><span>tiocfadh muintir an rígh agus go mbeidís féin i gcóir</span>
<lb n="380"/><span>in a gceart, agus gan amhras go mbuaidhfidís an lá</span>
<lb n="381"/><span>sin.  Acht ní mar shíltear, seinntear.  Ba ghairid go</span>
<lb n="382"/><span>raibh a mhalairt de chúram orra mar do bhí muintir</span></p>
</div>
<pb n="12"/>
<div><lb n="383"/><p><span>an rígh ós a gcionn gan fhios dóibh agus do lámhadar</span>
<lb n="384"/><span>gach aon fhear riamh díobh acht an méid aca do-chuaidh</span>
<lb n="385"/><span>ar éigean agus an méid do cailleadh le scannradh.</span>
<lb n="386"/><span>Do bhí gach aon rud buaidhte annsin ag muintir an</span>
<lb n="387"/><span>rígh agus do chuireadar chum bóthair abhaile.  Tug</span>
<lb n="388"/><span>an rí leis Cathal agus Aindrias go dtí a phálás féin</span>
<lb n="389"/><span>agus do fhanadar in a fhochair ar feadh dhá lá.  Ann-</span>
<lb n="390"/><span>sin nuair do bhíodar ag imtheacht adubhairt sé leó</span>
<lb n="391"/><span>aon athchuinghe do iarrfaidís air go dtabharfadh sé</span>
<lb n="392"/><span>dhóibh é, má fheudfaidhe in aon chor é.  Adubhradar</span>
<lb n="393"/><span>leis ná raibh aon rud uatha acht an t-aon rud</span>
<lb n="394"/><span>amháin .i. fear do fhaghbháil dóibh raghadh fa an</span>
<lb n="395"/><span>bhfairrge agus thabharfadh chucha an t-ór do bhí ins an</span>
<lb n="396"/><span>árthrach do bhí báidhte ins an chuan leis an fhaid sin</span>
<lb n="397"/><span>bliadhanta.  Adubhairt sé go dtabharfadh agus nach</span>
<lb n="398"/><span>fear thabharfadh sé in aon chor dhóibh acht dá fhichid</span>
<lb n="399"/><span>mar go raibh a leithéid sin fairsinge ar an áit seo,</span>
<lb n="400"/><span>“mar,” arsa sé, “sin í an cheárd atá aca bheith ag</span>
<lb n="401"/><span>dul fa an bhfairrge ag soláthar oisridhe agus ag lorg</span>
<lb n="402"/><span>peurlaí ionnta.”  Do imthigheadar léo annsin iad</span>
<lb n="403"/><span>féin(each) agus an dá fhichid fear agus trí árthraighe</span>
<lb n="404"/><span>in a ndiaidh aniar chum iad do fhaire ar bhitheamhnachaibh</span>
<lb n="405"/><span>an fhaid do bheidís ag tógbháil an óir.  Nuair do</span>
<lb n="406"/><span>bhíodar ag dul chum na fairrge do-chuaidh Aindrias ar</span>
<lb n="407"/><span>an stiuir agus do choingigh sé an cnoc do bhí ann agus</span>
<lb n="408"/><span>an cluigtheach ar a chéile riamh agus choidhche go dtáinig</span>
<lb n="409"/><span>an teach mór do bhí ann agus an t-oileáinín beag do</span>
<lb n="410"/><span>bhí ins an bhfairrge díreach ar a chéile.  Nuair fuair sé</span>
<lb n="411"/><span>an dá chomhartha díreach do liuigh sé orra na seólta do</span>
<lb n="412"/><span>bhaint anuas agus na hancairí do scaoileadh síos.</span>
<lb n="413"/><span>Adubhairt sé annsin le triúr aca dul síos fa an</span>
<lb n="414"/><span>bhfairrge agus do-chuadar.  Agus an cheud fhear do-</span>
<lb n="415"/><span>chuaidh síos, is é áit in ar sheas sé ná ar chliathán</span>
<lb n="416"/><span>an árthraigh fa an bhfairrge agus táinig sé aníos le</span></p>
</div>
<pb n="13"/>
<div><lb n="417"/><p><span>sceula go raibh sí aca.  Adubhairt Aindrias leó</span>
<lb n="418"/><span>annsin na clocha sin ar fad do bhí in a leithéid sin do</span>
<lb n="419"/><span>áit ins an árthrach do chur aníos agus adubhairt sé</span>
<lb n="420"/><span>leis na mairneulachaibh agus leis an máta aireachas</span>
<lb n="421"/><span>maith do thabhairt do na fearaibh agus go raghadh sé féin</span>
<lb n="422"/><span>agus an captaoin síos i gcabhail an árthraigh.  Siúd</span>
<lb n="423"/><span>na fir ag oibriughadh fa an bhfairrge agus do bhíodar</span>
<lb n="424"/><span>ag dul fa uisce agus do bhíodar ag éirghe mar do</span>
<lb n="425"/><span>bheadh scata cánóg lá beidhte, cuid aca ag dul síos</span>
<lb n="426"/><span>agus cuid aca ag teacht aníos agus cuid aca ag</span>
<lb n="427"/><span>deunamh a reaist ar bharr an uisce agus iad ag</span>
<lb n="428"/><span>crónán don chuid eile.  Do bhíodar mar sin ag oib-</span>
<lb n="429"/><span>riughadh leó go raibh a dheireadh aníos aca.  Annsin</span>
<lb n="430"/><span>tángadar go léir isteach ar an árthrach agus táinig</span>
<lb n="431"/><span>Cathal agus Aindrias aníos nuair do bhí gach aon rud</span>
<lb n="432"/><span>socair i gceart thíos aca agus do bhí an t-an-bhuidh-</span>
<lb n="433"/><span>eachas aige ar na fearaibh, feabhas na hoibre do bhí</span>
<lb n="434"/><span>deunta aca agus an ghiorracht do bhíodar leis.</span>
<lb n="435"/><span>Adubhairt Cathal annsin leó go raghadh sé féin isteach</span>
<lb n="436"/><span>i dtír leó mar go gcaithfeadh sé dul ag feuchaint an</span>
<lb n="437"/><span>rígh fé bhfágfadh sé an náisiún.</span></p>
<lb n="438"/>
<lb n="439"/><p><span>An fhaid is do bhí Cathal i bhfochair an rígh, fuair an</span>
<lb n="440"/><span>máta amas ar scríobhadh go dtí na Spáinnigh agus</span>
<lb n="441"/><span>adubhairt sé go mbeidís féin ag fágbháil a leithéid</span>
<lb n="442"/><span>sin de am, agus gurab é an rud do bhí aca ná ór</span>
<lb n="443"/><span>ag dul go dtí Sasana fa dhéin congnaimh fear do rígh</span>
<lb n="444"/><span>an náisiuin, agus gur Sasanaigh a raibh ar an</span>
<lb n="445"/><span>árthrach acht é féin agus gurab é an rud é féin ná</span>
<lb n="446"/><span>Spáinneach agus gurab é sin a chúis go raibh sé ag a</span>
<lb n="447"/><span>chur in iúl dóibh iad féin do fhaire agus adubhairt sé</span>
<lb n="448"/><span>leó, nuair do bhuailfidís leó ar an bhfairrge, go mbadh</span>
<lb n="449"/><span>fhurus dóibh iad do aithint, mar go mbeadh an brat</span>
<lb n="450"/><span>uaithne in áirde aca, mar dhúmas gur daoine de</span>
<lb n="451"/><span>mhuintir na hÉireann iad; agus gur dócha go mbeadh</span></p>
</div>
<pb n="14"/>
<div><lb n="452"/><p><span>cogadh aca, agus má bheadh féin gur gairid do</span>
<lb n="453"/><span>sheasóchadh an t-árthrach beag; agus nuair do bheadh</span>
<lb n="454"/><span>buaidhte aca, go n-aithneóchaidís é féin, mar go</span>
<lb n="455"/><span>labharfadh sé a dteanga féin leó, agus annsin go</span>
<lb n="456"/><span>bhfuighbhidís príosúnaigh do dheunamh don chuid eile</span>
<lb n="457"/><span>agus cead a chos do thabhairt dó féin, agus ná beadh</span>
<lb n="458"/><span>dada uaidh annsin acht roinn beag den ór dó bhí ins</span>
<lb n="459"/><span>an árthrach do thabhairt dó, agus an t-árthrach agus a</span>
<lb n="460"/><span>mbeadh innte do bheith aca féin.</span></p>
<lb n="461"/>
<lb n="462"/><p><span>Nuair do chas an captaoin ón rígh do chuireadar chum</span>
<lb n="463"/><span>na fairrge agus do-chuaidh árthraighe an rígh amach go</span>
<lb n="464"/><span>beul an chuain leó ag a dtionnlacain agus annsin do</span>
<lb n="465"/><span>fhágadar slán ag muintir an rígh agus do thógadar a</span>
<lb n="466"/><span>gcuid seólta go léir.  Do bhíodar ag cur díobh le gaoith</span>
<lb n="467"/><span>aniar andeas agus seólta teanna aca agus iad ag</span>
<lb n="468"/><span>imtheacht fairsing no go dtángadar an-ghairid do</span>
<lb n="469"/><span>thalamh na Spáinneach.  Agus ba ghairid go bhfacadar dhá</span>
<lb n="470"/><span>árthrach ag teacht do iarracht orra, agus do aithin-</span>
<lb n="471"/><span>eadar nach aon rud ar foghnamh do bhí uatha, agus do</span>
<lb n="472"/><span>iompuigheadar féin a gcúrsa in áit eile.  Agus do bhí</span>
<lb n="473"/><span>an máta ag a rádh i gcomhnuidhe leis an gcaptaoin</span>
<lb n="474"/><span>casadh agus iad do throid agus adeireadh an sean-</span>
<lb n="475"/><span>duine leis gan a dheunamh agus go raibh sé ag breith</span>
<lb n="476"/><span>uatha anois agus go mbuailfeadh sé cuan éigin fé</span>
<lb n="477"/><span>bhfeudfaidís bheith suas leis agus adubhairt an máta</span>
<lb n="478"/><span>arís leis gurab ait an fear é agus bheith ag teicheadh</span>
<lb n="479"/><span>agus cuid mhaith fear aige agus a dhaothain armála</span>
<lb n="480"/><span>aige.  Annsin do bhí fonn ar Chathal casadh agus nuair</span>
<lb n="481"/><span>do mheas an sean-duine é, do chuir sé a dhá láimh</span>
<lb n="482"/><span>timcheall air agus do iarr sé air ar son Dé agus</span>
<lb n="483"/><span>Mhuire gan casadh, agus an rud do bhí uaidh go raibh sé</span>
<lb n="484"/><span>aige, an t-ór; agus má chasfadh sé agus é do</span>
<lb n="485"/><span>chailleamhaint tar éis a bhfuair sé dá dhuadh, “ní hé</span>
<lb n="486"/><span>sin amháin do bheadh caillte agat acht t'anam féin</span>
<lb n="487"/><span>agus a bhfuil ar an árthrach.”  Nuair do airigh an máta</span></p>
</div>
<pb n="15"/>
<div><lb n="488"/><p><span>cad adubhairt an sean-duine do éirigh sé do léim</span>
<lb n="489"/><span>agus do labhair sé le Cathal, “A fhir ó Bhaile mhac Airt</span>
<lb n="490"/><span>an fonn atá ort súghadh siar ar chomhairle aon sean-</span>
<lb n="491"/><span>rabhrach sean-duine?  Má theicheann tú uatha sin, ná</span>
<lb n="492"/><span>feiceadh aoinneach ag séipeul Bhaile mhac Airt thú an</span>
<lb n="493"/><span>dá lá is an fhaid mhairfe tú beó.”  Nuair do airigh</span>
<lb n="494"/><span>Cathal é do bhain sé casadh as an roth agus tug sé</span>
<lb n="495"/><span>timcheall an t-árthrach don iarracht sin is do dhearbhaigh</span>
<lb n="496"/><span>sé is na leaca dearga ná súghfadh sé siar ó n-a raibh</span>
<lb n="497"/><span>de fhearaibh agus de árthraighibh ag bualadh na fairrge</span>
<lb n="498"/><span>no go mbeadh a fhios aige cadé a chúis.</span></p>
<lb n="499"/>
<lb n="500"/><p><span>Do-righne sé ar an dá árthrach ceann ar aghaidh agus</span>
<lb n="501"/><span>gach aon rud curtha i gcóir aige chum cogaidh.  Nuair</span>
<lb n="502"/><span>tángadar gairid don dá árthrach mhóra agus nuair</span>
<lb n="503"/><span>do-chonnaic sé cionnus do bhí na fir socair orra</span>
<lb n="504"/><span>adubhairt sé le n-a mhuintir féin gan lámhach leó go</span>
<lb n="505"/><span>bhfuighbhidís a órdughad féin, mar is amhlaidh do bhí na</span>
<lb n="506"/><span>fir go léir ná ar chliathán na n-árthrach, agus do</span>
<lb n="507"/><span>cheap sé má raghadh sé cliathánach leó go mbeadh</span>
<lb n="508"/><span>an-iomarcaidh caoi aca ar a chuid féin fear do lámhach,</span>
<lb n="509"/><span>acht do bhí an t-árthrach beag aige agus í an-bhríoghmhar</span>
<lb n="510"/><span>agus nuair do shílfeadh na hárthraighe móra teacht</span>
<lb n="511"/><span>cliathánach léi, do bhíodh sí timcheall mar do bheadh</span>
<lb n="512"/><span>eascú agus í ag deireadh na n-árthrach mór agus</span>
<lb n="513"/><span>lámhaighte trasna aca ar na fearaibh agus urmhór</span>
<lb n="514"/><span>sínte.  Do bhíodar ag deunamh an t-an-loitiméireacht</span>
<lb n="515"/><span>ar an dá árthrach mhóra, agus ba mhar sin dóibh i rioth an</span>
<lb n="516"/><span>lae no go raibh muintir Chathail láimh le bheith traochta</span>
<lb n="517"/><span>i mbár an tráthnóna thall, mar do bhí cuid aca</span>
<lb n="518"/><span>lottha ag na pileuraibh, agus an chuid eile aca nuair ná</span>
<lb n="519"/><span>raibh an congnamh fear aca do bhíodar cortha ó bheith</span>
<lb n="520"/><span>ag oibriughadh seólta anonn is anall.  Acht nuair do</span>
<lb n="521"/><span>bhí láimh le bheith buaidhte aca ar an dá árthrach mhóra</span>
<lb n="522"/><span>ráinig gur bhuail pileur ó cheann de na hárthraighibh an</span></p>
</div>
<pb n="16"/>
<div><lb n="523"/><p><span>stiuir agus do bhris sé é.  Ní raibh aon rud le deunamh</span>
<lb n="524"/><span>annsin aca acht do bhí sí annsúd aca in a capall gan</span>
<lb n="525"/><span>srian.  Do chuireadar in áirde brat síothchána annsin</span>
<lb n="526"/><span>agus do chiúnaigh gach aon rud agus do-chuaidh captaoin</span>
<lb n="527"/><span>ceann de na hárthraighibh ar bórd chucha, agus do fhiar-</span>
<lb n="528"/><span>faigh sé díobh cadé a chúis brat na hÉireann do bheith in</span>
<lb n="529"/><span>áirde aca agus gur shíleadar féin gur Sasanaigh iad.</span>
<lb n="530"/><span>Do labhair an máta, Diarmaid ó Breachlaing leis in a</span>
<lb n="531"/><span>theangaidh féin agus adubhairt sé leis gur Sasanaigh</span>
<lb n="532"/><span>iad acht chum iad do dhalladh do cuireadh in áirde an</span>
<lb n="533"/><span>brat sin.  Nuair do airigh Aindrias é, do chuir sé</span>
<lb n="534"/><span>ol'athainn air féin agus do shiubhlaigh sé anonn do</span>
<lb n="535"/><span>iarracht ar an gcaptaoin Spáinneach agus adubhairt</span>
<lb n="536"/><span>sé leis gan aon fhocal dheurfadh an fear sin do</span>
<lb n="537"/><span>chreideamhain agus gur Éireannaigh iad ar fad acht é</span>
<lb n="538"/><span>féin, agus ná raibh aon bhrat eile aca do chuirfidís in</span>
<lb n="539"/><span>áirde agus má is maith leis é go dtaisbeáinfeadh sé</span>
<lb n="540"/><span>a raibh de bhrataibh ar bórd aca agus do innis sé</span>
<lb n="541"/><span>annsin cia ar dhíobh iad agus cadé an gnó do bhí aca</span>
<lb n="542"/><span>agus cad as do bhíodar ag teacht acht níor innis sé</span>
<lb n="543"/><span>dhó cionnus fuaradar congnamh ó rígh na nIndiacha.</span>
<lb n="544"/><span>Nuair do airigh Diarmaid an sean-duine ag labhairt na</span>
<lb n="545"/><span>Spáinise, táinig iongantas a chroidhe air, mar do</span>
<lb n="546"/><span>shíl sé riamh gur sean-iascaire ó bhaile mhac Airt é,</span>
<lb n="547"/><span>agus níor fhan aon fhocal aige.  Sin é an uair do</span>
<lb n="548"/><span>innis an captaoin Spáinneach dóibh cad do chuir iad</span>
<lb n="549"/><span>féin(each) ar a dtí, gurab é an fear sin annsin do chuir</span>
<lb n="550"/><span>sceula chucha mar gheall orra agus adubhairt sé go</span>
<lb n="551"/><span>raibh an t-an-chathughadh air, an méid do bhí eatorra i</span>
<lb n="552"/><span>rioth an lae acht amháin dá mbeadh fios aca go mbeadh</span>
<lb n="553"/><span>leigheas aca.  Do fhág sé slán annsin aca</span>
<lb n="554"/><span>agus nuair do bhí sé istigh ar a árthrach féin</span>
<lb n="555"/><span>do chuir sé amach chucha poinsún fíona do bhí trí fichid</span>
<lb n="556"/><span>bliadhain do aois agus adubhairt sé leó má raghadh aon</span>
<lb n="557"/><span>fhear ó Bhaile mhac Airt go dtí an Spáinn go bráth nár</span></p>
</div>
<pb n="17"/>
<div><lb n="558"/><p><span>ghábhadh dhóibh náire ná aithis scáth ná eagla do bheith orra</span>
<lb n="559"/><span>tar éis an thaiscidh do bhí deunta aca an lá sin</span>
<lb n="560"/><span>agus a raibh in a gcoinne.  Adubhairt sé leó</span>
<lb n="561"/><span>gan leanmhaint i bhfad den bhfear so ná aon mhuinighin</span>
<lb n="562"/><span>do bheith aca as tar éis an díoghaltas agus an eugcóir</span>
<lb n="563"/><span>do-righne sé orra.  Do labhair Aindrias leis agus</span>
<lb n="564"/><span>adubhairt sé ná raibh aon ghnó aca féin dé agus do iarr</span>
<lb n="565"/><span>sé air, má ba é a thoil é, é do thógbháil uatha isteach</span>
<lb n="566"/><span>go dtí an tír agus a rogha rud do dheunamh leis nuair</span>
<lb n="567"/><span>do bheadh sé istigh aca.  Do imthigh na Spáinnigh chum</span>
<lb n="568"/><span>siubhail annsin agus do-chuaidh Cathal agus a mhuinntir</span>
<lb n="569"/><span>ag obair agus do-righneadar stiuir ar an áit sin agus</span>
<lb n="570"/><span>i gcionn dá uair an chluig do bhíodar in iúl chum</span>
<lb n="571"/><span>fairrge.  Is gairid do bhíodar ag imtheacht nuair do</span>
<lb n="572"/><span>éirigh an gála agus is in a gcoinne do bhi sé ag séideadh</span>
<lb n="573"/><span>agus do bháin sé an-chuid aimsire díobh teacht go dtí</span>
<lb n="574"/><span>cuan Dún Garbhán.  Acht is gairid do bhí na hárthraighe</span>
<lb n="575"/><span>Spáinneacha ag dul i dtír mar do bhí an ghaoth in a</span>
<lb n="576"/><span>gcúl.  Nuair do bhíodar istigh annsin, do bhíodar ag</span>
<lb n="577"/><span>cur tré n-a chéile cad do badh fhearr dhóibh a</span>
<lb n="578"/><span>dheunaimh le Diarmaid ó Breachlaing, acht adubhairt</span>
<lb n="579"/><span>captaoin aca, nuair ná dearna a mhuintir dá raibh sé</span>
<lb n="580"/><span>do iarraidh díoghbháil do dheunamh aon rud leis, go raibh</span>
<lb n="581"/><span>sé chomh maith dhóibh féin cead a chos do thabhairt dó.</span>
<lb n="582"/><span>Do scaoileadh leis annsin agus is é cheud rud</span>
<lb n="583"/><span>do-righne mo bhuachaill ná cur dé abhaile go hÉirinn,</span>
<lb n="584"/><span>mar do bhí a fhios aige go mbeadh sé ann roimh Cathal</span>
<lb n="585"/><span>agus roimh a mhuintir agus do bhí a fhios aige go mbeadh</span>
<lb n="586"/><span>píolótaidhe uatha chum an t-árthrach do thabhairt suas</span>
<lb n="587"/><span>an cuan, agus is é cheud rud do-righne sé ná dul</span>
<lb n="588"/><span>agus píolótaidhthe do cheannach agus ní raibh a fhios ag</span>
<lb n="589"/><span>aoinneach cad adubhairt sé leó.</span></p>
<lb n="590"/>
<lb n="591"/><p><span>Nuair táinig an t-árthrach i mbeul an chuain do bhí</span>
<lb n="592"/><span>comharthaí in áirde aici ag lorg píolótaidhe agus</span>
<lb n="593"/><span>do-chuaidh an dá phíolótaidhe chuichi.  Do bhí an-áthas</span></p>
</div>
<pb n="18"/>
<div><lb n="594"/><p><span>annsin ar Chathal nuair do bhí an dá phíolótaidhe ar</span>
<lb n="595"/><span>bórd aige agus é in a chuan féin agus do shíl sé go</span>
<lb n="596"/><span>raibh an t-ór agus an t-árthrach sábhálta aige agus do</span>
<lb n="597"/><span>innis sé do na píolótaidhthibh cadé an triail tug sé féin</span>
<lb n="598"/><span>agus a chuid fear uatha i gcoinne dá árthrach Spáinneach</span>
<lb n="599"/><span>agus anois, ó do bhí sé in a chuan féin agus gan aon</span>
<lb n="600"/><span>eagla air, go dtabharfadh sé deoch do na fearaibh</span>
<lb n="601"/><span>go léir agus ná fuighbhidís a rádh nach deoch ar</span>
<lb n="602"/><span>foghnamh í mar gurab é an duine tug do é ná an</span>
<lb n="603"/><span>captaoin Spáinneach agus gan aon mhearbhal go raibh</span>
<lb n="604"/><span>an fíon go maith ins an Spáinn.  Do leag sé chucha</span>
<lb n="605"/><span>an soitheach dé agus adubhairt sé leó a sainnt do</span>
<lb n="606"/><span>agairt air anois.  Do bhí an lá an-the agus do bhí na</span>
<lb n="607"/><span>fir tar éis feoil guirt do ithe agus ráinig go raibh</span>
<lb n="608"/><span>uireasbaidh uisce orra agus le neart tarta do-</span>
<lb n="609"/><span>righneadar craos ar an bhfíon.  Níor ól na píolót-</span>
<lb n="610"/><span>aidhthe aon teugar dé agus i gcionn tamaill do bhí</span>
<lb n="611"/><span>an t-ól ag éirghe i gceann na bhfear agus iad ag</span>
<lb n="612"/><span>tuitim agus ag tuirling no gur thuit gach aon fhear</span>
<lb n="613"/><span>riamh aca dá gcodladh idir chaptaoin agus mhair-</span>
<lb n="614"/><span>neulach.  Nuair do bhí gach aoinneach in a gcodladh</span>
<lb n="615"/><span>annsin, do bhí gach aon rud fa na píolótaidhthibh agus</span>
<lb n="616"/><span>ar a ndul suas an chanáile dhóibh, do scaoileadar</span>
<lb n="617"/><span>fairsing í agus do stiuirigheadar le fuinneamh in</span>
<lb n="618"/><span>áirde ar Bhanc an Tighe Ghil í, agus ar an nómaint</span>
<lb n="619"/><span>ar bhuail sí, do chnag sí.  Do bhí bád beag ag na</span>
<lb n="620"/><span>píolótaidhthibh féin agus do-chuadar isteach innte agus</span>
<lb n="621"/><span>as go bráth leó go dtí an tír.  I gcionn tamaill is</span>
<lb n="622"/><span>eadh do dhúisigh an captaoin agus do fheuch sé</span>
<lb n="623"/><span>timcheall air féin agus ní fhaca sé aon phíolótaidhe</span>
<lb n="624"/><span>acht a chuid féin fear caithte annso agus annsúd</span>
<lb n="625"/><span>muirc-mairc ar a chéile in aon easair amháin agus iad</span>
<lb n="626"/><span>ag sranntarnadh go breaghdha binn.  Do éirigh sé</span>
<lb n="627"/><span>in a sheasamh agus do fheuch sé ar an árthrach agus</span></p>
</div>
<pb n="19"/>
<div><lb n="628"/><p><span>nuair do-chonnaic sé cá raibh sí agus í scolta as a</span>
<lb n="629"/><span>chéile, dó liuigh sé ar na fearaibh agus níor fhreagair</span>
<lb n="630"/><span>aoinneach dhó.  Do-bheir sé ar bun bata rámha do bhí</span>
<lb n="631"/><span>ann, “do-bheirim-se don riabhach an fíon Spáinneach,”</span>
<lb n="632"/><span>arsa sé, ag rioth agus ag baint cnagóige as gach</span>
<lb n="633"/><span>aoinneach aca leis an mbata agus adubhairt sé leó</span>
<lb n="634"/><span>éirghe go mear agus feuchaint ar an gconntabhairt i</span>
<lb n="635"/><span>rabhadar ann agus an bád beag do chur amach go</span>
<lb n="636"/><span>mear agus dhá roinn do dheunamh dhíobh féin(each)</span>
<lb n="637"/><span>isteach go dtí an tír innte agus gan bheith i bhfad ar a</span>
<lb n="638"/><span>thí mar go raibh an t-árthrach láimh le bheith snoighte as</span>
<lb n="639"/><span>a chéile.  Agus do-chuadar go léir i dtír.</span></p>
<lb n="640"/>
<lb n="641"/><p><span>Do bhí Cathal agus Aindrias an-bhuaidheartha mar</span>
<lb n="642"/><span>gheall ar an árthrach agus do fhanadar istigh i gcuais</span>
<lb n="643"/><span>ag bun na faille ag feuchaint amach uirri.  Do imthigh</span>
<lb n="644"/><span>na mairneulaigh go léir ag triall ar an mbaile mór,</span>
<lb n="645"/><span>agus ní raibh Cathal agus Aindrias i bhfad ins an</span>
<lb n="646"/><span>chuais nuair do-chonnacadar an triúr fear agus an</span>
<lb n="647"/><span>bád beag ag gabháil aníos an chanáile do iarracht ar</span>
<lb n="648"/><span>an árthrach.  Do bhí an t-árthrach in a dhá leath ar an</span>
<lb n="649"/><span>am sin agus do bhí (h)ocht dtroighthe uisce ar an mbanc,</span>
<lb n="650"/><span>ins an t-slighidh ná raibh mórán de chabhail an árthraigh</span>
<lb n="651"/><span>os cionn na fairrge.  Do-chuaidh beirt isteach ins an</span>
<lb n="652"/><span>árthrach agus siúd ag caitheamh cloch amach aiste iad</span>
<lb n="653"/><span>agus isteach ins an mbád mbeag agus le crothnughadh</span>
<lb n="654"/><span>na hoidhche táinig naoi mbáid eile agus do líonadh iad</span>
<lb n="655"/><span>chomh maith.  Do bhí gunaí agus claidhmhte aca go</span>
<lb n="656"/><span>léir.  Do-chuadar i dtír ag bun bóthair do bhí ann</span>
<lb n="657"/><span>agus do fholamhaigheadar na báid agus do-chuadar tar</span>
<lb n="658"/><span>n-ais go dtí an t-árthrach agus siúd ag líonadh arís</span>
<lb n="659"/><span>ar a ndícheall iad agus ní mórán fhuaradar leó an</span>
<lb n="660"/><span>iarracht sin mar do bhí an-iomarcaidh uisce ar an</span>
<lb n="661"/><span>mbanc agus, nuair do bhí an t-árthrach briste, do bhí</span>
<lb n="662"/><span>an t-uisce istigh innte agus ní bhfuighbhidís teacht ar</span></p>
</div>
<pb n="20"/>
<div><lb n="663"/><p><span>a thuilleadh de na clochaibh.  Do bhí Cathal agus</span>
<lb n="664"/><span>Aindrias ag faire i gcomhnuidhe agus do bhí a fhios aca</span>
<lb n="665"/><span>go raibh an taoide ró-árd agus ná fuighbhídís a</span>
<lb n="666"/><span>thuilleadh leó as an árthrach.  Nuair do bhí na báid</span>
<lb n="667"/><span>folamh an dara huair aca, do tharraingeadar isteach</span>
<lb n="668"/><span>ar an scarbhach iad, agus, nuair do-chonnaic Cathal</span>
<lb n="669"/><span>go rabhadar ag imtheacht, do euluigh sé le n-a n-ais agus</span>
<lb n="670"/><span>do bhí sé dá dtabhairt fa ndeara agus níor aithin</span>
<lb n="671"/><span>sé aoinneach aca acht an dá phíolótaidhe agus Diarmaid</span>
<lb n="672"/><span>ó Breachlaing do shíl sé a bheith ins an Spáinn</span>
<lb n="673"/><span>in a dhiaidh.  Do chas sé go dtí Aindrias agus adubh-</span>
<lb n="674"/><span>airt sé leis nár aithin sé aoinneach aca acht an dá</span>
<lb n="675"/><span>phíolótaidhe agus Diarmaid ó Breachlaing.  Nuair</span>
<lb n="676"/><span>do airigh Aindrias é ag a rádh go raibh Diarmaid ó</span>
<lb n="677"/><span>Breachlaing ann, d'fhóbair go raghadh sé i laige agus</span>
<lb n="678"/><span>adubhairt sé ar an nómaint gurab é an máta do bhí</span>
<lb n="679"/><span>roimh ré leó agus gurab é do cheannaigh na píolótaidhthe</span>
<lb n="680"/><span>chum an t-árthrach do chur ar an mbanc.  Acht mar</span>
<lb n="681"/><span>sin féin ní bhfuighbhidís gan gáire nuair do chuimh-</span>
<lb n="682"/><span>nighidís é do bheith chomh mór sin ar mearbhal.</span></p>
<lb n="683"/>
<lb n="684"/><p><span>Do imthigheadar leó annsin go dtí an baile mór,</span>
<lb n="685"/><span>agus do-chuaidh Diarmaid ó Breachlaing agus do</span>
<lb n="686"/><span>sholáthraigh sé dhá chapall deug agus do árdaigh sé</span>
<lb n="687"/><span>leis dhá ualach deug de na clochaibh do bhí ins an</span>
<lb n="688"/><span>árthrach agus do-chuaidh go dtí Luimneach ins an áit i</span>
<lb n="689"/><span>raibh fear ag bualadh airgid.  Nuair do-chuaidh sé go</span>
<lb n="690"/><span>dtí dorus an fhir seo, do bhí an dá chapall deug i</span>
<lb n="691"/><span>ndiaidh a chéile aige agus iad suaidhte, sáraighthe ag</span>
<lb n="692"/><span>na hualaighibh do bhí orra agus iad tar éis dul a fhaid</span>
<lb n="693"/><span>sin sligheadh.  Táinig fear buailte an airgid amach</span>
<lb n="694"/><span>agus do fhiarfaigh sé cad do bhí aige agus adubhairt</span>
<lb n="695"/><span>Diarmaid ó Breachlaing go raibh dhá ualach deug de</span>
<lb n="696"/><span>mhianach an óir aige.  Do fheuch an fear air agus do</span>
<lb n="697"/><span>fheuch sé ar an mianach agus tug sé leis cloch dé agus</span>
<lb n="698"/><span>do mheil sé é agus do fheuch sé go geur air feuch-</span></p>
</div>
<pb n="21"/>
<div><lb n="699"/><p><span>aint an raibh aon phioc óir ann agus ní raibh.  Annsin</span>
<lb n="700"/><span>adubhairt sé leis, “Téighir abhaile.  Nach bog atá an</span>
<lb n="701"/><span>croiceann ort, teacht annso le hualaighibh cloch chum</span>
<lb n="702"/><span>iad do bhrúdhadh agus airgead do dheunamh asta, acht</span>
<lb n="703"/><span>árdaigh leat anois ón dorus iad agus tabhair leat</span>
<lb n="704"/><span>abhaile iad agus má tá aon teach agat féin, déin</span>
<lb n="705"/><span>páil timcheall air agus beidh sé le rádh agat annsin</span>
<lb n="706"/><span>go mbeadh páil óir timcheall do thighe.”  Do imthigh sé</span>
<lb n="707"/><span>leis agus ní tug sé bail ó Dhia ar an margadh.</span></p>
<lb n="708"/>
<lb n="709"/><p><span>Annsin nuair fuair Aindrias agus Cathal an áit</span>
<lb n="710"/><span>fútha féin, do-chuadar amach ins an mbád mbeag feuch-</span>
<lb n="711"/><span>aint ar an árthrach agus do aithnigheadar go maith</span>
<lb n="712"/><span>ná raibh aon phioc den ór imighthe ag an máta ná ag a</span>
<lb n="713"/><span>mhuintir, acht do bhí an-iomarcaidh uisce ins an árthrach</span>
<lb n="714"/><span>agus ní bhfuighbhidís féin teacht air acht oiread.</span>
<lb n="715"/><span>Annsin do imthigheadar leó go Dún Garbhán agus</span>
<lb n="716"/><span>adubhradar go dtiocfaidís lá ar n-a bháireach fa dhéin</span>
<lb n="717"/><span>an óir acht an oidhche sin do éirigh gála agus do bris-</span>
<lb n="718"/><span>eadh an t-árthrach agus do séideadh píosa dhí in gach</span>
<lb n="719"/><span>aon áit siar ar an gCois, isteach go Poll an Phúca,</span>
<lb n="720"/><span>anonn go Sceach an Chrainn, síos go Baile uí Bhaoighill,</span>
<lb n="721"/><span>soir go dtí na Corráin, anonn go Baile an Chlampair</span>
<lb n="722"/><span>agus an chuid is mó dí i gCuan na mBan.  Nuair</span>
<lb n="723"/><span>táinig Cathal agus Aindrias ar maidin do bhí sí briste</span>
<lb n="724"/><span>rompa, píosa dhí annso agus píosa dhí annsúd.</span></p>
<lb n="725"/>
<lb n="726"/><p><span>Do fhiarfaigh Aindrias de Chathal an raibh aon airgead</span>
<lb n="727"/><span>aige, agus adubhairt sé go raibh ceud púnt.  Adubhairt</span>
<lb n="728"/><span>Aindrias leis annsin deich bpúnt agus dá fhichid dé</span>
<lb n="729"/><span>sin do roinnt agus fógra do chur amach, gach aoinneach</span>
<lb n="730"/><span>do-gheobhadh aon phíosa dhen árthrach é do thabhairt uatha,</span>
<lb n="731"/><span>agus go bhfuighbhidís luach a saothair go maith as, agus</span>
<lb n="732"/><span>do-righne sé a chomhairle gan mhoill.  Do bhí gach aoinneach</span>
<lb n="733"/><span>ag teacht annsin agus a phíosa féin aige no go raibh sé</span>
<lb n="734"/><span>go léir bailighthe i dteannta a chéile arís aige agus</span>
<lb n="735"/><span>adubhairt Cathal gur mór an sásamh leis í do fheicsin</span></p>
</div>
<pb n="22"/>
<div><lb n="736"/><p><span>briste nó slán i bhfochair a chéile arís.  Gach aoinneach</span>
<lb n="737"/><span>annsin tug píosa chuige, fuair sé coróin nó leath-</span>
<lb n="738"/><span>choróin in a áit.  Annsin nuair do bhí gach aoinneach</span>
<lb n="739"/><span>imighthe agus nuair do bhí an trágh fé(ig) féin agus</span>
<lb n="740"/><span>fa Aindrias fuair sé ola agus smearadh agus tug sé</span>
<lb n="741"/><span>teine dá raibh bailighthe aige ós cionn a chéile.</span>
<lb n="742"/><span>Is é an brígh do bhí aca leis an obair sin do dheunamh,</span>
<lb n="743"/><span>ná nuair do bhíodar ag cur an óir ins an árthrach</span>
<lb n="744"/><span>amuigh do bhí pócaí deunta innte an cheud lá gan</span>
<lb n="745"/><span>fhios le haghaidh an ghnó.  Agus an cheud árthrach do bhí</span>
<lb n="746"/><span>ag teacht leis an ór so ag Aindrias, balast cloch</span>
<lb n="747"/><span>do bhí ins an árthrach aca, agus do bhí barraí deunta</span>
<lb n="748"/><span>aca de gach aon chnapán óir agus do pholladar cuid</span>
<lb n="749"/><span>de na clochaibh agus do chuireadar barra den ór in</span>
<lb n="750"/><span>gach aon pholl agus do dhúnadar an poll leath (is)</span>
<lb n="751"/><span>amuigh le muirteul chum na daoine do dhalladh</span>
<lb n="752"/><span>agus nuair do tógadh na clocha aiste sin agus do</span>
<lb n="753"/><span>bhíodh ag a gcur isteach in árthrach Chathail, is é</span>
<lb n="754"/><span>Aindrias do bhí thíos ag socrughadh na gcloch, é féin</span>
<lb n="755"/><span>agus Cathal.  Gach aon chloch a raibh an t-ór ann, do</span>
<lb n="756"/><span>aithin sé go maith é, agus do bhris sé féin agus Cathal</span>
<lb n="757"/><span>na clocha, agus do bhaineadar an t-ór amach asta agus</span>
<lb n="758"/><span>do chuireadar isteach is na pócaíbh do bhí deunta i</span>
<lb n="759"/><span>gcliathán an árthraigh aca é, agus shin é an chúis ann-</span>
<lb n="760"/><span>sin ar loisceadar an t-árthrach mar ní bhfuighbhidís</span>
<lb n="761"/><span>na pócaí do fheicsin, do bhí an t-árthrach chomh</span>
<lb n="762"/><span>brúidhte, chomh coscartha sin.  Annsin nuair do bhí gach</span>
<lb n="763"/><span>aon rud dóighte in a smól fuair sé féin agus</span>
<lb n="764"/><span>Aindrias dá shluasaid agus do luigheadar ag scaoil-</span>
<lb n="765"/><span>eadh na luaithe le gaoith go bhfuaradar gach aon phíosa</span>
<lb n="766"/><span>riamh den ór.  Annsin do bhíodar an-shásta, agus</span>
<lb n="767"/><span>adubhradar go raghaidís go Cluain Meala agus go</span>
<lb n="768"/><span>gcuirfidís an t-ór dá bhualadh.  Fuaradar coréiste</span>
<lb n="769"/><span>dhá chapall agus do chuireadar díobh chum bóthair go</span></p>
</div>
<pb n="23"/>
<div><lb n="770"/><p><span>Cluain Meala agus do bualadh dóibh é.  Nuair do</span>
<lb n="771"/><span>bhíodar chum bheith ag teacht abhaile, do chuimhnigh Cathal</span>
<lb n="772"/><span>air féin agus adubhairt gur minic do crochadh duine</span>
<lb n="773"/><span>gan seift agus go mbadh fhéidir gurab í sin an</span>
<lb n="774"/><span>oidhche cheudna do bheadh an máta agus a mhuintir ag</span>
<lb n="775"/><span>casadh ó Luimneach agus gur dócha go mbeidís ar</span>
<lb n="776"/><span>caorthainn tar éis a raibh de siubhal in aisce aca,</span>
<lb n="777"/><span>agus dá mbeadh an t-ór aige féin agus ag Aindrias</span>
<lb n="778"/><span>ag teacht abhaile go ndeunfaidís lámh láidir orra</span>
<lb n="779"/><span>agus é do bhaint díobh.  Mar sin, adubhairt sé le fear</span>
<lb n="780"/><span>buailte an airgid roinnt airgid bréige do thabhairt</span>
<lb n="781"/><span>dó agus an t-airgead ceart do choimheud go dtioc-</span>
<lb n="782"/><span>fadh sé fa n-a dhéin lá éigin eile.  Fuair sé an</span>
<lb n="783"/><span>t-airgead bréige ón bhfear agus do chuireadar chum</span>
<lb n="784"/><span>bóthair abhaile.  Is gairid do bhíodar ar an taobh so de</span>
<lb n="785"/><span>Bhaile mhac Cairbre nuair do airigheadar na trucailí</span>
<lb n="786"/><span>ag teacht adtuaidh bóthar eile do bhí ann.  Do</span>
<lb n="787"/><span>thiománadar an-mhear do iarraidh an crosaire do</span>
<lb n="788"/><span>bhaint díobh acht ní raibh aon mhaith dhóibh ann.  Do bhí na</span>
<lb n="789"/><span>trucailí rómpa agus iad in a stad ag an chrosaire,</span>
<lb n="790"/><span>agus na daoine ar mearbhal cadé an bóthar do</span>
<lb n="791"/><span>gheobhaidís, nuair táinig Aindrias agus Cathal ag</span>
<lb n="792"/><span>triall orra.  Táinig ceann de na fearaibh anuas den</span>
<lb n="793"/><span>trucail agus do fhiarfaigh sé dhíobh cia aca bóthar</span>
<lb n="794"/><span>thabharfadh go Dún Garbhán iad, agus cia do bheadh</span>
<lb n="795"/><span>ann acht Diarmaid ó Breachlaing, agus ar an</span>
<lb n="796"/><span>nómaint ar labhair Cathal leis do aithin sé é agus</span>
<lb n="797"/><span>do fhógair sé cogadh air ar an áit sin.  Do bhí an</span>
<lb n="798"/><span>t-an-eagla ar Chathal rompa, mar do bhí sceana móra</span>
<lb n="799"/><span>agus gunaí aca agus fir mhóra mhillteacha ba eadh</span>
<lb n="800"/><span>iad féin.  Adubhairt Cathal leis ná raibh aon chogadh</span>
<lb n="801"/><span>uaidh ná aon fhonn achrainn air acht a raibh de airgead</span>
<lb n="802"/><span>aige go dtabharfadh sé dhóibh é.  Do phreab Diarmaid</span>
<lb n="803"/><span>isteach ins an choréiste agus do thóg sé leis an</span></p>
</div>
<pb n="24"/>
<div><lb n="804"/><p><span>mála airgid do bhí aca agus do imthigheadar leó</span>
<lb n="805"/><span>chum bóthair.  Is é rud do-righne Diarmaid annsin, ná</span>
<lb n="806"/><span>casadh tar n-ais go Luimneach leis an airgead.  Do</span>
<lb n="807"/><span>fhág sé na fir bhochta eile ar lár an bhóthair ag bruigh-</span>
<lb n="808"/><span>ean agus ag achrann le n-a chéile agus gan dada de</span>
<lb n="809"/><span>bharr na seachtmhaine aca tar éis dul go Luimneach</span>
<lb n="810"/><span>agus teacht.</span></p>
<lb n="811"/>
<lb n="812"/><p><span>Nuair fuair Diarmaid é féin tar n-ais i Luim-</span>
<lb n="813"/><span>neach is é cheud rud do-righne sé ná teach mór do</span>
<lb n="814"/><span>chur ag a dheunamh mar do bhí na tighthe ba mhó do bhí</span>
<lb n="815"/><span>ann ró-bheag dó agus dar leis go mbeadh teach ceart</span>
<lb n="816"/><span>duine uasail aige.  Nuair táinigh istoidhche Dia</span>
<lb n="817"/><span>Sathairn, do bhí ceud go leith púnt le díol i dtuaras-</span>
<lb n="818"/><span>tal aige, agus nuair tug sé an t-airgead do na</span>
<lb n="819"/><span>fearaibh do imthigheadar leó abhaile.  Nuair do-chuaidh</span>
<lb n="820"/><span>ceann aca abhaile, tug sé an t-airgead dá bhean</span>
<lb n="821"/><span>chum dul go dtí an banc fa dhéin airgid mhin air.</span>
<lb n="822"/><span>Nuair tug sí an t-airgead do fhear an bhainc, do</span>
<lb n="823"/><span>aithin sé nach airgead ceart é agus do fhiarfaigh sé</span>
<lb n="824"/><span>dhí cá bhfuair sí é agus adubhairt sí gur anois beag-</span>
<lb n="825"/><span>nach fuair a fear ón a leithéid seo do dhuine é, agus</span>
<lb n="826"/><span>adubhairt sé ná fuighbheadh sé féin an mhalairt do</span>
<lb n="827"/><span>thabhairt dí, mar nach airgead ceart do bhí aici.  Do</span>
<lb n="828"/><span>imthigh sí abhaile agus í go dubhach brónach agus do</span>
<lb n="829"/><span>innis sí dá fear cad do bhain dí.  Do imthigh sé sin go</span>
<lb n="830"/><span>dtí ceárdaidhe eile agus do chuireadar an dá airgead</span>
<lb n="831"/><span>le n-a chéile agus ba mhar a chéile iad.  Do bhíodar ag</span>
<lb n="832"/><span>imtheacht timcheall annsin ó dhuine go duine go dtí an</span>
<lb n="833"/><span>mhuintir do bhí ag obair do Dhiarmaid, agus airgead</span>
<lb n="834"/><span>bréige ar fad do bhí aca.  Do-chuadar go dtí an</span>
<lb n="835"/><span>chúirt agus do gabhadh mo bhuachaill agus do cuireadh</span>
<lb n="836"/><span>fiche bliadhain i ngabhann pionóis é agus do caitheadh</span>
<lb n="837"/><span>an mála airgid do bhí aige leis an abhainn.</span></p>
<lb n="838"/>
<lb n="839"/><p><span>Nuair do airigh Cathal agus Aindrias cad do bhain</span>
<lb n="840"/><span>do Dhiarmaid ní raibh cathughadh ar domhan orra, agus</span></p>
</div>
<pb n="25"/>
<div><lb n="841"/><p><span>adubhradar nár ghábhadh dhóibh aon eagla do bheith orra</span>
<lb n="842"/><span>anois dul fa dhéin a gcuid airgid agus do imthigh-</span>
<lb n="843"/><span>eadar agus do thógadar leó an t-airgead, chúig ceud</span>
<lb n="844"/><span>míle púnt, agus do-righneadar caisleán agus do-</span>
<lb n="845"/><span>chuadar chum comhnuidhthe ann.  Do bhí Aindrias bocht</span>
<lb n="846"/><span>an-aosta, agus ní haon saoghal ró-fhada do bhí ins an</span>
<lb n="847"/><span>chaisleán aige, agus nuair do cuireadh é, do phós</span>
<lb n="848"/><span>Cathal agus tug sé leis a athair agus a mháthair agus</span>
<lb n="849"/><span>do dhíol sé an fheirm do bhí aca agus do mhaireadar</span>
<lb n="850"/><span>go sámh ins an chaisleán.</span>
<lb n="851"/></p>
</div>
<pb n="26"/>
<div><lb n="852"/><p><span>II.</span>
<lb n="853"/><span>CEUSADH MUINTIRE TIGHE</span></p>
<lb n="854"/>
<lb n="855"/><p><span>AGUS A DTÓGBHÁIL I NDEIREADH</span></p>
<lb n="856"/>
<lb n="857"/><p><span>Dá fhichid bliadhain go hInid seo chaithte againn is</span>
<lb n="858"/><span>eadh do pósadh Art ó Maoláin agus Máire ní Dhubhagáin,</span>
<lb n="859"/><span>agus is maith chuimhnighim air, mar ba euchtach an</span>
<lb n="860"/><span>oidhche do bhí ann oidhche an phósta.  Do bhí dhá dhuine</span>
<lb n="861"/><span>dheug píobairí agus bheidhlideoirí ag seinneamhaint</span>
<lb n="862"/><span>cheoil ann agus na daoine óga ba eudtruime cos ag</span>
<lb n="863"/><span>rinnce dhóibh.  Do bhí an scioból agus teach na muin-</span>
<lb n="864"/><span>tire ag cur tar a súile ag neart daoine.  Do bhí</span>
<lb n="865"/><span>trí dhuine dheug ban ag friotháladh agus a ndaothain</span>
<lb n="866"/><span>mór le deunamh aca.  Do bhí gach aon saghas feoil</span>
<lb n="867"/><span>ann, fuar agus te, agus cácaí milse agus ubhla agus</span>
<lb n="868"/><span>gach aon rud do iarrfá amach as do bheul.  Ní raibh</span>
<lb n="869"/><span>aon bhean oráistí ná bean steótar do dhíol i ngior-</span>
<lb n="870"/><span>racht chúig mhíle dheug don áit ná táinig le deithneas</span>
<lb n="871"/><span>ann.  Do bhí oiread lucht siubhail ann ag lorg airgid</span>
<lb n="872"/><span>'s gurbh éigean do mhuintir an tighe naonbhar agus</span>
<lb n="873"/><span>naoi bpíce aca do chur ar an dorus dá gcoimheud</span>
<lb n="874"/><span>amach.  Níor dhada é sin go dtí ceann na hoidhche</span>
<lb n="875"/><span>no gur bhailigh na treampanna cóirighthe.  Do bhí</span>
<lb n="876"/><span>oiread aca ann 's go raghaidís tar comhaireamh ort.</span>
<lb n="877"/><span>Ba é an t-uathbhás feuchaint orra le n-a gcuid culaidhe</span>
<lb n="878"/><span>bréige agus a gcuid bataí.  Acht do bhí muintir an</span>
<lb n="879"/><span>tighe roimh ré leó, mar do bhí teach socair aca le n-a</span>
<lb n="880"/><span>n-aghaidh agus do bhí gach rud ba mhaith leó le n-ithe</span>
<lb n="881"/><span>agus le n-ól aca chomh maith leis an muintir do bhí</span>
<lb n="882"/><span>istigh.  Do bhí mór-chuid daoine uaisle ag an phósadh.</span></p>
</div>
<pb n="27"/>
<div><lb n="883"/><p><span>Do bhí sagart an pharóiste ann agus an dochtúir agus</span>
<lb n="884"/><span>an sean-dhochtúir agus an dá ghiuistís agus go leór</span>
<lb n="885"/><span>de dhaoinibh mhóra an bhaile mhóir, agus is ann do bhí an</span>
<lb n="886"/><span>oidhche do ba fhearr do bhí ar an taobh so dhúthaigh riamh.</span>
<lb n="887"/><span>Do bhí rogha gach bídh agus dighe ann.  Do bhí soithighe</span>
<lb n="888"/><span>óir agus soithighe airgid ann, agus ba fhearrde na</span>
<lb n="889"/><span>soithighe an deoch agus an biadh do bhí ionnta, agus ba</span>
<lb n="890"/><span>fhearrde an deoch agus an biadh na soithighe.  Do bhí</span>
<lb n="891"/><span>sceana ag gearradh agus forcanna ag greamughadh</span>
<lb n="892"/><span>ann agus spiuin ag rinnce ar mhiasaibh ann.  Blas na</span>
<lb n="893"/><span>meala ar gach aon ghreim agus gan an dara greim</span>
<lb n="894"/><span>ar aon bhlas agus gan aon ghreim tur.  Do bhí daoine</span>
<lb n="895"/><span>ag gáire ann agus daoine ag rinnce, agus do bhí</span>
<lb n="896"/><span>lán a gcroidhe de ghreann an domhain aca ó oidhche go</span>
<lb n="897"/><span>maidin.  Níl aon teach timcheall an bhaile ná raibh</span>
<lb n="898"/><span>soillse ar lasadh ann go lá.  Do bhí adharca dá</span>
<lb n="899"/><span>séideadh agus cluig dá mbualadh agus leath an</span>
<lb n="900"/><span>t-sléibhe tré theinidh ag teintibh cnámh.</span></p>
<lb n="901"/>
<lb n="902"/><p><span>An lá tar éis an phósta do bhí Máire agus Art chomh</span>
<lb n="903"/><span>gnóthach ag obair agus dá mbeidís pósta le chúig</span>
<lb n="904"/><span>bhliadhna.  Agus is é adubhairt na daoine go ndeun-</span>
<lb n="905"/><span>faidís rud maith mar go rabhadar ag cur a n-iong-</span>
<lb n="906"/><span>naí ins an talamh luath go leór chum an tsaoghail.</span>
<lb n="907"/><span>Mar sin féin ba iongnadh leó a sainnt chum oibre, aon</span>
<lb n="908"/><span>lánamha a raibh bun maireachtana chomh maith fútha.  Do</span>
<lb n="909"/><span>bhí ceud go leith acra de thalamh maith aca agus tim-</span>
<lb n="910"/><span>cheall trí fichid acra sléibhe dheunfadh easair agus</span>
<lb n="911"/><span>aoileach dóibh.  Do bhí chúig acra deug de sin in a</span>
<lb n="912"/><span>chorrach móna thabharfadh móin sleagháin agus móin</span>
<lb n="913"/><span>fhoinnte dhóibh ó bhliadhain go bliadhain.  An réiltheán</span>
<lb n="914"/><span>teineadh do bheadh ins an teinteán aca den móin sin,</span>
<lb n="915"/><span>nuair raghthá isteach tar dhorus, tiocfadh sclimpíní ar</span>
<lb n="916"/><span>do shúile leis an teas do bheadh uaithe.  Do bhí chúig bhó</span>
<lb n="917"/><span>ar fhichid ar an mbainne aca.  Do bhí chúig cinn ar</span>
<lb n="918"/><span>fhichid de ghamhnaibh bliadhna ann agus ocht gcinn ar</span></p>
</div>
<pb n="28"/>
<div><lb n="919"/><p><span>fhichid de laoigh óga.  Do bhí trí capaill oibre ann</span>
<lb n="920"/><span>agus chúig cinn de bhramaigh.  Do bhí naoi gcinn</span>
<lb n="921"/><span>de chaoire agus a gcuid uan, agus do leathfadh</span>
<lb n="922"/><span>sé do radharc ort a raibh de eallaigh ann, agus de</span>
<lb n="923"/><span>gach rud do oirfeadh timcheall tighe.  Agus do bhí</span>
<lb n="924"/><span>fuireann a ngnótha aca chum treabhadh agus foir-</span>
<lb n="925"/><span>seadh agus gach obair do bhí le deunamh.  Do bhí</span>
<lb n="926"/><span>cúigear fear ag obair ann agus do bhí dhá chailín</span>
<lb n="927"/><span>aimsire ann.  Do bhí áitreabh feirmeóra ann chomh</span>
<lb n="928"/><span>breaghdha agus do-gheobhá i do shiubhal lae, le seam-</span>
<lb n="929"/><span>ratha fada fairsing árda fa n-a gcuid cathaoireacha,</span>
<lb n="930"/><span>agus bóird agus soithighe práis agus airgid, agus</span>
<lb n="931"/><span>cistin breaghdha aolmhar iarmhaiseach agus péire</span>
<lb n="932"/><span>drosúr breaghdha ann lán den t-sean-fhuireann, miasa</span>
<lb n="933"/><span>gorma agus plátaí agus na crúiscíní buidhe ar dhath</span>
<lb n="934"/><span>an óir do bhíodh ag gach aoinneach an uair sin, agus</span>
<lb n="935"/><span>gáirdín deas crann agus torthaí, cruiceóga beach ar</span>
<lb n="936"/><span>gach taobh dé agus tobar fíor-uisce in a lár.</span></p>
<lb n="937"/>
<lb n="938"/><p><span>Do éirigh an saoghal go maith leó ar feadh chúig nó</span>
<lb n="939"/><span>sé bliadhna agus do bhí chúigear páistí aca.  Do</span>
<lb n="940"/><span>bhí leanbh breaghdha mic aca.  Do bhí sé trí bliadhna do</span>
<lb n="941"/><span>aois, agus do bhí sé ag a shnoighe amach gach aon lá agus</span>
<lb n="942"/><span>ní raibh a fhios ag a mháthair cad dheunfadh sí dhó.</span>
<lb n="943"/><span>Adubhradh léi dul go dtí an dochtúir.  Do-chuaidh,</span>
<lb n="944"/><span>acht ní raibh aon mhaith dá dheunamh dhó.  Do-chuaidh sí</span>
<lb n="945"/><span>in gach aon áit feuchaint an bhfuighbheadh sí leigheas dó.</span>
<lb n="946"/><span>I gcionn leath-bhliadhna do bhuail bean siubhail isteach</span>
<lb n="947"/><span>chuichi agus adubhairt sí gur aos teannta do bhí ar an</span>
<lb n="948"/><span>leanbh agus gur dhóigh léi go raibh sé ró-fhada ag</span>
<lb n="949"/><span>gabháil dó agus ná raibh aon fhaghbháil ar é do leigheas.</span>
<lb n="950"/><span>Ba fhíor dí.  Ní raibh.  Fuair sé bás i gcionn seacht-</span>
<lb n="951"/><span>mhaine in a dhiaidh sin, agus ba mhór an t-ochlán dheun-</span>
<lb n="952"/><span>faidhe de leanbh do-gheobhadh bás an uair sin.  Nuair</span></p>
</div>
<pb n="29"/>
<div><lb n="953"/><p><span>do airigheadh timcheall an pharóiste go raibh sé tar éis</span>
<lb n="954"/><span>bháis, do scuir gach aoinneach dá gcuid oibre agus ní</span>
<lb n="955"/><span>dhearnadh aon rud go raibh sé curtha.  Adubhairt sean-</span>
<lb n="956"/><span>bhean éigin do bhí ag an torramh, dá mhéid saidhbhris</span>
<lb n="957"/><span>do bhí ag a athair agus ag a mháthair ná fuaradar é</span>
<lb n="958"/><span>do chosaint ón mbás.  “Is cruaidh an croidhe atá agat</span>
<lb n="959"/><span>a bhean,” arsa bean eile, “ná fuil a fhios agat gur</span>
<lb n="960"/><span>mór an greim ar chroidhe na máthar boichte bheith ag</span>
<lb n="961"/><span>scaramhaint le n-a leanbh.  Badh fhearr léi é ioná</span>
<lb n="962"/><span>saidhbhreas an domhain.”  Do bhí an mháthair ag gol go</span>
<lb n="963"/><span>dubhach agus adubhairt na mná léi éisteacht, go raibh an</span>
<lb n="964"/><span>sagart ag teacht isteach.  Do airigh sé iad agus</span>
<lb n="965"/><span>adubhairt sé léi, “ná bac leó, a bhean bhocht.  Leis an</span>
<lb n="966"/><span>mbáidh bhaineann an deór, caoin leat do leanbh.”</span>
<lb n="967"/><span>Agus ní dubhairt sé a thuilleadh annsin.</span></p>
<lb n="968"/>
<lb n="969"/><p><span>Tar éis an leinbh do chur, do imthigh an rath amach an</span>
<lb n="970"/><span>dorus uatha.  Do bhí a gcuid beathaidheach ag a gcail-</span>
<lb n="971"/><span>leamhaint agus gach aon mhí-ádh ag teacht anuas orra.</span>
<lb n="972"/><span>Do bhí ocht gceud púnt ins an mbanc aca, agus do</span>
<lb n="973"/><span>dúnadh an banc agus do cuireadh as a gcuid airgid</span>
<lb n="974"/><span>iad.  Do bhí buaidhirt agus trioblóid ar Art annsin,</span>
<lb n="975"/><span>agus do luigh sé ag ól.  Ní raibh maith ná maoin ann</span>
<lb n="976"/><span>chum a ghnó do dheunamh agus níor fhan líth-léithe le n-a</span>
<lb n="977"/><span>chéile aige, agus as sin amach ní raibh sos ná suaimh-</span>
<lb n="978"/><span>neas aca.  Acht dá olcas do bhí an saoghal ag Art, do</span>
<lb n="979"/><span>dhíoladh sé an cíos i gcomhnuidhe gan bheith lá fé ná</span>
<lb n="980"/><span>thairis.  Aon lá amháin um fhéile Michíl, do bhí iongan-</span>
<lb n="981"/><span>tas a chroidhe air nuair do bhuail litir chuige isteach</span>
<lb n="982"/><span>ón maor do bhí ag an tighearna talmhan ag éileamh</span>
<lb n="983"/><span>cíos sé bliadhna go leith air.  An Maor Dubh tugtaoi</span>
<lb n="984"/><span>ar an maor so.  Do dhuibh agus do theann ar Art</span>
<lb n="985"/><span>nuair do léigh sé an litir, agus maiseadh féin</span>
<lb n="986"/><span>adubhairt sé in a aigne gur dócha gur amadán é an</span>
<lb n="987"/><span>maor so agus ná raibh aon bheann aige air nuair do</span>
<lb n="988"/><span>bhí taisbeántas aige go raibh an cíos díolta.  Níor</span></p>
</div>
<pb n="30"/>
<div><lb n="989"/><p><span>bhac sé le dul ag triall ar an maor.  Do</span>
<lb n="990"/><span>shíl sé ná raibh aon phráidhinn aige leis.  Acht do</span>
<lb n="991"/><span>chuir an maor an dlighe i bhfeidhm air, agus do-</span>
<lb n="992"/><span>chuadar i láthair an bhreithimh.  Do thaisbeáin Art</span>
<lb n="993"/><span>gach aon taisbeántas do bhí aige don mbreitheamh,</span>
<lb n="994"/><span>agus adubhairt an breitheamh leis go raibh an cíos</span>
<lb n="995"/><span>díolta aige do réir an mheamraim seo.  Do iarr an</span>
<lb n="996"/><span>Maor Dubh ar an mbreitheamh iad do thaisbeáint do</span>
<lb n="997"/><span>féin.  Do fheuch sé orra agus do chaith sé uaidh iad,</span>
<lb n="998"/><span>agus adubhairt gur taisbeántas bréige gach aon cheann</span>
<lb n="999"/><span>aca sin, agus do chuir sé i dtuicsin don mbreitheamh</span>
<lb n="1000"/><span>narbh fuláir a leithéid sin do chomhartha do bheith orra</span>
<lb n="1001"/><span>chum iad do bheith fíor.  Tug an breitheamh a bhreath</span>
<lb n="1002"/><span>annsin, Art ó Maoláin agus a mhuintir do bheith as</span>
<lb n="1003"/><span>seilbh an deicheamhadh lá de mhí na Nodlag.</span></p>
<lb n="1004"/>
<lb n="1005"/><p><span>Nuair táinig Art abhaile agus do innis sé dá</span>
<lb n="1006"/><span>mhnaoi cad do bhí le teacht orra, do bhuail sí a dhá</span>
<lb n="1007"/><span>bais, agus adubhairt sí gur mór an briseadh croidhe</span>
<lb n="1008"/><span>uirri bheith ag fágbháil na háite in ar tógadh í féin</span>
<lb n="1009"/><span>agus a seacht sinnsear roimpe, agus í féin anois ag</span>
<lb n="1010"/><span>tógbháil a líne beag féin, agus gur shíl ná fág-</span>
<lb n="1011"/><span>fadh sí choidhche é go mbeidís i gcrích aici, agus cad</span>
<lb n="1012"/><span>dheunfadh sí anois nó cá raghadh sí leó nuair chuir-</span>
<lb n="1013"/><span>fidhe amach ar thaobh an bhóthair í, gur dócha gurab í an</span>
<lb n="1014"/><span>déirc do bheadh go deoidh aici.  Adubhairt Art ann-</span>
<lb n="1015"/><span>sin léi, “Níl aon mhaith bheith ag gol i ndiaidh na soch-</span>
<lb n="1016"/><span>raide, agus caithfimíd croth do chur orainn féin</span>
<lb n="1017"/><span>agus dul go dtí ár ndaoinne muinteardha feuchaint an</span>
<lb n="1018"/><span>úireóchadh Dia a gcroidhe chum cabhair do thabhairt</span>
<lb n="1019"/><span>dúinn.”</span></p>
<lb n="1020"/>
<lb n="1021"/><p><span>An Domhnach do bhí in a gceann do ghabhadar an</span>
<lb n="1022"/><span>capall agus do-chuadar go dtí duine mór muint-</span>
<lb n="1023"/><span>eardha, an dara glún amach ón mnaoi, agus do</span>
<lb n="1024"/><span>chásaigheadar iad féin leis, acht má do-righneadar</span></p>
</div>
<pb n="31"/>
<div><lb n="1025"/><p><span>féin, ba bheag an mhaith dhóibh é.  Tug sé gach aon cham-</span>
<lb n="1026"/><span>leath-sceul dóibh agus adubhairt sé an rud beag</span>
<lb n="1027"/><span>airgid do bhí aige féin go raibh fonn air teach</span>
<lb n="1028"/><span>muintire do thógbháil leis mar go raibh an teach do bhí</span>
<lb n="1029"/><span>aige an-aosta, agus níor mhuinighin leis fuireach</span>
<lb n="1030"/><span>ann níos sia “agus nuair do bhí airgead agat-sa,”</span>
<lb n="1031"/><span>arsa sé le hArt, “is ró-bheag an greim do bhí agat</span>
<lb n="1032"/><span>air, agus ní fheadar cia do-gheobha tú thabharfadh</span>
<lb n="1033"/><span>anois duit é.”  “Is díreach é,” arsa Art, “ná</span>
<lb n="1034"/><span>cuimhnigheann aoinneach ar an maith bhionn imighthe</span>
<lb n="1035"/><span>agus is minic do fhóireas ort-sa.”</span></p>
<lb n="1036"/>
<lb n="1037"/><p><span>Tángadar abhaile mar do imthigheadar agus do bhí</span>
<lb n="1038"/><span>an bhean go cráidhte, buaidheartha agus adubhairt sí</span>
<lb n="1039"/><span>cibé rud badh chor dó gan dul go dtí aoinneach eile</span>
<lb n="1040"/><span>ó fuair sé an t-eiteach ón duine ba mhuinteardha do</span>
<lb n="1041"/><span>bhí aige.  Ach do chaithfeadh sé a thoil féin do bheith i</span>
<lb n="1042"/><span>gcomhnuidhe aige.  Ní raibh aon mhaith don mnaoi caint</span>
<lb n="1043"/><span>leis.  Do imthigh sé leis an Domhnach in a dhiaidh sin go dtí</span>
<lb n="1044"/><span>duine muinteardha dhó féin(each).  Ní raibh aon mhaith</span>
<lb n="1045"/><span>dul go dtí é sin féin.  “A mhic ó,” ar sé sin leis,</span>
<lb n="1046"/><span>“is olc an áit i dtug do chosa thú, mar atáimse chomh</span>
<lb n="1047"/><span>dona leat féin.  Atá an t-ordughadh ceudna faighte</span>
<lb n="1048"/><span>agam-sa le seachtmhain agus atá cathughadh mór orm ná</span>
<lb n="1049"/><span>fuighbhinn aon mhaith do dheunamh duit, mar is dócha</span>
<lb n="1050"/><span>gurab é an bóthar ceudna do-gheobha mé féin muna</span>
<lb n="1051"/><span>bhfuil Dia i bhfabhair dam, acht níl aon mhaith ins an</span>
<lb n="1052"/><span>chathughadh acht é do mharbhadh le foighne.”  “Má is</span>
<lb n="1053"/><span>mar sin atá an sceul agat-sa, atá sé chomh maith agam</span>
<lb n="1054"/><span>dul abhaile agus deunamh mar is fearr do fheudfainn.</span>
<lb n="1055"/><span>Ní chorróchadh mo chos chum dul go dtí aoinneach eile.”</span></p>
<lb n="1056"/>
<lb n="1057"/><p><span>Do-chuaidh sé abhaile annsin agus do innis dá</span>
<lb n="1058"/><span>mhnaoi é.  Adubhairt sí leis go raibh sé chomh maith aige</span>
<lb n="1059"/><span>a comhairle féin do dheunamh, agus go raibh daoine</span>
<lb n="1060"/><span>muinteardha go leór aige nuair do bhí sé neamh-</span>
<lb n="1061"/><span>spleádhach, acht anois nuair do bhí an phráidhinn air</span></p>
</div>
<pb n="32"/>
<div><lb n="1062"/><p><span>go raibh dorn dúnta aca leis.  “Ó is fíor dhuit sin,</span>
<lb n="1063"/><span>a inghean ó,” arsa sé, “nach minic riamh do airigh tu,</span>
<lb n="1064"/><span>an té bhíonn suas, go n-óltar deoch air, agus an té</span>
<lb n="1065"/><span>bhíonn síos go mbuailtear cos air, agus atá cos</span>
<lb n="1066"/><span>buailte orainn anois go ceart.”</span></p>
<lb n="1067"/>
<lb n="1068"/><p><span>Do fhanadar mar sin no go dtáinig an deicheamhadh</span>
<lb n="1069"/><span>lá, agus ba é sin an lá greannmhar.  Ní raibh fear,</span>
<lb n="1070"/><span>bean, ná páiste idir dhá cheann an pharóiste ná táinig</span>
<lb n="1071"/><span>ann ag feuchaint ar an obair do bhíodh a dheunamh</span>
<lb n="1072"/><span>ar Art.  Nuair táinig na saighdiuirí agus an</span>
<lb n="1073"/><span>sirriam, tug an sirriam ordughadh gach a raibh ins an</span>
<lb n="1074"/><span>tigh do chur amach.  Do chrom Máire agus na páistí</span>
<lb n="1075"/><span>ag béiceadh, agus do bhí na comharsain go léir ag gol</span>
<lb n="1076"/><span>chomh maith leó mar ba mhór an briseadh croidhe bheith ag</span>
<lb n="1077"/><span>feuchaint ar an athair agus ar an máthair agus ar a</span>
<lb n="1078"/><span>gcannláinín dá gcaitheamh amach ar an mbóthar.  Do-</span>
<lb n="1079"/><span>chuaidh ceathrar báillí isteach agus do chromadar ag</span>
<lb n="1080"/><span>briseadh agus ag reubadh a raibh ins an tigh.  Nuair do</span>
<lb n="1081"/><span>airigh Máire iad, adubhairt sí leó gan troscán a</span>
<lb n="1082"/><span>máthar do bhriseadh, “má tá sibh ag a gcur amach,”</span>
<lb n="1083"/><span>arsa sí, “cuiridh amach sleamhain slán iad.  Má</span>
<lb n="1084"/><span>adubhradh libh iad do chur amach, ní dubhradh libh iad do</span>
<lb n="1085"/><span>bhriseadh.”  Nuair do bhí gach aon rud curtha amach as</span>
<lb n="1086"/><span>an tigh, do cuireadh glas ar an dorus.  Do imthigh an</span>
<lb n="1087"/><span>sirriam agus a chuid fear.  Ní rabhadar amach tar an</span>
<lb n="1088"/><span>ngeata nuair tug Art léim agus do rioth sé isteach</span>
<lb n="1089"/><span>go dtí an dorus.  Do bhuail sé iarracht do chasúr ar</span>
<lb n="1090"/><span>an nglas, agus do-righne sé blodhna de, agus isteach</span>
<lb n="1091"/><span>leis ins an tigh arís.  Do sheas sé ar an taobh istigh</span>
<lb n="1092"/><span>den dorus agus do ghlaodhaigh sé ar an sirriam.</span>
<lb n="1093"/><span>“Feuch, a fhir mhaith,” ar sé sin, “níl do ghnó deunta</span>
<lb n="1094"/><span>go ceart agat.  Níl an t-sealbh díom-sa fós mar atá</span>
<lb n="1095"/><span>duine liom istigh gan fhios duit.”  Táinig an sirriam</span>
<lb n="1096"/><span>tar n-ais arís, agus tug Art leis suas ins an</span>
<lb n="1097"/><span>seamra é, agus do thaisbeáin sé dó cá raibh an buachaill</span></p>
</div>
<pb n="33"/>
<div><lb n="1098"/><p><span>beag i bhfolach istigh fa staighre, “agus,” arsa sé, “atá</span>
<lb n="1099"/><span>leath-bhliadhain eile ins an t-seilbh agam, agus nárbh</span>
<lb n="1100"/><span>maith agat.”  “Atá, gan dabht,” arsa an sirriam,</span>
<lb n="1101"/><span>“agus is fearr liom istigh thú ioná amuigh mar ní fios</span>
<lb n="1102"/><span>cadé an sceul é ar feadh leath-bhliadhna agus badh</span>
<lb n="1103"/><span>fhéidir go bhfuightheá fuireach istigh ar fad.”  Nuair do</span>
<lb n="1104"/><span>airigh na daoine cionnus do bhí an cúrsa, do liúghadar</span>
<lb n="1105"/><span>le háthas agus tugadar go léir congnamh do Art</span>
<lb n="1106"/><span>agus do Máire chum an troscán do chur isteach in a</span>
<lb n="1107"/><span>ionad féin arís.</span></p>
<lb n="1108"/>
<lb n="1109"/><p><span>Do bhí leath-bhliadhain eile istigh annsin aca, agus do</span>
<lb n="1110"/><span>bhíodar ag cuimheamh agus ag marana gach aon lá</span>
<lb n="1111"/><span>cad do badh fhearr dhóibh a dheunamh chum an cíos</span>
<lb n="1112"/><span>do fhaghbháil don Maor Dubh.  Ní raibh dada le</span>
<lb n="1113"/><span>deunamh aca mar ní raibh fiú an bheathaidhigh aca ná</span>
<lb n="1114"/><span>aon tairbhe do bhaint as an talamh.  Do bhí fear de</span>
<lb n="1115"/><span>na comharsanaibh ins an mbaile mór lá agus do airigh</span>
<lb n="1116"/><span>sé an-thrácht ag daoinibh ar an oighreacht do bhí ag</span>
<lb n="1117"/><span>teacht do dtí Art ó Maoláin.  Do bhí áthas a chroidhe</span>
<lb n="1118"/><span>air nuair do airigh sé é, agus ba fhada leis a chosa</span>
<lb n="1119"/><span>chum teacht abhaile chum sceula do thabhairt do Art</span>
<lb n="1120"/><span>air.  Nuair do innis sé do Art é agus do innis sé</span>
<lb n="1121"/><span>cia adubhairt leis é do imthigh Art den stáir sin,</span>
<lb n="1122"/><span>agus níor stad cos de gur roich sé an baile mór,</span>
<lb n="1123"/><span>agus fuair sé amach an fear adubhairt é.  Do thais-</span>
<lb n="1124"/><span>beáin sé sin dó a dó nó a trí pháipeuraibh a raibh</span>
<lb n="1125"/><span>na tuairisce orra.  Do bhí Art níos deimhnighe annsin</span>
<lb n="1126"/><span>ioná mar do bhí sé roimhe sin.  Do-chuaidh sé abhaile,</span>
<lb n="1127"/><span>agus i gcionn cúpla lá táinig litir chuige ó thúrnae</span>
<lb n="1128"/><span>do bhí i bPortláirge dá iarraidh air teacht chuige, go</span>
<lb n="1129"/><span>raibh gnó aige dhe.  Do imthigh Art leis lá ar n-a</span>
<lb n="1130"/><span>bháireach agus do-chuaidh sé go dtí an turnae</span>
<lb n="1131"/><span>agus adubhairt an túrnae leis go bhfuair sé</span>
<lb n="1132"/><span>litir ó dhaoinibh éigin i Sasana Nua go bhfuair</span>
<lb n="1133"/><span>a leithéid sin de fhear bás, agus gur udhachtaigh</span></p>
</div>
<pb n="34"/>
<div><lb n="1134"/><p><span>sé trí mhíle púnt don ngaol ba ghiorra dho, agus</span>
<lb n="1135"/><span>gurab é a thuairim gurab é Art an gaol ba ghiorra</span>
<lb n="1136"/><span>dho.  Do fhiarfaigh Art de cathoin ba dhóigh leis go</span>
<lb n="1137"/><span>mbeadh an t-airgead ag teacht.  “Ní fheadar,” arsa</span>
<lb n="1138"/><span>sé, “cadé an lá do bheadh sé isteach chughat ón tseacht</span>
<lb n="1139"/><span>mhain seo amach.”  Táinig Art abhaile annsin agus</span>
<lb n="1140"/><span>áthas mór air, agus do innis sé an sceul dá mhnaoi;</span>
<lb n="1141"/><span>acht do bhí braon ólta ag Art, agus adubhairt a bhean</span>
<lb n="1142"/><span>leis, cadé an tairbhe dhó airgead do fhaghbháil muna</span>
<lb n="1143"/><span>n-éireóchadh sé den ól.  Adubhairt Art léi na bíonn</span>
<lb n="1144"/><span>ar aon rud acht tamall agus ná beadh sé ag ól i</span>
<lb n="1145"/><span>gcomhnuidhe.  Do bhí sin go maith go cionn cúpla lá</span>
<lb n="1146"/><span>go dtáinig an dara litir ón túrnae ag a rádh leis go</span>
<lb n="1147"/><span>raibh dlighe éigin deunta i Sasana Nua, aoinneach a</span>
<lb n="1148"/><span>n-udhachtófaidhe airgead dó agus ná bheadh i Sasana</span>
<lb n="1149"/><span>Nua, go gcaithfeadh sé dul ann chum é do fhaghbháil</span>
<lb n="1150"/><span>agus a chuid fídhneidhthe ar fad do thabhairt leis.</span>
<lb n="1151"/><span>Adubhairt Art gurbh olc an sceul é sin nuair ná raibh</span>
<lb n="1152"/><span>aon rud aige do chuirfeadh ann é, acht go raghadh sé go</span>
<lb n="1153"/><span>dtí an banc agus go n-inneósadh sé an sceul go léir</span>
<lb n="1154"/><span>dóibh agus go mbadh fhéidir go dtabharfaidís an</span>
<lb n="1155"/><span>t-airgead dó.  Do-chuaidh agus do innis sé a sceul</span>
<lb n="1156"/><span>do lucht an bhainc, agus adubhradar go bhfuighbheadh sé</span>
<lb n="1157"/><span>an t-airgead, má raghadh an túrnae in urraidheacht</span>
<lb n="1158"/><span>air.  Do-chuaidh sé abhaile annsin agus do bhí sé chum</span>
<lb n="1159"/><span>dul go dtí an túrnae lá ar n-a bháireach, acht do bhí</span>
<lb n="1160"/><span>litir ins an mbaile roimhe ón túrnae go bhfuair sé</span>
<lb n="1161"/><span>sceula ó thúrnae eile go raibh duine in a limistéir-</span>
<lb n="1162"/><span>eacht féin adubhairt gur ghiorra i ngaol é féin don</span>
<lb n="1163"/><span>bhfear so fuair bás ioná Art ó Maoláin.  Acht</span>
<lb n="1164"/><span>adubhairt túrnae Airt gur dhóigh leis ná raibh an</span>
<lb n="1165"/><span>fhírinne ag an bhfear so agus go gcaithfidís uain do</span>
<lb n="1166"/><span>cheapadh agus an gnó do bhreathnughadh go tuairimeach</span>
<lb n="1167"/><span>agus moill dhá bhliadhain do dheunamh.  “Má is mar</span>
<lb n="1168"/><span>sin atá an sceul,” arsa Art, “atá sé chomh maith agam</span></p>
</div>
<pb n="35"/>
<div><lb n="1169"/><p><span>mo shúil do chur dé.”  Adubhairt an bhean an té</span>
<lb n="1170"/><span>ná bíonn an rath ar maidin air ná bíonn sé um thráth-</span>
<lb n="1171"/><span>nóna air, agus, ó bhíodar chum é do choimheud a fhaid</span>
<lb n="1172"/><span>sin, é do bheith ar fad aca agus gurab é an bhraich gan</span>
<lb n="1173"/><span>leann bheith ag brath air.”</span></p>
<lb n="1174"/>
<lb n="1175"/><p><span>Nuair do bhí an leath-bhliadhain caithte annsin, agus</span>
<lb n="1176"/><span>do bhí sé ag coinne le hiad do bheith ag teacht chum</span>
<lb n="1177"/><span>an t-ath-shealbh do bhaint díobh, do channlaigh Art</span>
<lb n="1178"/><span>meitheal buachaillí agus do tharraingeadar clocha</span>
<lb n="1179"/><span>agus do dhaingeanadar an dorus agus gach aon</span>
<lb n="1180"/><span>fhuinneóg do bhí ar an tigh agus do-righneadar pileur</span>
<lb n="1181"/><span>mór cloch ar leath istigh den dorus chum ná beadh</span>
<lb n="1182"/><span>aon fhaghbháil ar é do chur isteach ar aon chor.  Tug</span>
<lb n="1183"/><span>Art píce leis annsin agus gatha agus dréimire, agus</span>
<lb n="1184"/><span>is gairid do bhíodar nuair táinig an sirriam agus na</span>
<lb n="1185"/><span>báillí agus na saighdiuirí.  Ní raibh aon áit aca i</span>
<lb n="1186"/><span>raghaidís isteach ann nuair tángadar, agus adubhart</span>
<lb n="1187"/><span>an sirriam le hArt é do scaoileadh isteach agus an</span>
<lb n="1188"/><span>t-sealbh do thabhairt do.  Adubhairt Art leis má scaoil-</span>
<lb n="1189"/><span>feadh, gur de n-a ndícheall raghadh.  Nuair ná raibh</span>
<lb n="1190"/><span>aon rud le deunamh annsin ag na saighdiuiríbh fuar-</span>
<lb n="1191"/><span>adar dréimire agus do leagadar suas i gcoinne an</span>
<lb n="1192"/><span>t-simné ar cheann an tighe é, acht do bhí an dréimire</span>
<lb n="1193"/><span>istigh ag Art agus ag a mhuintir, agus do-chuaidh</span>
<lb n="1194"/><span>ceann de na fearaibh in áirde leis an ngatha, agus ní</span>
<lb n="1195"/><span>túisce do bheadh an dréimire in a sheasamh ag na saigh-</span>
<lb n="1196"/><span>diuiríbh ioná mar do bhíodh sé ar lár leis an ngatha ag</span>
<lb n="1197"/><span>fear an t-simné.  Adubhairt captaoin na saighdiuirí</span>
<lb n="1198"/><span>leis, muna n-imtheóchadh sé as an simné, go lámhfaidís é,</span>
<lb n="1199"/><span>acht níor chuir sin pioc eagla air.  Níor mhaith leis an</span>
<lb n="1200"/><span>gcaptaoin annsin aoinneach do lámhach ná aon mhilleadh</span>
<lb n="1201"/><span>do dheunamh, agus adubhairt sé leis na saighdiuirí</span>
<lb n="1202"/><span>éirghe den t-simné agus go leagfaidís crann amuigh</span>
<lb n="1203"/><span>annso agus go bhfuighbheadh naonbhar nó deichneabhar</span>
<lb n="1204"/><span>breith air agus go leanfaidís ag gabháil ar an bhfalla</span></p>
</div>
<pb n="36"/>
<div><lb n="1205"/><p><span>go ndeunfaidís poll tríd, agus go mé go</span>
<lb n="1206"/><span>bhfuighbhidís dul isteach annsin.  Nuair do bhí an</span>
<lb n="1207"/><span>falla ar crioth annsin agus tosach tuitim ag na</span>
<lb n="1208"/><span>clochaibh as, do bhí na saighdiuirí ag liúghraigh ar a</span>
<lb n="1209"/><span>chéile, iad go léir do theacht go dtí an taobh so, go raibh</span>
<lb n="1210"/><span>an poll láimh le bheith deunta.  Nuair do airigh Art</span>
<lb n="1211"/><span>iad annsin, na saighdiuirí go léir do theacht ar</span>
<lb n="1212"/><span>aon taobh amháin, adubhairt sé leis na buachaillí do</span>
<lb n="1213"/><span>bhí in a fhochair go mbadh fhearr teicheadh maith ioná</span>
<lb n="1214"/><span>droch-sheasamh, agus ceann de na fuinneógaibh do bhí</span>
<lb n="1215"/><span>ar chúl an tighe do oscailt agus go bhfanfadh sé féin ar</span>
<lb n="1216"/><span>an bpoll leis an bpíce agus go ndeunfadh sé a</span>
<lb n="1217"/><span>dhícheall ar na saighdiuiríbh do choimheud amach go</span>
<lb n="1218"/><span>mbeidís sin teichte, cibé rud badh chríoch dó féin</span>
<lb n="1219"/><span>annsin.  Nuair do-chonnaic na daoine do bhí ann na</span>
<lb n="1220"/><span>buachaillí ag teacht amach ins an bhfuinneoig, do</span>
<lb n="1221"/><span>bhailigheadar i dteannta na fuinneoige chum go</span>
<lb n="1222"/><span>raghadh na buachaillí i measc an choimthionóil agus</span>
<lb n="1223"/><span>ná haithneóchadh na saighdiuirí iad.  Nuair do bhíodar</span>
<lb n="1224"/><span>go léir amuigh annsin, do chrom gach aoinneach ag liúgh-</span>
<lb n="1225"/><span>raigh agus ba ait leis na saighdiuirí cad do bhí ag</span>
<lb n="1226"/><span>cur na ndaoine ag liúghraigh.  Do imthigheadar timcheall</span>
<lb n="1227"/><span>agus do-chonnacadar an fhuinneóg oscailte agus</span>
<lb n="1228"/><span>na buachaillí tar éis teichte agus ná fuigh-</span>
<lb n="1229"/><span>bhidís iad do aithint i measc an choimhthionóil.  An</span>
<lb n="1230"/><span>fhaid is do bhíodar ag oscailt na fuinneoige agus</span>
<lb n="1231"/><span>ag teicheadh, do bhí Art ar an bpoll ar an taobh eile,</span>
<lb n="1232"/><span>agus gach aon saighdiuir do bhíodh do iarraidh teacht</span>
<lb n="1233"/><span>isteach, do sháithfeadh Art in a chosaibh agus in a lámhaibh</span>
<lb n="1234"/><span>iad ins an tslighidh go raibh cuid mhór díobh in a mair-</span>
<lb n="1235"/><span>tíneachaibh aige, acht i ndeireadh nuair a bhí sé traochta</span>
<lb n="1236"/><span>agus na buachaillí teichte, táinig na saighdiuirí ó</span>
<lb n="1237"/><span>gach taobh air, isteach tré an bhfuinneoig agus tré an</span>
<lb n="1238"/><span>bpoll, agus do-righneadar bráighe dhé agus do chean-</span></p>
</div>
<pb n="37"/>
<div><lb n="1239"/><p><span>gaileadar le teud é chum ná beadh aon fhaghbháil aige</span>
<lb n="1240"/><span>ar imtheacht agus do baineadh sealbh de ar an áit sin.</span>
<lb n="1241"/><span>Tugadar leó annsin go dtí teach na cúirte é, agus is</span>
<lb n="1242"/><span>é breitheamhntas tugadh air ná é do sciúrsáil ar</span>
<lb n="1243"/><span>faid na sráide.</span></p>
<lb n="1244"/>
<lb n="1245"/><p><span>Nuair táinig lá na sciúrsála annsin, do bhailigh na</span>
<lb n="1246"/><span>daoine isteach go dtí an t-sráid as gach aon áit.</span>
<lb n="1247"/><span>Níorbh fada go dtugadh amach as an bpríosún é, agus</span>
<lb n="1248"/><span>do ceangaileadh a dhá láimh de gheatín trucaile, agus</span>
<lb n="1249"/><span>dhá shaighdiuir in a dhiaidh aniar.  Nuair fuaradar an</span>
<lb n="1250"/><span>t-ordughadh chum luighe chuige, do bhíodar ag gabháil air</span>
<lb n="1251"/><span>gan truagh, gan taise.  Do bhí ceann de na saighd-</span>
<lb n="1252"/><span>iuiríbh ceannaighthe ag an Maor Dubh chum Airt do</span>
<lb n="1253"/><span>bhualadh ins an t-slighidh ná tiocfadh sé uaidh.  Do</span>
<lb n="1254"/><span>bhíodar díreach tar éis imtheachta leath na sráide, cad</span>
<lb n="1255"/><span>go gheobhadh anall trasna droichid do bhí ann ná</span>
<lb n="1256"/><span>captaoin airm agus cuid mhór de mharcachaibh in a</span>
<lb n="1257"/><span>fhochair, agus nuair do-chonnaic sé an obair do bhí an</span>
<lb n="1258"/><span>saighdiuir a dheunamh le hArt, adubhairt sé leó stad,</span>
<lb n="1259"/><span>agus do thóg sé páipeur as a phóca agus do thaisbeáin</span>
<lb n="1260"/><span>sé don t-saighdiuir é agus adubhairt sé leis go raibh</span>
<lb n="1261"/><span>sé ag bualadh an fhir bun ós cionn agus adubhairt sé</span>
<lb n="1262"/><span>go gcuirfeadh sé an sealán fa n-a mhuineul féin(each)</span>
<lb n="1263"/><span>anois agus an mhuintir do bhí ag gabháil leis má do</span>
<lb n="1264"/><span>fheudfadh sé é, agus adubhairt sé leó an fear sin do</span>
<lb n="1265"/><span>scaoileadh agus cead a chos do thabhairt dó, agus go</span>
<lb n="1266"/><span>ndíolfaidís go daor as an obair do-righneadar leis.</span>
<lb n="1267"/><span>Do bhí deóra le súile a raibh de dhaoinibh ann, ach ní</span>
<lb n="1268"/><span>raibh aon deór le Máire ní Dhubhagáin aon am acht í ag</span>
<lb n="1269"/><span>a rádh le hArt i gcomhnuidhe misneach do bheith aige</span>
<lb n="1270"/><span>agus ná bainfeadh dada dhó, agus do bhí go leór</span>
<lb n="1271"/><span>daoine do bhí ann ag a rádh gur iongantach an aigne</span>
<lb n="1272"/><span>do bhí ag an mnaoi sin agus dá mbur aon bhean</span>
<lb n="1273"/><span>eile do bheadh ann acht í féin do-chífeadh a fear ag a</span>
<lb n="1274"/><span>sciúrsáil mar sin go gcaillfeadh sí a ciall.  Nuair do</span></p>
</div>
<pb n="38"/>
<div><lb n="1275"/><p><span>scuireadh Art ó n-a ceangalaibh, “mo ghraidhin croidhe</span>
<lb n="1276"/><span>thu, a Airt,” arsa sí leis, “do bhí a fhios agam-sa dá deun-</span>
<lb n="1277"/><span>fadh a ndícheall dada leat,” agus do imthigheadar</span>
<lb n="1278"/><span>leó gur chuadar go dtí duine bocht muinteardha</span>
<lb n="1279"/><span>dóibh, agus do fhanadar in a fhochair gur chuaidh Art</span>
<lb n="1280"/><span>i bhfeabhas agus go raibh na loit cneasuighthe.  Do</span>
<lb n="1281"/><span>bhíodar ag cuimhneamh agus ag marana annsin</span>
<lb n="1282"/><span>cionnus do badh fhearr dhóibh cur chum maireachtana,</span>
<lb n="1283"/><span>agus ins an deireadh thiar fuaradar asal ó dhuine den</span>
<lb n="1284"/><span>áit, agus trucail ó dhuine eile agus culaith</span>
<lb n="1285"/><span>dhroma ó dhuine eile agus do imthigheadar rompa</span>
<lb n="1286"/><span>ar fud na dúithche.  Do oibrigheadh Art thall</span>
<lb n="1287"/><span>agus i bhfus i bhfochair na bhfeirmeoirí agus an lá ná</span>
<lb n="1288"/><span>bíodh sé ag obair, do bhíodh sé ag deunamh muileann</span>
<lb n="1289"/><span>gaoithe agus ag a ndíol le páistí.  Fear an-chruinn</span>
<lb n="1290"/><span>ba eadh é, agus adeireadh sé le n-a chlainn gach aon</span>
<lb n="1291"/><span>ghas olainne do-gheobhaidís ar chraobhachaibh agus ar</span>
<lb n="1292"/><span>na bóithribh, é do bhailiughadh chucha, agus do bhídís mar</span>
<lb n="1293"/><span>sin go mbíodh lán mála aca dí.  Agus annsin teigh-</span>
<lb n="1294"/><span>idís go dtí an muileann agus do dhíolaidís é, agus</span>
<lb n="1295"/><span>sin é mar do bhídís ag deunamh maireachtana.</span></p>
<lb n="1296"/>
<lb n="1297"/><p><span>Ní raibh aon teach aca agus do chaitheadar codladh</span>
<lb n="1298"/><span>ar an mbóthar urmhór na haimsire.  Táinig droch-</span>
<lb n="1299"/><span>oidhche orra a raibh sioc agus sneachta ann, agus do</span>
<lb n="1300"/><span>shiubhladar cuid mhór fé bhfuaradar bheith istigh, acht</span>
<lb n="1301"/><span>do casadh ins an deireadh go dtí teach feirmeóra</span>
<lb n="1302"/><span>iad, agus fuaradar osdas na hoidhche ann.  Do</span>
<lb n="1303"/><span>bhíodar in a suidhe istigh timcheall ar an teinidh, agus</span>
<lb n="1304"/><span>do bhí bean an fheirmeóra ag ceann an bhóird agus í</span>
<lb n="1305"/><span>ag gearradh cabhail gúna, agus do bhí Máire ag feuch-</span>
<lb n="1306"/><span>aint uirri agus tug sí fa ndeara ná raibh sí ag</span>
<lb n="1307"/><span>gabháil chuige in a cheart.”  “Gabhaim pardún agat</span>
<lb n="1308"/><span>a bhean an tighe,” arsa sí, “is oitir uaim cur isteach</span></p>
</div>
<pb n="39"/>
<div><lb n="1309"/><p><span>ort ar do ghnó, acht is é mo thuairim ná fuil tu ag</span>
<lb n="1310"/><span>gabháil chuige sin in a cheart chum é do ghearradh.”  Is</span>
<lb n="1311"/><span>é an t-slighe a raibh bean an tighe chum é do ghearradh</span>
<lb n="1312"/><span>acht do bhí an t-eudach in aon phíosa amháin aici.</span>
<lb n="1313"/><span>“Feuch, a bhean an tighe,” arsa Máire, “gabh chuige</span>
<lb n="1314"/><span>mar seo.  Cuir an dá chiumhais le n-a chéile agus</span>
<lb n="1315"/><span>tiocfaidh sé níos saordhálaighe chughat, mar tiocfaidh</span>
<lb n="1316"/><span>an dá chliathán amach in aoinfheacht, agus déin an</span>
<lb n="1317"/><span>cleas ceudna leis an bpíosa eile agus beidh an drom</span>
<lb n="1318"/><span>agat annsin.”  Adubhairt bean an tighe, “badh mhaith</span>
<lb n="1319"/><span>liom duine do thaisbeánfadh an ceart dom, nuair do</span>
<lb n="1320"/><span>bhéinn ag deunamh an an-chirt.”  Nuair do-chonnaic</span>
<lb n="1321"/><span>bean an tighe cionnus do ghabh Máire chum an ghnó</span>
<lb n="1322"/><span>do dheunamh, “Masa, a inghean ó,” arsa sí, “ní coig-</span>
<lb n="1323"/><span>ealach i láimh óinsighe sosúr do thabhairt duit-se i do</span>
<lb n="1324"/><span>láimh.  Ní móide nach bean an-chruinn thu, agus badh</span>
<lb n="1325"/><span>mhaith liom go bhfanfá tamall i mo fhochair chum go</span>
<lb n="1326"/><span>dtabharfá eolais mo ghnó dham níos fearr ioná mar</span>
<lb n="1327"/><span>atá agam.”  Tug sí ráithe annsin in fochair agus</span>
<lb n="1328"/><span>ba mhaith an sás í chum gach aon rud do dheunamh, mar</span>
<lb n="1329"/><span>ní raibh aon rud dall ar a láimh, agus ba ghairid go</span>
<lb n="1330"/><span>raibh gach aoinneach ar an mbaile ag teacht fa n-a déin</span>
<lb n="1331"/><span>feuchaint cia aca (aca) a dtiocfadh sí leis, agus níor</span>
<lb n="1332"/><span>dhóigh leat nach ag dul go dtí muileann nó ceardcha</span>
<lb n="1333"/><span>do bhídís do iarraidh uair do bheith aca ar a chéile.</span>
<lb n="1334"/><span>Do-chuaidh sí leó ó dhuine go duine do réir mar táng-</span>
<lb n="1335"/><span>adar ag glaodhach uirri, ins an t-slighidh go raibh an</span>
<lb n="1336"/><span>paróiste go léir siubhalta aici ó thigh go tigh, agus</span>
<lb n="1337"/><span>do dhíolaidís a tuarastal go maith léi, agus ba fhiú</span>
<lb n="1338"/><span>dhóibh uirri é mar do bhí sí tar éis mná cruinne do</span>
<lb n="1339"/><span>dheunamh díobh go léir timcheall na háite.  Do mhúin</span>
<lb n="1340"/><span>sí dhóibh cionnus im do dheunamh in a cheart agus</span>
<lb n="1341"/><span>cionnus a gcuid eallaigh do aireachas agus do choth-</span>
<lb n="1342"/><span>ughadh agus cionnus a gcuid féin(each) eudaigh do</span>
<lb n="1343"/><span>dheunamh, agus gach aon ghnó mar sin do bhainfeadh le</span></p>
</div>
<pb n="40"/>
<div><lb n="1344"/><p><span>mnaoi tighe, ins an t-slighidh dá mbeitheá ins an</span>
<lb n="1345"/><span>mbaile mór lá margaidh do-chífeá na ceannaigh-</span>
<lb n="1346"/><span>theoirí ag imtheacht amach an bóthar ag tosach an</span>
<lb n="1347"/><span>bhaile mhóir ag faire ar mnáibh na háite sin chum bheith</span>
<lb n="1348"/><span>ag stracadh a gcuid im agus uibhe ó n-a chéile, agus</span>
<lb n="1349"/><span>tugaidís an luach do ba fhearr orra leis, nó dá mbeitheá</span>
<lb n="1350"/><span>ag aifreann Dia Domhnaigh ins an pharóiste sin, do-</span>
<lb n="1351"/><span>chífeá na mná agus na cailíní go léir agus iad</span>
<lb n="1352"/><span>go slachtmhar breaghdha deallramhail, agus gúnaí</span>
<lb n="1353"/><span>agus eudaighe triopallacha córacha orra de dheuntús</span>
<lb n="1354"/><span>Mháire ní Dhubhagáin.</span></p>
<lb n="1355"/>
<lb n="1356"/><p><span>An fhaid is do bhí Máire ag imtheacht timcheall</span>
<lb n="1357"/><span>mar sin, do bhíodh Art ag imtheacht ag obair feirm-</span>
<lb n="1358"/><span>eóra, agus nuair do-chonnaic sé an obair do bhí a</span>
<lb n="1359"/><span>bhean a dheunamh, adubhairt sé go raibh sé chomh maith</span>
<lb n="1360"/><span>dó féin(each) an obair cheudna do tharraing(t) air.</span>
<lb n="1361"/><span>Agus Dia Domhnaigh do bhí in a cheann, do bhí fógra</span>
<lb n="1362"/><span>ag geata an t-séipéil aige, na daoine go léir do</span>
<lb n="1363"/><span>fhuireach ann tar éis an aifrinn, go raibh rud beag</span>
<lb n="1364"/><span>cainte aige le deunamh leó.  Do bhí iongantas ar na</span>
<lb n="1365"/><span>daoinibh cad do bhí le rádh aige, agus do fhanadar go</span>
<lb n="1366"/><span>léir ag an ngeata tar éis an aifrinn.  Ba ghairid</span>
<lb n="1367"/><span>gur bhuail Art amach agus do sheas sé in áirde</span>
<lb n="1368"/><span>ar phileur an gheata.  “A dhaoine mhuinteardha,” arsa</span>
<lb n="1369"/><span>sé, “badh mhaith liom rud beag do rádh libh i dtaobh</span>
<lb n="1370"/><span>feirmeoireachta.  Atá mé tamall maith ar an áit seo</span>
<lb n="1371"/><span>anois, agus, ná tógaidh orm a rádh libh, do-chím ná</span>
<lb n="1372"/><span>fuil sibh in iúl ar bhur ngnó do dheunamh in a cheart.</span>
<lb n="1373"/><span>Agus aoinneach agaibh a dteastuigheann fios a ghnó go</span>
<lb n="1374"/><span>ceart uaidh, cuireadh sé fios orm-sa agus ragha mé</span>
<lb n="1375"/><span>go dtí é seachtmhain nó coigthigheas de gach aon</span>
<lb n="1376"/><span>tsaosún.  Do-chonnaic mé feirmeoir ar an áit seo an</span>
<lb n="1377"/><span>lá (h)eile ag saothrughadh le haghaidh turnaip.  Do</span>
<lb n="1378"/><span>chuir sé aoileach fuar fliuch amach as an macha orra,</span></p>
</div>
<pb n="41"/>
<div><lb n="1379"/><p><span>agus do dhún sé agus do chuir sé an lá ceudna iad.</span>
<lb n="1380"/><span>Goidé an saghas saothrughadh ar turnaip é sin?  In</span>
<lb n="1381"/><span>áit an t-aoileach sin do fhágbháil leathte go mbeadh an</span>
<lb n="1382"/><span>tuar as, agus annsin é do chlúdach, acht an t-aoileach</span>
<lb n="1383"/><span>do chlúdaigheadh fliuch ní dhreódhfaidh aon phioc dé i</span>
<lb n="1384"/><span>mbliadhna, mar liathfaidh sé agus fanfaidh sé mar sin.</span>
<lb n="1385"/><span>Agus atá cuid agaibh annsin, agus is amhlaidh atá an-</span>
<lb n="1386"/><span>iomarcaidh feasa agaibh.  Atá a fhios agam fear ar an</span>
<lb n="1387"/><span>áit seo a bhfuil páirc mhór torthaí aige.  Ní dheunfadh</span>
<lb n="1388"/><span>sé na hiomairí in aon tslighidh innte acht ó dheas agus</span>
<lb n="1389"/><span>andeas.  Níorbh é sin an tslighe in ar cheart iad do</span>
<lb n="1390"/><span>dheunamh, mar do bhí fánaidh soir leis an bpáirc agus</span>
<lb n="1391"/><span>dá ndeunfadh sé na hiomairí síos agus suas leis</span>
<lb n="1392"/><span>an bhfánaidh, do bheadh cead reatha ag an uisce ionnta,</span>
<lb n="1393"/><span>agus ó atáid ó dheas agus andeas ar chliathán an chnuic</span>
<lb n="1394"/><span>aige, fanfaidh an t-uisce in a chodhladh ionnta, agus ní</span>
<lb n="1395"/><span>raghaidh na torthaí chum suime dhó.  Shin iad na gnótha</span>
<lb n="1396"/><span>do chrosfainn oraibh, aoinneach agaibh ar mhaith libh</span>
<lb n="1397"/><span>glaodhach orm.”</span></p>
<lb n="1398"/>
<lb n="1399"/><p><span>“Nuair do bhí an fheirm agat féin, cadé a chúis ná</span>
<lb n="1400"/><span>dearnais na gnótha sin?” arsa ceann de na fearaibh.</span></p>
<lb n="1401"/>
<lb n="1402"/><p><span>“Ó,” arsa fear eile, “níl aon fhear is fearr a</span>
<lb n="1403"/><span>bhfuil a fhios aige (é) ioná ag feirmeoir briste.”  Do</span>
<lb n="1404"/><span>chrom an coimhthionól go léir ag gáire.  Adubhairt</span>
<lb n="1405"/><span>fear eile annsin, má bhí sin féin briste, nárbh é a</span>
<lb n="1406"/><span>chionta féin é, mar sin go ndearnadh clampar air,</span>
<lb n="1407"/><span>agus gur éiligheadh cíosna air tar an gceart.</span></p>
<lb n="1408"/>
<lb n="1409"/><p><span>“An t-slighe cheudhna,” arsa Art, “ar bhriseadh</span>
<lb n="1410"/><span>mise, do bhrisfidhe gach aoinneach agaibh-se ar maidin,</span>
<lb n="1411"/><span>dá ndeunfaidhe an obair cheudna libh, ocht má atá</span>
<lb n="1412"/><span>fonn oraibh dul chum cinn in bhur gcuid oibre, tuigi</span>
<lb n="1413"/><span>toradh orm-sa, agus beidh an sceul go maith agaibh,</span>
<lb n="1414"/><span>agus ní bheidh sibh in a chathughadh.”  Annsin do imthigh-</span>
<lb n="1415"/><span>eadar go léir abhaile.</span></p>
</div>
<pb n="42"/>
<div><lb n="1416"/><p><span>An oidhche sin táinig fear beag earráideach do bhí</span>
<lb n="1417"/><span>ar an áit ar lorg Airt, feuchaint an raghadh sé leis ar</span>
<lb n="1418"/><span>feadh a dhó nó a thrí de sheachtmhainibh.  Adubhairt Art</span>
<lb n="1419"/><span>leis go raghadh, agus do fhiarfaigh sé dhé, cadé an</span>
<lb n="1420"/><span>tuarastal do bheadh sé toiltheanach ar é do thabhairt</span>
<lb n="1421"/><span>do.  Adubhairt an firín leis, dar ndóigh gur feirm-</span>
<lb n="1422"/><span>eoir briste é agus gur mór an ní dó dhá phinginn ins</span>
<lb n="1423"/><span>an ló, acht ná fuighbheadh sé an méid sin féin do</span>
<lb n="1424"/><span>thabhairt dó go dtí tar éis an fhoghmhair, go mbeadh a</span>
<lb n="1425"/><span>fhios aige cadé an tairbhe do bheadh in a chuid arbhair</span>
<lb n="1426"/><span>aige i bhfeis ar aon bhliadhain eile.  “Masa,” arsa</span>
<lb n="1427"/><span>Art, “dá dtabharthá ceud púnt ins an ló dham, ní</span>
<lb n="1428"/><span>raghainn ar an gcúinse sin, muna mbeadh fonn ort</span>
<lb n="1429"/><span>mo thuarastal do dhíol liom go dtí sin, agus má is</span>
<lb n="1430"/><span>feirmeoir briste mé, is beag an tairbhe dheunfadh</span>
<lb n="1431"/><span>do chúpla pinginn dam chum mé do shlánughadh</span>
<lb n="1432"/><span>arís.”</span></p>
<lb n="1433"/>
<lb n="1434"/><p><span>Do imthigh an firín beag leis abhaile agus do fhág sé</span>
<lb n="1435"/><span>Art ar caorthainn buile i n-a dhiaidh.  Lá ar n-a</span>
<lb n="1436"/><span>bháireach, adubhairt sé go gcaithfeadh sé ceárd éigin</span>
<lb n="1437"/><span>eile do tharraing(t) chuige do iongnais bheith ag</span>
<lb n="1438"/><span>múineadh na feirmeoireachta.  Do ghabh sé chuige a</span>
<lb n="1439"/><span>asal ar maidin agus a thrucail agus do imthigh sé</span>
<lb n="1440"/><span>leis timcheall na dúithche agus do bhailigh sé ualach</span>
<lb n="1441"/><span>breaghdha slat agus do chrom sé ag deunamh ciseán</span>
<lb n="1442"/><span>díobh agus do dhíoladh sé go daor leis iad thall</span>
<lb n="1443"/><span>agus i bhfus i measc na bhfeirmeoirí.  Do bhí sé</span>
<lb n="1444"/><span>mar sin go raibh roinnt airgid tuillte aige féin agus</span>
<lb n="1445"/><span>ag Máire.  Nuair do chloiseadar go raibh féirim dá cur</span>
<lb n="1446"/><span>i ndúthaigh eile do bhí tamall ón áit sin, do chuireadar</span>
<lb n="1447"/><span>a gcomhairle i dteannta a chéile agus adubhradar</span>
<lb n="1448"/><span>go raibh sé chomh maith dhóibh dul á d'iarraidh ó bhí</span>
<lb n="1449"/><span>na pinginní airgid aca.  Do imthigheadar leó ar</span>
<lb n="1450"/><span>maidin lá ar n-a bháireach agus níor stad cos díobh</span></p>
</div>
<pb n="43"/>
<div><lb n="1451"/><p><span>gur chuadar go dtí an fheirm seo.  Do shiubhladar gach</span>
<lb n="1452"/><span>aon fhód dí idir ghort agus gardha, agus do thaithnigh</span>
<lb n="1453"/><span>sí leó go maith.  “Masa,” arsa Art, “feirm bhreaghdha</span>
<lb n="1454"/><span>í, a Mháire, acht níl aon bhreith aici ar an bhfeirm do</span>
<lb n="1455"/><span>bhí againn roimpe.”  “Níl,” arsa Máire, “agus níl</span>
<lb n="1456"/><span>an sochar ins an talamh ná fiú an gháirdín ann, agus</span>
<lb n="1457"/><span>is fada go mbeidh an troscán againn chomh breaghdha</span>
<lb n="1458"/><span>agus do bhí.”  Do imthigheadar leó annsin agus do-</span>
<lb n="1459"/><span>chuadar go dtí maor an tighearna talmhan do bhí ós</span>
<lb n="1460"/><span>cionn na feirmeach.  An Maor Buidhe tugtaoi air</span>
<lb n="1461"/><span>seo.  Do-chuadar go dtí a theacht agus do bhuaileadar</span>
<lb n="1462"/><span>ag an doras.  Nuair do bhíodar ag fuireach ag an</span>
<lb n="1463"/><span>dorus adubhairt Máire leis go raibh coinne aici gur</span>
<lb n="1464"/><span>fearr do fhear an Maor Buidhe seo ioná an Maor</span>
<lb n="1465"/><span>Dubh do bhí cheana orra.  Táinig teachtaire amach</span>
<lb n="1466"/><span>chuca feuchaint cad do bhí uatha.  Do fhiarfaigh Art dé</span>
<lb n="1467"/><span>an raibh an maor istigh.  Adubhairt an teachtaire leis</span>
<lb n="1468"/><span>go raibh, agus go bhfeicfeadh sé i gcionn ceathramha</span>
<lb n="1469"/><span>uaire é.  Nuair táinig an maor do innis Art a chúr-</span>
<lb n="1470"/><span>saí dó agus cad tug é.  Adubhairt sé sin leis ná</span>
<lb n="1471"/><span>fuighbheadh sé dada do dheunamh indiu dó, mar go</span>
<lb n="1472"/><span>raibh sé ag dul as baile, acht teacht i gcionn seacht-</span>
<lb n="1473"/><span>mhaine ón lá sin agus go socrochaidís gach aon rud in</span>
<lb n="1474"/><span>a cheart agus an t-airgead do thabhairt leis agus go</span>
<lb n="1475"/><span>dtabharfadh sé sealbh agus gach aon rud an lá</span>
<lb n="1476"/><span>ceudna dhó.  Do imthigh Art agus Máire leó go dtí</span>
<lb n="1477"/><span>an áit i raibh an trucail agus na páistí.  Do bhíodar</span>
<lb n="1478"/><span>ag cur tré n-a chéiile i rioth na seachtmhaine, dá mhéid</span>
<lb n="1479"/><span>den bhfearthainn agus den droch-aimsir fuaradar le</span>
<lb n="1480"/><span>roinnt bliadhanta, gur gairid go mbeadh teach dá</span>
<lb n="1481"/><span>gcuid féin aca.  Do bhíodar mar sin no go dtáinig</span>
<lb n="1482"/><span>an lá chum dul go dtí an Maor Buidhe arís, agus do</span>
<lb n="1483"/><span>imthigh Art agus tug sé leis a chuid airgid go cruinn</span>
<lb n="1484"/><span>baileach, mar do bhí sé deimhnighthe go bhfuighbheadh sé an</span>
<lb n="1485"/><span>fheirm an lá sin.  Nuair do-chuaidh sé go dtí teach an</span></p>
</div>
<pb n="44"/>
<div><lb n="1486"/><p><span>Mhaoir Bhuidhe, adubhradh leis ná raibh an maor istigh,</span>
<lb n="1487"/><span>agus go gcaithfeadh sé fuireach go dtí a hocht a</span>
<lb n="1488"/><span>chlog an oidhche sin.  Nuair táinig an maor do-chuaidh</span>
<lb n="1489"/><span>sé chum cainte leis agus adubhairt an maor leis ná</span>
<lb n="1490"/><span>raibh aon mhaith dhó bheith ag brath ar an bhfeirm seo mar</span>
<lb n="1491"/><span>go raibh baint ag fear eile léi agus ná fuighbheadh</span>
<lb n="1492"/><span>sé í do thabhairt dó agus imtheacht leis abhaile agus a</span>
<lb n="1493"/><span>chuid airgid do choimheud.  Do imthigh sé leis agus é</span>
<lb n="1494"/><span>go dóighte scóltha, agus é ag caint leis féin ag</span>
<lb n="1495"/><span>siubhal an bhóthair.</span></p>
<lb n="1496"/>
<lb n="1497"/><p><span>Do bhí Máire ag fuireach leis i gcomhnuidhe agus ag</span>
<lb n="1498"/><span>coinne ag mbeadh sé chuichi ó am go ham, acht nuair</span>
<lb n="1499"/><span>do bhuaidh uirri i ndeireadh na hoidhche agus ná raibh</span>
<lb n="1500"/><span>sé ag teacht, do ghlaodhaigh sí ar dhuine de na comhar-</span>
<lb n="1501"/><span>sanaibh, agus do imthigheadar ar a lorg.  Ach nuair</span>
<lb n="1502"/><span>do gheal an lá do-chonnacadar coimhthionól mór</span>
<lb n="1503"/><span>daoine ar an mbóthar, agus do-righneadar do iarracht</span>
<lb n="1504"/><span>orra, agus cad do bheadh ná Art sínte i ndíg an</span>
<lb n="1505"/><span>bhóthair, agus ní bhfuighbheadh aoinneach a bhrathnughadh</span>
<lb n="1506"/><span>cia aca beó nó marbh do bhí sé.  Acht do cuireadh fios</span>
<lb n="1507"/><span>ar lucht an dligheadh, agus tángadar.  Do chuireadar</span>
<lb n="1508"/><span>sin fios ar an ndochtúir.  Táinig an dochtúir, agus</span>
<lb n="1509"/><span>do bhí sé i bhfad ag gabháil dó fé raibh aon deimh-</span>
<lb n="1510"/><span>neacht aige go raibh sé beó, agus nuair do bhí a fhios</span>
<lb n="1511"/><span>aige go raibh, adubhairt sé é do thógbháil chum siubhail</span>
<lb n="1512"/><span>go mear go dtí óspuideul.  Do-righneadh, agus do-</span>
<lb n="1513"/><span>chuaidh Máire leis, agus cuid mhaith de na daoinibh do</span>
<lb n="1514"/><span>bhí ann.  Tug sé coigthigheas fada mín díreach ins an</span>
<lb n="1515"/><span>óspuideul, fad nár tháinig aon fhocal cainte dhó,</span>
<lb n="1516"/><span>agus shin é an uair do innis sé cad do bhain dó.</span>
<lb n="1517"/><span>Adubhairt sé nuair do bhí sé ag dul abhaile an oidhche</span>
<lb n="1518"/><span>sin tar éis bheith i bhfochair an Mhaoir Bhuidhe, gur phreab</span>
<lb n="1519"/><span>ceathrar ropairí tar chlaidhe chuige in áit i raibh coill</span>
<lb n="1520"/><span>ar gach taobh den mbóthar.  Do lámhaigh ceann aca é</span></p>
</div>
<pb n="45"/>
<div><lb n="1521"/><p><span>agus adubhairt sé leis, a raibh de airgead aige a</span>
<lb n="1522"/><span>thabhairt uaidh.  Adubhairt sé sin leó ná raibh aon</span>
<lb n="1523"/><span>airgead aige.  Adubhradar sin go raibh, agus muna</span>
<lb n="1524"/><span>dtabharfadh sé uaidh é go ndíolfadh ann go dóighte.</span>
<lb n="1525"/><span>Le n-a linn sin do bhuail ceann aca le grideóg de</span>
<lb n="1526"/><span>bhata fean leath-chinn é, agus do síneadh ar an</span>
<lb n="1527"/><span>mbóthar é, agus ná feadair sé cad do bhain dó as sin</span>
<lb n="1528"/><span>amach, acht gur deallraightheach gur ghabhadar air gan</span>
<lb n="1529"/><span>truagh gan taise agus gur thógadar an t-airgead uaidh.</span>
<lb n="1530"/><span>Tug sé comharthaí sóirt do lucht an dligheadh, agus do</span>
<lb n="1531"/><span>bhíodar sin ag deunamh faisnéise ar feadh seachtmhaine,</span>
<lb n="1532"/><span>agus do gabhadh beirt agus tugadh ós coinne Airt</span>
<lb n="1533"/><span>iad, acht níor aithin sé iad, agus do caitheadh</span>
<lb n="1534"/><span>scaoileadh leó arís.</span></p>
<lb n="1535"/>
<lb n="1536"/><p><span>I gcoinn dhá mhí do bhi Art go maith arís agus a</span>
<lb n="1537"/><span>shláinte tar éis casta air, acht do bhí sé chomh beó bocht</span>
<lb n="1538"/><span>is do bhí sé riamh, gan aon tuairisc aige cár ghabh a</span>
<lb n="1539"/><span>chuid airgid, agus adubhairt sé le Máire gurbh iongan-</span>
<lb n="1540"/><span>tach na ciotarainn agus na trioblóidí do bhí tar éis</span>
<lb n="1541"/><span>teacht trasna orra, gur cuireadh amach as a bhfeirm</span>
<lb n="1542"/><span>agus as a gcuid iad, agus gur sciúrsáladh ar faid</span>
<lb n="1543"/><span>na sráide é féin, agus anois nuair do bhí rud beag</span>
<lb n="1544"/><span>airgid bailighthe aige gur baineadh dé arís é.</span>
<lb n="1545"/><span>Adubhairt sé go raibh sé ins an mbanc an cheud uair</span>
<lb n="1546"/><span>aige agus gur dhún an banc air, agus nuair do</span>
<lb n="1547"/><span>choingigh sé in a phóca é, agus bhain na bitheamhnaigh dé</span>
<lb n="1548"/><span>é, agus ná feadair sé cá gcuirfeadh sé é dá mbeadh</span>
<lb n="1549"/><span>aon phioc eile dé aige le n-a shaoghal arís.  “Dá mhéid</span>
<lb n="1550"/><span>iad na crosa agus na trioblóidí go léir,” arsa</span>
<lb n="1551"/><span>Máire, “ba mheasa liom an leanbh úd do chuireamar</span>
<lb n="1552"/><span>ioná iad ar fad, agus níl aon rud is fearr dhúinn</span>
<lb n="1553"/><span>ioná foighne do bheith againn, agus muinighin do bheith</span>
<lb n="1554"/><span>againn as Dhia.  Atá ar gclann láimh le bheith tóigthe</span>
<lb n="1555"/><span>anois againn, agus is gairid go mbeidh siad in aois</span>
<lb n="1556"/><span>maireachtana dhóibh féin.  Atá a fhios againn anois</span></p>
</div>
<pb n="46"/>
<div><lb n="1557"/><p><span>cionnus mhairfimíd agus atá sé chomh maith dhúinn</span>
<lb n="1558"/><span>imtheacht linn ar maidin go dtí dúthaigh éigin eile ar</span>
<lb n="1559"/><span>an taobh thall de na cnocaibh.”</span></p>
<lb n="1560"/>
<lb n="1561"/><p><span>Do éirgheadar ar maidin agus do bhailigheadar</span>
<lb n="1562"/><span>leó, agus i gcaitheamh an lae dhóibh, agus iad ag</span>
<lb n="1563"/><span>imtheacht an bhóthair táinig marcach trasna orra agus</span>
<lb n="1564"/><span>do labhair sé le hArt agus do labhair Art leis.</span>
<lb n="1565"/><span>Adubhairt sé le hArt go ndeallraigheann sé gur fear</span>
<lb n="1566"/><span>bríoghmhar láidir é, agus go mbadh fhearr dó dul i</span>
<lb n="1567"/><span>ndiaidh an fhiadhaigh ag faire ar eagla go dtuitfeadh</span>
<lb n="1568"/><span>aoinneach, go ndeunfadh sé a thuarastal ní badh</span>
<lb n="1569"/><span>fhearr ioná bheith ag imtheacht mar sin.  Do imthigheadar</span>
<lb n="1570"/><span>leó no gur theangaigheadar le lucht an fhiadhaigh,</span>
<lb n="1571"/><span>agus Art bocht an lá ag rioth in a ndiaidh no go raibh</span>
<lb n="1572"/><span>sé cortha traochta.  Do bhí aon fhear amháin ann, fear</span>
<lb n="1573"/><span>breaghdha óg.  Ba é an duine é ná an tighearna tal-</span>
<lb n="1574"/><span>mhan do bhí ar Art nuair do bhí an fheirm aca, acht ní</span>
<lb n="1575"/><span>raibh a fhios ag Art gurbh é do bhí ann an lá sin.  Agus</span>
<lb n="1576"/><span>is é an áit is measa an iompuigheadh sé a chapall i</span>
<lb n="1577"/><span>gcomhnuidhe chuige go dtí an tráthnóna thall agus é ag</span>
<lb n="1578"/><span>dul de lém tar chlaidhe mór, do leagadh an capall,</span>
<lb n="1579"/><span>agus táinig sé féin thíos fé(ig).  Do bhí sé annsin</span>
<lb n="1580"/><span>sínte agus an capall anuas air agus Art do</span>
<lb n="1581"/><span>iarraidh é do réidhteach, acht do chas cuid de na mar-</span>
<lb n="1582"/><span>cachaibh eile, agus do tógadh é, agus do bhí sé millte</span>
<lb n="1583"/><span>mairtrighthe.  Do chuardaigheadar annsin an áit ar</span>
<lb n="1584"/><span>leagadh é, agus fuaradar sreang ar bharr an chlaidhe</span>
<lb n="1585"/><span>ann.  Táinig buile ar a raibh ann annsin, agus</span>
<lb n="1586"/><span>adubhradar gurab é Art do chuir an t-sreang ann</span>
<lb n="1587"/><span>chum go leagfaidhe duine éigin agus go bhfuighfeadh sé</span>
<lb n="1588"/><span>féin airgead as é do thógbháil.  Do gabhadh ar an áit</span>
<lb n="1589"/><span>sin é, agus tugadh go dtí an príosún é.</span></p>
<lb n="1590"/>
<lb n="1591"/><p><span>I gcionn trí lá do bhí cúirt air, agus cuid mhór de</span>
<lb n="1592"/><span>na marcachaibh ag dearbhadh air.  Do bhí an Maor Dubh</span>
<lb n="1593"/><span>in a measc, agus adubhairt sé gurab é cúis a raibh</span></p>
</div>
<pb n="47"/>
<div><lb n="1594"/><p><span>an fear sin do iarraidh díoghbháil do dheunamh don</span>
<lb n="1595"/><span>tighearna talmhan ná gur ruaigeadh as a fheirm fad ó</span>
<lb n="1596"/><span>é, agus go raibh sé do iarraidh sásamh do bhaint dé</span>
<lb n="1597"/><span>mar gheall air.  Tar éis an dearbhadh do dheunamh</span>
<lb n="1598"/><span>adubhairt an breitheamh le hArt go raibh gach aon</span>
<lb n="1599"/><span>deallradh gurab é do-righne an obair.  Adubhairt sé</span>
<lb n="1600"/><span>sin leis an mbreitheamh nach é, agus do fhiarfaigh sé dhé</span>
<lb n="1601"/><span>an dtabharfadh sé cead cúpla focal cainte dhó.</span>
<lb n="1602"/><span>Adubhairt an breitheamh leis go dtabharfadh agus</span>
<lb n="1603"/><span>fáilte.  “Badh ait an cúrsa damhsa bheith do</span>
<lb n="1604"/><span>iarraidh sásamh do bhaint den tighearna talmhan tar</span>
<lb n="1605"/><span>éis cúig bhliadhna, an fear ná faca mé riamh agus</span>
<lb n="1606"/><span>ná feadair mé dada mar gheall air, agus dá mbéinn</span>
<lb n="1607"/><span>do iarraidh sásamh ar aoinneach, badh chóir gur</span>
<lb n="1608"/><span>den Maor Dubh do bhainfinn é do-righne éirghe shligheadh</span>
<lb n="1609"/><span>orm agus do chuir amach as mo fheirm mé.”  Do fhiar-</span>
<lb n="1610"/><span>faigh sé de na fídhneidhthibh ó dhuine go duine an</span>
<lb n="1611"/><span>bhfacadar é féin roimhe sin riamh.  Adubhradar sin ná</span>
<lb n="1612"/><span>facadar.  “Feuch anois,” arsa sé leis an mbreitheamh,</span>
<lb n="1613"/><span>“ca bhfios damhsa cadé an áit i raibh na fiaguidhthe</span>
<lb n="1614"/><span>sin chum gabháil agus gan mé ar an áit roimhe seo</span>
<lb n="1615"/><span>riamh?  Agus an áit ar thuit an fear sin do bhí</span>
<lb n="1616"/><span>beárna íseal le n-a ais, agus is ann badh dhóchaighede</span>
<lb n="1617"/><span>an t-sreang do chur dá mbeidhfidhe ag a cur in aon</span>
<lb n="1618"/><span>áit.”</span></p>
<lb n="1619"/>
<lb n="1620"/><p><span>Do fhiarfaigh an breitheamh dé annsin cia do chuir</span>
<lb n="1621"/><span>i ndiaidh na bhfiaguidhthe é.  Adubhairt sé sin leis gur</span>
<lb n="1622"/><span>marcach do casadh air maidin an lae sin adubhairt</span>
<lb n="1623"/><span>leis dul in a ndiaidh agus go ndeunfadh sé a</span>
<lb n="1624"/><span>thuarastal go maith.</span></p>
<lb n="1625"/>
<lb n="1626"/><p><span>“An raibh aoinneach i t'fhochair an mhaidin sin nuair</span>
<lb n="1627"/><span>do casadh ort an fear?”</span></p>
<lb n="1628"/>
<lb n="1629"/><p><span>“Do bhí.  Mo bhean agus mo cheathrar cloinne.”</span></p>
<lb n="1630"/>
<lb n="1631"/><p><span>“Cá bhfuil do bhean agus do chlann?”</span>
<lb n="1632"/></p>
</div>
<pb n="48"/>
<div><lb n="1633"/><p><span>“Atá siad in a leithéid seo do thigh ins an mbaile</span>
<lb n="1634"/><span>mór.”</span></p>
<lb n="1635"/>
<lb n="1636"/><p><span>“Caithfimíd fios do chur orra sin,” arsa an</span>
<lb n="1637"/><span>breitheamh le oifigeach do bhí ann, “agus iad do bheith</span>
<lb n="1638"/><span>annso i gcionn leath-uaire an chluig.”</span></p>
<lb n="1639"/>
<lb n="1640"/><p><span>Nuair táinig an bhean agus an chlann do cuireadh</span>
<lb n="1641"/><span>isteach in seomra ar leith-leith gach aoinneach aca, agus</span>
<lb n="1642"/><span>do-chuaidh an breitheamh ag caint leó ó dhuine go duine,</span>
<lb n="1643"/><span>agus tángadar féin agus Art ar aon fhocal amháin.</span>
<lb n="1644"/><span>Táinig an breitheamh tar n-ais agus adubhairt sé le</span>
<lb n="1645"/><span>hArt go raibh an fhírinne aige ins an méid sin den</span>
<lb n="1646"/><span>sceul.  Do fhiarfaigh sé de na fídhneidhthibh an gnáthach</span>
<lb n="1647"/><span>le lucht an fhiadhaigh bheith ag bagháil ins an mbeárna ar</span>
<lb n="1648"/><span>leagadh an fear so.  Adubhradar leis ná bíodh aoin-</span>
<lb n="1649"/><span>neach ag dul thóirste acht aoinneach amháin, agus</span>
<lb n="1650"/><span>gurab é sin an fear do gortuigheadh.  “Cuiridh fios</span>
<lb n="1651"/><span>ar an bhfear so go mear,” arsa an breitheamh, “mar</span>
<lb n="1652"/><span>is é mo thuairim-se go bhfuil droch-thátall éigin le</span>
<lb n="1653"/><span>baint as an ngnó so.”  Tugadar leó an fear.  Do bhí</span>
<lb n="1654"/><span>sé an-thinn agus do chaitheadar é do thabhairt i gcath-</span>
<lb n="1655"/><span>aoir go dtí an chúirt.  Do fhiarfaigh an breitheamh</span>
<lb n="1656"/><span>de:</span></p>
<lb n="1657"/>
<lb n="1658"/><p><span>“An bhfuil aon namhaid agat,” arsa sé, “nó an</span>
<lb n="1659"/><span>bhfeadair tu an bhfuil aon mhioscais ag aoinneach</span>
<lb n="1660"/><span>dhuit?”</span></p>
<lb n="1661"/>
<lb n="1662"/><p><span>“Ní dóigh liom go bhfuil,” arsa sé, “ní raibh aon</span>
<lb n="1663"/><span>rud idir mé féin agus aoinneach riamh acht an méid</span>
<lb n="1664"/><span>seo inneósa mé dhuit.  Tighearna talmhan is eadh mé,</span>
<lb n="1665"/><span>agus is le gairid (ó) táinig mé in oighreacht, agus</span>
<lb n="1666"/><span>adubhairt mé leis an maor atá agam, an fear a</span>
<lb n="1667"/><span>dtugtar an Maor Dubh air, gur theastuigh uaim na</span>
<lb n="1668"/><span>leabhra do scrúdughadh agus do shocrughadh in a</span>
<lb n="1669"/><span>gceart, mar gur mhaith liom lámh do bheith agam ins</span>
<lb n="1670"/><span>an obair chum go dtuigfinn gach aon rud mar</span>
<lb n="1671"/><span>gheall air, agus do bhraith mé air nár thaithnigh sin</span></p>
</div>
<pb n="49"/>
<div><lb n="1672"/><p><span>leis mar dhionntráil sé agus táinig sé chum buile</span>
<lb n="1673"/><span>dhó.”</span></p>
<lb n="1674"/>
<lb n="1675"/><p><span>“Téighidh agus gabhaidh an fear sin go hobann,”</span>
<lb n="1676"/><span>arsa an breitheamh, “agus cuiridh isteach ins an</span>
<lb n="1677"/><span>phríosún é, mar is é mo thuairim gurab é sin an fear</span>
<lb n="1678"/><span>do-righne an obair, agus tuigi libh na leabhra ar</span>
<lb n="1679"/><span>fad atá ag baint le ríoghacht an fhir seo.  Agus téighidh</span>
<lb n="1680"/><span>abhaile go cionn seachtmhaine, mar bainfidh sé roinnt</span>
<lb n="1681"/><span>laetheanta dhíom na leabhra so do scrúdughadh agus</span>
<lb n="1682"/><span>do fheicsin in a gceart.”</span></p>
<lb n="1683"/>
<lb n="1684"/><p><span>Lá ar n-a bháireach do-chonnaic mac le hArt istigh i</span>
<lb n="1685"/><span>siopa ins an mbaile mór an fear ceudna do chuir Art</span>
<lb n="1686"/><span>i ndiaidh an fhiadhaigh, agus do imthigh sé ceann ar aghaidh</span>
<lb n="1687"/><span>go dtí lucht an dligheadh, agus do gabhadh an fear</span>
<lb n="1688"/><span>sin, agus ba é an duine é ná mac an Mhaoir Dhuibh.</span></p>
<lb n="1689"/>
<lb n="1690"/><p><span>Cúpla lá roimh lá na cúirte do-chuaidh bean Airt</span>
<lb n="1691"/><span>ag feuchaint an tighearna talmha, agus do innis sí</span>
<lb n="1692"/><span>dhó ó thosach go deireadh cad do bhí an maor tar éis a</span>
<lb n="1693"/><span>dheunamh leó, agus adubhairt sé ná raibh a fhios aige</span>
<lb n="1694"/><span>cad do bhíodh an maor so a dheunamh, mar do bhíodh</span>
<lb n="1695"/><span>sé is na ráigiuinibh amach, agus má ba fhíor an rud</span>
<lb n="1696"/><span>adubhairt sí leis go dtabharfadh sé féin a cuid tal-</span>
<lb n="1697"/><span>mhan arís dí, agus go socróchadh sé mar do bhíodar</span>
<lb n="1698"/><span>riamh iad.</span></p>
<lb n="1699"/>
<lb n="1700"/><p><span>Lá na cúirte tugadh mac an Mhaoir Dhuibh go dtí an</span>
<lb n="1701"/><span>chúirt agus do fhiarfaigh an breitheamh dé an raibh a</span>
<lb n="1702"/><span>fhios aige dada mar gheall ar a athair ná ar an</span>
<lb n="1703"/><span>bhfear so.</span></p>
<lb n="1704"/>
<lb n="1705"/><p><span>“Níl a fhios,” arsa sé, “acht adubhairt mo athair liom</span>
<lb n="1706"/><span>lá an fhiadhaigh capall agus diallaid do fhaghbháil agus</span>
<lb n="1707"/><span>imtheacht liom siar an bóthar, agus cibé áit i bhfuigh-</span>
<lb n="1708"/><span>bhinn fear bocht darbh ainm dó Art ó Maoláin, é do</span>
<lb n="1709"/><span>chur i ndiaidh an fhiadhaigh, agus ní fheadair mé dada</span>
<lb n="1710"/><span>eile mar gheall air.”</span></p>
</div>
<pb n="50"/>
<div><lb n="1711"/><p><span>Do ghlaodhaigh an breitheamh ar chléireach do bhí an</span>
<lb n="1712"/><span>oifig an Mhaoir Dhuibh, agus do fhiarfaigh sé dhé:</span></p>
<lb n="1713"/>
<lb n="1714"/><p><span>“An bhfuil a fhios agat,” arsa sé, “cadé an chúis</span>
<lb n="1715"/><span>do bhí ag an maor chum Airt?”</span></p>
<lb n="1716"/>
<lb n="1717"/><p><span>“Ní fheadar,” arsa mé, “acht ruaig sé Art as a</span>
<lb n="1718"/><span>fheirm agus do-righne sé éirghe shligheadh air, mar is</span>
<lb n="1719"/><span>agam-sa atá a fhios do bhí ins an oifig, agus is é mac</span>
<lb n="1720"/><span>an Mhaoir Dhuibh atá ins an bhfeirm anois, agus ní</span>
<lb n="1721"/><span>fheadair mise aon rud eile mar gheall air.”</span></p>
<lb n="1722"/>
<lb n="1723"/><p><span>Do léigh an breitheamh annsin dóibh an cúntas do</span>
<lb n="1724"/><span>scríobh sé féin i dtaobh na leabhra agus tug sé le</span>
<lb n="1725"/><span>tuicsin don t-saoghal go raibh na mílte púnt goidighthe</span>
<lb n="1726"/><span>ag an Maor Dubh ó n-a mhaighistir.  Do éirigh sé le</span>
<lb n="1727"/><span>binib annsin.</span></p>
<lb n="1728"/>
<lb n="1729"/><p><span>“Tabharfa mé ciontach i gcúis do mhaighistir</span>
<lb n="1730"/><span>thu, go raibh tu do† iarraidh éirghe shligheadh do</span>
<lb n="1731"/><span>dheunamh air.  Ba é rud do bhí uait, ná an tighearna</span>
<lb n="1732"/><span>talmhan do chur dá chois nó é do ghoirtiughadh ins an</span>
<lb n="1733"/><span>t-slighidh go mbeadh caoi éigin agat féin na leabhra do</span>
<lb n="1734"/><span>shocrughadh in a gceart nó nach dreaca cead</span>
<lb n="1735"/><span>teichte do bheith agat.  Agus tabharfa mé ciontach</span>
<lb n="1736"/><span>thu go rabhais do iarraidh fear eile do chur ins an</span>
<lb n="1737"/><span>phrannc.  Is é do mhac féin do chuir as diaidh an</span>
<lb n="1738"/><span>fhiadhaigh an lá sin é chum go mbeadh fear éigin in a</span>
<lb n="1739"/><span>ndiaidh a ndearfaidhe go mbeadh mioscais aige don</span>
<lb n="1740"/><span>tighearna talmhan.  Do shíl tu bheith ró-ghasta agus</span>
<lb n="1741"/><span>do chaill sin duit.  In áit Art ó Maoláin do bheith</span>
<lb n="1742"/><span>ins an ineall is é do cheann féin atá sáidhte ann agat.</span>
<lb n="1743"/><span>Cuirfe mé siar ar feadh seachtmhaine thu agus</span>
<lb n="1744"/><span>tabharfa mé cead t'anam do dheunamh dhuit.”</span></p>
<lb n="1745"/>
<lb n="1746"/><p><span>Do fhiarfaigh sé de Art annsin cadé an chúis do bhí</span>
<lb n="1747"/><span>ag an bhfear so chuige agus do innis Art dó gach aon</span>
<lb n="1748"/><span>rud mar do bhí agus an méid do bhí ag éisteacht leis</span>
<lb n="1749"/><span>ag a innsint, do bhí deóra leó le truagh dhó.  Do éirigh</span></p>
</div>
<pb n="51"/>
<div><lb n="1750"/><p><span>an breitheamh le feirg buile nuair do airigh sé trácht</span>
<lb n="1751"/><span>ar an sciúrsáil agus adubhairt sé gurbh fada leis an</span>
<lb n="1752"/><span>t-seachtmhain chum breitheamhntas cruaidh do chur ar an</span>
<lb n="1753"/><span>bhfear ba ciontach leis an obair ar fad.  Adubhairt</span>
<lb n="1754"/><span>Art annsin gur chuir sé níos mó ioná sin dé.  Do</span>
<lb n="1755"/><span>fhiarfaigh an breitheamh dé cad eile do bhain do</span>
<lb n="1756"/><span>agus leanmhaint air agus a chúrsaí go léir do chur</span>
<lb n="1757"/><span>síos dó.</span></p>
<lb n="1758"/>
<lb n="1759"/><p><span>Nuair do innis sé don mbreitheamh cionnus do bhí an</span>
<lb n="1760"/><span>sceul idir é féin agus an Maor Buidhe agus cad do</span>
<lb n="1761"/><span>bhain dó nuair do fhág sé an oidhche sin é.</span></p>
<lb n="1762"/>
<lb n="1763"/><p><span>“An raibh a fhios ag aoinneach,” arsa an breitheamh,</span>
<lb n="1764"/><span>leis, “go raibh an t-airgead agat an oidhche sin?”</span></p>
<lb n="1765"/>
<lb n="1766"/><p><span>“Ní raibh a fhios,” arsa Art, “acht agam féin agus</span>
<lb n="1767"/><span>ag an Maor Buidhe agus ag mo mhnaoi.”</span></p>
<lb n="1768"/>
<lb n="1769"/><p><span>“An raibh aon eudach maith ort an oidhche sin,” arsa</span>
<lb n="1770"/><span>an breitheamh, “ná aon deallradh go raibh aon</span>
<lb n="1771"/><span>airgead ar iomchur agat?”</span></p>
<lb n="1772"/>
<lb n="1773"/><p><span>“Ní raibh,” arsa Art, “aon deárthumhaileacht ag</span>
<lb n="1774"/><span>baint liom acht mar do bheadh aon fhear oibre ar mhór</span>
<lb n="1775"/><span>leis a gcaithfeadh sé ar bhiadh ná ar eudach do choimh-</span>
<lb n="1776"/><span>eud le n-a cholann agus ná beadh pinginn tar an</span>
<lb n="1777"/><span>déirc aige.”</span></p>
<lb n="1778"/>
<lb n="1779"/><p><span>“An bhfuil a fhios ag aoinneach agaibh,” arsa an</span>
<lb n="1780"/><span>breitheamh leis na daoine do bhí ins an chúirt,” an</span>
<lb n="1781"/><span>bhfuil a fhios ag aoinneach agaibh cadé an ainm atá</span>
<lb n="1782"/><span>ar an Maor Buidhe seo?”</span></p>
<lb n="1783"/>
<lb n="1784"/><p><span>“Atá a leithéid seo do ainm,” arsa siad.</span></p>
<lb n="1785"/>
<lb n="1786"/><p><span>Do bhí túrnae ins an chúirt, agus, nuair do airigh sé</span>
<lb n="1787"/><span>trácht ar ainm an fhir seo, do éirigh sé in a sheasamh</span>
<lb n="1788"/><span>don mbionnúig sin agus arsa sé,</span></p>
<lb n="1789"/>
<lb n="1790"/><p><span>“Atá tuairim mhór agam-sa ar an obair seo.  Do</span>
<lb n="1791"/><span>bhí oighreacht le faghbháil atá tamall de bhliadhntaibh ó</span>
<lb n="1792"/><span>shin do Art ó Maoláin agus mise do bhí ag a pléidhe</span>
<lb n="1793"/><span>dhó, agus do bhí sé pléidhte agam no gur chuir an</span></p>
</div>
<pb n="52"/>
<div><lb n="1794"/><p><span>Maor Buidhe seo isteach uirri agus shin é do árdaigh</span>
<lb n="1795"/><span>na costaisí ins an t-slighidh nárbh acfuinn do Art</span>
<lb n="1796"/><span>iad do dhíol, agus an té ná raibh gaol ná comhgus</span>
<lb n="1797"/><span>aige don duine do fhág an t-airgead in a dhiaidh is é</span>
<lb n="1798"/><span>fuair é, agus sin é an fear so, an Maor Buidhe seo,</span>
<lb n="1799"/><span>agus ní raibh an méid sin feasa agam go dtí maidin</span>
<lb n="1800"/><span>indiu agus atá na páipéir annso socair agam</span>
<lb n="1801"/><span>má bhíonn siad ag teastáil.  Ní raibh sé ag rioth liom</span>
<lb n="1802"/><span>go bhfuighbhinn dada dá bharr acht do airigh mé go raibh</span>
<lb n="1803"/><span>Art an-bhocht agus do bhí mé do iarraidh oibriughadh</span>
<lb n="1804"/><span>dhó.”</span></p>
<lb n="1805"/>
<lb n="1806"/><p><span>Do léigh an breitheamh na páipéir tug an túrnae dhó</span>
<lb n="1807"/><span>agus adubhairt sé go raibh an ceart aige.</span></p>
<lb n="1808"/>
<lb n="1809"/><p><span>“Do bhí a fhios agam-sa,” arsa sé, “go raibh rud</span>
<lb n="1810"/><span>éigin ins an sceul ná fuighbhinn a thuicsin agus is</span>
<lb n="1811"/><span>é a chúis ná tug sé an fheirm do Art agus gur chuir</span>
<lb n="1812"/><span>sé abhaile go déidheanach ins an oidhche é, ná chum go</span>
<lb n="1813"/><span>mbeadh caoi aige ar é do mharbhadh ar eagla go</span>
<lb n="1814"/><span>n-aireóchadh sé gurab é fuair an oighreacht agus go</span>
<lb n="1815"/><span>mbadh acfhuinn do dul chum dligheadh leis mar gheall</span>
<lb n="1816"/><span>uirri.  Agus is chum na daoine do dhalladh do baineadh</span>
<lb n="1817"/><span>an t-airgead dé, dúmas gur bítheamhnaigh chearta do</span>
<lb n="1818"/><span>bhuail fé.”</span></p>
<lb n="1819"/>
<lb n="1820"/><p><span>Tug sé ordughadh do lucht an dligheadh an Maor</span>
<lb n="1821"/><span>Buidhe seo do thabhairt chum na cúirte gan mhoill agus</span>
<lb n="1822"/><span>gan aon chúntas do thabhairt dó cad do bhí uaidh féin</span>
<lb n="1823"/><span>air.  Táinig sé, agus do shíl sé go raibh sé chum</span>
<lb n="1824"/><span>fídhnéidheacht do thabhairt uaidh i dtaobh tionóntaidhte</span>
<lb n="1825"/><span>nó rud éigin dá shaghas, agus táinig sé isteach ins an</span>
<lb n="1826"/><span>chúirt go dána strolúsach.</span></p>
<lb n="1827"/>
<lb n="1828"/><p><span>“Atá mé annso anois, a bhreithimh,” arsa sé, “chum</span>
<lb n="1829"/><span>aon cheist atá uaidh orm do réidhteach.”</span></p>
<lb n="1830"/>
<lb n="1831"/><p><span>Le n-a linn sin do chuir an breitheamh uallfairt as.</span></p>
<lb n="1832"/>
<lb n="1833"/><p><span>“Gabhaidh an fear so,” arsa sé, “agus déinidh</span>
<lb n="1834"/><span>bráighe dhé.  Nach tusa fuair oighreacht an fhir bhoicht</span></p>
</div>
<pb n="53"/>
<div><lb n="1835"/><p><span>seo?  Nach tu do gheall an fheirm dó agus do chuir</span>
<lb n="1836"/><span>i mugha é, agus ná tug do í an lá do bhí geallta</span>
<lb n="1837"/><span>agat?  Nach tu do chuir na bitheamhnaigh in a dhiaidh</span>
<lb n="1838"/><span>chum é do bhualadh agus é do mharbhadh agus an t-air-</span>
<lb n="1839"/><span>gead do bhaint dé?”</span></p>
<lb n="1840"/>
<lb n="1841"/><p><span>Nuair a chuir an breitheamh na ceisteanna do</span>
<lb n="1842"/><span>urchar air, do thuit sé i bhfantais agus níor fhan</span>
<lb n="1843"/><span>miam ann.  Nuair do éirigh sé annsin, do bhí a</span>
<lb n="1844"/><span>leithéid sin do eagla air is gur admháil sé go raibh sé</span>
<lb n="1845"/><span>ciontach.  Adubhairt an breitheamh leó é do chur isteach</span>
<lb n="1846"/><span>mar a raibh an maor eile.</span></p>
<lb n="1847"/>
<lb n="1848"/><p><span>“Do bhí maor dubh againn ó chianaibh,” arsa sé,</span>
<lb n="1849"/><span>“agus atá maor buidhe againn anois, acht ní buidhe</span>
<lb n="1850"/><span>atá sé acht chomh dubh leis an bhfear eile.”</span></p>
<lb n="1851"/>
<lb n="1852"/><p><span>Do bhí cúirt orra i gcionn seachtmhain arís chum</span>
<lb n="1853"/><span>breitheamhntas do thabhairt orra.</span></p>
<lb n="1854"/>
<lb n="1855"/><p><span>“Do chuir mé siar sibh ar feadh seachtmhaine,” arsa</span>
<lb n="1856"/><span>an breitheamh, “mar do bhí fearg orm an lá úd agus</span>
<lb n="1857"/><span>níor mhaith liom breitheamhntas le feirg do thabhairt</span>
<lb n="1858"/><span>ar aoinneach, acht in áit an bhuile do bheith ag imtheacht</span>
<lb n="1859"/><span>díom is ag meudughadh chugham atá sí, agus tuitim i</span>
<lb n="1860"/><span>mo aigne nach buile ins an eugcóir í acht buile ins an</span>
<lb n="1861"/><span>cheart, agus fágaim fúthaibh anois, a dhaoine, cadé an</span>
<lb n="1862"/><span>pionós is ceart a chur ar an mbeirt seo.”</span></p>
<lb n="1863"/>
<lb n="1864"/><p><span>Do eirigh na daoine go léir, agus adubhairt cuid</span>
<lb n="1865"/><span>aca iad do chrochadh.  Adubhairt a thuilleadh aca</span>
<lb n="1866"/><span>na cinn do bhaint díobh.  Do éirigh Máire annsin agus</span>
<lb n="1867"/><span>adubhairt sí gur dí féin(each) agus dá fear is mó do-</span>
<lb n="1868"/><span>righneadar díoghbháil agus gur dóibh ba chóra a rádh</span>
<lb n="1869"/><span>cadé an breitheamhntas thabharfaidhe orra, agus nár</span>
<lb n="1870"/><span>mhaith léi ná le n-a fear iad do chur chum báis ná aon</span>
<lb n="1871"/><span>ainíde do thabhairt orra, acht iad do chur in áit éigin</span>
<lb n="1872"/><span>ná feicfeadh sí le n-a saoghal arís iad.  Do chrom sí</span>
<lb n="1873"/><span>ag gol annsin, rud ná dearna sí nuair do-chonnaic</span>
<lb n="1874"/><span>sí a fear ag a sciúrsáil.</span></p>
</div>
<pb n="54"/>
<div><lb n="1875"/><p><span>“Is iomdha bitheamhnach do-chonnaic mé,” arsa an</span>
<lb n="1876"/><span>breitheamh, “acht do bhuadhadar so ar a bhfaca mé riamh.</span>
<lb n="1877"/><span>Agus is mór an t-iongna liom tusa mar bhean bheith</span>
<lb n="1878"/><span>do iarraidh aon fhaoisimh dóibh tar éis a ndearnadar</span>
<lb n="1879"/><span>ort, ach cuirfe mise ins an áit, ná bíodh eagla ort,</span>
<lb n="1880"/><span>ná feicfe tu le do shaoghal arís iad.  Cuirim-se mar</span>
<lb n="1881"/><span>bhreitheamhntas oraibh,” arsa sé leó, “sibh do chur amach</span>
<lb n="1882"/><span>go dtí Oileán na Stollaidhe, agus sibh do fhágbháil ann</span>
<lb n="1883"/><span>go dtí lá bhur mbáis, ins an áit ná beidh teach ná</span>
<lb n="1884"/><span>teaghlach chum foithint do dheunamh díbh ón aimsir acht</span>
<lb n="1885"/><span>foithint na gcloch, agus an fhairrge ag séideadh ó gach</span>
<lb n="1886"/><span>áird oraibh, agus gan de bhiadh agaibh le n-ithe acht uibhe</span>
<lb n="1887"/><span>preuchán na faille, domblas searbh agus gráinneóga</span>
<lb n="1888"/><span>dearga, agus gan teinidh ná teas agaibh chum iad sin</span>
<lb n="1889"/><span>do ullamhughadh acht iad do bheith fuar glan.”</span></p>
<lb n="1890"/>
<lb n="1891"/><p><span>Rugadh orra ar an áit sin agus tugadh go dtí an</span>
<lb n="1892"/><span>t-oileán so iad.</span></p>
<lb n="1893"/>
<lb n="1894"/><p><span>Fuair Art agus Máire a bhfeirm arís, agus cuid</span>
<lb n="1895"/><span>an dá mhaor.  Nuair do bhíodar socair i dtigheas do</span>
<lb n="1896"/><span>bhí cóisir aca ar feadh trí lá agus oidhche, agus do bhí</span>
<lb n="1897"/><span>an breitheamh agus an tighearna talmhan ann.</span>
<lb n="1898"/></p>
</div>
<pb n="55"/>
<div><lb n="1899"/><p><span>III</span></p>
<lb n="1900"/>
<lb n="1901"/><p><span>PORT AN FHIR BHÁIDHTE</span></p>
<lb n="1902"/>
<lb n="1903"/><p><span>Párthnáinín mac Giollacóid .i. fear do bhíodh ag</span>
<lb n="1904"/><span>tráighteoireacht.  Do bhí sé oidhche dá shaoghal ag an</span>
<lb n="1905"/><span>tráigh ag bailiughadh reaca agus do-chuaidh sé síos i</span>
<lb n="1906"/><span>bhFaill an Róin agus is gairid ó dheas do bhí sé nuair</span>
<lb n="1907"/><span>do bhí na tonna ag briseadh agus iad ag dul in áirde</span>
<lb n="1908"/><span>leath na faille.  Ní bhfuighbheadh sé dul chum cinn ná</span>
<lb n="1909"/><span>ní bhfuighbheadh sé casadh tar n-ais ag neart bualadh</span>
<lb n="1910"/><span>fairrge, acht do ba éigean dó tabhairt fa an bhfaill</span>
<lb n="1911"/><span>agus a shlighe do dheunamh innte chomh maith is do fheud</span>
<lb n="1912"/><span>sé é nó go dtáinig sé go dtí port do bhí roinnt</span>
<lb n="1913"/><span>leathan fa n-a chosaibh.  Do luigh sé síos annsin agus</span>
<lb n="1914"/><span>is gairid do bhí sé ann nuair do thuit a chodladh air.</span>
<lb n="1915"/><span>Ní raibh a fhios aige cadé an fhaid do bhí sé in a</span>
<lb n="1916"/><span>chodladh nuair do ghlaodhaigh an duine air agus do</span>
<lb n="1917"/><span>phreab sé in a shuidhe agus do fheuch sé anonn agus</span>
<lb n="1918"/><span>anall agus ní fhaca sé aoinneach in aon áit.  Acht</span>
<lb n="1919"/><span>cibé feuchaint tug sé amach ar an bhfairrge do-</span>
<lb n="1920"/><span>chonnaic sé mar do bheadh splannc agus do thuig sé in</span>
<lb n="1921"/><span>a aigne gur tóirneach do bhí ann do dhúisigh é agus do</span>
<lb n="1922"/><span>shín sé siar arís.  Ní raibh sé acht in a luighe siar nuair</span>
<lb n="1923"/><span>do glaodhadh arís air agus adubhart an duine, “Atá</span>
<lb n="1924"/><span>an trágh fa chabhair agus tusa i do chodladh.”  Do</span>
<lb n="1925"/><span>éirigh sé in a sheasamh agus do-righne sé a mharana cia</span>
<lb n="1926"/><span>aca badh fhear dó, dul síos nó fuireach mar a raibh</span>
<lb n="1927"/><span>aige, acht do bhí a leithéid dó eagla air ná feudfadh</span>
<lb n="1928"/><span>sé fuireach níos sia.  Síos leis ar chlochaibh na trágha</span></p>
</div>
<pb n="56"/>
<div><lb n="1929"/><p><span>agus do iompuigh sé soir.  Is gairid soir do-chuaidh sé</span>
<lb n="1930"/><span>nuair tug sé fa ndeara spreóta breaghdha daraighe</span>
<lb n="1931"/><span>agus é dá chaitheamh isteach agus amach ag na tonnaibh.</span>
<lb n="1932"/><span>Amach leis fa n-a dhéin agus do bheir ar cheann air.</span>
<lb n="1933"/><span>Le linn is é ag breith air, táinig tonn agus do leagadh</span>
<lb n="1934"/><span>é féin agus an spreóta is na clochaibh, “Go bhfeucha</span>
<lb n="1935"/><span>Dia ar mo anam,” arsa sé, “atá mé báidhte de</span>
<lb n="1936"/><span>dheascadh na reaca ins an deireadh.”  Do liuigh sé</span>
<lb n="1937"/><span>agus do screuch sé agus do fhiarfaigh an raibh aoinneach</span>
<lb n="1938"/><span>ins an tráigh tiocfadh i gcabhair air.  Ba bheag an</span>
<lb n="1939"/><span>mhaith dhó é, mar ná raibh aoinneach in aon áit gairid</span>
<lb n="1940"/><span>dó.  Acht táinig tonn agus do chuir sé in áirde ar</span>
<lb n="1941"/><span>leac mhóir chloiche é, agus fuair sé greim ar na</span>
<lb n="1942"/><span>fear(ann)aibh do bhí ag fás ar an gcloich agus do</span>
<lb n="1943"/><span>choingigh a ghreim orra gur imthigh an tonn amach.</span>
<lb n="1944"/><span>Nuair do thráigh an tonn, fuair sé amas ar theacht</span>
<lb n="1945"/><span>isteach trés na clochaibh.  Ar a ghabháil isteach dó, cad</span>
<lb n="1946"/><span>do bheadh sínte ar an tráigh roimhe ná an spreóta do</span>
<lb n="1947"/><span>bhí tar éis é do leath-bhádhadh agus é do leath-mharbhadh.</span>
<lb n="1948"/><span>Do árdaigh sé leis isteach é agus do chuir sé in áirde</span>
<lb n="1949"/><span>ins an bhfaill é agus adubhairt sé leis féin annsin go</span>
<lb n="1950"/><span>raibh sé gairid don lá, agus go raibh sé cortha</span>
<lb n="1951"/><span>tnáidhte, agus má raghadh sé abhaile go mbadh fhéidir</span>
<lb n="1952"/><span>go ngoidfidhe an spreóta uaidh tar éis a bhfuair sé</span>
<lb n="1953"/><span>dá thrioblóid.  Do bhí an spreóta an-throm agus do</span>
<lb n="1954"/><span>aithin sé ar a throime go raibh adhmad ar foghnamh</span>
<lb n="1955"/><span>ann.  Adubhairt sé gurbh ait an sceul dó, dul abhaile</span>
<lb n="1956"/><span>agus an t-adhmad do bheith imthighthe ag duine éigin ar</span>
<lb n="1957"/><span>maidin ná fuair aon phioc dá thrioblóid seach is é féin</span>
<lb n="1958"/><span>do bhí báidhthe, basctha aige.  Adubhairt sé annsin go</span>
<lb n="1959"/><span>raghadh sé tar n-ais go dtí an áit cheudna i raibh sé</span>
<lb n="1960"/><span>in a chodladh roimhe sin ann.  Siar leis agus fuair sé</span>
<lb n="1961"/><span>eolas na sligheadh ar ghothadh éigin, agus in áirde leis</span>
<lb n="1962"/><span>agus do shín sé siar ar an bpaiste ceudna i raibh sé</span>
<lb n="1963"/><span>roimhe sin.  Níorbh fada dhó annsin nuair do bhí sé ag</span></p>
</div>
<pb n="57"/>
<div><lb n="1964"/><p><span>tuitim dá chodladh, agus do bhí sé idir bheith in a</span>
<lb n="1965"/><span>chodladh agus in a dhúiseach nuair do airigh sé an</span>
<lb n="1966"/><span>duine ag a rádh, “Atá an chabhair díomhaoin agus</span>
<lb n="1967"/><span>práidhinn ins an mbaile léi.”  Do éirigh sé in a</span>
<lb n="1968"/><span>sheasamh agus adubhairt sé go raibh an chaint ó chianaibh</span>
<lb n="1969"/><span>go maith agus gur dócha go mbeadh sí seo chomh maith</span>
<lb n="1970"/><span>léi.  Do bhí tosach breacaidh ag an lá thoir.  Do</span>
<lb n="1971"/><span>éirigh sé agus do imthigh sé leis agus tug sé leis an</span>
<lb n="1972"/><span>spreóta agus suas leis go dtí an bóthar.  Díreach</span>
<lb n="1973"/><span>agus é ag dul amach tar chlaidhe an bhóthair, cad do</span>
<lb n="1974"/><span>gheóbhadh chuige ná bean.  Do bheannaigh sí dhó agus do</span>
<lb n="1975"/><span>bheannaigh sé dhí.</span></p>
<lb n="1976"/>
<lb n="1977"/><p><span>“Tusa an fear do bhí uaim,” arsa sí.</span></p>
<lb n="1978"/>
<lb n="1979"/><p><span>“Cad atá ort?” arsa Párthnáinín.</span></p>
<lb n="1980"/>
<lb n="1981"/><p><span>“Atá,” arsa sí, “an ursa do bhí dreoidhte ins an</span>
<lb n="1982"/><span>dorus agus do thuit sí amach aréir agus atá mé féin</span>
<lb n="1983"/><span>agus an páiste caillthe ag an bhfuacht ar feadh na</span>
<lb n="1984"/><span>hoidhche, agus cadé an díoghbháil acht an bhruithtíneach</span>
<lb n="1985"/><span>ar an bpáiste, agus badh mhór an grádh Dia dhuit</span>
<lb n="1986"/><span>oiread don spreóta sin do thabhairt dom is</span>
<lb n="1987"/><span>dheunfadh leath-ursa.”</span></p>
<lb n="1988"/>
<lb n="1989"/><p><span>“Dhe mhaiseadh,” arsa Párthnáinín, “is é an grádh</span>
<lb n="1990"/><span>Dia deas é, mé fliuch báidhte caillthe leis an bhfuacht</span>
<lb n="1991"/><span>agus leis an ocras ar feadh na hoidhche agus i gconn-</span>
<lb n="1992"/><span>tabhairt mo bháidhte leis an spreóta so chum dul dá</span>
<lb n="1993"/><span>thabhairt duit-se do bhí i do chodladh ar do leabaidh ar</span>
<lb n="1994"/><span>feadh na hoidhche.”</span></p>
<lb n="1995"/>
<lb n="1996"/><p><span>“Ní féidir leat a dheunamh,” arsa sí, “acht é do</span>
<lb n="1997"/><span>choimeud, acht atá Dia láidir agus badh fhéidir go</span>
<lb n="1998"/><span>bhfuighbhinn píosa in áit éigin.”</span></p>
<lb n="1999"/>
<lb n="2000"/><p><span>Do imthigh sí léi agus do imthigh Párthnáinín abhaile,</span>
<lb n="2001"/><span>agus ag teacht ag triall ar a thigh féin is eadh do</span>
<lb n="2002"/><span>casadh an fear air.</span></p>
<lb n="2003"/>
<lb n="2004"/><p><span>“Is maith mar thárla,” arsa sé.</span></p>
<lb n="2005"/>
<lb n="2006"/><p><span>“Cad atá ort anois?” arsa Párthnáinín.</span>
<lb n="2007"/></p>
</div>
<pb n="58"/>
<div><lb n="2008"/><p><span>“Atá,” arsa sé, “an leath-laidhe do bhris orm ins an</span>
<lb n="2009"/><span>chairt aréir, agus níl aon rud agam thabharfainn ar</span>
<lb n="2010"/><span>leath-laidhe dí, agus is agat-sa atá an bata ceart</span>
<lb n="2011"/><span>anois, má thabharfá do dhuine bocht é a bhfuil a</span>
<lb n="2012"/><span>mhaireachtain as an trucail sin.”</span></p>
<lb n="2013"/>
<lb n="2014"/><p><span>“Mhaiseadh, go bhfeucha Dia ort.  Ní chomh bog sin</span>
<lb n="2015"/><span>fuair mé féin é.  Cadé a chúis nár chuaidh tú síos</span>
<lb n="2016"/><span>go dtí an trágh agus é do fhaire mar do-righne mé</span>
<lb n="2017"/><span>féin?”</span></p>
<lb n="2018"/>
<lb n="2019"/><p><span>“Dar ndóigh,” arsa an fear eile, “dá mbeadh fios</span>
<lb n="2020"/><span>agam, do bheadh leigheas agam, agus, a Phárthnáinín,”</span>
<lb n="2021"/><span>arsa sé, “dá mbadh agam-sa do bheadh an bata agus</span>
<lb n="2022"/><span>tusa do bheith in a phráidhinn, ní choimheudfainn uait é.”</span></p>
<lb n="2023"/>
<lb n="2024"/><p><span>“Mhaiseadh,” arsa Párthnáinín, “ní choimheudfá i</span>
<lb n="2025"/><span>mbáireach.  Dar an bhfalaing gur fada do bheadh</span>
<lb n="2026"/><span>breall orm.”</span></p>
<lb n="2027"/>
<lb n="2028"/><p><span>“O mhaiseadh, go deimhin ní fada, agus ní fheadar</span>
<lb n="2029"/><span>cad dheunfa mé anois agus an cíos ag glaodhach orm</span>
<lb n="2030"/><span>agus atá sé bailighthe suas agam go dtí tuilleach-</span>
<lb n="2031"/><span>tain an lae indiu agus muna bhfuighbhe mé an trucail</span>
<lb n="2032"/><span>do dheisiughadh, beidh mé díomhaoin agus ní bhfuighbhe</span>
<lb n="2033"/><span>mé an cíos do chur le n-a chéile agus beidh mé amuigh</span>
<lb n="2034"/><span>as an tigh i gcionn dá lá.”</span></p>
<lb n="2035"/>
<lb n="2036"/><p><span>“Dar an mbaiste,” arsa Párthnáinín, “níor chás</span>
<lb n="2037"/><span>orm dá mbeitheá amuigh i gcionn leath-uaire an</span>
<lb n="2038"/><span>chluig mar atá an dúthaigh scriosta ag do leithéidibh ag</span>
<lb n="2039"/><span>lorg rudaí mar seo agus atá mise cráidhte,</span>
<lb n="2040"/><span>ceusta ag daoinibh ag lorg gach aon rud orm nó</span>
<lb n="2041"/><span>cá ar dhóigh leó go bhfuighbhinn gach aon rud do</span>
<lb n="2042"/><span>oirfeadh dóibh?”</span></p>
<lb n="2043"/>
<lb n="2044"/><p><span>“Ó mhaiseadh,” arsa sé, “ní mórán tug tú riamh</span>
<lb n="2045"/><span>uait, agus dá mbeidhfidhe ag lorg mórán ort, badh</span>
<lb n="2046"/><span>dheacair seasamh leat.”</span></p>
<lb n="2047"/>
<lb n="2048"/><p><span>Do imthigh Párthnáinín leis agus do fhág sé annsin</span></p>
</div>
<pb n="59"/>
<div><lb n="2049"/><p><span>é.  Nuair táinig sé go dtí geata an mhacha, do</span>
<lb n="2050"/><span>theangaigh sé le fear eile.</span></p>
<lb n="2051"/>
<lb n="2052"/><p><span>“Bíonn cabhair Dé ar bhóthar,” arsa sé, “agus agat</span>
<lb n="2053"/><span>atá an bata ceart oireann damh-sa anois, má thug-</span>
<lb n="2054"/><span>ann tú dham píosa dhé.”</span></p>
<lb n="2055"/>
<lb n="2056"/><p><span>“Ara, cad atá uait, a dhuine,” arsa Párthnáinín,</span>
<lb n="2057"/><span>“nó cadé an phráidhinn atá agat leis?”</span></p>
<lb n="2058"/>
<lb n="2059"/><p><span>“Atá,” arsa sé, “an cúpla do bhris ar an tigh</span>
<lb n="2060"/><span>aréir agus atá leath den tigh tar éis tuitim isteach,</span>
<lb n="2061"/><span>agus atá mo bhean tinn agus an ghaoth agus an aimsir</span>
<lb n="2062"/><span>ag séideadh isteach uirri nuair ná fuil aon seamra ar</span>
<lb n="2063"/><span>an tigh agus díreach ós cionn na leabtha(n) is eadh</span>
<lb n="2064"/><span>atá an cúpla briste.”</span></p>
<lb n="2065"/>
<lb n="2066"/><p><span>“Dar an mbaiste, a dhuine,” arsa Párthnáinín,</span>
<lb n="2067"/><span>“níor chás orm go mbeadh aon chúpla ar an tigh agat</span>
<lb n="2068"/><span>a chuigint.  Cadé a chúis nár chuaidh tú féin agus</span>
<lb n="2069"/><span>é do sholáthar mar do-righne mé féin?”</span></p>
<lb n="2070"/>
<lb n="2071"/><p><span>“Mhaiseadh, cadé an mhaith sin, a mhic ó, nuair ná</span>
<lb n="2072"/><span>dearnas agus atá a shliocht orm anois, agus is</span>
<lb n="2073"/><span>dócha gur gairid go mbeidh mé gan teach, gan teaghlach</span>
<lb n="2074"/><span>mar is gairid go dtuitfid na sean-fhallaí feidín</span>
<lb n="2075"/><span>atá fa an sean-thigh úd.”</span></p>
<lb n="2076"/>
<lb n="2077"/><p><span>“Tuitidís leó,” arsa Párthnáinín, “níl aon leigheas</span>
<lb n="2078"/><span>agam-sa orra.  Ní gan trioblóid fuaras an bata so</span>
<lb n="2079"/><span>chum bheith ag a thabhairt duit-se.”</span></p>
<lb n="2080"/>
<lb n="2081"/><p><span>“Dá bhfeicfeá an deallradh atá ar an tigh agus ar</span>
<lb n="2082"/><span>an aingceiseoir mná agus an aimsir ag séideadh</span>
<lb n="2083"/><span>isteach uirri, ní eiteóchthá mise ar an mbata agus</span>
<lb n="2084"/><span>thabharfá ar son Dia é.”</span></p>
<lb n="2085"/>
<lb n="2086"/><p><span>“Má chíonn Dia na cruipídí i bhfuil tusa ann,”</span>
<lb n="2087"/><span>arsa Párthnáinín, “dáltha go bhfeiceann, nár chóir go</span>
<lb n="2088"/><span>dtabharfadh sé bataí in a gcarn duit ó atá a oiread</span>
<lb n="2089"/><span>sin muinghine agat as.  Mar 'dheadh go dtabharfainn-se</span>
<lb n="2090"/><span>duit ar son Dia é.”</span>
<lb n="2091"/></p>
</div>
<pb n="60"/>
<div><lb n="2092"/><p><span>“Muna dtabharfá,” arsa sé, “ní bhfuighbhe tú a</span>
<lb n="2093"/><span>dheunamh acht é do choimheud, agus caithfe mise</span>
<lb n="2094"/><span>deunamh mar fheudfa mé.”</span></p>
<lb n="2095"/>
<lb n="2096"/><p><span>“Déin do rogha rud,” arsa Párthnáinín ag</span>
<lb n="2097"/><span>imtheacht leis.</span></p>
<lb n="2098"/>
<lb n="2099"/><p><span>Oidhche an lae ceudna do bhí Párthnáinín agus</span>
<lb n="2100"/><span>Sibeul, ba í sin a bhean, do bhíodar ag caint mar</span>
<lb n="2101"/><span>gheall ar an spreóta cois na teineadh, agus adubhairt</span>
<lb n="2102"/><span>sí go raibh feirmeoir annso thíos do cheannóchadh go</span>
<lb n="2103"/><span>maith uaidh é.</span></p>
<lb n="2104"/>
<lb n="2105"/><p><span>“Dheunfadh,” arsa sé, “acht má dheunfadh féin,</span>
<lb n="2106"/><span>atá gnó agam fhéin de.  Níorbh mhór dúinn geata do</span>
<lb n="2107"/><span>dheunamh chum é do chur thíos i mbun an bhóithrín chum ná</span>
<lb n="2108"/><span>beadh beathaidhigh na dúithche ag teacht aníos ins an</span>
<lb n="2109"/><span>macha 'n-ár gcráchant.”</span></p>
<lb n="2110"/>
<lb n="2111"/><p><span>“Níorbh mhór,” ar sí sin, “agus doruisín beag do</span>
<lb n="2112"/><span>chur le tigh na mba sin amuigh, agus níorbh mhór duit</span>
<lb n="2113"/><span>carr do dheunamh do bharaille na cuiginne.”</span></p>
<lb n="2114"/>
<lb n="2115"/><p><span>“Is eadh, agus rud is mó i bhfuil mé in a phráidhinn,”</span>
<lb n="2116"/><span>arsa Párthnáinín, “ná carr sleamhnáin chum roinnt</span>
<lb n="2117"/><span>aitinn do tharraing anuas de na cnocaibh nuair ná</span>
<lb n="2118"/><span>fuighbheadh aon trucail dul suas ann.”</span></p>
<lb n="2119"/>
<lb n="2120"/><p><span>“Atá go breaghdha,” arsa Sibeul, “caint cois</span>
<lb n="2121"/><span>luaithe atá agat.  Acht do-chífimíd cathoin dheunfa</span>
<lb n="2122"/><span>tu é.  Agus dheunfá-sa an obair sin chomh maith le</span>
<lb n="2123"/><span>haon siuinéir, dá leigfeadh an díomhaointeas</span>
<lb n="2124"/><span>duit é.”</span></p>
<lb n="2125"/>
<lb n="2126"/><p><span>“Atá a fhios agam féin go ndeunfainn,” arsa</span>
<lb n="2127"/><span>Párthnáinín, “acht amháin níl aon úirlis agam.”</span></p>
<lb n="2128"/>
<lb n="2129"/><p><span>“Nuair do bhí úirlisí agat-sa,” arsa sí, “is</span>
<lb n="2130"/><span>beag aire(achas) tug tu dhóibh, agus do leig tu don</span>
<lb n="2131"/><span>meirg iad do ithe.  Ná fuil a fhios agat gur imthigh</span>
<lb n="2132"/><span>gach aon rud riamh do bhí ag fear reaca, agus ag</span>
<lb n="2133"/><span>teacht leis an bhfairrge is eadh fuarais na húirlisí</span></p>
</div>
<pb n="61"/>
<div><lb n="2134"/><p><span>sin, agus is deallrach go mbíodh na mairneulaigh ag</span>
<lb n="2135"/><span>a n-oibriughadh gach aon oidhche agus is dócha gurab iad</span>
<lb n="2136"/><span>na mairneulaigh do chaith iad.”</span></p>
<lb n="2137"/>
<lb n="2138"/><p><span>“Cibé duine do chaith iad nó nár chaith, atá sé in a</span>
<lb n="2139"/><span>am dul a chodladh.”</span></p>
<lb n="2140"/>
<lb n="2141"/><p><span>Nuair do éirigh sé ar maidin ní raibh aon spreóta</span>
<lb n="2142"/><span>aige ná fios cá bhfuighbheadh sé é.  Do bhí sé ag</span>
<lb n="2143"/><span>imtheacht ar dearg buile ar fud an mhacha.  Le n-a</span>
<lb n="2144"/><span>linn sin cia labharfadh taobh thiar dé ná an bhean úd</span>
<lb n="2145"/><span>do bhí ag lorg an bhata air an mhaidin roimhe sin.</span></p>
<lb n="2146"/>
<lb n="2147"/><p><span>“O mhaiseadh, go bhfága Dia an t-sláinte agat,”</span>
<lb n="2148"/><span>arsa sí, “agus do bhí a fhios agam ná rabhais leath</span>
<lb n="2149"/><span>chomh olc le do chaint.”</span></p>
<lb n="2150"/>
<lb n="2151"/><p><span>“Cadé a chúis adeir tu é sin.” arsa sé.</span></p>
<lb n="2152"/>
<lb n="2153"/><p><span>“Nach tu do-chuaidh agus do chuir isteach an ursa</span>
<lb n="2154"/><span>aréir dom?”</span></p>
<lb n="2155"/>
<lb n="2156"/><p><span>“Cadé an ursa a bhfuil tu ag trácht uirri?” arsa</span>
<lb n="2157"/><span>Párthnáinín, “nó an as do mheabhair atá tú?”</span></p>
<lb n="2158"/>
<lb n="2159"/><p><span>“Ara éist, a dhuine,” arsa sí, “is tu fhéin atá go</span>
<lb n="2160"/><span>hait agus dá chomhartha gur tu do bhí ann, nár chuaidh</span>
<lb n="2161"/><span>tu anonn go dtí an leaba ag feuchaint ar an bpáiste,</span>
<lb n="2162"/><span>agus go deimhin is gairid do bhí tu imthighte nuair do</span>
<lb n="2163"/><span>chrom sí ag teacht chuichi féin.  “Feuch,” arsa mise i mo</span>
<lb n="2164"/><span>aigne fhéin, “go dtáinig cabhair Dé i ngach aon</span>
<lb n="2165"/><span>t-slighidh chughainn, nuair táinig an fear so do chuir</span>
<lb n="2166"/><span>isteach an ursa dhúinn.”</span></p>
<lb n="2167"/>
<lb n="2168"/><p><span>Do imthigh sí léi annsin, agus is gairid do bhí sí</span>
<lb n="2169"/><span>imthighthe nuair táinig an fear a raibh an leath-laidhe</span>
<lb n="2170"/><span>briste ins an chairt air.</span></p>
<lb n="2171"/>
<lb n="2172"/><p><span>“Dar an mbaiste mhaiseadh,” arsa sé, “is tusa an</span>
<lb n="2173"/><span>fear ceart do cheilfeadh t'aigne agus dheunfadh an</span>
<lb n="2174"/><span>maith in a dhiaidh sin.”</span></p>
<lb n="2175"/>
<lb n="2176"/><p><span>“Cadé an maith a bhfuil tu ag trácht air?”</span></p>
<lb n="2177"/>
<lb n="2178"/><p><span>“Nach tu do-chuaidh agus do chuir an leath-laidhe ins</span>
<lb n="2179"/><span>an chairt aréir dam?”</span>
<lb n="2180"/></p>
</div>
<pb n="62"/>
<div><lb n="2181"/><p><span>“Go deimhin ní me.”</span></p>
<lb n="2182"/>
<lb n="2183"/><p><span>“Go deimhin is tu, agus nach maith do theith tu nuair</span>
<lb n="2184"/><span>do éirigh mé agus do chuir tu díot suas an bóthar.”</span></p>
<lb n="2185"/>
<lb n="2186"/><p><span>“Dar an mbaiste, atá mé dall agaibh indiu.”</span></p>
<lb n="2187"/>
<lb n="2188"/><p><span>“Cibé slighe atá tu, is fearr do chroidhe ioná do</span>
<lb n="2189"/><span>chaint,” arsa sé, agus síos leis an bóithrín.</span></p>
<lb n="2190"/>
<lb n="2191"/><p><span>Ní raibh sé i bhfad imthighthe nuair táinig an fear a</span>
<lb n="2192"/><span>raibh an cúpla briste ar an tigh air.</span></p>
<lb n="2193"/>
<lb n="2194"/><p><span>“Ó mhaiseadh,” arsa sé, “ní dheunfainn aon dabht</span>
<lb n="2195"/><span>díot, agus dá mhéid argúinteacht do bhí againn ar</span>
<lb n="2196"/><span>an mbata indé, feuch gur chuaidh tu agus gur chuir</span>
<lb n="2197"/><span>tu isteach an cúpla aréir dam agus,” arsa sé, “is</span>
<lb n="2198"/><span>tu do bhí go cliste agus go hinnealta chum é do chur</span>
<lb n="2199"/><span>isteach, agus ón uair do-chuaidh tu anonn go dtí an</span>
<lb n="2200"/><span>leaba go dtí an bhean, atá sí ag dul i bhfeabhas ó shin</span>
<lb n="2201"/><span>riamh, agus do éirigh sí ó chianaibh, rud ná dearna sí</span>
<lb n="2202"/><span>le fada, agus do shuidh sí ag an teinidh ar feadh</span>
<lb n="2203"/><span>tamaill agus do fheuch sí timcheall an tighe agus</span>
<lb n="2204"/><span>adubhairt sí ná raibh sé chomh láidir ná chomh fóir-</span>
<lb n="2205"/><span>líonta ag feuchaint riamh, agus badh fhuras a aithint gur</span>
<lb n="2206"/><span>mar mhagadh do bhí tu liom indé.  Ní mar shíltear,</span>
<lb n="2207"/><span>seinntear, agus is iomdha rud ait adeirmíd,” arsa</span>
<lb n="2208"/><span>sé agus do imthigh sé leis.</span></p>
<lb n="2209"/>
<lb n="2210"/><p><span>Do éirigh Párthnáinín annsin le buile feirge, agus</span>
<lb n="2211"/><span>adubhairt sé ná codlóchadh sé aon oidhche ar aon leabaidh,</span>
<lb n="2212"/><span>agus ná híosadh sé an dara méile bídh ar aon bhórd</span>
<lb n="2213"/><span>agus ná hólfadh sé an dara deoch as aon soitheach go</span>
<lb n="2214"/><span>bhfuighbheadh sé fios, rún, nó dóigh cadé a chúis an</span>
<lb n="2215"/><span>obair seo.</span></p>
<lb n="2216"/>
<lb n="2217"/><p><span>TAIDHBHREAMH PÁRTHNÁINÍN</span></p>
<lb n="2218"/>
<lb n="2219"/><p><span>Do imthigh sé leis annsin agus níor stad sé gur</span>
<lb n="2220"/><span>chuaidh sé go dtí barr na faille.  Do bhí sé in a</span>
<lb n="2221"/><span>sheasamh annsin ag feuchaint amach ar an bhfairrge</span>
<lb n="2222"/><span>agus do bhí an lá an-bhreaghdha agus an ghrian</span></p>
</div>
<pb n="63"/>
<div><lb n="2223"/><p><span>an-láidir agus an fhairrge mar do bheadh bioráin agus</span>
<lb n="2224"/><span>snathada le neart teas na gréine.  Do bhí sé suaidhte</span>
<lb n="2225"/><span>sáruighthe tar éis obair an lae roimhe sin, agus do</span>
<lb n="2226"/><span>ghoill an ghrian air.  Níor fhág sí aon radharc in a</span>
<lb n="2227"/><span>shúilibh agus do shín sé siar cois claidhe do bhí ann agus</span>
<lb n="2228"/><span>do thuit a chodladh air.  Má thuit ní trom-shuan dó,</span>
<lb n="2229"/><span>mar do shíl sé gur theangaigh sé le fear draoidh-</span>
<lb n="2230"/><span>eachta do bhí in a chomhnuidhe ar bharr na faille.  Fear</span>
<lb n="2231"/><span>mór fada dubh do ba eadh é, seacht slata de earball</span>
<lb n="2232"/><span>cait mar fheusóig air, agus deich slat de fhraoch garbh</span>
<lb n="2233"/><span>mar ghruaig ar a cheann, agus nuair do raghthá ag</span>
<lb n="2234"/><span>triall air, an ghreath do chuirfeadh sé as, do thógfadh</span>
<lb n="2235"/><span>sé den talamh thu, do bhí sé chomh hallta chomh gránda</span>
<lb n="2236"/><span>sin.  Ach mar sin féin do-chuaidh sé go dtí é agus do</span>
<lb n="2237"/><span>innis sé dhó cad tug é, agus do fhiarfaigh sé dhé an</span>
<lb n="2238"/><span>raibh aon chúntas aige.  Adubhairt sé leis ná raibh acht</span>
<lb n="2239"/><span>go raibh tuairisg aige ar an tráigh seo le trí ceud</span>
<lb n="2240"/><span>bliadhain do ló agus do oidhche, agus ná raibh aon</span>
<lb n="2241"/><span>bhád ná long do bádhadh ar feadh na haimsire sin ná</span>
<lb n="2242"/><span>faca sé agus gach aoinneach do bhí orra, agus “má</span>
<lb n="2243"/><span>atá aon chúntas le faghbháil do-gheobha tu ó fear lár na</span>
<lb n="2244"/><span>faille é mar is sine do cheudtaibh é sin ioná mise.”</span></p>
<lb n="2245"/>
<lb n="2246"/><p><span>Do imthigh sé leis ag triall ar an dara fear do bhí</span>
<lb n="2247"/><span>in a chomhnuidhe in lár na faille agus ba dheacair dó</span>
<lb n="2248"/><span>a shlighe do dheunamh ann ag neart draighnigh agus</span>
<lb n="2249"/><span>aitinn.  Acht do-chuaidh sé síos agus ba iomadamhla</span>
<lb n="2250"/><span>agus ba mhilltighe agus ba mhicheudfhaighe an chealltair</span>
<lb n="2251"/><span>do bhí ar an dara fear ioná ar an cheud fhear.  Do bhí</span>
<lb n="2252"/><span>a naoi nó a deich dhe throighthibh de bharrach mar ghruaig</span>
<lb n="2253"/><span>ar a cheann, agus sé troighthe sailighe mar fheusóig air.</span>
<lb n="2254"/><span>Do innis Párthnáinín dó cad tug é agus cad adubh-</span>
<lb n="2255"/><span>airt an cheud fhear leis.  Adubhairt sé annsin go raibh</span>
<lb n="2256"/><span>aithne aige ar na tráightibh leo le sé ceud bliadhain</span>
<lb n="2257"/><span>agus go bhfaca sé gach aon chor do thuit amach ann ar</span>
<lb n="2258"/><span>feadh na haimsire sin acht ná raibh aon chúntas aige</span></p>
</div>
<pb n="64"/>
<div><lb n="2259"/><p><span>dhó, agus “má atá aon chuntas le faghbháil agat is ó</span>
<lb n="2260"/><span>fear an scarbhaigh do-gheobha tu é.”</span></p>
<lb n="2261"/>
<lb n="2262"/><p><span>Do imthigh Párthnáinín leis, agus ba dheacair dó é,</span>
<lb n="2263"/><span>síos tré an bhfaill, do bhí sí chomh cuirreacach, chomh</span>
<lb n="2264"/><span>mhillteach sin, acht fuair sé amach é ar ghothadh éigin,</span>
<lb n="2265"/><span>agus dá dhonacht iad an bheirt eile, ba sheacht measa</span>
<lb n="2266"/><span>an tríomhadh fear.  Do bhí beul air siar go cluasa.</span>
<lb n="2267"/><span>Do bhí seacht slata báirleóg mar ghruaig air agus</span>
<lb n="2268"/><span>naoi dtroighthe feam(anna) mar fheusóig air.  Do bhí</span>
<lb n="2269"/><span>eunlaith na fairrge ar fad bailighthe timcheall air ón</span>
<lb n="2270"/><span>ngoinían go dtí an chircín trágha.  Do bheannaigh</span>
<lb n="2271"/><span>Párthnáinín do, agus an uallfairt do chuir sé ag</span>
<lb n="2272"/><span>beannughadh in a choinne do árdaigh sé an hata dá</span>
<lb n="2273"/><span>cheann agus do eataill na héin go léir in áirde ins</span>
<lb n="2274"/><span>an spéir, do bhain sé a leithéid sin de gheit asta.  Do</span>
<lb n="2275"/><span>fhiarfaigh sé de Párthnáinín go dána, droch-mhúinte cad</span>
<lb n="2276"/><span>tug annso é nó cadé a chúis dó a chuid eunlaith do</span>
<lb n="2277"/><span>chur chum stabhail air.  Do innis Párthnáinín a chúrsa</span>
<lb n="2278"/><span>dhó ó thosach go deireadh agus an fhaid is do bhí sé</span>
<lb n="2279"/><span>ag a innisin(t) dó, do bhí sé ag cur a dhá shúil isteach</span>
<lb n="2280"/><span>tríd, acht níorbh féidir leis aon chúntas do thabhairt dó</span>
<lb n="2281"/><span>go cionn tamaill mhóir.  Acht i ndeireadh an ráidh</span>
<lb n="2282"/><span>thiar, do chuir sé trí chnead as agus an t-alp tug sé</span>
<lb n="2283"/><span>air, do thóg sé in áirde den talamh é, agus adubhairt</span>
<lb n="2284"/><span>sé go raibh cúntas aige dhó, acht má bhí, gurbh fada</span>
<lb n="2285"/><span>siar é, go raibh sé a fhaid siar le dhá shaoghal iomaire</span>
<lb n="2286"/><span>criadh, agus is mór an fhaid é sin, mar trí shaoghal</span>
<lb n="2287"/><span>duine is eadh saoghal fiolair agus trí shaoghal fiolair</span>
<lb n="2288"/><span>saoghal iomaire criadh, agus trí shaoghal iomaire criadh</span>
<lb n="2289"/><span>deireadh an domhain.</span></p>
<lb n="2290"/>
<lb n="2291"/><p><span>Adubhairt sé go raibh feirmeóir ann fad ó a raibh</span>
<lb n="2292"/><span>triúr mac aige, agus aon lá amháin adubhairt an mac</span>
<lb n="2293"/><span>ba shine aca go raghadh sé ag triail a fhortúin dó fhéin</span>
<lb n="2294"/><span>agus do imthigh sé leis.  I gcionn lá agus bliadhain</span>
<lb n="2295"/><span>ní raibh sé tar éis casta agus adubhairt an dara mac go</span></p>
</div>
<pb n="65"/>
<div><lb n="2296"/><p><span>raghadh sé ar a thuairisc cibé áit den domhan i</span>
<lb n="2297"/><span>bhfuighbheadh sé é.  Do imthigh sé leis agus i gcionn lá</span>
<lb n="2298"/><span>agus bliadhain ní raibh sé sin tar éis casta, agus</span>
<lb n="2299"/><span>adubhairt an tríomhadh mac go raghadh sé ar lorg a</span>
<lb n="2300"/><span>bheirt dearbhráthar.  I gcionn lá agus bliadhain eile ní</span>
<lb n="2301"/><span>raibh aoinneach den triúr tar éis casta.  Do bhí</span>
<lb n="2302"/><span>buachaill ag an bhfeirmeoir agus do bhí an t-an-bháidh</span>
<lb n="2303"/><span>aige leis an mac ba óige mar is ar an aon lacht</span>
<lb n="2304"/><span>amháin do tógadh iad.  Do bhí an buachaill seo an-</span>
<lb n="2305"/><span>shaidhbhir gan fhios don t-saoghal, agus inneósa mé dhuit</span>
<lb n="2306"/><span>cionnus fuair sé an t-airgead.</span></p>
<lb n="2307"/>
<lb n="2308"/><p><span>BUACHAILL AN FHEIRMEÓRA</span></p>
<lb n="2309"/>
<lb n="2310"/><p><span>Do bhí fear ar an mbaile agus do taidhbhrigheadh dó</span>
<lb n="2311"/><span>trí oidhche i ndiaidh a chéile go bhfuighbheadh sé airgead</span>
<lb n="2312"/><span>in a leithéid sin do áit.  Do bhí eagla air dul ann in</span>
<lb n="2313"/><span>a aonar agus do-chuaidh sé ag glaodhach ar an</span>
<lb n="2314"/><span>mbuachaill seo chum dul leis, agus nuair do-chuadar</span>
<lb n="2315"/><span>go dtí an áit do bhí sé an t-am mharbh do oidhche agus</span>
<lb n="2316"/><span>do bhí dubhadh na gcnoc agus na mbánta do dhaoinibh</span>
<lb n="2317"/><span>ann, agus do chuimhnigheadar gurab é an sluagh do bhí</span>
<lb n="2318"/><span>ann.  Do thuit an t-anam as an bhfear so le heagla</span>
<lb n="2319"/><span>rompa, agus do bhí an buachaill seo ag teicheadh nuair</span>
<lb n="2320"/><span>do labhair an bhean leis.  Adubhairt sí leis gan</span>
<lb n="2321"/><span>aon eagla do bheith air nár baoghal dó, agus do</span>
<lb n="2322"/><span>thaisbeáin sí toirín luachra dhó.  Adubhairt sí leis</span>
<lb n="2323"/><span>polladh fé sin agus go bhfuighbheadh sé an rud do bhí</span>
<lb n="2324"/><span>uaidh.  Do bheir sé ar an rámhainn agus do bhain sé</span>
<lb n="2325"/><span>an tor agus do bhain sé fód na rámhainne fa an áit</span>
<lb n="2326"/><span>i raibh an tor agus do mhothaigh sé an leac cruaidh fa</span>
<lb n="2327"/><span>bheul na rámhainne.  Do nocht sé timcheall ar an</span>
<lb n="2328"/><span>leac annsin go bhfuair sé an rámhan do chur fúithi</span>
<lb n="2329"/><span>agus bogadh do bhaint aiste ins an t-slighidh go bhfuair</span>
<lb n="2330"/><span>sé a mheura do chur fúithi agus í do árdach in áirde.</span></p>
</div>
<pb n="66"/>
<div><lb n="2331"/><p><span>Do bhí sé annsin thíos fa an leac, an cróicin criadh</span>
<lb n="2332"/><span>agus é lán de ór.  Do-bheir sé air agus do thóg sé</span>
<lb n="2333"/><span>aníos é agus do leag sé ar an mála le n-a ais é.</span>
<lb n="2334"/><span>Do chuir sé síos an leac tar n-ais, agus do chlúdaigh sé</span>
<lb n="2335"/><span>í mar do bhí sí roimhe.  Agus annsin do labhair an</span>
<lb n="2336"/><span>bhean leis, agus adubhairt sí leis go raibh a dhaothain</span>
<lb n="2337"/><span>anois aige a fhaid is do mhairfeadh sé agus “dar a</span>
<lb n="2338"/><span>bhfaca tu riamh, ná fág taobh (is) amuigh den doras</span>
<lb n="2339"/><span>é, acht tabhair leat isteach fa mhúrthaibh an tighe é, mar</span>
<lb n="2340"/><span>is amhlaidh bhíonn sé in a shliogánaibh ins an lá, agus</span>
<lb n="2341"/><span>níor bhfuláir duit mise anocht mar do bhíodar in a</span>
<lb n="2342"/><span>míltibh ar do thí.”  Tug sé leis an t-airgead abhaile</span>
<lb n="2343"/><span>agus do chuir sé i bhfolach cois na leabtha(n) é, agus</span>
<lb n="2344"/><span>do fhág sé annsin é.</span></p>
<lb n="2345"/>
<lb n="2346"/><p><span>Nuair do bhí tríomhadh mac an fheirmeóra imighthe</span>
<lb n="2347"/><span>agus gan aon tuairisc le faghbháil uaidh, do-chuaidh sé</span>
<lb n="2348"/><span>seo go dtí an feirmeoir agus adubhairt sé leis go</span>
<lb n="2349"/><span>raghadh sé féin ag lorg a mhac, cibé áit i bhfuighbheadh</span>
<lb n="2350"/><span>sé iad beó nó marbh, agus go raibh oiread airgid aige</span>
<lb n="2351"/><span>is go mbadh acfhuinn dó an domhan do chuardach síos</span>
<lb n="2352"/><span>agus suas ar fhead deich mbliadhan agus dá fhichid,</span>
<lb n="2353"/><span>agus do imthigh sé leis.</span></p>
<lb n="2354"/>
<lb n="2355"/><p><span>Do-chuaidh an buachaill aimsire ar bórd luinge, agus</span>
<lb n="2356"/><span>tugadar trí mhí ar an bhfairrge fé bhfacadar aon</span>
<lb n="2357"/><span>talamh, acht ag deunamh isteach ar an bhfaill dóibh, do-</span>
<lb n="2358"/><span>chonnacadar coimh-thionól mór ar bharr na faille, agus</span>
<lb n="2359"/><span>croch in áirde i lár na ndaoine.  Do chaitheadar síos</span>
<lb n="2360"/><span>an t-anncaire agus do chuireadar amach bád fada</span>
<lb n="2361"/><span>agus do-chuadar i dtír.  Nuair do-chuadar in áirde</span>
<lb n="2362"/><span>go dtí an coimh-thionól, do bhí fear ar an gcroich,</span>
<lb n="2363"/><span>direach chum é do chrochadh.  Do fhiarfaigh an buachaill</span>
<lb n="2364"/><span>aimsire cadé an chúis do bhí aca chum an fhir seo, nó</span>
<lb n="2365"/><span>an raibh aon fhaghbháil ar é do thabhairt saor.  Adubh-</span>
<lb n="2366"/><span>radar leis go raibh fógra curtha amach ag rígh an</span></p>
</div>
<pb n="67"/>
<div><lb n="2367"/><p><span>náisiuin le trí lá má dhíolfaidhe an oiread sin airgid</span>
<lb n="2368"/><span>as go dtabharfaidhe a anam dó.  Do fhiarfaigh sé dhíobh</span>
<lb n="2369"/><span>cadé an chúis do bhí ag an rígh chuige go raibh sé chum é</span>
<lb n="2370"/><span>do chrochadh.  Adubhadar leis go raibh abhall-ghort ag</span>
<lb n="2371"/><span>an rígh agus go raibh aon chrann amháin ann a raibh na</span>
<lb n="2372"/><span>torthaí ba bhreaghdha ins an domhan ag fás air.  Níl</span>
<lb n="2373"/><span>aoinneach do leagadh a shúil orra ná tagadh canncas</span>
<lb n="2374"/><span>agus dúil aca chucha.  Do cheap an rí dlighe annsin,</span>
<lb n="2375"/><span>aoinneach do thógfadh nó do íosadh aon ubhall aca, é do</span>
<lb n="2376"/><span>chur chum báis, agus nuair táinig sé seo ar an áit ní</span>
<lb n="2377"/><span>raibh fios na dligheadh aige.  Do bhí sé ag gabháil tar</span>
<lb n="2378"/><span>brághaid lá agus do bhuail an-thart é.  Ní raibh aon</span>
<lb n="2379"/><span>fhaghbháil aige ar aon deoch do fhaghbháil.  Do-chonnaic sé</span>
<lb n="2380"/><span>an crann so agus táinig beart na sainnte air chum</span>
<lb n="2381"/><span>na dtorthaí.  Adubhairt sé go mbainfidís an tart</span>
<lb n="2382"/><span>dé, agus do bhain sé a dó nó a trí de cheannaibh aca.</span>
<lb n="2383"/><span>Fé raibh ceann aca ithte aige, táinig na saighdiuirí</span>
<lb n="2384"/><span>agus do ghabhadar é.  Do bhí an-bháidh ag muintir na</span>
<lb n="2385"/><span>háite leis, agus do-chuadar go léir go dtí an rí dá</span>
<lb n="2386"/><span>iarraidh air gan an buachaill bocht do chrochadh mar ná</span>
<lb n="2387"/><span>raibh fios dligheadh na háite aige.  Adubhairt an rí leó,</span>
<lb n="2388"/><span>má bhí an oiread sin báidhe aca leis agus an meas sin</span>
<lb n="2389"/><span>aca air, iad do thabhairt meádhchan na n-ubhall fa</span>
<lb n="2390"/><span>cheud de ór buidhe dó féin agus do leigfeadh sé saor é.</span>
<lb n="2391"/><span>Do bhí an t-airgead ró-mhór, agus ní raibh sé ar acfhuinn</span>
<lb n="2392"/><span>aoinneach aca é do dhíol, agus “anois,” arsa siad,</span>
<lb n="2393"/><span>“atáthar chum é do chrochadh.”  Do dhruid an buachaill</span>
<lb n="2394"/><span>aimsire suas le n-a ais agus cia do bheadh ann ná an</span>
<lb n="2395"/><span>cheud mhac leis an bhfeirmeoir do imthigh.  Nuair do-</span>
<lb n="2396"/><span>chonnaic sé seo é do liuigh sé as aoirde a chinn agus</span>
<lb n="2397"/><span>adubhairt sé go ndíolfadh sé féin an t-airgead as.</span>
<lb n="2398"/><span>Adubhairt an rí go bhfuighbheadh sé agus fáilte acht an</span>
<lb n="2399"/><span>t-airgead do chomhaireamh amach.  Do-righne, agus ní</span>
<lb n="2400"/><span>raibh oiread le haon-phinginn amháin aige.  Tug sé</span></p>
</div>
<pb n="68"/>
<div><lb n="2401"/><p><span>leis mac an fheirmeóra annsin ar bórd an árthraigh.</span>
<lb n="2402"/><span>Ní raibh aon airgead ag aoinneach aca, agus ba éigean</span>
<lb n="2403"/><span>dóibh margadh do dheunamh le capatoin an árthraigh</span>
<lb n="2404"/><span>ar a oiread sin ins an mí, agus do imthigheadar leó</span>
<lb n="2405"/><span>chum fairrge.  Nuair tángadar go dtí an cuan i raibh</span>
<lb n="2406"/><span>an t-árthrach ag dul ann, do-chonnacadar cóimh-thionól</span>
<lb n="2407"/><span>mór daoine ar bharr faille, agus ba ait leó cadé an</span>
<lb n="2408"/><span>gnó do bhí aca.  Do-chuadar ar anncaire ins an chuan,</span>
<lb n="2409"/><span>agus do leigeadar síos bád beag agus do-chuaidh sé seo</span>
<lb n="2410"/><span>agus beirt eile isteach innte agus do iomradar isteach</span>
<lb n="2411"/><span>go dtí an fhaill í.  Do cheangladar annsin í, agus</span>
<lb n="2412"/><span>do-chuadar in áirde go barr na faille.  Do bhí an-</span>
<lb n="2413"/><span>chuid daoine i dteannta a chéile ann, agus do-</span>
<lb n="2414"/><span>chonnacadar fear istigh in a lár, agus é ceangailte le</span>
<lb n="2415"/><span>teudaibh agus fear ós a choinne amach a raibh scian</span>
<lb n="2416"/><span>mhór leabhair aige agus é chum é do sháidh ins an</span>
<lb n="2417"/><span>chroidhe.  Nuair do-chonnaic an buachaill é, do liuigh</span>
<lb n="2418"/><span>sé agus do screuch sé agus adubhairt sé leis gan é</span>
<lb n="2419"/><span>do dheunamh.  Do stad fear na scine agus do fheuch</span>
<lb n="2420"/><span>sé timcheall air, feuchaint cia do bhí ag liúghraigh air.</span>
<lb n="2421"/><span>Le n-a linn sin táinig sé seo suas agus do fhiarfaigh sé</span>
<lb n="2422"/><span>dé an raibh aon fhaghbháil saortha ar an bhfear so.</span>
<lb n="2423"/><span>Adubhradh leis ná raibh mar go raibh rí an náisiuin</span>
<lb n="2424"/><span>tinn, agus ná raibh aon rud chum é do leigheas acht</span>
<lb n="2425"/><span>fuil chroidhe an fhir seo, “acht,” arsa sé, “má thugann</span>
<lb n="2426"/><span>tusa do lámh deas agus do shúil dheas dúinn-ne,</span>
<lb n="2427"/><span>scaoilfear an fear so.”  “Agus cadé a chúis a</span>
<lb n="2428"/><span>gcaithfeadh aoinneach a lámh agus a shúil do thabhairt</span>
<lb n="2429"/><span>uaidh tar a cheann so chum go scaoilfidhe é?”  “Atá,”</span>
<lb n="2430"/><span>ar siad sin, “strannséir fir é seo táinig ar an áit</span>
<lb n="2431"/><span>le déidheanaighe agus do thuit isteach in a chléireach</span>
<lb n="2432"/><span>siopa, agus do bhí sé ag deunamh go maith ann.  An</span>
<lb n="2433"/><span>t-árd-cléireach do bhí ar an siopa so, do bhí sé ag</span>
<lb n="2434"/><span>deunamh bitheamhaintigheachta ar an siopa agus ar an</span>
<lb n="2435"/><span>maighistir.  Do bhí na leabhra agus gach aon rud bun</span></p>
</div>
<pb n="69"/>
<div><lb n="2436"/><p><span>ós cionn aige.  Do bhí an buachaill seo chomh macánta</span>
<lb n="2437"/><span>sin is nár thaithnigh an obair sin leis, agus do-righne</span>
<lb n="2438"/><span>sé gearán leis an maighistir ar cionnus do bhí a chuid</span>
<lb n="2439"/><span>ag imtheacht, agus do gabhadh an t-árd-cléireach, agus</span>
<lb n="2440"/><span>tugadh ós comhair an rígh é chum cibé breathamhn(t)as</span>
<lb n="2441"/><span>badh mhaith leis a thabhairt air.  Acht do dhaor an rí é</span>
<lb n="2442"/><span>chum a chrochta.  Is é an buachaill seo do bhí ag</span>
<lb n="2443"/><span>dearbhadh air, agus nuair do-chonnaic an rí é, táinig</span>
<lb n="2444"/><span>an t-an-mheas aige air agus fuair sé an t-árd-</span>
<lb n="2445"/><span>teistiméireacht air ó n-a mhaighistir.  Annsin do iarr</span>
<lb n="2446"/><span>an rí ar an mbuachaill teacht chuige féin in a mhaor ós</span>
<lb n="2447"/><span>cionn a chuid leabhra agus oibre.  Ba dheacair leis,</span>
<lb n="2448"/><span>an rí do eiteach, agus do bhí dúinn air an fear a raibh</span>
<lb n="2449"/><span>sé in a fhochair do fhágbháil.  Acht táinig sé go dtí an</span>
<lb n="2450"/><span>rí agus do bhí sé ag éirghe an-árd i bhfochair an rígh,</span>
<lb n="2451"/><span>agus do bhí an t-árd-mheas ag an righ air a fheabhas</span>
<lb n="2452"/><span>agus a mhachántacht do bhí sé.  Do bhíodh an rí ag a rádh</span>
<lb n="2453"/><span>leis féin ná raibh aon rud do badh fhearr dhó a dheunamh</span>
<lb n="2454"/><span>ná a inghean do thabhairt dó le pósadh, mar do shíl sé</span>
<lb n="2455"/><span>go raibh an t-an-mheas ag a inghín ar an mbuachaill.</span>
<lb n="2456"/><span>Acht do bhí sean-draoi beag ar an áit agus do bhí sé</span>
<lb n="2457"/><span>do iarraidh inghean an rígh do fhaghbháil le pósadh acht</span>
<lb n="2458"/><span>do bhí a fhios aige ná raibh aon fhaghbháil aige uirri mar</span>
<lb n="2459"/><span>do bhí sí tar éis é do eiteach go minic.  Acht annsin</span>
<lb n="2460"/><span>nuair do airigh sé cad do bhí an rí chum a dheunamh, do</span>
<lb n="2461"/><span>éirigh an t-eud air, agus do bhí sé geall le bheith as a</span>
<lb n="2462"/><span>chiall ar eagla go bpósfadh inghean an rígh an bua-</span>
<lb n="2463"/><span>chaill seo.  Do-righne sé deoch don rígh chum é do</span>
<lb n="2464"/><span>dheunamh tinn agus fuair sé amas ar é do thabhairt</span>
<lb n="2465"/><span>dó le n-ól.  I gcionn cúpla lá táinig an rí an-thinn</span>
<lb n="2466"/><span>agus do cuireadh fios ar na dochtúiribh agus ní bhfuigh-</span>
<lb n="2467"/><span>bheadh aoinneach aca a thuicsin(t) cad do bhí ag caith-</span>
<lb n="2468"/><span>eamh air.  Do-chuaidh an sean-draoi annsin go dtí an</span>
<lb n="2469"/><span>rí agus adubhairt sé leis ná raibh aon rud chum é do</span></p>
</div>
<pb n="70"/>
<div><lb n="2470"/><p><span>leigheas acht trí braoin do fhuil Éireannach, mar do</span>
<lb n="2471"/><span>bhí a fhios aige ná raibh aon Éireannach ar an mbaile</span>
<lb n="2472"/><span>acht an fear so.  Adubhairt an rí gur dona an sceul</span>
<lb n="2473"/><span>é, mar ná raibh aon Éireannach ins an náisiún acht an</span>
<lb n="2474"/><span>maor do bhí aige féin, agus nár cheadaighthe leis ar</span>
<lb n="2475"/><span>an méid ba fhiú é aon eugcóir do dheunamh ar an</span>
<lb n="2476"/><span>bhfear sin.  ‘Cadé an mhaith sin,’ arsa an sean-</span>
<lb n="2477"/><span>draoi, ‘nuair ná fuil aon leigheas eile le faghbháil,’</span>
<lb n="2478"/><span>acht má tiocfadh aoinneach thabharfadh a lámh dheas</span>
<lb n="2479"/><span>agus a shúil dheas go mbeadh an leigheas ceudna ann;</span>
<lb n="2480"/><span>mar do shíl an sean-draoi go dtabharfadh inghean</span>
<lb n="2481"/><span>an rígh a lámh agus a súil ar son an fhir seo agus go</span>
<lb n="2482"/><span>mbeadh sí mí-mhaiseamhail annsin, agus nuair ná fuigh-</span>
<lb n="2483"/><span>bheadh sé féin í ná beadh sí ag aoinneach eile agus go</span>
<lb n="2484"/><span>mbeadh ainimh uirri go lá a báis.  Do chuir an rí</span>
<lb n="2485"/><span>ainnsin an fógra amach, agus nuair do airigh an</span>
<lb n="2486"/><span>inghean é, do bhí sé ag deunamh an-chúram dí, acht i</span>
<lb n="2487"/><span>gcionn tamall adubhairt sí, cadé dhí féin(each) é</span>
<lb n="2488"/><span>sin?  Fear strannseurdha ná feadair sí cia ar</span>
<lb n="2489"/><span>dhíobh é, ‘agus,’ arsa sí, ‘ní dheunfainn an obair sin</span>
<lb n="2490"/><span>dom athair, ní áirmhim go ndeunfainn do strannséir</span>
<lb n="2491"/><span>é.’  Agus nuair ná fuaradh aoinneach chum é sin do</span>
<lb n="2492"/><span>dheunamh ar a shon, atáthar anois chum é do sháidh ins</span>
<lb n="2493"/><span>an chroidhe.”  “Cibé rud dheunfa mise,” arsa buach-</span>
<lb n="2494"/><span>aill an fheirmeóra, “ní dheunfar é sin do sháidh ins</span>
<lb n="2495"/><span>an chroidhe mar tabharfa mé mo lámh agus mo shúil</span>
<lb n="2496"/><span>ar é do scaoileadh saor.”  Do scaoileadh é agus do</span>
<lb n="2497"/><span>ceangladh an buachaill bocht in a áit.  Do gearradh</span>
<lb n="2498"/><span>an lámh dheas dé agus do baineadh an t-súil dheas</span>
<lb n="2499"/><span>amach as a cheann.  Táinig bean eolgaiseach annsin</span>
<lb n="2500"/><span>do bhí ar an mbaile agus do ghol sí go fuidheach nuair</span>
<lb n="2501"/><span>do-chonnaic sí é, agus do-chuaidh sí agus do chuir sí</span>
<lb n="2502"/><span>luibh mhín tais cneasaighthe le n-a shúil agus le caol a</span>
<lb n="2503"/><span>láimhe agus do chuireadar díobh chum fairrge arís, é</span></p>
</div>
<pb n="71"/>
<div><lb n="2504"/><p><span>féin agus an fear do bhíodh chum é do sháidh agus an</span>
<lb n="2505"/><span>bheirt eile táinig i dtír in a fhochair, agus nuair do-</span>
<lb n="2506"/><span>chuadar amach go dtí an t-árchrach agus do-chuadar ar</span>
<lb n="2507"/><span>bórd uirri is eadh do aithneadar an fear do bhíodar</span>
<lb n="2508"/><span>chum é do sháidh agus cia do bheadh ann ná dara mac</span>
<lb n="2509"/><span>an fheirmeóra.  Ní raibh dada le deunamh ag an bhfear</span>
<lb n="2510"/><span>ar baineadh an lámh dé agus an t-súil as, acht do</span>
<lb n="2511"/><span>choingigh an captaoin ar an árthrach in a fhochair é,</span>
<lb n="2512"/><span>agus do luigh beirt mhac an fheirmeóra ag obair ar</span>
<lb n="2513"/><span>an árthrach fa réir an chaptaoin.  Do-chuadar isteach</span>
<lb n="2514"/><span>annsin go baile mór agus do fholamhadar an t-ualach</span>
<lb n="2515"/><span>do bhí aca agus do thógadar isteach last eile agus</span>
<lb n="2516"/><span>do chuireadar dhíobh chum fairrge arís.  Ba fhada ar</span>
<lb n="2517"/><span>an bhfairrge dhóibh fé bhfacadar aon talamh.  Do éirigh</span>
<lb n="2518"/><span>stoirm annsin agus do séideadh isteach ag triall ar</span>
<lb n="2519"/><span>an talamh iad.  Tárla gur isteach i gcuan sábhála</span>
<lb n="2520"/><span>do riothadar agus do chuireadar uatha a raibh do</span>
<lb n="2521"/><span>anncairibh aca.  I ndeireadh na hoidhche ba eadh é.</span>
<lb n="2522"/><span>Nuair do gheal an lá do-chonnacadar i ngiorracht</span>
<lb n="2523"/><span>mhíle dhóibh árthach mór agus í caithte isteach ar na</span>
<lb n="2524"/><span>clochaibh.  Do bhíodar ag feuchaint uirri, agus ní</span>
<lb n="2525"/><span>bhfuighbhidís dul in a goire mar do bhí garbhthonn mór</span>
<lb n="2526"/><span>ar an bhfairrge.  Timcheall meadhón-lae is eadh do-</span>
<lb n="2527"/><span>chuaidh an lá i gciuineacht, agus tugadar fa</span>
<lb n="2528"/><span>ndeara fear ar an árthrach agus é ag bagairt a lámh</span>
<lb n="2529"/><span>orra chum dul i gcabhair air.  Do chuireadar amach</span>
<lb n="2530"/><span>bád beag agus do-chuadar ag triall air, beirt mhac</span>
<lb n="2531"/><span>an fheirmeóra agus an buachaill aimsir.  Nuair do-</span>
<lb n="2532"/><span>chuadar gairid dó, do aithneadar é.  Cia bheadh</span>
<lb n="2533"/><span>ann ná tríomhadh mac an fheirmeóra.  Do bhí sé in</span>
<lb n="2534"/><span>achrann is na teudaibh agus ní bhfuighbheadh sé é fhéin</span>
<lb n="2535"/><span>do scaoileadh do bhí sé chomh traochta sin ag gála</span>
<lb n="2536"/><span>agus ag fairrge.  Adubhairt an buachaill aimsir go</span>
<lb n="2537"/><span>gcaithfeadh sé féin é do thabhairt saor leis, dá mbadh</span></p>
</div>
<pb n="72"/>
<div><lb n="2538"/><p><span>amhlaidh so dó a anam féin do chailleamhain(t) leis.</span>
<lb n="2539"/><span>Do bhí an bheirt eile do iarraidh é do choimheud ins an</span>
<lb n="2540"/><span>mbád, acht do chaith sé é féin ins an bhfairrge, an fear</span>
<lb n="2541"/><span>bocht do bhí ar leath-láimh agus ar leath-shúil, agus do-</span>
<lb n="2542"/><span>chuaidh sé ar snámh ar a dhrom ag triall ar an árthrach.</span>
<lb n="2543"/><span>Do chuaidh sé in áirde uirri agus do luigh sé ag réidhteach</span>
<lb n="2544"/><span>an fhir agus ag a scaoileadh.  Nuair do bhí réidhte ann-</span>
<lb n="2545"/><span>sin aige, do bhí sé chomh fiadhain is ná fuighbheadh an</span>
<lb n="2546"/><span>bád teacht gairid don árthrach agus ba éigean do na</span>
<lb n="2547"/><span>fearaibh do bhí ins an mbád ceann de na bataibh rámha</span>
<lb n="2548"/><span>do chaitheamh chucha agus teud do chur as.  Do cheangail</span>
<lb n="2549"/><span>sé an bata rámha annsin fa dhá oscaill an fhir, agus</span>
<lb n="2550"/><span>do leig sé síos ins an bhfairrge é.  Do tharraing na</span>
<lb n="2551"/><span>fir do bhí ins an mbád chuca leis an teud é, agus do</span>
<lb n="2552"/><span>thógadar isteach ins an mbád é.  Nuair do bhí sin</span>
<lb n="2553"/><span>deunta aca, adubhadar leis an mbuachaill aimsir</span>
<lb n="2554"/><span>go gcaithfidís an bata rámha ar an t-slighidh cheudna</span>
<lb n="2555"/><span>chuige.  Adubhairt sé leó é do dheunamh.  Acht fé</span>
<lb n="2556"/><span>raibh sé do uain aca é sin do dheunamh, táinig tonn</span>
<lb n="2557"/><span>mór do sciob an t-árthrach anuas den charraig agus</span>
<lb n="2558"/><span>do-righneadh dá leath dí fa n-a chosaibh agus do-chuaidh</span>
<lb n="2559"/><span>sé síos ar an áit sin.  Ní fhacadar aon phioc dé as</span>
<lb n="2560"/><span>sin amach no go bhfuaradar báidhte é.  Do chuireadar</span>
<lb n="2561"/><span>díobh amach go dtí an t-árthrach arís go dubh, dubhrónach</span>
<lb n="2562"/><span>agus adubhradar leis an gcaptaoin stiúradh go</span>
<lb n="2563"/><span>dtí a leithéid sin do chuan, go rabhadar ag dul</span>
<lb n="2564"/><span>abhaile go dtí a n-athair.  Do-righne an captaoin mar</span>
<lb n="2565"/><span>adubhradar leis agus i gcionn dá lá is eadh do bhuail-</span>
<lb n="2566"/><span>eadar cuan.  Do fhágadar slán ag an chaptaoin</span>
<lb n="2567"/><span>agus ag muintir an árthraigh agus do-chuadar i dtír i</span>
<lb n="2568"/><span>mbaile do bhí ann ná raibh i bhfad ón áit ba as iad</span>
<lb n="2569"/><span>féin.  Do chuireadar díobh abhaile annsin go dtí a</span>
<lb n="2570"/><span>n-athair, agus nuair do shroiseadar é, níor aithin an</span>
<lb n="2571"/><span>t-athair aoinneach aca.  Nuair do inniseadar dó ciarbh</span></p>
</div>
<pb n="73"/>
<div><lb n="2572"/><p><span>iad iad, do fhiarfaigh sé dhíobh an raibh aon tuairisc</span>
<lb n="2573"/><span>aca ar an mbuachaill do bhí aige, do imthigh ag a lorg</span>
<lb n="2574"/><span>ar fud an domhain.  Adubhradar leis go raibh, go raibh</span>
<lb n="2575"/><span>sé báidhte in a leithéid sin do áit, agus do innis-</span>
<lb n="2576"/><span>eadar dó gach aon chur mar do bhí agus cionnus tug</span>
<lb n="2577"/><span>sé saor iad féin(each) ó dhuine go duine agus gur</span>
<lb n="2578"/><span>chaill sé a anam leis an tríomhadh duine aca.  Do</span>
<lb n="2579"/><span>fhiarfaigh an t-athair annsin den mac ba óige cad</span>
<lb n="2580"/><span>tug ar an árthrach é agus cad do choingigh uirri é</span>
<lb n="2581"/><span>i bhreis ar aoinneach eile.  Adubhairt sé go mba</span>
<lb n="2582"/><span>éigean dó fuireach uirri mar gurbh é an captaoin é.</span>
<lb n="2583"/><span>Do fhiarfaigh an t-athair de annsin cad do-righne cap-</span>
<lb n="2584"/><span>taoin dé nó cia tug árthrach dó.</span></p>
<lb n="2585"/>
<lb n="2586"/><p><span>EACHTRA AN TRÍOMHADH MIC</span></p>
<lb n="2587"/>
<lb n="2588"/><p><span>“Nuair do imthigheas-sa uaith-se,” arsa sé, “ag</span>
<lb n="2589"/><span>dul ag triail mo fhortúin dam féin, do thriall mé</span>
<lb n="2590"/><span>siar ag iascaireacht.  Agus aon lá amháin do bhíomar</span>
<lb n="2591"/><span>i bhfadh chum na fairrge, mar do bhí stoirm tar éis</span>
<lb n="2592"/><span>bheith ann agus do chuir sé na líonta chum fáin uainn</span>
<lb n="2593"/><span>ins an slighidh go rabhamar ag imtheacht ag a lorg ar</span>
<lb n="2594"/><span>fud na fairrge.  Do-chonnacamar an t-árthrach mór</span>
<lb n="2595"/><span>ag teacht ag triall orainn agus comharthaí píolót-</span>
<lb n="2596"/><span>aidhe in áirde aici.  Do-righneamar uirri, mar do</span>
<lb n="2597"/><span>shíleamar gur píolótaidhe do bhí uatha, agus nuair</span>
<lb n="2598"/><span>do-chuamar taobh léi, do labhair an captaoin linn,</span>
<lb n="2599"/><span>agus do fhiarfaigh sé dhínn ar raghadh beirt nó triúr</span>
<lb n="2600"/><span>againn leis, go raibh uireasbaidh fear air mar gur</span>
<lb n="2601"/><span>scuabadh tar bórd ceathrar dá chuid fear ins an</span>
<lb n="2602"/><span>ngála an lá roimhe sin.  Do phreab mise ar an</span>
<lb n="2603"/><span>nómaint agus adubhairt mé go raghainn féin leis mar</span>
<lb n="2604"/><span>do bhí mé sásta den iascaireacht.  Do labhair</span>
<lb n="2605"/><span>beirt eile de na fearaibh agus adubhradar go ragh-</span>
<lb n="2606"/><span>aidís féin i mo fhochair.  Do-chuamar ar bórd an</span>
<lb n="2607"/><span>árthraigh, agus do fhágamar slán ag ár gcomráididhthibh,</span></p>
</div>
<pb n="74"/>
<div><lb n="2608"/><p><span>agus tugamar ár n-aghaidh chum fairrge nó gur bhuail-</span>
<lb n="2609"/><span>eamar cuan in Africa.  Do fholamhamar an t-árthrach</span>
<lb n="2610"/><span>annsin, agus do líonamar le mianach an airgid, le</span>
<lb n="2611"/><span>piobar, le cánaibh siúcaire agus a leithéidí sin í.</span>
<lb n="2612"/><span>Tugamar ár n-aghaidh ar an domhan thoir.  Ní rabh-</span>
<lb n="2613"/><span>amar ach cheithre lá chum fairrge, nuair do-chonnac-</span>
<lb n="2614"/><span>amar seól ins an radharc uainn.  Do bhí na mair-</span>
<lb n="2615"/><span>neulaigh ag a thabhairt fa ndeara, agus ba ghairid</span>
<lb n="2616"/><span>gur aithin an captaoin gur árthrach ropairí í, agus</span>
<lb n="2617"/><span>adubhairt sé linn go rabhamar réidh anois nó riamh.</span>
<lb n="2618"/><span>Adubhairt mise leis ná rabhamar agus má thabharfadh</span>
<lb n="2619"/><span>sé mo shlighe féin dam ar an árthrach gur chruaidh an</span>
<lb n="2620"/><span>croidhe do bhí aca nó go mbeimís ró-mhaith dhóibh.</span>
<lb n="2621"/><span>Adubhairt an captaoin liom ná raibh aon mhaith dhó mo</span>
<lb n="2622"/><span>shlighe féin do thabhairt dam, mar go raibh mé ró-dhall.</span>
<lb n="2623"/><span>Adubhairt mé leis mé do cheistiughadh agus do-righne.</span>
<lb n="2624"/><span>An cheud cheist do chuir sé orm:</span></p>
<lb n="2625"/>
<lb n="2626"/><p><span>“Iascaire is eadh tusa; má is eadh, cadé an</span>
<lb n="2627"/><span>breac is gasta ann?”</span></p>
<lb n="2628"/>
<lb n="2629"/><p><span>“An breac atá san abhainn,” arsa mise, “nár</span>
<lb n="2630"/><span>gabhadh fós.”</span></p>
<lb n="2631"/>
<lb n="2632"/><p><span>An dara ceist, “Cadé an captaoin is measa ar</span>
<lb n="2633"/><span>árthrach beag?”</span></p>
<lb n="2634"/>
<lb n="2635"/><p><span>“Captaoin an árthraigh mhóir,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2636"/>
<lb n="2637"/><p><span>An tríomhadh ceist, “cadé an last is conntabh-</span>
<lb n="2638"/><span>airtighe in árthrach?”  Adubhras-sa leis, last guail</span>
<lb n="2639"/><span>nó arbhair nuair théidh(eann) an t-uisce ionnta.</span></p>
<lb n="2640"/>
<lb n="2641"/><p><span>“Cionnus dhearfá é sin?” arsa an captaoin.</span></p>
<lb n="2642"/>
<lb n="2643"/><p><span>“Mar sin, nuair théidh(eann) an t-uisce ins an</span>
<lb n="2644"/><span>arbhar, atann sé agus scoilteann sé an t-árthrach,</span>
<lb n="2645"/><span>agus nuair fhliuchtar an gual téidheann sé agus</span>
<lb n="2646"/><span>lasann sé.”</span></p>
<lb n="2647"/>
<lb n="2648"/><p><span>“Atá na trí ceisteanna réidhte agat,” arsa sé,</span>
<lb n="2649"/><span>“acht geallaim-se dhuit go gcuirfead-sa ceist ná</span>
<lb n="2650"/><span>réidhteóchadh do dhicheall.”</span>
<lb n="2651"/></p>
</div>
<pb n="75"/>
<div><lb n="2652"/><p><span>“Má is eadh, cuir leat í,” arsa mise.</span></p>
<lb n="2653"/>
<lb n="2654"/><p><span>“Cia hé an duine,” arsa sé, “bhíonn ag síor-</span>
<lb n="2655"/><span>thabhairt uaidh agus ag síor-choimheud?”</span></p>
<lb n="2656"/>
<lb n="2657"/><p><span>“Fear foghlumtha,” arsa mise, “mar an fios thug-</span>
<lb n="2658"/><span>ann sé uaidh, fanann sé aige féin i gcomhnuidhe.”</span></p>
<lb n="2659"/>
<lb n="2660"/><p><span>“Maith an buachaill thu,” arsa sé, “is aibig iad do</span>
<lb n="2661"/><span>mheabhair agus do bhriathra.  Ní chuirfead ort acht</span>
<lb n="2662"/><span>an cheist seo; Cadé an lá is sia uainn?”  Do bhí an</span>
<lb n="2663"/><span>freagra go pras agam: “Lá aghaidh an t-srotha ar</span>
<lb n="2664"/><span>an sliabh, lá caint ag an mbreac, lá ciall ag na</span>
<lb n="2665"/><span>mnáibh.”</span></p>
<lb n="2666"/>
<lb n="2667"/><p><span>“Tar slán, a bhuachaill ón Rinn,” arsa sé, “bíodh</span>
<lb n="2668"/><span>an t-árthrach agat, agus oibrigh i do rogha slighe í.”</span></p>
<lb n="2669"/>
<lb n="2670"/><p><span>Adubhairt sé leis na fearaibh go gcaithfidís bheith</span>
<lb n="2671"/><span>toiltheanach le gach aon rud dhearfainn-se leó do</span>
<lb n="2672"/><span>dheunamh agus adubhradar go mbeidís.  Do shocraigh</span>
<lb n="2673"/><span>mé gach aon fhear annsin in a áit féin.  Do-chuaidh mé</span>
<lb n="2674"/><span>féin(each) agus triúr fear eile agus tugamar cheithre</span>
<lb n="2675"/><span>plainnc linn in áirde is na slataibh agus do-righne-</span>
<lb n="2676"/><span>amar urlár díobh in áirde i slataibh an chrainn</span>
<lb n="2677"/><span>mheadhóin.  Do bhí sean-sheól díomhaoin againn agus</span>
<lb n="2678"/><span>do-righneamar cábán in áirde dhe chum ná beadh aon</span>
<lb n="2679"/><span>radharc orainn ná ar cad do bheimís a dheunamh.</span>
<lb n="2680"/><span>Fuaramar roinnt luaidhe annsin agus do chuireamar</span>
<lb n="2681"/><span>isteach i gcorcán mór é agus do bhí chóir teineadh</span>
<lb n="2682"/><span>againn agus do leaghamar ar an teinidh é.  Fuar-</span>
<lb n="2683"/><span>amar dhá bharaille piobair ón gcaptaoin agus do-</span>
<lb n="2684"/><span>righneamar urlár eile cláracha thiar ar an gcrann</span>
<lb n="2685"/><span>deiridh agus urlár eile ar an gcrann tosaigh, agus</span>
<lb n="2686"/><span>do chuireamar baraille in áirde i ngach crann aca.  A</span>
<lb n="2687"/><span>raibh de fhearaibh thíos, tug mé órdughadh dhóibh ciar-</span>
<lb n="2688"/><span>súirí do chur ar a n-aghaidh, agus gach aon fhear do</span>
<lb n="2689"/><span>bheith ar a leath-ghlúin, agus leigint orra an-eagla do</span>
<lb n="2690"/><span>bheith orra agus gan na claidhte do thabhairt le feic-</span>
<lb n="2691"/><span>sin don namhaid, agus aire(achas) maith do dheunamh</span></p>
</div>
<pb n="76"/>
<div><lb n="2692"/><p><span>agus, nuair do chuirfeadh na ropairí an ráil trasna,</span>
<lb n="2693"/><span>bheith preabtha isteach ar an árthrach chucha agus adubh-</span>
<lb n="2694"/><span>airt mé leis an gcaptaoin a dhicheall do dheunamh</span>
<lb n="2695"/><span>agus an t-árthrach do choimheud ar thaobh na gaoithe</span>
<lb n="2696"/><span>díobh.  Le n-a linn sin táinig sí cliathánach.  Do bhí</span>
<lb n="2697"/><span>na ropairí ar fad i gcóir chum catha agus deallradh</span>
<lb n="2698"/><span>mhillteach mí-ghnéitheach orra agus iad ag faobhrughadh</span>
<lb n="2699"/><span>a gcuid claidhte mar do bheadh daoine fiadhaine.  Do</span>
<lb n="2700"/><span>bhí a thuilleadh aca in achrann ins an ráil agus í in a</span>
<lb n="2701"/><span>seasamh ar a ceann aca agus iad chum í do scaoileadh</span>
<lb n="2702"/><span>trasna ar ár n-árthrach-na.  Le n-a linn sin, do</span>
<lb n="2703"/><span>leigeas-sa leis an luaidhe leaghta anuas is na</span>
<lb n="2704"/><span>plaoisc orra, agus an méid ar fhan ionnta teicheadh</span>
<lb n="2705"/><span>do riothadar go dtí tosach agus go dtí deireadh an</span>
<lb n="2706"/><span>árthraigh, agus do bhí an comhartha ag fearaibh an phiob-</span>
<lb n="2707"/><span>air agus do leigeadar an dá bharaille piobair</span>
<lb n="2708"/><span>anuas orra, agus do chaoch sé agus do mhúch sé iad</span>
<lb n="2709"/><span>agus do bhain sé as a meabhair iad, agus do chuir</span>
<lb n="2710"/><span>sé ag preabarnadh agus ag sraothartghail ar fud</span>
<lb n="2711"/><span>an árthraigh iad.  Le n-a linn do phreab ár</span>
<lb n="2712"/><span>gcuid-ne fear isteach agus do bhuaileadar buille</span>
<lb n="2713"/><span>thall agus i bhfus orra agus do scothadar na cinn</span>
<lb n="2714"/><span>díobh.  Agus a raibh dóighte díobh ag an luaidhe,</span>
<lb n="2715"/><span>do chuireadar ins an ghaise iad, agus ar mharbhadar</span>
<lb n="2716"/><span>díobh tugadar an chríoch cheudna orra.  Do chuard-</span>
<lb n="2717"/><span>aigheamar cábán an árthraigh annsin agus do bhí sí</span>
<lb n="2718"/><span>lán de ór agus de airgead agus de gach aon</span>
<lb n="2719"/><span>saghas iol-mhaitheas agus cad do bheadh i ngabhann</span>
<lb n="2720"/><span>thíos ins an chábán aca ná beirt fhear, agus prionnsa</span>
<lb n="2721"/><span>ba eadh duine aca agus buachaill do bhí aige an duine</span>
<lb n="2722"/><span>eile.  Adubhairt sé go raibh sé gabhtha le trí bliadhna</span>
<lb n="2723"/><span>agus gurab iad na ropairí ba mhilltighe do bhí ar an</span>
<lb n="2724"/><span>bhfairrge iad agus gur measa iad ioná an stoirm is</span>
<lb n="2725"/><span>mó tagann ins an ngeimhreadh agus é do sheasamh ar</span>
<lb n="2726"/><span>feadh ráithe, agus ná raibh ucht ná anam ionnta, truagh</span></p>
</div>
<pb n="77"/>
<div><lb n="2727"/><p><span>ná taise, agus “fad ó,” arsa sé, “do bhí mise marbh</span>
<lb n="2728"/><span>aca acht do bhíodar ag fuireach go bhfuighbheadh mo</span>
<lb n="2729"/><span>athair bás, mar do bhí a fhios aca go bhfuighbhidís cuid</span>
<lb n="2730"/><span>mhór airgid as mise do scaoileadh mar ní raibh aon</span>
<lb n="2731"/><span>oighre ar an ríoghacht acht mise agus do bhí a fhios ag</span>
<lb n="2732"/><span>muintir an náisiuin gur aca do bhí mé gabhtha.”  Do</span>
<lb n="2733"/><span>scaoileamar annsin é agus adubhramar go dtabhar-</span>
<lb n="2734"/><span>faimís abhaile go dtí a náisiún féin é, mar an áit i</span>
<lb n="2735"/><span>rabhamar féin ag dul ní raibh sé i bhfad uaidh agus ní</span>
<lb n="2736"/><span>dheunfadh sé mórán mí-chomhgair dúinn.  Do thógamar</span>
<lb n="2737"/><span>ár seólta geala binn-ghlóracha tríd an fhairrge chaoith-</span>
<lb n="2738"/><span>each leathan mar a raibh eala ar bharr na dtonn, ear-</span>
<lb n="2739"/><span>ball na n-eascún ar an ngainimh, an míol mór ag</span>
<lb n="2740"/><span>fiadhach na dtuinníní, agus an preuchán bán ós</span>
<lb n="2741"/><span>a gcionn ag screadadh agus níor bhain sé i bhfad</span>
<lb n="2742"/><span>dínn dul go dtí náisiún an phrionnsa.  Nuair do-</span>
<lb n="2743"/><span>chuamar ann agus do airigh rí an náisiuin é, táinig sé</span>
<lb n="2744"/><span>ar ár n-éileamh agus ar éileamh a mhic.  Nuair táinig</span>
<lb n="2745"/><span>sé chughainn, do bhí luthgháir agus áthas an domhain air,</span>
<lb n="2746"/><span>agus nuair do inniseadh an cúrsa dhó agus cionnus</span>
<lb n="2747"/><span>do bhí, ní bheadh sé sásta gan mise do thabhairt leis</span>
<lb n="2748"/><span>abhaile.  Do-chuaidh mé leis ar feadh cúpla lá.  Do</span>
<lb n="2749"/><span>chuir sé cuireadh cóisir amach go dtí uaisle an</span>
<lb n="2750"/><span>náisiuin idir phrionnsaí agus ridirí agus mar do</span>
<lb n="2751"/><span>bhíodar agus tánagadar lá ar n-a bháireach.  Nuair do</span>
<lb n="2752"/><span>bhí an cóisir ag a chaitheamh annsin, do chuir sé mise i</span>
<lb n="2753"/><span>mo shuidhe ar thaobh a láimhe deise.  Do éirigh sé in a</span>
<lb n="2754"/><span>sheasamh agus do labhair sé leis an gcuideachtain</span>
<lb n="2755"/><span>agus adubhairt sé leó go raibh a fhios aca cionnus do</span>
<lb n="2756"/><span>bhí sé indé agus arabh indé agus gach aon lá le trí</span>
<lb n="2757"/><span>bliadhna, mar go raibh sé in a fhear aosta agus gur</span>
<lb n="2758"/><span>beag dá shaoghal do bhí le caitheamh anois aige no go</span>
<lb n="2759"/><span>sínfidhe ins an chré é ag tabhairt an fhéir fa an iom-</span>
<lb n="2760"/><span>aire caol agus leac ag a cheann, agus dá dtiocfadh</span></p>
</div>
<pb n="78"/>
<div><lb n="2761"/><p><span>an bás air, agus gan a mhac do bheith le faghbháil, ná</span>
<lb n="2762"/><span>beadh aoinneach ann chum an náisiún do riaghladh ná</span>
<lb n="2763"/><span>comhairle a leasa do thabhairt do na daoinibh i</span>
<lb n="2764"/><span>gcoinne namhad.  “Agus,” arsa sé, “ó is é seo do</span>
<lb n="2765"/><span>fhuascail mo mhac ní fheadar cionnus is maith dham an</span>
<lb n="2766"/><span>chomhar do dhíol leis, acht ó bhí sé chomh maith dh'fhear is</span>
<lb n="2767"/><span>dóigh liom ná fuighbhinn é do dhíol níos fearr ioná</span>
<lb n="2768"/><span>mo inghean do thabhairt le pósadh dhó, agus lán an dá</span>
<lb n="2769"/><span>bharaille i raibh an piobar ionnta do ór do thabhairt</span>
<lb n="2770"/><span>do in a fochair.  Adubhairt mé leis, “A dhuine uasail,</span>
<lb n="2771"/><span>agus a rí onóraigh, is é nós atá ins an mbaile</span>
<lb n="2772"/><span>againn-ne gan aoinneach do phósadh ná beadh toil</span>
<lb n="2773"/><span>athair agus máthair leis, agus buidheachas le Dia atá</span>
<lb n="2774"/><span>mo athair agus mo mháthair-se beó in Éirinn fós agus</span>
<lb n="2775"/><span>caithfe mé dul agus a mbeannacht do fhaghbháil.”</span>
<lb n="2776"/><span>“Déin do rogha rud,” arsa an rí, “agus tabharfa</span>
<lb n="2777"/><span>mise an t-árthrach is fearr dá bhfuil agam duit agus</span>
<lb n="2778"/><span>do dhaothain fear agus bí féin mar chaptaoin orra</span>
<lb n="2779"/><span>agus tabhair leat cibé iol-mhaitheas is maith leat mar</span>
<lb n="2780"/><span>chomhartha dod athair gurab í an fhírinne ghlan atá</span>
<lb n="2781"/><span>agat agus fág aige gach ar mhaith leat dé.”</span></p>
<lb n="2782"/>
<lb n="2783"/><p><span>Do imthigheamar chum fairrge ar maidin agus táinig</span>
<lb n="2784"/><span>an gála orainn nuair do bhíomar an-ghairid don mbaile,</span>
<lb n="2785"/><span>agus do cuireadh ar an bhfaill sinn.  Agus do imthigh na</span>
<lb n="2786"/><span>fir go léir ó dhuine go duine ag triall ar an bhfaill agus</span>
<lb n="2787"/><span>choingigh mé féin greim ar an árthrach go dtáinig</span>
<lb n="2788"/><span>cabhair orm.  Ba é an doghadh liom an t-árthrach agus</span>
<lb n="2789"/><span>a cuid iol-mhaitheasa do bheith caillte.  Acht cadé an</span>
<lb n="2790"/><span>dóighteacht iad sin do bheith caillte seach is an fear</span>
<lb n="2791"/><span>bocht do chall a anam chum mise do thabhairt saor.</span></p>
<lb n="2792"/>
<lb n="2793"/><p><span>Nuair do airigh an t-athair an sceul sin, is beag</span>
<lb n="2794"/><span>nár chaill sé a chiall agus do fhiarfaigh sé dhíobh an</span>
<lb n="2795"/><span>bhfuaradar a cholann.  Adubhradar leis ná fuaradar.</span>
<lb n="2796"/><span>Do chuir sin ar buaidhreamh go mór é, agus adubhairt</span>
<lb n="2797"/><span>sé leó go gcaithfidís dul agus a cholann do fhaghbháil</span></p>
</div>
<pb n="79"/>
<div><lb n="2798"/><p><span>cibé áit i bhfuighbhidís í agus í do chur, agus adubhairt</span>
<lb n="2799"/><span>sé go raghadh sé féin in a bhfochair.  Do imthigheadar</span>
<lb n="2800"/><span>leó annsin lá ar n-a bháireach agus tángadar go dtí</span>
<lb n="2801"/><span>ar áit ar bádhadh é, agus do chuardaigheadar árd</span>
<lb n="2802"/><span>agus íseal dó, agus do-chuadar go dtí a muiníl ins</span>
<lb n="2803"/><span>an bhfairrge ag a lorg.  Tugadar seacht lá agus</span>
<lb n="2804"/><span>seacht n-oidhche ar an gcuma sin agus nuair do theip</span>
<lb n="2805"/><span>orra é do fhaghbháil do bhíodar ag casadh abhaile agus ar a</span>
<lb n="2806"/><span>ndul suas ins an bhfaill is eadh fuaradar sínte ar</span>
<lb n="2807"/><span>phoirtín glas é.  Do bhí sé comh leagtha amach is dá</span>
<lb n="2808"/><span>mbeadh seisear timcheall air, gan ainimh ná smáchail</span>
<lb n="2809"/><span>ná aon phioc de rian na fairrge air.  Adubhairt an</span>
<lb n="2810"/><span>t-athair gur dócha gur annsin do réir deallraidh badh</span>
<lb n="2811"/><span>cheart é do chur.  Do-righneadar uaigh dó annsin,</span>
<lb n="2812"/><span>agus do bhíodar ag 'a chur nuair táinig sean-duine</span>
<lb n="2813"/><span>beag aosta do bhí ar an mbaile, agus do innis an</span>
<lb n="2814"/><span>t-athair dó gach a ndearna sé chum a thriúr mac féin</span>
<lb n="2815"/><span>do thabhairt saor, go dtug sé a raibh ins an t-saoghal</span>
<lb n="2816"/><span>aige chum a mhac ba shine do thabhairt saor, agus go</span>
<lb n="2817"/><span>dtug sé an dá bhall ba mheasa dá cholann chum an</span>
<lb n="2818"/><span>dara mac do thabhairt saor, agus ar son an tríomhadh</span>
<lb n="2819"/><span>mac do chaill sé an t-anam, rud ba mheasa ioná an</span>
<lb n="2820"/><span>saoghal.  Adubhairt an sean-duine, do réir mar do-</span>
<lb n="2821"/><span>righne sé an mhaith saoghalta go mbeadh buaidh aige</span>
<lb n="2822"/><span>chum an mhaith do dheunamh marbh, agus aoinneach do</span>
<lb n="2823"/><span>chodlóchadh ar an áit seo go mbeadh an maith le</span>
<lb n="2824"/><span>deunamh aige.</span></p>
<lb n="2825"/>
<lb n="2826"/><p><span>Agus do choidlighis ar an áit sin, ar phort an fhir</span>
<lb n="2827"/><span>bháidhte, arsa fear an scarbhaigh le Párthnáinín, agus</span>
<lb n="2828"/><span>atá a shliocht air, do-righne tu trí mhaith an oidhche sin,</span>
<lb n="2829"/><span>agus má do-righnis féin, is gan fhios duit é, agus ní</span>
<lb n="2830"/><span>cóir a bhuidheachas do bheith ort, agus ó fuair tu an</span>
<lb n="2831"/><span>ainm nár thuillis, téighir abhaile agus tuill í”</span></p>
<lb n="2832"/>
<lb n="2833"/><p><span>Sin é an taidhbhreamh do-righneadh do Phárthnáinín.  Ní</span></p>
</div>
<pb n="80"/>
<div><lb n="2834"/><p><span>chuirfeadh an saoghal in a luighe air gur ag taidhbhreamh</span>
<lb n="2835"/><span>do bhí sé in aon chor.  Nuair do dhúisigh sé agus do</span>
<lb n="2836"/><span>oscail sé a shúile, do-chonnaic sé an ghrian ag éirghe</span>
<lb n="2837"/><span>thoir go soillseach aníos as an bhfairrge.  Do phreab sé</span>
<lb n="2838"/><span>in a sheasamh agus do ghluais chum siubhal abhaile go</span>
<lb n="2839"/><span>dubhach, brónach.</span></p>
<lb n="2840"/>
<lb n="2841"/><p><span>Táinig Párthnáinín abhaile stolltha, stractha, scraoil-</span>
<lb n="2842"/><span>the agus nuair do-chonnaic an bhean ag teacht isteach</span>
<lb n="2843"/><span>é, do bhuail sí a dhá bais agus do fhiarfaigh sí dhé:</span>
<lb n="2844"/><span>“Ó'se, cabhair Dé chughainn, a Phárthnáinín, cad do</span>
<lb n="2845"/><span>bhain duit, nó cá rabhais ar feadh na hoidhche, nó cad</span>
<lb n="2846"/><span>do chuir an íde sin ort féin, agus ar do chuid</span>
<lb n="2847"/><span>eudaigh, nó cad dheunfa mé in aon chor?  Cionnus</span>
<lb n="2848"/><span>bheidh siad le n-a chéile agam i gcomhair Domhnaigh na</span>
<lb n="2849"/><span>féile agus gan an dara culaidh agat?”</span></p>
<lb n="2850"/>
<lb n="2851"/><p><span>“Ara, éist do bheul, a bhean, agus leig dom</span>
<lb n="2852"/><span>féin(each).  Ní beag liom mo dhonacht féin, tar éis na</span>
<lb n="2853"/><span>hoidhche agus gan tusa do bheith ag tabhairt aghaidh do</span>
<lb n="2854"/><span>bhéil anois orm, agus badh cheart duit dul ar mhol do</span>
<lb n="2855"/><span>dhá ghlúin agus buidheachas do thabhairt le Dia nach fuar,</span>
<lb n="2856"/><span>marbh atá mé ag teacht isteach chughat ar maidin.”</span></p>
<lb n="2857"/>
<lb n="2858"/><p><span>“Ara, cadé a chúis, nó cad do bhí ar do thí nó cá</span>
<lb n="2859"/><span>rabhais ar feadh na hoidhche?”</span></p>
<lb n="2860"/>
<lb n="2861"/><p><span>“Ara, mise do-chonnaic an radharc agus do ghabh</span>
<lb n="2862"/><span>tré an anró aréir.  Seo, brostaigh ort agus cuir</span>
<lb n="2863"/><span>síos cupán té dham go mear.  Atá sé dian, má</span>
<lb n="2864"/><span>mhairim go mbeidh sé i gcóir agat, agus beidh mé ag</span>
<lb n="2865"/><span>seanchus duit nuair bheidh mo dhaothain ithte agam.”</span></p>
<lb n="2866"/>
<lb n="2867"/><p><span>“Dar an mbaiste, caithfe tu fuireach leat féin ar</span>
<lb n="2868"/><span>feadh tamaill, mar níl aon bhraon bainne agam agus</span>
<lb n="2869"/><span>caithfe mé dul dá iarraidh.”</span></p>
<lb n="2870"/>
<lb n="2871"/><p><span>“Is cuma liom cad dheunfaidh an bainne ar feadh</span>
<lb n="2872"/><span>na hiarrachta so.  Ólfa mé dubh é.”</span></p>
<lb n="2873"/>
<lb n="2874"/><p><span>“Má ólfair, atá mo aistear ar gcúl, agus ní</span>
<lb n="2875"/><span>fearr liom bheith ag dul fa n-a dhéin.”</span>
<lb n="2876"/></p>
</div>
<pb n="81"/>
<div><lb n="2877"/><p><span>Do bheirbhigh sí an té go luath, euscaidh.  Ba fhada</span>
<lb n="2878"/><span>léi go n-aireóchadh sí cadé an conntabhairt a raibh sé</span>
<lb n="2879"/><span>ann.  Nuair do bhí an té ólta aige, do innis sé dhí</span>
<lb n="2880"/><span>gach aon rud mar do bhí i rioth na hoidhche agus cad do</span>
<lb n="2881"/><span>ghabh sé tríd, agus do chaith sí í féin(each) ar mhol a dhá</span>
<lb n="2882"/><span>glúin ag tabhairt buidheachas le Dia go dtáinig sé</span>
<lb n="2883"/><span>saor chuichi, agus adubhairt sí leis go raibh maith éigin</span>
<lb n="2884"/><span>deunta aige i rioth a shaoghail, mar meireach do bhí, ní</span>
<lb n="2885"/><span>bhfuighbheadh sé teacht as na conntabhartaibh sin.  Adubh-</span>
<lb n="2886"/><span>airt sé sin ná raibh, ná dearna sé luach leath-phingne</span>
<lb n="2887"/><span>mhaith dhó aoinneach riamh acht ná beadh sé mar sin</span>
<lb n="2888"/><span>feasta, ní raibh aon rud do iarrfaidhe air a dheunamh</span>
<lb n="2889"/><span>ná deunfadh sé é, agus gur cuma leis cia do iarrfadh</span>
<lb n="2890"/><span>air é ná tabharfadh sé an t-eiteach do aoinneach le</span>
<lb n="2891"/><span>n-a shaoghal arís.</span></p>
<lb n="2892"/>
<lb n="2893"/><p><span>“Dar an mbaiste,” ar sí sin, “is minic tugas-sa</span>
<lb n="2894"/><span>comhairle dhuit acht ní raibh aon mheas agat orm féin</span>
<lb n="2895"/><span>ná ar mo chomhairle.  Ó, is díreach é gur fíor é an sean-</span>
<lb n="2896"/><span>fhocal ná bíonn aon mheas ar chomhairle óinsighe, agus</span>
<lb n="2897"/><span>badh fhéidir gur minic gur fearr comhairle ó óinseach</span>
<lb n="2898"/><span>ioná comhairle ó ughdar.”</span></p>
<lb n="2899"/>
<lb n="2900"/><p><span>“Ná bíodh eagla ort, a Shibeul, ná go bhfuair mise</span>
<lb n="2901"/><span>an chomhairle aréir agus go ndeunfa mé an chomhairle</span>
<lb n="2902"/><span>sin an fhaid is mhairfeadh.”</span></p>
<lb n="2903"/>
<lb n="2904"/><p><span>Do-chuaidh Párthnáinín a chodladh an oidhche sin, agus</span>
<lb n="2905"/><span>geallaim duit gur aige do bhí an phráidhinn leis agus</span>
<lb n="2906"/><span>is dócha nár oscail sé súil agus nár chorraigh sé cos</span>
<lb n="2907"/><span>go maidin.</span></p>
<lb n="2908"/>
<lb n="2909"/><p><span>I gcionn cúpla lá do-chuaidh sé síos go dtí barr na</span>
<lb n="2910"/><span>faille agus do-chonnaic sé buachaillín thíos ar an</span>
<lb n="2911"/><span>tráigh.  Do-chuaidh sé síos go dtí é.  Do bhí an</span>
<lb n="2912"/><span>buachaillín fliuch, báidhte.  Do fhiarfaigh sé dhé cad do</span>
<lb n="2913"/><span>bhí air.  Adubhairt an buachaillín go n-óbair go mbádh-</span>
<lb n="2914"/><span>faidhe ins an ngaibhlín sin amuigh é, mar gur chuaidh</span></p>
</div>
<pb n="82"/>
<div><lb n="2915"/><p><span>sé amach ag piocadh grómhán ar an oitir sin amuigh,</span>
<lb n="2916"/><span>“agus, a Phárthnáinín,” arsa sé, “badh fhearr dhuit</span>
<lb n="2917"/><span>cabhas do dheunamh dhúinn ins an slighidh go bhfuigh-</span>
<lb n="2918"/><span>bhimís siubhal amach ann agus ná fliuchfaidhe aon lá</span>
<lb n="2919"/><span>eile sinn.”  “Nach gairid duit fuair tu leigheas do</span>
<lb n="2920"/><span>ghnó?” arsa Párthnáinín.  Ba ghairid go dtáinig</span>
<lb n="2921"/><span>buachaillín eile, agus adubhairt sé leis gur maith an</span>
<lb n="2922"/><span>rud an cabhas do chur ann mar go bhfuighbhidís bheith ag</span>
<lb n="2923"/><span>dul amach ag baint gibíneach agus gach aon rud do</span>
<lb n="2924"/><span>bheadh uatha.  “Dar an mbaiste,” arsa Párthnáinín,</span>
<lb n="2925"/><span>“is mise do-gheobhadh duadh na hoibre chum a shult do</span>
<lb n="2926"/><span>bheith agaibh-se.”  Táinig gearrchailí annsin agus</span>
<lb n="2927"/><span>do-chuadar in athchuinghe na naomh ar Phárthnáinín</span>
<lb n="2928"/><span>chum an cabhas do chur ann.  Adubhradar gur breaghdha</span>
<lb n="2929"/><span>dhóibh bheith ag rioth isteach agus amach ann lá breaghdha</span>
<lb n="2930"/><span>samhraidh nuair do bheadh an ghainimh tirim te ag an</span>
<lb n="2931"/><span>ngrian.”  “Is é an bhraich gan leann díbh bheith ag braith</span>
<lb n="2932"/><span>ar an gcabhas sin.  Níorbh bheag dom cuid agaibh gan</span>
<lb n="2933"/><span>sibh ar fad do theacht dam chrádh(chant).”  Do imthigh</span>
<lb n="2934"/><span>sé leis abhaile, agus i gcionn na hoidhche táinig sé</span>
<lb n="2935"/><span>agus do-righne mar adubhairt na páistí leis, mar is</span>
<lb n="2936"/><span>gan fhios badh mhaith leis an maith do dheunamh.</span></p>
<lb n="2937"/>
<lb n="2938"/><p><span>I gcionn a dó nó a trí de laetheantaibh táinig na</span>
<lb n="2939"/><span>buachaillí ag glaodhach air.  Adubhradar leis go raibh</span>
<lb n="2940"/><span>dhá bhád bheaga aca agus go rabhadar chum iad do chur</span>
<lb n="2941"/><span>ag rioth ráis ar an bhfairrge, ag feuchaint cio'ca aca</span>
<lb n="2942"/><span>badh mhire agus go raibh carraig mhór amuigh ag tráigh</span>
<lb n="2943"/><span>mhara agus nuair tiocfadh na báid timcheall uirri</span>
<lb n="2944"/><span>go mbeadh an áit ró-dhoimhin agus ná fuighbhidís féin</span>
<lb n="2945"/><span>dul amach, “agus badh fhearr dhuit teacht linn-ne, a</span>
<lb n="2946"/><span>Phárthnáinín,” arsa siad sin, “agus do chleath iascaire</span>
<lb n="2947"/><span>do thabhairt leat agus dul do shnámh amach go dtí an</span>
<lb n="2948"/><span>charraig agus nuair raghaidh na báid amach go dtí an</span>
<lb n="2949"/><span>charraig, do-gheobha tusa casadh do bhaint asta, agus</span></p>
</div>
<pb n="83"/>
<div><lb n="2950"/><p><span>tiocfaid siad isteach chughainn-ne arís agus beidh an</span>
<lb n="2951"/><span>ghaoth cliathánach aca in gach slighidh.  “Dar an mbaiste,</span>
<lb n="2952"/><span>a pháistí,” arsa Párthnáinín, “atá mé liath agaibh.</span>
<lb n="2953"/><span>Mar sin féin, deunfad díbh é.”  Do-righne,</span>
<lb n="2954"/><span>agus do bhí na chomarsain ar fad ag stealladh magaidh</span>
<lb n="2955"/><span>fé(ig), agus do bhí iongantas mór orra go ndearna</span>
<lb n="2956"/><span>sé é féin chomh acrach sin, mar ná raibh mórán den</span>
<lb n="2957"/><span>acra riamh ann.</span></p>
<lb n="2958"/>
<lb n="2959"/><p><span>Do bhí scata páistí lá cois claidhe agus iad ag</span>
<lb n="2960"/><span>sugradh dhíobh féin ag deunamh botháiníní.  Do bhí gach</span>
<lb n="2961"/><span>aon saghas cleite aca, mar dhúmas gur cearc agus</span>
<lb n="2962"/><span>siníní iad.  Táinig lóithne mhór gaoithe, agus do</span>
<lb n="2963"/><span>shéid sí a raibh do chleitibh aca amach ins an</span>
<lb n="2964"/><span>bhfairrge.  Adubhradar ná feadradar cad dheun-</span>
<lb n="2965"/><span>faidís muna raghadh Párthnáinín amach fa n-a ndéin</span>
<lb n="2966"/><span>dóibh.  Do-chuadar go dtí é, agus níor chuir sé cnag</span>
<lb n="2967"/><span>in a mhala ach do imthigh sé leó go humhal.</span></p>
<lb n="2968"/>
<lb n="2969"/><p><span>Nuair do-chonnaic na comharsain ag imtheacht é, do</span>
<lb n="2970"/><span>chromadar ag liúghraigh agus ag magadh fé agus do-</span>
<lb n="2971"/><span>chuadar in a dhiaidh go dtí barrna faille.</span></p>
<lb n="2972"/>
<lb n="2973"/><p><span>“Aghaidh dhe dhe!” ar siad sin, “feuchaidh amach,</span>
<lb n="2974"/><span>an t-amadán ag dul i gconntabhairt a bháidhte mar</span>
<lb n="2975"/><span>ghéilleadh do scata páistí.  Atá sé dian nó im-</span>
<lb n="2976"/><span>theóchaidh sé amach in a throiplín troisc.”  “Ní dheun-</span>
<lb n="2977"/><span>faidh,” arsa ceann aca, “mar is gairid go dtabhar-</span>
<lb n="2978"/><span>faidh a chuid amadántamhlacht cosa fuara dhó.”</span></p>
<lb n="2979"/>
<lb n="2980"/><p><span>Do bhí beagán suim ag Párthnáinín in a gcuid</span>
<lb n="2981"/><span>cainte, acht é do iarraidh breith ar na cleitibh ó</span>
<lb n="2982"/><span>cheann go ceann.  Do bhíodar go léir aige go dtí</span>
<lb n="2983"/><span>aon cheann amháin agus do bhí an ceann sin tamall</span>
<lb n="2984"/><span>uaidh agus é ag éirghe síos agus suas ar bharr na</span>
<lb n="2985"/><span>dtonn.  Nuair tugadh sé iarracht ar bhreith air, do</span>
<lb n="2986"/><span>shéideadh an ghaoth uaidh é.  Do lean an cleite ag im-</span>
<lb n="2987"/><span>theacht uaidh, go dtug sé amach tamall mór ins an</span></p>
</div>
<pb n="84"/>
<div><lb n="2988"/><p><span>bhfairrge é.  Do bhí sé díreach chum breith air nuair</span>
<lb n="2989"/><span>do éirigh tonn mór agus do chuir den iarracht sin go</span>
<lb n="2990"/><span>tóin poill é, agus tug sé fa ndeara mar do bheadh</span>
<lb n="2991"/><span>súil iarainn aníos as an ngainimh.  Adubhairt sé leis</span>
<lb n="2992"/><span>féin(each) go raibh slabhradh nó rud éigin annsin agus</span>
<lb n="2993"/><span>go dtiocfadh sé fa n-a dhéin ins an oidhche.  Nuair do</span>
<lb n="2994"/><span>éirigh sé ar bharr an uisce annsin, do shnámhaigh sé</span>
<lb n="2995"/><span>isteach agus tug sé na cleití do na páistibh agus do</span>
<lb n="2996"/><span>imthigh sé leis abhaile, agus do theirmigh sé a chuid</span>
<lb n="2997"/><span>eudaigh.</span></p>
<lb n="2998"/>
<lb n="2999"/><p><span>I gcionn na hoidhche do-chuaidh sé síos arís go dtí</span>
<lb n="3000"/><span>an trágh, agus do aithin sé an áit a bhfaca sé an</span>
<lb n="3001"/><span>t-súil iarainn.  Nuair do bhóg sé aníos í, cad do</span>
<lb n="3002"/><span>éireóchadh aníos léi acht píosa mór mar do bheadh</span>
<lb n="3003"/><span>píosa óir.  Do bhí corr-iasc mór deunta ar thaobh</span>
<lb n="3004"/><span>dé, agus ar an taobh eile do bhí scileud agus é ar</span>
<lb n="3005"/><span>crochadh as croich.  “Mo ghraidhin mo thuairim,” arsa</span>
<lb n="3006"/><span>sé, “ba fhíor í do aisling, a Phárthnáinín.”  Adubhairt</span>
<lb n="3007"/><span>sé leis féin gan chuid den iol-mhaitheas é seo do bhí</span>
<lb n="3008"/><span>ins an árthrach a raibh tríomhadh mac an fheirmeóra</span>
<lb n="3009"/><span>uirri, mar gan bhain taobh dé leis an domhan thoir,</span>
<lb n="3010"/><span>agus an taobh eile le hÉirinn, agus gur le mórtas</span>
<lb n="3011"/><span>fuair an mac é chum é do thabhairt abhaile, mar is é</span>
<lb n="3012"/><span>an domhain thoir do fhág sé nuair do bhí sé ag teacht</span>
<lb n="3013"/><span>go dtí Éire, “agus is dócha,” arsa sé, “nach i dtaobh</span>
<lb n="3014"/><span>leis an méid seo atá an áit seo, acht ní bhacfa mé le</span>
<lb n="3015"/><span>n-a thuilleadh anocht go dtí istoidhche i mbáireach.”</span></p>
<lb n="3016"/>
<lb n="3017"/><p><span>Tug sé sé oidhche na seachtmhaine ag tarraing(t) iol-</span>
<lb n="3018"/><span>mhaitheasa ins an slighidh go raibh a thógbháil aige, agus</span>
<lb n="3019"/><span>ná feadair aoinneach cad do ba fhiú é.  Ba ghairid gur</span>
<lb n="3020"/><span>thóg sé teach breaghdha ná raibh a leithéid ins an dúthaigh.</span>
<lb n="3021"/><span>Do cheannaigh sé feirm thalmhan.  Do bhí sé annsin mar</span>
<lb n="3022"/><span>ba mhaith leis.  Do bhí ba ar chnoic aige, bainne ar</span>
<lb n="3023"/><span>thubán aige, uachtar i mbaraille aige, im in a fheircínibh</span>
<lb n="3024"/><span>aige, agus airgead in a charnaibh fa an bhfraigh aige.</span>
<lb n="3025"/></p>
</div>
<pb n="85"/>
<div><lb n="3026"/><p><span>RANN AN SCEULAIDHE.</span></p>
<lb n="3027"/>
<lb n="3028"/><p><span>Do-chuas isteach i gcoill agus do-chonnaic mé slat</span>
<lb n="3029"/><span>féithleoige.  Do bhaineas agus do fhigheas ar a chéile</span>
<lb n="3030"/><span>í.  Do-chuas isteach i gcoill do bhí le n-a hais.  Do-</span>
<lb n="3031"/><span>chonnaic mé slat féithleoige.  Do bhaineas agus do-</span>
<lb n="3032"/><span>fhigheas ar a chéile í.  Do-chuas isteach ins an tríomhadh</span>
<lb n="3033"/><span>coill.  Do-chonnaic mé slat féithleoige.  Do bhaineas</span>
<lb n="3034"/><span>agus do fhigheas ar a chéile í.  Tug mé liom abhaile</span>
<lb n="3035"/><span>iad, agus oidhche Shamhna agus an adharc dá séideadh</span>
<lb n="3036"/><span>agus an rann dá rádh, do fhigheas mo thrí slata ar a</span>
<lb n="3037"/><span>chéile.  Do-righneas aon t-slat amháin díobh, agus sin</span>
<lb n="3038"/><span>é is dáltha mo scéil-se.</span></p></div></body></text></TEI>
Historical Irish Corpus
1600 - 1926

Árthach an Óir

Search Texts

Historical Irish Corpus1600 - 1926

Árthach an Óir

Search Texts

Historical Irish Corpus
1600 - 1926
